Scribd Logo
Importer

Bienvenue sur Scribd !

  • Migne. Patrologia Latina Tomus CXVII.

    Transféré par

    Patrologia Latina, Graeca et Orientalis
    103 vues613 pages
    Migne. Patrologia Series Latina. Digitalized by BNF/Gallica service. List with all the links of BNF/Gallica available here: http://plgo.org/resources/migne_pl.htm

    Titre original

    117. Migne. Patrologia Latina Tomus CXVII.

    Copyright

    © © All Rights Reserved

    Formats disponibles

    PDF, TXT ou lisez en ligne sur Scribd

    Avez-vous trouvé ce document utile ?

    Ce contenu est-il inapproprié ?

    Signaler ce document
    Migne. Patrologia Series Latina. Digitalized by BNF/Gallica service. List with all the links of BNF/Gallica available here: http://plgo.org/resources/migne_pl.htm

    Droits d'auteur :

    © All Rights Reserved
    Téléchargez comme PDF, TXT ou lisez en ligne sur Scribd
    Signaler comme contenu inapproprié
    103 vues613 pages

    Migne. Patrologia Latina Tomus CXVII.

    Transféré par

    Patrologia Latina, Graeca et Orientalis
    Migne. Patrologia Series Latina. Digitalized by BNF/Gallica service. List with all the links of BNF/Gallica available here: http://plgo.org/resources/migne_pl.htm

    Droits d'auteur :

    © All Rights Reserved
    Téléchargez comme PDF, TXT ou lisez en ligne sur Scribd
    Signaler comme contenu inapproprié
    sur 613

    Aimon (vque d'Halberstadt).

    Saeculum IX Haymonis Halberstatensis episcopi opera omnia ex variis editionibus ineunte saeculo sexto decimo Coloniae datis ad porclum
    revocata et diligentissime emendata. Praemittuntur Ebbonis Rhemensis Hartmonii monachi .... 1852, 3 vol. gr. in-8 .



    1/ Les contenus accessibles sur le site Gallica sont pour la plupart des reproductions numriques d'oeuvres tombes dans le domaine public provenant des collections de la
    BnF.Leur rutilisation s'inscrit dans le cadre de la loi n78-753 du 17 juillet 1978 :
    *La rutilisation non commerciale de ces contenus est libre et gratuite dans le respect de la lgislation en vigueur et notamment du maintien de la mention de source.
    *La rutilisation commerciale de ces contenus est payante et fait l'objet d'une licence. Est entendue par rutilisation commerciale la revente de contenus sous forme de produits
    labors ou de fourniture de service.

    Cliquer ici pour accder aux tarifs et la licence


    2/ Les contenus de Gallica sont la proprit de la BnF au sens de l'article L.2112-1 du code gnral de la proprit des personnes publiques.

    3/ Quelques contenus sont soumis un rgime de rutilisation particulier. Il s'agit :

    *des reproductions de documents protgs par un droit d'auteur appartenant un tiers. Ces documents ne peuvent tre rutiliss, sauf dans le cadre de la copie prive, sans
    l'autorisation pralable du titulaire des droits.
    *des reproductions de documents conservs dans les bibliothques ou autres institutions partenaires. Ceux-ci sont signals par la mention Source gallica.BnF.fr / Bibliothque
    municipale de ... (ou autre partenaire). L'utilisateur est invit s'informer auprs de ces bibliothques de leurs conditions de rutilisation.


    4/ Gallica constitue une base de donnes, dont la BnF est le producteur, protge au sens des articles L341-1 et suivants du code de la proprit intellectuelle.

    5/ Les prsentes conditions d'utilisation des contenus de Gallica sont rgies par la loi franaise. En cas de rutilisation prvue dans un autre pays, il appartient chaque utilisateur
    de vrifier la conformit de son projet avec le droit de ce pays.

    6/ L'utilisateur s'engage respecter les prsentes conditions d'utilisation ainsi que la lgislation en vigueur, notamment en matire de proprit intellectuelle. En cas de non
    respect de ces dispositions, il est notamment passible d'une amende prvue par la loi du 17 juillet 1978.

    7/ Pour obtenir un document de Gallica en haute dfinition, contacter reutilisation@bnf.fr.
    PATROLOGLE
    CURSUS COMPLETUS
    SIVE
    BIBUTHECA UNIVERSALIS, INTEGRA, UNIFORMIS, COMMODA, OECONOMIC'A,
    MMUM SS.
    PATRUM,
    DOGTORUM
    SCRIPTORUMQUE
    ECCLESIASTICORUM
    QUI
    AB J EVO APOSTOLICO AD INNOCENTII III TEMPORA
    FLORUERUNT;
    RECUSIO CHRONOLOGICA
    OMNIUM
    QILE
    EXSTITERE MONUMENTORUMCATHOLIC^ETRADITIONS PER DUODECIMPRIORA
    ECCLESIJ
    SPECULA,
    J UXTAEDITIONES
    ACCURATISS1MAS,
    INTERSE
    CU31QUE
    NONNULLIS CODICIBUS MANUSCRIPTIS
    COLLATAS,
    PERQI1AM DILIGENTER
    CASTIGATA;
    DISSERTATIONIBUS,
    COHS1ENTARIIS
    LECTIONIBUSQPE
    VARIANTIBUS CONTiNENTER ILLUSTRATA
    ;
    OMNIBUS OPERlBliSPOSTAMPL1SSIMAS EDITIONES
    QU.E
    TRIBUSNOVISS151IS SiECULISDEBENTUR ABSOLUTAS
    DETECT1S, ACCTA;
    I.NDIC1BUS PARTICULARIBUS
    ANALYTICIS,
    SINGULOS SIVE
    TOMOS,
    SIVEAUCTORES AL1CCJ US MOMENT1
    SUBSEQUENT1RUS, UONATA;
    CAFITUUS MITRA IPSl'HTEXTUMRITE
    D1SPOS1TIS,
    NECNON ETTITULIS SINGULARUM PAGINARUM MARGINEU SUPKRIOREM
    DISTINGUENTIBUS SUBJ ECTAMQUE
    MATERIAM
    SIGNIFICANTIBUS,
    A6RNATA
    ;
    OPERIBUS CUUDCBUS TUM
    APOCRYPIIIS, ALIQUA
    VEROAUCTOR1TATE
    INORD1NE ADTRAD1T10NEM
    ECCLESIASTICAM
    POLLEN11BBS, AMPLIFICATA;
    DUOBUS INDICIBUS GENERAL1BUS LOCUPLETATA : ALTEROSC1L1CET
    KERUM, QUOCONSULTO, QUIDQUl
    ONUSQUISQUE
    PATRl'MIN
    Ql'ODLUJ ET
    T1IF.MA SCRIPSERIT UNOINTUITU CON5PIC1ATUR ;
    ALTERO
    SCRIPTUR^E
    SACREE,
    EX*
    Q&r-
    LECTORI COMPERIRE SIT OBVIUM
    QUINAJ I
    PATRES
    FT INQUIBUS OPERUHSUORUM LOC1S SINGULOS SINGULORUU LIBROKUH
    SCRIPTUR^E TEXTUS COMMENTATI SINT.
    EDITIO
    ACCURATISSIMA, CJ TERISQUE
    OMNIBUS FACILEANTEPONENDA,
    SI PERPENDAMUR : CHARACTERUM
    N1TIDITAS,
    CHARTE
    QUAL1TAS,
    1NTEGR1TAS
    TEXTUS,
    PERFECTIO
    CORREGTIONIS,
    OPERL'MRECUSORUM TUMVARIETAS
    TUM
    NUJ IERUS, FORMA VOLUMIKUM
    PERQUAH COSIMODA SIBIOUE INTOTOOPERISDECURSU
    CONSTANTJ LB_^
    SIMILIS,
    PRETII
    EXIGU1TAS, PRDISERTIMQUE
    ISTA
    COLLECTIO, UNA,
    METU0D1CA ET
    CHRONOLOGIFFLFT^/N.
    SEXCENTORUJ I FRAGMENTORUM
    OPUSCULORUMQUE
    IIACTENUS HIC 1LLIGSPARSORUMA
    R^^\
    PR1MUM AUTEMIN NOSTRA
    ISIILLIOTHECA,
    EX OPERIBUS ANOMNES
    J ETATES|,
    /
    *
    R&
    \^\
    LOCOS, LINGUAS
    FORMASQUE
    TERTINENTIBUS
    ,
    C0ADUNATC3UM. /
    -TZL
    Y^#\
    SERIES
    SECUNDA,
    INt>UAPRODEUNTPATRES,
    DOCTORESSCRIPTORESQUEECCLESIiELATINAU
    A GRUORIO. MAGNOADINNOCENTIUM III.
    \zj\
    ACCURANTE J .-P.
    MIGNE,
    O
    BIBLIOTB-ECS CLERI UNIVERS*!,
    \
    SIVB
    \
    CURSUUMCOMPLETORUMIN SINGULOSSCIENTI/E ECCLESUSTIC^RAMOSED1TORE
    FATROLOGIABINAED1TIONETYPISMANDATA
    EST,
    ALIANEMPELATINA,
    ALU GRvECO-LATINA.
    VENEUNTMILLEFRANCISDUCENTAVOLUMINAEDITIONISLATINE
    ;
    OCTINGENTIS
    ET
    MILLETRECENTA
    GRjECO-LATINiE,

    MERELATINAUNIVERSOSAUCTORESTUMOCCIDENTALES,
    TUM
    ORIENTALES
    EQUIDEMAMPLECTITUR
    ;
    HI
    AUTEM,
    IN
    EA,
    SOLAVERSIONE
    LATINADONANTUR,
    PATROLOGLE TOMUS CXVIL
    HAYMONIS TOMUS SECUNDUS.
    EXCUDEBATUR ET VENIT APUD J .-P. MIGNE
    EDITOREM,
    INVIADICTA
    D'AMBOISE,
    PROPE PORTAMLUTETk PARtSORUMVULGOD'ENFER
    NOMINATAM,
    SEU I>ET1T-M0NTR0UGE.
    1853
    SPECULUM IX.
    HAYMONIS
    HALBERSTATENSIS
    EPISCOPI
    OPERA
    OMNIA
    BX VARIIS EDITIONIBUS INEUNTE S^CULO SEXTO DECIMO COLONISE DATIS
    AD PRELTJ M REVOCATA ET D1LIGENTISSIME EMENDATA.
    PRJ -MITTUNTUR
    EBBONISRHEMENSIS,
    HARTMANNlMONACHI S.
    GALLI,
    ERMANRICl AUGIENSIS
    MONACHI,
    ERCHAMBERTIFRISINGENSISEPISCOPI,
    NITHARDI S. RICHARII
    ABBAT1S,
    AMULONISEPISCOPI
    LUGDUNENSIS,
    SCRIPT A
    QVm
    SUPER SUNT.
    ACCURANTE J .-P.
    MIGNE,
    BIBLIOTHECJ E CLERI
    UNIVERS*!,
    SIVE
    CRSUUM
    COMPLETORUMIN SINGULOSSCIENT1J ECCLES1ASTIC-E RAMOSED1TORE.
    TOMUS SECUNDUS.
    VENEUNT3 VOLUMINA21 FRANCISGALLICIS.
    EXCUDEBATUR
    ET VENIT APUD J .-P. MIGNE
    EDITOREM,
    IN VIADICTAD'AMBOISE, PROPEPORTAMLUTETLE PAR1SI0RUMVULGOD'ENFER
    N0M1NATAM,
    SEU PETIT-MONTROUGE.
    1852
    ELENCHUS
    OPERUM
    QUJ E
    IN.HOS TOMO CXVII
    CONTINENTUR.
    HAYMO HALBERSTATENSIS EPISCOPDS.
    (Operum primoe partis continuatio.)
    Enarralio
    in duodecim
    prophetas
    minores. Col. 9
    in Cantica canticorum. 295

    in D. Pauli
    Epistolas.
    361

    in
    Apocalypsin.
    937
    MONITUM.
    Noanullorum
    instar medii svi auctorum, noster
    Haymo,
    cilans
    Scripluras,
    versus leviter immuta
    las,
    Imo
    aliquolies
    obtruncatosinmdium
    frquenter
    adducit. Res ila
    evenit, sivc,
    memoriler et Bibliis
    procul
    aboculis, ssepiusscripseril;
    sive ex Hebraeovcl Graco textulibros sacros
    interpretalus fuerit;
    sivetan-
    demversus suoshauserit exveleri versionenobis
    incognila.Quidquidsit,
    demore
    nostro,
    scripta Haymonis,
    sicut
    coelerorum,intgra
    reverenter
    servavimus,
    quoliescunque
    sensus manifesteerroneus non nobis
    ap-
    paruit.
    Porro Monitumislud
    plane
    sufTicietneconlurbetur
    allentus
    et
    intelligcnslector, quando aliquid
    dis-
    criminisinnostra editionecum
    Vulgatapercipiet.
    Prsecedenti volumini necnon et
    prasenti sequentique
    valeatihoec
    monitio.
    Ex
    UpisMIGNE,
    au
    Petit-Monlrouge.
    HAYMONIS
    HALBERSTATENSISEPISCOPI
    OPERUM PRIM/E PARTIS
    CONTINUATION
    ENARRATIO
    IN DUODECIM PROPHETAS MINORESa.
    AD GANDIDUM LECTORM.
    Sunt Inler
    prophetas postremos,
    duodccim
    vulg'o
    minores
    propheta; appcllati,
    nontara
    argumento
    et
    vaticinii decrsu
    quam
    eloculionismoduloetsenten-
    iiarutn
    compage
    a
    majoribus
    diffrentes. Nain
    qua:
    majores,
    concitatioredivini numinis
    (ut
    ita
    dicami)
    cestrdslimulati,
    longo
    verborua
    ambitu,
    variis xni-
    gmalumfiguris,
    et
    personarum
    crebris mutationibus
    effiiderunt,
    hoec
    quoque
    minores,
    quibus gratisepla-
    eidior inslinctus admisse
    crditur,
    nguslioribuspe-
    riodiset
    per
    breviors obsturitatum anfraetus'cOm-
    plexi
    sunt. Porro
    propheliam
    non
    humana mens
    suapte
    natura
    per
    humanam
    sapienliamdepromit,
    sed
    Spiritus
    sanctus
    (ut
    Sedulius
    ait) per gratiam
    loquenlis
    dictt. Est enim
    (si
    Suidam
    audiamus)pro-
    phetis peculiare
    ,
    TOTITII
    ylSirronTtapix'-trop^oV
    ni TO
    nsOjXKTOf x&pni..Quo
    fit ut
    prophetas
    enar-
    rre nemo
    possit,
    nisi divino
    quodam
    aillatuexclie-
    tur :
    perinde
    ac nemo
    propbetiam eloquitur,
    nisi
    Spiritus
    sancti inflammationecalescat.
    Apud
    Plalo-
    nemSocrates dissent vBovauuTu
    agitari
    nonsolum
    polas,.ut egregia
    carmina
    conliciant,
    sedeliam
    poe-
    tarum
    interprtes,
    ut recnditos seiisus
    aperiant,
    liguratas
    Iocutiones
    commonstreiit,
    ordinem h'isto-
    riarum
    digrant,
    et natura;
    miracula,
    vitse
    cullum,
    morumqueornaroenta,
    fabularum(enociniiset inte-
    gumentisadumbrata, diligenler
    acsedulo
    exponant.
    Oui ergo
    fieri
    potes't,
    ut
    interpres
    sineDei
    praecipu
    aillatusit
    xplicalurus
    divinum
    oraculum,
    quod
    citra
    pnesentis
    numinis
    impulsumpropheta
    effari non
    po-
    luil'/Isaias testalur visiones esseverbaibri
    signati
    :
    queni
    si
    quisdederit
    scienti
    Hueras',dxrilque
    :
    Lege,
    respondebit
    :
    Nonpossum. Signants
    est enimsinde-
    derit nescienli litleras,
    et dixerit :
    Lege, responde-
    bit : Nesciolitleras. J oannes se vidisse librum ait
    scrptuiii,
    intuset
    forissignatumsigillis septemquem
    nemo
    aperh-e,cujussignacula
    nemo solvere
    potirit.
    Osevoluminrssui obscuritatem
    agnoseens, seripsit
    :
    Quissapiens
    et
    inlelliget ista, intelligent
    et
    cogno-
    scet ea?Cu succiuit
    J feremis,
    dice'ns:
    Quis
    est vir
    sapiensqui ihielligat
    hoc
    ,
    et ad
    quem
    verbumorrs
    Domini
    lit,
    ut annumiet istud?
    Quod
    si
    prophtise
    librum
    signatum
    nemo
    solvit,
    nisi leodetribu
    J uda,
    radix David
    ,
    si
    prophetia Scriplurai propria
    iiiler-
    pretatioii(uiB.
    Ptri verbum
    est)
    non
    fit,
    si vohin-
    tatehumana
    nunquam
    allalaest
    prophetia,
    sed
    Spi-
    ritusanclo
    inspirati
    krcuti sunt sancti Dei
    hommes,
    quis
    nonvidet
    quemadmodumimprimisarduum,
    sic
    quoque periculosum
    esse
    ,
    in
    prophetas
    eluubrare
    commeniara?
    Nempe
    in
    quibus,
    ut inconcinna
    quse-
    a
    Recudimus
    juxta
    edition'emCo'oniensemanni
    1529. Adcalcemlbr
    legitur
    : i
    Colonise,apiidEu-
    diarium
    Ceivicornum, procurante
    M.GodefridoHit-
    PATHOL.CXVII.
    A
    damverborum
    congcries,
    leclurienti sese
    prirnum'
    offert,
    itain eruendo sensuimmensuslabor et inei-
    rorem
    proclivis
    et
    lubricus,
    identidem narratoi i
    impendet,
    ut
    personarum
    verba suhinde
    mutaniiir,
    ut historisedrdo
    cohfunditur,
    ut
    minje
    temperantur
    consolationibus,
    ut sedationibus mitescunt ira
    ,
    ut
    medicamenlisverbra
    deliniuhtur,
    ita
    senlentiarum',
    quae
    ad
    propht'lsescopumpertinent,
    difiicitisest l
    plena
    discriminis consarcinalio.
    Qu'are
    factum
    est,
    ut
    pauci
    in enarrandis
    prophtis
    oleum et
    opra
    impenderint,
    nonnulli etiam
    KVLT:TOI;
    yjpa-i (quod
    dicitur)
    in illorum
    explanalionempervolarinl.
    Apud
    Groecos
    Apollinaiium
    Laodicenum
    commentariolcs
    in
    prophetas reliquisse
    testaturB.
    Hieronymus,
    ve-
    rum
    ejuscemodi,
    utsensus
    magis tangant quod
    ex-
    plicent.
    Cuderunt
    quoque
    librosin
    prophetas
    Orig-
    nes et
    Didymus,
    sed tals ut B.
    Hronymi palalo
    non salisfaciant. Post
    Hieronymum. apud
    Latinos
    plerique
    hanc
    provinciam
    susceperunl,
    caeterumnon'
    B sequaii,neque
    ruditions et
    judicio, ncque auspicio
    et eventu. Inlr hosest Hafm
    episcopus
    Halbersta-
    tensis; quem
    si
    quis
    cumaiiis
    confrai, admirabitur
    viri sanctitatem, commendabit
    diligenliam, suscir
    piet eruditionem,
    deosculabitur
    pictalem,
    olfaciet
    spiritumpropheticum, quo
    imbulosesse
    oportet pro-
    phetarum
    f'-^aSo-j
    et enarratores.
    Quod
    adhisto'rise
    veritatem.pertinet, sagaciter vestigavit ; quod
    ad
    allegoriam,
    finnissimis
    Scriplura.
    teslimoniis com-
    munivil; quod
    ad ordinem
    prlurbaluin,'
    clarissim
    srie illuslravil
    ; quod
    adrcrum
    geslaruminvolucra,
    miro
    quodam
    artilcio evolvit
    ; quod postremo
    ad
    verborumtricas et
    .senlentiaruni nodos,
    doctesirnul
    et fliciter enodavit. Seerevit comminationesa con-
    solationib'ns,
    cohsol'alioiVes
    dispescuit
    a revocation?-
    biis,
    1
    disriininavit ea
    quse
    duabus tribubus
    (hoeest,
    populo J udaico) impendebant,
    ab
    illis.
    quap
    deceni
    tribus,siveplebslsraelitica.exspec'tabanf.
    Intrs'tiiixi't
    luculnter
    qua;
    ad
    corpus
    Christi vru'm
    reTefnti*,
    incarnaiionemscilicet, nativiiatem, fugam
    in
    ^Egy-
    ^
    ptum,pra;dicatioiiem,passionem, ascerisionem, etc.,
    abiis
    quse
    de
    corpore
    Christi
    mysticoproedictasunt,'
    de
    Ecclesia,
    devocaiione
    gentium,
    deinsultu ha;rcf-
    ticonim,
    deextremi
    judicii severitate,
    debeatorum:
    pramio,,
    de damnalorum.oelerno
    supplicio. Quem-
    quemigilur nonpudebitpigebitve
    isthmeex minori-
    bus
    prophetis perdiscere,
    ishunelibrum'
    prvo
    nu-
    mismatecomat: etsordida
    pecuniolaatWupetur(irt
    itle
    ait) trwfixsxTif*a
    TIMK!)TTOV. Valc.
    torpio,
    cive et
    bMilOpoaCooniensi, pridie
    Nouas'
    Anguslas
    anni
    1529, AdolpboRincho,
    Arnoldo Se-
    genio
    coss.
    ...-.,.
    il IIAYM0N1SHALBERSTAT.
    El'ISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 12
    IN OSEE
    PROPHETAM.
    CAPUT PRIMUM.
    i Verbum
    Domini,quod
    factumest ad
    Ose,
    flim
    Beeri indiebus
    Ozise, J oathan, Achaz, Ezechiae,
    re-
    gum J uda,
    et in diebus J roboamfilii J oas
    rgis
    Isral. Verbum Domiui illud debemus
    intelligere>
    de
    quo
    J oannes in exordio
    Evangelii
    sui dicit : i In
    iprincipio
    erat Verbum. HocVerbumnon dicit fa*
    -cluminsua
    natura,
    sed
    genitum
    a DeoPtre ante
    omnia ssecula.
    Quod
    ergo
    hic
    dicilur,
    t
    Factum est
    verbumDomini ad
    Ose,
    ita
    inlelligendumest,
    Fa-
    ctumest verbum
    Domini,
    idest ui sermo Dei Patris
    ficret,
    hocest
    loqueretur,
    adOse.
    Loquendo
    aulem
    verbumDomini ad
    Ose,
    fecit illumdeumet salva-
    torem
    populi
    sui.
    Interpretalur
    enimOse
    satvator,
    ut
    pote qui
    doclrina et
    exemplosanclitalis, populum
    ad
    quem miltebatur,
    salvum facere curabat.
    Quod
    autem idemOse
    caeteriquepropheta?
    dii sunt nun-
    cupali,
    ad
    quos
    hoc verbumfactum
    est,
    Dominusin
    Evangelio
    manifestt : Si illos
    (inquit Dominus)
    dicitis
    deos,
    ad
    quos
    sermo Dei factus
    est,
    etc.
    Sicut
    ergo
    Deus
    loquendo
    hominibus facit illos
    deos,
    sic
    ipse
    Salvator facit ut et
    ipsi
    sint salvato-
    res. Dicunlur autem sancti dii et salvalores
    per
    gratiam,
    cum sit unus Salvator et Deus
    per
    natu-
    ram.
    Ubinolandumqtiod
    hicnondicilur : Factum est
    verbumDomini in
    Ose,
    uescilicet s'il
    sensus, quasi
    per
    illum fit sermo ad
    alium,
    sed ad
    Ose,

    ut oslendatur ad illum
    proprie
    sermo
    conlerri,
    ad
    quemdirigitur.
    Aliudest enim
    (ut
    B.
    Hieronymus
    exponit) loqut
    Dominum in
    Ose,
    aliud ad Ose.
    In Ose
    quippe
    non
    ipseloquilur Ose,
    sed
    per
    Ose
    ad alios sermo
    dirigitur,
    sicut
    Propheia
    dicit in
    psalmo
    : <Audiam
    quid loqualur
    inme Dominus
    Deus, quoniam loquetur pacem
    in
    plbe
    sua. i Ubi
    oslenditur, quia per
    illum
    qui
    hoc
    loquebatur,
    aliis
    Deus
    loqueretur.
    Ad Ose vero
    loquens,
    oslendit
    proprie
    ad illum
    pertinere prophetam
    ea
    qua?
    se-
    quuntr,
    cum dicilur ci :
    Vade,
    sume libi uxo-
    rem,
    eic.
    Prophelavit
    autem iisdem
    temporibus
    quibus
    Isaias, Amos, Michacas,J ol,
    Abdias et J o-
    uas :
    quod
    exnominibus
    regum
    manifeste
    probaUir,
    qui
    in tilulis eorumdem
    ponuntur prophetarum.
    Unde
    intelligimus
    eumet ante
    captivitatem
    et
    post
    captivitatem prophetasse.
    Pradixit
    quippe captivi-
    tatem decem
    tribuum, quam
    visam
    poslea
    deflevit.
    cFilium Beeri. Tradunl
    Hcbrsei, quodubicunque
    neraina
    pat
    rumvel avorum
    prophetarumponuntur,
    ipsi quoque patres
    vel avi
    prophelse
    fuerint. Unde
    constat Beeri
    prophetam fuisse, cujus
    filius Ose
    fuisse referlur. Ose
    interpretalur (
    ut diximus
    )
    salvator,
    ideoque
    DominumChristum
    significat, qui
    est vere Salvator niundi. Undeet J sus
    dicilur,
    ad
    quempriment
    ea
    qua?sequunlur.
    UndeOsefilius
    Beeri
    dicilur, qui piiteus
    meus
    interpretalur. Ipse
    quoque
    DeusPater
    per Prophetam
    dicit : cMedere-
    A liquerunl
    fontom
    aquoe
    viva;,
    el foderunt sibi cister-
    ias,
    cislernas
    dissipa
    las
    , quse
    continere non valent
    aquas.
    >Hoc eniminter
    puteum
    et
    cisternas
    distat,
    quodputeus perptuas aquas
    habeat et devivofonte
    manantes
    ;
    cisterna vero externas et adventitias
    aquas possideat atque lemporaneas.
    Dehocfonte
    Propheta
    dicit : Silivit anima meaadDeumfontem
    vivum. In diebus
    Oz., J oa., Acb., Eze.,
    regum
    J uda. i Ozias
    ipse
    est
    qui
    alibi vocatur
    Azarias,
    qui regnavil
    in Hierusalem
    super
    duas
    tribus, qu;e
    appellantur J uda,
    annis
    quinquaginta
    et duobus.
    Gui successif in
    regnum
    J oatban
    , qui regna-
    vil annis sexcTecim.Post
    quem
    filius
    ejus Achai,
    qui
    et
    ipse
    sexdecimannis
    regnavit, cujus
    undeciir.o
    anno decemtribus duclsesunt in
    captivitatem
    in
    B montes Medorum et Persarum a Salmanasar re-
    ge
    Chaldoeorum. Post Achaz
    regnavit
    filius
    ej;:s
    Ezechias annis
    viginti
    novem. Ex
    quo perspi
    cimm est
    (ut supra diximus)
    Ose el ante ca-
    ptivilatem
    et
    post captivitatem prophetasse
    et
    ip-
    sam
    ingruenlem captivitatem.
    In diebus Hier. fi.
    J oas. Hieroboam istum non debemus autumare
    priinumregem
    decem
    tribuum, qui
    filius fuisseNa-
    bat
    perbibetur, quia
    isle
    (sicut
    hic
    commemoralur)
    liliusfuit
    J oas, proneposJ ehu, qui
    interfectaJ ezabel
    impiissima regina,
    el duobus
    regibus impiissimis,
    J oram
    ,
    scilicet filioAchab
    regeSamarioe,
    cum
    sep-
    luaginla ejus fratribus,
    et Ocbozia
    rege J uda, pro-
    niissumest
    quodregnarent
    filii
    ejus usque
    ad
    quar-
    lam
    generalionem. Qui tamen, quoniam
    reversi sunt
    C
    ad
    peccata regum
    filiorum
    Isral,
    cilo amiserunt
    regnum.

    Principium loquendi
    Domino in Ose. >Hoec
    verba
    dupliciler intelligi possunt,
    vel
    quia
    ist:
    pri-
    inum
    captivitas
    decemtribuum nunliala
    est,
    ante
    Isaiam
    videlicet, cseterosquequi
    tune
    temporales
    ei
    in
    propliclando fuerant;
    vel
    quia
    hoc verbum
    pri-
    inumei a Dominodictumest
    quodsequilur,
    decon-
    junctione
    mulieris meretricis. Undeslaliminfertur:
    El dixit DominusadOse: Vade
    ,
    sumetibi uxo-
    rem
    fornicationis,
    et faclilios
    fornicationuin, quia
    fornicans rornicabilur terra a Domino, i Licel
    qui-
    dam
    h;ecjuxta
    litieramacta
    contondant,
    excusantes
    prophetam
    a
    culpafornicationis, ulpolequi
    Dei
    pra>-
    n
    ceplis
    inhoc
    obedierit,
    nec allendentes
    quod
    Deus
    niliil
    iujuslum,
    nihil
    turpe unqoampraecepit.
    Me-
    liori tamen intelleclu
    juxta mysticos
    sensus acci-
    piendum
    est,
    sicut illud
    quod
    Ezechieli dictumest :
    <Dormies
    super
    latustuumsinistrumtrecentis nona-
    ginta
    diebus,
    et nonte couvertesinlaus aliud
    ,
    et
    ilerum dormies
    super
    latus aliuddextrum
    quadra-
    ginia
    diebus. >Illud
    quoquequod
    J eremiaeincaroeiff
    clauso
    prsecipitur,
    ut invicinas
    gnies populo
    Isiae-
    Hticoinimicas
    pergatadEuphratem.et
    ibi ahscnndat
    lumbare
    quodpossiderct, qui
    necinter suos
    positu
    13
    ENARRATIOIN OSEE PROPHETAM. 14
    ad vendilionemsui
    agri
    exire
    potuil,
    sedeo
    pergens
    j
    quasi proditor
    et delator suorum
    civium,
    ab
    ipsis
    captus
    et
    ligalus atque
    in carcerem collocatus
    est,
    maximeque
    cum
    jam
    ab hostibus Hierusalem ob-
    sessa et
    undique
    vallata rat.
    Quantum
    aiilem ad
    litteram
    pertinet,
    uxor fornicalionum est
    ; qua
    multorum
    patet
    libidini
    adultra,
    qua; super
    virum
    suum inducit alienum. Filii vero fornicalionum
    sunt, qui
    detali
    conjugio
    nascunlur.
    i Et
    abiit,
    et
    accepit
    Gomer filiam
    Debelaim,
    et
    concepit
    et
    peperit
    filium. >
    Quia
    hrcc
    omnia,
    ut
    superius
    dictum
    est, spirilualiter
    sunt
    accipienda,
    Ose,
    qui salvator'interpretatur,
    DominumJ esum
    Chrislum
    significat. Qui
    venions)
    per
    Incarnations
    mysterium, accepit
    uxorem
    fornicalionum, plebcm,
    scilicet
    J udaicam, qui
    Deumunumet verumflin-
    1
    quendo,
    varia dxmonum
    portnta
    venerabatur. Ex
    quagenuit
    filios
    fornicalionum, quia
    omnesoslendit
    essesub
    peccalo.
    Unde bene uxor fornicalionum
    Gomer
    dicitur,
    quod
    nomen
    interpretalur perfecla,
    sive
    consumjta
    ,
    in malo videlicet
    opre, quod
    nulli
    dubiumest ad eamdem
    plebemperlinere. Ideoque
    eliam
    congrue
    filiamDebelaimesse
    perhibelur, quae
    to'upias interpretatur, quse semper
    suam sluduit
    sequi voluptatem. Quaegenuit lilium,
    hoc est for-
    tem
    populum
    inmalum. Si verohoc altius
    perscru-
    tari
    volentes,
    in bonam
    parlera
    voluerimus inter-
    prelari,
    filius ex
    gnie
    Israeliticanatus
    inlelligilur
    DominusJ sus
    ChriSlus; quoniamqui
    sibi eamdem
    plebemconjunxerat per divinitalem,
    nasci voluit
    exea
    per
    humanitatem. Cui sensui
    congruit
    imer-
    prelalio nominis, quo
    idemvocari
    proecipiturfilius;
    nam J ezrael semen Dei
    interpretatur.
    Unde se-
    quilur
    :
    Et dixit Dominus d eum: Voca nmn
    ejus
    J ezrael, quoniam
    adhuc modicumet visilabo san-
    gtiinem
    J ezrael
    super
    domumJ ehu. >J ezrael inter-
    pretalur
    semen Dei.
    Quantum
    ad litteram
    attinel;
    civilas fuil
    metropolis
    in
    regno
    decemtribuum in
    qua
    inlerfectum
    legimusNabolh,
    ob
    cujussanguincnt
    vindicandumsuscilalusest
    J ehu, qui
    delevitdomum
    Achazet J ezraeiis. Verum
    quiaipse
    J ehuultor san-
    guinis justi exsiitit,
    el filii
    ejus
    fecerunt malumin
    conspectu Domini, sanguis
    Achaz
    super
    domum
    illius fusus
    est,
    id est
    reversus, quando
    filii
    ejus
    ducti sunt in
    captivitatem
    et inlerfecti. Et non
    post
    multum
    tcmpusquieverunt pariter,
    id est cessave-
    ruut et
    regnum
    et
    reges.
    Mortuo
    quippeJ roboam,
    pronepoteJ ehu,
    sub
    quopropheiare coepil Ose,
    sub
    quo
    filius
    ejus
    Zacharias in
    regnumsuccessit, quem
    sexto mense
    regni
    sui occidit Sellumde afianatus
    stirpe. Statimquereges Assyrit Ceperunt
    Rubenet
    Gad,
    el dimidiamtribum
    Manasse, qui
    erant trans
    J ordanem,
    deinde
    Nephthalim,
    ad extremumomnes
    reliquas
    tribus. Fueruut aZacharia
    usque
    ad
    Ose,
    sub
    que
    omnes decem tribus in
    captivitatem
    Sunt
    duclae,
    anni tantura
    quadraginta
    novem.
    Quam
    ob
    causamhicdicitur : Adhuc mod. et v. san. J e. s. .
    J ehu.
    Spiritualiter J ehu, per quemsanguis
    inJ ez-
    \.
    rael fususvisitari
    dicitur,
    J udaeos
    significat,
    a
    qui-
    bus
    sanguis
    Christi fusus
    est, quem
    nomineJ ezraeiis
    pnelibavimusdesignari, cujussanguissuper
    eosvisi-
    tatus
    est, quando
    a Romanisoccisi et inorrinCSter-
    ras
    abducti, usque
    hodi a
    propria
    terra exulS
    existimt. Et
    qiescer
    faciam
    r'ghum
    dOmus
    Isral,
    et in liadieconleramarcmIsral iii valle
    J ezrael.
    Supra
    diximusJ ezrael ciiitatem Puisse
    melropolhn
    decem tribuum
    ,
    juxta quam
    est vallis
    nimiai
    vastitatis, qua?plus(|uam
    decemmilliumdi-
    stendilur
    passibus ;
    in bac commissocerlamine ab
    Assyriis
    coesusesl Isral decem
    tribuum; quorum
    forlitudo hic nosninearcus
    exprimitur.
    J uxta
    mysti-
    cosvero
    sensus,
    omnes
    qui
    deChristomaie
    senliunt;
    sicut
    ha;relici, qui
    recedentes a
    domqDavid;
    id est
    B ab
    Ecclesia,
    Israelisnomineinhocloco
    inlelliguhlur.
    In valle
    J ezrael,
    id esl in hiimilitate sminrsDei;
    conteruntur, quia
    t Pater non
    judical quemquain,'
    sed
    omnejudiciiim
    ddit Filio.
    i El
    concepitadhuc,
    et
    peperit filiam,
    el dixit ei :
    Vocanomen
    ejus absquemisericon'.ia, quia
    nonad-
    damultra misericordiamdomui
    Isral,
    sedoblivione
    obliviscar
    eorum,
    et miserebor dbrni
    J uda',
    i al-
    vaboeos in DominoDeo
    suo,
    et nonsalvaboos iri
    arc et
    gladio,
    elin belloet in
    equislin eqailibus.
    >
    Ablala omni fortitudinea
    J udajis; nequaquamjairt
    masculino sexu
    nuncupantur,
    sed
    fminino, quasi
    fragiles
    el imbecilles. Undeet benefilia
    nuncupa-
    tur eadem
    plebs, quia
    fmineumhabuit animum
    ;
    quando
    Deum
    dereliquit;
    et
    pro
    Deoidla vahaco-
    C
    1re
    cepit.Qua?absqu
    misericOrdiaest et oblivioni
    tradila, quoniamusque
    liodiePcrsarum
    regibus
    ser-
    viunt,
    l riun
    quam
    est eorum absotuta
    caplivilas.
    DomusautemJ udacumduobus tribitbussibi sociatis
    misericordiam consecuta
    est, quando prop'tr
    on-
    fidentiam
    quam
    inDeo
    haburunt,
    missns est
    ang-
    lus;
    et
    percussit
    exercitus Sennacherb cenlumocto-
    gintaquoique
    millia. Et salvabo
    eos; inquit,
    in Do-
    mino Deo
    suo,
    id
    est,
    inmea et Patris et
    Spiritus
    sancti
    proteclione.
    Taie est nm
    hoc, quale
    illud:
    Pluit Dominusa
    Domino",
    idest Filius a DeoPtre.
    Et non sal. eos ina; et
    g.,
    et b. et in
    equis,
    id
    est;
    nonin
    aliqua spe
    aut infortitudine
    humana,
    velirt
    mnltitudine
    quitum,
    sed
    polius
    a Domino
    1
    Deo
    1
    suo,'
    qui
    mit'.t
    a'ngelum
    suumut interneraitinns'mrmi-
    co'silloi'm.Si autemhocadeos refrtur
    qui
    inad-
    tntu Domini sunt
    reperti,
    ret
    ip^siquoquefilia,
    et
    non filius
    nominantur, quia
    moHitiemstise
    voluptatis
    exsequentes, quando
    et
    sanginem
    seminis'Dei im-
    precati
    sunt,

    sangus ejus'super
    nos et
    super
    filios
    noslros.
    Urrdet
    absque
    niisericordia
    facti,
    traditi
    sunt
    Romanis,
    et eorum
    perptua'
    servituledamnati
    atqu
    oblivioni traditi. Dbmusautem
    J uda, quae'
    inler-
    ptetatur
    coiifessio,
    id
    est, apostoli caeteriqiie
    vel
    credentesvel
    doctores, qui
    fi'dm'nominisCbristrcon-
    fessi
    sunt,
    salvati sunt nonin
    gladio
    et
    arcu;
    id est
    nonin
    aliquo
    humana
    auxilio';
    sedinDominoDo
    suo/
    Christo videlicet
    qui
    eos
    per gratiam
    suam
    elegit.-
    Sed et nominefilise
    possumasaccipere
    hsereticos;
    15
    HAYMOMSHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS
    I,
    -
    COMMENT.BIBL. 16
    qui dogmata
    Vaniiatis
    sequentes,
    et
    perfectos
    ac
    fortesdivinae
    Scripturoe
    sensus
    dpravantes,
    emollire
    conantes,
    traduntur
    diabolo, cujus
    aeiernadamna-
    tione sineulla
    misericordia*preniantur, perpeluali-
    ter a Deoobliti. Dorousautem
    J uda,
    idest Ecclesia
    catholica, quae
    fideliter sanctse Triuitalrs fidemin-
    separabili
    unitale
    confiletur,
    slvabltur in Domino
    Deo
    suo,
    non in exercllus mullitudine aut virium
    suartim fortitudine.
    Etablactavit eam
    quaeeratabsque
    miseficordia.
    Qui ahlactalur,
    recedit a maire et
    parentis
    lact
    non
    vcscilur,
    sed alimenlis sustentatur alienis. Mos
    quippe
    velerum
    fuit,
    ut 'in die ablactationis infan-
    lum,
    id est alact
    separaiionls,
    facerent convivium
    unirersis vicinis et amicis suis. Undeet mater Sa-
    muelis,
    ascendente viro suoad
    lemplumDomini,
    se
    non ituramdixit donecablactarelur
    infans,
    hoc
    esl,
    done
    -adeam venret selalem
    qua
    enmalact mo-
    vere
    possel.
    Lac iir sacra
    Scriptura pro simplici
    in-
    tellectu
    ponitur.
    Et J udaei
    quodammodo
    lactalban-
    tur, quandiu
    intra suammanebant
    legem,
    caeleras-
    que legentes Scripturas. Postquam
    autemducti sunt
    in
    captivitatem, coeperunt pasci
    cibis
    gentilium
    el
    idolothyta
    comedere. Unde ad hanc raiserian
    per-
    venerunt,
    nt
    ipsumparum
    scientise
    quod
    haberevi-
    debantur, amilterent,
    ut
    neque
    etiam
    ipsamlegis
    superfiriem intelligant.
    i Et
    concepit
    et
    peperit
    fi-
    tium,
    el dixit : Vocanomen
    ejus,
    Non
    populus
    meus;
    quia
    vos non
    populus
    meus,
    et
    ego
    non ero vester
    Deus, Et erit numerus filiorumIsral
    quasi
    arena
    tnaris, qua;
    sine mensura
    est,
    et nonnumerabilur.
    '
    Et erit in loco ubi dicetur
    eis;
    Non
    populus
    meus
    vos;
    dicetur
    eis,
    Filii Deiviventis. Haecverbaet ad
    eos
    possunt referri, qui
    lune
    temporis
    a
    regibus
    As-
    syriorum-comprehensi
    et in
    captivitatem
    sunt
    ducti,
    et adeos
    qui post
    advenlumDomini aRomanis sunt
    per
    omnes
    gentes dispersi.
    llli
    quippe
    Deum
    per
    ido-
    lorum culturam
    abjecerunt,
    isti autem
    per
    Filii Dei
    ubnegationem
    et
    traditionem, quoniam
    nonbabentes
    filium,
    non
    possunt
    babere
    palrem. Quam
    ob rem
    el Deusillos
    abjeit,
    ne sint
    ejus populus,
    sedservi
    lciantur
    diaboli, dicaturque
    eis:
    Quia
    vos non
    po-
    pulus
    meus,
    et
    ego
    non ero vester
    Deus,
    sed indi-
    gnos
    vos
    judicabo possessione
    mea et
    prasentia,
    abjiciamque
    vosin
    perpetuum. Quod
    et de
    persOna
    haereticorum.
    potest accipi, qui
    Deum
    abjicienles
    perversa
    deillo
    sentiendo, penitus
    aheo
    repellun-
    tur,
    ne cumeleclis dicere
    possint
    ; Dominus
    pars
    haeredilalis meae*.
    Et erit numerus filiorumIsral
    ut
    supra.
    Licet
    ipsi
    J udoei vel tune
    pressi fuerint,
    vel.
    nunc durissima
    premantur caplivitale,
    lamen
    uomiuibusinnumerabilcssunt,
    de
    quibus
    Isaias dicit:
    <Si fueril numros filiorumIsral
    quasi
    arenama-
    ris, reliquiae
    salvaefient. >
    Quod
    et in adventu Do-
    mini
    implelum,
    el infinesaeculiveraciler
    implendum
    .potest intelligi, quia postquampopulus
    Isral fueril
    dispersus
    in loto
    orbe,
    et oiiinem
    supputalionem
    vi-
    cerit
    populi
    mulliluilo,
    lunehabebil licentiam
    Isral,
    qui
    bodie
    captivus
    est. i
    Ei.cril in loeoubi dicelur
    \
    eis : Non
    populus
    meus
    vos,
    ut
    supra.
    Locumubi
    ista
    dicebantur,
    debemus
    intelligere
    Hierusalem,
    obi
    dicitur eis modo: Non
    populus
    meus
    vos,
    dicetur
    eis,
    Eilii Dei
    viventis, tempore
    DominicaeIncarna-
    tionis.
    Quod implelum
    est in
    apoatolis caeterisque
    fidelibus. c
    Quotquotenim,
    UtJ oannes
    dicit,
    credi-
    derunt in
    Christum,
    ddit eis
    polestalem
    filiosDei
    fieri. >Si autemadJ daeOs
    qui
    nunc
    sunt,
    volueri-
    mus ista
    referre,
    locus
    quo
    dicitur eis : Non
    po-
    pulus
    meus
    vos,
    tolus mundus
    accipitur, quia
    in
    omnibus
    genlibus
    nurtc
    J udaei,
    non
    Dei,
    seddiaboli
    servi
    comprobantur.
    Cumautem
    per praedicalionem
    Eliseet Enoch
    credidefint,
    abomnibus
    genlibus
    filii
    Dei voeabunlur.
    i Et
    congregabunlur
    filii J udaet filii Isral
    pariter,
    "
    etponenl sibicaput
    unum. PerJ ndam
    significantur
    duaetribus illae
    conjuncise,
    tribus scilicet
    Benjamin,
    et tribus
    sacerdolalis,
    id est Levlica
    ; propter
    ti-
    bumenim
    J uda,
    ex
    quaregesquieisdem
    tribubus
    prae-
    fuere,
    uxerunt
    originem, ipsae
    duaetribus etiamno-
    mineJ udoecensebantur. A
    majori
    autem
    parte
    decem
    tribusnomen
    pristinilm
    Israelis
    retinenl.quaet
    ante
    ffivisiiiemdecem tribuum et
    duarum, genefaliler
    omnshocnominevcabantur.
    Qui ergodivisi
    erant,
    promillitur
    eis
    quod congfegandi
    sint in unum a
    Domino.
    Siqidem
    Dominicaeincrnationis
    tempore
    et
    rsurfeclonis,
    tm x decem
    qam
    ex diiabus
    tribubus
    , qui
    reversi fuerant de
    caplivitale,
    mora

    bantur
    jn J udaea,
    ex
    quibus plurimi
    crediderunl in
    , Christum,
    de
    quibus
    hic dicitur : t
    Congregabunlur
    '
    filii J udaet filii Isral
    simul,
    i hoc est ex duabus et
    dem tribubus credentes
    ,
    convnienl iri unum
    Christiovile. Et
    pdnent
    sibi
    caput
    ununl,
    Dominum
    videlicet J esum
    Christum,
    de
    quo
    Ezechiel dicit : Et
    princeps
    unus in medio
    eorum,
    Davidsefvns meus.
    Vel
    per
    Isral
    possnius intelligeregntiles, per
    J u-
    dam J udoeoscredentes : sive
    per
    Isral
    baerelicos,
    per
    J udamcatholicosvir'Os.
    Qui
    omnes adunitatem
    fidei Christianae conversi,
    ponent
    sibimet
    caput
    unum J esum Christum. Et ascndent de
    terra,

    id
    est,
    de terrenis sensibus et hnmilitate litteraeoc-
    cidentis;
    et elvalrantur ad
    spiritualem
    et vitalemiu-
    telligentiam,

    quiatnagiius
    diesJ ezrael. Diemhic
    pro
    univers
    tempore
    a Domini nativitate
    usque
    ad
    rvlinem- s:Cculi
    positam noverimus,
    d
    qua
    cantamus
    in
    psalmis:
    Haecestdies
    quam
    fecit Dominus. Ma-
    gnus
    est hic
    dies,
    idest
    magnum
    est
    tmpus,
    in
    quo
    credenlibus remissio
    peccatorum
    tribuituf,
    et
    jauua
    regni
    celestis
    aperitur.-
    CAPT H.
    ( Dicite frairibus vestris
    populus
    meus,
    et sorori
    veslrae,
    misericordiamconsecutae.
    Si hocadJ udaeos
    voluerimus sohimmodo refrr,
    hortatur homines
    J udaeaene
    desperenl
    dcem tribuum salulem,
    sed
    eam
    quotidie
    et sermoneel votoet lilteris ad
    poeni-
    lenliam
    provocent, quia
    fratres eorum
    appellanlur
    et
    soror.
    Fralres,
    exeo
    q*iod
    dicitur:
    <
    Populus
    meus
    ;

    sororjex
    eo
    quod appellaisn-1
    misericordiamcouse-
    17
    ENAKRA10 IN OSEE PROPHETAM:
    *S
    cuta. i Si hoc voliierimusreferre ad
    gnies,
    dicilur ;
    eis,
    ut dicani in infidelitate caeleris manentibus :
    Populus
    meus
    erunt,
    si in mecredere
    voluerint,
    et
    rejecta
    vetuslate,
    ad novitalenavitaeiransire volue-
    rint. Vel vos
    qui
    in me
    credilis,
    et fidem
    quam
    ha-
    betis
    perfecteoperibus
    decoralis,
    dicile
    reliquis
    cre-
    dentibus:
    quia
    meus
    erunt
    populus,
    si inmecredere
    voluerint.
    et in fide
    qua
    vocati sunt
    permanserint,
    et
    eam,operibus
    ornare studuerint. Dicile
    etiamso-
    rori. vestrae,
    id est eidem
    plebi
    in Christum. cre-
    denti, quia
    misericordiam. consecuta est in me
    credens.
    J udicate matrem vestram, judicate, quia
    non
    uxor mea,
    et
    ego
    non vir
    ejus.
    Hoc
    apostolis
    cceter
    lisque
    credentibus
    dicilur,
    ut
    judicent,
    id est re-
    darguant
    matremsuam
    Syuagogam, quae
    de mere^
    triceuxor
    effecta, pristinos
    non
    relinquit
    mores. Sed
    rursumsuam
    redarguant
    matrem, quia
    fornicala est
    cum.suis.amatoribus
    iterum. Et considsranda
    par
    tientia et clementia
    hujus viri,
    iterum adhorlantis
    filios.suos ut suam
    redarguant
    matrem, quia ipsis
    credcnlibus,
    illain infidelitate
    permansit.
    Hoc im-
    pletum
    est,
    tune, quando
    Petrus J udaeis
    lacrymanti-
    Lusdicebal : i Poenitentiam
    agite,
    et
    baptizelur
    unus-
    quisque
    vestrum,
    i etc. Ostendile
    ei, inquit, quia
    ipsa
    non uxor
    mea,
    et
    ego
    nonvir
    ejus. Quoniam
    enim
    ipsa
    me
    repulit,
    et
    ego abjiciam
    eam ne sim
    vir
    ejus.
    Vir
    quippeEcclesiae
    Christus
    est,
    de
    quo
    haeretici dicunt eidem
    Ecclesiae.:
    Non esl vir in
    doinosua.
    Auferat
    fornicationes suas afacie
    sua,
    et adulteria sua de medio uberum suorum. i For-
    nicatiovel adulterium in sacro
    eloquio dupliciler
    accipilur,
    et
    pro
    immunditia
    carnis,
    et
    pro
    idolola-
    tria,
    de
    qua scriptum
    est : Perdes omnes
    qui
    forni-r
    cantur abste. Fornicatur
    quippe
    vel adulterium
    per-
    ptrt mulier, quae
    multorum
    palet libidini,
    vel-su-
    per
    virumsuuminducit alienum.
    Etquia
    vir animas
    Deus
    est, populus
    Israeliticus
    plurimis
    fornicationi-
    bus se
    subslraverat, quia
    reliclo
    omnipotenteDeo,
    multorum
    portenta dsemonumvenerabatur. Idcirco
    nuncdicitur : Ut auferat fornicationessuas afacie
    sua,
    i id
    est,
    culturamdeorumremoveai abamoreet
    praesentiasua, quia
    multorum
    patebat libidini, deos
    omnium
    genlium
    colens. Auferal adulteria etiamsua
    de mediouberum
    suorum,
    hoc esl de
    corde, quo
    inalum
    opus primura concipitur.
    Cor
    quippe
    inter
    ubera
    est,
    de
    quo (ut
    Dominus
    manifestt)
    exeunt
    cogitationes
    malae.Et illi
    prius
    malumin corde co-
    gitabant,
    et sic demum
    cogitationes
    in
    opuspravum
    prodire
    faciebant.
    Quapropter
    hortatur eam sermo
    divinus,
    ut haecomniaa se
    removeat,
    ne
    propterper-
    pelrala
    scelera
    perdat
    bunadivinitus sibi collata.
    Ne
    forte,
    >
    inquit,

    exspoliem
    eam
    nudam,
    et
    staluam
    eamsecundumdiemnativitatis suae.Vestis
    quategebatur
    eadem
    plebs, ilelligLtur
    Dei
    auxilium,
    doctrina
    legis
    et
    prophetarum,
    el tulela
    angelorum.
    Quae
    omuia minatur Deus
    omnipotens
    seei
    tlire,
    nisi
    poenitentiamagat
    a
    perpetratis sceleribus, ul
    fit nuda
    plenaque ignominia,
    veluli ohmfuit. Et
    A staluameaiu
    (inquit)
    secundumdiemnativitatis suu

    ul scilicet
    his careat omnibus,
    sicut olimin
    jEgyplo
    manens.
    Et
    ponam
    eam
    quasi
    solitudinem
    ,
    et sta
    luameamvelut terram inviam. Domusin solitu-
    dinem
    redigitur, quando
    dominum
    proprium
    amittit.
    Et haec
    plebs
    in solitudinemredacta
    est, quando
    Deus
    omnipotenspropter peccata ejus
    recessit abea.
    Unde
    Propheta
    dicit :
    Reliqui
    domum
    meam,
    dimisi
    haeredilatemmeam,
    etc. El in
    Evangelioipse
    eis
    per
    semelipsum
    minatur
    quod
    relicturus eos
    sit,
    di-
    cens; Ecce
    relhiquelur
    vobis domusvestra deser
    ta. i Facta est
    quoque
    velut terra
    invia, quoniam
    perdito
    recto itinere
    fidei, perdidit
    Patrem
    Deum,
    perdidit
    et Filium
    ejus qui
    dicit : i
    Ego
    sumvia.
    <Et interficram eam
    siti,
    >idest
    inopia
    omnium
    B
    bonorum,
    vel ea siti de
    qua propheta
    J ol dicit :
    Mittamineosfamemet
    silim,
    nonfamem
    panis
    vel
    sitimaquae,
    sed famemaudiendi verbum Dei. Sive
    aquam quae
    eis ablata
    est,
    possumusgratiam
    intelli-
    gere Spiritus
    sancti de
    quaipse
    in
    Evangelio loqui-
    tur,
    invitans omnes ad
    se,
    ut
    aquamaccipiant
    abillo
    banc :
    Qui sitit, inquiens,
    veniat ad me
    etbibat,
    et fluminadeventre
    ejus
    fluent
    aquae
    vivae.Hxc au-
    temomuia et J udaeis
    aplantur
    Christum
    negantibus,
    el baerelicis rectam fidem
    relinquenlibus,
    et varia
    dogmala
    errorum
    corde,
    verboet
    opresequentibus,
    qui
    nisi
    poenilenliamegerint, eispoliati
    omnibusv--
    tulibus
    quas
    in Ecclcsia
    perceperunt, redigentur
    juxta
    diemnativitatis
    suoe,et
    effecti solitudoet terra
    invia, palienlur
    silimvel aridilalemsacrae
    Scripturae,
    C
    ut etiam
    quod
    falso habere
    videbantur,
    in nihilum
    redigatur.
    i Et filiorum iliius non
    miserebor, quoniam
    filii
    fornicalionum
    sunt, quia
    fornicalaest mater eorum.

    Quandoegressi
    sunt J udaei de
    ^Egypto,
    iratus Domi-
    nus
    patribus eorum,
    interfecit eos m deserlo. Filio-
    rumautem
    ipsorummisertus, etadvitameos rserva
    vit,
    et terram
    quampatribus
    eorum
    promiserat,
    de^
    dit. Sed modominatur nonitase
    facturum,
    dicens:
    Filiorum iliius non
    miserebor,
    sed in
    caplivitatem
    simul cum
    patribus pergent, ibique. morientur,
    et
    terramnativitatis .suaenon videbunt ultra
    , quia
    filii
    fornicalionum
    sunt,
    hoc est in culluraidolorumsunt
    nati.
    Qualemquippe
    fidemtenebant
    patres,
    taletn
    docebant filios. Undeet subdilnr : i
    Quia
    fornicata
    est mater eorum. Sicut enim
    viperamviperaparit,
    sic ealem
    plebs
    taies filios
    generavit qualis ipsa
    erat:
    t
    Confusa
    est,
    idest
    obslupuit,
    et inadmirationem
    versa
    ,

    quaeconcepit
    eos
    el filios diaboli effecit:
    <
    Quia
    dixit ; Vadam
    post
    amalores
    meos, qui
    dam
    panem
    milii et
    aquasmeas,
    lanam meam et -Unum
    meum, oleurnmeumel
    potum
    meum. Hocdixerunt
    J udaei,
    dumcolerent dtVersarum
    genlium
    deos. <Va-
    dam
    (inquit) post
    amatores
    meos,
    i id
    est,fide-et
    di
    lectione
    sequar deos,
    vel imilabor
    gnies, quarum
    deos
    adoro, qui
    mihi dant
    panemet.aquam,
    etc.
    Omniaenim
    bona, quae
    idem
    populus
    coelilus a Deo
    perceperat,
    a daemonibussehabere
    putabat,
    illisqu;
    lotumascriliebat.
    Quod
    etiamloium
    spiritualiter
    a<i
    19 HAYM0N1SHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL.
    20
    ospotest referri, qui negaverunt
    Filium.Dei>
    eligen-,
    tessibi Barabbam
    sedjtipnis
    auclprem,
    et crucifi
    gn-
    ies Dei
    Filium,
    omniumbonorum
    largitorem. Qua-
    proptpr
    confusi
    sunt, et non
    solum
    se,
    sed
    etiam
    posteras
    suos
    pessima imprecatione
    multali
    sunt,
    dicentes :
    Sanguis ejus super
    nos et
    super
    filios
    nostro. Possunt haec
    juxta
    litteram in
    exposilione
    suaetiam
    super
    haereticis
    intelligi, qui cpnfundun-
    tur ;
    sedetiain filii eorummala docliina
    generali,
    pariter
    cijr]
    eis erubescunt.
    Qui quareconfundanlur,
    uianifegjialur
    cum
    subjungilur, quia
    dixit:
    <Vadam
    post
    amatores
    meos,
    >
    id est
    sequar
    varia
    dogniala
    liaereticorutn, quorum panis
    est luclus
    perpetuns.
    Aqua
    autem
    doctrina
    perversa
    et
    siulla, qua
    eliam
    baplizalos
    interficmnt.
    Cu| aquae
    illa contraria
    est,
    de
    qua
    scriptum
    est ;
    Aqua profunda
    ex
    pre
    viri. J
    Per lanam autem et
    linum,
    sirnulala eorumsan-
    clitas et
    mundifia exprimitur. Quos
    Dominus ca-
    veudos
    admonens,
    dicit :
    Quia
    venienl ad vos in
    vestinienlis
    oyium,
    intrinsecs autem
    sunt
    lupi
    ra-
    paces.
    J
    Per olcumvero adulatio eorum
    accipilur.
    De
    quoPropheta
    dicit: Oleumautem
    pecaloris
    non
    jmpjnguet caput
    meum. Potus eliamillorum Scri-
    ptura
    sacra
    inlelligilur, quam
    illi maie
    inlelligendp
    iurbidam reddunt.

    Propler hpc
    ecce
    ego sepram
    viara tuam
    spinis,
    cl
    sepjam
    eam
    maceria,
    et semitas suas non inve-
    niel.

    Per
    spinas vero,
    puncliones
    dolorumet du-
    rilia adversiialis
    exprimitur.
    Per murum autem
    pbslaeulum,
    ne
    quod quaerebat,
    invenire
    posset.
    Se-
    piam
    (inquit)
    viam
    tuamspinis,
    id
    est,
    tuas
    aclipnes
    '
    durissimis
    implicabo
    laboribus,
    sepiarn
    etiammace-
    ria,
    ut eliam
    ad- hoc
    quod
    vis
    nequeas
    peryenire.
    Porrp, quqd equitur,
    et semitas suas non
    inve-
    niet,

    idemest sensus. Sed more variatur
    prophe-
    licp
    sermo,
    ut dealia adaliam
    repente
    transeat
    per-
    fonam.
    i
    El sequetur
    amatores suos,
    >
    Assyrios
    vel Chal-
    flaeos,
    quaerens
    ab eis auxilium
    pressa
    tribulaiione
    grayissima.
    Et non
    apprehendet
    eos,
    ad hoc ut
    auxiliumsibi
    praebeat, quin
    eliam
    omprehendetur
    ab
    iliis,
    et
    captiva
    ducetur.

    Et
    quaereleos, et
    non
    jnveniel

    sibi
    propilios.
    Et dicet : Vadamet
    re-
    verlar ad
    yirum
    meum
    priorem.

    Id
    est,
    redeamad
    peum omnipotenlem,
    qui
    meolim
    per
    dalam
    legem
    .
    despondit,
    i
    Quia
    bene milii erat
    tune,

    quandiu
    praeeptis ejus
    obedivi.
    Magisque
    nunc
    >
    quando
    propler idolpruni
    culturam variis
    affligor
    tribulatio-
    nibus,
    Ipsa siquidemplebs
    Israelilica
    soepeprosperis
    ekla recedebat a
    Deo, idola
    colendo. Ilerum autem
    aiflicta
    calamilatibus,
    revertebalur ad
    Deum, qui
    Stiscilanseis
    Salvalorem,
    liberavit eos.
    Quae
    verba et
    generaliter
    et
    specialiler
    nobis
    congruunt, qui pros-
    poritatibus eIali,non nunquam
    Dei
    praeceplis
    contra-
    imus. IterumautemafQiciionibus
    attriti.ad
    nosmel-
    ijpsos
    reverlimur,
    et
    pecasse
    nos
    recognoscimus,
    et
    ad iliius
    confugimus
    misericordiam
    sub
    cujuspro-
    toctioBenobis bene fuissereclimus. Sic
    plerumque
    |olet
    accidere
    his, qui
    in saticulo
    posili,
    divitias et
    J V
    hpnores
    appefunl mundi, sedneadhas
    possint per-
    venire,
    diversjs
    adeo
    anguntur
    Iribulationibus,
    ul
    velinl nolint
    saeculum
    relinquant
    : et
    postpositis
    curis
    temporalibus,
    quasadipisci nequaquam
    adlibi-
    tum
    suum
    valent,
    inmonasterium
    confugiunt.
    Et
    qui
    prius contrislabantur
    quod
    non
    omnia
    quae
    vellent
    hbebant, gaudent cpntenti essecibo ei
    veslimento,
    secundum
    Apostolum,
    el Deoin
    paupertate servire,
    qui
    ante
    mundoet
    concupiscentiis
    ejus
    serviebant.
    Et haec
    nescivit, quia
    dedi i
    frumenium et vi-
    numet oleumet
    argentum,
    et
    mulliplicavi ei aurum,
    quae
    fecerunl Baal. >
    Dictumest
    superiusquod
    popu-
    luslsraelilicus omnia bona
    temporalia quae
    a Deo
    perccperal
    idolis
    depiUavit,
    nesciens
    quod
    Deus
    omnipotens
    omnibushis
    abundare eum
    feerit Unde
    B
    et relicto
    Deo,
    ex auro et
    argento quod
    ad ornatunt
    decoris
    acceperant,
    fecerunl sibi Baal idclumSido-
    niorum, quod
    Ezechiel
    propheta plenius
    in suo vo-
    lumine describit. Si autem
    spiritualit!'
    haec verLa
    voluerimqs intelligere, per
    frumentum
    legem
    debe-
    KIUS
    accipere, quapase
    debuerant
    ;
    per vinum,
    spi-
    rilualem
    laeliiam, quam
    non in
    temporalibus bonis,
    sed in Deohabere debuerant
    ; per oleu,mautem,
    sensus illiminalionem
    ; per argentum,
    niioremelo-
    quenliae,
    de
    qua scriptumes.t
    :
    Argentumign
    exa-
    minatum,
    eloquia
    Domini
    eloquia
    casla
    ;
    J
    per
    au-
    rum
    vero, praceplum
    dilectiouis Dei et
    proximi,
    iw
    quibus
    omnibus cum
    Deum
    glorificaredebueril,
    dae-
    ipones venerari maluerit
    quam
    Deum

    Idcirco,

    inquit Dominus,

    converlar amea
    '"
    scilicetclemenlia
    aderudelitatem,
    et sumamfru-
    mentummeum in
    tempore suo,
    et vinummeumin
    tempore
    suo.
    Tempus
    harum
    frugumest, quando
    admaluritatem
    perduloe
    colliguntur,
    et in cellariis
    per
    tolumannumvictumministraturDsreconduntur.
    S autem tune
    temporis,
    instante videlicet maturi-
    late,
    hominibus
    qui
    ea
    colligere debuerant,
    aufe-
    runlur, gravissimoaffliguntur
    moerore.
    Minalur
    au-
    temhoc se ablaturum a
    J udseis,
    ut
    per
    lotum an-
    num
    patjantur
    mopiam
    famis.
    Saepe
    enim Deus
    propler peccata hominum, tempore
    messis et vin-
    deniiaeimmittit
    tempestatem,
    et
    paratos
    ad colli-
    gendum
    fructus auferl. J Et liberabo lanam
    meam,
    et linum
    meum, quaeoperiebant ignommiamejus.

    n
    Falsp
    in
    quibusdam
    codicibus
    babeliir, librabo,
    unde
    liberabo est
    legendum. Quasi
    enimsoi)sua servitule
    hbebant linum et
    lanam,
    cum
    ipsi
    essenl servi
    diaboli,
    idcirco dicit
    Deus : Liberabo linum meum
    et lanam
    meam,
    ne ab
    iniquis possideantur
    domi-
    nis. Porro
    ignominia quam
    haec
    operiebant,
    idola
    eorum
    inlelliguntur, quorumalipra
    vario vesiimen-
    torum decorabant ornamento.
    Spiritualiter
    vesli-
    menta ista
    s;gnificant
    Dei auxiliumet
    angelorum
    ciislodiam, quae
    omniaauferl ab eis
    Deus,
    ut
    qui
    ex
    iis nonsenserant
    dalorem,
    relicli in sua
    iniquitale
    tradanlur diabolo aeternaliter
    ruiandi.
    i El lune revelabo stultitiam
    ejus
    inoculisama-
    torum iliius. Stultiliam
    appellat
    idola, quae
    mtem-
    ple posuerant
    : amatores autemChaldaeosvel Assy-
    ~,
    ENARRATIO
    IN OSEE PIIOPHETAM.
    V&
    rios et Muniras
    appelle,
    cum
    quibus
    longotemporek
    pacera
    babuerant,
    in
    quorum
    oculis.stullilia J udaeo-
    rumrevelala est-,quai,
    do
    capia
    Hierusalem
    templo-
    que
    subverso,
    videutes
    jam
    dicti hostes
    imagines
    Chrubin
    et idolum
    Baal, coeperunt
    dicere : EcceIs-
    ralite,
    sicut omnes
    gentes,
    idolaveneranlur, quam
    ob rem merito snae
    iniquitatis
    nostrae
    subjiciunlur
    poteslati.
    t Et vir non eruet eam de manu mea.
    Hoc
    est,
    nullius vi aut fortitudine
    polerit
    liberari
    de manu mea,
    sed
    justo judicio
    Iradameamhosti-
    bus,
    etin
    captivitatem
    duci faciam.
    Et cessarefaciamomne
    gaudium
    ejus.
    i Hocet
    in illis
    implelum
    est,
    qui
    -:'
    Assyriis
    et Ghaldaeis
    ducti sunt
    caplivi,
    ubi omnem
    perdiderant
    laelitiam
    :
    et
    post
    in illis
    qui
    a Dominoaudierant : Auferelur
    avobis
    regnum
    Dei.et :
    Relinquetur
    vobisdomus
    vestra dserta. Solemnilatem
    ejus,
    neomeniam
    ejus,
    sabbatum
    ejus,
    et omnisfesta
    temporumejus,
    subauditur,
    cessarefaciam. Cumdicit solemnitalem,
    unam
    pro
    omnibus
    ponit.
    Vel certe in hoc
    speciali
    nominevult
    intelligi
    festivitatem
    Paschae, quam
    illi
    in memoriamsua; liberalionis honorifice celebrare
    consueveranl. Neomeniamautem
    appellat
    iimova-
    tionem
    lunae,quomodo
    illi ininilio
    singulorum
    men-
    sium
    hujusmodi
    festivitatem cum
    gaudio
    colebant.
    Insabbatis
    quoque
    vacabant olio et
    epulis.
    Hbe-
    bant etiamet alias
    feslivitates, idest, Pentecosten,
    tolemnitatem
    Tabernaculorum,
    et dedicationemtem-
    pli, aliaque
    his
    similia, quae
    omnia ablala sunt ab
    illis, quando
    in
    caplivitale posili,
    nec
    praedictas
    feslivitatescum
    gaudio
    secundumritumsuumcele-
    brare,
    nec olio vacare
    permittebanlur. Quae
    omnia
    abillis ablala nunc
    spirilualiler
    celebrautur inEc-
    clesia.
    Et
    corrumpam
    vineam
    ejus,
    et ficum
    ejus,

    grandine
    scilicet
    alque
    ariditate et
    gelu,
    ut nullam
    habeat arborem frucliferam.
    Spirilualiler per
    yU
    neam,
    laetiiiamcordis
    significat ;
    per
    ficum
    aulem,
    dulcedinemac suavitalemdebemus
    intelligere, quae
    ablalasunt abeis. Undeet in mceroreet in amari-
    tudine
    versantur,
    de
    quibus
    dixit : c
    Mercedes ha;
    uieae
    sunt,
    quasdederunt
    mihi amalores mei. Red-
    dit causam cur
    superius
    abstuleril eis bona
    dicta,
    eo
    quod
    dixit,
    i Mercedeshae
    meaesunt,

    etc. Puta-
    bal enimhoec
    sibi a daemonibusdari
    pro mercede,
    ,
    quia
    colebal idola. Et
    ponam
    eam in saltumul
    jam nonhabeal arbores
    pomiferas,
    sed in
    solitudi-
    nem
    penilus redigalur.
    Quod
    ex
    parle quidcra ab
    Assyriis
    et Chaldaeis
    , plenius
    tamen
    completum
    constat a
    Romanis,
    qui
    eorumterram deslruentes
    redegerunt
    in
    solitudinem, ipsos quoque
    ultima
    caplivitale
    exsidesasuaterra reddiderunt. Hinc
    esl
    quodsequitur,
    et coinedel eam beslia
    agri,

    hoc
    est,
    Romanorum
    exercitus. Dehac beslia
    Psalmista
    dicit :
    Extenninavit eam
    aper
    de
    sylva.
    Vel certe
    hanc
    besliam
    possumps intelligere diabolum,
    qui
    eoscomedit, quando
    ad suamiraxil
    cnlturam, pro
    qua exterminium
    postea passi
    sunt.
    Quae
    deJ udaeis
    djctasunl,possunt
    et
    dehaeriticisaccipi, qui
    dumde
    i
    Ecclesiaegrediunlur
    a Deo
    dereficli,
    eorumslultiii;v
    revelatur his
    qui prius
    amalores Ulorumexslite-
    ranl,
    et traditi
    besliae,
    idest
    diabolo,,ejus
    morsibus
    lacerati, perpeiua
    morte
    puniuntur.
    Et visitabo
    super
    eamdies
    Baalim, quibus
    ac-
    cendebat incensum,
    et rnabalur inaure sua et
    inoniU
    suo,
    et ibat
    post
    amalores
    suos,
    et mei
    obliviscebatur,
    dicil Dominus.
    Servat adhuc
    per-
    sonam mulieris meretricis, quae
    ornatur auro et
    gemmis
    ut
    placeat
    amaloribus
    suis,
    et
    quidquidpul-
    chriludinis non habet
    per
    naturam,
    arte
    conquirit.
    Visitabo, inquit, super
    dies
    Baalim,
    id
    est, pro
    diebus
    quibus
    Baal couit,
    adducam
    super
    eamafflictionem
    tribulationis.
    Hicenimin malum
    ponilur visitatio,
    pro anguslia
    scilicet
    tribulationis,
    inlerfeclionis et
    B
    caplivitalis, quaepropler
    idolorumcutturam vene-
    runt
    super
    J udaeos.Caeterumin bonum
    ponitur
    visi*
    tatio,
    ut est illud:
    Visitavitnosoriensexalto;
    et ;
    Visitanos in
    salittari tuo. Visitabo
    (inquit) super
    eam,
    >hauddubium
    quin
    J udaeam,

    dies Baalim,
    >
    quibus
    videlicet diebus accendebat incensum non
    Deo,
    seddaemonibus.Baal
    numro
    singulari,
    Baalim
    vero
    plurali,
    masculino
    gnre
    eadera idolanomi-
    nantur.
    Ubicunque
    enim in fineHebraici sermonis
    im
    syllaba reperitur,
    numerus
    pluralis
    est
    generis
    masculini. Ubi aulem
    oth,
    ut
    sabaoh,
    numerus
    plu-
    ralisest in
    gnre
    feminino. Undecherubimet sera-
    phimpluralis
    est
    numeri, generjs
    masculini
    ;
    sabaolh
    autem, quod interpretalur milUiarvm, vel exerci-
    J Hum,sivevirtulum,plurali
    numro
    gnre
    feminino.
    J
    Ergo
    et Baalimmasculino
    gnre
    numro sunt
    plu-
    ralia, licel
    quidam
    maie
    legant gnre
    feminino.
    Ornabatur autem
    plebs
    J udaicainauxesua
    et monili
    suo,
    ut
    placcret
    amaloribus
    suis,
    idest daemonibus
    ;
    quae
    ad hoc aures ornare
    debuerat, utspiritualia
    praecepla
    Dei corde
    conciperet ;
    et
    collum,
    ut aliis
    ipsapraedicaret.
    Haecveroideo
    gessit, quiasequend
    doemonesDei obbta
    est, qui ejus
    vir esse debuerat.
    Sedbaerelici immolabant Baalim
    incensum, quando
    perversadogmata, quaeipsi
    sibi
    tanquam
    idolafinxe-
    runt,
    sequunlur.
    Ornant
    quoque
    aprs
    suas, quibus
    verba
    audiunlur;
    et collum
    , quo proferuntur,
    ul
    efoquii
    venuslale illis
    quosceperint, placeant.
    Nam
    et
    per
    moniba
    intelliguntur
    verba
    divina,
    de
    quibus
    r.
    Ecclesiaedicilur : Collumtuum sicut nionilia, qusa
    non
    facerent,
    nisi Dei obliviscereniur.

    Propler
    hoc,
    ecce
    ego
    lactabo
    eam,
    et adducam.
    eaminsolitudinem.
    Quia
    Dominusmisericors est
    et miseralor. Licel
    superius
    comminatus fueril
    mala,
    tamen ne
    desperet
    eadem
    plebs, promittit
    Ci
    salulem,
    dicens:
    Propler hoc,
    scilicet
    quia
    mise-
    ricors
    sum,
    lactabo
    eam,

    id est Llandiar
    illi, ut.
    ad me revertatur. Undeest : Pcenitenliam
    agile,
    appropinquabit
    enim
    regnum
    coelorum
    ;
    ,et
    : Ve-
    nite ad
    meomnes
    qui laboratis,

    elc.
    Et
    ducam
    eamin
    solitudinem,
    id est liberaboeamiterumde
    capiivitate,
    sicut
    prius
    eduxerameamde
    jEgyptiaca
    servilute
    ;
    et sicut
    tune
    per
    solitudinem. deserti
    eduxi
    illos,
    protegens
    et
    ljberans
    eosabpmni
    hosle,
    23
    HAYMOMSHALBERSTAT.EPISC. OIP
    PAUS. 1.
    -
    COMMENT.
    B1BL.
    ..*,.
    sic faciamcumeosde terra
    caplivilatis
    eorum
    ad1
    prbpripm
    reduxero nativitatis solum. Et
    loquar
    ad
    cor
    jus,
    mollia scilicet verbaet
    cpnsolatqria
    illi
    proferam,
    ut tristiliam
    ejps gaudio
    releyem. Hoc
    enim
    significat loqui
    adcor. Undeest : Locutusest
    Sichem ad
    cor Dinae
    ;
    et
    J oseph, postquam
    a fralri-
    bus
    recognoscitur, loqui
    ad
    cor eorumdicilur. Tune
    hoc
    implelumest,
    quando
    Filius
    Dei,
    qui hic per
    prophetamloquitur,
    incarne
    appareps dicitaposlp-
    (is, iryimo
    omnibus
    discipulis
    suis
    ex
    ea
    gnie
    in se
    credentibus : J amnondicamvos
    servos,
    sedamicos
    meos; qupsetiani
    filios
    yocat,
    dicens:
    Filjoli,
    adhuc
    vobiscum
    sum.
    El daboei vinitoresexeodemloco.>
    Quae
    sithaec
    vinea,
    Isaias
    ostendil, qui
    dicit : Vinea Domini sa-
    baoth,
    domusIsral
    esl. El David: Vineamde
    -<Egy-
    '
    pio
    transtulisii. Huic vinitores dati
    sont, primum
    egredienli
    de
    ^EgyptoMoyses
    et
    Aaron,
    et cleri
    qui
    tune
    temporis
    verbpet
    exemplo
    boni
    operalores
    fiamdfmexcoluerant
    vineam,
    deindc
    regredienti
    de
    captivitateChaldaica
    Zorobabel,
    J sus et
    Nehemias,
    alque Esdras, aeteriqueprophelae, qui
    boni
    ejus
    ultores
    exstitere. Posl
    quoque
    in suo
    advenlu
    opti-
    mosilli
    ddit
    vinitores,aposlolosvidelicet,qui
    omnes
    ex
    eodemloco
    fuerunt, hoc est ex eademIsraelilica
    plbe.

    Et vallemAchor ad
    aperiendam spem.

    Hicnecesseest ut
    veteris recordemur hisloriae.Le-
    gimus quippe
    in libro J csu
    Nave, quod
    cumfilii
    Isral
    cepissentHicrico,
    analhematizaviteam
    J osue,
    omniaquequae
    erant in
    ea, quodque
    Achar filius
    Charmi, videns
    quaedam
    inter
    spolia
    civitalis
    qua;
    sibi
    placita fuere,
    lulcrit de analhemale.
    Cumque
    non
    possent
    filii Isral hoslibus
    resistere, consuluis-
    sentque
    Dominum
    super hoc,
    et illo
    respondenle
    quod
    dedili essent inhoc
    quod
    fecerat
    Achar, fecil
    eum
    J osue
    lapidari
    abomnibusfiliis
    Isral, locusque
    pccisipnis
    ejus
    vocatus est vallis
    Achor,
    hoc est
    vallis onlurbalionis, eo
    quod
    dixerit J osue:
    Quia
    conlurbasti nos
    ,
    exturbet te Dominus in die- bac.
    Post
    ciijus
    inlerfectionem
    aperta
    est filiisIsral
    spes
    victoriae
    fulurae,
    pergentesque ceperunt oppidum
    (lai, iplerfeclis habitatoribus
    ejus;
    el
    mperor
    eorum
    jii
    gaudiumyersusest, ibiquespemsumpserunt
    ubi
    fuerai desperalio. Sedquiahoc,
    ut
    dictum
    est,
    fa-
    ctumconstat
    fuisse, yideamus
    quid
    sibi velint verba
    prophelica, qui
    haec
    de fulprp vaticinatur,
    dicens:

    Et vallemAchor ad
    aperiendani spem.

    Sciendum
    ergo, quia
    sicut lune
    postquam
    inlerfectus
    cslAchar,
    J udaei
    sumpserunt
    spem
    vincepdi hosles, nec ea
    fruslrali
    sunt;
    sic nimirum
    postquam
    Hierusalein
    destructa est a
    Romanis,
    lemplumque sutensum,
    et
    ipsi
    J udaei
    interempli
    et in tolummundumsunt
    caplivati ; aposlolis caeterisque
    credentibus
    aperta
    est
    spes
    victoriae,quia
    totummundumfidei Chrisli
    subjugaverunt, quodque
    in umbra
    praeesserat,
    id
    est illud
    (empluai
    et omniumcaeremoniarum
    pbser-
    yatiopes
    in
    spiritualemverteruntinleliigentiam,
    sicut
    ,iiiBC
    agilur
    in Ecclesia a fidelibus. Et haec fuit
    tpTum
    spesviclorise,
    de
    qua
    hic dicilur : i Etvallem
    A Achor ad
    aperiendamspem,
    >
    subaudiUm-
    El canet ibi
    juxta
    dies
    juventulis
    suae,
    et
    \sa\a
    diesascensionis suaedeterra
    ^Egypti.
    >
    Etiamnunc
    hisloriaesimilitudinemconservt. In Exodo
    legilur,
    quod
    submerso Pharaore
    etequilalu
    iliius in mari
    Rubro,
    filii Isral cecinerunt Domino
    canticum,
    di-
    centes :
    Cantemus Domino, etc.
    Quod lempus
    juventulis
    iliius
    appellatur dies,
    eo
    quod
    lune idem
    populus
    infideet
    religione
    cresceret
    Dei,
    namante
    idola
    colebant, id est vitulos
    ^Egyptiorum.
    Unde
    postea
    vilulumfabricali
    sunt, djeentes: Isli sunt
    dii lui, Isral,
    etc. El
    congrue
    dicilur : J uxtadies
    ascensionis suaede terra
    jEgypli,

    quia
    jEgyplus
    in
    planilie,
    terra autem
    repromissionis
    est mon-
    luosa.
    Ideoque
    de
    ^igypto
    in J udaeam
    pergentes,
    B
    ascendere
    dicuntur,
    sicut et
    frquenter
    eisaDomino
    dicitur
    :
    Ego
    vos ascendere feci de terra
    ^Egypti.
    Sed
    jammysterium
    videamus.
    iEgyptus, quae
    inter-
    pretatur
    tenebroevel
    vioeror,
    infidelilatem
    significat
    J udieorum,
    mare Rubrum
    baplismum, quod
    Domi-
    nicae
    passionis
    fide
    consecratur ;
    Pharaoet exercitus
    ejus
    suhmersus in mari
    Rubro,
    diabolum
    signt
    et
    originalia peccata, quae
    in
    baptismp submergiinlnr
    :
    deserlum
    illud,
    per quodpost
    mareRubrum trans-
    ennles
    pasli
    sunt roanna el
    aqua
    de
    petra,
    et sic
    demumad terram
    repromissionispervenerunt, ty-
    pumpraesentis
    vitae
    gessit,
    in
    qua
    fidles
    percipiunt
    naannaet
    aquam
    de
    petra,
    id est
    corpus
    el
    sangui-
    nem
    Chrisli,
    vel
    doclrinani divirii
    cloquii.
    Terra
    autem
    repromissionis,
    coelestem
    significat patriam,
    ^J
    ad
    qwampost baplismum
    el laborem
    bujus
    vilae
    per-
    venitur. Promittitur
    ergo Synagogacredentium,
    quia
    sicut tunecredentes ex
    /Egyplopost
    iniorilum
    Pharaonis cecinerunl filii Isral carmenDomino,
    sic
    ipsa
    de lenebrisinfidelitatis
    egressa, postncem
    dia
    bolietviliorum
    compressionem,
    cum
    gaudio
    et laetilia
    Iransiet
    spiriluali
    adcoelcslem
    patriam,
    ubi est lerra
    yiyentfum.
    F.t rectede
    i'Egyptopergentes
    ascendere
    dicuntur, quia
    lunebene
    ascendimus, quando
    a
    tey-
    renis ad
    coeleslia,
    a vitiis ad virlutes
    transiuigrave
    studemus.
    Et erit
    in die
    illa,
    ait
    Dominus,
    vocabit me vir
    omnis,
    et nonvocabit meullra Baalim. Et auferain
    nomenBaalim
    deore
    ejus,
    et nonrecordabitur
    ultra
    nominiseorum. De nomineBaalim
    juxta
    lilieram
    D
    bocdicendum
    est : Belus
    paler
    fuit Nini
    primi rgis
    Assyriorum,
    qui
    exnominesuocivilatemaseaedifi-
    catam
    appellavit
    Ninum, quam
    Hebraei el nostri
    Niniyem
    vocant.
    Qui palrem
    suumBelumindeum
    iransferens, simulacrumfecit, quod
    Bel voluil norpi-
    pari
    et
    abomnibusadorari.
    Quo
    nominea
    Babylp-
    niis
    vocatur,
    sicut in Daniele
    legitur
    : a Sidoniis
    autemet PhoenieibusBaal,
    abHebroeisveroBeelze-
    bubob
    spurciliam
    et sordesimmolaiilii cruorisvo-
    catur;
    id
    est,
    muscarum
    vir, sivebabens
    muscas,
    et
    quia
    in mullis colebatur
    locis,
    idcirco
    pluraliter
    Baalim enuntiatur. Sed
    jam
    nunc videamus
    quid
    !i:ccverba Domini
    significent, quibus
    de fitleli
    pc-
    pulo loquilur,
    dicens: Nonvoiabil mei;l:raBaalim.
    23
    ,.
    ENARRAT10IN OSEE PROPHETAM. 2(5
    Baalim
    (ut diximus)
    idemest
    quod Baal,
    et inter- .
    pretatur
    Baal
    habens,
    Baalimvero liabensme. Unde
    Hebraeaet
    Syrx
    mulieresmaritos suos hocnomine
    vocant,
    dicentes: Baal
    meus,
    hoc est habensme
    ;
    et est
    sensus,
    habens me in
    conjugio.
    Est el aliud
    nomenineadem
    lingua
    subeadem
    significatione,
    id
    est
    Is, quod
    similiter sonat vir. Undeet mulier ab
    eis Issa
    nominalur,
    quasi virago,
    eo
    quod
    avirosuo
    sumpla
    sit.
    Quae
    ergo
    nolunt de suis diceremarilis
    Baal,
    sive
    Baalim,
    dcuntalionomineIs
    meus,
    idest
    vir
    meus,
    scilicethabens mein
    conjugio. Quod
    ita-
    que
    hic dicit Dominus: <nonvocabit me
    Baalim,
    >
    sedvocabitmevir
    meus,
    itaest
    intelligendum, quia
    volensmeoslenderesuum
    virum, nequaquam
    voca-
    bit me
    Baalim, quod
    bene dici
    poterat,
    sedvocabit
    me
    Is,
    id est vir meus. In tantum enimDeusodio
    habet nomina
    idolorum,
    ut nec recordari
    quidem
    electossuosvelit, nominumeorum,
    ideoque
    dicit de
    fideli
    populo
    : Nonvocabit meullra
    Baalim, propler
    ambiguitaiemverbi, ne,
    dumaliud
    loquilur,
    aliud
    recordetur,
    et virum
    nominans,
    idolum
    cogitet.
    Undeet subditur : <Et auferamnomina Baalim
    de ore
    ejus,
    et non recordabitur ultra nominis
    eorum.
    Et
    percutiameum
    eisfoedusindie
    illa,
    cumbeslia
    agri,
    et cumvolucre
    coeli,
    et cum
    reptili
    lerrae.
    J amhic
    aperte
    describilur
    conjunclio
    J udscorumet
    gentium
    in unitale lidei
    Christi, qui
    ante adventum
    ejus
    dissidentes erant ab invicem. Unde et J udaei
    genliles
    a
    consorlip
    suo
    repellebanl
    ;
    postea
    aulem
    in unumChrisli ovile
    convenienles,
    jam
    inunafide
    Dei
    omnipolenlis pacem
    et fraternam dileclioncm
    se
    gloriantur
    habere. HincIsaiaseidem
    populo
    dicit:
    Advena
    quondam
    tuus
    adjungetur libi,
    ut non
    jam
    sit
    advena,
    sed
    recognoscalur
    frater. Nomineenim
    bestiarum, volucrum,
    et
    serpentium, gentilesej:pri-
    muntur
    qui
    haec
    pro
    Deocolebant. Verumab his
    expurgati, jam
    non his nominibus
    appellantur,
    sed
    bominesralionabiles. UndecumPetrus linteumad
    semissumdecoelo
    vidisset,
    in
    quobesliae,
    volucres
    atqueserpentes
    monstrabantur,
    et audiret seillaoc-
    cidereet manducare
    debere, respondissetque
    : Ab-
    sit, Domine,quianunquam
    communeaut immundum
    intravil inos
    meum,
    dictumest ei :
    QuodDeus
    purificavit,
    tunecommunedixeris.
    Et
    pharetram,
    et
    arcum,
    el
    gladium,
    etbellum
    conteramde terra. Id
    est.paccm
    el
    tranquillitalem
    summamdaboin
    terra,
    hoc est in Ecclesia. Licet
    enimmultabellacrebrescantin
    terra,
    tamenincom-
    paralione
    iliius
    lemporismagna
    est
    pax
    inbomiui-
    bus,
    maximeinter
    electos,
    apudquos
    nulliusdiscor-
    diaefomeslocuminvenit.Dehoc
    tempore
    dicitIsaias:
    Nonlevabit
    gens
    contra
    genlemgladium,
    nec exer-
    cebuntnr ullra ad
    praelium.
    Et dormireeosfaciam
    fiducialiter,
    >idesl securos
    eosfaciamin meafide
    et
    pacerequiescere.
    Vel certe somnusiste
    intelligi-
    tur
    pausatio
    electorum
    , qui
    modo
    quite
    dormiunt
    in
    spe
    fuluraeresurrectionis.
    i El
    sponsabo
    temibi-in
    sempiternum,
    et
    spon-
    A
    sabotemihi in
    juslitia
    et
    judicio,
    el in
    misericordia,
    et
    miseralionibus,
    el
    sponsabo
    te mihi in fide
    ;
    et
    scies
    quia ego
    Dominus.
    Advertendum
    quod
    eam-
    dem
    plebem
    1er se
    promillit sponsaturum.
    Primo
    quippe
    eam
    despondit
    in
    Abraham,
    cui
    signaculum
    circumeisionis
    ddit ut esset
    signum
    inter
    Deum
    et
    semen iliius in
    perpetuum,
    vel etiam
    quando
    eam
    eduxit de
    ^Egypte
    Secundoinmonte
    Sinai,
    dansei
    legem.
    Undeet hic in secundo
    locp
    dicilur :
    Spon-
    sabote mihi in
    juslitia,
    idest in
    observatipnelegis,
    et in
    judicio
    mandatorum
    meoruni,
    ul et
    juste
    viye-
    res etdiscretioneminter bonumet malumscires
    ; et
    nsisericordiaet
    miseralionibus,
    ul si
    propter peccala
    tua tradila fueris in
    captivitatem
    et
    poenitenliapi
    egeris,
    iterum misericordiam
    consequris.
    Terlio
    B in adventum Filii
    Dei,
    unde et hic dicitur: Et
    sponsabo
    lemihi in
    fide,
    sanctaevidelicetTrinitatis.
    De
    quadesponsatione
    dicit
    Apostolus
    de Christo lo-
    quens
    :
    Desponsavi
    vos uni viro
    virginem
    castam
    exhibereChrislo. Et iterumde
    persona
    Chrisli lo-
    quens,
    ait :
    Desponsavit
    sibi Ecclesiamnon haben-
    tem maculam
    neque rugam.
    Sed
    Synagoga
    ter a
    Domino
    desponsala,
    omnem
    desponsationem
    irrilam
    fecit. Unde
    quia desponsata
    in
    jEgypto primam
    desponsationem
    non
    cuslodivit,
    et fornicata est ibi
    deosalienos
    colendo,
    rursum
    per legem
    et
    Scripiu-
    ras sacras
    prophetarum
    Veteris Teslamenti assunii-
    tur,
    ut
    quasi sponsalibus
    secundisflrmata
    , jani
    ab
    ansplexu
    nonrecederet. Tertio autemJ susChrislus
    Filus Dei et
    per gratiam
    sancti
    Evangelii
    eamco-
    C
    pulare
    sibi
    voluit; sedpaucis
    credentibus
    ,
    maxima
    eorum
    par.
    collata
    sponsalia negligens,
    in infideli-
    tate
    permansit,
    sicut bealus
    Stephanus
    eis
    impro-
    perat,
    dicens
    :
    Vossemper Spiritui
    sancto resti-
    tistis,
    sicut et
    patres
    veslri.

    Qui
    auteni
    receperunl
    fidem
    ejus, conjuncti
    sunt illi vinculo
    dilectionis,
    credentes
    quodipse
    ChrislusDeus
    esset, quemprius
    negaverunt.
    Ex
    quibtfs
    fuerunt illi
    qui
    ad
    praedica-
    lionembeaii Ptri una die
    quinque
    millia,
    et alia
    dietriamilliacrediderunt.
    Et erit in dieilla:
    Exaudiam,
    dicit
    Dominus,
    et
    exaudiam coelos,
    et illi exaudient
    terram,
    et terra
    exaudiettrilicum,
    et
    vinum,
    el
    oleum,
    et haecexau-
    dientJ ezrael. (Secundum
    litleramhocpolestintelligi
    in his verbis :
    quaa
    bona
    lemporaliapromittit
    Do-
    minus his
    qui
    in secredunt.
    Spiritualiter
    coeli sunt
    aposloli,
    de
    quibus
    Psalmislaait : Coeli enarrant
    gloriam
    Dei,
    etc. Hi coeliexauditi sunt
    tempore
    Dominicacincarnalionis, rogantespro
    muliereGha-
    nanoea,
    et
    pro
    socruPtri. Isti coelinunc exaudiunt
    terram,
    id est bomines in Ecclesia habitantes,
    et
    haec
    terra exaudit
    triticum,
    id
    est, profert simplicem
    doctrinamVeteriset Novi Teslamenti,
    ut
    impleatur
    illudDominicum: Beatusilleservus
    quem
    consti-
    tuit Dominus
    super
    familiam
    suam,
    ut det illisin
    tempore
    tritici mensuram. Exaudietvinum,
    hoc
    est;
    spiriiualem inlelligcnliam
    ita
    praebet,
    ut sua do-
    ctrina laelificetcorda audienlium. Secundum
    quali-
    tatemenimaudilorum dbet formai sermo docto-
    27 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.B1BL. .
    58
    rum. Exaudit
    quoque
    et oleum
    , quia
    in
    episcopis
    et
    prcsbyteris
    dat fidelibus
    gratiam Spiritus
    sancti. Et
    hoc est coelumet terra,
    apostoli
    scilicet
    atque
    uni-
    versalis Ecclesia. Et haec exaudient
    J ezrael,
    id est
    semen Verbi Dei
    perducent
    ad
    operationis effectum,
    ut faciat illud semen frucium ceniesimu
    m,
    aliud
    sexagesimum,
    aliud tricesimum, Porro
    quod
    ser
    qui
    lur :
    Etseminabo eaminterris. Ad
    apostolosspciale
    ter
    pertinel, qui
    ab
    Ilierusalem seminati
    sunt,
    ut
    sua
    praedicatione
    et
    miraculis,
    lerram
    (hoc
    est corda
    auditorum
    suorum)
    facerent fructificare. De
    quibus
    scriptum
    est: Isli sunt semencui benedixitDominus.
    Nam
    ipsi apostoli
    et semen
    sunt, quiadispersi
    sunt
    per
    universummundum,
    audientes a
    Domino,
    eun-
    les in mundum
    universum,
    >etc. Et
    ipsi
    sunt semina-
    tors, juxia
    illud: Inomnemterram exivit sonus
    eorum,
    etc. Et miserebor
    ejus quae
    fuit
    absque
    niisericordia,
    >hoc est
    Synagogaejam
    in me cre-
    ilenlis, quaeprius
    dum
    per
    mulladaemonum
    portenta
    eiraret, eaquepro Deo adoraret,
    sine
    miserieprdia
    erat.
    Et dicam non
    populo
    meo:
    Populus
    meus es
    tu;
    et
    ipse
    dicetmilii :
    Dominus meus es tu. Hoc
    est
    quodipse fidelibus.
    suis deeodem
    populo
    dicit :
    Vos eslis
    qui permansislis
    mecumin
    tenlalionibus
    meis,et egodispono
    vobissicut
    disposuit
    mihi Pater
    meus
    regnum.
    Et
    ipse
    dicit : Deus meus es
    lu,

    sicut et Petrus: Tues
    (inquiens)
    ChrislusFiliusDei
    vivi
    ;
    et Thomas: Dominusmeuset Deusmeus.>
    Quae
    verbaet
    specialiler
    addecem
    Iribus,
    et
    genera-
    liier adomnes Israelilas
    possunt rferri,
    adeossci-
    licet
    qui
    crediderunt.
    CAPUT III.
    Et dixit Dominusad me : Adhucvade, et
    dilige
    mulieremdileclamamico et adulleram: sicut
    diligit
    Dominusfilios
    Isral,
    et
    ipsi respiciunt
    addeos alie-
    nos,
    et
    diligunt
    vinaciauvarum. >Per bas duasmu-
    lieres,
    id est
    superiorem
    fornicariain,
    quaeappella-
    tur
    Gomer,
    el islam
    quae
    vocalur
    adultra,
    debemus
    intelligere
    Isral et
    J udam,
    id est decem
    tribus,
    quae
    erant inSamaria sub
    rege Hicroboam, qui
    fuit
    de
    Ephraim;
    et
    J uda, qui regnayil
    inHierusalemde
    slirpe
    David. Has duas mulieres describit Ezechiel
    subnomineduarum
    sororum,
    Oolavidelicetet Ooli-
    ba.
    Quas
    si
    diligenlius vojuerimus dislinguere, per
    priorem, quae
    fornicaria
    appellalur,
    decemtribus :
    per
    seundam, quae
    adultra,
    J udam
    possumus
    in-
    telligere
    : cl tamen
    generaliler
    et
    per
    illamet
    per
    islam, pniversus populus
    Israeliticus
    (sicut
    in se-
    quentibus quoquemonstrabitur) polest accipi.
    J uxta
    litteram ita
    est
    inlelligendum
    quod dicit,

    Adhuc
    vade,
    etc. Sensusest hic:
    Tuquidemeam diligis,
    sed
    ipsa
    dbitavicissiludipe
    non te
    diligit, quoniam
    polius
    tuum
    negligens aniorepi
    adultra
    est, quia
    lleri viro
    copulatur, eumqueplusquam
    le
    diligit.
    Ad
    quod
    autemista
    perlineant, aperiturum
    subdilur:
    Sicut
    diligit
    Dominus filios
    Isral,
    id
    est,
    sicut
    A
    tu
    diligis
    illam
    mulierem,
    et tamen illa
    plus
    alium
    quam
    te
    diligit,
    sic
    DomipussummoamprefiliosIsral
    diligit,
    sed
    ipsi epm
    spernentes
    c
    respiciunt
    addeos
    alienos,
    hocest venerantur et colunt
    eos,
    et dili-
    gunt
    vinacia uvarum. >Vinacia
    appellat quae
    nos
    acinos
    dicimus,
    id
    est,
    folliculosuvarum
    post
    ex-
    pressionem
    a'
    prelo projectos. Spirilualiler autem,.
    per
    haecvinacia daemones
    intelligunlur, qui quandiu
    in sua
    dignitate fuerunt, quodammodouvae
    erant,
    hoc
    est,
    pinguedineSpiritus
    sancti-referti
    ;postquam
    vero
    superbientes
    contra
    Deum,
    similes ei fieri vo-
    luerunt, evacuafi
    gralia Spiritus sancti,
    facli sunt
    striles,
    et veluii adnihilum
    utiles,
    de coelo
    projecli
    sunt veteri siccilate
    marcentes,
    et
    nihil
    antiquae
    graUae
    possidentes.
    Sic et J udaei ob infidelilatema
    B Deo
    derelicti,
    diligunt
    daemonesomni dulcediuebo-
    nitalis evacuatos. Sive
    pro
    vinacia
    possumus
    intel-
    ligere
    tradiliones scribarum et
    Pbarisaeorum,
    veri-
    lalis sensu
    prorsus
    vacuaset
    superstilioneplenas ;
    quas ipsi
    J udaei
    diligebant, relinquentes
    tradiliones
    Dei
    propler tradiliones hominum.
    Et fodi eammihi
    quindecim argenteis,
    et coro
    hordei, et dimidio coro
    hordei,
    et dixi ad eam.
    Sepluaginta interprtes,
    sicut Leatus
    Hieronymus
    dieil, pro
    eo
    quod
    nostra
    inlerprelalio
    habet
    Fodi,

    posuerunt
    <
    Conduxi,

    quod
    ad mulierem
    ulique
    pertinel, quia
    ad
    hoc
    conducilur,
    ut marito fidem
    servet, pec
    alio
    copulelur
    illo
    vivente.
    Cumautem
    dicit:Fodi eammihi in
    mulierem,
    oslendit sevineam
    velle
    significare, quae(sicut propheta testalur)
    do-
    ^
    mus Irael
    est,
    de
    qua scriptum
    est : Vineam de
    4gypto
    translulisti. Fodilur
    ergo atque
    conducitur
    haecmulier
    quindecimargenteis,
    et coro
    hordei,
    el
    dimidio coro
    hordei,
    id esl
    quadraginta
    et
    quinque
    niodiis,
    namcorus
    Iriginla
    modios
    habet,
    diraidius
    vero corus
    quindecim.
    El bac mercede
    conducta,
    audivil a Domino:
    Dies multos
    exspeclabis
    me:
    non
    fornicaberis,
    et nonerisviro. Hocest : nec ama-
    loribus
    turpiter
    te
    prostitues,
    nec mihi viro a
    quo
    conduclaes
    lgitime eonjungeris,
    ac ne
    putes
    fac-
    ial tibi
    injuriam; quia
    dixi:
    Exspeclabisme,paria
    libi
    referam, quia
    sedet
    egoexspectabo
    le.
    Mys-
    tice,
    quindecim
    denarii ad
    quintum
    decimumdiem
    primi mensis,
    idest
    Nisan, quo
    J udaei
    egressi
    sunt
    .. de
    J Egypto,percussisprimogenilisjEgypliprum,per-
    tinent.
    Ipsa
    enim
    die,
    id est
    quinta
    dcima
    luna,
    eduxit eosDominusde
    /Egypto,
    el insuamconduxit
    servilutem,
    liberans
    per
    occisionem
    agni
    ab illala
    plagaiEgypliis. oepilque
    eos
    erudire,
    constituons
    pro primogenitis
    filiorum
    suorum,
    qui plagam
    non
    sensere
    communem, quinos argenleos
    siclos con-
    ferri indonariisdomusDei.Deinde
    quadragesimoquin-
    lo die, qui intelligilur
    in
    quadraginta quinque
    mo-
    diis
    hordei, pervenemnt
    ad monlem
    Sinai
    ;
    altra
    autem
    die,
    praeceplum
    est
    Moysi
    ut sesapclificarenl
    per triduum,
    et a
    mulieribus
    abstinerent,
    et se
    pras-
    pafent
    ad
    accipiendamlegem;
    iransaciisque
    tribus
    diebus, quinquagesimo
    die
    MoysesDecalogumleg.i
    accepit.
    Qui -ergo
    quadragesimoquinto
    die ad
    eui.n
    29 ENARRATIOIN OSEE PROPHETAM.
    50
    pervenerunt
    locumin
    quo legem acceperunt,
    bene
    quadraginta quinque
    modiishordei fuissereferunlur
    conducti.
    Quod
    autem
    sequitur
    :
    Diesmullos ex-
    speclabis me,
    ad
    praesenspertinet lempus, quopo-
    pulus J udaeorum, qui quondamquindecimargenteis
    et
    quadraginta quinque
    modiis hordei onduclus,
    post
    incamalionem Domini
    ejusdem
    videlicet
    spon-
    si adventumviri sui
    exspectat,
    donec
    (ul Apostolus
    dicit)
    <
    plenitudogenliuminiroeat;
    et sic
    pmnislsrael
    salvus fit.
    Quod
    vero dicit : non
    forniaberis,
    et
    noneris
    viro,
    J hocostendit
    quod
    interirn modoido-
    lis non
    servit,
    nec lamenhabet Deum,
    sed
    pi
    amalo-
    ribus et viro
    spoiiata
    est
    ;
    el
    quia
    virumnon
    habet,
    nec vescitur modocibo
    hominum,
    id
    est, frumento,
    sed hordeo irratonabilium
    jumentorum, quia
    vide-
    licet
    spirilualem
    sensum vivificantemnon
    capil,
    \
    sedoccidentemlitteram
    sequitur. Quodque additur,
    sed et
    egoexspectabo te,
    ad eos
    pertinet qui
    exspectant
    ad hoc ut in finesaeculicredentes reci-
    pianlur
    ad
    amplexum
    Christi, quando
    ex J udaeiset
    geiitibqs
    fiel unus
    grex,
    unumhabens
    paslorem, qui
    de sedicit :
    Ego
    sum
    pastor
    bonus.

    Quia
    dies multossedebunt filii
    Isral sine
    rege,
    el sine
    principe,
    et sine
    sarifiip,
    et sine allari,
    et
    sine
    ephod,
    et sine
    iberaphim.
    J udaei autem haec
    omnia
    ad
    septuagintaannos
    suae
    caplivitatis referunt;
    sed melius
    esl,
    ut beatus
    Hieronymusdicit, deprae-
    senti
    tempore,
    vel deultimaJ udaeorumconversione
    inielligi quae
    dicuntur. J amenimin hisverbis ea
    quae
    superius
    dicta sunt
    intelliguntur
    :
    quia
    dies mullos
    exspeclabis
    me,
    non
    forniaberis.
    Modo
    namque
    se-
    (
    dent,
    hoc est habitant J udaei contracta, quia
    stalus
    rectitudinemamiserunt,
    et snnt sine
    rege Christo,
    (juiloquilur:
    i
    Ego
    autemconstilutussum
    rexabeo,

    et sine
    principe,
    id
    est, ipsoSalvatpre,
    vel etiam
    ponliflce
    et
    sacerdote,
    de
    quoscriptum
    est :
    Principem
    populi
    luinonmaledices. iSuntetiam

    sinesacrificio,
    el sine
    allari,

    quia perdilo
    loco ubi
    templum
    et
    allare
    habuerantj
    de
    quo
    eis in
    legeproecipiebatur:
    In loco
    quem
    elegeril Dominus,
    immolabitis
    ei,
    et
    noninomni
    loco, nequaquamlgales
    victimas
    offe-
    runt. Et sine
    ephod.

    Ephod proprie superhume-
    rale
    vocatur,
    sed hic
    pro
    omni veslimento
    accipitur.
    Aliquandp
    aulem
    ponilur
    et
    pro
    lineis
    veslimentis,
    sicut deSamuele
    legimus, quia
    indutus
    ephod
    lineo
    erat.
    Theraphimproprie appellanlur (igurae
    et simu-
    lacra,
    qua;
    non
    possuni
    in
    pressenti lopoduntaxai,
    chrubinet
    sraphin,
    sivealia
    quae
    in
    templo
    orna-
    mcnla fieri
    jussasunt, dici,
    sed hic
    pro
    omni orna-
    mento
    sacerdolali
    posituin
    noverimus. Haecomnia
    poslquamperdiderunt J udaei,spirilualiler
    nobisdata
    sunt in Ecclesia. Nosenimverum
    regem
    et
    saerdo-
    temhabemusChristum, qui

    estsacenios
    inaeternum
    secundumordinemMelchis^dech;
    habemus sacrifi-
    ciumverum
    corporis
    et
    sanguinis
    Domini
    ;
    habemus
    et
    ephod,
    hoc est veslimenluminnocentiaeet
    simplici-
    talis,
    facti
    ipsi
    sacerdoleset
    reges, juxta quod
    Petrus
    uicit : Vos
    genus
    eleclum, regale
    sacerdolium,
    gens sancfa.
    >Habemus et
    Iberaphim,
    hoc est
    A
    signum
    el memoriamDei
    expressam
    in cordibus no-
    slris, juxta quod
    eidemdecanlamus: <
    Signatum
    est
    super
    nos lumenvulius
    tui,
    Domine. >
    Et
    post
    haecrevertenlur filii
    Isral,
    et
    quaerent
    DominumDeum
    suum,
    et David
    regem
    suum. Post
    haec, jd
    est, postquam
    haecomnia
    impleta fuerinl,
    dum
    pleniludo genlium intraverit,
    reverlentur filii
    Isral
    per praedicalionem
    Eliaeel
    Enoch,
    et
    quaerent
    DominumDeum
    suum,
    et David
    regemsuum,
    id est
    Palremet Filium
    ejus
    J esumChristum,
    Filium
    ejus
    unumDeumcorde et oreet
    opre
    confitentes. Et
    pavebunt
    ad
    Dominum,
    el adbonum
    ejus
    in novis-
    simo dierum.
    Spiritum
    videlicet
    sanctum, qui
    non
    extra Palrem et
    Filium,
    spd
    simul cumPtre el Fi-
    lio
    unusesl Deus.De
    quo dicit
    discipulissuis:
    Si
    vos,
    B
    cumsitis
    mali,
    noslisbonadare filiisvestris, quanlo
    magis
    Pater
    vester
    de
    coelp
    dabit
    Spiritual
    bonum
    petentibus
    se'. >
    CAPUT
    IV;

    Auditeverbum
    Domini,
    filii Isral,
    quiajudicium
    Dominocum baliitaloribus terrae. Haecverba
    pro-
    prie
    ad eos
    pertinent, qui
    in adventu Filii Dei sunt
    reperti,
    licel et
    juxta
    litteram eis
    possintaptari, qui
    tune
    temporis
    in decemet duabus tribubus commo-
    rabantur, quibus
    et
    propheta hseeloquilur,
    oslendns
    non frustra iratum
    Deum,
    lam
    gravia
    comminari et
    inferre
    supplicia quae superius
    dicta
    sunt,
    ut scilicet
    essent sine
    rege,
    caelerisque
    in
    quibus
    eatenus
    glo-
    riaii fuerant. Sed
    quia
    erant sine
    yeritate,
    et sine
    -<
    misericordia,
    et sine
    scienlia
    Dei,
    et
    maledictum,
    et
    mendacium,
    et
    homicidium,caeleraque
    piuliainur.da-
    verant,
    idcirco Dei
    judicio justo,
    ab habilatoribus
    ilKus terrae haec omnia
    ablala,
    ipsique captivilaii
    sunt
    traditi,
    augentes peccatapeccatis,etnovis
    vlera
    cumulantes. Ul aulem
    diximus,
    niaxime ad eos re-
    feruntnr, qui
    Deumin
    carne viderunt et audierunt,
    sedineumcredere
    noluerunt,
    sed
    ad eorum
    poste-
    ros. Dicilur
    namque
    eis : Auditeverbum
    Domini,
    filii Isral,
    quia judicium
    Dominocumhabilatori-
    bus
    terrae, hoc
    est cumJ udaeis
    s,emper
    terrena desi-
    derantibus,
    quibus
    contrarii
    supt
    illi
    qui
    coelestes
    appellanlur, qui
    se
    peregrinos
    et advenas in hac vita
    considrantes ad
    coelest|a
    tendunt. Cumbis habila-
    toribus terrae
    judicium agit,
    id
    est,
    damnalioni
    aeterpaeeos
    tradi
    promittit. Quare
    autemhoc facial
    aperil, subjungens,
    Non est enim
    yeritas,
    >sed
    unusquisque
    cum
    proximo
    suo
    loquitur
    mendacium.
    Vel nonest
    verilas, quia
    ille
    qui
    desedifSt:
    Ego
    sum
    veritas,
    non habitat incordibus
    eoruni.
    Et nonest
    misericordia,

    quia
    subditos
    perseqnunlur,
    et
    pu-
    pillo
    ac viduaenon miserentur. Undeetiam nec
    ipsi
    Christo
    pepererunt,
    sed velut
    canes rabidissimi
    cpntra
    eumora sua
    aperuemnt,
    dicentes
    : Reus est
    mortis,
    el:
    Crucifige.crucifige.i
    Etnonestscienria
    Dei. Hoc
    est,
    fideset
    cognilio
    nominisDei non est
    incordibus
    eorum, qui
    terrena solumniodo
    sapiunt.
    Vel certe
    scientia,
    idest
    sapientia
    Dei
    patris, qui
    de
    sedicit
    per
    Salomonem:
    Egosapientia
    babilo incon-
    51 HAYMONISHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS. I.
    -
    COMMENT.L'IBL. 32
    silio,
    et eruililis intersum
    cogilalionibus.
    tEl de
    quo
    Aposlolus,
    Christum
    inquit
    Dei virtulemet Dei sa-
    pienliam.
    Nonhabitat in
    terra,
    hoc
    est,
    non
    requie?
    scil inillorummentibus, qui
    ab
    ejus
    fidesunt alieni.
    De
    quibus
    adhuc
    sequitur.

    Maledictum,
    el
    mendacium,
    et
    bomicidium,
    el fur-r
    tuin,
    el adulterium inundaverunt. Maledictum
    per-
    linet ad eorum convicia et
    opprobria, qui
    contra
    Deum
    tumebant,
    dicentes : Dsemoniumhabes,

    et,
    Samarilanus
    es,
    et caeteratalia. Mendaciumad
    hoc
    quoddixerunt
    : Reusest
    mortis,

    et,
    t Hicest
    vorator el
    potalor
    vini. Homicidiumad hoc
    quod
    ipsum
    morli tradiderunt et
    omnes
    prophetas,
    sicut
    ipse
    eis
    improperat
    dicens : Et vos
    impit
    mensu-
    ram
    palrum
    veslrorum. Ecce
    ego
    mitto advos
    pro-
    phetas
    et
    sapientes
    et
    scribas,
    etc. Et bealus
    Stepha-
    nus :
    Quem(inquit) prophetarum
    nonsunt
    persecuti
    patres
    veslri? Elocciderunl eos
    qui praenuntiabant
    <!eadvenlti
    J usli, cujus
    vosnunc
    prodilores
    ethomi-
    ciJ aefuistis. Furlum
    perlinel
    ad
    hoc, quod seipsos
    et filiossuos fprali sunt,
    dicentes :
    Sanguis ejus
    sqper
    noset
    super
    filiosnostros. Vel
    quando ipsum
    Christum
    emerunt furlim
    triginta argenleis.
    Adulte-
    rium
    ,
    ad immunditiam
    vel
    ad idololatriam.
    Haec
    omniainJ udaeisinundaverant,
    idest abundaverant.
    Per
    verbumenim
    inundationis, magniludinem
    scele-
    rumoslendit. Et
    sanguis sanguinemtetigit.
    San-
    guis sanguinem tangit,
    cum homicidium homipidio
    (ungitur,
    et
    cumpeccatum peccalo augetur. Sangui-
    nis
    enimnomine
    peccatumdesignalur.,'
    ut est illud:
    Libra mede
    sanguinibus.
    *

    Propter
    hoc
    lugebit
    terra,
    et infirmabitur omnis
    qui
    habilat in
    ea,
    in beslia
    agri,
    et in volucre coeli:
    sed et
    pisces
    maris
    congregabunlur.

    Propter
    hoc
    quia pro
    bonis
    operibus
    vilia
    superius
    dicta inunda-
    verunt, lugebit
    terra. Terra
    lugere
    videtur
    quando
    inculla
    remanel,
    sublatis
    habitatoribus,
    et
    quaeapica
    suis
    laelosproferebat fructus, incipit vpresprocreare
    et
    spinas. Ideoque
    in hoc loco desolatio decemet
    duarumtribuum
    exprimilur,
    cumdicitur:
    Lugebit
    terra.
    Sive
    per
    terram
    ipsos
    J udaeos
    possumus
    in-
    telligere,
    lerram
    quaerentes,
    et terrena
    sapientes.
    Undeet slatim
    sequilur
    : El infirmabitur omnis
    qui
    habilat in ea,
    hoc
    est, qui per
    amoremet de-
    siderium ibi manet,
    Comprehensi
    enimab
    hostibus,
    Iuxerunt
    et
    ipfirmati sunt, quoniam
    ea
    quaesupimo
    amore
    dilexerant,
    et in
    quibusgloriali fuerant,
    amit-
    tebant. Inbeslia
    agri,
    et involucrecoeli.Naturale
    est,
    ut beatus
    Hieronymus
    dicit,
    ut si terra ab ha-
    bitatoribus suis fuerit
    derelicta,
    bestiae
    quoque
    et
    aves ab ea deficiant. Altiori autem
    sensu, per
    be-
    slias
    agri,
    froces
    populos,
    et bestiali stoliditaie
    pressos significat; per
    volucres
    vero, superbos ,
    et
    elatos,
    ac levs
    possumus intelligere, quales
    erant
    ipsi J udaei,
    demeritorum
    dignitatejactanles,
    etalios
    despicientes; per piscesmaris, ipsi
    noninconvenien-
    icr
    accipiunlur qui
    in
    profunditate
    viliorum et in
    tenebris
    peccatorum
    conversabantur. Sive
    per pisces,
    philosopho5
    mundi
    intelligamns,
    in
    exquirendisrerum.
    ,\ lemporaliumprofundisquaestioiiibus
    desudanles..(Pi-
    sces
    (inquit)
    maris
    congregabunlur,
    >subuditur in
    mqrtem.
    Undeet alia translalio habet : Piscesmaris
    dficient.
    Verumtamen
    uiiusquisque
    non
    judicet ;
    et non
    arguatur
    vir. >Provocaverat eos
    superius
    ad
    judi-
    cium,
    ut
    cognoscerenl
    se ex veritate
    judicatos,
    et
    non
    per potentiam
    Dei
    oppressos,
    sed
    propter pec-
    cala
    praeterita hostibus
    tradilos. Verum
    quia
    dt-
    riores effecti
    sunt,
    tantae
    erant
    imprudentiae,
    ut ne
    convicti
    quidem
    verecundiam
    haberept.
    Prohibet a
    justis judicari injustos
    et
    argui, quia indigni
    sunt
    orreptioneip suscipere. Unusquisque(inquit)
    justus
    pon
    judicet injustum,
    et non
    arguatur
    vir
    iippius
    a
    pio, quod ulique
    enormilate
    sceleruin i|>si impii
    et
    "
    injusti
    nonmerentur.
    Populus
    enim
    tuus, sicut
    bi
    qui
    contradicunt sace.rdoti.

    Et
    est sensus: Sicut
    ple-
    becula inobediensest
    saeerdoti,
    cujus
    nonvull obse-
    qui mandatis,
    et
    sicuti,
    discipulus
    inobediens ma-
    gistro,
    sic
    populus
    tuus conlradicit verbis oris
    mei,
    et ideo non esl
    dignus
    vel
    a
    propheta,
    vel a
    quolibet
    redargui justo.
    Et corrues
    hodie,
    et corruet
    etiam
    propheta
    le-
    cum.
    Superius
    ad
    prophetam
    locutusest
    depopulo,
    nunc autem ad
    ipsumpopulum,
    decem
    videlicet tri-
    bus,
    verlit
    sermonem,
    dicens :
    Corrpes hodie,

    idesl in
    praesenti tempore,
    vel certe
    ip
    aperta
    luce,
    el in omniumoculis duceris in
    caplivilalem.
    <Et
    corruet etiam
    propheta
    tecum.
    Duobus
    mpdispos-
    sumus hic
    prophetam intelligere,
    vel falsumvideli-
    "
    cet
    prophetam, quia aequivocum
    nomen est, vel
    etiam
    prophelalem dignitatem, quia
    decemtribus
    post captivitatem
    non
    legimus
    habuisse
    prophetam.
    Quandiu
    enimnon sunt
    captae
    decem
    tribus,
    habue-
    rupt
    Eliam
    prophetam
    el
    Elisaeum,coeterosque
    filios
    prophetarum, qui prophetaverunt
    in Samaria. Et
    quidein
    duae tribus in
    ipsacaplivitale
    et
    postea
    ha-
    buere
    prophetas.
    Decem
    vero, postquam
    translata;
    sunt in Medoset in
    Persas,
    neminemreferunlur ha-
    buisse
    prophetam. Ideoque
    is dicitur : Corruet
    eliam
    propheta
    tecum,
    id
    est, dignitas prophetalis
    ate
    peribit;
    vel falsi
    prophetae,qui
    vobisfalsam
    pro-
    plieUam
    resolvebant,
    una vobiscum
    peribunt.
    Et
    nocte feci
    tacere matrem
    tuam. Mater
    ipsa
    J u-
    daica
    plebs
    in
    generalitate appellalur.
    Filii
    hujus
    ma-
    tris vel
    singuli
    e
    populo,
    vel hi
    qui per oppida
    vil-
    lasque
    erant
    dispersi.
    In nocte
    ergo,
    id
    est,
    in tene-
    bris
    aptivitalis
    et moeroris et
    premenlis angustiae,
    feci tacere matrem
    tuam, quia
    non est ausadolere
    malumsuumcoramhostibus.
    Coniicuit
    populus
    meus,
    eo
    quod
    non habueril
    scienliam.

    Hpc est, comprehensus
    ab hoslibus si-
    lentio
    tabuit,
    nonaudeps eis
    repugnare.
    Et redditur
    causa cur sanctumsit
    ei,
    sciliceteo
    quod
    nonbabue-
    rit
    scienliamlegis
    Dei,
    et
    praecepta
    Dei nonservave-
    rit,
    ut illi s.erviret
    et idola conlemneret.
    Quia
    enim
    prius
    alaudibusDei os
    clauserat, juste
    adhancdeve-
    nit
    miseriam,
    ut nec malumsuuminterhosles deflere
    auderet.

    Quia
    lu scienliam
    repulisti,
    repellam
    (c.
    53 ENARRAT10IN
    OSEE. PROPHETAM.
    5-i
    ne sacerdotio
    fungaris
    mihi.
    Repulit ipsa plebs
    scienliam,
    hoc est
    Deum, quando
    slullissimamente
    opus
    manuumsuarum
    coepit
    adorare,
    Factoremque
    coeli et terrae
    dcserens,
    vitulos aureos venerata esl
    inDan et in
    Beihel, ideoque repuisa est,
    neessent
    ex easacerdotes indomo
    Domini,
    sed
    polius
    in de-
    lubris idolorum.
    El oblita es
    legis
    Dei
    tui,^
    quae
    prohibe!
    deosalienosadorare,
    Obliviscar filiorum
    tuorumet
    ego,
    tradens eos aelernae
    captivilati,
    nec
    miserebor
    eorum,
    ut olim

    miserlus sum
    patrum
    eorum in deserto.
    Qui
    enim
    ignort, ignorabitur.
    Haecomnia
    possunt
    et adhaereticos
    referri, qui
    reli-
    querunt
    domumDavidet
    J rusalem,
    id est Christum
    et Ecclesiam. Et ideo aeternanocte
    cooperli,
    conli-
    cescunt a Dei
    laudibus,
    sicut
    scriptum
    est : Inin-
    ferno autem
    quis
    confitebitur tibi? Et hoc
    prop
    lerea, quia
    non habuerunt scienliam
    Dei,
    id est
    Christum,
    ut rectamfidem
    ejus
    crederenl. Undeet
    merito a Domino
    repelluntur,
    nesacerdotio
    fungan-
    tur ei. Sacerdotio
    ejus-,quiapierumque
    taies imma-
    tura mOrieabbac vita
    subtracli,
    aelernaliter
    per-
    eunt,
    ne vel
    ipsi indigne corpus
    et
    sanguinem
    Do-
    mini
    attrectantes,
    aliis sint
    offendiculum,
    vel mala
    sua doctrinacausa
    perdilionis
    multis diu vivendo
    existant.
    Quorum
    etiamfilii a Deo oblivisci dicun-
    tur,
    id
    est,
    bi
    qui
    ab illorum
    perversa
    doctrina
    ge-
    nerati
    sunt, quia
    simul cum
    patribus perpeluse
    dam-
    nationi tradentur.
    Secundummultitudinem
    eorum,
    sic
    peccaverunt
    mihi. >Id
    est, quot
    bomines babuit
    Isral,
    tt aras
    instruxit
    daemonibus,
    in
    quorum
    victimis
    peccave-
    runt mihi.

    Gloriameorumin
    ignominiam
    commu-
    tabo. Gloriameorumidolum
    appellat,
    in
    quo glo-
    riabanlur,
    et in
    cujus
    veneralione
    aetabantur, quod
    tune in
    ignominiam
    Commulatumest,
    quoniampro
    ipso
    scelere simul cum
    ipso
    ducti sunt in
    captivi-
    tatem.
    Peccata
    populi
    mei comedent.
    Dupliciter
    haec
    sententia
    intelligenda
    esl : Peccata
    populi
    sacerdo-
    tes
    comedent,
    id
    esl,
    sacrificia
    pro peccatis
    homi-
    numoblata. Ea
    quippe,
    vel
    quae
    tune
    offerebantur,
    vel nunc in
    templo
    Domini
    offeruhlur,
    inusus tran-
    eunt sacerdotum. Undeet incanonibus
    dicitur,
    ut
    laici de consecratis noncoraedant. Sed et illi
    qui
    eleemosynas
    aliorum
    comedunt,
    nisi
    digne pro
    eis
    oraverint,
    J udaeissimiles Sunt.
    Qui
    vero
    digne pro
    eis
    orant, operibus
    manuum suarum vivunt. Sive
    peccatapopuli
    sacerdotes
    comedunt, quia
    cummaie
    agentibus adulanlur,
    eorum
    peccata
    sibi assumunt.
    Qui
    enimallerius
    peccalis Coiisenliunt,
    participes
    eontmdem
    peccaminumfiunt; quoniam
    cumeos
    pec-
    care
    conspexerinl,
    nonsolumnon
    arguunt,
    sedlau-
    dibus
    peccantes
    aitollunt. Undesubditur : et adini-
    quitatem
    eorumsublevabunt animas eorum. Dum
    illi
    peccalis deservirenl,
    sacerdotes sublevabnt
    animas
    eorum,
    dicentes:
    Quoniampopulus
    Dei
    estis,
    ex
    gnre
    Abraham
    descendistis,
    propter
    iliius ami-
    eiliam
    parcet
    vobis
    Deus,
    si
    peceaveritis
    ei.
    Quo-
    rumverbts
    accipienies
    illi
    fiduciam,aiulacter pecca-
    A
    bant erecli in
    superbiam
    ,
    vel etiam falsa adula-
    tione
    peccantes decipiebant,
    dicentes : Dimissasunt
    vobis
    peccata
    veslra.
    Sicque
    animas illorumsuble-
    vabnt, quoniam
    eorumverbis
    plusquam
    suaecon-
    scientiae
    crcdenles,
    cum
    peccalores
    essent, justos
    se
    esse aeslimabant. Unde esl :
    Populemeus, qui
    te
    beatum
    dicunt, ipsi
    te
    decipiunt.
    >
    Et erit sicut
    populus,
    sic sacerdos. Id
    esl,
    quia aequaliler peccanl, aequaliter indignantis
    Dei
    sentenliam sustinebunt. Sacerdotes autem
    isti, qui-
    bus
    aeque
    ut
    populo
    mala eventura a Domino
    prae-
    dicuntur,
    non erant detribu
    Levi,
    sed ex
    quacun-
    que
    tribuvenientes
    implebant
    manumsuamauro vel
    argenlo,
    dantes munera
    regibus
    decem
    tribuum;
    fie-
    bant sacerdotes in
    templis
    idolorum. Sed et saccr-
    B dos et
    pisclalus quilibet, qui
    malaaliorumsibi as-
    sumit,
    eis adulando
    aequaliseffleitur, ideoque aeque
    cumeis damnabitur. Et visitabo
    super
    eum
    ,
    >id
    esfsacerdoiem,
    vias
    ejus.
    Omniavidelicet
    opra
    ejus puniam, quia visitabo,
    hic
    pro
    aflictione
    poni-
    tur et tormento. <El
    cogitationes ejus
    ret'damci.
    Quia
    nonsolum
    pro
    malis
    operibus,
    verumeliam
    pro
    pessimis cogitationibus, quibus
    ut lalia facerenl
    tractaverunt, poenas
    luent. Dehaercticis facilis in-
    telligenlia
    est,
    quod quauloplures fuerunt,
    tanto ma-
    gis dlinquant Domino,
    et
    juxta
    suum numerum
    mulliplicanl
    varia
    dogmala
    errorum
    quorum gloria,
    id
    est, sapienliae
    cl Christianitatis
    dignitas
    in
    igno-
    miniam
    commulatur, quando pro praeleritispeccalis
    justo
    Dei
    judicio
    inerrores varioslabi
    permiltuntur,
    C
    pro quibus
    demum et acterni s
    suppliciis
    tradantur.
    De
    quibus
    dicit
    Aposlolus
    : Tfadidit illos Deus in
    reprobumsensum,
    ut faciant
    quae
    non conveniunt.
    Qui peccata populi comedunt, quando
    el
    placenlia
    loquuntur,
    et
    per
    dulces sermones
    decipiunt
    corda
    credentium,
    et dvorant domosviduarum. Cumenim
    viderint alios
    delinquentes, aiunt,
    nihil aliud
    quaerit
    Deus,
    nisi fidei
    verilalem, quam
    si
    custodieritis,
    non
    curt
    quidagalis,
    maie
    intelligentes
    illudDominicum:

    Qui
    crediderit el
    baptizalus fueril,
    salvuserit.
    D'unique
    haec
    dicunt,
    in
    iniquilatibus
    eorum suble-
    vabunt animas
    eorum,
    ut non solumnon
    agant poe-
    nitentiam nec humilientur
    ,
    sed etiam
    gaudeanl
    in
    sceleribus
    suis,
    el erecta
    gradiantur
    cervice. Unde
    et
    populus
    et
    sacerdos,
    id
    est,-
    hi
    qui
    doeli sunt et
    u
    h!
    qui
    docuerunt
    pari judicio conslringentur,
    cum
    nonmodo
    pro
    factis,
    verumetiam
    pro cogitationibus
    malisdebitae
    poenae
    illis redditasint.
    Et
    comedent,
    et non
    saturabunlur;

    ides,
    mala
    opra exercebunt,
    et non
    implebunlur
    :
    quia
    luxuriosi et avari
    nunquam
    malilia suasaturabun-
    lur. Econtrario autem: Beati
    qui
    esuriunt et si-
    tiuntjuslitiam, quoniamipsi
    saturabunlur. Illi sci-
    licet de
    quibusPropheta
    dicit : Edenl
    paupercs,
    el salurabuntur. i
    Sicut enim
    juslitia saturai,
    sic
    iniquitas
    substantiamnon
    habens,
    vanacomedei.tes
    fraude
    deludit,
    el uleros devorantiumvacuosdere-
    linquit,
    idest sensus: Fornicati
    sunt,
    el noncessa-
    verunt. Snbauditur
    foinicari, quia
    utres
    pervciso-
    55
    HAYM0N1SHALBERSTAT.EP1SC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 5G
    rum hominum
    in fornicatione deficiunt,
    et forni- }
    candi desiderium
    non
    quiescit.
    Et
    quia
    non audie-
    runt :
    Peccasti, quiesce,
    <audient in die
    judicii
    :
    <Discedilea
    me, maledicti,
    in
    ignem
    aeternnra.

    Fornicatae sunt etiamdecemtribus cumidolissub
    J roboam,
    filio
    Nabalh,
    et non cessaverunt
    posta
    idolacolre.
    Et hoc
    quar?
    *
    Quia
    Dominumdere-
    liquerunt
    iri noncuslodiendo.Fornicalio,
    el
    vinum;
    et
    ebrietas,
    auferunt cor.
    Noncuslodiendo
    illum,
    su-
    bauditur idola coluerunt;
    ideo
    1
    quia dereliquerunt
    DominumDeum
    suum,
    nonvalentes duobus dOminis
    servire simul,
    et hoc in bon
    cuslodiendo,
    subaudis
    mandata
    iliius; quibus juserat
    : DominumDeum
    tuum
    addrbis,
    et illi soli Servies,J Fornicatio et vi-
    num, etc.;
    Id
    est,
    snsum et inlellectum hominis
    subvcrtil;
    et est sensus : Sicut vinumel
    ebrietas;
    ]
    qui
    nimiumbiberit,
    mentis suae
    impotent facit,
    ita
    fornicalio Sive
    corporalis,
    sive
    spiritualis pervertit
    sensum, animumquedbilitai,
    et deralidnali homine
    brutum eflicil
    animal,'ut lupanaria
    et libidinum
    lustra
    sectetur, lignaque
    et
    lapides
    deos
    pulet,
    ado-
    rans
    opra
    manuumsuarum.

    Populus meus,
    >subaudilur
    quondam,
    <in
    ligno
    suo
    intrrogavit,
    et baculus
    ejus
    annuntiavit ei. t
    Genus erat
    divinalionis, quod
    fiebat in
    ligno
    et ba-
    culis, quo
    futurarum rrum
    captabantur auguria.
    UndeinEzechiele
    leg'uur, quod
    <
    pergenS
    Nabucho-
    donosor contra Amon et
    J rusalem;
    steterat in bi-
    vio,
    ubi inter coeterasdivinalionscommiscueritsa-
    gittas,
    etinter catefasunaexierit contraJ rusalem.

    Fortesimiliter fecerunt
    isti; quaerntesquid
    eisesset
    <
    ulilius,
    ulrumDeumah idolacolerenl? Et
    quia
    adeo
    perversi
    erant;
    ut reliciavrilate mendacium
    seque-
    renlur, justo judicio
    reliai a
    Deo,per responsionem
    baculi seducti sunt a diabolo. Unde
    sequitur
    : <
    Spi-
    ritus enim fornicalionum
    decepit eos;
    et fomicati
    sunt a Deosuo
    ;
    >id
    est; per
    idololatriamrecesse-
    runt a DeoSuo.
    Spiritus
    enimfornicalionumdiabo-
    lus
    intelligitur, qui
    suadet hominibusut aDeorec-
    dant,
    et seinsimulacris
    ligneis
    et
    lapidibus
    vencren-
    tur.
    Principiumquippehujus
    fornicationis idolorum
    formatio. Sedel
    haeretici, quibus
    haec
    congruerepos-
    sunt, nunquam
    suis satiantur
    erfofibs,
    neccessant
    a fornicationis
    turpitudine;
    immunditiamcarnis
    op-
    rmes,
    et non cuslodientes
    legemcaeterasqueScrip-
    turas,
    Deum
    derelinquunt,
    insaniunl et inebriantur
    ;
    -
    et
    perdito
    mentis
    vigore,
    adorant idola
    quae
    de suo
    corde
    finxerunt,
    fornicationisque spiritum pos-
    sidenl.

    Sufter atpila
    monlinn
    acriftcabaht,
    et
    super
    collesaccendebaut
    ilrymiama.
    Filii Isral
    sequendo
    Voluptates
    Suas et desideria
    carnis,
    Deo
    derelicto,
    spfetoque ejus templo,
    in montibus et in
    collibus
    sacrificabant
    Idolis, eisquethymiama (idesl,
    incen-
    sum
    suavitatis)
    incendbant, ibiquepropler
    amoeni-
    tatem locorum
    comedebant, bibebant, dormrebant,
    et
    luxuriabantur, eademquc
    Ioca excelsa vocabant.
    Ideoaiitem ista
    facibaht, quoniam
    excelsumDeum
    nonhbebant. De
    quibus
    excelsis
    tegimus
    inactibus
    A Regum
    : Verumtamen excelsa non abslulit. Adhuc
    enim
    populus
    immolabat in excelsis. Vel certe in
    excelsishaecfccisse
    dicuntur, quia
    insolariisdomo-
    rumsuarum
    adorbant,
    et hoc ex
    consueludine,
    ut
    reor, serpenlis
    in
    slipile
    elevaii. <Subtus
    quercum,
    et
    populum,
    et
    trebinlhm,
    subaudilur sacrifica-
    bant,

    quia
    bona rat umbr
    ejus.
    VeritatemJ u-
    daei
    perdiderunt,
    et idcirco hoc faciebant.
    Praecepe-
    rat
    quippe
    Dominusin
    lege
    nesacrificaretur nisi in
    loco
    quemelegisset;
    sedilli
    propter voluptatessuas,
    t
    superius
    dictum
    est,
    indclectabilibuslucorumet
    monliumlocis sacrificabant
    idolis,
    Subumbraarbo-
    fum altaria
    facientes, quarum
    amoenitate
    allecli,
    immunditiamsuaecarnisexcrcebant. UndeDominus
    prohibueratplanlarinmusjuxta
    altare suum. Ideo
    B fornicabuntuf filiaevesrae. Subaudilur cumalie-
    nigcnis,
    vel Dominumetiam
    relinqucntes;
    idolaco-
    lent : et
    sponsae
    veslraeadulterae
    runt,
    hoc
    est,
    ihorum
    propriumrclinquenles,
    alieriisse
    jungeut.
    Nonvisitabo
    super
    filiasvestrascumfuerint for-
    nicatae,
    et
    super sponsas
    vestras cum adtilterave-
    rinl. ForniCatiis fuerat Isral a Domino Deosuo
    recedens,
    ideo fornicabanlur filix
    ejus
    et
    sponsae
    abSque
    ulla
    vindict,
    suoscelri
    relinquunlur,
    ut ex
    proprio
    dolore
    intelligant
    ddlorem
    Dei, qui
    intanlum
    raus
    est,
    ut
    nequaquam peru
    liai
    delinquentes.
    Non
    (inquit)
    visitabo
    supef
    filiasvestrascumfue-
    rint
    fornicatae,
    et
    super sponsas
    vestras cumadulte-
    raverint,

    hoc
    est,
    non
    puniam
    cas
    pro
    suafornica-
    tione el
    adulterio,
    sed libre
    voluplatibus
    suis ser-
    C
    vire
    permitlam,
    ul vestra
    injuria
    meam
    cognoscalis,
    necmalaillarum
    vindicaboy
    nisi
    per ullimamcaplivi-
    tateni.
    Quoniamipsi
    cunf merelrieibus conversa-
    banlur,
    et cumeffeminatis sacrificabant. Reddit
    causam
    quare
    sedicat nonvindicalurnm
    iniquilatcs
    filiarum
    atque
    uxorum
    populi
    Isral. Tanlus
    quippe
    fuit numerus filiorum
    Isral,
    ut esset ullio'
    desperans
    emendationem.
    Cummeretricibus
    (inquil)
    convcr-
    sabantur,
    et cumefleminalis
    sacrificabant,
    et cum
    mulieribus et cumviris
    turpitudincm
    exercebant in
    templis
    deorum suorum. Et
    populus
    noninielli-
    jpns
    subaudilur Deumvel
    peccalum
    suum,
    va-
    pulabit,
    >id
    est, per caplivitaiemplagis
    verberibus-
    que
    atlrilus. Si
    super
    haercticsisla voluerimusin-
    ji
    lelligere,
    filiaevel
    sponsae
    illorum
    intelliguntur
    ani-
    inae,quas
    in errore
    genuerunt,
    et suis
    dogmalibws
    dsponsarunt.
    Istiusmodi
    indigni
    sunt
    correplioue
    Dei, quoniam
    omnis eorumcultus fornicalio
    est,
    et
    lurpes turpibus
    commiscentur. Et
    prplera vapula-
    bunt,
    ul
    aliquandoper phtgas qui reliquerunt
    Domi-
    num, resipiscant.
    Si fornicaris tu
    Isral,
    non
    delinqual
    sallem
    J uda.
    Isral in hoc
    loco,
    sicut
    saepe
    dictumesl,
    decem
    tribus
    significat,
    J udas
    autem, Benjamin
    el
    sacerdolalein.id est, Leviticam,
    cumeademtribucon-
    junctas. Quam
    tribum nunc hortatnr
    prophelicus
    sermo,
    ne Deumdeserat
    per
    culluram
    idolorum,
    si
    cul fecerat
    Israei,
    id est decem
    tribus,
    adoraudo
    idola, quae
    fecerat eis
    J roboam,
    filius Nabalh. Si
    57 ENARRAT10IN OSEE PROPHETAM.
    38
    fornicaris
    (inquit)
    lu
    Isral, qui
    cum meretricibus
    te miscuisti,
    ita ut
    quicunque impleret manum,
    vel
    suam,vel rgis,
    munera dando fieret idolorumsa-
    cerdos. Saltemtu
    J uda, qui possides
    Hierusalem
    ,
    et
    habesex
    lege
    sacerdotes
    elLevitas,
    ac
    lemplum
    cum
    legalibuscacremoniis,
    nnli
    delinquere
    ut eumimileris
    idolacolendo. Et nolite
    ingredi
    in
    Galgala.
    >Gai-
    gala
    locusest ubi filii
    Isral,
    iransilo
    J ordane, pt'i-
    mumcastra
    metatisunl;ibiquesecundacircumcisione
    accepta) purgabant
    ibi
    idola,
    a
    quorum
    veneraiione
    nunc tribus J uda
    prohibelur;
    cumdicitur : Nolite
    ascenderein
    Galgala,

    subaudisut ibi deos


    adorelis,
    sicut faciunt
    Israelitae,
    id esl decemtribus. Et ne
    ascendatis inBelhaven. Belhaven
    ipsa
    est
    Belhel,
    quaeprius
    dicta est
    Belhel,
    hoc est domusDomini.
    Sed
    postquam
    idolorumcultusinea exortus
    est*
    el
    vituli ab J roboam ibi
    posili
    sunt,
    domus inulilis
    appellata
    est et domusidoli. Undeet
    Sepluaginlapro
    Bethaven, domoon,
    id est domuminulilium
    ponunt,
    quia
    videlicel ibi unus ex vituisaureis
    positus
    fuerat
    ab J erobom. Nolite
    (inquit)
    ascendere in Belhaven
    ut ibi
    immolelis,
    quiajam
    nonest ibi domus
    Dei,
    sed
    domusidolorum.
    Nequejuraverilis,
    vivitDominus.
    Prohibenlur
    jurare
    in nomine
    Domini, qui
    cullores
    idolorum
    exstiierant,
    et laudibusdaemonumos
    pol-
    lulumhbebant. Non est enim
    speciosa
    laus inore
    peccatoriSi
    Nam
    prohibuerai
    Dominus in
    lege,
    ne
    jurarent
    J udaei
    per
    nominaidolorumvel
    alienorum,
    per
    nomensuum
    jurareconcedens. Unusquisqueenim
    per quemjurt,
    aut
    amat,
    aut vneralur. Undene
    idola
    diligercnt
    aut
    venerarentur,
    probibiti
    sunt
    per
    '
    nominaidolorum
    jurare,
    ne forte eorumfacta men-
    tione,
    illicerenlur ad amorem et culturam
    ePrum,
    sedbabenies non.enDei
    semper
    in
    ore,
    illumcole-
    ivnt el adorarent. Verum
    quia ipsi
    J udaei
    jam
    relicto
    Deocolebanl
    idola, prohibenlur jurare
    : VivitDo-
    minus.
    Quod juramenlum apud
    illos
    eratj
    sicut
    dicebat Elias:
    Vivit
    Dominus*
    in
    cujus conspectu
    slo. Et
    saepissimelegimus
    eoshoc usos fuisse
    jura-
    mento.
    Neque
    enim
    juraveritis
    : Vivit
    Dominus;
    >
    ac si dicerel : Nolo
    per
    osvestrummei fieri mentio-
    ncm, quod
    idolorum
    pollulum
    est veneraiione.
    i
    Quoniam
    sicul vaccalasciviensdeclinavitIsral
    :.
    mine
    pascel
    eos Dominus
    quasi agnum
    in lali-
    ludine. Vaccalasciviens
    appellatur superbapropler
    nimiam
    crassitudinem, quae
    el
    jugumsuscipere
    de-
    trectat,
    et oeslro
    glimulata,
    Iramiiem rccti deser'tt
    sulci. Sic Isral
    (hoc
    est,
    deeem
    tribus)
    jugumleg's
    de cervice sua
    excussit,
    et dacmoniaco
    spiril
    inci-
    taia,
    latamviam
    arripuit voluptates
    suas
    sequendo,
    de
    qua
    Dominusdicit : Lata via est
    quae
    ducil ad
    perditionem.
    Nunc
    pascet
    eos ut
    Supra.
    Hic voi
    prophetae
    esl deeodem
    populo
    : et
    quiacoeperalloqui
    devacca
    lasciviente,
    serval
    melaphoram
    in
    reliquis*
    duminlalitudine
    camporom,
    Deumdicit
    pasturum
    Israelitas
    qnasi agnum.
    Nunc, inquit,
    hoc est
    inprae-
    senli
    tempore,
    dum
    spiritus
    hos
    rgit artus,
    me sci-
    licet
    vivenle, pascel
    eosDominusinlalitudine
    quasi
    agnum,
    id
    est,
    ducenlur ab
    Assyriis
    in
    captivitatem,
    A
    et ibi in
    caplivitale
    laliludinis lerrae
    dispergeniur,
    ibique
    mullo
    tempore
    morabuntur.
    Allegorice
    Israelis nomine haeretici
    appellanlur,
    J udas aulem
    vir
    quilibet
    ecclesiaslicus Deum
    confitens, qu'rbus
    dicilur : Si fornicaris tu
    Isral,
    hoc
    esl,
    si
    tu,
    ohae-
    relice,
    a Deorecedis
    per
    falsdm
    doclrinam,
    nonde-
    linqual
    J udas
    ;
    hoc
    est,
    vir ecclesiasticus non
    sequa-
    lur
    dogmata
    tuae
    perversilatis:
    Et ne
    ingfediatur
    in
    Galgala,
    hoC est in cOnciliabuIa
    haerelicorum,
    ubi omnium
    peccata rcvelantur,
    el instar
    porcorum
    volutanlur in coenovitlorum.
    Galgal
    enimrevelatio
    interpretatur
    sivevolulabrum. Necascendat inBelha-
    ven, hocesl ad
    arrogantes
    falsorum
    dogmatum
    fin-
    ctiones, quoniam
    non est ibi domus
    Dei,
    seddomus
    idolorum. Prohibenlur etiam
    hujusmbdi
    deliciisma-
    il'
    culli
    jurare
    in nomine
    Domini, Cujusmajestalem
    mala deo senlientes
    polluunt; qui
    sicut vaccalasci-
    viens
    asylopercussa,
    afdenlibus diaboli
    sagitlis per-
    cussi sunt el
    legis
    nolitiam
    rliqiirunt , ideoque
    pascenlur
    inlataet
    spliosavia, quae
    ducit ad mor-
    lem.
    c
    Parliceps
    idolorum
    Ephraim.

    Ephraim
    in hoc
    oco
    appellanlur
    decemtribus
    post sparationem
    a
    domoDavidad
    J erobom, qui
    deIribu fuit
    Ephraim,
    cui J acob benediclionem
    regni
    dederat. Inlerdam
    appellanlur
    et
    J oseph
    nOmine,
    propterea quiaJ oseph
    paler
    fuil
    Ephraim. Ephraimilaque, (hoc
    esl decem
    tribus) participes
    fuerunl idolorum
    ,
    quia
    simileseis
    fuerant, quos
    manibus
    oprantes
    ni deosveneraban-
    tur. Sic enimPsalmisla ait: Similes illis fiant
    qui
    faciunt
    a,
    et omnes
    qui
    confiduntineis. Dimitie
    eum. OJ uda
    ,
    subaudis
    ,
    id est ne
    spernas
    verba
    prophetae,
    et ne
    sequaris impielatem
    Isral,
    qui
    ido-
    lorum
    particeps
    et amiciisest,
    cujuscultus, religio
    et
    cibus a tno convivio
    separalus.
    est,
    unde
    sequilur
    :

    SeparatUm
    est convivium
    ebfum,
    id
    esl,
    sacri-
    ficiumidolorumalo
    scjunclum est, quia
    tu omni-
    potent!
    Deo
    offers,
    illi aulcra daemonibus.

    Fornica-
    lionefornicati sunt.

    RepclitiosermOnis,
    confirmaiio
    est ;
    quod
    laieest acsi diceret :
    Qrolidie
    fornican-
    lur
    ;
    et
    diUgunt
    fornicalionein
    suant, semperq.ue
    fornicationes fornicationibus
    augent.
    Primo
    quippe
    idolum
    adoraverunt, quod
    fecerat eis
    J roboam,
    filius
    Nabalh,
    deindeomnium
    gentium
    deos. Dile-
    ~xerunt afferre
    ignominiam
    proiectores ejus.
    Pro-
    tectores Israelitici
    populi appellantur
    ieroboam et
    cleri
    regesejus, qui
    illoset erudire invia
    justiliac,
    et
    abhostibusdefenderedebueranl.Islidilexerunt
    afferre
    ignominiam,
    hoc
    est, idololalriam, quorum
    acluinfelix
    populus
    cullum
    suscepil
    idolorum, quique
    debuerant
    duCtoresexistere eis inviamsalulis,
    facti sunt duces
    erroris et aelernae
    perditionis.

    Ligavit
    cum
    spiritus
    inalis suis.
    Spiritus
    et
    venins uno verbo
    apud
    Hebroeos
    xprimuntur, quod
    est Ruach.
    Spirilus
    aulemhic daemones
    significat,
    qui ligaverunteos,
    baud
    dubiumquin
    et
    fegeset popu^
    Fumsibi
    subjectumligaverin-l
    in alis
    suis,
    hoc es!
    inumbrationibus-eorum,
    ut mentis
    palerentur
    caeci-
    tatem,
    ne
    quo
    vellenl libre
    possent
    ineedere..Ligavit
    59 HAYM0N1SHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS. I.

    COMMENT.BlfL. iO
    uempe
    illum
    ipsespiritus, quando
    sibi
    conjunxit,
    et j
    ila
    univit,
    ut nondum
    jamcolerel,
    sedillum
    jam
    in
    simulacris adoraret.
    Et confundentur a sacrittciis
    suis. Hoc
    est,
    cumfuefint
    comprehensi
    ab
    hostibus,
    confundentur et
    erubescent, cognoscentes
    sibi hanc
    poenam
    illalam
    propler sacrilcia, quae
    idolis
    prius
    immolabant. Altiori
    sensu,
    hoc et ad hsereticosrf-
    rendum, qui participes
    fuerunt
    idolorum, quando
    sua
    varia
    dogmata
    colunt.
    Ideoque
    horlalur virumeccle-
    siaslicum
    propheia,
    ut dimitlat et contemnat eorum
    vesaniam, omnemque
    illorum
    spernt societatem,
    quia
    sacrificium
    ipsorum
    asacrificio fideliumest di-
    visum,
    dumnonrecteclbrant
    mysteriacorporis
    et
    sanguinis
    Domini, atque
    idcirco fornicantur varios
    sequendo
    errores,
    et immundiliaecarnis serviendo.
    Dilignique
    afferre
    ignominiam,
    hoc
    est,
    vanaset su-
    perlluas
    tradiliones auditoribussuis
    gaudent praebeie;
    quos spiritus,
    id
    est, diabolus, ligat,
    ne slabili
    pede
    inEcclesia
    permaneant,sed
    hac et illacomni vento
    docirinae
    circumferanlur.
    Qnivere
    in
    suis.sacrificiis
    Conf'undunlur,quiapanis eorum,
    hoc est remunera-
    tio, perpetuus
    erit luetus.
    CAPUT V.
    Audite hoc
    sacerdotes,
    et
    atiendite,
    doms Is-
    ral,
    et domus
    rgis
    auseullale :
    quia judicium
    vo-
    bis
    est, quoniam laqueus
    facli eslis
    speculatione
    et rete
    expansumsuper
    Thabor. Sacerdotes decem
    tribuum
    alloquitur,
    et vocal
    reges
    eorumad
    judi-
    cium,
    non
    quod
    sint sacerdotes de tribu
    Levi,
    sed
    quoniam
    sacerdotes vocenlur a
    populo.
    Sedet
    Isral,
    idesl
    populus,
    voclur ad
    judicium, nullusque
    ex-
    cipitur,
    utet
    sacerdotes,
    et
    populus,
    ac
    reges, qui
    se-
    duxerant
    populum
    et coiisliluerant illi taies sacer-
    dotes,
    simul audiant
    quid facerenl,
    et cir inimicis
    tradantur. Audite hoc omnes et
    aiiscultate,
    id
    est,
    corporis
    aufe
    percipite,
    et mentis inteltectu
    retinete,
    quia
    vobis
    judicium
    esl,
    id
    est,
    damnalio immihet
    merito vestrae
    iniquilalis , quoniam laqueus
    facli
    eslis
    captivilalis
    et interfectionis.
    Egoquidemp'osni
    vos
    speculatores
    et
    principes
    in
    populo,
    ul eumr-
    gerelis
    errantem. Vos autem facti eslis
    laqueus,
    ideoquejam
    non
    speculatores
    et
    principes,
    sedvena-
    tores estiS
    appellatw
    Et sicut
    super
    montera Thabot
    rete
    expanditur
    Pt aves
    capiantur,
    ita vestra
    doctrina et
    exempta Cepistis populum,
    et ad mor-
    tem duxisiis. Thabor autem mons est silus in
    campeslribus Galikeae,
    rotundus
    atque sublimis.etex
    omni
    parteaequaliter
    finitur. De
    quo
    in
    psalmo
    cani-
    lur : Thabor et Hermon in nomine tuo exsulta-
    liunl.

    Et victimas declinaslis in
    profundum.
    Vicli-
    maein
    profundum
    declinantur
    qua?
    daemonibusof-
    feruntur.
    Populus
    duarum tribuum
    victimas, quas
    Deo
    omnipotenti offerebat, superius (dest
    ad
    coelos)
    ascendere faciebat : Isral
    vero, quoniam
    idolis sua
    immolabat
    sacrificia,
    descendereillafaciebat in
    pro-
    lundum,
    hoc est in infernum. Moraliler victimae
    A
    Domini sunt laudes
    credenlium, poenilenlia pecca-
    lorum.lacrymse orationum,
    de
    quibus scriptum
    est:
    SacrificiumDeo
    spiritus
    contribulatus. Sedsont
    nonnulli
    qui, post lacrymas
    el
    poenitentiampeccato-
    rum,
    ad
    jam perpetrala
    redeunt
    peccata. Hi.nimi-
    rum
    poenitenliamquam
    de
    pristinis peccalis
    exer-
    cuerant,
    in
    profundum
    dclinant,
    quia pejores
    effi-
    ciuntur. De
    qualibus scriptum est;
    <Canis reversus
    ad vomitumsuum. J uxta
    myslicos quoquesensus,
    sacerdotes et
    principes
    haerelici
    inlelliguntur, po-
    puli
    autem
    discipuli etsubjecti
    eorum;
    Increpanlur
    et
    principes,
    et ad
    judicium
    deducunlur damnalio-
    nis :
    quia qui
    debuerant esse
    doctores'populorum,
    ceperunt per pravam doctrinam, induxeruntque
    eos
    inerrorem. Iidem
    quoque
    haerelici
    expandunt
    rete
    B
    super Thabor, qui interpretatur
    veniens lumen,
    quando
    suas in Ecclesia tendunt
    insidias,
    per qiue
    dogmata perversa
    aves
    (id
    esl animas ad coelestia
    volantes) capiunt.
    Viclimasenim dclinant in
    pro-
    fundum,
    qui
    suadent hominibusimmolare daemoni-
    bus,
    dumeosaffectandoerrores suos
    perlrahunt,
    ut
    non
    resipiscant aliquando
    a
    malis,
    et se
    erigant
    ad
    coeleslia.
    contuenda. Et
    ego
    erudilor omnium eo-
    rum. Ne
    desperarent populi
    et
    magistri eorum,
    hoc
    est
    principes
    el
    sacerdotes,
    redire se
    posse
    advc-
    niam,
    misericorditer seDominuserudiloremomnium
    eorum fore
    pronuntiat,
    dicens : Et
    ego
    erudilor
    omniumeorum.
    Acsi dicerel : Si
    poenitentiamagere
    voluerint,
    el diis
    quos
    hacienus coluerunt servira
    cessaverint; nedesperent
    :
    quia ego
    erudilor eorum
    C doceboillos
    quid agere
    debeant, qui emendare,
    non
    puhire cupio
    : et
    salvare,
    non
    perdere quaero.

    EgoEphraim
    scio,
    et Isral non est abscondilus
    ame. Nomine
    Ephraim, cmprehendit J roboam,
    filium
    Nabath,
    et omnes ex eadem Iribu
    reges. Ego
    etiamcondidi
    populos rgibus subjectos. Quiaergo
    measunt
    creatura,
    et omnia eorum intueor
    opra,
    non
    desperent,
    sed
    poenilentiamagant,
    et
    suscipiam
    "
    eos.
    Quia
    fornicatus est nunc
    Ephraim.
    >Hoc
    esl,
    \ reges
    eorumin
    praesenti lempore
    aDei cultu rece-
    1
    dents,
    fornicari
    coeperunt
    vitulos aureos adorando,
    Et Isral contaminatus est.
    Quia
    fornicanle
    rege,
    '
    populus
    est
    secutus, paremque impietalem pari
    stu-
    dio
    compleverunt,
    ubi a
    superioribus jungendum,
    et
    r
    hoc
    ego
    scio.
    1
    D
    Nondabunt
    cogitationes
    suasut convertantur ad
    Deum
    suum, quiaspirilus
    frnicationuminmedioeo-
    1
    rum,
    et Deumnon
    cognoverunt.
    Licel eruditorem
    [
    eorumseDominusmisericorditer
    superiusdixerit,
    ta-
    meninientionemcordis illorum
    cognoscens, subjun-
    git
    : Nondabunt
    cogitationes
    suasut convertanlur ad
    Deum
    suum,
    ut scilicet
    poenitentiamagant
    de malis
    cogitationibus,
    ne
    perficiant opus
    malum
    quodcogita-
    verunt. El reddit
    causant, inquiens
    :
    Spiritus
    forni-
    3 calionum
    (id
    est,
    diabolus)
    inmedioeorum. Et Deum
    )
    non
    cognoverunt,
    id
    est,
    non intellexerunt ut eum
    j colerent et
    digna
    veneratione adorarent.
    Quiaergo
    diabolus in eorumcordibus
    habitabat, ipse
    eosex-
    e
    caccveral,
    ne ad verum lumen
    possent
    redire,
    ul
    -il ENARRATIOIN OSEE PROPHETAM.
    +2
    Deum
    cognoscerent,
    id
    est, inielligerent
    eumsolum,
    essecolendum. Sicenimdicitur defiliisIleli : Porro
    filii Heli filii Belial non
    cognoscebant
    Dominum.
    Principes quoque dogmatumperversorum (id
    est
    haereticos)
    et
    populumsubjectum
    scit Deus,
    quia
    omnia eorum
    opra
    et
    ipsas cogitationes
    occultas
    considrt, nihitque
    est
    apud
    illos
    quod
    eum
    possit
    latere. Et
    quiaper pravam
    eorumdoctrinaux
    subje-
    cti
    quoque ipsorum
    contaminait
    sunt,
    non dabunt
    suas
    cogitationes
    ul
    poeniten'.iamagant,
    el ad Deum
    revertantur, quiaspiritu
    fornicationis seducti
    smil,
    qui
    in medio illorum
    versatur, ideoque
    Deumnon
    cognoscunt.

    Etrespondebit arroganlia
    Isral infaciem
    ejuS.

    Arrogantia,
    id
    est,
    superbia
    Isral
    fuit, qua
    tumens
    contra
    Deum,culturam
    ejusdespexit,
    ul increaloris
    injuriant
    idolaveneralus est. Haec
    arrogantia ejus
    respondebit
    infaciem
    ejus, quando
    merilo
    iniquitatis
    propter
    idolorumculturam tradelur
    captivilati,
    ne
    babeatur
    impunilus,
    sedhumilielur abhostibus
    ejus
    coniumacia.
    El Isral et
    Ephraim
    ruent in
    iniquitaie
    sua,
    hoc
    est,
    et
    populussubjectus
    el
    reges, qui
    eos
    ad idolorumculturam
    inclinaverunt, pari
    ter cor-
    ruent et
    infirmabuntur,
    ut
    qui
    fortes erant insce-
    lere,
    infirmi
    cogantur
    redireadDeum. Ruet etiam
    J udas cumeis. >In his verbisoslendilur
    quod
    et
    tribus J uda
    jam
    lune colebat
    idola,
    non enim hoc
    solum, inquit,
    eveniet Isral et
    Ephraim,
    id
    esl,
    de-
    cemtribubuset
    regibusearum,
    ul ducantur in
    capli-
    vi',atem,
    verumetiam
    J udas,
    id
    est,
    duaetribus
    quae
    regnahanl
    in Hierusalem
    , sequentnr caplivorum
    vestigia,
    ul
    quorum
    imitali sunt
    scelera, patiantur
    et
    poenam.
    Sed et haereticis sua
    arrogantia
    in fa-
    cieiu
    respoiidet,quandopro superbiaquasemper
    se
    sciie aliiora
    jaclant,
    et
    magislri
    et
    discipuli
    simul
    ci.irruent. J udas
    quoque,
    id est vir ecclesiastica
    doctrina
    inslituliis,<pjicorporequidem,
    nonmente,
    inEcclesia
    manet,eteamdemcumhaereticishabet in
    en-ope
    scienliam, fruslraque
    nomenecclesiaslicum
    couliieiur, ipsequoque
    cumhaereticis
    puniendus
    est.
    <in
    gregibns
    suiset in arnienlis suis vadent ad
    quaerendumDominum,
    et noninvenient.

    Hoctam
    riedecem
    tribubus,quam
    cl duabus
    accipi poiesl.
    Et
    sensusesl : Cum
    pressi
    fuerint ab hostibus Isral
    el
    Ephraim
    et
    J udas,
    tunesera
    poenitenlia
    ducti va-
    dent ad
    quaerendum
    Dominumin suis muneribus
    gesticnles,
    eumoblalionibus
    placare, quemprius
    oflfenderant
    praevaricationibus.
    Sed non invenient
    eum, quia,
    recedenlibusillis a cultu
    divino, ipse
    quoque
    abeis recessil. Undeel
    subdilur,
    <
    ablaus
    est abeis. Non
    ergopraesenlem
    eumsentienl
    adju-
    lorem,
    nec suis eum
    poterunt placare muneribus,
    pracserlim
    cumPsalmistadical:Non
    suscipiam
    de
    riomo tua
    vilulos;
    el :
    Nunquid
    manducabo carnes
    taurorum,
    etc.
    i In Domino
    praevaricati sunt,
    >
    tune
    scilicet,
    quando pro
    Deo idola venerati
    sunt,
    <
    quia
    filios
    alienos
    genuerunt,
    hoc
    est, juncti idolis,
    non
    Deo,
    ed daemonibusfilios
    genuerunt.
    Alieni
    quippe
    filii
    PATROL.
    CXVII.
    \
    accipiunlur, qui
    in idolorumsunt errore
    generali,
    sive
    quos per ignem
    ducenlcsidolis consecrarunt.
    Nunc devorabil eosmensis cum
    partibus
    suis. >
    Quia,inquit,
    hocfecerunl, nonmulto
    post tempore.
    sed
    impraesentiarum
    advenienteshoslcs,
    Assyrii
    vi-
    delicet
    alque
    Chaldaei,
    el devorabunt eos cumsuis
    partibus,
    hoc
    est,
    cum suis
    possessinnibus, quas
    sorteet funiculo
    ncceperunl.
    Undeel LXX trausiu-
    lerunl : Devorabil eos
    rubigo
    cumhederis suis. El
    est sensus
    : Per
    singulos
    menscs hosiis
    adventel,
    el
    cuncta
    qu;e
    adeos
    pertinent vastabit.ipsosquepar-
    lim
    interficiet, parlim
    in
    captivitatem
    ducet.
    Quod
    qualiter
    factum
    sit,
    historia libri
    Regum
    cl Parali-
    pomenon
    demonslrat,
    quae
    eumdem
    populum
    nonse-
    mel,
    necbis, sedplnribus
    vicibus
    captivalum
    refert.
    B
    Sedhaerelici
    suspicantur quod
    in multiludinesacri-
    ficiorumsuorum
    placent
    Deum,et J udas
    (id
    est ec
    clesiastici)quod
    faciendo
    cleemosynaspeccata
    sua
    redimant,
    in
    quibus permanent,
    cumomnesacrifi-
    cium
    praetcriia,
    non
    praesenlia
    sceleradcleresoleal.
    Et
    utique
    laiesDeumnon
    inveniunt,
    qnia
    auferetur
    et
    procul
    recedet ab eis. Praevaricantur aulem,
    quando
    Dei
    negliguntprrecepta,
    et alienos
    gnrant
    filios
    per opra
    diabolica.
    Ideoquequotidie
    et
    singu-
    latimdamnantur cumsuis
    partibus,
    hoc
    est,
    cum
    malis
    quaeegerunt operibus
    ad interitum
    properan'
    aeternaedamnationis.

    Plangile
    buccinain
    Gabaa,
    tubain
    Rama,
    ulu
    lateinBelhaven.
    Buccinaex cornu animanlis re
    curvo
    fit,
    tuba autem ex are vel
    argenlo
    in
    lege
    G
    fieri
    praccipitur,concrepatque
    inbellis et in solem
    nitatibus. Gabaaet Rama civitates sunt in tribu
    Benjamin
    sibi vicinae.Haecest
    Gabaa,
    in
    qua
    natus
    est Saul. Ramaautem
    ipsaest, quam
    rex Isral co-
    nalus est
    necupare,
    sicut in
    Regumlegilur,
    ut clau-
    deret exitumet introitumtribui J uda; et
    Benjamin.
    PorroBelhaven in iribuest
    Ephraim, quae
    antevo-
    caiaest Belhel.
    Quiaergo praemiserat superius
    de-
    cem tribuum et duarum
    captivitaiem, dicens :
    Nunc devorabil eosmensis cum
    partibus suis;

    hsrtalur eos
    quasi jam
    instantevicina
    caplivitale,
    ut
    resonenl bucciniset
    lubis,
    eohortantes se invicem
    incommunemluclum. Et est sensus: Nolitevestram
    captivitatem
    humili voce
    deflere,
    sed bucciniscon-
    ~
    crepaie
    et
    inbis,
    ut omnes andiant
    qui
    in circuitu
    sunt. Cui sensui bene
    congruit, quod
    Gabaa
    collis,
    Ramaexcelsa
    interpretatur.
    Dicitur
    ergo
    eis: t Plan-
    gile
    buccinain
    Gabaa,
    tubain
    Rama,
    idest ascen-
    diteinmonteset
    colles,
    celsaque
    vocedefleleimmi-
    nenlemvobis
    captivitaiem.

    UlulateetiaminBelha-
    ven,
    ubi est unus ex vitulis
    aureis, pro quorum
    venerationeniodo
    captivi
    iradentur
    habitalores
    ejus.
    Etpulchre addilur,

    post tergum
    tuum
    Benjamin

    Ubi enimtribus finitur
    Benjamin,
    non
    procul
    est
    haeccivilascondita intribu
    Ephraim,
    in
    posteror
    scilicet
    parte ipsiusBenjamin.

    Ephraim
    in desolaonemerit in diecorrectio-
    ns. In hoc loco
    Ephraim
    nominetam
    reges
    de
    slirpeejusproeedentes, quam
    et
    ipse
    dcceni tribuum
    o
    45 HAYMO.MSHALBERSTAT.El'ISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BHJ L.
    U
    populusdesignatur.
    Diem
    correpiionisappeilat
    tem-
    pns quo
    traditi sunt hostibus
    propler peccata sua,
    ut
    qui
    noluerunt Deoservire in
    prosperilate,
    cor-
    reptionem
    suslinerent hostiumvariis afflicli mise-
    riis.
    Qua
    videlicetdiefacli sunt in desolationemet
    reges
    et
    subjecti illorum, quando quibusdam
    inter-
    fectis,
    caeterisautemin
    caplivilatemabductis,
    terra
    eorum a suisculloribusvacuareaiansit. In tribu-
    busIsral ostendi fidem.
    Sepliiaginta:
    In tribubus
    Isral ostendi
    fidelia,
    et
    ponilur
    ibi
    praeleritum
    tem-
    puspro
    fuluro, osiendi
    pro
    ostendam. Acsi diceret:
    Cumvenerint
    ea, quaepriiis.locutus
    sumin
    prophe-
    lis,
    ostendam.fidem,
    id
    esl,
    fideliaverbameamani-
    . festaboet
    vera, quiaquidquid
    deeorumloculussum
    perdilione, complebitur opre.
    Sed et haereliciin
    Gabaaet in
    Rama,
    idest,
    intumore
    superbae
    scien-
    tiaemorantur,
    dumexcelsamse
    pulant
    haberesa-
    pienliam,
    ibique
    idola
    colunt,
    id
    est,
    falsa
    dogmata
    quae
    desuocordefinxerunl,
    venerantur.
    Quapropier
    proecipitur
    eis ul nonsilenlio malumsuum
    legant,
    sed
    publie
    cunctismanifestent.
    Et
    jubenlur
    ululare
    in
    Betbaven, quae
    domus inulilis
    sonat,
    hoc
    est,
    in
    suis cordibus
    quaeprius per
    reclamfidemerant
    Belhel,
    idest domus
    Dei,
    sed
    jamper
    diversoser-
    rores iulilia
    farta
    sunt, quibus
    bne
    eongniii, quod
    Betbaven
    post lergnm Benjamin
    fuisse memora-
    tur.
    Benjaminquippeinterpretatur
    dexter,
    el
    signi-
    ficatsanctosad dexleram,
    id
    esl,
    ad coeleslis
    regni
    prosperilatem
    venluros, qui propter gaudia
    aeterna
    omnia
    praesentis
    viuecommoda
    post
    dorsnmhabenl,
    quia
    cuncla
    poslponunt
    transeunlia,
    dicentes cum
    Apostolo
    : Unumest
    quod
    rtro
    obliviscenles,
    et in
    anlerioranos exiendentes, sequimur
    adbraviumsu-
    pernae
    vocationis.Haerelici
    vero
    post lergum
    Benja-
    min
    sunt, quia
    illa
    quae
    in
    pr.xsenti
    sunt
    vila,
    et
    sancti
    despeclui
    habent,
    desideraliiliter
    appetunt,
    el
    deleclabiliter
    seqnuntur,
    loiam
    spem
    suaminIrans-
    iloriis rbus
    posilam
    habenles,
    et
    qui prius
    vide-
    banlur esse
    Ephraim,
    idest
    uherlas,
    cumadvenerit
    dies
    correpiionis,
    id est
    judicii,
    erunt indesolatio-
    nem, quandoexsptdiali
    bonisomnibus,
    quibuspollere
    videbantur,
    nudi el vaeui
    igni
    tradentur
    inexstingui-
    bili. TuneetiamDominusindamnationeillorumfi-
    demostendet,
    id
    esl,
    verba sua fideliaet verade-
    monstrabit,
    cumhoc
    quod
    deillorumintrimante
    praedixerat,opre complevit. Quod
    non solumad
    ,
    haerelicos,
    sedadomnes
    generaliler reprobospoiest
    noninconvenienter
    referri.
    Facli sunt
    principes
    J uda
    quasi
    assumentes ler-
    minum.
    Qui
    fieredebuerant,
    etsuum
    populum
    co-
    horlari,
    ut recdrent ab idolorum
    cullura,
    et ne
    ipsi
    similiasuslinerent, coeperunlgaudere,quodpa-
    teret sibi terraeorumad
    possidendum
    latins,
    etfacli
    sunt
    quasi
    assumentes
    terminos
    Israe'is,
    transeun-
    tes fines
    suos,
    el in
    regnis quondameorum, regnum
    uum et
    possessionem
    dilatare
    cupienles. Quam-
    obremsubditur :
    Super
    eoseffundam
    quasi aquam
    Irammeam,
    id
    est, super ipsosprincipes
    J uda ve-
    ulent
    Bahylonii,
    et ita eos
    quasi aquaeimpelus
    oc-
    A
    cupabunt, per quosperfeetamsuper
    eos
    captivita-
    iemel moriemabundanter
    iuducani,
    quia
    nonsuis
    viribus,
    sedmeahoc facient
    indignaiione.
    Verbum
    enim
    etfusionis,
    largitatem
    et
    magnitudinem
    rei de
    qua agilur, significat.
    Dicit
    quoque
    ad
    principes
    J uda,
    hoc est
    Ecclesiae,
    quod
    nondebuerint exsul-
    tare.et
    reproborumperdilionem
    suamaeslimaresa-
    lutem,
    sed
    potius plangere quod
    illi
    pr-rierint,
    nie-
    moressuaecondilionis. Undeet
    Aposlolus
    admonet
    viros
    ecclesiasticos,
    ne
    super
    fraelioneJ mlaicoruni
    glorientur ramorum,
    sed
    magis
    timeanl ne el
    ipsi
    fraganlur.
    Sed
    quia
    deintrim
    quidamgaudent
    re-
    proborum,
    el idcircoslare se
    pulant
    si aiii
    corruant,
    effundil
    super
    eosDominus
    quasi aquam
    irarn
    suam,
    quiaplerumque
    dumalii de aliorum
    lapsulaelaniur,
    B ipsi
    ineademincidunl
    mala,
    pro quibus
    aliisinsul-
    tabant,
    ac
    per
    hocirain Dei incurrunl. Tiansferunt
    eliamJ uda
    principesterminos, quos posuerunt pa-
    tres
    eorum,
    quando
    immutanl
    mendacio
    veritalem,
    et aliud
    praedicantquam
    ab
    aposiolisacceperunt.
    |
    Caluinniam
    paliens Ephraim,
    fraclus
    judicio.

    Populus
    Israeliticus adhuc in duritia cordis
    pers-
    vronsdicebal se fractum
    judicio,
    et
    iniqueopprimi
    ab
    hostibus,
    dicens:
    Quoniam
    nosex
    gnre
    Abraham
    amiei Dei
    descemlimns,
    pejoiibusvobis,
    lioc
    es!,
    iiv-
    circumeisis et
    idololatris, penitusque
    a Dei culiu
    alienis Iradi non debuissemus. Calumuiam
    quippe
    appeilat
    affliclionemab hostibus ei
    illalam, quam
    susiinerel,
    fraciumse dicebal
    judicio,
    hoc
    est,
    in-
    juste
    et sine
    aliquaculpa
    fatebatur se damnaum.
    G
    Quamobrem,
    ut non sinecausa
    cognosca.1
    sehoc su-
    slinere, subditur,

    quoniamcoepitabirepost
    sorties.
    Ac si diceret : Non idcircotraditi sunt
    Chahlais,
    quod justiores fuerint, qui
    eos
    oppresserunt,
    sed
    quiaJ udaei,quondampopulusmeus,
    me
    deserueiuni,
    et
    coeperunt
    abire
    post sordes,
    hoc
    est,
    post
    idola.
    Undesordibuset immundiliis
    comparantur, ideoque
    juslam
    inferl
    sentenliam,
    ostemienseos idcircoca-
    lumniam
    sustinere,
    et tradi
    pejoiibus, quia toepU
    Ephraim (hoc
    est
    Hieroboam)
    abire
    post
    i
    lola,
    et
    Deum
    dereliiiquere. Ipse
    enimaureos fabricavitvi-
    tulos, quosposteapopulus
    adoravit. Et dehaereticis
    manifeslus est
    sensus, quod sopbismalibus
    suis et
    arle dialeclica
    oppresserint
    Ecclesiam.Sedcumhoc
    fecerunt,
    non mundiiiamverae
    fidei,
    sedsordesse-
    quunlur
    mendacii.
    Qui
    cumse damnatos viderinl
    cumdiaboloet
    angelisejus,
    videntur sibi caluinniam
    pati,
    el insefraclamesse
    judicii
    veritalem. Sed et
    de omnibus
    reprobis
    sciendumest.
    El
    egoquasi
    linea
    Ephraim,
    et
    quasi puiredo
    domui J uda. Tinea comedit
    veslimentum,
    putredo
    aulemvel caries
    lignaconsumil,
    estque
    inhis ver-
    bis sensus
    : Sicut tinea consumil
    veslimentum,
    el
    puiredo
    vel caries
    ligmim, quodutrumqueper spa-
    tiumfit
    temporis,
    ila
    ego
    el
    prius
    decemet
    postea
    duabus tribubus
    longo tempore poenitentiam
    lii-
    buens, eosque
    adsalutem
    provocans,
    damnalioni il-
    los tradam. Ubi nolandum
    quod
    tinea referlur ad
    Ephraim, puiredo
    autem ad domumJ uda. Tinea
    45 ENARRATIOIN OSEE PROPHETAM i
    quippe
    celerius consumil veslimentum, quam pu- j
    iredo vel caries
    ljgmiin.
    Ac
    per
    hocostendilur
    prius
    faciam decemtribuum
    caplivilatem,
    deiude dua-
    rum:
    quoniamqui priores quoque
    dati sunt inca-
    ptivitatem,
    adverlendum
    eliam, quod
    cum lotuui
    Ephraim
    se
    tanquam
    tinea
    consumpturumprolesta-
    lur,
    de tribu J uda
    loquens
    ait : Et
    egoquasi pu-
    tredo doiuui J u;!a. lu
    quibus
    verbis oslendit
    par-
    tem
    quamdam
    seservalurum ex
    eis, quaepostea
    re-
    versa
    est,
    ex
    qua
    Christus
    originem
    duxit,
    cui re-
    promissio repositaest,
    dicenteJ acob : El
    ipse
    erit
    exspectatio genlium.
    Punitis autem
    haereticis, qui
    intelligunlur
    nomine
    Ephraim,
    etiam
    J udas,
    scilicet
    bi
    qui
    in Ecclesia
    permanent,
    el boereticorumvel
    viiiisvel erroribus
    continentur,
    simili senlenliaesub-
    jacebunt, quia
    necesse
    erat,
    ul
    qui
    eorum imilanlur
    1
    actus,
    parem
    cumeis
    poenam
    sustineanl.
    Et vidit
    Ephraim languorem suum,
    et J udas
    vinculum
    suum,
    et abiit
    Ephraim
    ad
    Assur,
    el misit
    ad
    regem
    ullorem. >
    Inlelligens Ephraim (id
    esl de-
    cemtribuum
    reges)
    suum
    languorem,
    id est suam
    infirmilalem,
    el J udasvinculum
    suum,
    hoc
    esl,
    co-
    gnoscens
    sibi ideoimminere
    captivitaiem, quia
    so-
    ciatus erat decemtribubus in
    peccato,
    misil adAs-
    sur,
    quia
    nona
    Deo,
    qui
    el
    peccalum
    et
    caplivilatem
    solvere
    paierai,
    sed a
    rege Assyriorum quaesivit
    auxilium.
    Legimus
    in libro
    Regum quod
    sub
    rege
    Manahem, qui
    decemtribubus
    praefuit,
    Isral As-
    syriis
    dona
    transmisisset,
    ut euma
    Daipascenisho-
    stibus liberarel. J udas
    quoque
    sub
    rege
    Achaz misit
    niunera
    Teglaiphalassar,
    ut liberarel euinde
    oppres-
    (
    sionePhaceae
    rgis
    Damasci. Sed licet eos tunesal-
    vaverinl de manu
    hoslium, ipsi poslea
    eos debel-
    laverunt,
    et facli sunt ultores
    injuriarum Dei, qui
    prius
    fuerant liberatores. Undehic subditur : <Et
    ipse
    non
    polerit
    sanare
    vos,
    necsolvereavobisvin-
    culum.
    Quia
    videlicetDeo
    adversante,
    nec a se-
    ipsis
    liberare eos
    poluerunt Assyrii,
    nec vinculum
    caplivilalis
    solvere. J uxta
    tropologiamEphraim
    et
    J udam
    possumus
    referre adhaerelicoset
    ecclesiasti-
    cos
    viros,
    qui
    cumsuumviderint
    vinculum,
    hoc
    est,
    cumseviderint
    peccalis obnoxios,
    de
    quibus
    scri-
    ptum
    esl : Funibus
    peccatorum unusquisque
    con-
    stringitur,
    non Dei
    quaerunt,
    sed diaboli
    auxilium,
    qui
    ultor est
    peccaiorumomnium,
    de
    quo scriptum
    est : Ut deslruas inimicuni et ultorem. Et
    quia
    non
    verumauxilialoremet
    judicemdeprecantur,
    idcirco
    permanere coguntur
    in doloribus
    suis,
    et in variis
    delictorum
    erroribus,
    nec
    poteril
    eos diabolus sa-
    nare,
    nec a vinculis
    peccaiorumeruere,
    cum
    justo
    judicio
    Dei una cumeo
    perierim.

    Quoniamego quasi
    leaena
    Ephraim,
    et
    quasi
    calulusleonisdomui J uda.
    Sensusest : Licel
    per-
    rexerint ad
    Assur,
    et miserait munera
    rgi
    ultori ut
    eos
    liberaret,
    tamensanareeosnon
    potuerunt,
    nec
    solverevinculum
    caplivilalis
    eorum. Ostendamenim
    q.rod
    me
    adversante,
    vanumsilomnehumanum auxi-
    liurn.
    Ego
    enim
    quasi
    leaena
    Ephraim. Sepluaginta
    pro
    leanm,
    pantberatn interprelali
    sunt,
    quae
    Grace
    A
    similiter dicilur ut Latine.
    Qua
    beslia
    (ut
    dicit bea-
    tus
    Hieronymus)
    nihil esl
    velocius, ideoquejure
    Do-
    minusadversuui
    Ephraim(id esl,
    contra decemtri-
    bus) loquens,
    dicit sefieri ut
    panifiera, propler
    ve-
    locemvidelicet
    captivitatem, quoniam
    non
    longO
    post tempore per Assyrios
    factus est eorum inter-
    itus. ContraJ udamautemveltili leonemfulurumdi-
    cit, qui
    fortissimus besliarum
    est;
    per quod
    ostendi-
    lur
    caplivilas
    eorum
    aliquanto
    post lemporetfulura,
    per regnum
    Chaldaeorum
    fortissimum:
    compart
    enim seDominusbestiis ineorum
    damnalionem,
    ut
    quidquid
    saevius
    esl,
    cognoscanl
    in
    ejus
    indigna-
    lione.
    Egocapiam
    et vadamet
    tollam,
    et nonerit
    qui
    eruat.
    Quia
    dixeral se
    superius
    fulurumveluli
    paniberam
    vel
    leonem,
    servat
    metaphoram
    inreli-
    B
    quis,
    dicendo:
    Egocapiam,
    >subaudis
    per
    meos
    minislros, neque
    in suis viribus
    ceperunt
    eos Cbal-
    daeivel
    Assyrii,
    sed Deus
    omnipotens propler
    ini-
    quiiates
    eorum
    comprebendel
    illos. Unde ne
    ipsi
    etiamhostes
    parcere
    eis iralo Domino
    potuerunt.
    Ego, inquit, capiam,
    id
    est,
    comprebendi
    abhosti-
    bus
    faciam,
    et vadamcum
    eis,
    ut etiam in
    caplivi-
    tale
    posili, praesentiam
    meaevindiclae
    suslineant,
    cui
    peccaverunt,
    el lollameos de
    proprio solo,
    et non
    est
    qui eruai,
    hoc
    est, quia
    mea
    poteslate eripiai.
    Nemoenimde manu Dei
    quemquam
    eriperevalet,
    nisi
    ipsequi
    tenetur-propria
    voluntaleexcidere vo-
    luerit,
    sicut lcit J udas
    prodilor.

    Vadens reverlar ad locum


    meum, donec deii-
    ciatis et
    quaeralis
    faciem meam. Locum
    Dei,
    C
    magnificeutiam
    et
    majestalem
    ejus
    debemus acci-
    pere,
    siveut haecverba
    specialiier
    adFiliumDei re-
    feramus, per quem
    omnis
    dispensait
    propheliaj
    agitur,
    iocus
    ejus
    esl Deus
    Pater, juxta
    quod ipse
    ait;

    Egoin.Patre,
    el Pater inme est.
    ,Vadens,
    inquit,
    reverlar adlocum
    meum,
    hoc
    est,
    cumtra-
    diti fuerilis
    hostibus,
    securus residebo in mea ma-
    jestale,
    veleiiam in
    Paire,
    nec descendamad vos
    ut
    paliar
    bumauos
    affeclus, quo
    scilicet irascar vo-
    bis,
    aut etiammiserear oblitusmalorumveslrorum
    ;
    sed
    permittam
    vos
    quos
    antea
    prolegebam,
    hostibus
    subjacere, nullumque
    auxilium miseraiionis
    porri-
    gam,
    donec
    deficiatis,
    el servilute
    cogenle quaeralis
    faciem
    meam, poeiiitenliamagenles.
    Haereticisetiam
    et viris ecclesiaslicis
    peccanlibus
    Deus
    omnipotens
    D
    propter magnitudinempeccatorumsuorum,
    cumsit
    clemenlissimus,
    vertilur-in saeviliam
    ferarum,
    lollit-
    que
    abeis
    praedam,
    hoc
    esl,
    discipulosillorum, quos
    deEcclesia
    rapuerunl,
    adrectamfidemredire
    facit,
    necesl
    qui erual, quia cujus
    cor
    ipseilluminaverit,
    nemo
    deciperepoteril, dumque
    haec
    agit,
    aconcilia-
    bulis
    perversorumabscedit,
    et inEcclesiacommora-
    tur
    credentium,
    eosquedespicit
    et
    aspernatur,
    donec
    tabescant in suis
    impietatibus,
    et
    defiiaut
    in ini-
    quitatesua, quaerentespraesenliamiUius,
    a
    quo
    fue-
    rant
    derelicti,
    dicentes: <
    Illumina, Domine,
    faciem
    tuam,
    et salvi erimus. >
    CAPUT VI.
    <In iribulalione sua manu
    consurgenl
    ad
    pie.

    il KAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. -J
    Haecverbaex
    parte
    adeosreferri
    possunt qui, pressi
    iribulalione
    captivitatis, coeperuntpoenitentiamagere
    cl
    requirere Deum, quem
    -absenterasenliebanl ira-
    lum. Et in
    mane,
    hoc
    est,
    in luce
    poenilentiac,
    di-
    centes adinvicem;

    Venile,
    revertamur ad Domi-
    num. > Generaliter haec verba
    aplantur
    omnibus
    Chrislianis credentibus in
    Christum,.qui
    afilicti va-
    riis
    tribulalionibus,
    orto eis lumiue
    verilatis,
    in ad-
    venlu Christi
    mane,
    hoc
    est,
    in luce fidei consur-
    gentes
    de tenebris infidelitatis et
    erroris,
    coeperunt
    se invicem
    horlari,
    dicentes:
    Venile,
    revertamur
    ad
    Dominum.
    Illi
    quippe, qui
    ex duabus tribubus
    rie
    caplivitale
    sunt reversi,
    non contenti
    propria
    sa-
    luie,
    hortantes se
    invicem,
    dicunt : Venite
    gressibus
    amoris et fidei,
    revertamur ad
    Dominum,quempec-
    cando
    deseruimus,
    et a
    quo juslo judicio
    relicli su-
    mus.

    Quiaipsecepit,

    per
    Nabuchodonosorducendo
    in
    captivitaiem
    ;
    unde
    supra
    dictum est :
    Ego
    ca-
    piam
    : et sanabil
    nos,
    a
    caplivitale
    revocando,
    ul
    pater
    filios;

    perculiet,
    nos
    flagellande
    variis
    tribulationibus
    atque
    verberibus,
    et curabil
    nos,

    a vulneribus
    peccatorum,
    si
    post flagella dignam
    egerimuspoenitentiam. Quod
    aulemsubditur :
    Vivificabitnos
    post
    duos
    dies,

    proprie
    ad cre-
    dentes rfrendum
    est, qui
    vocati et fide Christi
    illuminati,
    mutuo se
    provocant,
    ut adDominumre-
    vertamur,
    a
    cujus
    cullu olim
    recesserant,
    et varia
    ilfcmonum
    portenla
    colendoabsentiamiliius merue-
    ranl.
    Quia(inquit) ipsecepit nos, quando
    Verbum
    carofactumest.HincPaulus: Semen
    (inquil)
    Abrahae
    apprehendit.
    El sanabil
    nos, quia
    coelestismedicus
    post
    doloremvulnerumet
    peccaiorum, plenam
    nobis
    saluiemdabit. HincDominus
    paralyticum
    sanaturus,
    prius
    in anima
    purgai,
    deindein
    corpore
    ab inflrmi-
    tatis molesliarelevai. Perculiet
    nos,
    subaudis vario
    modo,
    el
    post pereussionem
    curabit
    nos, juxta
    illud:
    ,Quemdiligit
    Dominus
    corripit.
    Undeel
    ipse
    cui-
    damsanato ail : Ecce sanus factns
    es,
    etc. Vi-
    vificabit nos
    post
    duosdies. Frustra Hebraei
    (dicit
    bealus
    Hieronymus)
    sommant sibi
    post
    circulum
    milleannorumsalutein,
    cumsalus credentiumterlia
    die
    proroissa
    sit, quia
    Dominpsabinferisresurrexil.
    Illi
    -quippe
    diem
    secundum referunt advenius sui
    Christi : diemvero sui tertium,
    adventus ad
    judi-
    cium, que
    salvandi sunt. Sedcumhaec
    dicunt,
    debent
    rcspondere, quare primumaccipiant. Qui
    enimse-
    cundumtertiumque accipiunt, primum
    se
    perdidisse
    lestantur, quia
    secundus et terlius sine
    primo
    esse
    non
    possunt.
    Cumque
    de
    primo respondere
    non
    po-
    terunl,
    nos haecomniareferamus ad
    primum
    et se-
    cundumChristi adventum, quibus impleta
    est salus
    credentium.
    Primum
    itaque
    4M
    lempus
    diemacci-
    piamus
    secundum
    adventumChristi. Post
    quem
    diem
    vivificabit
    nos
    per
    lidem, qui
    eramus inorlui
    per
    in-
    fideHtatem
    : vel certe vivihcavil nos in
    spe
    resur-
    reclionis, juxta
    illud
    Apostoli

    Convivificavit
    nos,
    et
    consedere
    fecit in coelestibusin Cbrislo. In die
    terih
    susiiabii nos,

    quiaipso rsurgente
    a mor-
    A luis,
    nos
    pariter
    inillo
    surreximns, quorum
    resusci-
    laiionem sua resurreclione
    significavil, quoniam
    sicut illeresurrexit a
    mortuisper gloriam
    Patris, ita
    et nos
    resurgemus
    cumillo. Vel
    primum
    diemacci-
    piamus,
    adventumChristi in
    humililale,
    secundum
    in
    gloria, qua
    videbitur abomnibus:
    tertium,
    quando
    transacto
    judicio,
    eleclis
    amplioremgloriam
    suaede-
    monslrabit claritalis :
    generalem
    enimomniumsarc-
    ctorum vivificationemcl resurrectionem ordinavtt
    Deus Pater fieri
    per
    Filium
    ;
    vel nobis
    prima
    dies
    est, quando
    renascimur
    per aquam baplismalis,
    et
    gratiam Spiritus
    sancti,
    a tenebris ad lumen veni-
    mus,
    secundumillud
    Apostoli:

    Fuistis
    aliquando
    tenebrae,
    nunc autemlux inDomino. >
    Secunda in
    requie animarum,
    terlia in resurrectione
    gnerali.
    B Et vivemusin
    conspectuejus,

    quando (ul
    J oan-
    nesdicil)

    videbimus eum siculi est. Vel si
    ad
    praesens tempus
    hoc referre
    volumus,
    iu con-
    spectuejusvivimus,
    quia
    in
    ipso
    movemuret sumus.
    Sciemus
    sequemurque
    ut
    cognoscamos
    Dominum.

    Sciemus
    enim,
    id
    est, majeslaiem
    deitatis iliiusco-
    gnoscemus credentes, perspicientesque ejus
    Trini-
    tatem in
    personis,
    el unitatem in
    majestate. Seque-
    mur illum
    ejus vestigia imilando,
    vel ad coelos
    ascendendo. Undesubditur :
    Ulcognoscamus
    Domi-
    num.
    Quod
    veraciler tune
    implebilur, quandoquod
    nunc videmus
    per spculum
    et in
    aenigmate,
    con-
    templabimur
    facieadfaciem. Undeest : Haecest au-
    temvita
    aeterna,
    ul
    cognoscant
    tesolumverum
    Deum,
    et, quem misisti,
    J esum Christum.
    Quasi
    di-
    C
    luculum
    praeparaus
    est
    egressus ejus.
    Dikrculum
    dicitur
    parva
    diei
    lux,
    qua
    oriente tenebraenoclis
    fuganlur,
    el claritas diei
    apparere incipit.
    Esl
    ergo
    sensus : Sicut diluculo
    surgenle
    tenebraenoctis fu-
    ganlur,
    -et lux diei
    aperitur,
    ita Christo in carne
    nascente
    lenebrae
    peccaiorum
    nostrorum
    dissipalae
    sunt,
    el ortus est nobissol
    jusliliae, qui
    uosiramil-
    luminans
    caecilatem,
    oculos mentis noslrae
    aperuit,
    et clarilalemcoelestis
    palriae, luinenque
    veraescien-
    tiaemanifestavit. El
    pulehre
    eademnativitas
    egres-
    "
    sus
    e0usappellalur,
    de
    qua
    Psalmista ait : Et
    ipse
    lanquamsponsusprocedens
    delhalamosuo. Tan-
    quamsponsusquippe
    de lhalamo
    processit, quando
    de
    incorruplo virginis
    utero immaculatum
    corpus
    assumpsit,
    et in carnenatus
    apparuit.
    De
    cujus
    orlu
    "
    recle adhuc subditur. Et vniel
    quasi
    imber nobis
    temporaneus
    et serotinus terrae. >
    Quantum
    adlillc-
    ram
    ,'aemporaneum
    imbrem vocat
    pluviam, quae
    jactis
    semiuibus a Deo dalur terrae
    Palaeslinorum,
    qua
    infusa coalescunt
    semina;
    serotinam
    autem,
    quae
    ad maturitatem
    eosdem
    perdueit
    fructus. Si-
    quidem
    terra
    promission
    isnon ita
    frquenter,
    veluli
    nostra,
    de coelo
    accipit pluviam,
    sed bis tantumin
    anno. UndeDominus
    pollicetur per prophetam
    eidem
    populo
    dicens: Dabovobis
    pluviamlemporaneam
    el
    serotinam.
    Spirilualiler
    aulem Chrislus nobis esl
    imber
    temporaneus, quando
    fidei iliius fundamenta
    percipimus, qua
    radicati bonis
    operibus
    abundemus.
    Serotinus
    vero, quando paralis jam
    ad melendum
    4$ ENARRATIOIN OSEE PROPHETAM.
    5
    frugibus,
    id
    est, completis
    bonis
    operibus
    abunde- A
    mus,
    inhorrea Dominicarecondemur. Vel nunc no-
    bis imber est
    temporaneus,
    dumex
    parle cognosci-
    mus. Erit et
    serotinus, quando
    venerit
    quod perfe-
    clmnest.
    Ergo
    J udaei
    qui
    non
    receperunt tempora-
    neas,
    el
    absquepluviis
    messuere,
    fructus semenin
    ullimo
    tempore
    non
    rcipient.

    Quid
    faciam
    tibi, Ephraim? quid
    faciam
    libi,
    J uda? Acsi diceret:
    Quomodo
    tesinedolorecordis
    tradere
    potero
    hostibus,
    aut
    quod
    medicainen libi
    imponam,
    ut te sanilati reslituam?
    Misericordia
    vestra
    quasi
    nubes
    matulina,
    el
    quasi
    ros mane
    pertransiens,
    id
    est,
    sicut veniente
    sole,
    nubes
    quae
    tetTamnoctem reddiderat
    perlransit,
    et ve-
    fuli mane
    consurgens
    ros orlo sole
    siccatur,
    itailla
    misericordia, qua
    vobis misereri
    consueveram, per- B
    transiit,
    etiamvobis
    lempus captvilalis imminet,
    cilo
    per Assyrios
    et
    Babylonios
    venturum.

    Propter
    hoc dolavi in
    prophetis.
    Ne dicerent
    J udaei excusationem
    quaerentes
    : A
    pseudoprophelis
    decepti
    sumus,
    pacem
    nobis
    promiltenlibus, ideoque
    peccaftmus,
    teslatur se Dominus
    prius prophetas
    interfecisse,
    ul
    ipsi
    eos o'ccisosa Domino intelli-
    gentes,
    et
    qui
    fueranl ei causa
    erroris,
    interempli
    verterentur in occasionem salutis. Hinc
    lgimus
    in libris
    Regumquadringentos quinquaginia pro-
    phetas inlerfectos,
    et aliam innumerabilemmulli-
    tudinem ab
    Ilieu, qui
    subverlit domum Achab.
    Undeet
    subditur,
    et occidi eos inverbooris mei. >
    Os
    quippe
    Domini erat Elias
    , qui
    eos occidi
    jussit.
    Aliter :
    Propler
    hoc
    scilicet,
    quiainiqueagen-
    C
    tibtis misericordia recessit ab eis
    ; dolavi,
    id est
    dolandos esse
    praedixi per prophetas,
    sicut fuit
    Isaias, J eremias,
    et caeteri
    ;
    ac verbis mois terribi-
    libuscomminatussum
    eis,
    ut
    qui
    clcmentem con-
    temnebant limrent offnsum. Et occidi eos in
    verbooris
    mei,
    ut ante
    peccalores
    verborum ter-
    rore
    punirentur, quam caplivilas
    imminerel. Haec
    vero omniaut
    juriieiamea, quibus
    le
    judicaturus
    sum, quasi
    lux
    egredientitr,
    id
    esl, manifesta lient.
    Quia
    enim
    sa;pe
    vos
    redarguo,
    et
    impoenilentes
    exi-
    slitis
    ,
    in
    aperla
    luce
    multisque
    naiionibus vi-
    ('enlibus
    damnabimiui. Vel certe mea
    judicia quasi
    lux
    egredienlur, quia
    nullusdubi.'abit vos
    juste, quae
    patimini,
    fuisse
    perpessos.
    Possunt haeceademverba
    ad haereticossivead viros J uda
    referri, quos
    Do-
    minus
    provocat
    ad
    misericordiam,
    et reverli
    cupit
    ad salutein. Illis aulem
    impoenilcntibus nubes vel
    ros,
    'd
    est,
    prosperilas
    islius saeculi auferetur ab
    eis, sicut accidit illi diviti
    purpurato, qui
    omne
    quo
    fruilus
    esl,
    ul instar nubisvel roris transire
    cogno-
    vit,
    semperque
    haerelicorum
    prophetas Dominus
    interficil
    ,
    dum aeterna eis
    supplicia
    commina-
    tur.
    Quorumjudiciamanifesta
    fient,
    cumvidenlibus
    omnibuscumdiaboloet
    angelisejus
    damnabunlur.

    Quia misericordiam
    volui,
    el non
    sacrificium,
    et scientiam Dei
    plus quam holacaustum.
    J udasi
    vario modo
    pecranles,
    pulabant
    se
    puigari per
    sa-
    crificioruni
    oblaiiones; sed Dominus ostendil se
    A
    potius
    vellemisericordiam,
    ut
    primum
    miserereniiir
    sibi, juxta
    illud:
    Fili,
    miserere animae luae
    pla-
    ons
    Deo,
    deinde
    pauperibus,
    et scienliamrectaefidei
    cumsui
    cognitione, quamholoeausla, quia
    sine fldo
    et misericordia
    impossibile
    est
    placere
    Deo.

    Ipsi
    aulemsicut Adam
    transgressi
    sunt
    paetnm
    meum. Ac si diceret : Ideo non
    potemnl purgari
    per
    sacrificia,
    sicut
    aesliinant, quia
    sicut Adam
    gu-
    slando
    pomumligni
    vetiti, contempsit
    Dei
    praecc-
    plum,
    itaisli
    iransgrediendo legemdivinam,
    faciunt
    contra Dei
    praeceptum, quo
    dixit eis : Nonfaciatis
    vobisdeosalienos : etsicul ille
    perdidit paradisum,
    itaet isti
    perdent terram, quamacceperant
    in b;v.-
    reditatem. Ubi hoc
    est,
    in
    Adam,
    siveetiamin
    paradiso,

    praevaricali
    sunt in
    me,

    juxta quod
    J J Aposlolus
    ait : In
    quo-omnespeceaverunt. Quotidie
    etiam et eos
    qui
    intra Ecclesiam
    sunt,
    et
    peccanl,
    el
    qui
    extra Ecclesiam
    commorantur,
    ad
    poeniten-
    tiam
    Qoininusvocal,
    et ad misericordiam
    rectaeque
    fidei
    scienliam,
    dicens : Misericordiam
    volo,
    etc.
    Videnturenimlaies oflrre Deo
    mimera,
    el sectari
    humilitatem,
    el facere
    eleemosynam, quae
    sacrificia
    vocarentur,
    si cumrecliludine fidei etbona vnltin-
    tate
    procdrent.
    Sed cumet bi
    misericordiam,
    cl
    hi reclam
    abjiciunt
    Dei
    scienliam,
    frustra setrun-
    cato
    capile
    fidei caetera meinbra habere
    jac-lant;
    Praevaricali enim sunt
    paclum
    Dei in
    Ecclesia,
    sicut Adamin
    paradiso
    :
    ideoqtle quomodo
    ille a
    paradiso,
    itaisli
    projicienlur
    abEcclesia.
    Galaad civitas
    operantium
    idolum. Galaad
    -
    C nomen est civitatis vel
    montis,
    sedhic
    pro
    civitaiu
    ponitur;
    est autemsitaIraus J ordanemintribuGaii.
    . In hac urbe idolum
    primitus
    est
    consecralum,
    quia
    habilabatur a sacerdolibus. Erat enim et civiias
    fugitivorum,
    sed
    quanto
    celebrior et
    majoris
    ei ni
    aucloritalis, quia
    in
    partem
    sacerdotuml'ueral rie-
    legala,
    lanto
    principium
    idololalriae et maloriim
    omnium fuit : et
    quia
    isli idola
    primum
    conscia-
    runl,
    primi
    ab
    Assyriis capti,
    et in
    captiviiatenv
    sunl ducti.
    Supplanlala sanguine.

    Legimus
    in
    lihro
    Regumquod
    Ilieuiiuctusin
    regem
    in Ramolli
    Galaad
    deleverit,
    secundum Domini
    praeceptum,
    oninem domumAebab
    ,
    id est
    sepluaginia ejus
    filios,
    caelerosque
    illi con'sentienlesin malum.
    Qua-
    propler ipsa
    civitas
    supplanlata (id
    est
    humiliata)
    "
    sanguinedicitur,
    vel
    etiam, quia
    vindicla
    sanguinis
    quem fundebal,
    sicut in
    sequenlibus vijebimus,
    super
    eumvenit.
    Et
    quasi
    fauces virorum
    latronum.
    Fauces
    virorum latronum sunt
    cavernae,
    caeteraque
    loca
    abdila,
    in
    quibus
    absconsi
    praetereuntes
    exspoliant
    et interlicinnt.
    Hujusmodi
    babitaculaerant ineadem
    regione.
    Iricircodicitur
    quod
    sit Galaad
    quasi
    fau-
    ces
    latronum,
    quia
    sicut illi
    latentes denudabant
    et inlerficiebant bomines
    ,
    iia
    sacerdotes Galaad
    insirliantes
    simplicitali populi, exspoliabant
    eos
    fide,
    et inlerficiebant mente.
    Quos
    avtem
    deeipen*
    non
    poterant , veslibus
    privabant ,
    et
    corpor*
    necabant. Et hoc est
    quod subditur,
    <
    partirrp*
    SI HAYMONISHALBEHSTAT.EPISC. OPP. PARS 1.
    COMMENT.BIBL. ti
    saeerdotum in via iniercientium
    pergentes
    de
    Sichein. i
    Sichem civitas est in confinio decem
    tribuumet
    duarum,
    quae
    hodie
    Neapolis appellatur,
    undetransitus erat Israelilisin
    Hierusalem,
    ubi so-
    lummodo licebat victimas immolari. Tribus
    ergo
    lemporibus, quibus
    secundum
    Iegis praecepium
    populus
    ad Dei
    templum
    ascendere
    debebat, sa-
    cerdotes idolorum
    ponebant
    in itiner latrones
    ,
    qui
    insidiarenlirr
    pergentibus,
    ul
    magis
    vilulos au-
    reos inDanet inBethel
    quam
    Dominumadorarent
    in
    Hierusalem;
    et
    quos
    revocare non
    poterant,
    in eadem via inlerficiebant.
    Quorum
    saeerdotum
    particeps
    erat
    Galaad, quia
    sacerdolesiliius
    conjura-
    tionemet consensumfecerunt cum
    supradiclis,
    si-
    militerqueper
    suos
    ministresinterficiebantpergenles
    in Hierusalem. Unde
    sequitur,

    qpia
    scelus
    operati
    sunt,
    subaudisininlerfectionescilicet
    illorum,
    sive
    inidololalria. Sed
    etnuncpravi
    doctoresin via, hoc
    est, in itinere
    praesentis
    vitae
    pergentibus
    in
    Hjeni-
    salemcoeleslera,tendunt insidias,
    necantque quos
    possunt
    in
    Sichem,
    id
    est,
    inbonis
    operibus,
    revor
    cando ad
    nequitiam
    suoeactionis
    prava
    doctrinavel
    malo
    exemplo.
    NamSichem
    interpretatur
    humrus.
    In bumeroiautem
    opusinlelligitur.
    Unde et delssa-
    char
    tegimus, quodsupposuerit
    humerum suum'ad
    operandum.
    In domoIsral vidi horrendum.
    Horror ali-
    quando ponitur pro timor,juxta quodscriptum
    est:
    Horrendumest inciderein manus Dei
    viventis;
    ali-
    qnandopro squalore
    et re sordida
    ;
    undeest : Non
    horruisli
    virginis
    ulerum,
    hoc
    esl,
    sordidumnon
    deputasti.
    Horrendum
    ilaque
    hoc inloco
    pro
    timor
    ponilur
    idololalriae.
    Expavit
    enim
    propheta
    vide**
    idolum, quod
    fecerant Israelitaerelicto Deo, ideoque
    ait : IndomoIsral,
    id
    est,
    in
    congregalione
    decem
    tribuum vidi idololatriam.
    Quid
    enim borribilius
    quam
    decem tribus ad idolorum cnltum
    repente
    transgressas?
    Ibi fornicationes
    Ephraim
    ,
    conla-
    minatus est Isral. Dictumest
    superius quod
    no-
    mine
    Ephraim
    Hieroboam
    intelligalur, primus
    sci-
    licet rex
    decem
    tribuum,
    Israelis
    autem,
    omne
    regnum
    iliius. Dicitur
    itaque
    ibi, hocest,
    indomo
    Isral
    qua
    horrendum
    apparuit,
    fornicationes sunt
    Ephraim,
    id
    est,
    Hieroboam"de tribu
    Ephraim, qui
    Deum
    relinquens
    idola venerari
    coepit.
    Forhicatur
    quippebomo, quando
    Creatorem
    (qui
    est vir
    animae)
    ]
    deserens,
    adultero
    (
    id est diabolo
    ) copulalur.
    Et
    fornicanie J roboam,
    contaminatus esl
    Isral, po-
    pulus
    videlicet illi
    subjectus, quia magna
    ex
    parte
    communenomnIsraelisoblinuit. Undeel adJ udam
    ermo
    convertitur,
    cum
    prolinussubditur:
    Sedet J uda,
    pone
    messemtibi. Et est sensus:
    Nonte
    putes
    esse
    securum, quod
    Isral
    captivus
    abducilur,
    tu
    quoquepraepara
    tibi
    segetes
    ut me-
    tanlur,
    id est,
    gnera
    filios
    qui
    suecidantur a Na-
    buchodonosof
    et esercilu
    ejus.
    Nonmultoenim
    post
    tempore
    dnceris
    captivus
    in
    Babylonem,
    el messio-
    nis tuai
    (
    hoc est inierfcctionis
    ) lempus
    adve-
    niel.
    Cumconverlero
    caplivilatem populi mei,

    !
    A subaudis, videbis.
    Implelume,t
    hoc sub
    Cyrorege
    i
    Persarum,
    quando per
    manum Zorobabel et J esu
    atqueNehemia, reversi sunt J udaei in terram
    suam,

    videnlibus
    multis, quorum
    tempore
    eadem facta
    fuerat
    captivitas, qui
    videntes illorumreversionem
    qui
    nati fuerant in
    Chaldaea,
    pariier
    cum
    ipsis
    re-
    versi sunt. Notaaulem
    quod
    J udae
    caplivitas
    et re-
    gressiopariier propheletur,-
    de Isral autem nihil
    dicitur, quia
    videlicet islis
    post
    septuaginla
    annos
    reverlenlibus,
    illi
    perpeluo
    mansere
    captivi.
    Indomo
    quoque
    haerelicorum horrendum
    apparet, quando
    dogmataprava sectando,
    maie de Christo
    senliuni,
    quorum etiamfornicationis errore
    populus
    ab eis
    seductus sordidatur. J udae
    quoque,
    hoc
    est,
    viris
    ecclesiasticis
    praecipitur,
    ut
    prparent
    messem
    B seclionis,
    metendi
    propler peccata
    suaindie
    judicii,
    abeo
    qui
    in
    Apocalypsi
    J oannis habere falcemac.i-
    tam in manu sua dicilur. Hoctamen non
    optanlis
    volo
    dicitur,
    sed
    praedicentis.
    Namet isli si
    poeni-
    tentiam
    egerint,
    suamconversionemamalo ad bo-
    numvidbunt.
    CAPUTVII.
    Cumsanare vellemIsral.
    Subaudis,
    ab ido-
    lolalria,
    quam
    exercuerant in
    jEgyplo
    vel
    indeserto,
    quando
    confiaveninl
    caput viluli,
    dicentes: Isli sunt
    dii
    lui, quia
    malui
    poenitentiampeccatoris qpam
    mortem. Revelataest
    iniquilas Ephr3im,
    id
    est,
    idololalria J roboam
    , qui repenle super populum
    Israeliticumrex constituais
    ,
    vilulos aireos
    feci;
    et malilia
    Samariae,
    id
    esl,
    subjecli populi
    re-
    C
    velalaest
    sequentis regemimpium.

    Quiaoperati
    sunt >et rex et
    populus

    mendacium,

    hoc est
    idolum. Sicut enim contrariumest mendaciumve-
    ritati,
    itaidolumDeo. Vel certein hoc mendacium
    fecisse
    dicuntur, quia
    falso
    loquebanlur,
    dum
    pro-
    slrali diis dicebant : Isli sunt dii
    lui,
    gloriam
    De
    transferentes ad simulacra. Et fur
    ingressus
    est
    spolians,
    lalrunculus foris. Hoc inter furem et
    lalropemdistatquod
    fur noctem
    quaerit,
    et lalenler
    inique operalur ,
    latro aulem
    aperle
    vim infcri.
    Furem aulem iuhoc locovel
    lalronem,
    debemus
    intelligereJ roboam,
    qui
    instar furis
    ingressus
    ad
    domum
    Isral,
    furatus est eos
    Deo,
    et
    quasi
    la-
    trunculus infelicem
    populumexspoliavit
    Dei
    pro-
    tectione,
    el est sepsus
    : Cumvellemvlera
    peccata
    D
    populi
    mei delere
    propter anliquam
    idololatriam,
    Ephraim
    et Samaria nova idola
    repererunt.
    Sedet
    hocdiei
    polest, quod
    DominoSalvalorevolente
    pec-
    cataEcclesiaetamJ udaeorum
    quamgenlium
    sanare,
    subito surrexit
    Ephraim,
    hoc est uberlas falsorum
    dograalum,
    cui multi favenles
    operati
    sunt menda-
    ciumcontra
    Christum,
    et
    per
    eos
    ingressus
    est fur
    el
    latro,
    hoc est diabolusin Ecclesiam. Sivefurem
    et latronem
    ipsos inlelligaipus
    haereticos,
    de
    quibus
    Dominusdicit :
    Qui
    non intrat
    per
    osliumin ovile
    ovium,
    sedascenditalimule,
    illefurest et
    latro,
    etc.
    Omnes
    quo'.qnot
    venerunt ante
    me,
    furessunt et la-
    trones. Unde
    significanlerait, quod
    lalrunculusforis
    exspoliet.
    Non enim
    possunt
    illos
    privare
    Chrisli
    55 ENARRATIOIN OSEE PROPHETAM. SI
    veste, quosdocuerint,
    nisi deEcclesiaforiseoseduxe-
    A
    rint,
    cl inviadctrinarumsuarumambularefecerint.
    Et ne forledicant incordibus
    suis,
    omnemma-
    Htiameorumme
    recordalum,
    nunc circumdederunt
    eosadinveniionessuae. Neforle
    (inquil)
    dicant in
    cordibus
    suis, pro
    veleribus
    peccatis
    nos
    punit,
    et
    patrum
    dclicla
    resolvimus, juxta
    illud: <Patres
    ostri comederunt uvam
    acerbam,
    et dents filio-
    rum
    obstupuerunt.

    Nunc,
    id est in
    praesenti,
    circumdederunt eosadinveniiones
    SU:E,
    hoc
    est,
    non
    pro
    dileclis
    patrum eos,
    sicut illi
    aeslimant,
    vel
    veteres
    iniquitates,
    sed
    pro praesenlibus puniam.
    Pulabant enim illi latere Deo suam
    iniquitatem,
    cum
    procul
    dubio Deusomniavideat. Undeet sub-
    ditur : Contrafaciem meamfaclae
    sunt,
    id
    est,
    egosemper
    mala illorum
    inlucor, quae
    me
    prsente
    \
    faciunt,
    nonverili faciemmeam. Sedet mali
    quique
    non lanlum
    propter peccala praeterila daninantur,
    sed
    quia antiquis operibus
    novaui
    quotidie
    addunt
    impielalem,
    et cum Dominumcelare se
    pulant,
    vi-
    tare
    ejus
    oculos non
    valent, quia scriptum
    est :
    VulltisautemDomini
    super
    facicnles mala.
    Inmalilia sualaelificaverunt
    regem,

    praehenles
    consensum
    rgi J roboam,
    ut adorarent idolasecun-
    dum
    ejus
    volunlalem,
    et inmendaciissuis
    quibus
    dicebant:Isli sunt dii lui.
    Principes

    subaudilur,
    laelificaverunt :
    quia ipsi principes
    consenliebant
    rgi.
    Altendendum
    aulem, quia
    nunc
    exponit quod
    feceruntcoramfacie
    ejus.
    Omnis
    quoquequiperverso
    operi deservit,
    vel maie de Christo
    sentit.,
    sicut
    Arius et
    caaieri, regem(hoe
    esl, diaboluin)
    loeli-
    i
    ficat,
    et in mendaciis
    pravorum dogmalum prin-
    cipes,
    hoc
    est,
    satellites
    diaboli, qui principes
    diaboli
    lenebrarumvocanlur. Vableenimin
    peccalis
    noslris
    gaudenl
    contraria; fortiludines.
    Omnes adultrantes
    quasi
    clibanus succensus
    a
    coquenle.
    El hoc contra eos
    loquitur, qui
    in
    malitia sua laelificaverunt
    regem,
    el in mendaciis
    suis
    principes.
    Omnes
    (inquit) adultrantes,
    id
    est,
    a
    proprio
    viro Deo
    recedenles, quasi
    clibanus a co-
    quenle, quia
    sicul clibanus succendilur ut
    coqual
    panes,
    itailli succensi sunt malitia J roboam
    ,
    et
    ign
    idololalriae.
    Quievil paululum
    civitas a com-
    mistione
    fermenti,
    donec fermentaretur lotum.
    Fabricalis
    quippe
    idolis, non vim fecit J roboam
    populo
    ut ea
    colerel,
    neforte
    quibusdam
    causaDei
    el
    religionisresisteniihus,
    cullura illorum evacua-
    reiur,
    ideoquepaululumquievil
    civitas,
    donec
    pro-
    pna
    volunlale
    populusrgi
    consentiret,
    ut
    primum
    principes,
    deinde satellites illorum
    rgi
    et
    princi-
    pibusfaventes,
    ad ullimumomnis
    populus
    corrum-
    peretur.
    El hocesl
    quod
    dicit : Donecfermentaretur
    lotum.
    Quae
    enim
    sponte fiunt,
    diu
    permanent
    :
    quae
    autem
    necessitale,
    cilo solvunlur. Hocconsi-
    derans
    J eroboain,
    maluit
    populum sponte
    subire
    novamidolorum
    culturam, quam
    coactum. Fermen-
    tumaulemelin bonam
    partemponiluret
    inmalan.
    In
    bonam,
    ul Dominus in
    Evangelio
    dicil,
    quod
    millier
    aereplo
    fermento abscondit. in farinai salis
    A
    tribus. Hicautemin malo
    ponitur, pro corruplione,
    . scilicet
    populi, per
    idolorum
    venerationem. Haere-
    lici
    quoque pravam
    intentionem landiu
    celant,
    veris falsa
    vlantes, quousquesubjecli
    libenter eorum
    obtemprent voluntati,
    et doneccorda
    deceptorum
    intumescant fermento
    pravae
    doctrinae illorum de
    quo
    Dominusdicit : Caveleafermento Pharisseo-
    rum.

    Dies
    rgis
    nostri. Succensa tola
    populi
    massa
    veneraiione
    vilulorum, coeperunt
    dicere ad fores
    J eroboani
    rgis
    : Dies
    rgis noslri,
    subaudilur iste
    est,
    et
    quem
    nobis feslivum nosier conslituit im-
    peralor,
    hune
    celebramus,
    in hoc
    gaudemtis-,.
    in hoc vilulos aureos adoramus.
    Coeperunt
    principes
    furerea vino. Clamanle
    populo
    : lste est
    B
    dies
    quem
    nobis rex noster sacrum
    inslituit, prin-
    cipes
    non solumnon sunt
    iraii,
    qui
    debueranl esse
    rectores
    populi,
    sed
    insuper inlelligentiam
    sucemen-
    tis
    amiltentes, coeperunt
    furere a
    vino,
    hoc
    est,
    amenliam
    pli
    luxuriae et idololalriae. t Extendit
    manum suam cum
    illusoribus, quia applicuerunt
    quasi
    clibanum cor
    suum,
    cum insidiarelur eis.
    Cum cerneret rex clamare
    populum quod praedi-
    xiinus,
    et
    principes
    eliam temulenlos el vino ido-
    lolalriae
    demersos,
    extendit manum suam cum
    illusoribus
    ,
    hoc
    est, principibus qui
    illudebant
    pessimepopulo,
    el a Deosuo
    longe
    abducebant be-
    -
    nedicendo,
    et
    gralias agendo,
    vel erroribus eorum
    consentiendo
    , quia
    videlicet
    applicuerant
    cor
    suum
    quasi clibanum,
    ut eos
    succenderel,
    et ido-
    C
    lolatriaeflammisardere facerel. Idcircoenim
    applau-
    dendo
    gralias egit populo
    una cum
    principibus,
    quia
    inlellexit tolo nisu mentis ad errorum eos
    fuisse conversos. Et hoc cuminsidiarelur
    eis,
    ne
    ascenderent ad
    lemplum
    Domini,
    sed vilulos
    quos
    ipse
    fecerat colerent. Dolose
    quippe
    eosdemfabri-
    calusfuerat
    vitulos,
    neforte
    populus
    Isral
    pergens
    ad Dei
    lemplum Hierosolymis, sumpla
    occasione
    reconciliaretur
    rgi
    J udae.
    Tola nocte dormivil
    coquens
    eos,
    mane
    ipse
    succensus
    quasi ignis
    llam-
    mae.
    Postquamignem
    maliliaemisitin eorumcor-
    dibus,
    et vidil eos
    furere, nullumque
    esse
    qui
    suae
    resisleret
    volunlali,
    tola nocte
    dormivil,
    lioc est,
    securus
    jacuit,
    versatus in
    tenebris, coquens
    eos
    ign impietatis,
    mane aulem
    ipse
    succensus flam-
    mis suorum
    scelerum,
    venit ad immolandum.
    Omnescalefacli sunt
    quasi clibanus,

    quia
    cum
    jam
    non
    pnr insidias,
    sed
    impudenier
    a Dei cultu
    adcaeremoniasidolorum
    transirent,
    omnes succensi
    sunt malitia
    iniquilalis
    suae. El devoraverunl
    ju-t
    dices
    suos,
    id
    est,
    eos
    qui
    noluerunteis
    consenlire,.
    sed
    insuper redarguebajit,
    et interfecerunt.. Vel
    certe
    eos, qui
    ante
    judices
    illorum
    cxslilerant, spiV
    ritualiter inleremerunt trahendoad suammaliliam.
    Cum enim illi
    religiones
    Domini recordarentur
    ,
    videntes
    regem
    et
    principes omnemque populum
    idololalriae
    dedilos,
    coeperunt
    dicere:
    Quidfaciemus?
    Ecce rex et
    principes ejus, omnisquepopulus
    deos
    colit. J am
    quia
    in medio illorum
    versamur, non
    85 HAYMOMSHALBEl'.STAT. El'ISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.B1BL. M
    possumus
    imilia non facere
    ,
    ne forte
    exspoliali.
    omnibus
    rbus,
    etiam
    yitam
    amillamus.
    Dumque
    haec
    dicerent,
    etiam
    ipsi
    ad scelus idololalriaed-
    voluti sunt. Omnes
    reges
    eorum ceciderunt.
    Ab isto scilicet J roboam
    usque
    ad ultimum J o-
    siam,
    omnes
    reges
    fsraelitarumceciderunt inido-
    lolatriam vel
    perditionemaeternam,
    et ambulave-
    runt in viis
    Hieroboam,
    filii
    Nabath, qui peccare
    fecit Israel.t Nonest ineis
    qui
    clamel ad
    me,
    id
    est,
    nemoin
    regibus
    aut in
    subjectopopuloreperitur
    qui
    clamel ad
    me,
    et relictis idolisadDeumconver-
    latur. Haecomnia bealus
    Hieronymus
    ad hxreticos
    eorumquereferldiscipulos, qui
    malitiadiaboli
    (qui
    est
    rex
    super
    omnes
    iniquos)
    debriati,
    dies
    rgis (hoc
    est,
    cujusque praeposilorumsuorum,
    verbi
    gratta,
    ,
    Marcionis, Arii, atque Eunoraii, caeterorumque)
    clbrant
    feslivos,
    Ecclesiam
    relinquentes,
    et ve-
    ritatera fidei conculcantes. Unde et bi
    qui
    caeleris
    praesunt, applaudunt illis,
    eo
    quod
    videantcordaillo-
    rum
    nequilia referla,
    et vino
    iniquitalis infusa;
    de
    quo
    Salomondicit :
    Principes
    vinumnon
    bibant,
    ne-
    quando
    obliviscantur
    sapientiae.
    Insaniuni etiamex
    vino. De
    quoMoyses
    : Furor
    (inquit) draonum
    vinum
    eorum,
    etc.
    Quod
    autem dicilur J roboam
    tolanocte
    dormisse,
    ostenditur
    per hoc, quia
    haere-
    lici dumin tenebris infidelitatis
    moraniur,
    lucem
    veri solisnonvalent
    perspicere
    : namet
    qui
    dor-
    iniunt, nocte
    dormiunl,
    quia oppressus
    est sensus
    eorum. Horumcordacalefieri noscuntur
    ira, avaritia,
    cseierisquevitiis,
    ipsique
    dvorant
    judicessuos,
    hoc
    |
    est,
    si
    qui possunt
    habere in animo
    virlutem,
    vel
    sensus
    quibus
    mala discernuntnr a
    bonis,
    abstra-
    bunl ab
    illis,
    et omnes
    principes
    talium ceciderunt
    inDei
    praedestinatione,
    nec est inter eos
    qui
    clamet
    ad
    Dominum,
    utinvocans nomenDomini salvusfit.

    Ephraim
    in
    populis ipse
    commiscebatur. >
    Ephraim
    non hic tanlummodo
    reges,
    ut
    superius,
    sedomnis
    populus
    decemtribuum
    accipitur. Ephraim
    ergo,
    idesl onme
    regnum
    decem
    tribuum,
    commi-
    scebatur in
    populis,
    hoc
    est,
    similis erat
    genlibus
    idolacolenlibus.
    Ephraim
    factus est subeinericius
    panis, qui
    nonreversalur. Panis
    qui
    non reversa-
    lur, ex omni
    parle plenus
    est sordibus. Talis factus
    esl
    Ephraim
    non
    agendo poeniieniiam, ideoque
    in-
    converlibilis
    manens,
    exomni
    parte
    circumdalusest
    cineribus
    peccaiorum. Quod
    si converti a suis iui-
    qnilalibus vellet, purgari ulique poluisset.
    <Comederunl aieui robur
    ejus,
    et
    ipse
    nescivit.
    Robur
    appeilat principes
    et fories
    quosque populi,
    vel certe thsaurus in
    quibus
    confidebant. Alieni
    ergo
    a
    Deo,
    vel etiama
    genteJ udaeorum,
    hoslcssci-
    licet
    ejus
    Chaldaei
    atqueAssyrii,
    comederunt robur
    ejus,
    inlerliciendo
    principes,
    et bona illorum sibi
    vindicando,
    et
    quidquid
    viriumhabere
    poterat
    de-
    vorando.
    Tanlaeque
    idem
    Ephraim
    fuit
    amentiae,
    ut
    nesciret Deum
    suum,
    aut certe
    ignorareirausam pro
    qua
    fuisset devorantibus
    tradiliis,
    jiistmn
    se
    repu-
    tans.
    A
    Sedet cani effusi sunt in
    eo,
    et
    ipseignoravit.
    >
    Cani hominiim
    aliquando
    inbonum
    ponuntur,
    ui est.
    illudSalomonis: Cani sunt sensus
    hominis,et
    aelas
    sepectulis
    vila immacolata. >Hic auteminmalum
    ponuntur,
    malitiamin eodem
    populousque
    adfinem
    regni persvrasse
    monslrantes. Sedet cani
    (inquit)
    efl'usi sunt in
    eo,
    hoc
    est,
    abundein
    nequilia usque
    adseniumet
    regni
    terminum
    permanserunt.
    Et
    ipse
    ignoravit
    finem
    regni
    sui,
    subaudis imminere.
    Et humiliabitur
    superbia
    Isral in facie
    ejus.
    >
    Erexerat enimseIsral contra Dominum
    ,
    et non in
    illo,
    sedininulliludinesui fidebal exercitus. El
    quia

    superbis
    Deus
    resislit,
    humilibus aulem dal
    gra-
    tiam,
    dicit nunc
    per Prophetam
    : Humiliabitur
    superbia
    Isral,
    hoc
    est,
    interficientur
    principes
    B
    et exercitus
    ejus (inquibus gloriabalur)
    ab
    Assyriis
    el
    Chaldaeis,
    et hocnonmullo
    post tempore,
    sednunc
    et in
    praesenti.
    Hoc est enim
    quod
    ail : In facie
    ejus.
    Nonreversi sunt adDominumDeum
    suum,
    et
    nonquaesierunt
    cuminomnibushis. >
    Quodsupe-
    rius subobscure
    posuerat,
    dicens:
    Ephraim
    factus
    est subeinericius
    panis qui
    non reversalur,
    nur.e
    ponit
    man-festius: Non sunt
    (inquit)
    reversi al
    DominumDeum
    suum,
    et non
    quaesierunt
    eum
    iuomnibushis.

    Quod
    si fuissent reversi ail Domi-
    numDeum
    suum.audissenl ulique per
    J eremiamlo-
    quenieni
    Dominum: Reverlimini ad
    me,
    et
    ego
    revertar advos. Posl idola
    quippe
    ambulantes,
    non
    quaesierunt
    euminomnibus his adversilalibus,
    ut ineum
    perfecte
    crederenl,
    et recle
    operareniur.
    "
    Utautemadhaereticosvel
    impios
    istareferamus
    pr.i-
    positos,
    Ephraim
    in
    populis
    cominiscetur, quando
    ad sui similitudinemalios
    quilibet nequam praepo-
    situs
    trahit,
    et similiseorurn
    efficilur, juxla quod
    supra
    diclum est : Erit sicut
    populus
    sic sacerdos.
    Sive etiam
    Ephraim populis
    commiscetur, quia
    omneshaerelici nihil differuntaberrore
    genlilimu,
    ei
    qui
    fuerat
    princepsquondam
    Ecclesiae,
    fil
    quasi panis
    subeinericius,
    ex omni
    parte
    cineribus
    peccatorum
    circumdatus,
    necreverlilur ad
    Dominum,
    in
    incoepto
    permanens
    errore,
    cujus
    robur,
    hocest,
    fortiiudinem
    virtulum et
    intelligentiae,
    daemones,
    Clvislianorum
    pessimi
    hostes, auferunl.Ipse
    vero hoc
    nescit,
    dum
    sibi amicos
    putal, quos
    devoratores sentit. Sedet
    n
    cani in eo
    cffuniluntur,
    dum slultilia cordis iliius
    usque
    adterminumvitaeineo
    persvrai.
    Sicul enim
    jusii
    hominis cani
    sapienlia intlligilur,
    sic
    inipii
    slultilia
    accipitur. Ipse
    aulemveluslalem suae
    igno-
    rt
    maliliae,
    de
    quascriptum
    esl :
    Quodanliquaiur
    cl
    senescil,
    prope
    interitumesl.
    Quorumsuperbia
    cum
    quolidiea
    Christo
    bumilieliir,
    non
    agiinl poeniten-
    tiam,
    nec reverluntur ad Dominum. Et factus est
    Ephraimquasi
    columbaseducta non habens cor. >
    Colombainbonum
    accipitur,
    mDominus inEvan-
    gelio
    dicit: Eslote
    prudentes
    sicul
    serpentes,
    eisim-
    plices
    sicut
    columbae,
    ul necaliisnocere
    possimus,
    necabaliis insidias
    paliamur,
    sed
    simplicilate
    el
    prudenlia
    exhibeamus hoininem
    lemperamm, quia
    pruietitia
    sine
    simplicilate
    callidilas
    est, siinpliciias
    5*
    ENARRATIOIN OSEE PROPHETAM. 68
    sine
    pmdentia
    slultilia est. Undeet in hoc loco co-
    ;
    lumbastulliliamJ udaici
    populi dsignt, qui potins
    lisus est in homme
    quam
    in
    Deo, yEgypiuin
    invo-
    cans,
    et ad
    Assyrios pergens. Qui
    enim auxilium
    J Egypli petiit, qui
    ab
    lsaiaappellalurbaculusarundi-
    neus
    confractus,
    ab
    Assyriis
    abducitur
    captivus.
    Fa-
    ctus est
    ergoEphraimquasi
    columbaseducla adia-
    bolo, nonhabens
    cor,
    hoc est.
    iiiielligenliam
    meniis.
    Noiandumautem
    quod
    non
    aquilae, accipilri,
    aut
    corvo,
    vel cuilibet aliaeavi
    comparatur.sed
    columbae,
    quae
    tanlae
    fragilitatis
    est,
    ut
    proprios
    non valeat
    itieri felus. Sic enimel isli
    comprehensi
    ab
    hostibus,
    non habuerunt vires sedefendendi.
    J gyplum
    in-
    vocabant,
    subaudis in
    auxilium,
    vel deos illorum
    colendo. Ad
    Assyrios abierunt,
    non
    sponte,
    sed
    caplivi,
    et cum
    perfecti fuerint, expandam
    rete
    ]
    meum
    super eos,
    id
    esl,
    ut senliant
    quia
    mutantes
    loca,
    meumnon
    possunt
    vitare
    conspectum.
    Cum
    profecti
    fuerint in
    captivitatem,
    rete meum
    expan-
    dam,
    hocest,polentiam
    meam
    super
    eos
    ostendam,
    ne
    posaint
    libre redire adlerram sicul
    pulant,
    donec
    ipse
    velim. i
    Quasi
    volucres coeli detraham
    eos,
    id
    est,
    sicul avis ab altitudine coeli reli
    super aquas
    expanso detrahitur,
    sic abaltitudine
    superbiae
    suoe
    deponam
    eos. Caedameos secundum auditionem
    coeluseorum. El esl sensus: Sicul
    juncto
    consilio
    omnes idola
    coluerunt, quae
    fabricanles consiliati
    suni omnes ut a me
    recdrent,
    ita me irato omnes
    pariier vaslabuntur,
    dum communiter eos
    percus-
    sero a
    regeusque
    ad mendicum. Possumus et haec
    verbaad
    lempus
    Dominicae
    passionis
    referre
    , quia
    (
    sicut communi consilio traclaverunt de Domini
    morte,
    clamantes
    adPilalum,

    Crucifige, crucifige
    eum,
    sic
    pariier
    abhostibusin
    soleinnitalepaschali
    comprehensi sunt, caesi,
    et inlerfecii.
    Vae
    eis,
    id
    est,
    damnalio
    perptua
    erit
    post
    praesenlem
    tribulationem.
    Quoniam
    recesserunt a
    me,
    idola
    colendo,
    vaslabuntur ab hostibus
    scilicet,
    et miseri erunt.
    Quia praevaricati
    sunt in
    me,
    adorantes vitulos
    aureos,
    el meum
    praeceptum
    transgredientes, quod
    dixi : Non facielis vobis deos
    alienos. El
    ego
    redemi eos
    de
    ,4gypliaca
    servi-
    tule,
    cl eiluxiinexcelso
    brachio;
    et
    ipsi
    loculi sunt
    contra me mendacia facienies idola el dicentes:
    Isti sunt dii
    lui, Isral, qui
    eduxerunl tede terra .
    jEgypti.

    Etnonclamaverunt admeincordesuo
    quo
    idola
    diligebant.
    Sed ululabanl incubilibussuis. Voces
    luporum
    velcanumimitantes inlaudibus daemonum.
    Ipsa
    enim
    carmina, quae
    daemonia
    laudantescanebant,
    ululalum
    Scriptura nuncupat.
    Amiseranl
    quippe
    ra-
    tionabilemaniuii
    inlelleclum,
    el similes facli sunt
    besliis insensalis. Dehaereticisfacilisest
    intelligen-
    tia, quibus
    vaeimminet
    sempileriium, quoniam
    aDeo
    recesserunt,
    et
    praevaricali
    sunt mandata
    iliius, qui
    redemit eos
    sanguine
    suo.
    Ipsi
    enim
    loqmintur
    con-
    tra Deum
    mendacia, impia
    l'alsilalis
    dogmata
    com-
    pnnenles,
    nonclamant adDominumin cordibus
    suis,
    sed ululant
    scuiper
    iu suis
    conciliabiilis, quie
    lustra
    A ferarum
    vocaniur,
    ululalum
    luporum,
    et sonitumir-
    ralionabiliumbestiarum imitantes.
    Super
    trilicum
    el vinumruminabant. Ruminareest
    revomere, quo-
    modo animalia
    quod
    die
    comedunt,
    nocteab inlimis
    visceribus ad
    gutiur
    et fauces redire
    faciunt, sicquc
    subiilius
    ruininando,
    invenirem redire faciunt. Et
    est sensus:
    Quia
    abundanliaomniumrerum
    hbebant,
    quae
    in vinoet tritico
    comprehcnditur,
    ideocorrue-
    runt reeedentes a
    nie, quod
    etiamEzechiel inSorio-
    miset Gomorrhisfactumessecommmorai. Inluen-
    dumaulem
    quia
    ut oslenderet eos
    jumenlorum
    simi-
    les,
    nondixit
    comedebant,
    sed t
    ruminabant. lu
    hoceliamruminasse
    dicuntur, quia pabula
    divino-
    rum
    eloquiorumspiritualiter
    non
    intelligebant.
    <Re-
    cesserunt a
    me,
    cullum
    religionis
    meae
    spernendo,
    B et servituti diaboli se subdendo. Et
    ego
    erudivi
    eos,
    id
    est,
    docui eos
    per Moysen,caeterosque
    fid-
    les.
    Et confortavi brachia
    eorum,
    hoc
    est, praebui
    forlitudinemad
    bellandum,
    sicut factumest
    icmpo-
    ribus J osue et Machabacorum.Et in me
    cogitave-
    runi
    malitiam,
    ineam
    potenliam
    ad idola transf-
    rantes, dicentesque
    nonmeesseDeum
    ,
    sed vitulos
    quos ipsi
    fecerunl.
    Nunquid aliqiiid possunt
    facere
    aut noceremihi? Sed
    quod
    solum
    agere polueruul,
    contra me
    cogilaverimt
    mala.
    Reversi sunt ul
    absquejugo essent,
    id
    est,
    ul
    prius anlequam
    vocarem eos
    per Abraham,
    deinde
    per Moysen
    et
    reliquos, absquejugo legisque
    notilia
    erant,
    cunciis nalionibus
    commiscebantur,
    ita nunc
    reversi sunt ad
    priorein
    stalum
    ,
    ut
    absque jugo
    et
    C
    Dei frenis irent
    prsecipilessequendo
    suas
    voluptates.
    i Facti sunt
    quasi
    arcus
    dolosus,
    >id
    esl, pravus,
    retleciens in doniinum
    sagitlam.Ipsi quippe
    fortesa
    Deoet extensi facli
    luerant.ut
    adversarios
    hostesque
    percutrent,
    sed
    quos
    Deusextenderat contra inimi-
    cos, ipsi
    contra suumversi sunt
    Dominum,
    millen-
    tes adversus eum
    blasphemiaesagiitas.
    Cadent in
    gladioprincipes
    eorumafurore
    linguae
    suae. Sicul
    caput
    malilicefuerunt
    principes, qui
    infelicem
    popu-
    luin
    deceperunl,
    ita nunc
    ipsi
    vere
    primum
    confun-
    damur
    propter
    furorem
    linguae
    suie, qui
    ainenles
    eflcli,
    ausi sunt vitulos aureos
    vocaredeos,
    ut hoc
    facerent in terra
    repromissionis quod
    didieerant in
    .lEgyplo.
    Namfuror
    linguaeeorum,
    amenlia et hla-
    _
    spbemiaeinlelliguntur.
    Ista subsannalio eorum in
    terra
    .-Egypli,
    id
    est,
    hoc
    quod
    modofaciunt sub-
    sannando meet deridendo
    per
    culturam
    idolorum,
    nonest nova
    res, quiaquod
    fecerunt in
    ^Egypto,
    el
    postea
    in
    deserlo,boc
    etiamnunc lenent. Ibi
    quippe
    coeperunt
    idola
    colre,
    el
    usque
    nunc ineadem
    per-
    svrant malitia.
    Spiritualiter
    vero
    per
    trilicum et
    vinum
    possumus intelligere mysteria corporis
    et
    sanguinis
    Chrisli,
    sive etiam
    Scripturam
    sacrani,
    qua;
    in locis obscurioribus
    cibum,
    iu facilioribus
    autem
    polum
    nobis
    praeslal. Super
    hoc trilicum vel
    vinumhaerelici
    corruunt, indigne corpus
    et
    sangui-
    nemDomini
    sumentes,
    el
    Scripturam
    divinam
    per-
    verso iiitellcctu
    inlerpretanlcs. Legentes
    enim assi-
    due,
    cl mditantes
    legemexterasque Scripluras,
    co-
    R9 HAYMONISHALBERSTAT.EP1SC. OPP. PARS I.

    COMMENT. BIBL. 63
    medere
    simulant, quod
    mle
    intelligendo
    ruminant.
    Et hoc facientesrecedunt a
    Domino, qui
    docuit eos
    In
    Ecclesia,
    et ddit eis
    fortiludinem, qua
    contraad-
    versariosdimicarent.
    Ipsi
    vero
    cogilant
    contraDeum
    maliiiam, impiissimashaereses
    exslruentes, fiunlque
    similes
    genlibus,
    et adnihilum
    redigunlur.
    Et taies
    verlunliir in arcum
    dolosum,
    dum suis
    sentenliis
    morlemsibi aelernaminferunl. Unde
    principes
    hae-
    relicoram
    propler
    insaniam
    linguaesuae,quia
    Domi-
    num
    blasphmant,
    sentenlia veri
    judicis feriunlur,
    facientes eademin falsi nominisEcclesia
    , quae
    anle
    faciebanl dumin
    J Egyplo,
    hoc
    esl,
    in tenebris mo-
    rabantur infidelilaliscl
    ignoranliae.
    CAPUT VIII.
    In
    gulture
    tuosit tuba.
    VoxDei est ad
    prophe-
    tam,
    cui
    praecipitur
    ut sic exallet
    vocem,
    qualenus
    lubaesit
    similis,
    ut
    plurimi
    eumaudiant vociferan-
    lem, quia plurimi peccaverunt. Denique quid
    eum
    exallalavoce
    oporteat dicere,
    staiim
    subjungit,
    di-
    cens :
    Quasi aquila super
    domumDomini.
    Quo
    in loco
    aquila appellalur Nabucbodonosor, veniens
    adversus Hierusalemet Dei
    templum, quod
    in ea
    erat silum.
    Qui aquilaecomparalur propler
    nimiam
    velociiatemvel
    rapacitatem, quia
    imilatusesl vola-
    lum
    aquilaeraptim
    fcsliuantis ad
    praedam.
    Unde
    Ezechiel
    parabolice
    deeo
    loquilur
    :
    Aquilagrandis
    magnarumalarum, longo
    membrorumductu venil
    adLibanum.
    Ipsumquippe
    Dei
    templum, super quo
    prophetaepraecipitur
    annunliare adventum
    aquilae,
    Ezechiel
    appeilat
    Libanum. Undeet Zacbarias
    loqui-
    lur,
    dicens:
    Aperi, Lihane, portas tuas,
    el com-
    edalignis
    cedrosluos. Proeo
    quodtransgressisunt
    foedus
    meum,
    et
    legem
    meam
    praevaricali
    sunt. Et
    hic versus ad
    superiora perlinet, quo praecipitur
    prophetae
    ut excelsavoce
    clamet, quiaaquila super
    domumDei. Et est sensus:
    Quod
    libi
    dico,
    o
    pro-
    pheta, atque praecipio
    ul in
    gulture
    tuo sit
    tuba,
    id
    est
    magna
    voce annunlies venire
    regem
    Chaldaco-
    rum,
    non ob aliani causam hoc
    jubeo,
    nisi
    quod
    transgressi
    sunt foedusmeumfaciendo
    idola,
    et
    legem
    .meam praevaricali sunt, qua
    dixi :
    Non facictis
    vobisdeosaurecs vel
    argenleos.

    Me
    invocabunl,
    Deus
    meus,cognovimuste,
    Isral.
    Quando, inquit, captivilas evenerit, pressi
    an-
    guslia,
    necessilate
    cogenlc
    invocabunl
    me, poscenles
    auxiliumel
    misericordiam,
    el dicent:
    Cognovimus
    le, Isral,
    id est nos
    qui appellamur Isral,
    et
    servamusnomen
    antiquum
    J acob,
    qui
    tiM
    placuil,
    scimusle
    alquecognoscimus,
    cl
    propler
    lui
    cognilio-
    neni
    quam prae
    omnibus
    genlibus habemus,
    libra
    nos.

    Projcit
    Isral bonum
    ,
    inimicus
    persequelur
    cum.
    liesponsio
    est Dei
    omnipolenlis
    a;l
    hoc,
    quod
    ipsi
    dixeranl
    :.Cognovimus
    le,
    Isral. Et est sen-
    sus:
    Quomodo
    vocaniini nomine
    Isral, qui interpre-
    i.alurvir videus
    Deum,
    eum
    projeeerilis bonum,
    hoc
    est,
    Dominum
    Deum,
    a
    quo
    J acob
    appellalns
    est
    Isral ?Bonumenim
    quodprojeceMI
    Isral. Deusin-
    A
    telligitur,
    de
    quo scriptum
    esl : Nemobonus nisi
    soinsDeus.
    Projecit ilaque
    Isral
    bonum,
    hoc
    est,
    Deumsuum
    reliquit,
    et
    pro
    nihiloduxil :
    ideoque
    ctim
    clamaverit,
    nonexaudiam eum
    propler
    falsum
    nomen
    Isral,
    sed inimicus
    (hocest, Assyrius,
    sive
    eliam
    diabolus)persequelur eum,
    et
    coniprehendel,
    qui,
    me
    rege derelicto, peliernnt
    sibi
    regem,
    sicut
    habent
    reliquaegnies.
    Undeslalim
    subjungit
    :

    Ipsi regnavernnt,
    et nonex me:
    principes
    exsli-
    lerunt,
    et non
    cognovi.
    Si hocad
    primumregem
    eorumSaul referre
    voluerimus, quseslio
    oritur cur
    Donimisdicat:
    Ipsi rcgnavcrunl,
    et nonex
    me, etc.,
    cumDominus
    elegerit eum,
    et
    per
    sortem
    regem
    constiluerit. Namcl Samuel eo
    rege
    constilutodixii :
    Certevitlelis
    quemclegit
    Dominus.Undeet indomo
    B abscondiium
    prodidit,
    et auriculamSamuelis anle
    ejus
    adventum revelavit. Sed sciendum
    quia
    Deus
    omnipotensaliquando
    fieri
    pcrmillil quod
    non
    vult,
    sicut de
    ipsius
    eleclione faclum
    profeclo
    constat.
    Vidit
    quippeprona
    illorumcordaadeleclionem
    rgis,
    el ideo
    permisit
    fieri secundum
    quodpetebant,
    contra
    suamvolunlatem.
    Quod
    ex tonilno et coruscatione
    facta
    tempore
    afistivocontra consueludinem
    iliius
    terrae, aperte
    monslralur. Undeet Samuel sciens
    hocDeum
    nolle, praedixit
    eis
    jus rgis, qui
    duris-
    sima servilule erant ei
    subjiciendi,
    ut adDominum
    regem
    clementissimumrevcrlerentur. Si autem ad
    J roboam, qui postea
    decemtribubus
    praefuil,
    et ad
    caeteros
    principesqui
    ei in
    regno
    successerunl,
    isla
    rlnlerimus,
    manifeste
    cognoscimus
    hoccontra Dei
    C ordinationem factum. Licet enimDeus
    propler pec-
    caluin Salomonis iratus
    regnum
    dividerevoluerit,
    tamen contra suamvolunlatem
    populus
    Isral J -
    roboam
    elegil.
    Debuerat enim
    juxta praeceptum
    con-
    sulere
    Deum,
    an vellet hoc
    ficri,
    et sic
    per
    sortent
    eligere regem,
    non seenndumsuam volunlalem.
    Namet
    saepe
    fiunt necessariae
    causa?,quaepraeleriri
    nequeunt,
    sed tamen
    quia
    liominesnonDei volunla-
    tem,
    sedsuaminhis
    attendue.!, graviter delinqunnt,
    sicut,
    verbi
    gratia,
    deDominoSalvatore
    dicitur, quod
    oporteat
    tradi Filiumhominis,mori,
    et
    sepeliri,
    et cae-
    tera,
    ac
    postea
    inferlur: Vaeilli homini
    per quem
    tra-
    dendussit.
    Neque
    enimin
    ejus
    mortenostramJ udas
    ncessitaient,
    aut Dei consideravit volunlalem
    -,
    sed
    polius
    suamseculus est
    cupidilaiem. Ideoquequod
    "
    Deusanlesacculaficri
    praeordinaverat,
    islefaciens
    pe-
    rnnimorledamnalusest.
    Ipsi ilaqueregnavernnt,
    et
    nonexme:
    principes
    exstiierunt,
    et non
    cognovi,
    id
    esl non
    elegi
    eos, ideoque
    eos
    reprobo.
    Scire autem
    Dei,
    eligere
    est : nescire
    autem, reprobare.
    Anrnm
    sunmet
    argentum
    suumfecerunl sibi idolaut inler-
    irenl,
    id
    est, quia
    his abundabant, negleclo
    Deo
    qui
    haecillisadornatumetdeliciarum
    afiluenliamdederat,
    fecerunl sibi idolacontraanimamsuarn
    ulinlerirent,
    quia
    dii
    quos
    feceranl,
    causamorlis
    elperdilionis
    illis
    exstiierunt.
    Spirilualiler
    isla
    quae
    deNabucbodonosor
    dicuntur, possunt
    referri ad
    diabolum, qui
    in
    ple-
    rsquf.locis
    Scripturaedivinaeaquilaappellatur.
    Unde
    est : Si exallflliisfnerisul
    aquila,
    indc dclrabam
    te,.
    61 ENARRATIOIN OSEE PROPHETAM. 62
    dicitDominus. Haec
    aquila
    venit
    super
    haereticorum
    conciliabula, quiaquondam
    fuerantdomus Dei:etideo
    quiapraevaricali
    sunt Dei
    legem,
    et sine causa in-
    vocant Deumverbis,
    a
    cujus
    nolitia
    longe
    distant
    operibus, qui
    eliam Deum
    projicienles per
    falsam
    doctrinam, eligunt
    sibi
    reges
    contra Dei
    volunlalem,
    principes
    scilicet et auclores
    perversorum dogma-
    tum,
    quod
    Deusneseit,
    quia ipsius
    noirtiamnonme-
    renlur.
    Qui
    aurum el
    argentum,
    id est
    quidquid
    babuerunt in nitore
    eloquentiae
    vel
    fulgorespiritua-
    lium
    sensuum,
    perverseinlelligendo
    verlunt in
    idola,
    quae
    desuocordefinxerunt
    ;
    et
    quia
    hoc
    fecerunt,
    idcirco
    perierunt.

    Projectus
    est vitulus
    tuus,
    Samaria.
    Samaria
    nomen est civiialiset
    provinciae; ponilur
    autemhie
    Samaria, qnaemetropolis
    est decem
    tribuum,
    pro
    omnibus civitatibus
    ejusdemregni. Neque
    enim in
    Samaria viluli aurei
    erant,
    sed
    potius
    in Dan et in
    Belhel, qui (sicut
    dictum
    esl)
    in Samaria
    compre-
    bendunlur. Unum autemvilulum
    pro
    duobusdebe-
    mus
    accipere, singularem
    numerum
    pro plurali po-
    situm
    agnoscenles, quodsaepissime
    fitin
    Scripturis.
    Projectus
    esl
    (inquit)
    vitulus
    tuus,
    idest dstructura
    est
    lemplum
    idolorumab
    Assyriis. Ipsi quoque
    viluli
    sunt
    projecli,
    el
    conflali, atque
    in
    caplivilatem
    de-
    lati. Unde
    prolinus
    subditur,
    iratus est furor meus
    ineis.
    Quod
    vindicatus sumin
    eis,
    vel in vitubs
    scilicet, vel in eis
    qui
    eos adorabant.
    Usquequo
    non
    poterunt
    eraendari ? Acsi diceret :
    Quae
    isla in-
    saniaest,
    medante locum
    poeniienliae,
    illosad sani-
    talemnolleconverti ?Et
    exponendo quis
    fuerit isle
    vitulus,
    a
    cujus
    sordibus non
    poterunt
    emundari,
    subjungit:

    Quia
    ex Isral et
    ipse
    est. >Id
    est,
    nonaliunde
    vitulum
    acceperunt,
    ut alium Sidoniis Baal et Asla-
    rolb,
    Gamos
    Moabilis,
    Molochab
    Ammonitis,
    sed
    illi el rex illorum J roboam fecerunt vilulum.
    Arlifex fecit
    illum,
    hoc
    est,
    J roboammalitiae
    inventor,
    vel cerle arlifex
    quilibet jussus
    ab
    illo,
    unde
    oslendilur,

    quia
    non est Deus
    quem
    manus
    format arlificis,
    sedsimulacrum.
    Quam
    in aranea-
    runt telas erit vitulus
    Samariac,
    t id
    est,
    sicut lelae
    aranearum venlo
    percussae
    dissolvuntur et annihi-
    lantur,
    itavitulus
    ejus redigetur
    ad nihilum. Unum
    autem
    vitulum,
    sicut et
    supra, pro
    duobus
    posuit.

    Quia
    venium
    seminabunt,
    et lurbinemmlent.
    Seminabunl
    posilum
    est
    pro
    eo,
    quod
    est semina-
    verunt,
    fulurum scilicet
    pro praeterito,
    sicut
    saepe
    fit in
    Scripturis.
    Venium
    (inquit) seminabunt,
    hoc
    est,
    inania
    oprafacient,
    idolumfabricanles vacuum
    penilus
    omni
    divinilate,
    et idcirco lurbinem me-
    tent, caplivilatem
    scilicet, tempeslatem,
    et mise-
    riam. Culmusstans non est in
    eis,
    germen
    non
    farinamfaciet.
    Quando
    semina
    jacta corrumpun-
    lur vento,
    et medullam
    perdunt
    interiorcm, nequa-
    quam possunt
    facere
    slipulae
    ut ex bis seminibus
    tantummodo
    possit
    effici farina. El est sensus : Sicut
    venlo
    corrnpio
    semina fruclum non reddunt, ila in
    eis fructiis boni-
    operis reperii:i
    non
    polisl,
    nec ali-
    A
    quam speciem
    fecundae
    operalionis possunt
    habere.
    Undeet subditur :
    Quod
    et si
    fecerint,
    alieni com-
    edent
    eam,
    id
    est,
    si habere
    praevaluerinl aliquam
    potestatem
    ad
    tempus,
    vel si fecerint
    aliquodbonum,
    alieni,
    hoc est
    Assyrii.
    haec omnia
    auferent,
    ve.
    etiam
    aaemones,
    de
    quibus
    Dominus in
    Evangelio
    loqnitur, quodjacta
    semina comederint volucres
    coeli.
    Devoratus est
    Isral,
    ab
    hostibus, qui
    interfe-
    cerunt,
    vel a
    daemonibus, qui
    omnebonum illorum
    abstulerunt. Nunc factus est in
    nalionibus,
    hoc
    esl,
    factusest similis
    genlibus
    idolacolenlibus. Unde
    subjungitur,

    quasi
    vas immundum. Vasimmun-
    dum, quantumpertinet
    ad
    litteram, appeilat, quo
    ad
    suscipienda
    et
    projicienda
    stercora uli solemus. Taies
    -
    ipsi
    erant stercoribus et sordibus idolorum macu-
    ali,
    facli vas nonin
    honorent,
    sed
    potius
    in conlu-
    meliam, ideoque
    veiut immundi
    projecli
    sunt a Do-
    mino:
    quid
    enim immundius esse
    potesl
    daemoniaco
    spirilu?
    Ila'c omnia haereticis
    possunt aplari, qui
    inania sectanlur,
    et ideo vacui
    recdent,
    et incarne
    seminantes de carne mlent
    turpitudinem
    corru-
    plionis,
    in
    quibus
    cumvideatur culmusecclesiastici
    dogmalisslare, per
    hoc
    quodbaptizali sunt, quodmy-
    sleria
    corporis
    Chrisli clbrant, nonfaciet
    farinam,
    hocest. non
    perveniet
    adfruclumboni
    operis, quia
    omnis illorum aclio vacua est et nibili.
    Quod
    et si
    fecerint,
    alieni comedent eam,
    quia
    favoribus ho-
    minumelali. omne bonum suum
    amiltent, ideoque
    _ in future fructu remuneralionis carebunt.
    Qui
    eliam
    ab hoslibus,
    id est daemonibus
    saepissimedevorati,
    fiunt vas
    immundum,
    et similes
    paganis existunt,
    eliamnomenChrislianitatis amiltenles

    Quia ipsi
    ascenderunt ad
    Assur,
    non
    sponle
    pergentes,
    sed
    potius
    invilae
    caplivilalis
    malum
    per-
    ferentes.

    Onager
    solitarius sibi
    Ephraim.

    Onager
    esl asinus
    sylveslris, qui
    nonsimililer ut oves
    pascua
    requirit
    domestica,
    sed
    sponteper
    diversaloca
    vagatur,
    et solilariam
    diligit
    habilationeht. Taiesfacli sunt J u-
    daeirecedenies a
    Deo, pro
    libilo suo
    per
    diversaidola
    eurrentes,
    et varios deossibi
    fabricantes, qui
    a Deo
    derelicli,
    solitarii effecli sunt, de
    quibus
    adhucsubdi-
    tur,
    munera dederunt amaloribus
    suis,
    id est
    Assyriis,quibusquondam
    inamicitiam
    juncli
    fuerant,
    D
    quod
    factumesl
    lemporibus
    Manahen,
    vel Osce
    rgis,
    sicut
    supra
    dictumest.
    Sed cl cummercede conduxerunt nationes,

    subaudis,
    in auxilium
    sibi, quod supra
    oslensum
    est,
    libi
    dicilur, quod
    abicril
    Ephraim
    ad
    Assur,
    et
    niiseril ad
    regem
    uliorcm. Nunc
    congregabo
    eos,

    subaudis
    ad
    pugnain,
    scilicet ut cuncti
    pariter
    du-
    caniur
    captivi.
    <Et
    quiescent paulisper
    ab onere
    rgis
    et
    principum.

    Quasi
    diceret : Hactenusama-
    bant darc adversariis
    munera, quosdiligebapt
    : nunc
    autem faciam eos cessare
    paulisper,
    ul
    quandiu
    transierint in
    caplivilatem,
    non solvant
    stipendia
    etiam
    suis
    regibus
    et
    principibus,
    donecscilicet
    pe.--
    veniant in
    Assyrios,
    ubi
    ncquaquaii
    veluli liberi iri-
    63 HAYMONISHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS I.

    COMMEST.B!BL. C*
    buta et
    stipendiadabunt,
    sed in ultimamservitulem
    redigentur.
    .Quiamultiplicavit Ephraim
    altaria ad
    peccan-

    dum,
    factaesunt ei araein delictum. Ostendit cau-
    sant cur
    patiantur captivitatem,
    et dcsinant
    paulis-
    per
    daremunera
    regibus
    el
    principibus, quia
    scilicet
    Ephraim,
    id est
    J roboam,
    vel certe omnis
    po-
    pulus
    decem
    tribuum,
    mulliplicavit altaria,
    in
    quibus
    peccalis peccata conjungerent. Ideoquepotiuspec-
    caverunt, quia
    non solumin Danaut in
    Belhel,
    sed
    inmontibuset lucis
    diversisque
    locisidolacolebant.
    Quae
    altaria
    (id
    est
    arae)
    versa sunt ei in deli-
    ctum, quia quanlo plura fuerunt,
    tanlo
    magis
    ibi
    peccaverunt.
    Scribam ei
    multiplies leges
    meas,

    Quia
    scilicet,
    pro
    nihilo ducunt
    legem, quam
    dederam
    eis
    per Moysen,
    idolacolendoindiversis
    locis,
    cum
    praeceperim
    ut inHierusalemunumesset
    aliare,
    ad-
    hibeboei
    multiplies leges, quibus corriganlur,
    sed
    rursus intendensillorum
    nequiliamsubjungit, quia
    et
    ipsaeleges
    <
    quae
    velut alina;
    computatae
    sunt.
    Quasi
    diceret :
    Quia
    enim
    conlempserunt
    eam
    quam
    anle
    susceperant, quid prodest
    ultra alias scribere
    leges
    ?
    Hostias
    affrent,
    immolabunt carnes,
    et com-
    edent. Hic ostenditur
    quod
    idcirco
    plura
    fecerint
    altaria,
    ut afferrent hostias el ibi varia immolaient
    sacrificia,
    ubi venirem suum
    replerenl,
    nonut Do-
    mino
    placrent. Quamobrem
    el
    subjungilur,
    i et
    Dominusnon
    suscipiet
    eas.
    Quia
    videlicetnon
    ipsi,
    sed
    potius
    daemonibusofferebanlur.
    Neque
    enimDo-
    mino,
    sed suo ventr immolaverunt eas et
    guituri.
    Omneenimstudiumsuum inhoc
    hbebant,
    ut
    ipsi
    hostias
    comederent,
    non ut
    per
    eas Domino
    plac-
    rent. Haerelici
    quoque multiplicant
    sibi allaria
    ,
    quando
    veritatem
    deserentes,
    varia sibi
    componunt
    dogmata,
    non ad
    placandumDeum,
    sed ad irritan-
    dum.
    Siquidem
    altare sanctae Ecclesiaeunum
    esl,
    licet
    per
    diversaorbis terrarumlocamullaconsiruan-
    lur altaria
    ,
    sicut una
    des,
    unum et
    baplisma
    secundumPauli
    aposloli dogma. Quod
    dumhaerelici
    deserunt, gravius
    delictum incurrunt. Undeet
    legs
    Dei non merentur
    accipere, quia
    eas
    quas accepe-
    rant
    ante, conlempserunt, qui
    unamet veramChri-
    sli
    corporis
    hosliam
    deserentes,
    varias immolant
    viclimas,
    pro
    libitosuocomedenies et
    consecrantes
    mysleria
    Christi. Unde
    quidquid fecerint,
    eleemosy-
    nam
    scilicet, humililalem, pudicitiam caeteraque
    virlutum
    opra
    exhibentes, pro
    nihilo a Deo ducun-
    mr. Nec
    aliquid
    de
    hujusmodi
    sacrificiis Dominus
    suscipiet, quia
    non
    Dei,
    sed suamin his
    gloriam
    quaerunt.
    Nunc recordabilur
    iniquitales eorum,
    et
    visitabil
    peccala
    eorum. Interest
    aliquid
    inter ini-
    quilatem
    et
    peccatum. Iniquitas
    enimest
    quidquid
    anle divinam committitur
    cognitionem.
    Peccatum
    vero, quodpost legemperpetralur, quod
    eliam
    gra-
    vius
    accipitur.
    Undeest : Beati
    quorum
    remissae
    sunt
    iniquitales,
    et
    quorum
    tecia sunt
    peccata.
    Et
    qui
    indelielis
    permanent, iniqiiilates
    eorum Domi-
    nus rtnrdalur,
    quas
    ante
    Ivgein
    commiseiant,
    pec-
    A
    cataautem
    vindicat;
    idcirco
    ergo, quia post
    datant
    legem peccaverunt isli,
    dicitur
    nunc,
    id est in
    prae-
    senti
    tempore
    recordabilur
    iniquitales eorum,
    ad
    ulciscendum
    scilicet,
    et
    peccatapristina
    visitabil
    per
    flagella
    et tormentum miseriaeet
    caplivilalis.

    Ipsi
    in
    jEgyptum
    converlentur.
    Tripliciler
    hoc
    inlelligi
    potesl.
    Conversi
    quippe
    sunt in
    yEgyptum, primum
    mente deos eorum
    colendo,
    deinde auxilium
    poslu-
    lando,
    non confisi inDei
    protectione,
    ad
    ultimum,
    cumDeus
    praeceperit
    eis neultra redirent ad
    -'Egy-
    plnm, contemptoDeo,
    etiam
    corpore
    reversi sunt in
    jEgyptum,
    et babitaverunt ibi.
    El obliltts est Isral facloris
    sui,
    et aedificavit
    delubra. Israelis nomine
    (ut saepe
    dictum
    est)
    om-
    nis
    populus intelligitur
    decem
    tribuum,
    a
    majori
    "
    parte
    nomen
    pristinum
    relinens.
    Qui
    obliluscultum
    Dei
    sui,
    inmonlibus et collibuset subnmbrosis ar-
    boribus Baalim et Aslaroth
    aliaque
    idola
    coluit,
    el
    aedificavitibi
    delubra,
    hoc
    est, lempia
    deorumcon-
    struxit. Et J udas
    multiplicavit
    urbes immitas.
    NomineJ udaeduaetribus
    aecipiunlur,
    J udasscilicet
    ac
    Benjamin,
    cum tribu sacerdotali.
    Qui
    cum vidis-
    senl Israelem a Dei amore
    recessisse,
    et visitata
    eorum
    peccala,
    non sunt conversi ad
    Dominum,
    sed
    aedificaverunt sibi urbes
    munilas,
    quibus
    luerentur;
    sed nihil eis
    profuit, quia
    sicut bisloria
    Regum
    nar-
    rt,
    quadragesimo
    anno Ezechiaeascendit Senna-
    cherib,
    et destrttxil omnescivilaies
    munilas,
    el
    cepit
    eas. Unde
    subjungitur
    : Et miltam
    ignem
    incivi-
    tates
    ejus,
    et devorabit aedes
    ejus.

    Ignis quippe
    vocalur
    Sennacherib, qui
    civitates el
    aedes,
    hoc
    esl,
    domos tam
    publicas quam
    etiam
    privatas
    destruxit,
    et
    ign
    combussit.
    Qui
    si adhaereticos haec ut cae-
    tera
    retulerimiis,
    et
    iniquitales quae
    eis in
    baptis
    mate fucrant
    dimissae,
    et novaeis
    peccalaquaepost
    baptismumegeriint, imputanlur,
    et vindicta eis red-
    ditur,
    eo
    quod
    ad
    ./Egyplum,
    hocest adtenebras infi
    delitatis,
    a
    quibusper
    confessionemChristi
    exierant,
    sint
    reversi,
    obliviscenlesDei
    sui,
    et varia
    fingentes
    delubra,
    hoc
    est,
    falsilalis
    dogmata.
    J udas
    quoque,
    idest vir
    ecclesiasticus,
    in malis
    operibus
    vel in
    sanctarum
    Scripturarum interpretalione perversa,
    aedificalsibi urbes
    munilas,
    non auxilio
    Dei,
    sed
    arlificis
    mendacio,
    dum
    scripturam
    maie
    intelligens,
    n
    testimoniis divinis suos nililur eonfirmare
    errores,
    quos
    Dominus
    ign
    sui
    spiritus
    succendet,
    et adni-
    hilumdeducet.
    CAPUT IX.
    Noli
    laetari, Isral,
    noli exsultare sicut
    populi,
    quia
    fornicalusesaDeotuo.
    PopuU
    naiionum
    igno-
    rantes Dei
    notitiam,
    et varia colenlesdaemonum
    por-
    tenla,
    laelabantur ibi :
    quod
    videnlesIsraelitaeet
    ipsi
    quoque
    coeperuntgaudere
    inculturadeorumsuorum,
    eo
    quod
    similesessent
    gentibus, pillantes
    se
    pace
    frui,
    velttti caeterae
    gnies.
    Idcircodicilur ei : -Noli
    kelari,
    Isral,

    quia
    recessisli a me. Nonenimdiu
    pacem
    (ut
    aestimas) babebis, propter
    hoc
    quinimo
    captivus
    duceris,
    ul
    peccala
    tua
    piiuianlur, qui
    5
    ENARRATIOIN OSEE PROPHETAM.
    66
    mihi servitutis censura
    impendere
    volens,
    factuses
    sicut
    populi qui ignorant
    nie, qui
    eliamin suis diis
    laetanlur et
    gaudent.
    Noli
    ergo gaudere, quia
    forni-
    catus es a Deotuo,
    et noli te
    pulare
    talemut sunt
    aeterae
    gnies, quoniam
    aliter nesciens
    Deum,
    aliter
    aulem
    puntlur
    recedens a Deo. Servus aulein
    qui
    scit volunlatemdomini
    sui,
    el non facit
    eam, vapu-
    labit multum.
    Dilexisii mercedem
    super
    omtes
    areas trilici. Per areas et
    trilicum^
    abundantiam
    omniumrerum
    inlelligamus, quibus
    idem
    populus
    fruebalur, quae
    omuia
    pulabal
    sibi essedata
    pro
    mer-
    cerie,
    o
    quod
    derelicto Deo
    coeperil
    idola colre.
    Omniaenim
    quae
    aDeo
    perceperat,
    idolis
    depulabat,
    quam
    ob rem
    justo
    Dei
    judicio
    haec omnia eis
    auferri
    minanlur,
    cumsubditur :
    Area et lorcular non
    pascel
    eas,
    id
    est,
    mit-
    tam illis
    inopiamfamis,
    ut in areis noninvenialur
    trilicum, neque
    inlorcularibus vinum.
    Quod
    factum
    esseconstat
    temporibus
    Elioeet
    Elisei, quando
    ma-
    ires, cogentefam,
    filiorumsuorumcadaveribus
    pa-
    scebanlur. Et vinummentielur
    eis,

    id est defi-
    ciet,
    neceril in vineisaut
    lorcularibus,
    sicut
    puta-
    banl, Dicilur et haereiicis ne
    gaudeanl, qui pulant
    sesimiles esse
    genlibus,
    dum ab unilate Ecclesiae
    recedunl,
    quoniam qui
    sine
    lege peccaverunt,
    sine
    lege peribunt, qui
    aulem
    posl
    Dei notiliamreces-
    serint a recla
    fide,
    gravius punientur. Qui
    etiam
    temporalibus
    bonis
    abondantes,
    area et torculari
    (corpore
    scilicet et
    sanguine Christi)
    non
    salianlur,
    quia
    dum
    indigne comedunt, perpeluum
    luclumet
    anerna sibi tormenta
    praeparant.
    Nonhabiiabunt in terra Domini. >Non solum
    penuriam
    famis
    patiemur
    in
    terra, quant
    a Domino
    :icceperunt,
    sedeliamin
    captivitaiemducenlur,
    nec
    possunt
    habilare in
    terra, quam
    suis sceleribus
    pol-
    luerait. Reversus est
    Ephraim
    in
    ./Egyptum.

    Subaudis
    corde, vel,
    sicul
    supra
    dictum
    esl,
    deoseo-
    rumcolendo.Etin
    Assyriispollulum
    cuntedit. Sicut
    enimin terra sua
    idololhyta comedcbanl,
    ita ducli
    in
    captivitaiem,
    in
    Assyriis
    sacrificiis dsemonumve-
    scebanlur :
    quae
    dum idolis
    offerebantur, polluta
    fiebant.
    Nonlibabunl Domino
    vinum,
    sed
    daemonibus,
    et non
    placebunt
    ei.
    Neque
    enim
    ipsi
    inChaldaea
    posili
    Dominovinumlibare
    poteranl,
    non habentes
    lemplum
    vel
    altare,
    in
    quo
    haec facerent. Sacri-
    ficiaeorum
    quasi panis lugenliura.
    O^nnesqui
    com-
    don!
    eum,
    conlamiuabuntur.
    Apud
    J udaeoscum
    pro
    morluo sacrificium
    offerebatur, quisquis
    inde
    comedissel,
    immundus fiebat et
    ipse,
    el sacrificium
    quod
    oblatumfuerat.
    Ipsum quippe
    sacrificium vo-
    calur
    panis lugenlium, propler
    hoc
    videlicet, quia
    pro
    morluoerat
    oblatum,
    in
    cujus
    morte
    lugebant
    parentes.
    Aliter : Mos
    apud
    J udaeos
    fuit,
    mortuum
    per septera
    dies deflere.
    Quandiu
    autemhoc
    age-
    batur
    lamenlum, quidquid
    indomo mortui
    per
    se-
    plem
    dies
    quibus
    eum
    deflebant, fiebat,
    immundum
    erat. El
    quisquis
    ex eademdomo
    comedisset,
    vel
    aliquidlangerel,
    iinmiimliisliebal. Undeel aliorsum
    A comedebant
    usque
    ad
    septimum
    diem. Prima
    quippe
    dieflebani
    morluum,
    adhuc in eadem domo
    jacen-
    tem. Post
    cujus sepulturam
    lrelrum in medio
    po-
    nebalur, et
    quasi praesente
    morluo lamenlabanlur.
    Secundum banc
    ilaque
    consueludinem dicit
    pro-
    pheta
    : Sacrificiaeorum
    quasi panis lugentium,
    elc.
    Et esl sensus : Sicuti ea
    quae
    indomomortui
    erant,
    immuuda fiebant
    septeni
    diebus
    quibus lugebant
    mortuum, quisquis
    inde comedisset aut bibisset im-
    mundus
    fiebat,
    sic illorum
    sacrificia, qui
    idolis im-
    molant,
    immmtda
    sunt,
    tam
    ipsaquant qui
    ea offe-
    runl vel comedunt.
    Quiapanis
    eorum animae
    ipso-
    rum,
    subaudis
    praeparatur,
    id
    est,
    ad hoc oiTeriint
    panent
    et caeiera
    idolis,
    ut inde salientur el
    gau-
    rieant in
    pracsenli
    vita. Anima hic
    pro
    vita
    praesenti
    B
    ponitur,
    sicut solel fieri in divino
    eloquio,
    unde
    est,
    Qui
    amai animant
    suam, petdel
    eam. Noninirabit
    indomumDomini.
    Quia
    videlicet non Domino of-
    ferlur,
    sed daemonibus. Sciendumaulem
    quia panis
    pro
    omni ciboet sacrificio
    ponitur.
    Dehaereticisfa-
    cilisesl
    intellectus, qui
    non habitant indomoDo-
    mini,
    hoc
    est,
    in Ecclesia
    fideiium, quaepropler
    so-
    lidilatem fidei
    saepe
    terra
    appellatur.
    Hinc J oannes
    dicit : Ex nobis
    exierunt,
    sednonerant ex nobis.
    El reverlentur in
    jEgypium, opra
    infirieliumimi-
    tantes. Unde el inter
    Assyrios polluta comedunt,
    dumin societale daemontim
    voluptalibus
    suis salian-
    lur,
    nec libani Domino
    vinum,
    quia spirilualiler
    non
    laetanlur in
    ipso.
    Undenon
    placebunt
    ei, sed
    quae-
    cunque fecerint,
    immunda
    repulabnnlur.
    Nec in
    ^
    domumDomini inlrare
    poterunt, quia
    omne
    quod
    faciunt verletur inluclum:
    quia
    ad hoc bona
    ope-
    rantur,
    ut verba
    praedicationis, quaepanis appellan-
    tur,
    suis auditribus
    impendant,
    ut in
    praesenti gau-
    deanl,
    exspolianles
    domosviduarumsua
    deceptione,
    quae
    comedenles contaminanlur :
    quia qui
    doctri-
    nam haereticorum
    suscipiunt,
    immundi fiunt. Hae-
    reticorum enim conciiiabula non domusDei
    sunt,
    sed
    spelunca
    latronum
    appellanlur.

    Quid
    facietis in die
    solemni,
    in diefestivitalis
    Domini ? Diemsolemnemvel festivitalis
    Domini,
    debemus
    intelligere
    vel
    captivitatis lempus
    et mise-
    riarum, quo
    vindictam de suis inimicis el
    hostibus
    exercuit. Licet enim omnes dies Domini
    sint,
    illa
    tamen
    proprie ejus
    esse
    dicitur,
    quae
    vindictamreri-
    ^
    dere
    cogilur.
    Cum
    veneril, inquil,
    dies
    captivitatis,
    et saevissimushoslis
    ingruerit, quae.
    inea solemniias
    esl, quant ego
    habeo
    placabilem, quia
    me vindicat
    de meis
    hostibus,
    et
    injuriaeponit modum, quid
    fa-
    cietis?
    Respondeie.
    Illis tacenlibus sibi
    ipserespon-
    det,
    imo
    quid
    sint
    facluri,
    divinis oculis intuelur.
    Undesubjungitur
    : Ecce enim
    profecti
    sunt a va-
    stitale.

    Quo
    inloco
    proeteritumpro
    futuro
    ponitur,
    usitato moresacrae
    Scriplurae.
    Profecti sunt
    scilicet,
    pro
    eo
    quod
    est
    proficiscentur, quia
    miseriaet vasti-
    tate
    prementibus AssyriisatqueChaldaeis,
    capiosque
    ligare cupienlibos, fugienl
    ad
    jEgyptum,
    ut
    possint
    evaderemanushostium. Undeel subditur:
    jEgyplits
    congregabil
    eos,
    Meinphis sepelict
    eos. >
    Quo.i
    de
    67 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 63
    reliquis
    duarum tribuumest
    accipieudum, quae
    in-
    terfecit GodaliamcumJ eretnia contra Domini
    prae-
    ceptum, fugientes
    Clialdaeos
    ingressi
    sunt
    jEgyptum,
    ubi
    postea inlerempli
    sunl a
    Nabucbodonosor,
    sicut
    liber
    ipsiusprophetae
    testalur.
    Memphis
    aulem, cujus
    habilatores
    sepelierunt
    J udaeosibi
    inleremptos,
    civi-
    tas erat
    melropolis^Egypti
    anle Alexandriam.
    De-
    siderabilo
    argentum
    eorum,
    urtica haereditabit et
    lappa
    in labernaculis
    eorum. Haecverba
    longam
    significanl
    vastitalem, quia
    ubi erani
    quondam
    Do-
    mus
    pulcherrimae,
    ibi ortaesunl
    lappa; alque
    urlicae.
    Nam
    per argentum
    illud
    inlelligilur, quod argcnto
    einilur,
    villaevidelicet
    atque agri, quos
    diulurna
    vaslitas
    redegit
    in solitudinem.
    Dicilur et haereticis:
    Cum veneril dies festivitalis Domini,
    hoc
    est,
    dies
    judicii, quando
    vitatti suis reddilurus est
    amicis, quid
    facielis? Ecce enim vaslali eslis ab
    hoslibus,
    id est
    daemonibus,qui
    vosomnibus
    exspoliaverunl
    virtuii-
    bus,
    imitali cstis
    opra
    infidelium,
    et caeteriseslis
    nationibus similes.
    Propler
    hoc ibi
    sepeliet
    vos
    Memphis, quaeinterpretatur
    ex
    ore, quiajuxia
    sen-
    tenlias el
    blasphemias
    oris vestii damtiabimini,
    et
    quod
    loculi eslis in
    suppliciis
    senlielis.
    Tuncque
    de-
    siderabile
    argenti,
    id
    esl, quidquid
    habuistis in ni-
    lore
    eloqueuliae
    et l'alsis
    dogmalibus
    urlica ha:redi-
    tabil,
    hoc
    esu, perpeluum
    incendium
    possidebit,
    quod
    vosaelerno ardore consuntet. El erit
    lappa
    in
    labernaculis suis,
    hoc
    esl,
    conscientia
    peccaiorum
    et
    prisiiiiac
    conversaliouis,
    et cura;
    bujusmodi
    vos lor-
    quebunl.
    Venerunt
    dies visilalionis,
    venerunt dies reti-
    bulionis.
    Visitalioinhocloco
    pro
    alliclioneet tor-
    menlo
    ponilur.
    Alibi
    pouiiur
    in
    bono,
    ut esl : Visi-
    lavil nos oriens ex alto.
    Venerunt
    (inquit)
    dies
    visitationis,
    de
    quibus supra
    dixeral : <
    Quid
    facie-
    tis indie solemtii el feslivilalis Domini?Venerunt
    dies relribulionis,
    ul
    qualia
    fecerunl,
    talia
    recipianl.
    Sciio
    te, Isral,
    siulluin
    prophelaiu,
    insanum,
    virum
    spiritualem.

    Populus
    Israelilicusveros Dei
    prophe-
    tas,
    insanos
    appellabal.
    Unde
    legimusquod
    dixerunt
    principes
    in Ramolli Galaad ad Hieu : <
    Quid
    dixil
    libi iusanus isle?

    quibus
    illeail: Noslis
    bominem,
    el
    quid
    loculus sil. Dicilur
    ergo
    : O
    Isral,
    nunc lua
    verba
    cognosce, qui prophetam
    libi vera dicentem
    clSpirilu
    sanclopropbelanlem,
    slultum et insanum
    vocabas. Scilo
    ilaque
    le
    sluiuiui,
    hoc
    est,
    sine in-
    telleclu,
    el eum
    quem
    vocabas
    prophetaminsanum,
    qui
    mea verba
    despexisti,
    el
    pulabas
    te essevirum
    spiritualem,
    el
    prot'utura
    libi aestiinabas te videre
    per Spiritual
    saiiciuui. Aliter : Scito
    le, Isral,
    siul-
    luin
    propheiam, quia
    tibi
    promitlebas pacem,
    et non
    veuil
    juxia
    tuam faisant aeslimalionem;
    scilo te
    eliam
    propheiam
    esse insanum, qui
    meaverba de-
    spexisti, clputabaste
    essevirum
    spiritualem,
    et
    pro-
    utura libi aesiimabaslevidere
    per spirilum.
    Pro-
    pler
    mullilud'mcminiquilalis
    tuaeel muliiludinent
    amenliae. Id
    esl, propter
    innumera
    peccata
    multam
    eliam iucurrisli ameiiliam,
    ul
    proprium
    amittens
    ilitcllcctum,
    nescires
    quidageres.
    Undenec ea
    quae
    A
    libi futuraerant adversavidere
    poluisti,
    neceos
    qui
    per Spirilum
    sanclumedocti
    erant,
    et tibi ea
    praedi-
    cabant
    audisli, quos insuper
    insanos et ameutes
    vocasli. Dies
    quoque
    ultionis veniet
    reprobis, quando
    Dominoveniente ad
    judicium,
    visitabuntur ad
    poe-
    nam,
    et reddelur eis
    prout gesserant, qui
    dum
    viverent,
    Israelilas
    (hoc est,
    viros videnles
    Deum)
    se esse
    fatebanlur, quod
    non
    erant,
    non
    cognoscen-
    tes suant
    slultiliain,
    dieenies Dei Filium
    facluram,
    Spirilum
    sanclum
    negantes;
    et
    rursum,
    aliumDeum
    bonum,
    aliummundi asserentes
    crealorem, quorum
    insania
    multiplex est, quia
    et
    iniquitales quamplu-
    rimae.

    Speculalor Ephraim
    cumDeo
    meo,
    propheta
    la-
    queus
    ruinasfactus est
    super
    omnes vias
    ejus.
    Vox
    B
    prophetae
    :
    Speculalor Ephraim,
    subaudis
    est,
    cum
    Deo
    meo,
    idest adhoc a Deo meo conslitutus est
    speculalor
    J roboam,
    qui
    nomine
    Ephraim
    inlelli-
    gilur,
    ul
    ipse
    et
    ejussequaces reges speculatores
    es-
    sent
    populi Dei,
    et eis bona
    providerenl,
    ac secun-
    dumDei volunlalem
    regercnl alque
    instrueretit eos.
    Speculatores quippeappellabantur
    redores et
    pro-
    phetaeipsiuspopuli.
    Undeetdicilur Ezecbieli :
    Spe-
    culaiorem
    dedi le domui Isral. lia
    ergo
    J ro-
    boam
    quasi speculalor
    el
    quasi propheta
    dalus est
    populo
    eum
    sequacibussuis,
    ul
    populumcorrigrent
    deliitqueniem,
    el adrectumiler revocarenl. Sed
    qui
    eus erudire debuerat,
    factus est
    laqueus
    ruina; in
    omnibussuis
    aclionibus, quia per potentiain
    et
    pra-
    vamsuasionemf'eciteosidolacolre : et
    qui
    debue-
    C rai esse
    propheta
    ut
    populo
    Deiculturam
    osienderet,
    ciocuiteosidololatriam. Undehic subdilur : Insa-
    nia >hoc
    est,
    idolum<indomoDei
    ejus,
    >id
    est,
    in
    Belhel,
    ubi anlea fueral domusDei. Ibi
    quippe
    vilu-
    lumaureumadorandumconsliluit.
    Profunde
    peccaverunt,
    sicul indiebus Gabaa. >
    Hicrcducil
    propheta
    ad memoriam scelus filiorum
    Isral,
    quodquondamgeslum
    esl in
    Gabaa, quando
    uxoreui Levilaereverlenlis deBethlemillicito ne-
    cavere
    concubilu, sicque
    in
    impiclatis
    baraihruni
    suo
    tempore
    Israelilas dicit
    deinersos,
    ul vineam
    scelus
    quod
    olimfueral inGabaa
    perpetratum.
    Pos-
    sumus et diesGabaa
    accipere leuipus, quando pro
    Deoibi
    elegerunl regem
    Saul deurbeGabaa. Polius
    enim isli
    peccaverunt, quoniam
    illi lanlumiiiodo
    "
    Deum
    reliquerunl eligendo
    sibi
    regem
    bominem
    qui
    eis
    doininaretur : isli autem et
    regem
    sibi
    elegerunl,
    J roboam videlicet filium Nabaih contra Dei vo-
    lunlalem
    ; insuper
    a Deo
    recesserunt,
    vilulos
    quos
    ipse
    fecerat adorando.
    Recordabilur
    iniquitales
    eorum,
    >
    subaudis, quas
    nunc
    putabalur
    esseobblus,
    cl visitabil
    peccata
    eorum,
    subaudis
    per captivi-
    tatemin morieui. Deusenim
    aliquando
    oblivioneut
    non
    palilur,
    sedlunerecordri
    dicilur, quando
    vin-
    dictam
    peccaloribus
    reddere
    cognoscilur.
    Possunt et
    haecrelrri ad eos
    qui pra;posili
    fuerant
    Ecclesiae,
    id est
    episcopi
    et
    presbyleri.
    Sed
    ipsi perversam
    dociriimm
    docendo,
    f'acti sunt aliis
    laqueus perdi-
    UOIIIS.
    63 ENARRATIOIN OSEE PROPKETAM. 7J

    Quasi
    vias
    [Al. uvas]
    in deserlo inveni Isral, .<
    quasi prima poma
    ficulueae. Id
    est,
    cumomnes
    gnies
    deserlaeessent a
    Deo,
    cujus
    nolitiam non
    hbebant,
    inveni
    populum
    Isral,
    quasi
    viamin so-
    litudine,
    et sicut avide novi fructus invenli com-
    ednnlur,
    sicomnibus
    genlibus
    reliclis in
    deserto,
    hujusmodi
    elegi
    eos. Hocesl enim
    quodsubjungit,

    quasi prima poma ficulueae,


    subaudis
    quae
    de-
    lectabilis est et cum amore
    colligilur.
    Incacu-
    mine
    ejus
    vidi
    patres
    eoriint. Hoc
    est,
    in inilio
    ijtsiuspopuli gralia
    misericordiaemeae
    clegi
    Abra-
    ham, Isaac, et J acob,
    quia
    mihi
    placucriini,
    adhae-
    rentes fide et bonis
    operibus.
    Videre
    quippe Dei,
    taisereri esl.
    Ipsi
    aulem inlraveruni ad
    Beelpbe-
    gor,
    >id est idolum
    Moabilarum,
    et abalieiiati
    sunl >id
    est,
    recesserunt. In
    profusione,
    sub- 1
    au.is
    sui,
    <et facli sunl
    abominabiles,
    hoc
    est,
    abjectionedigni.
    Sicut ea
    quaedilexerunl,

    juxta
    illud
    quodscriptum
    est in
    psalmo
    : <Similesillis
    fianl
    qui
    faciunt
    ea,
    et omnes
    qui
    coiifiiluiHin
    eis,
    >
    ut non soiumidololatrae.sedeliam iosaidolanun-
    cupeniur.
    Ut aulemad fidclem
    popuium
    isia refe-
    ramus,
    in deserto
    hujus saeculi,
    id esl cumomnis
    munriuslenerctur in
    peccato,
    el
    gentes ignorarent
    Deum,
    primum
    in
    apostolis
    et
    apostolicis
    virisinve-
    nit Dominus
    populum
    Chrislianuni mente Deunvi-
    denlem,
    et dulcissimiseorumsaliatus est fructibus.
    Sedhaerelici
    qui
    sibi nomenChrislianilatis
    usurpant,
    inlraveruni ad
    Beelpbegor,
    servienles libidini.
    Diflicileest
    enim,'
    ul beatus
    Hieronymus dicit,
    baereticum
    reperire, qui diligai
    caslitalem,
    licet
    |
    eamsoleat ore
    praeferre,quia
    aliud
    loquitur labiis,
    aliud serval
    conscientia,
    et
    implet opre.
    Unde cl
    abominabiles
    exislunt,
    facli
    immundi,
    sicul ea
    quae
    dilexerunl.

    Ephraimquasi
    avis avolavit. Hoc
    est, populus
    decemtribuum velociler terram
    propriam
    amil-
    lens,
    abiit in
    caplivilatem.
    Avent aillent
    appellavit
    eum
    propheta,
    ul velocemin
    Babylonem
    transitant
    demonslraret.
    .Gloria
    eoruma
    partu
    et abutero eta
    conceplu,
    >subaudisavolavit.
    Gloriabalurpopulusde-
    cemtribuuminmulliliidiuefiliorumel inulliludine
    exerciluuni,
    el ineose
    majorera
    arbilratus est J uda
    fratre
    suo,quiaipse
    decem
    tribubus,
    illeduobus
    prae-
    fuii. Hbebant
    ergo plurimos*filios,quibusgloriaba-
    tur, qui
    omnes
    captivi
    ducti
    sunl,
    autetiam
    inlerfecli,
    '
    et
    avolavit,
    hoc
    est,
    subito omnis eorum
    glorialio
    qua
    infiliis
    gloriabantur,
    recessit. Undeel subdilur:

    Quod
    et si enutrierint filios
    suos, absque
    liberis
    eos faciamin
    hominibus,
    id
    est,
    si
    mulliludinem
    liberorum
    congregaverinl,
    et liceniiam nulriendi
    babuerinl,
    nihil eis
    proderit, quia
    tradcniur
    neci,
    et
    faciamut non
    glorientur
    in
    eis, quia
    videbunl illos
    inlerfici,
    et abhostibus
    captivari, caeterisque
    nalio-
    nibusin
    propagine
    filiorum
    laelanlibus, ipsi
    erunt
    absque
    liberis.
    Sedet vae
    eis,
    cum recessero
    "ab
    is.
    Quia
    enim
    ipsi
    recesserunt a
    me,
    et
    ego
    recdant
    ab
    eis, luncque
    senlienl
    vae,
    hoc est damnationem
    ieternam,
    cumomnemeum
    perdiderint
    auxilium.
    A

    Ephraim
    ut
    vidi, Tyrus
    eral fundatain
    pulchri-
    ludine.
    Tyrus
    civitas erat nobilis el mullarum
    divitiarum,
    in medio maris
    sila,
    et dicebatur em-
    porium,
    eo
    quod
    omnesibi inveiiircnliir diviliaead
    emendum,
    plurimisque
    civibus abundabat.
    Qua-
    propter Ephraim,
    idest decemtribus
    superbientes
    ininulliludine diviliarumet
    populorum
    similemse
    Tyro puiavit,
    fundala in
    pulchriludine,
    id tstin
    honoreet dcoremullarumdiviliarum. Et est sen-
    sus : Tam
    pulcher
    eral
    (inquit) Ephraim, qui
    nunc
    deserlus
    est,
    et sicvallabaur Dei
    auxilio,
    ul
    Tyrus
    qui
    mari
    cingitur,
    el
    procellas
    ac turbines venlo-
    rum contemiiil : et sicut
    Tyrus
    undas adversum
    se
    insurgentes
    non
    curt ,
    sic illi Dei
    proiecli
    auxilio
    pro
    nihilo ducebanl omnes adversum se
    B insurgentes.

    Ephraim
    adducel ad interfeclorem
    filiossuos.
    Interfeclorem
    inlelligamus
    Azaeleinre-
    gemSyria;, qui
    Samariam
    longotempore obsedil,
    quousque
    faute
    eogenle
    ad eumexireiit, arbitrmes
    sibi otilius cum
    gladio
    subito
    perire, quant longa
    inedia.
    Tropologice
    haerelici
    iniclliguntur Ephraim,
    quae
    veluti inslabiles et lascivi deEcclesia
    receduni,
    et
    gloriantur
    in
    mullitudine
    filiorum, quosper pra-
    vum
    dogmasiLi gnrant, quibusque
    Dominuscom-
    minalur,
    etiamsi enulriii
    fuerint
    puniendos,
    quo-
    niamex foruicatiouesunl
    geniti,
    ideoet
    patres
    abs-
    que
    liberis
    reddunlur,
    duinsimul
    disvipuli
    cum
    pra-
    vis
    pereunt magistiis,
    de
    quibus
    et subdilur : Vae
    eis cumrecesseroab eis.
    Simtilque replical qua-
    lis fuerit
    Ephraim, quando (inquil)
    eral in
    Ecclesia
    C
    inter saeculi
    hujus lenlalionem, quasi Tyrus
    luiule-
    batur marinis
    fluclibus,
    et lamennihil advetsi
    po;e-
    rat
    sustinere,
    quia
    habebat fundamentuni
    Christum,
    superquod
    domusaedilicatanon
    polest
    everii. Nunc
    autein filios suoseducit ad
    inleifeclorem,
    hoc
    est,
    ad
    diabolum, qui
    auernaliler animas
    pravasjugulai.
    El
    pulchre
    dixit,

    educit,
    id
    est,
    deEcclesiafacit
    cxlrabi foras. Moraliierfilios
    Ephraimpossumus
    di-
    cere
    cogitationes pessinias,
    el contraria
    dogmata
    veritali, quae
    omniaDominus
    inlerlicil,
    nec
    pecca-
    loreslaies liberos habere
    palitur, quas
    aeleriialiler
    dcrelim|uens,
    cumsuis
    pravis dogmatibus
    et
    iniquis
    cogiiaiionihiispunit.
    Undeest : lu illadie
    peiibunt
    omnes
    cogilationes
    eorum.
    Da
    eis,
    Domine.
    Quid
    dabis eis? Daeis vulvam
    "
    sineliberiset uberaareitlia.
    Nehis
    qua;
    Deus
    pro
    benedictionedediiinaleulamur.et
    incontrario
    quaeqne
    abeodatasunt
    converlamiir, cxpcriii
    ut auferantur
    anobis.
    Denique
    eumnobis
    lingua
    data sit ad Deum
    laudandum,
    et
    qua:
    bonasunt
    loquenda,
    si
    quis
    ea
    abulalur in
    blasphcmiam,
    conira hune Psalmisla
    deprecaiitr
    : Mutafiant labia
    dolosa,
    >
    elc.
    Quia
    ergoEphraimgloriabatur
    iuutero el in
    conceplu
    et
    partu,
    et in
    populorummullitudine,
    proquibus
    ela-
    tus in
    superbiamlumebat,
    cum
    potius
    deberel hu-
    ntiliari et Deo
    gralias agere, qui
    eos
    mulliplicave-
    rat, loquitur propheta
    ad
    Dominum,
    dicens:
    Da
    eis, Domine,

    sibique ipsi respondel.


    <
    Quid
    dabis
    eis? El slaiim
    imprccamlo
    el
    provocando
    Deuiu
    71 IIAYMONISHALBERSTAT.
    EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT. B1BL. 72
    adversus illos,
    subinfert : Daeis vulvamslcrilemet
    I
    ubera arcnlia,
    nescilicet habeant causas
    superbiae,
    et in
    quo gloriari
    soient,
    in hoc confundanlur. Su-
    perbia
    enimin eis erat mulliludo
    filiorum, ideoque
    ail : Daeisvulvamsleriiem,
    ne scilicet
    gnrent
    fi-
    lios,
    et da ubera arentia, ul,
    etiamsi
    genuerint,
    non
    habeant undeeoslaclare
    possint.
    Omnes
    nequiliae
    eorumin
    Galgal, quia
    ibi cx-
    ososhabui eos.In
    Galgal
    Sanl unclusestin
    regem,
    SamueleiramDei
    populo
    nuntianle. Ibi
    (inquit)
    e.v-
    ososhabui eos, quiaregem
    bominemibi
    postulantes,
    ameo
    imperio
    recesserunt. Aliter :
    Legimus
    in li-
    bro J esuNave, quod
    in
    Galgal populus
    Israelilicus
    secundo fuerit circumcisus,
    ubi eliam
    postea quasi
    causa
    religionis primum
    coeperunt
    colre
    idola,
    in
    quorum
    culluraomniasceleracommiserunt. VerumI
    quia Galgal
    revelalio,
    sive volulabrum
    interpreta-
    tur,
    bene
    nequitiae
    bacrelicorumin
    Galgal
    esse di-
    cuntur,
    eo
    quod
    manifeslanda
    opra
    eorum, ipsiqne
    sint ad inlrosdevolvendi.
    Ipsi
    enimveraciier odio
    digni
    sunt, quia
    contra Deummendacia
    loquiinlur.

    Propter
    maliliam adinventionuin
    eorum. ld
    esl, propter
    idolorumculturam, quamipsi
    maliliose
    adversum me invenerunt,
    de domo mea
    ejieiam
    eos,
    id est,
    de
    Belhel, quae
    domusDei dicitur.
    SiveeliamdomumDomini
    possumusintelligere
    coe-
    lum,
    de
    quoejccti
    sunl :
    quia
    dficientes
    corpore,
    in
    anima
    quoque
    aelernaliler
    pereunt.

    Non addamut
    diligam
    eos.

    Perspicuumest,
    quod
    non addideril Dominus ut ultraeos
    diligerel,
    unde
    usque
    hodiein
    caplivitalepermanserunt.

    Oui-
    I
    ns
    principes
    eorum
    recedcntes,

    subaudis snnt.
    Principes
    in hoc locodebemus
    intelligerereges
    de-
    cemiribuum, qui
    omnes aDeo
    per
    idololatriamre-
    cesserunt, nullusque
    ex eisadDeumtolocordecon-
    versus est. Possumus haecomniareferre ail Chrisli
    tempora,
    et
    intelligere
    de duabus
    tribubus, quae
    in
    adventu
    ejus ejeclae
    sunl dedomoDei, nesalvaren-
    lur,
    ut
    Isral,
    id
    est,
    ut
    populus
    Chrislianus salva-
    relur. Hincin
    Evangeliolegimusquod
    fecerit Domi-
    nus
    flagellum
    de
    funicnlis,
    et
    ejecerit
    eosde
    lemplo,
    quia
    domumPalris
    ejus
    fecerunt domum
    negotia-
    lionis.
    Percussus est
    Ephraim,
    a
    Deo,qui
    tradidil eos
    hostibus,
    radixillorum
    exsiccalaest,
    fruclum
    nequa-
    quam
    facient.
    Metaphoram
    sumii ab
    arbore,
    cujus
    si radies
    aruerinl,
    fruclumferre non
    poteril
    : et si
    paululum
    fecerit,
    stalim in
    ipso
    flore siccabitur.
    Quam
    autem Israelitarum radicemdebemusintelli-
    gere,
    nisi bonos
    paires,
    ex
    quibus
    illi carnis
    sumpse-
    runt
    originem?
    Et tamen
    quia
    toluerunl eorum fi-
    dem
    tenere, atque exempta imitari,
    exsiccataest
    radix illorum
    per hoc, quod
    illissubvenirenon
    po-
    luerunt,
    ul ab imminenti maloeosliberarent: vel
    certe radicemDeumdebemus
    accipere omnipoten-
    tem,
    in
    quo
    f'uerant
    fundali, quique
    eosul omnes
    populos
    creaveral, protegebal,
    et crescere faciebat.
    Ihec
    ergo
    radix inillis exsiccata
    est, quiajam
    non
    eos
    proiegitalque
    dfendit. Undesubditur : Fruclum
    A
    nequaquain
    facient,
    id
    est,
    filiosnon
    gericrabunt,
    vel
    bona
    opra
    non habebunl.
    Quod
    et si
    genuerint,
    iiiterficiani amanlissima uleri eorum. Id
    est,
    si
    contigeril
    eoshaberefilioscontrameam
    volunlalem,
    nihil eis
    proderit, quia
    interficiam nalos
    eorum,
    quos
    admodum
    diligunt.
    Hoc est enim
    quod supra
    ail:
    Quod
    si enuirierinl
    filios,absque
    liberis eosfa-
    ciam.

    Abjiciet
    eosDeus
    meus,
    quia
    nonandierunt
    eum,
    et erunt
    vagi
    in nalionibus. Varias culluras
    per
    diversaloea
    sequendo, quia
    noluerunt essesolidi in
    uniusveri veneraiioneDei. Possumushoc
    generali-
    ter
    intelligere
    de omnibus
    J udaeis, quorum quia
    principes
    a Domino
    recesserunt,
    movenles
    populum
    ul eumadmorlem
    expeierent, ejecit
    eos de domo
    R
    sua,
    et nonaddit ut
    diligat
    eos.
    Quorum
    radix
    per-
    cussa exsiccata
    est, quia
    cordis
    intelligentiamper-
    diderunt,
    nec sanosensu
    Scripturam
    sacramintelli-
    gunt, ideoque
    fruclum bonae
    operalionis
    non fa-
    ciunt.
    Quod
    et si
    fecerint,
    id
    est,
    si visi fuerint
    Scripturam
    sanclam
    legemque meditari,
    et
    quasi
    amanlissimos filios
    aliquid
    scientiaeet doclrinaede
    suo
    protulerint,
    adversante Domino succidentur.
    Abjecit
    enimeos Deusomnium
    prophetarum, quia
    nonaudierunl
    eum,
    et
    vagi
    erant in
    nalionibus,
    non
    habentes
    altare,
    non
    aedem,
    noncivitatem
    propriam.
    Unde et David in
    psalnto
    : Non occidas eosne-
    quando
    obliviscantur
    populi mei, disperge
    illos. elc.
    CAPUTX.
    G Vilisfrondosa
    Isral,
    subaudisfuit in
    sanclis,
    quando
    abundavit bonis
    operibus.
    Unde esl: Vinea
    Domini sabaolhdomusIsral est. Fruclus
    adaequa-
    lus est ei. Bonas enim
    propagines
    habens et fla-
    gella
    fruclifera,
    mullos bolros
    aliulit,
    et uvarum
    fecunditasramorum
    magnitudinemcoaequavit.Quia
    secundummultitudinem
    populorum
    abundavil bonis
    operibus,
    in
    patriarebis, propbetis
    el caelerisbonis
    viris. Alia translalio habet : Vilis
    aquosa
    Isral,
    quod
    inmalam
    partem inlelligiinus, quia
    videlicet
    aquosavilis,
    si avinitorenonfueril
    putala,
    totain
    frondibus
    crescil,
    el bumorem
    quem
    debuerat in
    vina
    mtitare,
    vana frondiumet foliorumambilione
    dispcrdil,
    et istiusmodi vilisdamnosaest
    agricolis.
    Talis fuit
    Isral,
    crescens in mullitudine
    populo-
    "
    mm,
    et non reddens fructum
    agricolaeDeo, quia
    cumdebuissel facere
    uvas,
    fecit labruscas. De
    qui-
    bus
    scriptum
    est : Vinea Sodomorumvinea eo-
    rum. Laboremenimsuum nonin bonis
    operibus,
    sed inabundanlia foliorum
    occupaverunl.
    Secun-
    dummultitudinemfructussui
    multiplicavit
    sibi alta-
    ria. Id
    est,
    quoi
    fuerimt
    homines,
    lot habuerunl
    altaria :
    quae
    enim
    prius
    fuerat abundans bonis
    ope-
    ribus, postea
    abundantiamfructuumverlit inoffen-
    sant
    multitudinem,
    ut
    quanlo plures
    haberet
    popu-
    los
    ,
    tanlo
    plura
    aedificaretaltaria. Unde
    subdit,
    J uxta ubenatemterraesuaeexuberavit
    simulacris,

    id
    est,
    secundum
    quod
    terra illorum
    prac
    omnibus
    terris fuit
    uberrima,
    sic
    prae
    omnibus
    genlibus
    fe-
    73
    ENARRAT10IN OSEE PROPHETAM
    74
    cerunt ibi
    simulacra,
    id est
    imagines
    morluorumA
    hominumaut
    animalium,
    inlantumut eliamabun-
    dantiamterraenimietas vinceret idolorum. Sic et
    haerelici,
    dumessentin Ecclesia
    plantati,
    vocabanlur
    vinea
    Domini,
    et afferebant uberrimos fructus :
    postea
    verorecedentesabono
    altari,
    id est abuni-
    tate
    fidei,
    plures
    erroris sui aras
    exstruxerunt,
    et
    juxta
    ubertatemterrae
    suae,
    idest
    juxta
    acumensen-
    sus et vimardentis
    ingenii,
    exuberaverunt simula-
    cris. Ex
    profundissimo
    enim sensu
    reges
    et
    populi
    vitulosaureos
    adoraverunt,
    et habuerunt in
    impie-
    taie
    consensum, quempraevenitcaptivitas.
    Extre-
    musenimrex decemtribuumfuit
    Ose,
    de
    quo
    scri-
    ptum
    est
    quod
    fecerit
    quidem
    malum in
    conspectu
    Domini,
    sednon sicut
    reges qui
    fuerunt ante eum
    ;
    quia permisil
    eos
    (si vellent)
    ire in
    templum
    Do-
    I
    mini,
    quod
    erat in
    Hierosolymis.
    Sed
    quia
    data sibi
    licentianolueruntirein
    Hierusalem,
    nonoannoOseae
    venitSalmanasar,
    rex
    Assyriorum,elcepit populum
    Isral, duxitque
    in
    Assyrios,
    et habitare fecit
    juxta
    flumen
    Gozan,
    incivitalibusMedorum.
    Quaeri
    autem
    polest
    cur sub
    pessimis regibus capli
    non
    fuerint,
    sedsub eo
    qui coeperat
    ex
    parte aliqua
    ad meliora
    converti ?Ad
    quod
    dicendum,quod
    subaliis
    regibus
    excusabat se
    populus,
    et dicebat:
    Regumparemus
    imperiis,
    nec
    possumus
    resislere
    tyrannidi,
    ideo-
    que
    colimus vitulos
    quos
    adorare
    compellimur,
    et
    ad
    templum
    Domini ascendere non
    possumus.
    In
    diebusautem
    Oseae,
    abeodem
    rege praeceptumest,
    netanto studiocolerentur
    viluli,
    sed
    qui
    veUetire
    in
    Hierusalem,
    et in
    templo
    sacrificaret. Huic enim
    <
    senteiitiaecontradixit
    populus,
    et hoc est
    quod
    nunc
    dicit:
    <Divisumest cor
    eorum,
    >idest voluntas et sen-
    sus
    rgis
    et
    populi. Ideoque
    nunc
    ait, jam
    nullaex-
    cusalione
    rmanente,
    nuncinleribunt >et traden-
    lur aeternae
    caplivitati.
    Statira enim ut
    populus
    dis-
    sensit a
    rege,
    venit intrims et
    captivitas, quam
    Ose.
    propheta
    non solum
    praedixit,
    ut dictum
    est,
    sed etiam vidit,
    visamque
    deflevit.
    Ideoque
    ait:
    i
    Nunc,
    >idest in
    praesenti tempore,

    ipse
    confrin-
    get
    simulacra
    eorum,
    depopulabitur
    aras eorum. >
    DeDeohocdicitur
    omnipotente,
    non
    quodipse
    hoc
    fecerit
    propriamanu,
    sed
    quodper Assyrios
    voluntas
    ejus implelasit,
    in
    quibusdepopulabitur,
    idesl de-
    vaslabit et destruet aras eorum. Tlaereiicorurasen-
    sus inter sedivisus
    est,
    dumvarie de Christosen-
    tiunt, ideoqueinleribunt,
    id est
    perpetuo
    damna-
    buntur
    supplicio,
    dum
    ipse,
    idest Deus
    omnipotens,
    simulacraet
    aras,
    idest varia
    dogmata, quaeipsi
    de
    cordesuofinxerunt,
    depopulalus
    fuerit.

    Quia
    nunc dicent. Nunc
    positum
    esl
    pro eo,
    quod
    est
    tune,
    nonovidelicet
    anno,
    cum
    captus
    fue-
    rit Osea
    Salmanasar, qui
    et
    ipse
    est
    Sennacherib,
    et
    posilus
    in carcere. Et
    postquamconfregerit
    Do-
    minus simulacra
    Isral,
    dicent : <Non est rex no-
    bis.
    Qui
    nosvidelicet
    defendat,
    quia
    videlicet rex
    et omnes
    principes
    nostri
    capti
    et interfecti sunt.
    Dcnique
    causam
    exponendo,
    cur rex et
    principes
    ab
    PATROL.
    CXVII.
    \
    eis sint
    ablati, subjungunl
    dicentes: Non enimti-
    muimus Dominum.
    Acsi dicerent : Ideo
    perdidi-
    mus
    regem
    hominem
    qui
    nos defendere
    debebat,
    quia
    nonlimuimus
    regem
    verumDeum. Et rex
    quid
    faciet nobis? >Sensusest : Si habuissemushominem
    regem, quid
    faceret nobis?Idest
    quomodo
    nos de-
    fendere
    posset,
    cumDeus
    omnipotens
    sit nobisoffen-
    sus, cujus
    volunlati nemoresistere
    polest?Quasi
    di-
    cerent : Nihil nobis
    prodesset
    si habuissemus
    regem.

    Loquimini
    verba visionis inulilis.
    Vox
    pro-
    phetae
    sermo est Dei deridenlis eos
    qui
    sibi
    pa-
    cemet
    prosperitatem pollicebantur
    venturam. Lo-
    quimini (inquit)
    verba visionis
    inutilis,
    idest
    pro-
    mittitevobis
    prospra,
    et somniatesomnia
    diversa,
    quae
    vobis cuncta salubria evenire
    pronuntient,
    B
    sicut hactenus fecislis. Omnia
    quae
    vobis
    pro-
    spravidebanlur,
    in contrarium sunt versa. Unde
    subdilur : et ferielis
    foedus,
    >non cum
    Peo,
    sed
    potius
    cum
    inendacio,
    dicentes: Pax erit nobis. <Et
    germinabit quasi
    amaritudo
    judicium,
    >idest
    ipsum
    mendaciumin
    quoconfidilis,
    .non
    pacatissimos
    fru-
    ctus vobis
    procreabit, quibus
    satiari
    possitis,
    sed
    vim
    amaritudinis, captivitatisscilicet, atque
    inter-
    feclionis.
    Super
    sulcos
    agri,
    id est
    super
    terrena
    corda
    vestra,
    de
    quibus
    malosfructus
    prolulistis,
    secundum illud : <De corde exeunt
    cogitationes
    malae.

    Discipuli quoquehaereticorum,
    cumfuerint
    eorum conlrila
    mendacia,
    6ero dicent : Nonhabe-
    mus
    regem,
    idest
    magistros, qui
    nobis
    prius impe-
    i
    raveranl,
    et
    quibus decipientibus,
    Deumnonlintui-
    i C
    mus. Et rex
    quid
    faciet nobis? Acsi dicerent :
    Quid
    ! nobis
    profuit
    eos
    sequi, quorum
    in
    necessitate non
    sentimus auxilium? Haec
    dicent, quaerentes
    aliquas
    excusationes,
    ut non
    per se,
    sed
    per
    doctores suos
    errassevideantur. Undeet
    verba,
    el
    visioneshaereli-
    coruminutilessunt.Elferientfoedus
    nequaquam
    cum
    Deo,
    sedcum amaritudinis
    judicio.
    De hoc
    judicio
    t
    Dominusin
    Evangelio,quodquidam
    recipiant amplius
    ,
    judicium, quia
    cum dies
    judicii advenerit, qui
    in
    : sulcos
    agri
    cordis seminaveriui
    mendacium,
    mlent
    damnationem
    ;
    et
    qui
    seminaverint in
    lacrymis,
    in

    gaudio
    metent.
    Sequitur:
    c Vaccas Bethaven coluerunt
    habitatores Sama-
    s ria;.
    Belhaven
    ipsa
    est
    Belhel,
    et
    interpretatur
    do-
    -
    mus
    idoli,
    in
    quaposuit
    J roboamvitulumaureum
    - "
    quemfecerat,
    vaccasenim
    ipsos
    vitulosvocat irri-
    -
    sorie.
    Quasi
    diceret : Ad lantam enim
    miseriam
    devenit
    Isral,
    ut non solum
    vilulos,
    sedetiamvac-
    >, casadoraret. Porro habitatores
    Samarise,
    omnesin-
    e
    telliguntur
    habitatores decem
    tribuum, quarum
    me-
    tropolis
    erat eademcivitas.
    Quia
    Iuxit
    super
    eum
    ,
    populusejus.
    Ut
    oslenderet
    per
    vaccas
    Bethaven,
    !-
    vitulumdebere
    intelligi qui
    erat in
    Bethel;
    non inlu-
    >,
    lit : Luxit
    super
    eos
    populus,
    sed
    super
    eo.
    Populus
    i- autem
    ejus dicitur, quiaipsum
    vitulumaureumco-
    )-
    lebat, qui
    tune
    ulique luxit, quando
    (sicut
    in se-
    x
    quentibus
    inveniraus)
    in munere
    delatus est
    rgi
    t. ultori. Et
    aeditui,
    idesl
    sacerdotes
    ejus super
    b eum
    exsultaverunt,
    >eo uuod fraus
    ejus
    nonest de-
    3
    M HAYMONISHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS I

    COMMENT.B1BL. 76
    prcbensa
    :
    qui (
    ut Hebraei
    tradunt) pro
    vitulis au-
    reis fecerunt aeneoset
    deauratos,
    ineodem
    reposue-
    runt loco. Cum
    igitur tempore
    necessitatis
    lugerel
    populus,
    eo
    quod
    eliam
    ipsi
    vituli a
    rege
    Isral Sen-
    nacherib essent
    direpli,
    exsultabant sacerdotes
    quod
    frans illorumnoit
    posset argui
    et
    deprehendi.
    In
    gloria ejus.
    t Gloria
    ejus,
    id est
    populi, appellatur
    ipsevitulus,
    in
    quogloriabantur,
    eo
    quod
    aureos ha-
    berent vitulos.
    Quia
    migrabit
    ab eo. >Ostendit
    quare
    exsullavrint in
    gloria populi; quia migravit
    (inquit)
    ab
    eo,
    idest a
    populo
    : unde subditur :

    Siquidem
    et
    ipse
    in Assur delatus est munus
    rgi
    ultori.
    Sennacherib
    ipse
    est
    ullor,
    quia
    vindi-
    eavk Dei
    injuriam
    adversus eos
    qui
    idolacolebant
    pro
    Deo.Nota
    quodipse
    dicit
    miseriam,
    etdamnatio-
    nent
    populi exprimons, quia quod
    cbarius habere
    videbantur etiam in munere dederunt.
    Confusio
    Ephraimcapiet eum,
    etconfundetur Isral involun-
    tate sua. >
    Legimus
    in
    Regum
    voluinine Manahem
    regemIsral,
    Phul
    rgi Assyriorum,
    misisse mille
    lalenta
    argenti,
    ut esset maints
    ejus
    cum
    eo,
    idest
    ut ei
    praeberet
    auxilium. Inter
    quae
    nonnulli arbi-
    trantur etiam
    vitulos,
    quos putabanl aureos,
    esse
    directes.
    Deprehensa
    autemfraus deauratorum vi-
    tulorum, rgi
    Isral litteris
    indicatur,
    el unde eum
    placabilem
    sibi reddere
    volebant,
    inde
    offendunt,
    alque
    adversumse
    concitant, quibus
    munera mise-
    rant,
    aeslimantesnon furto
    saeerdotum,
    sedfraude
    rgis atque
    consiliohoc esse
    peraclum. Cognoscens
    enimaereosesse
    vitulos,
    iratus est
    valde,
    aestimans
    eos sibi voluisse illudere.
    Quam
    obcausamet ve-
    niens debellavit eos.
    Ideoque
    dicitur : <Confusio
    (idestperdilio) Ephraimcapiet eum,
    et
    confundetur,
    id est
    erubescet,
    Isral in voluntate
    sua,
    hoc
    est,
    in consilio
    quo
    auxilium
    petiit
    ab
    alienigena.
    Transire fecitSamaria
    regemsuum, quasi spu-
    mam
    super
    faciem
    aquae,
    id
    est,
    sicut
    spuma
    et
    bulla
    aquae
    cito
    solvitur,
    sic
    regnum
    decemtribuum
    velociler finietur. Dictumesl enim
    supra quod
    Ose
    voluerit et
    jusserit,
    ut reverterenlur ad
    lemplum
    Domini
    ;
    sed
    quia
    eumnoluerunt audire
    ipsi
    habita-
    tores,
    fecerunt eum
    perire,
    sicuti transit et
    prit
    spumaaquaetempore pluviae
    vel siccitatis.
    Et riis-
    perdenlur
    excelsa idoli. De
    quibus saepe
    in libris
    Regum
    dicilur : Verumtamen
    populus
    immolabat
    in excelsis.
    Quid
    autemsint
    ipsa
    excelsa
    idoli, ape-
    '
    ritur cumsubditur : Peccatum
    Isral,

    subaudis,
    fueruitt excelsa eadem. Valde enim
    deliquerunl,
    quando
    in montions et lucis
    cauerisque
    amoenis
    locis,
    idola
    coluerunl,
    relicto Dei
    templo.

    Lappa
    et
    tribu
    lus ascendel
    super
    aras eorum.
    Signum
    est
    nllimaesolitudinis,
    dum
    lappa
    et tribulus in taber-
    naculis eorumascenderunt
    propter longam
    desola-
    lionem.
    Et dicent montibus: Cadite
    super
    nos : et
    collibus:
    Operite
    nos. Hoc nonsolumad
    captivita-
    temdecem
    tribuum,
    sedetiam
    generaliter
    ad tem-
    pera
    Romanorum et ad lotum
    populum
    J udaeorum
    referre
    possumus.
    Quod
    etiamDominus
    manifestt,
    qui
    ait in
    Evangelio
    : Filiae
    Hierusalem,
    noliteflere
    A super nie,
    sed
    super
    vos
    ipsas
    flele. Vel eliam iu
    die
    judicii
    dicent
    sanctis,
    qui propter
    culmina vir-
    tulum montes dicuntur :
    Cadite
    super nos,
    id
    est vestris
    precibus operite
    mala nostra
    ;
    etiamad
    litteram
    designatur
    terror nimius
    peccatorum, qui
    imminente die
    judicii,
    si
    possent, optarent effugere
    posse
    Dei
    praesentiam
    et interire
    temporaliter
    quamperire
    aeternaliter.
    <Exdiebus Gabaa
    peccavit Isral,
    >id
    est,
    ex eo
    die
    quo
    illicito concubitu uxoremLevitae
    turpiter
    atque
    crudeliter inlerfecit
    Benjamin
    inurbe
    Gabaa,
    peccavit
    mihi
    populus,
    Isral vel eliam ex eo
    quo
    Deum,
    ne
    principalum
    habercl
    super eos, expellen-
    les,
    elegerunl
    Saul in
    regem.

    Ibi
    steterunt,
    id
    est in
    ipsis peccatis perseveraverunt.
    Non com-
    B
    prehendet
    eosinGabaa
    praeliumsuper
    filios
    iniqui-
    .
    talis,
    >id est non ideo
    perierunt
    in Gabaa
    praelio,
    quia
    consurrexeruni contra filios
    iniquitatis,
    idest
    contra
    Benjamin,
    et deleverunt
    eam,
    sed
    quia
    ho-
    minem sunt
    ulti,
    Dei vero
    injuriam
    nonvindicave-
    runt, permittentes
    idolumindomo MichasajiDebue-
    rant enim
    primum
    Dei exercere
    vindictam,
    subver-
    tentes Michaeamet domum
    ejus,
    et idolumad nihi-
    lum
    redigentes,
    et
    postea
    vindicareLevitae
    injuriant.
    Quia
    ergo
    ulti sunl
    hominem,
    non
    Deum,
    et hoc
    ipsum
    causa hominis
    plus
    fecerunl
    quam Di,
    cl
    insuper sacrilegium
    inDeumsuumvindicarenolue-
    runt, comprehendet
    eos
    praelium.
    J uxta desideriummeum
    corripiameos,
    idest
    tradam eos hostibus secundumvolunlatem meam.
    ^
    Et
    congregabunlur super
    eos
    populi,

    Assy-
    riorum videlicet mulliludines. Cum
    corripientur
    propler
    duas
    iniquitales
    suas. >Duas
    iniquitates
    possumus intelligerehoc, quod
    hominemvindica-
    verunt,
    Dei
    ngligentesinjuriam.
    Siveduas
    iniqui-
    tales
    fecerunt, quia primum peccaverunt
    in ido-
    lis
    Michaeae,
    secundo in vitulis
    J roboam,
    vel
    certe duas
    iniquitales ,
    duos
    intelligere
    vilulos Sa-
    maria;,
    unumin
    Dan,
    alierura in Belhel. Vel certe
    duas
    iniquitates perpetrarunl, quia
    Deumdeseren-
    tes,
    idola coluerunt. De his duabus
    iniquitalibus
    J eremias ait : Me
    dereliquerunt
    foutent
    aquae
    vivae,
    et fderunt sibi lacus
    qui
    conlinere non
    pos-
    suni
    aquas.
    Haeduae
    iniquitates
    contra duoDeca-
    logi erupere praecepta,
    in
    quibus
    J ieilur :
    Ego
    sunt
    Dominus Deus tuus : et non erunt libi dii alieni
    coramme.

    Ephraim
    vituladocla
    diligere
    trituram. Con-
    sueludo hic lerrae
    promissionis tangitur,
    ubi vitulae
    cumcaeterisaniraalibus
    fruges
    lerere consueverunt.
    Cumautem
    gravissimo
    labore
    faliganlur,
    soient
    pro-
    dire ab
    area,
    iterum aulem
    diligentes aream,
    eo
    quodfruges
    inea comedant
    (unde
    est: Non
    alliga-
    bisos bovi trituranti
    ), sponte
    ad areamredeunl.
    Igitur Ephraim
    similisest vaccaevel
    vitulae,
    quia
    di-
    dicit aream
    terere,
    el non solum
    didicit, vrum
    eliam animaconsueludine
    coepit
    amare
    quod
    docla
    est,
    licet trituralio laborem infrt : sicet
    populus
    Israelilicus,
    licel
    frquenter alDigerelur,
    et
    mulla
    77 ENARRATIO
    IN OSEE PROPHETAM. 78
    adversa
    pateretur propter
    idololatriam,
    tamen vo- A
    lunlaiessuaset
    ingluviem
    ventris
    sequi desiderans,
    ullroadidolarevertebatur. Moraliler hoc
    possumus
    rferre adillos
    qui
    ex saeculari habitu ad ntonasli-
    cam-coiiverUiiitur
    religionein,
    et
    sponte
    ad exercen-
    dumterrenumlaborem
    redeunt.
    Cumque
    diulinaf-
    flictione caloris el
    frigoris fatigantur,
    voluntarie
    tamenhaecomnia
    perforant, quae
    antea fueranl ex-
    perti.
    <Et
    ego
    transivi
    super pulchritudinem
    colli
    ejus.
    Id est
    superbiain ejus, qua
    lorosa cervice
    jugum
    meum non
    recepit, confringam.
    Transitus
    aulem,
    maxime
    quando
    de Deo
    dicitur, semper plagas
    et
    adversa
    significat. Denique
    et exterminator
    per
    iEgyptum
    transissememoratur. Et est sensus :
    Quia
    Ephraim
    nonvult
    jugumlegisrecipere, ego
    transivi
    '
    super pulchritudinem
    colli
    ejus,
    et tumentes cervi-
    cumtoros
    jugo imposiloperdomui,
    undesubdilur :
    Ascendam
    super Ephraim,
    id est contra
    eum,
    ut discat contentiosavacca
    atque
    lascivienslaborare
    quod
    nonvult. Vel
    jugumpossumusintelligere
    dam-
    ntionesomnium
    genlium, quoniampromillil
    seDo-
    minus removerealoco
    ejus,
    ut vel sic ad eumre-
    diret.
    Arabit
    J udas,
    confringet
    sibi sulcosJ acob. Per
    J udamduastribus
    accipe, quae
    cumvidissent Isral
    caplivari
    ab boslibus
    , coeperunl
    excolere corda
    sua,
    et
    semetipsos'tin
    Dei coarctare cultura. Per J a-
    cob eos
    lantum, qui
    ex decemtribubus sunt
    relicli,
    alque
    adcullumverae
    religionisevocaii,
    ablataomni
    duritia
    cordis, coeperunt
    fructus facere honorum
    operum,
    de
    quibus
    in Isaia
    scriptum
    est
    quia
    misit
    eis Ezechias
    libros,
    el adduxil illosin
    Hierusalem,
    ut ibi adorarent Deumin
    lemploejus, poenitentiam
    agentespro
    cultuidolorum. Secundum
    anagogen
    hoc
    diei
    polest, quodEphraim, qui
    eruditus erat
    legem
    Dei,
    ut tererel ;-ram
    Scripturarum,
    et meditarettir
    in eadie ac
    nocte, coepit abjicerejugum legis,
    et
    contendere contraecclesiasticosinsubversione au-
    dientium. UndeDominuselevalam
    cervicem,
    et sibi
    sublimia
    promitientem,
    vel
    jugo premet,
    vel
    ipse
    transiens,
    calcabit
    pedibus suis,
    et ascendet
    super
    eum,
    ut scit se habere Deum. J udas
    autem,
    hoc
    est vir
    ecclesiasiicus,
    arabit
    terrain,
    coepti
    sui in-
    ceptoopreperseverans.
    J acob
    quoque, qui interpre-
    talur
    supplantator,
    vitiorum sulcos
    confringet,
    id
    '
    est
    glebas
    hisloriaeet lilteraeduritiam conteret in
    parles,
    el
    spiritualiter dividel,
    ut
    possint fruges
    red-
    dere
    spiriluales.
    i
    Sminalevobisin
    veritatejustitiam.
    Servat ab
    agricolissemel coeptamtranslationem. DixitEphraim
    vitulamdoctamamare
    triturant,
    et se ascendere
    super
    collum
    ejus,
    ut arare
    J udam,
    ac
    confringere
    sulcos
    J acob;
    nunc
    praccipil
    ut seminent in
    juslitia,
    id
    est,
    in ohservatione
    legaliumpraeceplorum.
    Et
    metileinore
    misericordia;,
    idest in
    gratia
    Evan-
    gelii;
    undeest: Poenitentiam
    agite,
    etc. El : Be-
    nefacitehis
    qui
    oderunt vos. Et :
    Qui
    te
    perus-
    sent inmaxillam;
    praebe
    illi el aliam. <Innovale
    A
    vobis
    novale,
    id est novumtacite cor
    vestrum,
    dicentescumPsalmista: Cor mundumcrain
    me,
    Deus.
    Quantum
    ad
    litteram,
    novaleest
    ager,
    cum
    primumperscissus
    vomere fuerit.
    Tempus
    autem
    requirendi Dominum,
    subauditur tune
    erit,
    cum
    venerit
    qui
    docebit vos
    justitiam,
    id
    est,
    tem-
    pore
    Dominicaeincarnalionis et
    passionis, quando
    aperte
    manifeslabmilur omnia
    per quaejustificabun-
    tur fidles. Undeest :
    Quacrile
    Dominumduminve-
    niri
    polest.
    Reddit enimcausascur
    seminent,
    cur
    mlant,
    cur laetanovalia^innovent.
    Tempus (inquit)
    requirendi
    Dominum
    est,
    cumvenerit Christus
    atque
    Salvator, qui
    docebit vos
    justitiam, quant nunespe-
    ratis iu
    lege.
    Finis enim
    legis
    Christus est ad
    justitiam
    omni
    operanli
    bonum. Similiter
    praeci-
    B
    pitur
    his
    qui
    ab Ecclesia
    sparait sunt,
    et falsum
    Chrislianorumnomen
    assumunt,
    ut
    agant poeniten-
    tiam,
    et
    ulrumque recipiant
    Testamentum: in Ve-
    teri
    justitiam semineut,
    in Novomisericordiamme-
    tant
    ;
    ut innovent sibi novaliabonorum
    operum,
    ac
    requirant Deum,qui
    docere eos
    polest
    veram
    justi-
    tiam.
    <
    Arastis
    impietatem, iniquitatem
    messuisiis. >
    Sensus est : Me horianle ut seminarelis in
    juslitia,
    et meterelis inore
    misericordiae,
    ut melaetificaretis
    exvestris laetis
    novalibus,
    vos contra arastis
    impie-
    tatem,
    id est
    cogitastis iniquaconsilia,
    ut amere-
    cederelis.Maximaest
    eniminiquiias
    aDeo
    reeedere,
    et
    pro
    Deoidolacolre. Ideo
    iniquitatemmessuisiis,
    idest
    captivitatem
    et morlem
    propter peccala
    vestra
    ^
    vobisvenire
    fecislis;
    de maloseminemalas
    fruges
    recipere
    meruislis.
    Comedistisfrugemmendacii,

    id
    est,
    retributionem mendacii
    suscepistis.
    Somnia-
    batis vobis
    bona,
    et
    juste
    advenit vobisadversitas.
    Sic et haerelici
    impietaiem arant, quando iniqua
    i docenl.
    Ideoque iniquilalem metent,
    et fruclum
    mendacii
    comedent, quandopro
    meriio suae
    iniqui-
    latis et mendacii damnabuntur.
    Quae
    enim semi-
    naverit
    homo,
    ha;c et metet.
    Quia
    confisus es in
    i viis
    luis,
    idesl in
    idolis,
    in
    quorum
    cultura am-
    i bulasli. In mullitudine forlium tuorum. In re-
    gibus
    scilicet, atque principibus,
    noninDeohabens
    !
    fiduciam,
    sedinex-ereitusrobore.

    Consurget
    tumulttis in
    populotuo,
    id est
    so-^

    nitus exercitus
    Assyriorum superveniet, quibus
    cla-
    i tnantibus et omnes munilionesluae
    vaslabuntur,

    i et ea
    qua;
    munila et tuta
    arbilrabaris, patebunt
    hostibus. liinc in Isaia
    scriptumest,
    quia
    ascendit
    Sennacherib,
    et
    cepit
    omnescivitatesJ udaemunilas.
    i
    Sicut vaslalus est Salmanaa domo
    ejus, qui
    vin-
    i dicavit Baal in die
    praelii,
    maire
    super
    filios
    allisa,
    s sic fecil nobis Belhel a facie maliliae
    iniquitatem
    ; vestrarum. J uriicumhisloriaadmemoriam
    ducitur,
    ,
    ubi
    legimus angelum
    Geiieoni
    apparaisse, qui
    dixit
    l ei : Vadein hacfortitudine
    tua,
    et liberabis Isral
    de manu Madian. Prius tamen hortatus est de-
    slruere nemuset aras
    Baal, quam
    obcausant dictus
    est
    J erobaal,
    eo
    quod ipse pater
    dixerit ei : Utci--
    ; scatur se Baal deeo
    qui
    suffoditaram
    ejus.
    >Abiit
    79 HAYM0N1SHALBERSTAT.EP1SC.OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL 80
    ergo
    illecumtrecentis
    viris,
    ferenssecum
    Iampadas
    tagenarum,
    et interfecit exercitum
    Madianitarum,
    qui
    ascendebant cum omnibus
    quaehbebant,
    et
    possidebat, atque
    devorabat cuncta
    quae
    ad Isral
    pertinebant.
    Et est sensus: Sicut vastatus est Sal-
    mana, princeps Madianitarum,qui
    interfectus est a
    domo,
    idest a familia
    Gedeonis, qui vindicavit,
    id
    est,
    damnavit
    Baal,
    aram
    ejus
    destruendo in die
    praelii,
    matre
    super
    filios
    allisa,
    sic faciet vobis
    Bethel,
    in
    qua
    vilulum
    posuistis aureum,
    a facie
    malitia:
    iniquitatumveslrarum, pro quibus
    hostibus
    traditi
    peribilis. Quod
    autemdicit : Matre
    super
    filios
    allisa,
    >adhoc
    pertinet, quod
    eademhistoria
    dicit, quia postquamcomprehendit
    Gedeon Zehee
    et
    Salmana, principes Madianitarum,
    ait iUis:
    Qua-
    les fuerunt viri
    quos
    occidislis in Thabor ? Cui
    Salmana
    respondit
    : Similes tui
    fuerunt,
    et unus
    exillissicut filius
    rgis. Quibus
    illeait: Si servassetis
    eos,
    nonocciderem
    vos, etc.; quousqueconcludens,
    ait : Sicut fecit mulieres sine liberis
    gladius tuus,
    sic mater tua erit sineliberis.
    Percussiique
    eumet
    interfecit. Allisa est
    itaque
    mater
    super filios, quia
    nimiodoloreconfracta exmorte
    filiorum,
    vel certe
    cum
    ipsis
    est
    pariter interempta
    :
    potuit
    enimfieri
    ut ibi
    esset,
    et cum
    ipsis pariter alliderelur, quia,
    sicut
    supradictumest, quod
    cumomnibus
    quae
    hbe-
    bant,
    ascendebant adterramIsral
    CAPUT XL
    Sicuti mane
    transit, perlransit
    rex Isral, t Di-
    versis
    figuris explicat
    eurodem
    sensum,
    quod supra
    dixerat : Transire fecit Samaria
    regem
    suum
    quasi
    spumam super
    faciem
    aquae.
    >Eamdemetenint rem
    sub alia
    ponit
    similitudine: sicut enimmane adve-
    niente sole cito
    transit,
    ita
    pertransiit
    rex Isral
    Ose, quiacap
    tusest abhostibus. Est autemmane
    aurorae
    orlus,
    a fine noctis
    usque
    ad ortumsolis.
    <
    Quiapuer Isral,
    et dilexi eum. >
    Exponit
    bnfi-
    cia
    quaeipsi
    contulerat Deus. Puer
    (inquit)
    erat
    Isral,
    idoiacolensin
    jEgypto,
    et
    puerililer sapiens,
    et dilexi eumin
    patriarchis
    et
    reliquis
    sanctis. Et
    ex
    jgypto
    vdcavi filium
    meum,

    subaudis
    per
    Moysen.
    Sic enim
    ipse
    dixit Pharaoni : Haecdicit
    Dominus:
    Primogenitum
    meumdimilleut
    sacrificet
    mihi in deserto. Et
    alibi, Primogenitus
    meusIsral.
    Et iterum: Filios enutrivi et exaltavi.
    Quod
    si ad
    Christum, qui
    est Filius
    Patris,
    istareferre volueri-
    mus,
    ex
    iEgypto
    eamvoca
    vit, quando(ut
    Matthaeus
    ait)
    ad
    praeceptumangeli
    una cummatre
    virgine
    a
    J oseph
    reduclus est in terram Isral.
    Spiritualiter
    autem
    jEgyptus, quae
    tenebrae
    dicitur,
    hunemundum
    significat.
    Tune
    ergo
    DeusFiliumsuumex
    jEgypto
    vocavit, quando per
    ascensionis
    gloriam,
    ab hoc
    mundo sublevalumincoelocollocavit.
    Vocaverunt eos.

    Quia
    Isral licet
    singulariter
    dicatur, pluraliter intelligitur,
    sicut
    populus
    el
    plebs.
    Recte a
    singulari
    transit ad
    pluralem
    : Vocaverunt
    eos,
    idest J udaeos
    omnes, Moyses,
    et
    Aaron,
    et cae-
    teri,
    ut
    sequerenlur
    eos
    egredientes
    de terra
    Mgy-
    pti,
    et ut Dei
    implerent jussionem
    et volunlatem.
    j^
    Sic abierunt afacie
    eorum,
    id est taliter reces-
    serunt cito addoctrinamillorumvocati ab
    eis,
    ver-
    tentes eis
    terga
    et mentis
    duriliam, quando
    dixe-
    '
    runt Aaron : Fac nobis deos
    qui
    nos
    praccedant.
    Moysi
    enimhuic nescimus
    quid
    factum
    sit,
    et
    pr-
    cdentes clamaverunt : <lsti sunt dii
    lui, Isral,
    et
    caetera'.>Baalim
    immolabant,
    et siraulacrissacri-
    ficabant. >Nonenimeis suffeceratvocantes conte-
    mnere,
    nisi immolarent Baal
    temporeAchab, qui
    accepit
    idoluma
    Sidoniis,
    eo
    quodJ ezabel,
    filiamr-
    gis Sidoniorum,
    duxerit. Baal autem
    ipse
    est Beel-
    phegor.
    Simulacris etiam
    sacrificabant,
    nonsolum
    inDanet inBethel idola
    colenles,
    sedetiaminmon-
    tibus et lucis
    caeterisque
    locisamoenisvarias
    imagi-
    nes adorantes. Dehaereticisfacilis
    intelligentia
    est,
    B
    quorumrex,
    idest
    diabolus,
    vel
    quilibet
    haeresiar-
    ches,
    instar diluculi transiet.
    Quos
    in
    infantia,
    quando
    crediderunt et erant
    parvuli, atque
    Chri-
    stiano nomine
    censebantur,
    dilexit
    Deus,
    et vocavit
    eosdetribulatione et tenebris
    ^Egypli.
    Vocavitau-
    tem
    apostolos
    et doclores
    Ecclesiae,
    a
    quibusvocati,
    recesserunt a facie
    eorum,
    et adoraverunt
    Beelphe-
    gor,
    hoc est suisvitiis et libidini
    servientes,
    immo-
    labant simulacris
    quae
    sibi finxerant.
    Singuli
    enim
    baerelicorumhbebant deos
    suos,
    et
    quodeunque
    simulaverint, quasi sculptile
    colunt et conflatile.
    Et
    ego quasi
    nutritius
    Ephraim.
    Narrt
    quo
    amore Isral dilexerit vocando ex
    jEgypto,
    secun-
    dumillud Deuleronomii : Portavit teDominusDeus
    luus,
    ut solet homo
    gestare parvulumfilium,
    etc.
    G Portabameos inbrachiis
    nieis,
    i idest in forti-
    tudinemea. Acsi diceret :
    Egoqui
    eram
    pater,
    fa-
    ctus sum
    nutritius,
    et
    parvulum
    meuminulnismeis
    ipseportabam,
    ne laedereturin
    solitudine,
    et ne vel
    sestuin
    die,
    vel tenebris terreretur in nocte: in die
    eram
    nubes,
    innoctecolumna
    ignis.
    <Et nescierunt
    quod
    curarem
    eos,
    idest cum
    peccassent,
    et fecis-
    sent sibi
    caput vituli,
    dedi eis locum
    poenitenliae,
    et
    ignoraverunt quod
    curare eos
    vellem,
    idest ntundare
    ab idolissuis. lu funiculisAdamtraitant
    eos,
    >id
    est in affectudilectionis
    quo
    Adamdilexi :
    quia
    sic-
    ut eumsanctum
    feci,
    ita et illossanctificarevolui
    et mundosreddere. Unde et subditur : <invinculis
    charilatis,
    i id est in summo affectu dilectionis.
    Unde.et in alia translatione babelur : In funiculis
    hominumIraham eos. Et est sensus : ea charilate
    qua
    dilexi et astrinxi mihi
    Abraham,
    Isaac et caete-
    ros
    sanctos,
    conjungara
    mihi el istos. <Et ero eis
    quasi
    exalians
    jugumsuper
    maxillas
    eorum,
    idest
    auferamabeis
    jugumlegis,
    ut non
    pereant
    secun-
    dum
    gravissimumpondus ejus, quo
    ait :
    Qui
    fece-
    rit
    idolum,
    et
    qui
    immolaverit
    Moloch,
    morterao-
    riatur. >
    Quia
    enimmisericordiam
    potiusquam
    vin-
    dictam
    volo,jugumlegissublevabo,
    ne
    ponderi
    iliius
    succumbant,
    vel
    jugumcaptivitatis
    et dominalionis
    cunctarura
    per
    circuitumnationumauferamab eis.
    Et declinavi ad eumut
    vesceretur,
    >idest dedi ei
    escam manna in desertout
    pasceretur. Quod
    enim
    declinavi ad
    eum,
    ita est
    intelligendum
    :
    declinarc
    81 ENARRATIOIN OSEE
    PROPHETAM. 82
    feci adeumcibos. Possumus et haecverba ad advcn-
    j
    tum Dominicae incarnationis referre. Intantum
    (inquit)
    dilexi
    eos,
    et tam clemens
    pastor fui,
    ut
    morbidamovemhumeris meis
    ipse portarem. Ipsi
    vero
    ignoraverunt quod
    meaillos
    passione curarem,
    et
    quia
    amalor sum
    hominum,
    traitrent illosadcre-
    dendumvinculis
    charitalis, juxta
    iUud: Nemovenit
    ad Palrem nisi
    per
    me. Et arbitraii sunt
    jugum
    meumlev esse
    gravissimum,
    et declinavi ad eos
    deserens
    rgna coelorum,
    ut cum eis versarer
    assumpta
    forma
    hominis; dedique
    eis cibum cor-
    poris
    mei.
    Non revertetur in terram
    iEgypti.

    Populus
    Isral sub
    Manahen,rege
    decem
    tribuum,
    voluit fu-
    gere
    in
    .<Egyptum
    afacieSennacherib auxilium
    ffagi-
    tans. Contra
    quem
    hic
    loquitur Dominus,
    dicens : 1
    <Nonrevertetur
    (inquit)
    in terram
    ^Egypti,
    ut sci-
    licet habeant
    regem
    Pharaonem : sedAssur
    ipse
    rex
    ejus est,
    >id est
    Sennacherib,
    ac
    posthac
    erit
    rex
    ejus, quia captus
    in
    captivitatem ducetur,
    et
    dominabitur iliius
    jure
    victoris.
    Quare
    autem talia
    patiantur, aperitur
    cumsubditur :
    quoniam
    nolue-
    runt converti
    per poenitentiam,
    confisi in homme
    potiusquam
    inDeo.

    Coepitgladius
    iu civitatibus
    ejus,
    et consumet
    electos
    ejus.

    Vide
    quantum pondus miseriarum,
    ut
    non
    agri,
    vel
    possessiones,
    ac rura
    vastentur,
    sed
    mdias civitales hostis introeat.
    Coepit(inquit) gla-
    dius in civitatibus
    ejus,
    subaudis
    interficere,
    et
    consumet electos
    ejs,

    principes videlicet,
    ac ro-
    bustioresexercitus
    ejus,
    et comedet
    capita
    eorum.
    Quodipsos significat principes, qui jure capitis
    cae-
    teros
    regunt.
    Et
    populus
    meus
    pendebit
    ad reditum
    meum,

    id
    est,
    cum
    tempus
    venerit
    captivitatis,
    et
    gladius
    consumpseri
    omnes bellatores
    iliius,
    nec
    poterit
    aliquod
    invenire
    praesidium,
    tune
    plebs
    meamisera-
    bilis sero
    poenitentiamagel,
    hostibus cunctavastan-
    lihus
    pendebit
    ad meum
    reditum,
    et
    suspirabit,
    ac
    converti
    captanit;
    sed non
    proderit, quia quondam
    fuit
    populus.meus,
    nunc autemnon. <
    J ugum
    autem
    imponetur
    ei
    simul, quod
    non auferelur.
    Quia
    usque
    hodie adhuc servi
    permanent
    in
    montibus
    Persarum et Medoram. Potest hoc et ad
    tempora
    Romanorum
    referrt, quia
    tuneJ udaei ultima et
    per-
    ptua
    sunt
    captivitate
    damnati.
    Quomodo
    dabo
    te, Ephraim,
    protegam le,
    Isral ? id est non
    protectione dignus.
    More
    pii
    patris
    hic Dominus
    loquitur
    ad Isral.
    Quomodo
    (hiquit)
    dabote? id est
    quomodo polero
    le dare
    m
    captivitatem
    sine meo dolore?
    quomodo
    te
    pro-
    tegam,
    et
    quid
    tibi
    faciam,
    et
    qua
    arle te corri-
    piam,
    et
    quomodo
    le meo auxilio denudabo sine
    maximo cordis dolore? Hic enim
    loquitur quasi
    pater pius.

    Quomodo
    dabo te? ut
    Adama,

    sub-
    audis
    ,
    dabote
    ;

    ponam
    le sicut
    Seboim,
    >id est
    licet non sine
    dolore,
    tamen tradam
    le,
    et
    redigam
    te in
    pulverem
    et insolitudinem
    vaslam,
    et delebo
    usque
    ad cineres et
    fvillas,
    sicut delevi Adamam
    A et
    Seboim,
    et
    reliquas
    civitates Sodomorum. No-
    tandum
    quod
    ubi contra duas tribus Dominus
    loqui-
    tur
    per
    prophetas,
    non Adama
    ponitur
    et Seboim
    ,
    sed Sodoma et Gomorrha. Undein Isaia
    legimus,

    Audite verbum
    Domini, principes
    Sodomorum :
    percipite legem
    Domini Dei
    noslri,
    populus
    Goraor-
    rhae. Et Dominusin
    Evangelio discipulis,
    Tole-
    rabilius
    erit Sodomaeet Gomorrhae
    quam
    civilati
    quae
    non
    receperit
    vos. Et adJ rusalem Ezechiel :

    J ustificata esl Sodoma ex te.


    Quando
    autemde-
    cem
    loquilur tribubus,
    non Sodoma et Gomor-
    rha
    ,
    sed caeterae
    ponuntur
    civitates illi
    subjectae,
    propter
    hoc
    videlicet, quia
    licet decem
    majores
    es-
    sent
    numro, praeininebant
    tamen duae
    dignilate
    quadamlempli
    et sacerdotii.
    Ideoque gravius pec-
    B caverunt
    quam
    decem
    , quae
    bis omnibus care-
    bant,
    et
    insuper
    ab J rusalem
    longe
    erant rentoti.
    Simililer Sodomael Gomorrha
    majores
    fuerunt in
    scelere, quia nequitia
    borum caeleris
    principabatur.
    Subjectaequoque
    secutae
    sunt, ideoque gravius
    erit
    illis. Similiter
    gravius
    erit duabus
    tribubus, quae
    ~eliamin
    templo
    Domini coluerunt
    idola, quam
    de-
    cem. Servus enim
    qui
    scit volunlalem domini et
    non
    facit,
    plagis vapulabit
    rauliis. Unde ecclesias-
    tici
    viri,
    si iisdem
    quibus
    et haerelici conlinentur
    sceleribus, nequaquam
    Adamaeet
    Seboim, quae
    infe-
    riores
    sunt,
    sed Sodomaeet
    Gomorrhae, quaemajo-
    rant criminum
    sunt,
    cruciatibus
    subjacebunt.
    Cou-,
    versum est in me cor meum
    pariier,
    conturbala est
    poeniludo
    mea,
    id est monstrala est mea voluntas
    C
    paterno affectu, quia
    slatim ut loculus sum adver-
    sumte
    malum,
    et crudelem
    proluli
    sententiam
    ,..le-
    tigit
    me
    pietas
    vincente
    misericordia,
    veluli auste-
    ritatem
    judicis pietas mitigat patris.
    Stalim ut
    loculus summe
    Ephraim
    et Isral sicut Adama et
    Seboim
    positurum,
    mea commota sunt
    viscera,
    et
    poenituit
    me meum
    quondampopulum
    delere
    perpe-
    tuo. Sic enim
    loquitur
    hic Dominus: Veluli si
    quili-
    bet veslrum
    quidam
    dicat : Occidam
    te,
    et stalim
    poeniteittia
    ductus
    subjungat
    : Mea
    culpa, quia
    taliter
    ,
    locutus sumadversumte.
    !
    Non faciamfuroremiras
    meae,
    >
    idest'da mea
    j
    clementia non mutabor ut
    disperdamEphraim,
    si
    i in me
    poenitentiam egerit.
    Unde
    sequitur,
    Non
    TJ
    convertar,
    amea scilicet clementia ad crudelila-
    teitt,
    ut
    disperdam Ephraim,
    id est
    populum
    decemtribuum : non enim
    percutio
    ut
    disperdam
    in
    i
    perpetuum,
    sed ut emendem. Crudelitas
    quippe
    i mea
    poenilenliae
    et
    pieialis
    occasio est.
    Quoniam
    ) Deus
    ego sum,
    el non
    homo,
    in
    medio tui sanctus. t
    Homoad hoc
    percutit
    ut
    perdat,
    ad hoc irascitor
    ui
    vindicet, cujus judicium
    supplicium
    est.
    Deus
    s aulem ad hoc
    corripit
    ut
    emendet,
    ad hoc
    flagellt
    i ut
    corripiat. Quod
    vero
    sequitur
    : In medio tui san-
    ctus,
    taliter esl
    inlelligendum
    : Si
    poenitentiamagere
    t
    volueris,
    in medio tui
    ero,
    et habitabo
    tecum,
    et
    t salvabo
    te,
    et non
    ingrediar
    civilatem. >Ad hoc
    i
    scilicet ut
    puniam,
    sicut
    judices, quia
    non sum
    i unus
    de his
    quae
    in urbibus
    habitant,
    et bumanis
    83
    HAYMONIS
    HALBERSTAT. EP1SC. OPP.
    PARS I.

    COMMENT.BIBL. S-5
    legibus
    vivunt. J udaei banc sentenliam ita intelli-
    gunt
    : Si
    poenitentiamegeris,
    non
    ingrediar
    civita-
    tem
    gentium,
    sed tecum morabor. Aliter : Duas
    civitates
    saepelegimus,
    unamvidelicet
    quamcoepit
    'Cain,
    altrant Abel : una malQram
    est,
    altra
    ju-
    storum. Non
    ergo ingredilur
    dicens civilaiemeam
    ,
    quam parricida
    exstruxit,
    quae
    ex scelerefabricata
    est,
    sedin civitale Abel
    perpetuo
    manet. Possumus
    havceadem ad haereticos
    referre,
    deceptumque
    ab
    eis
    populum.
    Dicitur
    ergo
    haereticis
    quod,
    nisi
    poeni-
    tentiam
    egerint, ponantur
    sicut Adamaet Seboim
    ,
    ut nullam
    spem
    habeant salutis.
    Rursumque
    clc-
    meniissimus Pater dicit se mutare suamsenten-
    liam
    ,
    et
    poenitere
    quod
    lalia sit
    locutus,
    ut illos
    quoque
    ad
    poenitentiam
    et conversionein
    provocet.
    Nonfaciam
    ( inquit )
    in furore
    meo,
    non
    disperdam
    Eobraim, quantum, inquit,
    in me
    esl, quantumego
    cupio,
    si errorem verilate
    correxerit,
    si nie ma-
    gis
    antaverit
    quam principes
    haereseos. Deus enim
    ego sum,
    et non hbmo :
    lapsis
    manum
    porrigam,
    errantes ad salulemvocabo
    ;
    et
    quia
    sanclus
    sum,
    propterea
    non
    ingrediar
    civitatupt conciliabula et
    urbes haereticorum: foras
    exeuntes de urbibus suis
    libenler
    recipio;
    in civitates illorumnon
    ingrediar.

    Post Dominumambulabunt. Vox


    prophetae,
    acsi
    diceret :
    Quia
    lanta est misericordia Domini. ut
    etiam
    peccantibus
    veniam
    polliceaiiir,
    et
    prospra
    repromittat:

    post
    Dominum
    ambulabunt,
    id est
    eumimitabuntur conversi ad illum.
    Quasi
    leo ru-
    giet, quia ipse rugiet,
    el formidabunt filii maris. >
    Leo,
    quando
    famem
    palitur, magnum
    solet
    rugitum
    ^
    emiltere;
    ad
    cujus
    vocemomnes besliaeel volatilia
    pavent, stantque
    ftxo
    gradu.
    Domini
    ilaque rugilus
    fuit comminatio
    caplivilalis, quando
    ait : <Sicut
    Adama
    ponam
    teet sicut Seboim. >De
    quo
    et Anios
    dicit : Dominusde Sion
    rugiet,
    et de
    J rusalem
    da-
    bit vocemsuam. Vel etiam
    rugitus
    iliius lerror in-
    telligitur gentibus incussus,
    ut J udaeorumsolvere-
    tur
    captivitas. Rugitus quoque
    iliius
    fuit, quando
    praesens
    in
    carne,
    ait : Omnis arbor
    quae
    non fa-
    cit fructum bonum
    excidelur,
    et in
    ignem
    mitte-
    tur.
    Adbanc en'mt
    vocem, quando
    verus Ieoinfre-
    muit,
    etiamfalsus
    leo, qui est, juxta apostolum
    Pe-
    Irum,
    adversarius nosler
    ,
    illico conticuil.
    Rugiit
    etiam
    quando
    dixit : Tune dicet rex bis
    qui
    a si-
    nislris erunt : Disceditea
    me, maledicli,
    in
    ignem
    '
    aeternum.
    Erit autemhic
    rugilus perfectus
    et
    aper-
    tus, quando
    veniente eo ad
    judicium,
    non solum
    bomines,
    sed
    angeli
    eliam
    pavebunt.
    Undesubditur :
    Et formitlabunt filii
    maris,
    hoc est filii
    hujus
    saeculi. Mareenim
    saepepraesens
    saccuhtin
    significat.
    Et avolabunt
    quasi
    avis ex
    jEgypto,
    et
    quasi
    columba de terra
    Assyriorum
    : et collocabo eosin
    domibus suis. J udaei haec omnia adhuc ventura
    praestolaittur.
    Nosaulem
    quiajam
    transacta
    cogno-
    scimus, dicamus,
    quia
    de
    jEgypto
    el de
    Assyriis,
    hoc
    est,
    ab oriente et
    occidente,
    aquilone
    et me-
    ridie,
    fidles,
    ad fidemconvolant
    Chrisli, simplici-
    tatept
    et
    intiocentiam columba;
    imitantes,
    ut
    post-
    A
    modum
    possint
    avolare de
    polestate daemonuin,
    ut collocenlur in domibus
    suis,
    hoc est m coele-
    slibus
    mansionibus,
    in sinu videlicet
    Abrahae,Isaac,
    el J acob. Si autemad haereticos
    specialiler
    hoc re-
    ferre volumus,
    audita voce
    leonis, judicium
    dam-
    nationis
    ejus comminantes, qui
    fuerant nati ex
    amaris
    aquis haereticorum,
    assument
    pennas,
    et
    volabunt
    quasi avis,
    vel
    quasi
    columba de terra
    Assyriorum,
    id est
    dacmonum,
    vel de
    jEgypto,
    id
    est moerore
    tribulationis,
    a
    quibus liberati,
    habi-
    tent in domibus
    suis,
    hoc est in fideEcclesiae.
    Circumdedit mein
    negotiatione Ephraim,
    et in
    dolodomus
    Isral,
    id est
    negavit
    me
    Ephraim,
    hoc
    est,
    J roboam idola
    colens,
    et deitatis ho-
    norent mihi non reddidit. Isral
    quoque
    deludere
    B
    voluit,
    faciens idola,
    quasi
    in
    ipsis
    esset
    aliquid
    divinilatis.
    J udasautemleslis descendit cumDeoel
    cumsanclis fidelibus. Tradunl Hebraei:
    quia,
    cum
    egrederenlur
    filii Isral de
    iEgypto,
    et esset eis ex
    una
    parte
    mons
    altissimus,
    et ex alia mare Ru-
    brum
    ,
    ex lerlia vero
    hostes,
    et ita inclnsi trade-
    rentur,
    caeleris tribubus
    dubitantibus,
    et in
    jgy-
    plum
    redire
    volentibus,
    J udas
    (hoc
    est duaetri-
    bus
    qui
    habitant
    lemplum, legem, prophetas)
    te-
    stis verborum
    Domini, cujus praeeepta
    servabat,
    descendit cumDeo
    ,
    idest
    semetipsum
    humilians
    ,
    Domini
    vesligia
    secu'tus
    est,
    el hoc cum sanclis
    fidelibus,
    hoc est cumeis
    qui
    in fine
    pertransie-
    runt,
    vel certe cum
    patribus quorumopra
    iraita-
    batur. Circumdant haerelici Dominumin
    mendacio,

    imo in
    negalione. Quidquid
    enim
    loqpuntur, negant
    imo mendacium est : et circutndanl enmin
    dolis,
    id est in
    impielal
    domus
    Isral,
    dum universa
    quaesimulant,
    artificioso sermone
    componuitt,
    et
    impietatem
    contra
    Deum
    loquuntur.
    J udas
    autem,
    hoc est vir
    ecelesiasticus,
    non
    superbit,
    non infla-
    lur tumore
    haeretico,
    sed humiliatur cum
    Deo,
    el
    cumsanctorum eboro fidelisest. Sive testis fidelis
    est et
    robustus,
    dumsedificaldomum
    supra petram,
    quae
    nulla
    tempestate quatialur.
    CAPUT Xl.
    <
    Ephraim pascit venium,
    et
    sequitur
    aestum. >
    Narrt bisloria
    Manaben, regem Isral, pace
    facta
    cum
    Assur,
    ab
    J Egypiiis
    auxilium
    postulasse.
    Hoc
    est, ilaque quod
    hic
    dicitur, Ephraim pascit
    ven-
    ium
    ,
    hoc est vana
    spedecipitur,
    fidwciam
    ponens
    in
    homine. Et
    sequitur
    aesluni,
    id est
    pergil
    ad
    jEgy-
    ptunt, quae
    in meridiana
    parle
    mundi sita esl.
    Tota die mendacium et vastilatem
    mulliplical.

    Tola
    die,
    id est omni
    tempore,
    mendacium,
    idest
    idolaet vastilatem calamitatis
    videlicet,
    et afflictto-
    nis sibi
    multiplicat,
    et eversiouemsuis urbibus
    prae-
    parat.
    El foedusvidelicet cum
    Assyriis
    iniit
    Manaben,
    sicut
    supradiclum
    est, qui
    misit
    eis,
    id
    est
    Assyriis
    munera,
    ut sibi eos foederarent. Et
    oleumin
    J Egyptitm
    ferebat.-
    Postquam
    foeduscum
    Assyriis iniit,
    el sibi Sennacherib
    conjungere
    non
    potuit,
    sed
    cpgnovil
    eumadversum se veuire, nj.i
    85 ENARRATIOIN OSEE PROPHETAM. 86
    sit munera Pliaraoni. Inter
    quae
    etiam ei oleumdi-.
    rexit, quod
    clarissimumac
    preiiosissimum
    nascitur
    in
    Samaria, porro
    in
    M%ypio
    non
    reperitur.
    Tente-
    mus haeceademhaereticis
    coaptare. Ephraimpascit
    ventum,
    id est suis
    operibus
    laetificatdaemones.Et
    sequitur aeslum,
    qui
    contrarius est
    floribus,
    et
    germi-
    nanlia cuncla
    disperdit.
    Undeet
    Septuaginla
    ventum
    urentem
    ponunt.
    Totadie
    mendacium,
    hoc esl fai-
    sant
    doctrinam,
    el
    vastilatem,
    hocest interilum sibi
    suisquemultipbcat,
    diint
    proprio
    nonest errore con-
    tenlus,
    sedmullossibi
    discipulos
    vanilatis
    aggregat.
    Foedus
    quoque
    cum
    Assyriis ineunt,
    id est cum
    daemoiiibus
    pacemhabent, quorum
    voluntati obse-
    quuntur
    : et oleumin
    ^Egyptuin ferunt, quia
    cum
    sint in tenebris
    erroris,
    scientiam
    Spiritus
    sancti se
    habere
    nieniiuntur, quem
    non
    merenlur,
    qui
    extra
    Ecclesiamsunt.
    J udicium
    ergo
    Domini cumJ uda.
    Captivitatis
    scilicet et
    raiseriarum, quia
    decem tribubus
    pro
    peccalis
    suis
    captivatis ,
    non
    egit poenilentiam,
    sed
    insuper pejus operatus est, inlantum,
    sicut
    Ezechiel
    propheta manifestt,
    ut vinceret sorores
    suas sceleribus suis. El
    visitatio,
    idest
    magni
    -
    ludo
    tormentorum
    et
    flagella atque supplicia,

    su-
    per J acob,
    id
    est, super
    duas
    iribus, quae
    ex se-
    mine
    ejus
    orlaesunl. <J uxta vias
    ejus,"
    et
    juxta
    ad-
    inveniiones
    ejus
    reddet
    ei,
    id
    est, qualia fecit,
    talia
    recipiet.
    Non enim fortuitu lanlum
    concidit,
    et humana concidit
    fragilitate,
    sed
    nquisivit,
    et
    adinvenit in
    quibus peccaret
    In utero
    supplantavit
    fratrem suum. Veteris
    hic recordatur
    hisloriae,
    ut Dei misericordia
    erga
    J acob,
    et iUiusduritia contra Deum
    cognoscatur,
    quoniam,
    cumadhuc esset inutero
    Rebeccae, sup-
    plantavit
    fratrem suum
    Esau,
    non
    ulique
    fortitu-
    dine
    propria,
    sed Dei
    dispositione, qui
    eum sibi
    fidelem
    putabat
    futurum
    palriarcham.
    Et in forti-
    tudinesuadirectus cum
    angelo.

    Quando
    tuissus est
    a
    paire
    suoin
    Mesopotamiam,
    vel
    quando
    ad tor-
    rentem cumJ acob iota nocte
    anglus
    luctatus
    est,
    a
    quo
    benediclionem
    accipiens,
    audivit : Si contra
    Deum fortis
    fuisti, quanto inagis
    contra homines
    praevalebis?
    Et invalnit ad
    angelum
    : Precibus
    impetrans
    ul sibi benedictionem daret. Et confortatus est. i
    Ipsius
    benedictione
    quem viceral, quando
    dictum
    est illi :
    Non vocaberis
    J acob,
    sedIsral erit no-
    men lutrin. >
    Flevil,
    et
    rogavit
    eum.
    Quando
    dixit,
    Nondimittamtenisi benedixeris mihi. Ista
    enimest luctatio
    quamgessil
    cura
    angelo, precibus
    tenens ilhtmut sibi
    benediceret,
    non viribus
    operis.
    In Bethel invenit eum. Ordo
    praeposterus
    est.
    Prius enim
    palris matrisque acquiescens consilio,
    dum
    fugeret
    a faciefralris
    sui,
    angelum
    in
    Belhel,
    quando
    subiniltens
    lapideracapili,
    obdormivil
    ;
    ibi
    que angelos
    Dei vidil ascendentes el
    descendenles,
    et audivitDominumsubnixum
    scalae,
    dicentemsibi:
    1
    J acob, J acob,
    noli
    timere,
    ego
    sumDominusDeus
    patrum
    tuorum: descende,
    eroque tecum,
    et redu-
    A
    eamte. t
    Quam
    ob causant vocavit nomen loci iliius
    Belhel,
    id est domus Dei. El ibi locutus est no-
    biscumin
    ptre
    scilicet
    nostro,
    dicens illi:
    Ter-
    rant in
    qua dormis,
    tibi dabo et semini tuo.
    Dominus Deus
    exercilum,
    Dominus memo-
    riale
    ejus,
    idesl hoc memorialenominis siti ddit
    illi ut dicerelur
    Isral,
    hoc est vir videns Deum.
    Quod
    nomen
    usque
    nunc retinent f.lii
    ejus. Ipse
    enim
    suo nomine
    quod
    ab
    angelo
    ei
    imposituin est,
    sem-
    per
    nominis Dei recordatur,
    a
    quo
    el ilavocatur.
    Et lu ad DominumDeum
    tuum
    converteris.
    Apostrophant
    facit
    Propheta
    rl J udam : Cumhaec
    ( inquit )
    ila se
    habeant, tu,
    6
    J uda,
    converteris ad
    Dominum Deum
    tuum, poenilentiam agendo
    el in
    eum fidcliler credendo.
    Quod
    tune
    rhtpletum
    est,
    B
    quando
    una diecrediierunttria
    millia,
    alia
    quinque
    millia,
    et
    deinceps
    milita millia. Misericordiamet
    judicium custodi,
    et
    spera
    in Domino Deo tuo
    semper.
    Primum tibi
    miserere, juxta quod
    scri-
    ptum
    esl : Miserereanimaeluae
    placens
    Deo. Deinde
    etiam aliis niisoricordiam
    impendere stude, juxta
    illud: Facile vobis amicos de mammona
    iniqui-
    tatis,
    etc. Deinde eliamcustodi
    judicium
    discre-
    tionis inter honumet
    malum,
    Deumet diabolum:
    et cumu
    tiumque feceris, spera
    inDominoDeo
    tuo,
    semper
    bonis
    operibus
    ad
    majora proficiendo.
    Pos-
    sumus haeceadem
    quae
    de J uda dicuntur referre ad
    ecclesiasticum
    quemlibet virum,
    qui
    a Dominocor-
    ripitur, quod
    non sit
    pristinorum
    beneficoram
    ejus
    mentor,
    sed
    quotidie peccala peccalis consociet;
    ^
    quae
    sint etiam
    ipsa
    bnficia
    exponit
    : Cum te
    (
    in-
    quit )
    nascentem Ecclesia
    parturiret, supplantasii
    Esau,
    subaudis J udaeum sive
    gentilem populum,
    ejus acceptis priinogenitis,
    et in fortitudine tua di-
    rectus es contra
    angelum,
    vel vincens
    malignos
    spiritus,
    vel roboratus benedictionibus
    angeli
    et in-
    valuisti contra
    angelum,
    id est
    precibus
    tibi eum
    esse fecisti
    adjuiorem, proevaleres
    etiamcontra ho-
    mines.
    Posiquam
    aulemhabuisti
    victoriam,
    flevisti
    el
    rogasti angelumDomini,
    el
    peccalorumveterum
    recordatus,
    invenisti eumin
    Bethel,
    hocest indomo
    Dei
    quod
    est
    Ecclesia, sive,
    secundum
    Sepluaginta,
    in domo Oven,
    id est
    doloris,
    et
    lacrymarum,
    ac
    poenitenlia;.
    El ul sciretnus
    quis
    sit isle
    J udas,
    ibi
    n
    inquil,
    hoc esl in Ecclesia loculus est
    nobiscupt,
    id est nobis Chrislianis. Et ex eo
    tempore
    Christi
    ceiisemur nomine,
    el
    ipsodirigenle corrigimur.
    Ila-
    que,
    o vir
    ecclesiastice, qui appellaris
    J udas et
    contiiens,
    convertere
    quotidie per poenitenliam
    ad
    Deumluura;
    et si forle
    peccaveris,
    convertere ad
    Deum,tuum,
    queinadmodutn agebai Propheta
    da-
    mans : Laboravi in
    geniilu
    meo. Serva etiam Dei
    mandata;
    fac in aliis misericord;am
    ,
    ut et
    ipse
    mi-
    sericordiam
    consequaris. Spera,, quoque
    .inDomino
    Deotuo
    semper,
    sive
    appropinqua
    Deo
    jugiter,
    in
    omni
    tempore
    in virtute
    proficiens,
    ac
    propinquans
    Deotuo
    semper.

    Chanaan,
    in manu
    ejus
    statera dolosa. Mo-
    nuerat J udam
    superius
    ut converleretur ad Domi-
    #
    87 HAYMONISHALBERSTAT.EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 88
    numDeum
    suum,
    et misericordiam
    atque judicium
    servans, speraret
    inDominoDeosuo
    semper
    : nunc
    ad
    Ephraim,
    id est ad decemtribus sermoconver-
    titur, quae
    Chanaan
    appellantur,
    non
    per naluram,
    sed
    per imitationem, juxta
    illud
    quodloquitur
    Da-
    niel ad
    presbyterum, qui utique
    de semine J udae
    erat : <Semen
    Chanaan,
    et non
    J uda, species
    de-
    cepit
    te. >EtinEzechieleadHierusalemdictum
    legi-
    mus: <Pater tuusAmorraeus,
    et mater tuaCethaea.>
    Slateram dolosaminter
    Ephraim,
    contra illud: Sit
    tibi
    oequus
    modius,justusque
    sextarius. Calumniam
    dilexit,
    idest nonsolumhabuit stateram
    iuiquam
    ac
    dolosam,
    sed etiamcalumniam
    dilexit,
    id est
    oppressionempauperum, quosper potentiamexspo-
    liavit.
    <Et dixit
    Ephraim
    : Verumtamen dives effectus
    sum. >Nunc manifestius
    ponit quis
    sit iste Cha-
    naan,
    id est decemtribus
    quae
    dixerunt : Dives
    effectus
    sum,
    >id est omnibus
    temporalibus
    bonis
    abundo. Et est sensus : Non euro
    undecunque
    haec
    mihi
    congregaverim,
    cumtamenhabeam
    quodpos-
    sideam. Hoc morbo laborant
    mulli, quia
    divitias
    quas habent,
    patiperibus
    non
    crogant,
    nec
    pro
    his
    Beo
    -graliasagunt,
    de
    quibus scriptum
    est : Divitiae
    congregataeigni
    comburenlur. Non enimfiunl illis
    redemptio,
    cum
    Scripturadicat,

    Redemptio
    animas
    viri
    propriaedivitiae,
    et Dominus in
    Evangelio
    :
    <Facite vobis amicosde mammona
    iniquitatis.
    i
    Inveni idolummihi.
    Ipsas divitias, quibus
    erat
    refectus,
    idolum
    appeilat.
    Sicut enim
    gulosis
    Deus
    venter
    est,
    ka et avaris aurumidolumest. Vel
    certe veraciter hoc
    dicunt, quia
    idola
    pro
    Deocole-
    bant.
    <Omneslaboresmei non invenient mihi
    iniquita-
    tem
    quampeccavi.
    Sensusest :
    Quidquidpeccavero,
    quia
    divitias
    habui,
    ab his
    qui
    meo auxilio indi-
    gent,
    non mihi
    imputabitur. Quia
    enim bonis meis
    indigent,
    non te
    propeccatis
    meis
    accusabunt,
    quin
    potius
    laudabor ab
    illis,
    sicut
    scriptum
    est : Et
    qui
    iniquaegerit,
    benedicetur. Haecenim
    duo, divitias
    scilicet et famulorum
    ambitio,
    accusatione carent.
    Diviti enim
    plurimi
    sunt amici. Haecomniahaereticis
    aptantur,
    in
    quorum
    manuest statera dolosa:
    quia
    quoscunquepossunt,
    fraudulenter
    decipiunt.
    Calum-
    niam
    quoquediligunt,
    durainnocentes
    persequuntur,
    et
    per potentiamopprimunt; qui postquam
    aliosde-
    ceperint,
    soientdicere: Divitesfacti sumusmullitu-
    dine
    discipulorum qui
    nos
    sequuntur.
    Invenimus
    idolum
    nobis,
    idcircovel maxime haereses
    compo-
    nunlur,
    ut dvorent domos
    viduaram, quaesemper
    discunt,
    et
    nunquam
    ad scientiam veritatis
    .perve-
    niunt. Et
    pulchre
    ait : cInveni idolummihi. Omnia
    enimhaereticorum
    figmenla
    idola
    sunt,
    et ab
    impie-
    taie
    genlilium
    nihil
    diffrant;
    soient
    itaque
    dicere:
    Quidquidfecero, quidquid egero
    mihi non
    poterit
    imputari.
    Habeoenimdivitias
    meas, argumentaphi-
    losophorum,
    habeo multitudinem
    populi, quamqui
    aspexerit
    non mearbitrabitur
    peccare.
    Et
    ego
    Dominus Deustuus
    ex terra
    ^Egypii.

    A Sen3us est : Te blante in scelere et


    gloriante
    in
    mullitudinedivitiarum,
    intantumut dceres: Dives
    effectus
    sum,
    inveni idolum
    mihi,
    licet
    graviter
    peccares, ego
    DominusDeus
    tuus, qui
    eduxi te de
    terra
    jEgypti, quando
    serviebas
    Pharaoni,
    et aedift-
    cabas delulo et
    paleis
    civitates,
    adhuc tribuo tibi
    locum
    poenitenliae
    ;
    undesubditur : <Adhuc sederete
    faciamin
    tabernaculis,
    sicut indiebusfestivitalis. >
    Diesfestivitalis
    scenopegiamvocat, quaeseplimo
    a
    Pascbamense
    celebratur,
    et inmemoriamsuae
    egres-
    sionisde terra
    iEgypti,
    in tabernaculis habitabant
    filii Isral. Sicut
    (inquit)
    eo
    tempore
    de
    iEgypto
    le
    libravi,
    et in tabernaculis
    per quadraginta
    anttos
    habitare
    feci,
    sic et nunc
    faciam,
    educens te de
    captivitate,
    ut indiebuseliam
    feslivitatisscenopegiae,
    "
    more
    patrum
    tuorumin tabernaculis
    sedeas,
    si lan-
    tumfeceris
    quaepraecepi.
    Et locutus sum
    super prophetas,
    i id est
    per
    prophetas,
    ul
    perMoysen,perlsaiam,
    J eremiam,
    el
    caeteros.
    <Et
    ego
    visionem
    multiplicavi.
    Unde
    Isaias :
    Vidi Dominumsedenlem
    super
    solium
    excelsum. Et Daniel:
    Aspiciebam
    in visu
    noclis,
    et ecceFilius hominisveniebat. i Et in manibus
    prophetarum
    assimilatus sum. Ut Adam
    typunt
    iliius
    tenuit, qui
    dorraiensex suo latere formavit
    Evam,
    ut Christus Ecclesiamin
    cruce,
    sicutJ onas
    ;
    unde Dominus: Sicut fuit J onas inventre ceti
    ;
    >
    sicut David
    qui
    stravit
    Goliam,
    sicut Isaac
    pro quo
    aries immolatus
    est,
    adeos
    quoque qui
    haereticos
    sunt
    seculi,
    dicitur ut revertanlur ad
    Deum, qui
    ma-
    gis
    vult
    poenitentiampeccatorisquant
    mortem.
    Ipsum
    enim esse
    qui
    eos eduxerit de
    iEgypto,
    id est de
    tenebris et errore
    gentilium,
    credi
    oportet.
    Et ne
    forsitan
    peccati
    memorestardiusrevertanlur :Adhuc
    (inquit)
    sederevos faciamin
    tabernaculis,
    sicut in
    diebus
    festivitalis,
    ul
    quod
    fecit
    baptisma,
    hocfacial
    et
    poenitenlia,
    et habitent intabernaculis
    Salvatoris,
    hoc est in
    ecclesiis,
    de
    quibus
    dicilur : Plantati in
    domo
    Domini,
    in atriis domusDei nostri florebunt.
    Et ne
    putent
    haeresiarchaset
    principes
    erroris sui
    Denoculos
    Spiritu
    :
    Ego sum, inquit, qui
    loculus
    sumad
    prophelas,
    et nonad
    magislrosvestros,
    et
    ego
    visiones
    multiplicavi,
    et in manu
    prophetarum
    eorum
    qui
    sunt inEcclesia
    constituli,
    assimilatussum.
    Si Galaad
    idolum,
    ergo
    frustra errant in
    Galgal
    bubusimmolmes. Galaadet mons
    est,
    el civitas
    juxta
    eumdemmontent sita trans J ordanemin tribu
    Gad,
    de
    quasuperius legimus
    : <Civitas
    operantium
    idolum, supplantatasanguine.

    Galgal
    verointribu
    J uda
    propeBethel,
    de
    quasupradictum
    est: Omnis
    nequitia
    eorum in
    Galgal.
    >
    Quia ergo
    el decem
    tribus, quae significantur per Galaad,
    et duae
    quaeexprimunlur per Galgal,
    iniisdemlocisidola
    colebant,
    recte dicitur : Si Galaad
    idolum,

    etc.,
    idest si decemtribus idola
    colunt,
    quaetemplo,
    sacerdolibus,
    et Dei
    religionecarent,
    tamen
    tu,
    o
    J uda,
    frustra Deum
    dereliquisti,
    et in
    Galgal
    idola
    veneraris
    ,
    cumhabeas
    templum, sacerdotium,
    et
    caetera
    quae
    adverumrilum
    pertinent.
    Porro
    boves,
    I
    89
    ENARRATIO
    IN OSEE PROPHETAM.
    90
    vilulos
    appeilat.
    Namet altaria eorum
    quasi
    acervi j
    super
    sulcos
    agri,

    subauditur, remanebunt,
    et re-
    linquentur absque cultura,
    illis in
    captivitatem
    du-
    ctis,
    sicuti tumuU de
    lapidibus
    et arenis
    congre-
    gali.

    Fugit
    J acob in
    regionem Syriae.
    Historiam
    Geneseos
    tangere propheta
    videtur, loquens
    de
    fuga
    J acob,
    qui fugit
    adLaban avunculumsuumin
    regio-
    nem
    Syriae,
    de
    quo
    et
    supra
    dixeral : In ulero
    sup-
    plantavit
    fratrem
    suum,
    et in fortitudine suadire-
    ctus est cum
    angelo.
    Et servivit Isral;

    boc
    est
    ipseJ acob,
    in
    uxore,
    id est
    propter
    uxorem,
    Rachel
    scilicet, septem
    annis
    pascens
    ovesavunculi
    sui. <Et in uxore
    servivit, pro
    alia videlicet alios
    septem.
    In
    propheta
    autem eduxit eum Dominus de
    jEgyplo,
    et in
    propheta
    servatus
    est.
    Quia
    deJ acob
    et Isral historiam texere
    coeperat, conjungit patri
    filios,
    dicens : In
    propheta
    eduxit eum Dominus
    de
    .^Egypte,
    in
    Moyse
    videlicet,quo
    monente
    egressi
    sunl de terra
    -<Egypti.
    Vel
    certe,
    si altius haecvolu-
    mus
    inlelligere, Dominus,
    id esl Deus
    Pater,
    in
    pro-
    pheta,
    idest in
    Christo, populum
    suumde tenebris
    infidelitatiseduxit. Porro in
    propheta
    idem
    populus
    servatus
    est, quando pro peccalo viluli,
    Domini ira
    saeviente, prostralus
    coram eo dixit : Aut dimitte
    eis,
    aut dele me de libro
    tuo,

    etc., quousque
    responsum
    est ei : Dimisi
    juxta
    verbum tuum.
    Non
    errabit, qui supplantatorem
    J acob et Isral
    videntemDeumin
    typo
    Domini dixerit
    praecessisse,
    et Rachel
    primo
    sterilem
    atque formosam, quam
    plurimum
    dilexit
    J acob, significare
    Ecclesiam: Liam
    aulem
    lippientibus
    oculis
    atque fecundam,
    Synagogae
    sacramenta
    monstrare,
    et
    quodipse
    credentium
    po-
    pulum
    eduxeril de tenebris
    hujus
    saeculi,
    et ad
    lucidissimaJ ordanis
    fluenla,
    id est
    baptismumper-
    venerit.
    Adiracundiamme
    provocavit Ephraim
    inamari-
    tudinibussuis. Sensus est:Cum
    egoEphraim,
    idest
    omnes decemtribus de
    ^Egyptia
    servitute liberave-
    rint, mullaque
    bona illi
    concesserim, provocavitme,
    qui
    sumnatura
    dulcissimus,
    insuis
    amaritudinibus,
    id
    est fecitme
    amarum,
    et
    coegit
    reddere vindictam.
    Et
    sanguisejus super
    eum
    veniet,
    id est
    ipse
    erit
    causa mortis
    ejus,
    id est
    propter peccatum
    suum
    ducelur
    captivus,
    et interficietur ab
    hostibus,
    se-
    cundum
    quod
    Davidad
    eum, qui
    se Sauleminterfe-
    cisse
    nuntiabat,
    dicit :
    Sanguis
    tuus
    super caput
    tuum. El
    opprobrium ejus
    restituet ei Dominus
    Deus
    tuus,
    id est vindictam
    blasphemiaequa
    dixi-
    sli: Isti sunt dii tui
    qii
    teeduxerunt deterra
    -lEgy-
    pti,
    faciet Dominus
    super
    te venire.
    Semper
    haere-
    tici clemeniissimumDominumad iracundiam
    provo-
    cant,
    et
    qui magis
    vult
    poenitentiampeccatoris quam
    morlem,
    duritia cordis sui
    punire compellunt.
    Et
    sanguiseorum, quo
    et suum et multorumeffuderunt
    sanguinem,
    veniet
    supereos,
    et
    opprobria quibus
    Do-
    mino
    blasphemabant
    restituet eis
    Dpminus
    Deus
    A suus,
    non
    quod
    eorumDominussit,
    sed
    quodquon-
    damDominuseorumfuit.
    CAPUT XIII.

    LoquenteEphraim,
    horror invasit Isral, i Lo-
    quente Ephraim,
    id est
    J roboam,
    filioNabalh,
    de
    tribu
    Ephraim,
    et
    praecipiente
    ut idola
    colerent,
    hor-
    ror,
    idest timor nimius invasit
    Isral,
    intanlum ut
    Deum
    derelinqueret,
    etidolissacrificaret. Undesub-
    ditur
    : Et
    deliquit
    in
    Baal,
    >idoloscilicet Sidonio-
    rum, qui
    et
    ipse
    est
    Bel,
    et mortuus
    est,
    infideli-
    tate
    perdens
    eum, qui
    dicit:

    Ego
    sumvita. Scri-
    ptum
    est enim: Anima
    quaepeccavetit ipsa
    mo-
    rietur.
    Et nunc addtderuni ad
    peccandura.
    Pec-
    B catum idololatriae
    peccato copulantes,
    fecerunt-
    que
    sibi
    conflalile,
    id est
    vitulum,
    de
    argenlo
    suo,
    t ut scilicet haberent
    ipsi quoque
    suos vitu-
    los,
    <
    quasi
    similitudinem idolorum.

    Quia
    enim
    rex habebat deos
    aureos, ipsi,
    id est
    populi
    sub-
    jecti,
    secundum suam
    possibilitalem
    in similitudi-
    nemillorumfecerunl sibi deos
    argenteos.
    Factura
    arlificumtotum
    est,
    idest
    opus
    hominis,
    non Dei.
    <His
    ipsi
    dicunt : Immolale
    bomines,
    vitulos ad-
    orantes. Sicut verbi
    gratia
    fecitManasses et multi
    alii,
    de
    quibus scriptum
    est: lmmolaverunt filiossuos
    et filias suas daemonibus. Acsi
    aperte
    diceret :
    Vos,
    cultores idolorum, quia
    hostiaenon
    suppetunt,
    filios
    et filias vestras idolavobiscumcolentes,
    idest vitulis
    immolate. Sin autem
    (ut quidamvolunt)
    daemones
    "
    loquunlur
    ad
    populum
    : Immolale
    homines,
    vilulos
    enimdfrant. Oslenditur
    ingluvies
    eorum
    qui
    san
    -
    guine
    victimarum aluntur et holocaustorum
    funto,
    quod,
    deficientibus
    hosliis,
    homines
    cupiunt
    immo-
    lari, quorum
    non solum
    intrim,
    sed et cruore lae-
    tanlur.
    <Idcirco erunt
    quasi
    nubes
    malutina,
    el sicut ros
    matuliuus
    pertransiens
    : sicut
    pulvis
    turbine
    raptus
    ex
    area,
    et sicut fumus de fumario.
    Quia(inquit)
    homines vitulis,
    imo uno vitulo immolaverunt,
    et
    adoraverunt
    vitulos,
    idcirco erunt
    quasi
    nubes, etc.,
    quae
    omniavidenlur ad
    tempus,
    et citoessedesinuitt.
    Nubes enimet ros sole advenienle
    fugantur
    et ex-
    siccantur ; pulvis quoque
    de area
    raptus,
    et fumus
    defumario in tenues auras dissolvuntur. Undeest :
    Sicut dficit
    fumus,
    dficient. Et est sensus: sicul hae
    quatuor
    subito dilabuntur,
    sic illi subito ducentur in
    Assyrios.
    Unde
    supra
    dictumest : Sicut mane
    per-
    transit,
    ita
    pertransiit
    rex Isral.
    Nubi autemroa-
    tuiinae,
    et rori,
    el
    pulveri
    haerelici
    comparantur,
    de
    quibus
    in
    Epistola
    calholica
    legimus
    : Hi sunt nubes
    sine
    aquis.
    Habent enim
    speciem prophetarum
    et
    nubium
    apostolicarum,
    ad
    quas
    Dei veritas
    perve-
    nil,
    sed non habent
    aquas,
    idest
    gratiam Spiritus
    sancti,
    de
    quo
    Dominusdicit :
    Qui
    crdit in
    me,
    fluminadevenire
    ejus
    fluent
    aquae
    vivae.

    Ego
    autemDominusDeusluusex
    terra/Egypti.
    i
    Fui subauditur,
    ex
    quo
    eduxi te de
    ^Egypto
    : el
    Deum
    absque
    me nesies,
    et
    prteter
    me nopest sal*
    ,91 HAYM0N1S
    HALBEKSifrT.
    EPISC. OPP. PARS I.
    -
    COMMENT.BIliL. i>2
    valor. Rfert nunc
    quid praesliterit
    illis,
    educens
    eos de
    ^gypto per
    manum
    Moysi,quando
    ait illis:
    Attende,
    ne forte comedaset salureris
    ;
    neforle
    obliviscarisDei
    tui, qui
    teedoxttdeterra
    J Egypti,
    etc.
    NonenimaliusDeus
    praeter
    me,
    et non est
    qui pos-
    sil salvarealius.

    Egocognovi te,
    idest dilexi. Sicut enim ne-
    scire
    Dei, reprobare est,
    sic
    cognoscere, diligere
    est, atqueeligere.
    Undeet
    Moysi
    dicitur : Novi te
    ex
    nomine,
    idest
    specialiter prae
    eaeleris
    elegi.
    In
    desertoin terra
    solituriinis,
    subaudilur
    cognovi
    le,
    ubi scilicet nonerant messisvel
    vineae,
    neceliamar-
    bores
    frugiferae,
    sedrerumomnium
    penuria.
    J uxta
    pascua
    sua
    adimpleli sunt,
    idest licet
    esseibi
    indigenliam
    omnium
    bonorum,
    dedi illis
    manna de
    coelo,
    aquarum
    fontes
    produxi
    de
    petra
    durissima. El saturali clevaverunt cor
    suum,
    id
    esl in
    supcrbiam
    erexcrunt se
    repleti manna,
    carni-
    bus,
    et
    potuspirituali.
    Et oblili sunt
    mei,

    cujus
    beneficiorumnieinoresesse
    debebant,
    secundumil-
    lud
    quodscriptum
    est : Incrassalus est
    dileclus,
    et recalcitravit.

    Neque
    enim
    per
    tantamereini va-
    3tilaieni,
    ubi non solum
    fruges,
    sed et arbores vi-
    neoeque,
    sednec herba
    quidem gignitur,
    et nulla
    aquae'ardoremtemprant
    solis, per quadraginta
    an-
    nos
    poleral
    Isral ad terrant
    pervenire
    J ordanis,
    nisi Dominus omnia
    praestilissel.
    Haereticos
    quoque
    tduxil Dominusde tenebris
    infidelitalis,
    ubi servie-
    bantPharaoni et ducibus
    ejus, praecepitque
    eis inEc-
    clesia,
    ut aliumnescirent deum nisi
    eum, qui
    est
    Creator omnium
    populorum,
    et novitsalvare
    quos
    fe-
    ^
    cil.
    Ipsecognovit
    el
    pavil
    interra
    solituriinis,
    ul
    pos-
    sint dicere: Dominus
    pascit me,
    el nihil mihi dc-
    erit.
    DeJ itqueeis panent
    de
    coelo,quem
    in
    iEgypto
    coniederanl
    nunquam,
    el
    aquas
    de
    consquente
    eos
    pelra; petra
    autem, juxta Aposlolum,
    erat Chrislus.
    Impletiquepane
    diviliarum
    Scripturarumetsaluraii,
    elevaverunt contra Creatoremcor
    suum,
    el altrant
    sibi finxerunt
    deum,
    obliviscentes
    Dei, qui praeces-
    serat eis ul
    legis
    verbaanle oculos
    religarent,
    et
    in manibus
    haberenl,
    ne
    unquam
    obliviscerentur
    Dei sui.
    Et ero eis
    quasi
    leaena,el sicul
    pardus
    inviaAs-
    syriorum.
    Leaena
    raptis
    ca^ulisfcrocior est omnibus
    bestiis, pardus quoque
    varius non minorisest saevi-
    tiae.Et est sensus : Cumtraditi fuerint
    hostibus,
    et
    '
    ducti in
    caplivilatem, ego, qui semper erga
    illoscle-
    mentissimus
    exsliti,
    ferocitatemomniumbestiarum
    advcrsus eosexerain. Unde
    protinus
    subditur :
    <Occurrameis
    quasi
    ursa
    raptis calulis,
    et dis-
    rumpam
    interiora
    jecoris
    eorum. Aiunt
    qui
    debe-
    stiarum
    scripsere
    naluris inler omnes feras nihil
    esse ursa saeviuscum
    perdideril calulos,
    vel indi-
    guerit cibis;
    et est senstis:
    Quia
    incordeadversum
    mesaevienles
    cogitaveruntblaspbemias,
    el adversum
    me
    protu'erunt,
    converlar eis in omnes
    bestias,
    id
    est inomnem
    ferocitalem,
    et
    disperdam
    et conterant
    per Assyrios,atque
    interioracordiseorumdisrum-
    pam,
    idesl vitalia
    cordiseorumauferam. Et con-
    sumameos ibi
    quasi leo,
    beslia
    agri
    sciudel eos.
    Acsi diceret : Tanlae
    iniquitalis suul,
    utetiam
    posili
    in
    caplivitale, saeviliani meam merilo senlianl.

    Cotisitmara
    ergo
    eos
    ibi,
    veluti leo
    praedam
    dvo-
    rt,

    beslia
    agri
    scindet
    eos,
    >Sennacherib
    scilicet,
    vel diabolus in deserto
    hujus
    saeculihabilans. No-
    landuin
    quoi qui
    in
    Evangelio
    credentibus
    loquitur
    :

    Venile,
    adme omnes
    qui
    laboratiset
    oiieralieslis,

    etc., usque
    :
    Omismeumlev
    est,
    nunc
    per pro-
    pheiam
    incredulis et nolenlibus
    agerepoenilentiam,
    leaena,
    pardus,
    ursaet leoeffieitur.
    Perditio
    tua, Isral,
    tantummodo in me auxi-
    liumtuum. Id est lu
    ipse
    escausa
    perdilionU
    tua;.
    Pro
    quo
    aliahabet translatio : Pereas
    Isral, qui
    in
    tanlum
    impietatis
    descendisli
    profundum,
    ut solius
    B
    Dei salvris misericordia. Inme est enimlanlum-
    modo auxilium
    tuum,
    si
    poenitentiamegeris,
    non
    ex le.

    Ubi est rex tuus? Maximenunc salvetteinom-


    nibus urbibus luis.
    lronice adeos divinus sermo
    proferlur, qui
    contra Dei volnntatem
    elegerunt
    sibi
    regem,
    de
    cujus
    fortitudine
    praesumenles,
    victores
    se fore
    jactabant.
    Ubi
    est, inquit,
    rex tuus? J ro-
    boamscilicet, vel eliam
    Saul,
    de
    quo
    dicebas Sa-
    mueli:
    Constituenobis
    regem,
    ut
    judicet
    nos. Cum-
    que
    ille
    contradiceret,
    respondebat
    :
    Nequaquam,
    sederit rex
    nobis,
    et
    egredieiur
    anle
    nos,
    el
    pugna-
    bit
    pro
    nobis. Do
    quo ergo promiseras tibi, qui
    d
    tua bella
    bellarel,
    maxime nunc salvet te inomn.-
    busurbibus
    luis,
    cum
    jam
    imminent
    Assyrii,
    etiam
    G
    ab imminente necessilatesubveniat. Sednonhabes
    regemhominem, quiame,
    quemprojecisti,
    nonha-
    bes Deum.
    El
    judices tui,
    id est comitsel cae-
    teri
    principes,
    de
    quibus
    dixisli : Damihi
    regem
    et
    principes,
    subaudilur : Ubisunt?
    Dabo libi
    regem
    in furore
    meo,
    et auferamin
    indignatione
    mea. Dabotibi
    regem,
    Saul
    videlicet,
    '
    in furore
    meo,
    intanlumul in diebus messis
    plu-
    viam monstraremcontra naturam terrae
    repromis-
    sionis,
    et auferam in
    indignatione
    mea
    Sedechiam,
    quem
    erutis oculis in
    Babylonem
    ducam. Aliter :
    Dabotibi
    regem,
    idest
    J roboam,
    in furore
    meo,
    et auferamin
    indignatione
    mea
    Ose,
    ultimum
    regem
    decemtribuum.
    <
    Colligala
    esl
    iniquitas Ephraim,
    >id
    est, quo-
    modosi
    ligetur quod
    insacculo
    conservatur,
    el non
    prit
    ei
    qui ligalumest,
    sic omnis
    iniquitas qua
    in
    Deum
    peccavit Ephraim, colligata
    est
    ei,
    et
    per-
    manet
    usque
    ad
    tempus captivitatis;
    unde subdi-
    tur : Absconditum
    peccalutu ejus.
    Non
    Deo,
    cui nuda et
    aperla
    sunt
    omnia,
    sed
    ipsi, qui usque
    ad
    tempuscaplivilalis
    voluit
    recognoscere
    illud.
    Dolores
    parlurientis
    ventent ei. Cumvenerit
    scilicet dies ullionis et
    captivitatis,
    et revelabitur
    ejus iniquitas
    el omnibus
    manifeslabilur,
    lune re-
    pentiras
    doloribus
    concntieiur,
    veluti
    parturiens
    mulier
    aflligitur
    el
    ingemiscit.

    Ipse
    filiusnon sa-
    piens.
    >FiliusDei
    Ephraimfuit,juxta quodscripinm
    est : ( Filius
    primogenitus
    mihi Isral,
    >sednonsa-
    93 ENARRATIO
    IN OSEE PROPHETAM. U
    piens, quia
    verum non
    cognovitpatrem Deum, pro
    .
    quo
    idolacoluit. Nuncenimnon stabit incontri-
    tione filiorum,
    id
    est,
    cum
    parturitionis
    dies et
    captivitatis
    advenerit,
    non
    poteril
    sustinere malum
    el contrilionem filiorum
    sufferre, qui praesentibus
    patribus interlicientur;
    vel non
    stabunt, quia caplivi
    ducentur.
    Demanu mortis liberabo
    eos,
    demorte redi-
    mameos. Eis
    loquitur
    Deus
    omnipotens, quos
    sua
    gratia
    librare
    dignalur.
    De
    manu, inquit,
    mortis
    liberabo,
    idest de
    opre peccali , quod
    admortem
    trahit :
    quia
    enim manu
    opusagitur,
    recle manus
    peccali ipsum opus intelligilur, quo
    anima interfi-
    cilur. Unde
    scriptum
    esl : Morset vitain manibus
    linguae;
    vel certe manus
    peccali, intelligilur po-
    testas diaboli. De morte rcdimam
    eos,
    id est de]
    inferno liberabo omnes J udaeoset
    genliles
    creden-
    tes;
    unde subditur: Ero mors
    tua,
    o
    mors,
    ero
    morsus tuus
    ,
    infcrne. Morsiliius
    fuit, quia
    sua
    morte mortem
    destruxit, quae
    iiullumsuorum ibi
    reliquit.
    Momordit aulem
    quando parlera (suos
    vi-
    delicet
    electos)libcravit, partent
    aulem
    reproborum
    i!ii dimisil. Nam ex eo
    quod mordemus, partent
    cnnsumimus,
    partent relinquinitts
    ;-veJ mo.r.sci iu*
    ferons,
    oiabohis
    fittelligilur, quem
    momordit Chri-
    slus,
    ut
    poteslaiem amilteret,
    non taoeva
    penilus
    essedesisteret. Inter mortemaulem et inferos hoc
    interest : morsesl
    qua
    anima
    separatur
    a
    corpore;
    infernus locus esl in
    quo
    animaerecluduntur sive
    ad
    refrigerium,
    sivein
    poenispro qtialitate
    merito-
    runt. Consolalioabscoudita
    es.t
    ab oculis meis.
    VidensclementissirausPaler
    quod
    omnes
    morimur,
    data senienliainAdam
    ,
    dicit : Consolalio abscou-
    dita est ab oculis
    meis, pro
    eo
    quod
    omne
    genus
    bumanum
    perire conspicio.
    Vel etiani
    propheta
    con-
    sideransomnes
    mori,
    etininfernum
    riescenriere.seque
    adeosvenlurumesse
    praenoscens,
    dicit: Consolalio
    abscondita est aboculis meis. Et est sensus : Non
    valeo consolari ; nec
    quidquid
    meule
    concepero
    doloremmeum
    possummiligare,
    dumconsidra in-
    evitabilemncessitaient mortis.

    Quia ipse
    inter fratres dividit.
    Ipse.
    id est
    infernus,
    dividit inter
    fratres,
    duraunumabhacvila
    subtraclum
    recipil,
    alterum
    superslilem relinquit.
    Quo
    inlocoomnem
    intellige
    desse
    charitatem, quod
    el mater dividatur a
    filia,
    et
    paler
    a filio
    ,
    et fraler
    '
    afralre.
    Ilaquequidquid
    fralernilatis unitatem di-
    vidit et discordiam
    sminal,
    infernus merito
    appel-
    laiur. Duos aulem fratres inler se morte
    divisos,
    juxta
    historiam iliius
    temporis, quidamintelligunt
    J udamet
    Isral,
    ut
    quod
    tune
    figurabatur
    in
    parle,
    lunesentiatur in loto.
    Adducet urenlem ventum
    Dominus de deserto ascendentem. Ventumuren-
    lemillumdebemus
    intelligere
    de
    quo
    Habacucdi-
    cit : Deusabaustro
    veniet,
    etsanclus demontePha-
    ran. DeusenimPaler adduxit veniumurenlem
    ,
    hoc
    est Filium
    suum, peccala
    lollenlemdedeserto
    generis
    huma
    ni,
    in
    quo
    diabolus
    quaerensrequiem,
    invenire
    pou
    potuerit;
    vel de ulero
    virginis, quae
    sine hu-
    A morevirilis seminis
    concepit;
    unde est :
    Quomodo
    fiel istud
    , quoniam
    virum non
    cognosco?
    Pulchre
    autemtant in Isaia
    quam
    in
    praesenti loco,
    flos sive
    ventus ascendens
    dicitur, quia
    de humilitate carnis
    adexcelsa
    conscendit,
    et nossecumadPatrem
    (luxit,
    dicens in
    Evangelio
    : Cumexaltatus
    fuero,
    omnia
    traitant-ad me. El siccabit venas
    ejus,
    id est
    peccata
    mortis
    ejus.
    Venas mortis
    peccata
    recte
    inlelligimus, quibus per
    Christum
    siccatis,
    mors
    quoqueipsa
    siccabilur. Et desolabit fonteni
    ejus,

    id est diabolum
    ,
    de
    quo ipse
    ail : Nunc
    princeps
    mttndi
    ejicietur
    foras. Et
    ipse diripiet
    thesau-
    runi omnis vasis desiderabilis. >
    Quoddupliciler
    ac-
    cipilur
    : vasa enim desiderabilia sunt
    sancti,
    de
    quibus
    Paulus dicil : Habemus Ihesaurum islum
    B
    in vasis
    ficlilibtis;
    vel certe :
    quos
    diabolus ve-
    luti vasa in slnium tenere
    desiderabat, ipse
    Christus veniens ab
    ejus poleslate diripuit ,
    et
    quasi
    vasa
    preliosissima
    secum
    perduxit
    in
    para-
    (listl'll.
    CAPUT XIV.
    i Pereal
    Samaria,
    quoniam
    adamariludinem con-
    citavit Deumsuum.
    Saepe
    diximus decem tribus
    spptritari Samuriaiu,
    a
    mtropplL&imwia, qu?e
    ex
    nomine
    Augusti
    nunc vocatur
    Augusla,
    id est Se-
    baslia. Cur aulem Samaria dicla sit civitas in Re-
    gum
    voluraine
    legimus. Loquitur ilaqtie propheta
    hic non
    optalive,
    sed
    praedicando,
    dicens : Pereal
    Samaria, quia
    ad amaritudinem concitavii Deum
    suum,
    cum esset dulcissinius
    colendo, eleoegerit
    ^
    eum
    peccantibus
    reddere
    viiidiclant,

    ingladio,

    subaudis
    Assyriorum.
    Pereal :
    parvuli ejus
    clidan-
    lur
    ,
    idest conleraniur ad
    terrant,
    cl fetae
    cjusdi-
    scindantur,
    idest
    praegnantes gladio disruinpan-
    tur in mortem,
    quae
    omnia ei accidisse crciien-
    dum est
    tempore captivitatis
    et
    angusliac, quando
    suam
    patriam perdiderunt,
    el
    qui
    vaseront
    gla-
    diumin servilulem
    perptuant
    sunt adducti.

    Convertere, Isral,
    ad DominumDeumtuum
    ,
    quoniam
    corruisti in
    iniquitaie
    lua. Haec
    verba,
    quantum
    ad historiam
    pertinent,
    ad decemtribus
    quae appellabantur Ephraim
    dicla
    sunt,
    quae
    riere-
    liqueranl
    DominumDeum
    suum,
    et adoraverunt
    vilulos
    quos
    fabricaverat J roboam.
    Spirilualiler

    vero,
    referri
    possunt
    ad
    uniiniquemqiiepeccatorem,
    qui
    recdons aCreatore
    suo,
    subriitse
    idolo,
    hocest
    omni inendacio,
    et
    sperat
    salvari ab
    Assur,
    id est
    diabolo, qui
    est auctor
    mendacii,
    sicut et
    pater ejus.
    Dicamus
    ergo
    breviter
    utrnmque,
    el sic hisiorialem
    intclligeniiani,
    et
    juxta spiritualem
    ad
    unumquem-
    que
    referendo.
    Superius prxdixil propheta
    decem
    tribubus ad
    quas loquebalur
    cahmilaies et aerum-
    nas
    quae
    sibi
    imniinebant^
    nujic
    alloquitur eas,
    hortaturque
    el dat
    consilium,
    qualiter deprecentur
    Dominum
    ,
    postponendo
    idola
    ,
    et convertendo ad
    Deum:
    Convertere, Isral,
    ad DominumDeum
    tuum,
    >ab
    iniquilale
    ad
    justitiamper
    confessionem
    peccatorum,
    et
    operalionein
    honorant
    operum,

    quo-
    niamcorruisti in
    iniquilale
    lua,
    t fabrieando idobi
    95 HAYMONIS
    HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL 98
    et adorando daemonia.Corruisti
    per idololatriam,.
    consurgeper
    cultumet
    religionem
    Dei tui
    adimplen-
    dam. Sic
    uousquisque
    nostrum dbet
    agere.
    Infir-
    mati
    sumus,
    et corruimus in
    peccatum
    :
    consurga-
    musad
    poenitentiam,
    facientes fructus
    dignos poe-
    nitentiae,
    ut J oannes
    Baplista praecinit,
    et reverta-
    mur a nostris
    operibuspravis.
    <Tollile vobiscum
    verba,
    o
    populi
    decem tri-
    buum,
    <et converlimini ad
    Dominum,
    etdiciteei.
    Duo
    agit propheta
    : hortatur eosad
    poenitentiam,
    et
    de
    quo
    fundant orationes ad Dominum. Tollite,
    in-
    quit,
    vobiscum
    verba,
    hoc est : Proferte
    preces
    et
    deliclorum
    confessionem,
    et converlimini adDomi-
    num tam verbis
    quam operibus.
    Ille enimvereet
    veraciter converlitur asua
    iniquitate
    ad bona
    opra
    peragenda, qui
    hoc
    quod
    crdit et corde
    lenet, prae-
    dicat oreet
    implet opre.
    Omnemaufer
    iniquita-
    tem,
    et
    accipebonum,
    et reddemus vituloslabiorum
    nostrorum. i Talia dbet
    unusquisque
    fideliumdi-
    cere: Omnemaufer
    iniquitatem,
    >idest ab om-
    nibus nos emunda
    peccalis, juxta
    illud: Ab occul-
    tis meis mundame. >Et
    accipebonum,
    confessio-
    nem
    scilicet, precesque
    non
    fictas,
    et
    gratiarum
    actionem.
    Quod
    adjungit propheta
    : Reddemusvilu-
    loslabiorum
    nostrorum,
    mirabiliter
    loquitur. Quisun-
    quam
    vitulosin
    labiis,
    nisi
    sunipta pars
    fuerit ad
    edendum? Non
    praecipit
    offerrevituloset
    sacrificia,
    victimasquequas
    solebanl J udaei in
    templo offerre,
    sd
    per
    vilulos labiorumdebemus
    intelligere
    laudes
    et
    gratiarumactiones,
    juxta
    illudPsalmistae: Immola
    Deosacrificium
    laudis,
    et reddeAltissimo vota
    tua;
    et illud: <
    SacrificiumDeo
    spiritus
    conlribulatus.
    Sic et
    unusquisque
    nostrum
    vitulos,
    hocest
    laudes,
    Deo
    omnipolenti
    reddit,
    cum confiteiur se credere
    in
    Deum,
    Patrem
    ingenilum,
    Filium
    genitum,
    verum
    Deumet hominem
    credens, Spirilum
    sanctum
    pro-
    cedenlem.'a Ptre et
    Filio,
    Trinitatem in distantia
    personarum,
    unitatem in Deilalis
    potenlia
    habere.
    Et hoc
    agetis, adimplet
    illud
    Apostoli
    :
    Corde,
    in-
    quit,
    creditur ad
    justitiam,
    ore autemconfessio fit
    adsalutem. >
    ,
    Assur non salvabit
    nos, super equos
    nonascen-
    demus. Dicit beatus
    Hieronymus, quia
    traditio
    J udaeorum
    est, quod temporibus Manahen,
    rgis
    Isral,
    miserit
    ipse
    rex Manahen et
    populus
    decem
    tribuummillelalenta
    argenti
    Phul
    rgi Assyriorum,
    ut esset manus
    ejus
    cum
    eis,
    ethaberet
    pacem
    cum
    eis, praeberetque
    auxiliumadresistendum
    iEgyptiis.
    Inter
    quae
    munera etiamillosduos vitulos misisse
    illi, quos
    sacerdotes eorumfecerant ex
    are,
    et de-
    auraverant
    pro
    aureis
    quos
    J roboam
    fecerat, quo-
    rum aurum
    ipsi
    sacerdotes
    populignorante
    insuos
    usus
    transtulerunt,
    fabricantes aeneoslocoillorum
    ;
    de
    quibus
    vitulis
    Propheta superius
    dixit : Et
    ipse
    (subauditur vitulus)
    iu Assur delatus est munus
    rgi
    ultori, ponens singularem
    numerum
    pro plurali ;
    'deoque
    dixit
    Propheta,
    ex
    personapopuli loquens
    :
    Assur non salvabit nos. Acsi diceret aliis ver-
    bis:
    Possumusspem
    nostrara
    super Assyriosponere,
    A
    ut nos
    protegant,
    sednon sumus tuti et
    protecti
    ab
    eis. Nunc
    ergojam
    nonhabemus fiduciamin homi-
    ne,
    sedin
    te, qui
    es Deus
    noster, quia
    maledictus
    homo
    qui
    confidit in
    homine,
    et a Domino recedit
    cor
    ejus; et quod
    addit :
    Superequos
    nonascende-
    mus,
    > demonstrat
    quia
    confisi
    super jEgyptios
    sunt,
    qui
    velocissimos
    equos
    hbebant. Et est sen-
    sus:
    Super equos
    non
    aScendemus,
    hoc est non ha-
    bemusultra
    spem
    in
    iEgyptiis,
    sedinteerit
    refugium
    nostrum.
    AUegorice
    si
    volumus istnd
    intelligere,
    per
    Assur
    possumus acciperediabolum, per equum
    vero
    superbiam
    iliius. Si
    quisergo
    nostrumfiduciam
    habuerit in
    Assur
    , placans
    eum
    muneribus
    , pessi-
    mis scilicet
    operibus, quibus ipse delectatur,
    ut
    ascendat
    equum,
    hocest
    super arrogantiamiliius,
    g
    eveniet ei hoc
    quod
    Dominusin
    Evangelio
    dicit :
    Omnis
    qui
    se
    exaltt,
    humiliabitur. Necdice-
    mus
    ultra,
    dii nostri
    opra
    manuum
    nostrarum,

    idest vitulos
    aureos, quos
    nos
    ipsi fecimus,
    ultra
    deos non
    aestimabimus,
    necauxiliumab eis
    poslula-
    bimus.
    Quia ejus qui
    in te
    est misereberis
    po-
    puli.
    Hocesl
    populi Isral,
    de
    quo
    dixeras :
    Filius
    p'rimogenitus
    meus Isral.
    Ejus, inquit, populi qui
    inte est
    per
    fidemet
    poenitentiam, quoque quon-
    dam
    peccando
    a te
    recesserat,
    postquam per poe-
    nitentiamfuerit
    reversus,
    misereberis
    ejus.
    Sanabo contritiones
    eprum,
    diligam
    eos
    spon-
    tane.
    Quia
    dixerant
    per poenilentiam
    ad
    Deum
    conversi : Omnem aufer
    iniquitatem,
    et
    accipe
    bo-
    num
    ;
    recognoscentes palremquemreliquerant,
    re-
    C spondit
    Dominus:
    Sanabocontritiones
    eorum,
    idest
    dimiltam eis
    peccata, quibusgraviter
    fuerant con-
    fracti et vulnerati.
    Diligam
    eos
    spontane,
    hoc
    esl,
    voluutarie.
    Quiaaversusestfuror meusab
    eis,

    poe-
    nilentiamillis
    agentibus.
    Ero
    quasi ros,
    et Isral
    germinabit quasi
    li-
    lium. >
    Qui
    enim
    propter peccata
    irascebar
    eis,
    nunc
    propter
    meam clementiam miserebor. Et ero eis
    quasi ros, quia
    aestum
    aestuanlis incendii et libidi-
    ;
    nis misericordiameaauferamabeis
    ; ipsiquegermi-
    nabunt ut
    lilium,
    quia
    abundabunt et crescent
    dcore
    virtutum,
    et odorebonae
    operationis.
    UndePaulus :
    ,
    Christi bonus odor sumusDeo. >Germinanl
    enim,
    ; imo Dorentelecti ut
    lilium,
    DominumDeumsuum
    imitantes, qui
    dicit in Canticis canticorum:
    Ego
    ,
    D
    fins
    campi,
    et liliumconvallium. >Et
    erumpet
    ra-
    i dix
    ejus
    ut
    Libani,
    >id est voluntas bona ad effe-
    ctuai bonae
    operationis
    ducetur. Libauus mous
    est,
    ;
    cujus
    arbores
    excellentissimae,
    quantum
    ad auras
    extendunt
    verlicem,
    tantumradicemin ima demer-
    gunt,
    ut nulla
    tempestatequatiantur,
    sedslabili mole
    consistant.
    lbunt rami
    ejus,
    >id est
    proficiunt
    devirlutc in
    virtutem,
    <et erit
    quasi
    oliva
    gloriaejus.
    >
    Quia
    dixerunt : Et
    erumpet
    radix
    ejus quasi
    Libanus
    ;
    ne
    putaremus
    eumdemeum
    loqui
    ex infructuosis arbo-
    ribus sanctum
    virum,
    et conversum ad
    Dominum,
    oliva: fructiferae
    compart.
    Oleumautemmisericor-
    ,
    diam
    significat, quaeper
    charilalem
    oprateur,
    et
    97 ENARRATIOIN J OL PROPHETAM. 98
    omnibus bonis
    operibus.
    Ait
    ergo
    : Erit
    quasi
    oliva
    gloria ejus,
    id est
    operibus
    misericordiae
    impinguabitur,
    ut accenso lumine in tenebris lu-
    ceat,
    et aliis
    cxemplum
    bonae
    operationis
    tribuat.
    Et odor
    ejus
    ut Libani.
    Libanus
    apud
    Graecos
    et Hebraeoset monsdicitur et thus. Hic autem
    pro
    thure
    ponitur
    : Sicut enimodore
    thuris,
    sic delecta-
    mur et fama
    justi
    hominis.
    Convertentur sedentesinumbra
    ejus.
    Illi scili-
    cet, qui
    a DeoPtre
    peccando recesserant,
    conver-
    tentur adeum: et
    postquam
    conversi
    fuerint,
    acci-
    pient
    conversionis suae
    praemium,
    ut sedeant sub
    umbra,
    id est sub
    protectione
    iliius
    habitent,
    et
    pos-
    sint dicerecumEcclesia: Subumbra iliius
    quam
    de-
    sideraveram
    sedi,
    et fructus
    ejus
    dulcis
    gulturi
    meo.
    Vivent
    tritico,
    et
    germinabunt quasi
    vinea.
    Cum,
    inquit,
    sederint subumbra
    iliius, qui
    mortui fuerant
    vivent
    tritico,
    idest bonis
    operibus abundabunt,
    vel
    corpore
    et
    sanguineDomini,
    vel certe tritico
    vivent,
    quia per Christum, qui
    est verum
    frumcnlum,
    de
    morte ad vitam
    rsurgent.
    Undeest : Nisi
    granum
    frumenli cadens in terram mortuum
    fuerit, ipsiyn
    solummanet.
    Ipsequoque
    vinea
    est,
    qui
    insecre-
    dentes vino
    spirituali
    debriat. UndePsalmista:Visi-
    tasli terram et inebriasli eam. Et
    ipse
    Dominusdi-
    scipulis
    :
    Comedit,amici,
    bibiteet
    inebriamini,
    cha-
    rissimi.
    Quasi
    vinea
    ergo
    electi
    germinabunt, quia
    Dominumsuum bonis
    operibus imitabuntur,
    juxta
    quodipse
    Dominusdicit :
    Qui
    mihi
    ministrat,
    me
    sequatur.
    >
    Mcmoriale
    ejus
    sicutvinumLibani.

    VinumLibani
    possumus
    dicere
    mistum,
    et diversis
    pigmentiscondilum,
    utodorem habeatsuavissimum.
    Etestsensus: sicutvinum
    pigmentatum
    suave
    fragrat
    hominibus,
    sicrnemoria
    justi
    hominis Domini
    opra
    imitantis,
    suavisest et dulcis. Possumus et vinum
    Libani illud
    intelligere, quod
    Dominoofferebatur in
    templo,
    de
    quo
    ail^Zacharias:
    Aperi, Libane, portas
    tuas,
    etc. Sicut enimdeleclabatttr Deus
    omnipotens
    in vino
    quod
    ei
    offerebatur,
    sic
    gaudet
    et laetaturex
    odo^e
    fidelium,fidei,
    et bonorum
    operum
    de sered-
    dentiumfamam.
    <
    Ephraim, quid
    mihi ullra idola? >Subauditur
    Opponis.
    Et esl sensus: Cumtanla bona
    percepturus
    A sis, quiapoenilentiamagens
    meusesse
    coepisti, quid
    ultra vis colre idola? <
    Ego
    exaudiam et
    dirigam
    eum
    poenilentiamagentem,
    et ad meclamantem.
    Dirigameum,
    id est
    per
    rectam viamincedere fa-
    ciam;
    viaautem
    Christus, per quem
    fit accessits ad
    Patrem.

    Ego
    ut abietem
    virentem,
    >subauditur
    dedi
    eum,
    ut haberet viriditatemfidei et
    operatio-
    nis,
    et
    semper
    coelesliamentis inluitu
    peteret.
    Ex
    mefructus
    ejusinventus est,
    >idestomnis iliius
    ope-
    ratio,
    et Veteris et Novi Teslamenti observatio ex
    meo
    praecessitdono,
    sine
    quo
    nihil
    potestis
    facere.
    Sciendum aulem
    quod saepejam diximus,
    salulis
    Israelis et reversions ad Deumet de
    caplivitate
    re-
    demptionem,
    non carnaliter
    accipi,
    ut J udaei som-
    niant,
    sed
    spiritualiter
    et verissime
    compleatur.
    B
    <
    Quis sapiens
    et
    inlelliget
    ista
    ;
    intelligens
    et
    sciet haec? In his
    verbis, Propheta
    'obscuritatem
    voluminis,
    et difficultatem ostendit
    explanationis.
    Quis
    nisi Christo docenle
    cognoscere, quid signifi-
    cet
    J ezrael, quid
    soror
    ejus
    nonmisericordiamcon-
    secuta, quid
    tertius frater
    ejus
    non
    populus, quid
    meretrix Ose
    conjuncta,
    etcaetera
    quae
    narrantur in
    capile,
    vel
    quid
    ventus
    urens, etc.,
    infine? Harumita-
    que
    obscuritatemrerum
    considerans,
    ail :
    Quis
    sa-
    piens
    et
    intelliget
    ista? Si autem
    ipse qui scripsit
    vel difficilevel
    impossibile confitelur, quid
    nos fa-
    cere
    possumus, qui, lippienlibus
    oculiset
    peccato-
    rum sordibus
    obscuratis,
    clarissimum
    jubar
    solis
    non
    possumus
    intueri ? tumsi dicerem illud
    quod
    scriptum
    est : O
    profundum
    divitiarum
    sapientiae
    et
    C scienlioeDei!
    quam
    inscrutabilia sunt
    judicia ejus
    et
    investigabiles
    viae
    ejus.

    Quia
    reclaeviae
    Domini,
    et
    justi
    ambulabunt in eis. >ViaeDomini mandata
    intelligunlur
    Veterisac Novi
    Testamenii,
    in
    quibus
    justi ambulant,
    dumea
    oprecomplent,
    dicentesad
    DeumcumPsalmista: <
    Perfice
    gressus
    meos in sc-
    mitis tuis.
    Praevaricatoresverocorruentin eis.
    Praevaricatores,
    J udaei
    intelligunlur, haerelici,
    falsi-
    que Chrisliani, qui
    mandata Domini
    transgrediup-
    tur.
    Qui
    in eis
    corruent,
    quoniamqui
    in
    legepecca-
    verunt, per legemjudicabuntur.
    Et servus
    qui
    scit
    voluntatem
    domini,
    et non
    facit, plagis vapulavil
    multis.
    IN J OL PROPHETAM.
    J ol
    interpretatur incipiens.
    Iste ad J udaeamet I
    Hierusalemvalicinium
    proferens,
    in
    principio
    sui
    voluminis
    post
    luctuosaconviviaadluctum
    provocat
    Hierusalem, excidiumque ejus praenunliat. Prophe-
    tai
    quoque
    vocationem
    gentium,
    et
    super congrega-
    tos credentes
    superventurum Spiritum
    sanctum.
    CAPUT PRIMUM.
    VerbumDomini
    quod
    faclumest adJ ol filium
    Phatuel. J ol
    interpretatur
    fortis Dei.
    Phatuel,
    adapertio
    velsermoDomini. Verbum
    Dei, quod
    sem-
    per
    fuit
    apud
    Patrem,
    ad J ol faclumest.
    )
    Audite
    hoc,senes.etauribuspercipite,
    omneshabi-
    tatores terrae. >Senes
    nonoetate,
    sed
    merito;
    habi-
    tatores vero
    terrae, qui
    terrenis
    operibusdeprimun-
    tur. Inter audire
    vero,
    et auribus
    percipere, magna
    distantia est.
    Presbyleri,
    hoc est
    spirituales,
    sacra-
    tius audiunt
    ; qui
    vero terram
    inhabitant,
    auribus
    percipiunt,
    sed humilius. *Si faclum est istud iu
    diebus
    veslris,
    aut indiebus
    patrum
    vestrorum,
    su-
    per
    hocfiliisveslris narrale : el filii vestri filiis
    suis,
    et filii eorum
    generationi
    alterae.

    Quod
    dielurus
    sum,
    novitrnemoria: novares novosaudiloresdesi-
    derat. Vinumenim novum in utres novosmittitur.
    9Q HAYM0N1SHALBERSf
    AT. PISC. OPP. PARS I.
    -
    COMMENT.BIBL.
    100
    Inhac brevi senlentia omne
    gerius
    humanumcon-
    J
    texuit.
    Residuumerucaecomedit
    locusta,
    et residuum
    locustaecomedit brucbus,
    et residuumbruchi com-
    edit
    rubigo.

    Quid
    enim
    per erucam, quae
    loto cor-
    pore
    interram
    rpit,
    nisi luxuria
    designatur? quid
    per
    locustam, quae
    saltibus
    evolat,
    nisi inanis
    gloria
    exprimitur
    ?
    quid per
    bruchum, cujus pne
    lotum
    corpus
    in venire
    colligitur,
    nisi edendi
    ingluvies
    fi-
    guratur? quidper rubiginem, quae
    dum
    tangit
    incen-
    dit,
    nisi irainnuitur? Residuum
    ergo
    erucaelocustst
    comedit, quiasaepe,
    cumluxuriaeviliuma mente re-
    cesserit,
    inanis
    gloria
    succedit,
    cumse
    quasi
    san-
    clumex castitate
    glorialur.
    Dum
    ergo
    vitia viliis
    succedunt, agrum
    mentis alia
    pestis dvort,
    dum
    alia
    relinquit.
    Item aliter :
    Assyrii
    sub
    Salmanasar,
    '
    Babylonii
    J udaeamsub
    Nabucbodonosor, Antiochus.
    Syriae,
    et
    Vespasianusimperalor
    Romanorumvasta-
    verunt. Itemaliter :
    Quatuor
    lise
    pestesquatuor
    si-
    gnificant gnera viliorum, quibus
    humana; animae
    perverluntur ;
    namhi
    inetuunt, cupiuntqu,
    dolent-
    que, gaudentque.
    i
    Expergisciraini,
    ebrii,
    et
    Acte,
    et ululate omtes
    qui
    bibitisvinumin
    dulcedine,
    quoniamperiitab
    ore
    veslro. Ebrii vocati sunt
    qui,
    mundi
    hujusaptore
    confisi,
    mala non senliiint
    quaepatiunlur. Quid
    est
    ergo
    dicere:
    Expergisciraini,
    ebrii,
    el
    flete.nisi
    :Sm-
    nittmvestraeinsensibililatis
    exculite,
    et in devasta-
    tionecordistt sibi succedentibusviliorum
    pestibus,
    vigilanlibus
    lamentis obviate?
    Gensenimascendit
    super
    terrant meamfortiset
    innumerabilis
    ;
    dents
    ejus
    ut dents
    leonis,
    et mo-
    lares
    ejus
    ul catuli leonis.
    Gensenimforlis el in-
    numerabilis daemones
    significat, quae
    non
    super
    coe-
    lum,
    hocest
    spirituales,
    sed
    super terrain,
    hoc
    est,
    super
    carnales ascendit.

    Posuit vineam meam in


    desertum,
    el ficum
    meamdecorlicvit: nudans
    spoliavit
    eamet
    proje-
    cit,
    albi facli sunt rami
    ejus.
    Vinea
    populus
    Do-
    mini
    nuncupalur,
    ficusvero Israelilicam
    plebem
    si-
    gnificat.
    Ficumdiabolus
    decorlicvit,
    quia
    eamdem
    plebem
    J udaicamabomni
    gloria'nudavit.
    Rami
    ejus
    albi facli
    sunt, quia
    sacerdoles iliius
    alque
    doctores
    forinseciisalbi videnlur
    per hypocrisim.

    Plange quasi virgo


    accincla
    sacco,
    super
    virum,
    pubertalis
    tuae,
    O infelix
    plebs,
    vel
    anima, quae
    sponso,
    idest
    Christo,
    velut
    sponsocopulata
    fueras
    conjugio,
    el
    sluprata
    a
    daemonibus,
    adultraeffecta
    es,
    plangequasi virgo,
    hocest
    gepoeuilenliam.
    Periit sacrificiumet libalio de domo Domini
    ;
    luxeruni sacerdotesminislri Domini. DomumDo-
    mini
    plebem
    dicit
    J udaicam,
    sive
    animant, quae,
    ex
    spolia
    la ab adversariis
    potestalibus,
    nuciata lit ab
    omni sacriflcio
    jusliliae.

    Depopulata
    est
    regio,
    luxit
    humus, quoniam
    de-
    vaslalum esl
    trilicum,
    confusum est
    vinum,
    et
    elanguil
    oleum.
    Hoc esl
    quod
    ait David: Nonesl
    qui
    facial
    bonum,
    nonest
    usque
    ad unum. >Trili-
    cum, vinum,
    el
    oleum,
    charismatum
    significant
    Vdona, quae
    in
    populum
    J udaeorum,
    vel in caeleris
    animabus
    per degenerem
    vitama diabolo
    dissipata
    sunt.
    Confusi sunt
    agricolae,
    ululaverant vinitores su-
    per frumenlo, vino,
    et
    hordeo, quia periil
    messis
    agri.

    Agricolae
    vel vinitores
    angeli
    sunt,
    sive ma-
    gistri alque doctores, qui,
    videnlesanimas sibi cr-
    ditas carnalibus
    passionibus deservire,
    nunc
    plan-
    gunt.
    Messishumanum
    genussignificat.
    Vineaconfusa
    est,
    el ficus
    elanguil;malogranatum,
    elpalma,
    et
    malum,
    cl omnia
    ligna agri aruerunt,
    quia
    confusumest
    gaudium
    afiliishominum. >Vinea
    vel llcus id
    ipsum quod superius plebs
    J udaica.
    Malogranatum
    et caetera
    ligna
    diversa
    significant
    charismatum
    dona, quae
    huntano
    generi
    ab adver-
    B
    sariis
    poteslalibus per
    vitia auferunlur.

    Accingitevos,etplangite,
    sacerdotes
    ; ululate,
    mi-
    nislri altaris.
    Ingredimini,
    cubate in
    sacco,
    minislri
    Dei
    mi, quoniam
    inleriit de domoDei nostri sacri-
    ficiumet libatio. Exhorlatio ad
    praeposilos
    Eccle-
    siae,
    ul
    per
    ruditionent
    populi
    sibi
    crediti,
    velut
    propria dplorent.
    DomumDei Ecclesiam
    dicit,
    vel
    animamex
    qua
    munera Dei
    per
    vitaeincuriam
    pe-
    rierunt.

    Sanclificatejejuniunt,
    vocale
    coetum,
    congregale
    senes,
    omneshabitatores terraeindomumDei
    nostri,
    et clamaleadDominum: Ahah ah diei !
    quiaprope
    est dies
    Domini,
    el
    quasi
    vaslitas a
    potente
    veniet.
    Hocest :
    jejunium
    veslrumcaeterisvirtutibus
    adjun-
    ctumsanclificate. Seneset
    habitatores
    terrae,
    doclo-
    u
    reset audilorcs dicitin
    Ecclesiam
    congregandosper
    fidem;
    diesDomini dicitur dies
    judicii.
    i
    Nunquid
    noncoramoculisveslris alimenta
    perie-
    runt,
    de domoDei vestri hetiia elexsultatio? Cre*
    scenlibus enimviliis
    atquepeccatis,
    luctus succedit
    laetiliae;
    domusDei Ecciesia
    intelligilur,
    vel anima.
    iCoinpulrueruntjumentainstercoresuo.
    J umenta
    in stercoresuo
    piilrescereest, homines carnales in
    fetoreluxuria; vilain
    finire.
    Demolitasunt
    horrea,.
    dissipalae
    sunt
    apothecae,quoniamconfusumest tri-
    ticum. Horrea vel
    apothecx
    mentes
    significat
    ftdelium,
    in
    quibus
    frumentum
    justitiae
    et vinum
    prudentiae
    recondi solilumeral.

    Quidingemuitanimal,
    mugierunt
    grges
    armenti ?
    p
    Quia
    non est
    pascuum eis,
    sedel
    grges pecorua)
    disperierunt.

    Quod
    animal
    etarmenladixit, homines
    doctos doclrinam Dei
    ignorantes
    insinuvil, pecqra
    vero
    gniessignificant.
    Pascua
    defecerunt,
    quia
    ari^
    ditas verbi Dei cuncta
    possidel,
    et
    cessanlibus
    plu-
    viis
    ejus,
    omnia
    aruerunt.
    Grcges
    disperierunt, quia
    pastores
    taies nonsunt
    qui
    doceanl
    sanitalem.
    Ad
    te, Domine,
    clamabo, quia ignis. comedit
    speciosa deseni,
    et flamma
    succendit
    omnia
    ligna
    regionis,
    sedet bestiae
    agri, quasi
    area sitiens im-
    brem,
    suspexerunt
    ad
    te,
    quoniam exsiccati sunt
    fontes
    aquarum,
    et
    ignis
    devoravit
    speciosadeseni. .
    Ignis, diabolus, desertum, mundus
    iste, speciosa
    deserti,
    hominessive
    gloriahujus saeculi;
    ligna
    re-
    gionis, gentes quae
    a diabolo
    consumptae
    sunt
    ;
    be-
    101 ENARRATIOIN J OL PROPHETAM. m
    stiae
    agri gnies dicuntur, quaepost
    mala
    opra
    ad
    ;
    Deum
    conversoe, ejus
    misericordiam
    implorant.
    Fontes
    aquarum
    scienliam
    significant legis, quas
    in
    populo
    J udaeorum
    per
    infidelitatemexsiccataest.
    CAPUT II.

    Canile tuba in Sion


    ,
    ululate in monte sanclo
    meo,
    conturbentur omnes habilalores
    terrae; quia
    venit dies
    Domini, quiaprope
    est dies tenebrarum
    et
    caliginis,
    dies nubis el turbinis. Clara vox
    Evangelicapraedicatio,
    SionveroEcclesiavel anima
    ;
    habitatores
    terrae,
    homines dicit esse
    carnales,
    quos
    omnes
    terret,
    et ad
    poenitentiamprovocat;
    dies
    judicii
    talis erit his
    qui passuri
    sunt
    poenas, quam
    diei tenebrarum et
    caliginis
    obdaninalioneni
    repro-
    borum
    comparavit.
    Al
    vero, quia
    cuncta retroacla
    1
    tune
    judicii juslitia? patefacla erunt,
    ideo eamsolis
    luntini
    comparavit.

    Quasi
    mane
    expausum super
    montes
    populus
    multus et
    forlis,
    similis ei nonfuit
    a
    prtncipio,
    et
    post
    eum nonerit
    usque
    in annos
    generationis
    et
    generalionis.

    Populus
    multus et
    forlis,
    daemonummuililudinemet
    impiorumsignifi-
    cat, quae
    a
    pruteipio,
    hoc est ab Adam
    usque
    in
    finemsaeculicumin
    judicio
    fuerit
    exstincla,
    in aeler-
    num non
    erit, quia post
    euntdem diem
    judicii,
    ascensus
    atque
    descensus
    (sicut
    dicere voluit Ori-
    genes)
    nonerit.

    Antefaciem
    ejus ignis
    vorans, et
    post
    eumex-
    urens flamma.
    Ubicunqueeniin
    ille
    ingressusfuerit,
    exercilusdaemonumstalimdesertum
    facit,
    etomnium
    virtutumexurit flores.
    Quasi
    hortus
    volupflltis
    terra
    coram
    eo,
    et
    post
    eum soliludo
    deserti, neque
    est
    qui effugiat
    eum.
    Priusquam
    homo
    delinquat per
    ejus suasionem,
    et esl sine
    peccalo,
    fit
    quasi
    hortus
    paradisi
    : cum autemeumseinel
    ceperit
    et duxerit
    in
    peccatum,
    faciteumsolitudinemel
    desertum,
    ita
    ut non
    sit,
    aut raro
    sit, qui ejuspossit effugere
    dc-
    cipulam.

    Quasi aspectus equorunt aspectus


    eorum
    ,
    et
    quasi quits
    siccurrunt.
    Equus homo, eques
    dia-
    bolus.
    Quasi aspectus equorunt, aspectus impiorum,
    per quos
    diabolus
    persequitur juslos. Quadriga
    dia-
    boli
    quatuor
    sunl
    passiones, quas
    sub nomine
    pes-
    tium in
    capitehujus
    libri describit.
    Sicut sonitus
    quadrlgarumsuper capita
    montium
    ,
    exsilient,
    sicut sonitus flammae
    ignis
    devoranlis sti-
    pulam,
    velut
    populus
    forlis
    praeparatus
    ad
    praelium.

    Stipula,
    levs et infrucluosi
    homines, ign
    diaboli
    consumpli.
    A facie
    ejus
    cruciabuntur
    populi,
    omnes vullus
    redigenlur
    inollam. Cum
    populi coeperint
    cum
    ipso
    inpoenamtrahi,
    el eos
    coeperit
    habere diabolus in
    propriapoleslate.
    Sicut fortes
    current, quasi
    viri bellalors ascen-
    dent murum. Infelix illa
    civitas,
    hoc est
    anima,
    quae
    a tali hosie
    capilur.
    In
    qua
    cum
    quisque
    in-
    gressus
    fuerit,
    super
    murumvirtutumcurrens liben-
    ler insultt
    ; atque
    domumconscientiaecum intra-
    crii,
    si
    quid
    boni in ea
    invenerit,
    cuncta
    deperdat.
    A
    Vir in viis suis
    gradietur,
    el non declinabit a
    semitis suis.
    Unusquisque
    fratrem suum noncoar
    ctabit.
    Singuli
    in calle suo ambulabunt. Sed et
    per
    fenestras
    carient,
    et non demolienlur. Urbem
    ingre-
    dienlur,
    in muro
    current,
    domosconscendent. In
    quibus
    enimdiabolus
    juste
    acceperit poteslatem,
    in
    his
    per
    sensus carnis velut
    per
    feneslras
    ingrediens,
    ainola
    quae
    inlrinsecus
    reperit, depraedatur.
    Si
    quis
    vero eum introire
    prohibeal, ejus
    aedificiumboni
    operis
    demoliri non
    permittitur.
    Per fenestras in-
    trabunt
    quasi fur,
    idest
    per
    sensus nostrosocculte
    daemonesvelul fufes
    ingredieniur.
    A facie
    ejus
    conlremuit
    terra,
    nioti sunt
    coeli,
    sol et luna contenebrati
    sunt,
    et slellaeretraxerunt
    splendorem
    suum. A facie
    hujus populi diabolici,
    B vel etiamAntichrisli contreinuit
    terra,
    hoc est
    pec-
    calores;
    moli sunt
    coeli,
    id est
    spiriluales.
    Sol et
    lunaoblenebrati
    sunt, quia
    fidesChristi et Ecclesiae
    in
    quorumdant
    corda subAntichristo deficiet
    Et Dominusddit vocemsuamante faciemexer-
    citus
    sui, quia
    multa sunt nimis castra
    ejns, quia
    fortiaetfacientia verbum
    ejus.

    Quia
    divina
    praedi-
    catio
    prseibit
    Antichrisli advenlum. Castradaemo-
    numideo castra Domini
    dicuntur, quia
    in omni ne-
    cessitate tam ad
    probationcmjuslorum, quant
    ad
    damnalionem
    reproborumejusjuri
    deserviiinl. Ma-
    gnus
    enimdies
    Domini,
    et terribilis
    valde,
    et
    quis
    sustinebit eum?
    Quis, semper
    in
    Scripturis
    du-
    pliciter intelligilur,
    id est aut
    nulltis,
    aut rarus.
    Nunc
    ergo
    dicit Dominus : Converlimini ad me
    G
    in loto corde
    vesiro,
    in
    jejunio
    cl ffetuel
    planclu.

    Exhorlatio Domini humanum
    genus
    ad
    puenileniiam
    provocans,
    in
    jejunio primo, quia
    fundamentum
    poe-
    nilentiae
    jejunium
    est. Cornesautem
    jejunii,
    fletuset
    planclus.
    Et scinditecorda
    vestra,
    et non vestimenla ve-
    stra,
    et converlimini ad DominumDeum
    veslrum,
    quiabenignus
    el misericors
    est, paiienj
    et raultaemi-
    sericordia;, pratslabilis super
    malitia. Hoc adver-
    sumeos
    loquitur poenileutes, qui
    babilu
    poeniten-
    tiam
    pollicentur,
    et corde non exhibent. Ne
    despe-
    ret
    peccator luagniludineviliorum,
    benignitas
    et mi-
    sericordia Domini illi
    pollicetur , quiapeccantes
    non
    punit stalim,
    sed
    poenilenliae
    dat locum.
    _
    Quis
    scit si
    converlatur,
    et
    ignoscat,
    el reli-
    quat post
    sebenediclionein? Sacrificiumet libameti
    DominoDeonoslro.
    Inuniuscujusquepeccatumdii-
    bieveniam
    rcpromillil,
    ne
    negligenliorem
    facial
    pee-
    nitentem,
    el
    relinquat post
    sebenedictionem. Primo
    benediclionein,
    quaeexpellit malediclioncm,
    deinde
    sacrificiumet libamen
    ,
    hocest
    opra
    bona
    queepla-
    ceant Deo.

    Canile tuba in
    Sion,
    sanctificate
    jejunium,
    vo-
    cale
    coetunt,congregatepopulum
    : sanctificateEccle-
    siam,
    coailunale
    senes, congregateparvulos etsugen-
    tesubera.
    Iterumeadem
    repetit,
    ut vel doctrina;
    frequenlis
    audilu converlanlur ad Deum.
    Congre-
    galio populi
    colleetio est in Ecclesia fidelium
    per
    Christum;
    setatutn diversilas discreti est tneritoi
    103"
    HAVMONIS^HALBERSTAT.
    EPISC. OPP. PARS 1.

    COMMENT.BIBL. 104.
    rum.
    tgrediatur sponsus
    de cubili suo et
    sponsa

    de lhalamo suo. Inlra vestibulum et altare


    plora-
    bunt sacerdotes ministri
    Domini,
    et dicent.
    Spon-
    susChristus decubili
    suo,
    hocest desinu
    Patris,
    ad
    publicum
    humani
    generisegressus. Sponsa
    caro
    ejus-
    demChristi ex utero Mariae
    virginis
    velut dethalamo
    suo
    prodiens. Sponsus
    sermo
    divinus, sponsa
    anima
    fidelis. Sacerdotes ministri
    Domini, apostoli sunt,
    pro
    delictis
    populi
    intervenientes.
    Parce, Domine,
    parce', populo
    tuo,
    et ne des haereditatem tuam in
    opprobrium,
    ut dominentur eis nationes.
    >Hoc est :
    ut milteret
    qui
    eam
    liberarel,
    et misit et
    pepercit
    populosuo;
    id
    est,
    in adventu
    Christi,
    remissionem
    largitus
    est
    peccatorum,
    ut non dominentur eis na-
    tiones,
    id est daemOnes.<
    Quare
    dicunt in
    populis
    :
    Ubi est Deuseorum? Zelatus est Dominus terram
    suam,
    et
    pepercit populo
    suo.
    Zelare ideo
    dicitur,
    quiaubicunque
    zelus
    est,
    amoris indiciumest. Re-
    sponsio
    Domini, pollicitatioejusper
    libros
    legispro-
    phetarum.
    Ecce
    ego
    mittam vobis
    frumentum,
    et
    vinum,
    et
    oleum,
    et
    replebimini
    in
    eis,
    et non dabo
    vos ultra
    opprobrium
    in
    genlibus.

    Frumentum,
    Hhfistus,
    qui
    inZacharia frumentum dicitur eleclo-
    rum; vinum, gratia Spiritus
    sancti
    ; oleum,
    chari-
    smata, quae
    a Christo
    per
    donum
    Spiritus
    sancti in
    cordaelectorum
    diffunduntur,
    hocest : benedictione
    mea veterem maledictionem
    abstergam.
    <Et eum
    qui
    ab
    aquilone est, procul abjiciam
    a
    vobis,
    et
    expellam
    eumin terram inviamet dser-
    tant.
    Aquilonem
    diabolumdicit : terram inviamet
    desertam, reprobos
    omtes in
    quibus rgnt appei-
    lat. Faciem
    ejus
    contra mare
    orientale,
    et extre-
    mum
    ejus
    ad mare novissimum. i Diabolusnon ha-
    bens faciemad solem
    justitiae,-
    sed
    quocunque
    re-
    Spexerit, semper
    mareistius saeculi
    respicit.
    Orientale
    autem et
    novissimum, principium
    ruinae
    ejus
    intel-
    ligilur.
    Et ascendet fetor
    ejus,
    et ascendet
    pu-
    tredo
    ejus, quia superbeegit.
    Cumidemdiabolus
    jugulalus
    in fine tnundi
    fuerit,
    tune fetor
    ejus,
    hoc
    est
    qualis sit,
    omnibus
    apparebit.
    Noli
    timere, terra,
    exsulta et
    Uetare, quiamagni-
    ficavit Dominus ut faceret : nolite timere
    animalia
    regionis, quiagerminaveruht speciosa
    deserti.
    Hoc
    est
    cogitationem suam, quam pro
    salule humani
    generis
    disposuit,
    ut de eorumsubstantia Filius Dei
    carneto assumeret. Eam
    quam
    supra
    dixerat male-
    diclam,
    nunc dicit benedictioneDei reslaurari. Ani-
    malia
    regionis, gentes quibus
    verba
    virtutem,
    idest
    Christus, per Virginem germinavit.

    Quia lignum
    atlulit fruclumsuum
    ,
    ficuset vineadederunt virtu-
    temsuam. Et filii
    Sion,
    exsullale et laetamini inDo-
    mino Deo
    vestro,
    qui
    ddit vobis doclorem
    justitiae,
    et descenderfaciet ad vosimbremmatutiiium. >Li-
    gnum,
    Christus,
    ficusvero in
    personaaccipitur Spi-
    ritus sancti
    ;
    vineaidemChristus in
    plbe
    fidelium
    ;
    filii
    Sion,
    filii dicuntur Ecclesiaein
    speculatione
    fi-
    dei constiluti
    ;
    doctor
    justitiae, Christus,
    Ecclesiae
    BuseaDeoPtre
    electus;
    imbrem
    malutinum et se-
    A
    rotimtm
    , utriusque
    Teslamenti benedictionemoivi-
    nilus is Christo collatamdicit.
    Et
    implebuntur
    areae
    frumento,
    et redundabunt
    torcularia vino et
    oleo,
    id est in
    Chrisio,
    vel in
    principio regni spiritualis,
    areaeEcclesiaeacreden-
    tibus
    populis repletae,
    sivecorda electorum variis
    virtulibus
    per
    imbrem
    gratiaeSpiritus
    sancti redun-
    dantia.
    <Et reddamvobisannos
    quos
    comedit
    locusta,
    et
    bruchus,
    et
    rubigo,
    et eruca. Fortiludomea
    magna,
    quam
    misi in vos. >
    Quatuor
    hse
    pestes quatuor per-
    turbaliones, per quas
    diabolushumanum
    genus
    d-
    vort, significant,
    hoc
    est
    :
    cupiditatem
    et
    metum,
    lae-
    titiam
    atque
    tristitiam.
    Et coraedetis
    vescentes,
    et
    salurabimini,
    et lau-
    B
    dabitis nomenDomini Dei
    vestri, qui
    fecit vobiscum
    mirabilia. Omnesenim
    qui legunl Scripturas
    car-
    naliter,
    sicut
    J udaei,
    et ad
    intelligentiam
    non
    perve-
    niunt
    spiritualem,
    isti sunt
    vescentes,
    et
    nunquam
    ad saturilatem
    pervenientes.
    Et laudabitis nomen
    Domini Dei
    vestri,
    hocest: si misericordiamDei
    per
    intelligentiam spiritualem
    fuerilis consecuti.

    Et
    non confundetur
    populus
    meus in
    sempiternum,
    et
    scietis, quia
    inmedio Isral
    ego
    sum,
    idest inme-
    diovidentiumDeumexfide. Et
    ego
    DominusDeus
    vester,
    et nonest
    amplius,
    et non confundetur
    popu-
    lus meus in aeternum.
    Ego
    sum
    Christus,
    et
    ego
    Dominus
    vester,
    idem
    ipse
    Christus,
    et
    ampliusprae-
    ter Christum.
    Et erit
    post
    haec,
    et effundam
    spirilum
    meum
    C
    super otmjemcarnem,
    et
    prophetabunt
    filii veslri et
    filiaeveslrae. Senesvestri somma
    somniabunt, elju-
    venes visiones videbunt.
    Senes, prophetas, juve-
    nes, apostolosappeilat.
    <Sed et
    super
    servos meos et anciUasmeas in
    diebus illis effundam
    spiritum
    meum. Hoc secun-
    dum historiam manifestissime dictumet
    implelum
    est. Servos
    meos,
    viros
    spiriluales atque
    doctores:
    anciUas
    vero, ecclesias,
    vel animas credentium
    dicit.
    <Et dabo
    prodigia
    in coeloet in
    terra,
    sanguinem,
    et
    ignem,
    et
    vaporem
    fumi.
    Prodigia
    in
    coelo,
    hoc
    est in sanctis
    ;
    et in terra
    ,
    hocest in
    peccaloribus
    se Dominus dare
    pollicelur.
    Et
    quid prodigia,
    nisi
    signa
    et
    perdilionem peccatorum, quae
    in adventu
    "
    Spifilus
    sancti
    palefactae
    sunt?-In
    sanguineinlerfe-
    ctio animarum
    ;
    in
    ign
    calorem
    corporis,
    sive ira-
    cundiam
    cordis;
    in
    vapore fumi, cogitationes noxiae,
    quae
    incorde hominum
    aesluant,
    significantur.
    Se-
    cundumhistoriamet
    propheliam,
    in
    temporepassio-
    ns Christi omniahaec
    complta
    sunt.
    Sol convertetur in
    tenebras,
    et luna in
    sangui-
    nem, antequam
    veuiat dies Domini
    niagnus
    et hor-
    ribilis.

    Hocest :
    splendor quorumdamfidelium,
    ul-
    lima tribulatione deficiensobscurabilur
    ,
    et Ecclesia
    martyrum sanguine
    cruentabitur.
    Et
    erit,
    omnis
    quicunque
    invocaverit nomenDo-
    mini salvus erit.
    Invocareel dicere
    Dominum,
    non
    tantum
    voce,
    sed
    opre comprobandum
    est et eue-
    105 ENARRAT10INJ OL PROPHETAM. 105
    ctu.
    Quia
    inmonteSionet inHrrusalefneril sal-.
    vatio,
    sicut dixit
    Dominus,
    et inresiduis
    quos
    Domi-
    nus vocaverit. MoulentSion ei
    Hierusalem,
    Ec-
    clesiam
    inlelligimus,
    in
    qua
    erit salvatio
    ,
    sicut
    dixit.
    CAPUT ni.

    Quia
    eccein diebusillis et in
    tempore
    illo cum
    convertero
    captivitaiem
    J uda et
    Hierusalem,
    >
    quae
    anlea non eral. Primi sunl sancti
    apostoli,
    vel cae-
    teri ex circumcisione
    credentes,
    residui
    vero,
    ex
    gentibus
    venientes.

    Congregabb
    omnes
    gentes,
    et deducam eas in
    valle
    J osaphat,
    et
    disceptabo
    cumeis ibi. >
    J osaphat
    interpretatur
    Domini
    judicium.
    Hoc
    ergo
    est
    quod
    dicit :
    Quando
    misertus fuero eorum
    qui per
    confes-
    sionemnominismei
    censentur,
    tuneomnes adversa-
    riosmeosdeducaminvallem
    judicii.
    Omnes
    gentes,
    aut omtes
    dsignt
    nationes
    incredulas,
    aut omnes
    daemonesdicit.
    Superpopulomeoethaereditale
    mea
    Isral, quos disperserunt
    in
    nalionibus,
    et terram
    meamdiviserunt. Hoc
    est,
    non eos
    opprima
    min
    die
    judicii,
    aut auctoritatem
    potenliie
    meae
    sentiant,
    sed ralione
    justitiae,
    aut etiam sua confessionedi-
    gnos
    se
    suppliciis
    esse
    cognoscant.
    Et
    super populum
    meummiserunt soriem.
    Hoc
    esl, quod
    cerlalimin
    singulisregnare
    voluerunt. <Et
    posuerunl puerunt
    in
    proslibulo,
    et
    puellam
    vendide-
    runt
    pro
    vino ut biberent. Hocloco
    queritur
    de
    sortibus eorum,
    quod
    etiamrobustissimum
    sexum,
    aetalem
    quaepoterat
    ad virtules
    crescere,
    suis
    inju-
    stitiis
    eaerainaveruut,
    et anima
    quae
    erat
    forlissitna,
    libidini et
    voluplatibus subjugata
    esl.
    <
    Verum
    quid
    mihi et
    vobis,
    Tyrus
    et
    Sidon,
    et
    omnes terminos Palaestinorum?
    nunquid
    ullionem
    reddilis mihi? >
    Tyrus
    tribulalio sive
    anguslia,
    Si-
    donvero
    venatio,
    hoc est daemones:
    Palaeslim, ca-
    dentes
    polione. Quae
    omnia de haereticis recte sen-
    tieitdasunt,
    per quos
    diabolus
    populum
    Dei deEc-
    clesia
    separavit, alque per eloquentiam
    suam
    quasi
    aurumet
    argentum, simplicesquosque
    de Ecclesia
    educentcs,
    filiis
    Graecorumhoc
    esl
    genlilium,
    sub
    peccalo
    venundanl.
    Et si ulciscimini vos contra
    me,
    cito velociter reddaravicissiludinem
    vobis
    super
    caput
    vestrum.
    Argentum
    enimmeumet aurum tu-
    lislis,
    et desiderabilia mea et
    pulcherrima
    meain-
    tulistis in delubravestra,
    el filiosJ uda et filiosHie-
    rusalemvendiderunt filiis
    Gr:eciae,
    ut
    longe
    facerelis
    eos de finibus
    suis,
    >id est sub
    peccalo,
    <ul
    longe
    eos facerent abEcclesiaefide.
    <
    Ecce
    ego
    suscitabo illosde loco in
    quo
    vendidi-
    slis
    eos,
    et convenant retribulionem vestram in ca-
    put
    vestrum.
    Suscitabo
    quasi jacenles, qui
    defun-
    damentoEcclesiaeevulsi
    sunt,
    in
    prislinum
    stalum
    fidei restaurabo, atque
    in
    caput vestrum,
    hoc est
    haereticorum
    qui
    eos seduxistis
    ,
    ullionem resti-
    tuant.
    Et vendant filiosvestros et filias vestras in raa-
    nibus filiorum
    J uda,
    id est eos
    quos
    de Ecclesia
    PATKOL.CXVII.
    A
    possidebitis,
    iu conirarios vobis
    suscitabo,
    el filios
    ac
    filias,
    hoc est
    discipulos
    vestros
    per
    Ecclesiae
    praedicalores
    in eorum
    subjectionem
    reducam. Et
    venundabunt eos Sabaeis
    genti longinquae, quia
    Do-
    minus loculus est. Saba
    inlerprelatur conversio,
    J udavero
    confessio.
    Sabaei ideo
    gens longinqua
    di-
    citur, quia
    sancti
    qui
    haereticis
    dominantur,
    inaeter-
    numvivent.

    Clamate hoc in
    genlibus,
    sanctificate
    bellum,
    suscitaie robustos.
    Ovos
    principes,
    idest
    doctores,
    clamate, qui
    vobis
    subjecti sunt,
    quia
    veniet dies
    judicii.

    Accdant et ascendant omnes viri bellato-
    res. Accdant
    pediles,
    ascendant
    quits. EquJ
    enimhomines
    impii, quits
    vero diabolus vel dae-
    mones. Hi enimdicuntur viri
    bellalores, qui
    huma-
    in
    num
    genus
    soient
    per
    vitia debellare.

    Conciditearatra
    vestra in
    gladios,
    et
    ligones
    ve-
    stros in
    lanceas, infirmtis
    dicat, Quia
    fortis
    ego
    sum. Amovele
    (inquit Dominus),
    o vos
    dgemones,
    universam
    pacent
    in
    sedilionem,
    et inbellumcuncti
    consurgite.

    lnfirmus dicat
    quia
    fortis
    ego
    sum.
    Dicerein
    Scripturis,
    facto
    opre consuptmare est.
    Et cumomniamala haec
    fecerilis,
    et omni virtule
    ad
    pugnandum
    contra eleclos meos
    veneritis,
    tune
    indie
    judicii
    omnemvirtutem vesiram
    prosternant.

    Erumpite
    et
    venile,
    omnes
    gentes;
    de circuitu
    congregamini.
    Ibi occumberefaciet Dominusrobu-
    stos tuos. Hoc dclart
    quod
    cumdiesDomini ad-
    venial,
    et finis mundi
    appropinquel,
    Satan omnem
    virtulemsuamAntichrisli
    lemporibus effundal, et ad
    C
    tentandas et subveriendas animas vehemenlius
    pu-
    gnet.

    Consurgant
    et ascendant
    gentes
    in vallem J osa-
    phat.
    Isli autem non
    judicanlur
    in
    monlibus,
    non
    in
    campestribus,
    sed in
    profundum
    et
    deorsum,
    ul
    stalim
    judicii
    locus
    ipsepro poena
    sit.
    Quia
    ibi se-
    debout
    judicem
    omnes
    gentes
    incircuitu. Sedere
    Dei est babitumet
    potestatemjudicandi
    ostendere.
    Millile
    falces, quoniam
    inaluravit messis. Hoc
    loquitur
    ad
    angelos
    : messores enim
    angeli sunl,
    messisvero
    populi
    sunt.
    Quodammodoangeli
    desua
    i
    sublimilate
    descendunt, quando spscipiunt
    officia
    lortorum.
    Venile et
    descendite, quia plnum
    est
    torcular : exubrant
    lorcularia, quiamultiplicata
    est
    malitiaeorum. i J amredundat mundus vel torcular
    I)
    iniquiiatibus, jam
    ultra
    capere
    non
    potest
    maliliaiti
    humani
    generis.
    ,
    Populi, populi
    in valle
    concisionis, quia juxta
    est dies Domini in valle concisionis. >
    Nequaquam
    dixit
    judicium,
    nevel dubiamsenlcnliamfacere vi-
    deretur,
    sedconcisionem
    posuit,
    cui remanere nihil
    possit.
    Sol el luna oblenebrati
    sunt,
    et stellaeretraxe-
    runt
    splendorem
    suum.
    Sol, Christus; luna,
    Ec-
    clesia. Stellaevero Chrisli retraxerunt
    splendorem
    suumhis
    qui
    cruciabunlur.
    Neque
    enimmerebun-
    lur, qui
    in
    poena
    ewint, lumen justilLe
    videre.
    Et DominusdeSion
    rugiet,
    et deHierusalemda-
    bit vocemsuam,
    ei
    movebpntur
    coeluntet
    terra,

    107 BAYMONISHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS I.
    -
    COMMENT.B1BL. 108
    id est de Ecclesia sanetorum, sive de Hierusalem
    coelesli.
    Quia
    enim
    rngilu
    leonis animalia cuncta
    terrcntur,
    sic et vocem
    ejus
    omnes
    pavebunl.
    Et
    Dominus
    spespopuli sui,
    et fortiludo filiorumIsral.
    Et scielis
    quiaego
    DominusDeus
    vester,

    hoc est
    credentium et fideDeumvidentium. Habitans in
    Sion iu montesanclo meo. >Monssanctus aut Hie-
    rusalemcoeleslis
    intelligilur,
    aut cerle
    ipse
    Filius.
    <El erit Hierusalem
    sancta,
    et alieni non transibunt
    per
    eam
    amplius.
    Sive Hierusalem
    coelestis,
    sive
    Ecclesia, jam
    ineanon habent
    amplius potestalem.
    Ipsi
    enim
    intelligunlur
    alieni.
    Et erit indie
    illa,
    slillabunt montes
    dulcedinem,
    et collesfluent
    lact,
    et
    per
    omnesrivosJ uda ibunt
    aquae.
    Montesel colles
    pro
    diversitate merilorum
    sanctos
    appeilat,
    dulcedinemvero
    eloquiaScriptura-
    l'tiiti
    ,
    rivos corda electorum.
    Aqua
    vero
    gratiam
    si-
    gnificat Spiritus
    sancti. Et fons de domoDomini
    egredietur,
    el
    irrigabit
    torrenlem
    spinarum.

    Fons,
    divinitas Filii Dei
    patens,
    sive
    Spiritus
    sanctus : lor-
    rens
    spinarum, peccata
    humani
    generis, quaeper gra-
    tiameorum
    aduruntur,
    infuturum
    purgala.
    A
    <
    iEgyptus
    indesolatione
    erit,
    et Idumaeaindeser"
    tunt
    perditionis, pro
    eo
    quodiniqueegerint
    infilios
    J uda,
    et effuderint
    sanguinem
    innocentent in terra
    sua.
    iEgyptus interpretatur tenebroe,
    hoc est dae-
    monesvel
    peccata.
    Idumaea
    sanguinea,
    sive
    terrena,
    id est omnia terrena ad
    voluptatem
    carnis et san-
    guinis pertinenlia, quae
    in die
    judicii desolabumur,
    eo
    quodper
    infinitam malitiara suamfilios Eccle-
    siaein hoc saeculo
    deceperunt
    Et J udaeainaeternum
    habilabilur,
    el Hierusalem
    in
    gnera
    lionemet
    generationem.
    Et mundabo san-
    guinemeorum, quem
    non
    mundaveram,
    et Dominus
    commorabilur inSion.
    J udaea,
    hocest domuscon-
    fessionis,
    habitabitur in
    perpetuum.
    Sed
    quia
    non
    B est innoxiainbac vita
    ,
    sed
    aliquantis,
    licel
    levibus,
    peccalis
    conlaminala
    est,
    ego
    cunctamundabo
    per
    multiludinem misericordia;
    meae, quaeipsi propriis
    virtutibus nonmundaverunt. Sion
    interpretalur sp-
    cula.
    Ergo
    insublimecommorabilur Dominus
    ,
    hoc
    esl in
    Ecclesia,
    in
    qua
    et
    rgnt
    insaecula.
    IN AMOS PROPHETAM.
    Amos, qui interpretalur bonus,
    valicinavit in
    Samaria
    et
    Hierusalem,
    tria et
    quatuor
    scelera
    gen-
    lium sub totius mundi
    imagine
    describns. Hic
    adventum Chrisli sub Dominica voceila
    prxdical:
    i
    Ego
    firmans
    tonitruum,
    et creans
    Spirilum,
    et an-
    nunliansinhominibusChristum.
    >
    Reliqua
    autem
    quae
    deAmasiael
    Hieroboam,
    siveIsral
    loquitur, tropo-
    logice
    ad haereticosreferendasunt.
    CAPUT PRIMUM
    <VerbaAmos, qui
    fuitin
    pastoralibus
    de
    Thecua,
    quee
    vidit
    super
    Isral in diebus Oziae
    rgis
    J uda,
    et
    in diebus Hieroboam,
    filii J oas
    rgis
    Isral,
    anle
    duos annos terraemotus.
    Amos
    interpretatur populus
    avulsus,
    Ozias vero
    imperium,
    vel
    fortiludoDomini,
    Hieroboamaulem
    indicatio,
    vel causa
    populi,
    sive
    divisio
    populi,
    J oas Domini
    rnemoria,
    sive
    tempora-
    litas.
    Thecuevero, quaeinterpretatur
    tuba,
    vaticinia
    significat prophetarum.
    Et
    dixit,
    Dominusde Sion
    rugiet,
    et de Hieru-
    salemdabit vocemsuant. El luxerunt
    speciosapa-
    storum,
    et exsiccalus est verlex Carmeli. DeHie-
    rusalem,
    ubi erat
    lemplum
    et Dei
    religio,
    unde
    Christus ortus velut leo
    per Evangelicampraedica-
    lionem ddit vocem.
    Speciosa pastorum, populus
    J udaeorum,
    verlex
    Carmeli, lemplum
    seu
    regnum,
    vel sacerdotiumJ udaeorum.
    Haecdicit Dominus:
    Super
    tribus sceleribusDa-
    masci,
    et
    super quatuor
    non convenant
    eum,
    eo
    quod
    conlriverit in
    plaustris
    ferreis Galaad. Et init-
    iant
    ignem
    in domo
    Chazael,
    et devorabit Dominus
    Benadab. Tria et
    quatuor
    scelera
    genlium, quae
    sries
    replicat,
    haecsunt : Primum
    ilaque
    scelus
    est,
    i
    quia
    omnes in Aaam ntoriuntur. Secundum
    pro
    eo
    quod
    insita naturae
    lege
    immemores ralionis non
    ; intellexerunt. Terlium
    quoqueeorum, qui
    dalae
    '^gi
    : _ non obediuut.
    Quartum inexpugnabilc
    eorum
    qui
    inChristumnon crediderunt. Post scelera vero
    gen-
    lium,
    seplimo
    inlocoJ uda de
    praevaricatione
    legis,
    et octavoIsral de
    impietate, quam
    in Christo exer-
    euerunt, redarguit.
    Vel certe tria et
    quatuor
    scelera
    sunt
    cogitare,
    consenlire, facere,
    et non
    poenitere
    :
    aut certe
    cogitare, loqui, agere,
    et
    peccatum
    suum
    defendere. Primum
    peccatum
    esl
    cogitassequod
    ma-
    lum
    est,
    secundo
    cogitationibus acquievisse,
    tertio
    opre perptrasse
    :
    quartum, post peccatum
    suum
    poenitentiam
    non
    egisse.
    Chazael
    interpretatur fa
    dura Dei.

    Et conteramvecleny
    Damasci,
    et
    disperdam
    ha-
    bitatoremde
    campo idoli,
    et lenentem
    sceplrum
    de
    domo
    volnplatis,
    et transferetur
    populus Syriae
    in
    .
    Cirenem,
    dicit Dominus. Damascus
    interpretatur
    sanguinem
    bibens,
    sive
    sanguinemprobans, figura
    hujus
    mundi.
    Haec dicit Dominus:
    Super
    tribus sceleribus
    Gazae,
    el
    super quatuor
    nonconvenant
    eum,
    eo
    quod
    transtulerint
    captivitatemperfectam,
    ut concluderen'
    eamin
    Idumaeam,
    el miltam
    ignem
    inmurum
    Gazae,
    et devorabil aedes
    ejus,
    et
    disperdam
    babitalorem de
    Azoto,
    el lenentem
    sceplrum
    de Ascalone. El con"
    venant manum meam
    super
    Accaron,
    et
    peribunt
    reliqui Philistinorum,
    dicit Dominus Deus.

    Gaza
    interpretatur fortiludo ejus.
    ILecdicit Dominus:
    Super
    tribus sceleribus
    Tyri
    et
    super quatuor
    non
    convenant
    eum,
    eo
    quod
    concluseriitt
    caplivilatem
    perfeclam
    in
    Idumaea,
    el non sinl recordati foederis
    109 ENARRATIOIN AMOSPROPHETAM.
    110
    'ralrum.
    Tyrus interpretatur
    tribulatio sive coan-
    i
    gustans. Significat perversae
    doclrinae haereticorum
    dogmata, quaecapere
    nilitur
    veritalem,
    et conclu-
    dereeaminterrenissensihus.
    Et raillant
    ignem
    in murum
    Tyri,
    et devorabil
    aedes
    ejus.

    Ignem
    haereticorum
    impielaiemsignifl-
    care
    videtur,
    quae
    eorum
    significat congregaliones,
    velut murum sive
    aedes,
    idest conscientiaseorum
    dvort. Potesl et futuram
    significare.damnationem.

    Haecdicit Dominus:
    Super
    tribus sceleribus
    Edom,
    et
    super quatuor
    non convertam
    eum,
    eo
    quodpersecutus
    sit in
    gladio
    fratrem
    suum,
    et vio-
    laverit misericordiam
    ejus,
    et lenuerit ultra furorem
    suum,
    et
    indignalionem
    suam servaverit
    usque
    in
    finem.
    Edom, qui interpretalur sanguineus
    sive
    1
    Urrenus,
    significatpopulum
    J udaeorumet
    haereticos]
    persequenles
    fratrem
    suum,
    hoc est Christum in
    mmbrissuis.
    <Miliam
    ignem
    in
    Theman,
    et devorabit aedes
    Bosrae. >
    MittetDominus
    ignem
    in
    Theman,
    hocest
    in dserta
    siccaqueJ udaea,
    ul otnni sensu lillerae
    concidente,
    superaedificelur
    Ecclesia Christi Domini
    fundamentis.

    HaecdicitDominus:
    Super
    tribus sceleribus filio-
    rum
    Ammon,
    et
    super quatuor
    nonconvenant
    eum,
    eo
    quod
    dissecuerit
    praegnantesGalaad,
    ad dilatan-
    dumterminumsuum.Et succendam
    ignem
    inmurum
    Rabah,
    et devorabit aedes
    ejus
    inululalu indie
    belli,
    et inturbineindiecommolionis. Et ibit Melchomin
    captivitatem, ipse
    et
    principes ejus simul,
    dicit Do-
    minus. Galaad
    namque
    acervustestimonii
    interpre-
    t
    tatur. Et
    quia
    cuncta simul
    congregatio
    Ecclesiae
    per
    confessioneinservit teslimonio
    veritalis,
    non
    incongrueper
    GalaadEcclesia
    exprimitur, quaeopre
    cunclorumfideliumde Deo
    quae
    sunt vera lesiantur.
    Praegnantes
    autemvocantur animae
    quae
    intelleclum
    Verbi exdivinoamore
    concipiunt,
    si ad
    perfectum
    tempus veniant, conceplam intelligentiam operis
    ostensionc
    pariturae.
    Seciierunt
    ergopraegnantes
    Ga-
    laad-haerelici addilalandum terminum
    suum, quia
    nimirnmmentes
    fidelium,
    quaejamaliquid
    de veri-.
    (alis intellectu
    percipiunt, perversa praedicationc
    perimunt,et
    scientiaesibi nomen
    exlendtint,
    dum
    parvulorum
    corda
    jam
    deVerbi
    conceplionegravida,
    erroris
    giadioscindunt,
    et
    quasi
    doclrinaesibi
    opi-
    nionemfaciunt.
    CAPUT II.
    Haecdicit Dominus:
    Super
    tribus sceleribus
    Moab,
    et
    super quatuor
    nonconvertam
    eum,
    eo
    quod
    incenderit ossa
    rgis
    ldumaeae
    usque
    ad
    cineres,
    et
    miliam
    ignem
    in
    Moab,
    et devorabit aedes
    Carioth,
    et morietur in sonitu Moab in
    clangore
    tuboe,
    et
    disperdamjudicem
    de medio
    ejus,
    et omnes
    prin-
    cipes ejus
    interficiam cum eo
    ,
    dicit Dominus.
    Moab,
    qui interpretatur
    ex
    ptre,
    hoc
    esl,
    diabolo.
    Carioth vel
    Carialhiarim,
    vertitur in
    linguanostra,
    villa
    sylvarum, quia
    J udxi vel
    haerelici,
    quorum
    figurant
    Moabiste
    gestavit,
    ossa
    rgis ldumaeae,
    hoc
    A
    est Christi
    electos,
    sive sensus
    spiriluales
    indivinis
    libris
    per
    carnalem intellectum
    comminuunt, atque
    in favillam
    redigunt.
    Haec dicit Dominus:
    Super
    tribus sceleribus
    J uda,
    et
    super quatuor
    nonconvenant
    eum,
    eo
    quod
    abjecerint legem
    Domini,
    et mandata
    ejus
    noncusto-
    dierint.
    Deceperunt
    enim eos idola
    sua, postquam
    abierant
    patres
    eorum. Et mittam
    ignem
    in
    J udam,
    et devorabit oedesHierusalem.

    Quod
    deJ udadici-
    tur,
    refertur ad Ecclesiam
    , quae
    est vera
    confessio.
    Et in eo
    arguitur quod legem
    Domini
    conlempseril,
    et
    ejus
    mandata nonfecerit.
    Haecdicit Dominus :
    Super
    tribus sceleribus
    Isral,
    et
    super quatuor
    non convertam
    cum,
    eo
    *
    quod
    vendiderit
    pro argento justum,
    et
    pauperem
    B
    pro calceamenlis; qui
    conterunt
    super pulverem
    terrae
    capita pauperum,
    et viamhutniliiim dcli-
    nant. >Hoc de
    Christo, quem
    J udaei vendiderunt
    argento,
    recle
    intelligendum
    est.
    Capitapauperum
    J udaei et haerelici
    super pulverem
    terrae
    convertunt,
    quia
    sensus bumitiumfideliumin lerreno inlelleclu
    comminuunt,
    et viamhumiliumillam
    , quam
    dixit :

    Ego
    sumvia et veritas et
    vita,

    dclinant,
    quia
    per
    eamambulare contemnunt. i Et filinsac
    pater
    ejus
    ierunt ad
    pucllam,
    ut violarent nomen sanctum
    meum.
    Pater, populus
    J udaeorum
    ;
    filiusvero
    po-
    pulus
    est Christianus. Ille aulem cum
    paire
    ad
    puellamingredilur, qui
    veniensad
    Ecclesiam,
    legem
    cum
    Evangelio
    servare
    vult,
    ac
    per
    hoc
    committit
    sluprum,
    et violt nomen Dei.
    C
    Et
    super
    vestimenlis
    pignoralis
    accubuerunt
    juxia
    omne
    allare,
    et vinumbibebant
    damnatorum
    indomoDei sui. Tantus enim
    apud
    sacerdotes J u-
    daeorumerat
    contemptus
    in
    Deum,
    ut
    vestimenla
    sua,
    in
    quibus dormierant,
    vel in
    quibus
    fornicaban-
    lur, juxta
    altare funibusterrae
    tenderent et facerent
    velamina, post quae
    fornicantes in
    lemplo
    nullus
    posset aspicere.

    Ego
    aulem
    exterminavi Arnorrhaenma facie
    eorum, cujus
    altitudo
    cedrorum, altitudo
    ejus,
    et
    ..
    fortis
    ipse quasi quercus,
    et contrivi fructum
    ejus
    desuper,
    et radies
    ejus
    subler.
    Ego
    sum
    qui
    ascen-
    derevosfeci de terra
    ^Egypli,
    et eduxi vos in de-
    serto
    quadragintaannis,ut possiderelis
    terramAmor-
    rhaei,
    et suscitavi defiliisvestris in
    prophetas,
    et de
    D
    juvenibus
    vestris Nazarenos.
    Nunquid
    non ita est
    filii
    Isral,
    dicit Dominus?Et
    propinabatis Nazaroeis
    vinum,
    et
    prophetis
    mandabaiis dicentes : Ne
    pro-
    ;
    phetetis.
    >Hocsecundumhistoriam
    tempore
    illoim-
    I
    pletum est, quandoextirpatis septemgentibus
    de
    terra
    Chananaeorum,
    populus
    J udaeorumsedibus
    po-
    ,
    liti sunt.
    t Ecce
    ego
    stridebo
    super vos,
    sicul stridt
    plau-
    -
    strum onustum feno.
    Quia
    enim fenumesl vita
    >
    carnalium,
    sicut
    scriptum
    est : <
    Omniscaro
    fenum,

    ineo
    quod
    Dominusvitamcarnalium
    tolrt,
    more
    , plaustri
    fenum se
    porlare
    testatur. Cui sub feni
    i onere
    slridere,
    est
    pon:!cra
    et
    iniquitales peccantium
    :
    conqneri.
    111 HAYMONISHALBERSTAT.EPISC. OPP. PARS I.
    -
    COMMENT.BIBL.
    '
    112
    Et
    peribil fuga
    a
    veloce,
    et forlisnonobtinebit
    virtulem suam,
    et robuslus non salvabit animam
    suam,
    et lenensarcum non
    stabit,
    et velox
    pedibus
    non salvabitur,
    et ascensor
    equi
    non salvabit ani-
    mam
    suant,
    et robustus corde inter fortes nudus
    fugiet
    in die
    illa,
    dicit Dominus. >
    Hoc secundum
    hislor'nefidemtune
    impletumest, quando
    ob meri-
    tum
    peccaiorumAssyriis
    vel caeteris
    genlibus
    in di-
    .reptionem
    sunt traditi. Generaliter vero
    super
    omnes
    deliuqucnles
    hoc
    quod
    minatur,
    indie
    judicii
    ventu-
    rumest
    CAPUT111.
    Auditeverbum
    quod
    loculusesl Dominus
    super
    VTOS,
    filii
    Isral, super
    omni
    cognatione, quam
    eduxit
    leterra
    ^Egypti,
    dicens,
    tanlummodo vos
    cognovi,
    .ex omnibus
    cognalionibus
    terrae,
    idcirco visitabo
    super
    vosomnes
    iniquitales
    vestras.
    Hocnon so-
    lumdeJ udaeis,
    sed de omnibus eleclis, quos
    Deus
    omitipolens,
    velul
    pater
    filios,
    in hac vita
    flagellt,
    senliendum
    est.

    Nunquhi
    ambulabunt duo
    pariter,
    nisi con-
    veuerit illis? Isti
    igitur
    duo
    qui
    sibi
    consentiunt,
    et inviaChristi
    pariter
    ambulant, uterqitepopulus,
    hoc,
    est,
    ex circumeisioneet
    praeputio intelligendi
    sunt.
    >

    Nunquidrugiet
    leo in
    saltu,
    nisi habuerit
    prae-
    dara?
    Nunquid
    dabit catulus leonis vocemdecubili
    suo,
    nisi
    aliquidcomprehenderit?

    Leo, diabolus;
    calulus leonis,
    mullitudo immundorum
    spirituum
    capic'nts praedam
    ,
    animas videlicet
    reproborum,
    quae
    unitatemfidei
    per
    discordiam
    amiilunl,
    acsecum
    cas Inbaraibrumdamnationis
    trahunt.

    Nunquid
    cadet avis in
    laqueum
    terrae
    absque
    aucu'pe?nunquid
    auferlur
    laqueus
    deterra
    antequam
    quid ceperil?

    Laqueus
    terraeseu
    aucupis,
    diabolus
    intelligendus
    est, qui
    in lerrenis actibus seu
    per
    discordiamunitatis,
    electosvelutaves
    capit.
    Si
    clanget
    tuba in civilale,
    et
    populus
    nonex-
    pavescet?
    Si erit malumin civilale, quod
    Dominus
    on fecit?

    Quidquid
    enim in
    Scripturis
    snclis,
    tubacomminans: malumautem
    quod
    Dominusfacit
    in civilale,
    nonconirariura
    est
    virluli,
    afllictionem
    autemet crucialus
    hontinum
    significat.
    <
    Quia
    non faciet DominusDeus
    verbum,
    nisi re-
    velaverii secrelumsuum,
    adservossuos
    prophetas.

    Non
    quod
    omniarevelet Deus
    prophetis, qua:
    incoelo
    facturus
    est,
    vel ante
    jam
    fecit,
    sed ea lantum
    quae
    facturas sit in terris revelavit.
    .Leo
    rugiel, quis
    nonlimebit? DominusDeuslo-
    -entus
    est, quis
    non
    prophelabit?
    Seio
    quemdam
    in suis
    scriptum
    -conimentariis
    reliquisse,
    leonem
    rugienlem
    diaboluni
    inlelligendum,
    el
    rugienlem
    his
    qui perituri
    sunl. Deumautem
    qui loquilur per pro-
    phetas,
    rfrendum esse ad Deum
    salvalorem,
    ut
    quoptodo
    illi in malam
    partem
    audiunt leonis
    rugi-
    lum,
    et
    capiuntur
    in
    morlem,
    sic sancti inbonam
    parlent
    Deum
    praecipienteni
    audiant et salveniur.
    Audituinfacitein aedibusAzoti,
    et in aedibus
    lerrae
    iEgypli,
    el dicile :
    Congregaminisuper
    montes
    A Samariae,
    et videteinsaniasmultasin medio
    ejus,
    el
    calumniam
    patientes
    in
    penetralibus ejus,
    et nescie-
    runt facere
    rectum,
    dicit Dominus
    Deus,
    thesauri-
    zanles
    iniquitatem
    et
    rapinas
    in aedibus suis.
    Azotus
    interpretatur ignis, populumgenlium
    exhor-
    tatur ut
    congregetur super populumJ udaeorum,
    ut
    videat mala
    qux ipse fecit,
    ut
    ipsepopulus
    J udaeo-
    rum
    juslas querimonias
    adversus Deumse habere
    non
    pulet, pro
    eo
    qupd
    illostradidit in
    direptionem.
    Calumniam
    quoque paliuntur
    in
    penetralibus ejus,
    sive
    opprimunlur simplicesquiquecredentium,
    dum
    nomine veriiatis haerelici volunt
    mendacium,
    et
    omninorectum facere
    nesciunl, quia perdiderunt
    tramitem
    veriiatis,
    neccredent ineum
    qui
    dicit:
    *

    Ego
    sumverilas. >
    B
    Propterea
    haecdicit Dominus Deus: Tribulabi-
    lur et circuietur
    terra,
    et delrahelur exte fortiludo
    tua,
    et
    diripientur
    aedeslux. Haerelici
    quoque
    ter-
    rena
    sapientes,
    aut tribulabuntur indie
    judicii,
    et
    omniseorumfortiludo
    tenuabilur,
    et
    diripientur quae
    habuerant de
    rapinis,
    ut liberenlur
    populi quos
    de-
    ccperanl.
    Aut certe
    per
    viros ecclesiaslicos
    quolidic
    tribulabuntur tesiimoniis
    Scripturaruhi,
    et delrahe-
    lur exeis fortiludo
    syllogismorum
    et verborumacu-
    torum, quibus
    suum
    dogmafirmaverant,
    ut
    qui rapli
    fueranl de
    Ecclesia,
    adEcclesiamrevertanlur.
    Haecdicit
    Dominus,quomodo
    si eruat
    pastor
    de
    ore leonis duo
    crura,
    aut exlremum
    auricube,
    sic
    eruenlur filii Isral
    qui
    habitant in Samariain
    plaga
    Iectuli,
    et in Damasci
    grabaio.
    kHocsecundumhi-
    "
    storiaminJ udaeis
    teraporibus
    vastalioniseorumim-
    pletum
    fuissenondubiumest : secundumvero tro-
    pologiam,
    de vocalione
    genlium
    senliendum
    esl,
    quas paslor bonus,
    qui
    animamsuam
    pro
    ovibussuis
    ponit,
    deore leonis
    (hoc
    est
    diaboli)
    eruit : in
    crura,
    doctores: inexlremumvero
    auriculae,
    audi-
    lores
    significat.
    Audileet contestamini indomo
    J acob,
    dicitDo-
    minusexerciluum, quia
    indiecumvisilare
    coepero
    praevaricaliones
    Isral
    supereum,
    visitabo el
    super
    altaria
    Belhel,
    et
    ampulabunlur
    cornua
    altaris,
    el
    cadent in
    terram, cf'perculiam
    domumhiemalem
    cum domo
    aestiva,
    et
    peribunt
    domus
    eburneae,
    et
    dissipabunlur
    oedes
    multae,
    dicit Dominus.>Secun-
    p.
    dumhisloriamin J uda'is
    implelum
    esse credimus,
    secundum
    anagogen
    vero de haereticissenliendum
    est,
    qui proelermisso
    allari
    Domini,
    quod
    est unilas
    fidei, plurima
    altaria
    sibi,
    non Deoconstruunt. Do-
    mumverohiemalemaut aestivam
    , atque
    Isral et
    J udam,
    aut certe
    populum
    J udaeorumel haereticos
    prsefigura
    t.
    CAPUTIV.

    Auditeverbum
    hoc,
    vaccae
    pingues, quae
    eslisin
    ntonlc
    SamarKB,quae
    calumniamfacilis
    egenis,
    et
    confringilis paPperes, quae
    dicilis doininisvestris :
    Afferte,
    el bibentus. J uravil DominusDeusinsancio
    suo, quia
    ecce dies venient
    siiper
    vos,
    et levabunt
    vos in
    contis,
    et
    reliqnias
    vestras in ollisfcrvenli-
    113
    ENARRAliO IN AMOSPROPHETAM. 11*
    bus. Vaccas
    pingues, principes
    J udaeorum sive
    diviles
    hujus
    mundi dicit.
    Spirilualiler
    vero Sama-
    ria, quaeinierprelatur
    euslodia, superbiam signifi-
    cat
    haereticorum, qui
    secustodes
    praeceptorum
    Dei
    essemenliuntur.
    Quod
    vero
    ait,
    Levabunl vos in
    contis,
    hislorialiter
    principibus
    J udaeorumaccidil.
    Tropicevero,
    haereticos
    conjunctos
    viris ecclesiasli-
    cis
    per
    divinassenlenlias
    figurai,
    aut certe futuram
    damnalioneminsinut.
    El
    per aperluras exibilis,
    aliera contra
    altrant,
    el
    projiciemini
    in
    Armon,
    dicit Dominus. Secun-
    dumhisloriaminJ udaeislune
    adimplelumest, quando
    in
    caplivilatem
    divisi abducli sunt.
    Spirilualiler
    vero,
    haerelici abunitatefidei
    recedentes, atque
    in
    varias sectas adversumse
    divisi, per superbiam
    in
    perdilionemprojecli.
    Venite ad
    Belhel,
    et
    impieagite
    ad
    Galgalam,
    el
    muliiplicale praevaricationem
    : et offerte mane
    viclimas
    veslras,
    tribus diebus dcimas
    vestras,
    et sacrificatede fermenlalo
    laudem,
    el vocale vo-
    luniarias
    oblaliones,
    et annuntiate. Sic enimvolui-
    slis, filiilsracl,
    dicit Dominus. Secundumhisloriam
    ironice
    loquens
    contra
    J udaeos,
    ne
    ipsi
    scelera
    per-
    ptrent ,
    sed secundum eorum
    praevaricationem
    peccalis peccata cumulent,
    pro quibus
    alrocius
    pu-
    nianlur. Hierelici vero ad
    Bethel,
    hoc est ad do-
    mum Dei
    venientes, impie agunl,
    dum sacrificium
    qufcd
    soli Deo
    debetur,
    diabolo
    immolant, atque
    caeleros ad
    impietalem
    suam annunliando
    provo-
    cant,
    dum de fermento falsorum
    dogmalum
    favores
    Iioininem
    quaerunl.

    Unde et
    ego
    dedi vobis
    stuporem
    denlium in
    cunctis urbibus
    veslris,
    et
    iiidigeiiliant panum
    in
    omnibus locis
    vestris,
    et non eslis reversi ad
    me,
    dicil Dominus: Si
    quis
    enimcomederit uvamacer-
    bani, quod significat iniquiialem,
    slupebunl
    dnies
    ejus,
    ul nonbene
    Scripturarum
    sanctarum teslimo-
    niis
    abutalur,
    comedens eamiinmaluram et
    absque
    dulcedine.

    Egoquoqueprohibui
    a vobis
    imbrem,
    cum ad-
    IIHC1resmenses
    superessent usque
    ad
    messem,
    et
    plui super
    civitatem unam
    ,
    et
    super
    civilalemalt-
    rant non
    plui.
    Pars una
    comphila est,
    et
    pars
    su-
    pra quam
    non
    plui,
    aruil. El venerunt duaeel 1res
    civilales ad civitalemunam ut biberenl
    aquam,
    et
    nonsunl
    salia'lae,
    et nonredislis ad
    me,
    dicil Domi-
    nus. Prohibel
    quoque
    DominusaJ udaeiset abhae-
    reticis
    pluvias spirituales,
    el omnem roremdivinse
    scienliac,
    et
    cognilionem
    sanclae Trinilatis. Pluil
    autemDominus
    super
    civitalemunamveraeconfessio-
    nis
    Ecclesiam,
    el
    super
    altrant non
    pluil, quae
    est
    in haereiicoruraconciliabulis. Duaeel 1rescivitates
    ad unam
    pergunl civilalem,
    in
    qua aquae
    sunt abun-
    danler
    spei,
    fidei et charilatis : sed ideo non satian-
    lur, quia
    ad divinant
    gratiam requirendam:
    non
    voluntate,
    sed necessitaleveniunl.
    Percussi vos in venlo
    urenle,
    el in
    auriigine
    mulliludiuemhorlorum vesirorum et vinearumve-
    strarum. Olivela vestra el ficela vestra comedet
    A eruca,
    et non redislis ad
    me,
    dicil Dominus. Ha-
    bent haeretici borlos et
    vineas,
    vel olivela seu ficc-
    ta,
    hoc est falsas
    virlutes,
    quas
    tamen eruca vel
    caeterae
    pestes
    diaboli
    absque
    dubio abrodunt
    atque
    consumunt.
    Nisi invosmorteminterra
    J gypli, percussi
    in
    gladiojuvenes
    vestros, usque
    ad
    captivit.tein equo-
    runt
    vestrorum,
    et ascendere feci
    putredinem
    ca-
    slrorumvestrorum in nares
    vestras,
    et non retli-
    stis ad
    me,
    dicit Dominus. Mitlit
    ergo
    Dominus
    morlem in J acob ut morlificemus membra noslra
    super
    terram.
    Equos quoque
    tradidit in
    caplivila-
    tem,
    ne in
    praecipilia
    labanlur inferni,
    ut sua
    pec-
    cala
    cognoscant,
    et
    pulerc
    sentiant
    alque peccare
    dsistant.
    "
    Subverii vos sieut subverlit DominusSodoraam
    el
    Gomorrham,
    el facli estis
    quasi
    lorris
    raptus
    de
    incendio,
    el non redislis ad
    me,
    dicit Dominus.
    Igitur
    Isral et cuncti
    haerelici, qui
    habent
    opra
    Sodomaeet Gomorrhae,subverluntur,
    et
    quasi
    lorris
    raptus
    deincendio liberanlur
    per gratiam
    Dei.

    Quapropier
    haecfaciam
    libi,
    Isral.
    Postquam
    aulemhaecfecero
    libi, praeparare
    inoccursum Do-
    mini Dei tui
    Isral, quia
    ecce
    ego
    formans
    montes,
    et creans
    venium,
    et annunlians homiiii
    eloquium
    suum,
    faciensmalulinamnebulam,
    et
    gradiens super
    excelsa
    terrae,
    Dominus cxercituum nomen
    ejus.

    Postquam
    aulem
    (ait)
    fecero tibi
    quae
    me facturant,
    esseconlesior,
    praeparare
    adinvocandumDominum-
    Deumtuum,
    seu
    praeparare
    in occursumDei lui.
    Spiritum
    vero
    quem
    hoc inloco
    dicit,
    non
    Spirilum
    sanclum,
    ut haerelici
    suspicanlur,
    sedveniuminlel-
    ligimus
    seu
    spiritum
    hominis.
    Postquam
    Christus
    fuerit nunliatus,
    tune nobis lumen veriiatis
    aperi-
    tur,
    non tamen ad
    perfeclum,. quia
    nunc ex
    parle
    videmus,
    cl ex
    parte cognoscimus.
    Montesvero sive
    excelsa terrae
    apostolos
    dicil,
    vel omtes
    viras
    spi-
    rituales,
    sub
    quibus
    Dominus
    gradilur.
    Malulinam
    vero
    nebulam,
    aut incarnationem suam
    dicit,
    aut
    certe
    Evangelicampraedicalionem,quae
    abinfidelrhus
    duranon
    creJ itur,
    minimevidelur.
    CAPUT V.
    Auditeverbumistud, quod ego
    levo
    super
    vos
    planctum
    : domusIsral cecidit,
    non
    adjiciel
    ut re-
    surgat. Virgo
    Isral
    projecta
    est in terrant
    suam,
    non est
    qui
    suscilet eam.

    Quantum
    ad or-
    dinem
    litleroe
    pertinet,
    decem tribus
    quoeappella-
    banlur Isral,
    ductaein
    caplivilatem, nequaquam
    ad
    terramsuam
    postea
    sunl reversas.
    Figuraliter
    vero
    tam
    ipsos
    J udaeos, quam
    eliam
    quosdam peccatores
    Ecclesiae
    redarguit,
    qui posi perpelratam J nalitiam
    ad
    poenilenliam
    redire nolunt.

    Quia
    haecdicil Dominus: Urbsde
    qua egredie-
    baniur mille, relinqucntur
    inea centum: et de
    qusv
    egrediebanlur
    cenium, rellnqueniur
    ineadecemin
    domo Isral. Hoc est
    quod
    ait Isaias : Si fuerit.
    numerus
    filiorumIsral sicul rena
    maris, reliqiiiaa.
    convertentur ex eis.
    415 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.
    BIBL. 116

    Quia
    haecdicit Dominusdomui Isral :
    Quaerite
    me,
    et
    vivelis,
    et nolite
    quaerere
    Belhel,
    et in Gal-
    gala
    nolite
    intrare,
    et in Bersabee non
    iransibitis,
    (juiaGalgalacaptiva ducetur,'el
    Bethel inuiilis eril.
    Nolite
    quaerere (inquit) Belhel,
    in
    qua
    erat vitulus
    aureus,
    et in
    Galgala
    idololalriaededila nolite in-
    trare,
    et in
    Bersabee,
    hoc est ad
    puteumjuramenti
    non Uansibilis : ubi si
    quando
    errabat tribus
    J uda,
    idola adorare consueverat.

    QuaeriteDominum,
    et
    vivite,
    ne fortecombura-
    tur ut
    ignis
    domus
    J oseph,
    et
    devorabitur,
    et non
    erit
    qui exstinguat. Bethel, qui
    converlilis in
    absyn-
    thium
    judicium,
    et
    justitiam
    in terra
    relinquitis.

    Isle est
    ignis, qui
    succenditur non ab alio
    aliquo,
    sed ab
    ipsis peccatoribus,
    de
    quo
    alibi Dominusdi-
    cit : Atnbulateinlumine
    ignisvestri,
    et inflamma
    quam
    succendistis.
    Facienlein Arcturumet
    Orionem,
    el converlen-
    lein in mane
    lenebras,
    et diim in noctem mulan-
    tem, qui
    vocat
    aquas maris,
    et effundit eas
    super
    faciem
    terrae,
    Dominus nomen est
    ejus.
    Secun-
    dum hisloriaeveritalem Dominus
    ,
    qui
    Creator est
    omnium,
    comminatur
    captivitatem
    fuluram
    super
    Saniariam,
    et
    depopulalionemsuper potens regnum
    affert. Arcturum vero et
    Orionem,
    Ecclesiamintel-
    lige,
    siveomnes sanctos. In maneDominuslenebras
    convertit,
    cum
    populum genlium
    de infidelitalis
    errore ad fidei lucem
    perduxit.
    Diem
    quoque
    in no-
    ctem
    mulavit, quia populum
    J udaeorumde
    propria
    juslitia praesumentem,
    in caecitalecordis sui dere-
    liquit.

    Qui
    subridet vasiitalem
    super
    robustum,
    et de-
    populalionem super polenlem
    affert. Subridentem
    Deum,
    irascenlem
    significat, quia
    et nos
    quando
    irascimur,
    interdum subridemus.

    Qdiohabuerunt in
    porta corripientem,
    et lo-
    quentem perfecle
    abominaii sunt.
    Quae
    est
    porta,
    in
    qua propheta redarguit delinquentes,
    nisi
    janua
    viliorum. Aul certe
    ipse propheta
    stat in
    porta,
    in
    initiisque
    virtutum,
    et odio habetur ab his
    quos
    corripit. Qui
    enimnon
    recipit prophetam,
    non reci-
    pil qui
    misit illum.
    Loqueniem
    vero
    perfecte,
    Chri-
    stumDominum
    accipi
    non dubiumest.
    <Idcirco
    pro eoquod diripiebalispauperem
    et
    prae-
    damelectam lollebalis ab
    eo,
    domos
    quadro lapide
    aedificabitiset
    nonhabitabilis ineis: vineas amantis-
    siraas
    planlabitis,
    et non bibelis vinum
    earum,
    quia
    cognovi
    mullasceleravestra,
    el fortia
    peccata
    vestra.
    Pauperem,
    Christum intelligi
    in membris suis non
    absurdum est : hune haerelici
    per
    occultas insidias
    depraedari
    conantur.
    <Hostes
    justi accipientes
    mu-
    nus,
    et
    pauperes
    in
    porta deprimenles.
    Ideo
    pru-
    dens in
    tempore
    illo tacebit, quia tempus
    malum
    est. Hostes
    justi,
    omnes inimici Chrisli intelli-
    gunlur.
    Dtriores vero omnium haerelici
    compro-
    bantur, qui
    in
    portis
    fidei humtles Ecclesiae
    dpri-
    mera conantur.

    Quaerite
    bonum,
    et non
    malum,
    ut
    vivalis,
    et
    eril DominusDeus exerciluum
    vobiscum,
    sicul dixt-
    A stis. Odile
    malum,
    et
    diligilebonum,
    el construite
    in
    portajudicium,
    si forte misereatur DominusDeus
    exercituura
    reliquiis J oseph.
    Si enim
    quaesierilis
    hoiium, stalim
    repellilis
    malum. Bonumvero
    ipse
    Dominusest. J udiciumvero in
    porta
    constituera est
    iniquilale repuisa
    veritatem
    recipere.
    Vel cette in
    portis judicium
    constituere esl
    praesules
    ecclesarum
    iiilra sanclam
    Ecclesiam, quae
    est
    porta regni
    coe-
    Iorum,
    vera discrelioneboni acmali
    populum
    docere.

    Proplerea
    haecdicit Dominus Deus exerciluum
    dominator : In omnibus
    plateis planclus,
    et incun-
    clis
    quae
    foris
    sunt, dicetur, Vae,
    vae: et vocabunt
    agricolam
    ad
    luclum,
    et ad
    planctum
    eos
    qui
    sciunt
    plangere,
    et in omnibus viis erit
    planclus, quia
    perliansibo
    in medio
    lui,
    dicit Dominus. Vastatio-
    B
    nemJ udaeorumnon soluminhabilalionibus eorum,
    sed et in cunclis
    quae
    foris erant
    venlura, prophe-
    tavit.
    Qui
    enimin Ecclesiafuerint,
    nonaudient
    vae,
    sed
    poenarum
    est
    ultimum,
    sed si forte
    peccaverint,
    assumetur
    super
    eos lamentum.
    Agricolae,
    et
    qui
    norunt
    plangere,
    ecelesiaslici viri
    sunt, qui
    anle
    venlurum
    judicium peccalores
    ad
    poeiiilenliaut
    vo-
    canl.
    Vaedesideraniibus diemDomini. Ad
    quid
    eam
    vobis? DiesDomini
    isla,
    tenebraeet nonlux. >J udaei
    ut
    haerelici,
    sive
    plerique
    de
    Ecclesia,
    de
    justitia
    fidentes,
    diem
    Domini,
    hoc est diem
    judicii, quasi
    securi
    facinorum,
    desiderare
    profitenlur quem
    ti-
    mere debuerant.

    Quomodo
    si
    fugiat
    homoa facie
    leonis,
    et oc-
    C
    currat ei
    ursus,
    et
    ingredialur
    domum,
    et inniiaiur
    manu sua
    super parielem,
    et mordeat eumcoluber.
    Leo,
    vel
    ursus,
    seu
    coluber,
    hocin locodiabolusin-
    telligendus
    est. Domus
    quoque
    unicuique
    delin-
    quenii propria
    conscienlia
    est,
    in
    qua
    illi non est
    bene.

    Nunquid
    non tenebraedies
    Domini,
    et non lux :
    et
    caligo,
    et non
    splendor
    in ea? Odi el
    projeci
    fe-
    stivitates
    vesiras,
    et non
    capiam
    odorem coetuum
    vestrorum:
    quodsiobtuleritis
    mibiholocauslomataet
    munera,
    non
    suscipiam,
    el
    votapinguium
    vestrorum
    non
    suscipiam.
    Aufer a me tumullum carrainum
    luorum,
    et canlica
    lyrae
    luaenon
    audiam,
    et revela-
    bitur
    quasi aquajudicium,
    et
    juslitia quasi
    torrens
    forlis. DeJ udaeorumviclimis el haerelicorumsa-
    D
    crificiis, quae
    aDeonon
    approbanutr,
    dicit. Necnon
    et canlica
    Levitarum, quibus
    laudabant Deum,
    tu-
    multum
    vocat, sonitumque confusum,
    similiter et
    haereticorum. J udiciumDei
    atquejuslitiam, quant
    de
    populo
    suo
    judicabit, patebil
    omnibus,
    el instar
    lor-
    renlis
    fortissimi, quidquid arripuerit,
    secum
    trahit,
    et si
    obsliterit,
    non
    patilur.
    <
    Nunquid
    hostias el sacrificiumoblulislismihi in
    deserto
    quadraginta
    annis domusIsral? et
    portasiis
    tabcrnacula Molochidolo
    vestro,
    et
    imaginera
    ido-
    lorumveslrorum
    ,
    sidus Dei
    vestri, qua?feislis
    vo-
    bis. Et
    migrare
    vos faciam trans Damascum,
    dix't
    Dominus Deusexerciluum nomen
    ejus.
    Peoulus
    Israeliiieus idololalriaecullura illcccbralus,
    et hoc
    117 ENARRAT10IN AMOSPROPHETAM. IIS
    quod
    Deoofferebanl, quia
    non
    sponte,
    sed
    poenarum
    metucoacti faciebant, pro
    non faclis
    reputabantur.
    Sidusvero stellam
    dicit, quae
    a Saracenisinfidelibus
    olimcolebatur.
    CAPUT VI.
    <Vae
    qui opulenli
    estis in
    Sion,
    et confidilisin
    monte
    Samariae,optimales capitapopulorum, ingre-
    dienles
    pompalice
    domum Isral. >
    Opulentos
    in
    Sion, principes
    J udaeorum
    dicit,
    sive haereticorum
    magislros,
    de
    propria justitia praesumentes, quasi
    in
    monte Samariaefidentes. Hi sunt enim secundum
    aKam
    editionem, qui spernunl
    Sion,
    hoc est Eccle-
    siam
    Dei,
    dicit Dominus.
    Transite in
    Chalaue,
    et
    videte,
    et ite inde in
    Emalh
    magnam,
    et descendite in Geth Palaeslino-
    rum,
    el ad
    optimaquaequergna
    horum. Historia-
    lilcr
    principes J udaeorum,
    siveEcclesiaedivites in-
    crepat, qui
    dissolute
    vivenles,
    latiores vias
    hujus
    mundi,
    per quas
    infidles
    ambulant, qui
    hoc
    quod
    Davidincultu Dei
    fecit, ipsi
    ad volunlalemet
    luxuriam faciunt.
    Ipsi
    enim
    separali
    sunt in diis
    Moloch,
    hocest in die
    judicii,
    a societale sancto-
    rum. <Si latior
    est
    terminus eorumtermino
    vestro,
    qui separali
    eslis in diem
    malum,
    el
    appropinqua-
    slis solio
    iniquilatis, qui
    dormilis in lectis
    eburneis,
    et Iascivitisin slratis
    vestris,
    qui
    comcditis
    agnum
    de
    grege,
    et vilulosde medio
    armenti, qui
    canilis
    ad vocem
    psalierii.
    Sicut David
    putaverunl
    se ha-
    bere vasa
    cantici,
    bibenles in
    phialisvinum,
    et
    opli-
    tno
    unguento delihuti,
    et nihil
    patiebanlur super
    conlritione
    J oseph.
    Secundum
    tropologiam
    contra
    haerelicossermo
    propheticus dirigitur, qui separali
    sunt indie
    malo,
    hoc est
    praesenti
    in
    tempore,
    sive
    indie
    judicii,
    aconsortio
    Ecclesiae, qui
    cantica
    sua,
    hoc esl falsa
    praedicamenta
    Chrisli
    praedicationem
    opinanlur.
    Hosenim exhortatur sermo
    divinus,
    ut
    mente tractent universarum
    genlium philosophias,
    el
    reperiant angustiores
    terminos eorumsanclarura
    Scriplurarum
    ternirais.

    Quapropltr
    nunc
    migrabunt
    in
    capite
    transmi-
    granlium,
    et auferetur factio lascivientium. J uravit
    DominusDeusinanima
    sua,
    dicil DominusDeusexer-
    ciluum. Deteslor
    ego superbiam J acob,
    et domus
    ejus
    odi. Secundumhistoriaeveritatem deJ udaeis
    dicit, qui
    in
    captivitatem transmigrali
    sunt. Et
    tradam civilatem cumhabitatoribus suis.
    Quod
    si
    rcliqui
    fuerint decemviri indomo
    una,
    et
    ipsi
    mo-
    rienlur,
    el lollet eum
    propinquus suus,
    et comburet
    eumut efferatossa de
    domo,
    et dicet
    ei,
    qui
    in
    pe-
    netralibus domus est :
    Nunquid
    adhuc est
    apud
    te? et
    respondebit,
    finis est. Secundum historiae
    fidemeo
    lempore
    in
    populo
    J udaeorum
    implelum
    esse
    comperimus, quando
    Hierusalem a Romanis
    vastalaest.
    Tropologice
    verode haereticis
    intelligen-
    dum
    est,
    in
    quorum
    conciliabulis si
    reliqui
    fuerint
    decem
    viri,
    omnesmorientur ea morte
    quae
    ducit ad
    lartarum. J ustonimossa
    sepelient propinqui
    et do-
    nieslici
    eorum,
    de
    quibus
    dicilur : Sine morluos ut
    A sepeliant
    morluos suos. El ille
    qui
    foris
    est,
    et do-
    mumnon
    ingreditur,
    sed
    magis
    morluosforas
    ejicit,
    imperal
    ei
    qui
    comburil
    morluos,
    el dissolvitin ci-
    neres,
    et eorumossa
    comminuil,
    ut
    laceat,
    et
    pu-
    rissimum Dei nomen morluo orenon
    maculel,
    et
    dicet ei :
    Tace,
    et non recorderis nominis Domini,
    quia
    ecce Dominus
    mandavit,
    el
    percutict
    domum
    majorem
    in ruinis, et domumminorent in scis-
    sionibus. Domum
    magnam,
    et domum minorent,
    J udaicum
    populumsignificare pulant,
    cl Ecclesiam
    ex
    genlibus congregalam. Quae
    Ecclesia si
    quando
    peccaverit ,
    et
    perculitur
    scissionibus haerelico-
    rum,
    sicut
    populus
    J udaeorumconvulsus esl in rui-
    nant.

    Nunquid
    currere
    qucunl
    in
    ptris equi,
    aut
    B
    arari
    potest
    in bubalis?
    Quoniam
    converlistis in
    amaritudiuem
    judicium,
    et fruclum
    justitiae
    in ab-
    synlhium?
    Cum enim silveslres bovessunt indo-
    mili
    propter feritalem,
    el nolunl terram vomere
    scindere,
    vos autem
    superbi atque elali,
    cum
    equi
    etbubali naturamsuammutarenon
    possint,
    mutastis
    Dei
    culturam,
    ut dulceamarumfaceretis.

    Qui
    Iaetamini in
    nihilo, qui dicilis, nunquid
    non
    in fortitudine nostra
    assumpsimus
    nobis cornua?
    Ecceenimsuscitabo
    super vos,
    domus Isral
    (dicil
    DominusDeus
    exerciluum) gentem,
    et contert vos
    ab introilu Emalh
    usque
    ad lorreittemdeserli. >
    CAPUT VII.
    _

    Haecoslendit mihi Dominus Deus. Haec vox
    omnium
    superborumest, qui
    infortitudine sua
    fisi,
    lemporalempolenliam, quam
    nonnisi a Deoacce-
    pssent,
    habere
    polerant,
    suaevirtuli
    magis quam
    Deoascribunt. El ecceficlor locusfaein
    principio
    germinanlium
    serolini
    imbris,
    et ecce serotinus
    post
    lonsorem
    gregis.
    Et factumest cum consum-
    massel comedere herbam
    terrae,
    et dixi : Domine
    Deus, propilius esto,
    obsecro.
    Quis
    suscitabit J acob,
    quiaparvulus
    est? Fictor locuslaeet crealorDeus
    est. Haeveniunt in
    principio
    imbris
    serolini,
    hocest
    verno
    tempore quando
    cuncta virent. Has autem
    locustas innumerabilis bruchus
    sequebatur, qui
    vc-
    niebalposlimbremserotinum,et appellabatur tonsor,
    vel tonsura
    gregis, qui
    duos
    reges Assyriorumalque
    j.
    exercitum
    Chaldacorum, qui
    J udaeorum
    genlem
    de-
    populati
    sunt, significasse
    non dubiumest. Aliter :
    Gog
    rex
    locustarum, qui
    secundum
    Septuaginta
    in-
    terprtes positus
    est, interpretatur teclum, superba
    quaedam
    et
    arrogans
    fortiludo Antichrisli
    significa-
    tif, qui
    in finemundi cum innumerabili infidelium
    mullitudineveniens,
    velut in
    serolino,
    cunctamher-
    bam
    terrae,
    hocest omniainfirma et tenera humani
    generis
    consumptura
    est. Undeet
    propheta pro po-
    pulo
    Isral, quia parvulus
    est
    sensu,
    Deumi'cr-
    pellat,
    ut,
    mutata
    sentenlia,
    saltem
    reUquiae
    ex eis
    salvenltir.
    Misertus est autem Dominus
    super
    hoc. Non
    eril,
    dixil Dominus. Haecoslendit mihi Dominus
    Deus,
    et ecce vocabit
    judicium
    ad
    ignem
    Doniiimv
    119
    IIAYM0N1SIIALBERSTAT.EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 120
    Deus,
    el devorabit
    abyssum niuliam,
    et comedit
    simtil
    partem,
    et dixi : Domine
    Deus,
    quiesce,
    obse-
    cro.
    Quis
    suscilabit
    J acob,
    quia parvulus
    est? Miser-
    tuest Dominus
    super
    hoc. Sed et istud non
    erit,
    dixit DominusDeus. Haecoslendit mihi Dominus
    Deus. J udicium
    quippe
    ad
    ignem vocatur,
    cum
    justitiae
    senlentia
    adpoenam
    aeternaeconcremationis
    ostenditur.et
    muliam
    abyssumdvort, quiainiquas
    atque incomprehensibiles
    hominummentes concre-
    ntat, quae
    nunc coramhominibuseliam
    superborum
    operum
    miraculis coruscant. Pars autemdomusco-
    medilur,
    quia
    illos
    quoque gehenna dvort, qui
    nuncse
    quasi
    insanctisaclibusdeelectorumnumro
    esse
    gloriantur.

    Et ecce Dominusstans
    super
    murum
    lilura,
    et
    in manu
    ejus
    traita caemeniarii.Et dixit Dominus
    ad me :
    Quid
    tu
    vides,
    Amos?Et dixi : TruUamcae-
    menlarii. El dixit Dominus: Ecce
    egoponam
    trul-
    lara iu medio
    populi
    mei
    Isral,
    non
    adjiciam
    ultra
    superinducere
    eum,
    et demolintur excelsa
    idoli,
    et
    sanctificatiopesIsral
    desolabuntur,
    et
    consurgam
    su-
    per
    domumJ roboamin
    gladio.
    >Trulla
    caementarii
    significat
    Domini
    protectionem, quam populo
    suo
    Isral, quasi
    a
    priori
    aedificioabslulit. Adamasvero
    lapis
    durissimuset indomabilis
    atque
    indecorus,
    prae-
    figurat
    Dominum
    atque
    Salvatorem
    nostrum,
    <
    qui
    cumin formaDei
    esset,
    non
    rapinam
    arbitratus est
    essese
    aequalemDeo,
    sed
    semelipsum
    exinanivit for-
    mant servi
    accipiens.
    >Hicslal
    super
    murumada-
    manlinum,
    hocest
    super incprruptum
    Ecclesiaeaedi-
    ficium.
    <
    Et misit AmasiassacerdosBethel ad J roboam
    regemIsral,
    dicens: Rebellavit contra le Amosin
    mediodomus
    Isral,
    non
    poteril
    terra sustinereuni-
    versos sermones
    ejus.
    Haecenim dicil Amos : In
    gladio
    morietur
    J roboam,
    et Isral
    captivusmigra-
    bit de terra sua. Et dixit Amasias ad Amos:
    Qui
    vides, gradere, fuge
    in
    terramJ uda,
    et comedeibi
    panem,
    et ibi
    prophetabis,
    et in Belhel non
    adjicies
    ultra ut
    prophtes, quia
    sanctificaiio
    rgis est,
    et
    domus
    regni
    est,
    Omnia
    quae
    deAmasiaet J ro-
    boamet Isral inbac
    prophetiaconlinenlur, tropolo-
    gice
    ad haereticos
    transferepda sunl, quorum.sacer-
    dps AmasiasSolet
    aliquando
    miltere ad J roboam
    regem
    haereticorum
    alquepalronum,
    et sanctosviros
    ac
    praecones
    fidei acusare
    apud eum, .et jubere
    doctoribus ne
    pradicent
    in
    Isral,
    ne contra
    rgis
    faciant volnntalem:
    quiaBethel,
    hocest domus
    Di,
    el falsa
    Ecclesia
    sanctificaiio
    rgis
    sit et domus
    regni.
    Soient
    enimdicere:
    Imperalor
    nobiscommu-
    picat,
    et si
    quis
    ei
    resliterit,
    stalim
    calumniatur.
    A
    Ergo
    lucontra
    iinperatoremfaeis,
    Augusti
    mandata
    contemnis.
    Et
    responditAmos,
    et dixit adAmasiam: Non
    sum
    prophela,
    et non sumfilius
    prophetae,
    sed ar-
    mentarius
    ego sum,
    vellicans
    sycomoros,
    et lulit me
    Dominus cum
    sequerer gregem,
    et dixit ad me:
    Vade,
    prophela
    ad
    populum
    meumIsral.
    Syco-
    moros
    quidam
    ita
    disserunt,
    ut
    sycamina
    velint
    appellare, genus
    arborant
    quae
    inPalaestinanascun-
    tur in
    campestribus,
    et
    agrestes
    affrent fructus:
    quae
    si non
    vellicentur,
    amarrssimos
    cariculsfaciunt,
    et
    aquiceluscorrumpitur.
    Nobis
    autem, quia
    soliludo
    in
    quam
    morabatur Amosnullam
    hujuscemodi gignit
    arborant, magis
    videtur rubos
    dicere, qui
    forant
    mor,
    et
    pastorum
    famem
    aepenuriam
    consolantnr.
    B Sunt el alii
    qui sycomoros
    omnesfrucluosasarbores
    significasse
    aslruunt.
    Et nunc audi verbumDomini : Tu
    dicis,
    non
    prophetabis super Isral,
    et non slillabis
    super
    do-
    mum
    idoli; propter
    hoc haecdicit Dominus Deus:
    Uxor tua incivilale
    fornicabitur,
    et filii tui et filiae
    luaein
    gladio carient,
    et humus tuafuniculomelie-
    tur,
    et tuin terra
    polluta
    moreris,
    et Isral
    captivus
    migrabit
    de terra sua. Hoc est
    quod apostolos
    Scriptura
    fecisse
    commmorai; quando
    denuntiave-
    runt
    eis scribaeet
    Pharisaei,
    ne docerenl in nomine
    J esu,
    et illi
    responderunt
    dicentes . Obedire
    opor-
    tet Deo
    magisquam
    hominibus,

    quod
    etiam
    pro-
    phetam
    Amosfecisse
    cognoscimus.
    Amasias
    quoque,
    qui
    nunc
    glorialur
    in sacerdotii
    potestate,
    moriatur
    C
    interra
    quaepolluta
    est
    idolis,
    ei nonanlemoriatur
    nisi
    populum quem deceperat
    servienlem videat
    atquecaplivum.
    Amasias, qui interpretatur
    robustus
    ac
    rigidus,
    eo
    quod
    rebellis sit et
    ferox,
    el ecrlesia-
    sticumvirumet vere
    prophetam
    vetet Dei
    proferre
    serraonem,
    eterrantem
    populumcorrigera, arrogan-
    tiam haereticorum
    praetendisse
    non dubium est.
    Horumhxrelicorum uxor,
    hoc est falsa Ecclesia,
    palebit
    omnibusfidelibusesse
    plebs
    adultra,
    el filii
    ejus
    ac filiae
    quas
    maie
    genuerunt
    in
    errorem,
    Do-
    mini
    indignatione
    vel certe
    propria impietate
    ferian-
    tur. Humus
    quoque
    iliius et universa
    possessio
    erit
    pars daemonum,
    et
    ipsi
    morientur in terra
    polluta,
    quae
    habitatoremDeumnonhabet.
    D
    CAPUT VIU.
    Haecoslendit mihi Dominus
    Deus,
    et ecceunci-
    nus
    pomoram.
    Et dixit
    Dominus, Quid
    tu
    vides,
    Amos? et
    dixi, Uncinumpomorum.

    (Hocin
    loco
    exemplariaomnia, quorum
    nobis
    q*i~
    dem
    copiafuit,
    desideranl verba
    Haymonis,
    in
    capp.
    vin el
    ix.)
    IN ABqiAM
    PROPHETAM.
    Abdiam
    prophetam
    esse aiunt
    Hebraei,
    qui
    sub
    rege
    SamariaeAchab cl
    impiissima reginaJ ezabel,
    pavil
    cciilum
    prophetas
    in
    specubus, qui
    noncurva-
    veruntgenua
    Baal,
    et de
    septem
    millibuserant
    quos
    Elias
    arguilur ignorasse, sepulcrumqueejus usque
    hodiecummausoleoElisei
    prophtie
    cl J oannisBa-
    121
    ENARRATIOIN ABDIAMPROPHETAM. 122
    ptislae
    in Sebaste, quae
    olimSamariadicebatiir,
    cum
    magna
    veneraiione habetur.
    Legitur quia
    centum
    prophetas
    paverat, accepit spirilumprophtise,
    et
    de duceexercitus fil dux
    Ecclesiae,
    et
    implelum
    est
    iu illo
    quod
    Dominusail :

    Qui recipit prophetam


    in
    nomine
    prophetae
    ,
    mercedem
    prophetaeaccipiel.

    TuneinSamaria
    parvumgregempaverat,
    nunc in
    totoorbeChrisli
    pascit
    Ecclesiam.
    CAPUT PRIMUM.
    VisioAbdiae. Polest
    quaeri
    cur dicatur visio
    Abdiae,
    cumnon
    legamus
    in
    sequentibusquod
    ali-
    quidvideril,
    sedaudierit. Sciendumautemvisionem
    hic
    pro
    inlellectu
    poni, quiaquodaudivit, vidit, hoc
    est intellexil more
    prophetarum.
    Sunt aulem tria
    gnera
    visionum: una est
    corporalis,
    sicut in
    lapi-
    dibus
    ; spirilualis,
    sicut in somnisvidemus
    equos
    currere,
    hominesbellare
    ; intelleclualis, qua
    loculi
    sunt sancti
    prophetae. Inielligebant
    enim
    spirituali-
    ter
    quidquid Ioquebanlur.
    Haec dicit Dominus
    DeusadEdom.Edom
    ipse
    est Esauet
    Seir,
    simili-
    ler
    regio
    iliiustribus nominibus
    nuncupatur.
    Dietits
    est enim
    Esau,
    ab esu
    lentis, quia propter
    rufum
    lenticulaeciljtimvendidil
    primogenila.
    Nain
    Edom,
    rufus interpretalur.
    Dicitur et
    Seir,
    idest
    pilosus,
    quia hispidus
    erat.
    Regio quoque
    iliius dicta est
    Idumaea,
    et
    Seir,
    el Teman. Hinc
    per
    Amos
    dicitur,

    Super
    tribussceleribusfiliorum
    Edom,
    et
    super qua-
    tuor nonconvenanteum
    ;
    et
    perlsaiam,
    Admecla-
    mt
    Seir,
    cuslos
    quid
    de nocle? et
    per J eremiam,

    Nunquid
    nonest ultra
    sapienlia
    in
    Teman,
    et re-
    liquausque
    infinem
    propheiiae.
    Contra filios
    itaque
    Edominimici eranl filii
    Isral,
    sicul olimfuerat
    pa-
    ter illorum fratri suo J acob.
    Loquitur Propheta
    :
    Audilumaudivimusa
    Domino,
    el
    legatumad gen-
    tes misit
    J ungit
    secaeteris
    prophetis, qui spirilua-
    liler divinamsenlentiamenuntianlcontra Idumaeam.
    Hebraice enim
    Edom,
    GraeceIdumaeadicitur. Au-
    dilum, inquit,
    audivimusa
    Domino, ego
    scilicet et
    caeieri
    prophetae
    similes
    mei, qui
    contra Edom
    scripseranl.
    Et
    legalum
    ad
    gentes
    missttm
    ,
    idest
    Filium
    suum, qui ulique
    est VerbumPatris
    Dei,
    di-
    rexit adNabuchodonosoret exercitum
    ejus,
    ut ve-
    nirent adversum
    Idumaeos,
    et
    disperderet
    eos. De
    hoc
    legato
    Dominus
    per Aggacumloquitur,
    Ho-
    vebo omnes
    gnies,
    et veniet
    Desideratus cunclis
    gentibus.

    Surgite,
    et
    consurgamus
    adversuseum
    in
    praelium.

    Legatusqui
    ad
    gentes
    rnissus
    esl,
    haec
    loquitur: Surgile (inquit) qui dormitis,
    et nolite
    gravent alque
    insolilamaestimare
    pugnam.
    Meenim
    ltabebiiis
    primum
    inaei. El
    ego princeps vester,
    qui
    J esuFilio Nave
    gladium
    lenens
    apparui,
    ideo-
    queconsurgamus
    adversuseum in
    praelium, quia
    faciliserit Victoria. Sirailiter el J eremias invisione
    contraEdom
    loquitur,
    Audilum
    (inquit)
    audivi a
    Domino,
    et
    legatus
    missus est ad
    gentes,
    etc.
    Ecce
    parvulum
    dedi lein
    gentibus
    :
    contempli-
    bilis lu es valde. Simililcr et J eremias
    ,

    Ecee
    parvulum
    dedi
    ic, contemptibilem
    inler homines.
    A
    Cotnparatione
    enimcaeterarum
    genlium
    ineircuilu
    suo babilanlium
    parvulus
    erat,
    sed in
    superbiam
    elevabatur,
    cumesset
    contemplibilis,
    id est valde
    despicabilis.
    O
    Edom, inquit,
    cumminimus sis in-
    ler omnes in eircuilu
    nationes,
    et ad
    comparalio-
    nem
    genlium
    caelerarura
    parvus
    ht
    numro,
    ultra
    vires
    erigeris
    in
    superbiam.
    Unde
    sequitur
    :

    Superbia
    cordistui extulil
    te,
    babilanteminscis-
    suris
    petrae,
    exaltanlem soliumtuum:
    qui
    dicis iu
    cordetuo. Terra Idumaeoruminauslrali
    parte
    erat
    sila,
    ideoque
    ob miniumsolis
    caloretn,
    in cavernis
    terraeaut
    petrae
    habilabant. Et est sensus:
    Cumha-
    bitesin
    speluncis,
    aut in cavernis
    petrarum
    humilis
    atquepauperrimus,
    et excelsaaedificiorumlecia non
    possides,
    obnimiamcordis
    duriliam,
    vel
    superbiam,
    B
    soliumtuum vel
    regnum
    luum
    , quasi omnipotens
    sis,
    exallare
    niteris,
    et dicisincorde tuo : <
    Quis
    delrahet mein terram? >idest nullus.
    "
    Quis
    enim
    aliquandopro
    raro, aliquandopro
    nullo
    ponitur,
    si-
    cut
    hic,
    et sicut in
    psalmo
    :
    Deus, quis
    similiserit
    tibi ?
    Si exaltatus fuerisut
    aquila,
    etsi inter sidra
    po-
    nisnidumtuum: indedetrabam
    te,
    dicitDominus. >
    Tu
    (inquit) superbia inlumescis,
    et ut
    aquila, quae
    sublimiuscaeterisavibus volt in
    alium, suslolleris,
    ila ut eliamullra naturam
    possis
    altitudinem
    pene-
    irare,
    et uteliam
    (plusdicam)
    inter sidra
    posueris
    nidum
    tuum,
    idesl
    liabitaculum, indele ad terram
    detrabam,
    ut illa se subito
    saepe
    in fundummaris
    dejicit
    de
    magna
    nubiumaltitudine.
    Aquilam
    enim
    C
    cunclis avibus allius
    volare,
    etiamhi
    qui
    denatura
    avion)
    disputant,
    mmorise
    prodiderunt, (antique
    in-
    tuilus esse
    dicitur,
    ut cum
    super
    maria immobili
    pennaferatnr,
    nec
    humanispateatobtulibus,de
    tanta
    sublimitale
    pisciculos
    videat
    natare,
    et cum
    juxta
    lit
    tus
    fuerint,
    tormenli instaf
    descendere, raptamque
    praedampennis
    adlitlus detrahere. Haec
    quae
    adver-
    sus Edom
    proferunlur, spirilualiler
    ad haereticos
    referri
    possunt, qui,
    cumsint
    parvuli
    et
    conlempti-
    biles,
    in
    superbiam
    contra Ecclesiam
    exlolluntur,
    confidentesin
    mysteriorumsecrelis, quibus
    Domi-
    nus
    minatur, quia
    si exaltati fuerint elationementis
    ad
    coelum,
    indedetrahat eos.
    Si fures introissent ad
    te,
    si latrones
    per
    no-
    ctem, quomodo
    conticuisses?
    Quoddicil,
    hocest : Si
    fures et
    latrones, qui
    denoctedomossuffoderecon-
    sueverunt,
    et
    raperequae
    in domibus
    sunt,
    introis-
    sent ad
    te,
    et absconditi tenebriscircuissent domus
    tuae
    angulos, quomodo
    tune
    conticuisses,
    sic subau-
    dilur tacebis
    ,
    cum venerit Nabuchodonosor cum
    Chaldaeis,
    cl
    Assyriis,
    et
    reliquisgenlibus,
    nonaudens
    illis resislere.
    Comparatio
    esl dissimilium rerum.
    Nonne furali essenl sufncientiamsibi ? id est
    nonneabstulisscnl
    quidquid.pulabant
    sibi
    posse
    suf-
    ficere?
    Si vindemialores introissent ad
    te,
    nun-
    quid
    sallemracemum
    reliquissent
    tibi ? >id
    est,
    si
    vindemialores inlroissent vineam
    tuam,
    et eamho-
    Slilitervastare
    cuperent, nunqnid
    sallem raeemum
    reliquissent
    libi ?
    Quasi
    diceret : Procul dubioface-
    125 HAYMONISHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS I.

    COMMENT.B1BL. 124
    rent,
    quiaquamvis diligens
    eorumfuisset
    operalio,
    tamen racemos vitibus
    foliisque
    celalos inter
    palmi-
    tes
    reliquissent.
    Isli aulemvindemialores
    Babylonii
    intelligunlur
    cumduce
    suo,qui,
    Domino
    jubenle,
    eam-
    dem
    plebem
    vindemiantes
    inlerfecerunt,
    et
    spoliave-
    runt, nihilque
    fuit
    absconditum, quod
    eos latere
    poluisset.
    Undeet admirando
    propheta subjungit
    : <
    Quomo-
    do scrutali sunl
    Esau, investigaverunt
    abscondita
    ejus
    ? >Universa enimscrta iliius et cavernas ac
    foramina
    speluncarum
    in
    quibus habitabant,
    Chal-
    dsei
    lustraverunt, nihilque
    eisabscondere
    pottierunt.
    Quod
    mirant valdeest,
    cumomnisauslralis illa
    regio
    Idumaeorumin
    specubus
    habitatiunculas
    habeat,
    et
    propter
    nimios calores
    solis, quia
    meridiana
    pro-
    vincia
    est,
    subterraneis
    tuguriis
    ulalur.
    <
    Usque
    ad terminum emiserunt te. Idest non
    aliqua
    solummodo
    pars regionis
    luae
    caplivata
    est
    advenienle
    Nabuchodonosor,
    sed
    usque
    ad
    terminos
    regni
    tui
    pervenienles, ejecerant
    teexirasoliumtuum.
    c Omnes viri foederislui illuserunt tibi : invalue-
    runt adversum te viri
    pacis
    luae. >DeMoabitis ac
    Madianitis, caeterisque ejus
    vieillis
    loquitur, qui
    ante erant cum eodem
    foederati,
    sed
    postea
    cum
    Assyriis juncti
    illuserunt
    eos, quibus quondam
    fue-
    rant
    foederati,
    et invaluerunt adversus
    eos,
    in
    cap-
    tivilatem
    dureiiles, quibus
    olim fueranl
    pacici
    in
    praesidio
    urbiura suarum.
    Qui
    comedunt
    tecum,
    ponent
    insidias
    super
    te. >Id est
    qui
    nunc tecum
    tanta
    potiunlur pace
    et amicilia ut tecum
    panem
    comedant, advenienlibus hostibus
    copulati, ponent
    (
    super
    te
    insidias,
    custodientes ne
    quis
    eorum
    qui
    ad
    le
    pertinet, possit elfugere.
    Non est
    prudentia
    in
    eo. >Talis scilicet
    qualis
    esse
    debuerat,
    dura
    spe-
    rat in bis
    qui
    adversarii
    ejus
    futuri
    sunt. In hoc
    enimnullam Edom inesse dixit
    prudentiam, quia
    nescivit iUos hostes sibi
    praevidere futuros,
    cuin
    quibus pacem
    habebat.

    Nunquid
    nonin die
    illa,
    dicit
    Dominus,perdant
    gapientes
    de
    Idumaea,
    et
    prudentiam
    de
    monte
    Esau?
    Id
    est,
    cum
    hostes finestuos
    possidebunl.et
    omnes viri foederislui illuserinl
    libi,
    et
    praevalue-
    rint contra
    le, perdam
    sapientes philosopbos
    de
    Idumaea. Edom enim
    Hebraice,
    Graece Idumaea
    appellatur. Prudentiam
    quoque
    de monte Esau
    auferam,
    ut callidilas stultitiae
    ejus
    dentonstre-1
    tur,
    possintque
    nullum invenire
    consilium, quo
    su-
    perveniens
    possinl
    elfugere
    malum. Bene autem de
    monte
    prudentiam
    se tunedicit
    ablalurum,
    vel
    quia
    urbs Idumaea inmontesita
    est,
    vel
    quia
    omnis illa
    regio
    ad auslrum
    vergens proeruptis
    montibus di-
    ta sit.
    Et limebunt fortes lui a
    meridie,
    ul intereat vir
    de monte Esau. Aliatranslalio
    habet,

    pavebunt
    pugiia
    ores tui deTeman. Teman enimmeridiesin-
    terpretalur. Quomodo
    Esau
    tribus nominibus
    legi-
    mus
    appellatiim,
    ilaet
    plaga regionis iliius, qua:
    ad
    auslrum
    vergit,
    tribus
    nominibus dicitur voca
    ta,
    Darem, Teman, Negeb. Quaenomina
    (juxta
    Ezeche-
    A
    lem)
    austrum, africum, meridiemquesignificant.
    El
    est sensus:
    Postquamsupervenlenles
    audire
    coeperis
    hostes,
    et
    coeperint
    tibi
    illudere,
    in
    quorum
    nunc
    pace confidis, pavebunt
    fortes
    regni
    lui, qui
    habi-
    tant in
    meridie,
    ut intereat vir demonleEsau, qu.
    et
    pugnare pro
    civilate,
    et
    prudenler
    consiliumdare
    ante consueverat.

    Propter
    interfeclionem et
    iniquitatem
    in fra-
    tremtuumJ acob. Causant
    exponit, quare sapien-
    tes sint
    periluri
    de
    Idumaea,
    et
    prudentes
    demonte
    Esau, propler
    interfeclionem scilicet et
    impieta-
    lem, quia interfecit,
    el
    inique egit
    contra fratrem
    suum
    J acob, quando,Babyloniis
    vastanlibus Hierusa-
    lem, ipse
    socius eorum erat. Odiumenim
    quod
    le-
    nuil EsaucontraJ acob
    propler benediclionem, quam
    B subripuit ei,
    tenuerunt et
    isti
    cumfiliissuisinsem-
    pilernum.
    Dolebanl enimse
    perdidisse
    bona
    quae
    J u-
    daei
    perceperant. Quam
    ob
    causant, quando
    Nabucho-
    donosor
    primum
    venit in
    Hierusalem,
    ChaldaeisBa-
    byloniisque
    eam
    vastanlibus, junxerunt
    se
    illis,
    et
    cumeis
    pariier
    inlerfecerunt J udaeos:
    propter quod
    peccatum loquitur
    adeos
    Dominus,
    dicens :
    Ope-
    riel te
    confusio,
    el
    peribis
    in aeternum. >Confusi
    quippe
    sunl
    postea quamcapli
    sunt ab
    hostibus,
    et
    perierunt
    in
    aeternum,
    quiaperptua
    sunl
    caplivitale
    damnaii.
    Indiecumslares adversus eum.Idesl manifesta
    caplivitale, quando
    J oachint
    caplus
    est el
    Daniel,
    cae-
    letique pueri
    in
    caplivilatem
    ducti
    sunl, primo
    sci-
    licet adventu Nabuchodonosor in
    Hierusalem,
    cum
    Q
    slares adversus
    germanum
    tuum.
    Quandocapie-
    bant alieni a Deoet a
    progenieJ udaeorum,
    exer-
    cilum
    ejus,
    el extranei
    ingrediebanlur portas ejus,
    >
    idest civitatis Hierusalem.
    i El
    super Hierusalem,

    id est
    super praedainiliius,

    miserunt sortem>ut
    ejus'
    spolia
    sibi
    dividerent,
    quaerentesquidquis
    ca-
    peret?
    Tu
    quoque
    eras
    quasi
    unusexeis.
    Ideoque
    ista tibi
    evenienl; quoniam, qui
    debueras esse tulor
    eorum
    atqueauxiiialor,
    factuses interfeclor.
    <Et non
    despicies
    in diefratris
    tui,
    in die
    pere-
    grinationis ejus
    : et non laetaberis
    super
    filiosJ uda
    indie
    perditionis
    eorum. >Minatur
    jam aperle
    ser-
    mo
    prophelicus Edom, quia
    cum inlerieril vir de
    monte
    Esau,
    et
    operueril
    eum aeierna
    confusio,
    propler
    interfeclionem et
    impietatem
    fralris
    ejus,
    D
    nequaquam
    faciet
    quae
    fecit antecontra
    germanum
    suum,
    ac si diceret . Cumvenerit secundaet tertia
    captivitasJ udaeorum,
    non
    despicieseos, neque
    laeta-
    beris in die
    perditionis eorum,
    ut bac
    tenus, quia
    jam
    leneris
    caplivus
    ab hostibus. Primumenim
    (si-
    cut dictum
    esl)
    venit NabuchodonosorinHierusalem
    sub
    J oachint, quando
    Ezechiel cumeodem
    rege
    duc-
    tus esl
    Babylonem;
    tertio sub
    Sedecia, quem
    eru-
    lis oculisincaveam
    caplivunt
    duxit :in secunda
    ergo
    vel terlia
    caplivitale
    Israelilarum non sunt loelati
    Idumaei,quia jam
    tenebantur
    caplivi.
    Unde
    sequi-
    tur : <et non
    magnificabis
    os tuumindie
    angustiae.
    >
    Dicens : <
    Exiitanile, csinanite,
    usque
    ad funria-
    meittunt in
    ea,

    sicut
    primum
    fecisli. Unde
    Psal.
    125 ENARRATIOIN ABDLAMPROPHETAM. 120
    inista
    imprecanlis
    voce
    loquitur,
    dicens: Mentor
    eslo, Domine,
    filiorumEdomin die Hierusalem.
    Duabusenim
    tribubus,
    quaeregnabant
    in
    Hierusalem,
    et
    appellabanturJ uda,
    a Chaldaeissecundavel tertia
    vice
    aptis,
    non
    magnificaverunt
    ldumaei os
    suum,
    quasi
    socii essenl victoruiii infratris
    angustia.

    Nequeingredierisportampopuli
    mei indierui-
    naeeorum:
    neque despicies
    el lu in malis
    ejus
    in
    die vastitalis iliius. >Idest
    nequaquamper portam
    Hierusalem
    gloriabundus
    irfcedesindievastitalis et
    ruinae
    populi mei, quiatu,
    manibuseorum
    tradilus,
    similia
    palieris.
    El nonemitieris adversus exerci-
    tum
    ejus
    indievastitalis
    iliius,
    >ut olimexercitum
    adversuseummisisli.

    Neque
    slabis in
    exilibus,
    i id est in
    viis,
    ut
    inlerficiaseos
    qui fugerint
    : el nonconcludesreli-
    quos ejus
    in
    carcerem,
    ac tradas eos dominis
    suis,
    indie
    tribulationis,
    idest cum
    coeperint
    In-
    gre per
    notas sibi vias et diverliculaadsolitudi-
    nem,
    nonstabisin
    bivio, necvenientes
    exspeclabis
    in
    compilis,
    ut inlerficias eos
    qui
    fuerint
    liberati,
    aliosquecomprehensosreducas,
    et vel
    ipse capias,
    vel
    caplivitati
    hostiumserves.

    Quoniamjuxia
    est diesDomini
    super
    omnes
    gen-
    tes,
    idest diesvindictaeDomini
    super
    omnes
    gen-
    tes
    veniet,
    et est sensus : Cumomnes
    gnies
    vindi-
    ctamiraeDei
    senserint,
    et calicem
    ejus
    furorisbibe-
    rint,
    nunquid
    tu
    quasi
    innocens
    relinqueris? Quasi
    diceret: Noneris
    innocens,
    sedntullo
    magis
    bibesex
    bac vindictaomnium
    gentium;
    etJ eremias
    loquitur
    sub
    metaphora
    calicis cunclis
    gentibus propinati
    :
    Calixaureus
    Baliylon
    in manu
    Domini,
    inebrians
    omnes
    gnies.

    Universas
    quippegentes,
    Herodoto
    '
    leste, usque
    ad
    Proponlidem,Scythicumque
    mareet
    Ionicumvel
    jEgaeum,Assyrii Babyloniique
    sibi sub-
    jugaverunt.
    Sicul
    fecisti, fiet libi. >Id est sicut
    interfecisli J udaeoshostis
    factus,
    sicet luinterficie-
    ris ab hostibus. Unde subdilur :
    relrihuiionem
    tuant convertel in
    caput
    tuum. >
    Qualia
    fecisti,
    talia
    recipies.
    Subhocsensu et contra
    Babylonem
    Pro-
    phela imprecatur
    : <Filia
    Babylonis
    misera, beatus
    qui
    retribuet libi retributionem
    tuant, quam
    retri-
    buisti nobis.
    t
    Quomodo
    enimbibistis
    super
    montem sanctum
    meum
    Sion,
    bibent omnes
    gentes jugiter,
    idest
    quomodo
    cum
    Assyriis
    et
    Babyloniis
    laetaluses su-
    per
    montera sanctum meum
    ,
    ubi erat
    templum
    meumet allare
    holocaustorum,
    sic
    bibent,
    idest
    lxtabunlur omnes
    gentes super te, quas
    tecum ha-
    bes
    Babyloniis
    in
    praesidio
    : et
    bibent,
    et absorbe-
    bunt,
    et erant
    quasi
    non sint. >Id est nonsolum
    laelabunturintua
    perdilione,
    sed eliamila leinler-
    ficiendo
    absorbebunt,
    ut sint ldumxi
    quasi
    nonsint.
    Vel certe
    quoddicit,
    erunt
    quasi
    non
    sint,
    adomnes
    gentesrefertur,
    de
    quibussupradictumest,
    DiesDomi-
    ni
    super
    omnes
    gentes. Quicunque
    ei non
    adhoerenl,
    qui est, Egosum,
    sic
    sunt,
    quasi
    non sint. Undeet
    iuEslher
    legimus
    : Ne
    tradas,Domine, sceplrum
    luuinbis
    qui
    nonsunt. Vel certe ideoomnes
    gen-
    A
    tes nihil esse
    dicil, quia
    ab invicemvastalaesunt
    atque absorptx.
    Tali enimcirculo vindicta
    proces-
    '
    sit, quoniam
    sicut ldumaeiinterfecerunl
    J udxos,
    ita
    ipsi
    interfecti sunt ab
    Assyriis
    et
    Chaldaeis,
    ipsi
    a
    Mdiset
    Persis,
    Perses
    ipsi
    a
    Macedonibus,
    Macerio-
    nesa
    Romanis, quorumregnum
    desiructumest im-
    perio
    Christi.
    InmonteaulemSion erit
    salvatio,
    et erit san-
    ctus.
    Complta
    sunt verba
    propheliaehujus, quando
    post septuaginla
    annos sub
    Zorobabel,
    et
    Esdra,
    at-
    queNehemia, quae
    tribus reversx sunl in
    J udaeam,
    fuilque
    illis salvatio
    libertatis,
    et nions
    templi
    Do-
    mini fuit sanctus
    propler sacerdotes, sacrificia,obla-,
    tiones,
    el
    reliqua, quibus populus
    Dei cultu sancli-
    ficabalur. Et
    possedit
    domusJ acobeos
    qui
    se
    pos-
    B sederant,
    Idumaea
    subversa,
    et ab inimicis
    genli-
    bus
    (curaquibus
    foeduscontra J acob
    prius
    inieral)
    devorata,
    inmonte Sionerit
    salvatio,
    et erunt. reli-
    quix,
    el domus J acob reversa de
    caplivitale, possi-
    debit eos
    qui
    se haereditate
    possederant.
    Illis enim
    revertenlibus,
    multi ex Mdiset Persis eos sunt
    secuti,
    quos possederant
    in
    religione
    et fidei so-
    cietale.
    Et erit domus
    J acob,
    id est dusetribus cum
    tribu
    Levitica,

    ignis,
    et domus
    J oseph,
    id est
    decem
    tribus,
    <
    flamma,
    et domus Esau
    stipula
    :
    sensus
    est,
    sicut
    ignis
    et flammadvort
    stipulant,
    sicduo
    rgna
    duarumet decem
    videlicettribuum,
    in
    uniussibi
    virgaejuxia
    Ezechiel
    copulam
    foederalx,
    vastabunt
    ldumxam,
    et devorabunteam. Nam
    per
    C
    J oseph
    decemtribus
    designantur, propter
    J osueei
    Hieroboam. Cumduabus enim tribubus mulli
    quo-
    que
    decemtribuumsunt
    reversi, qui pari
    cerlamine
    dimicarent contra Idumxos. Undesubditur : et
    succendenturin
    eis,
    et devorabunleos: et nonerunt
    reliquix
    domusEsau. >Necunussolummodode
    po-
    pulo
    remanebit,
    qui
    adversariorumeversionemviei-
    llis
    gentibus possit
    nunliare. Unde et
    Septuaginla
    dicunt: Nonerit frumentarius domusEsau. Eosenm
    quos
    nunc veredarios
    appellant,
    veteres frumenla-
    rios dixerant.
    Quare
    aulemhxc omnia
    firent,
    ma-
    nifeslatur,
    cumsubditur :
    quia
    DominusIocutus
    esl,

    cujus dixisse,
    fecisse
    est, appositum
    adexer-
    citum
    Babylonium.
    Cunctaaulemhxc
    quaediximus.
    et
    qu<e
    dicturi
    sumus,
    J udxi falsa sibi
    sommmes,
    "
    ad
    lempora
    rfrant Antichrisli : et
    quidquid
    contra
    ldumxam
    inlerpreiati sumus,
    illi adversusRomanum
    imperium
    sommant; quod
    tamen nos dicimus aut
    juxta
    historiam sub Zorobabel esse
    faclum,
    aut
    certe
    quolidic
    in Ecclesia
    mystice impleri. Quando
    autemfaclumvel faciendum
    sil, ipsenovit, qui pec
    prophetas
    hxc mandavit.
    Et hxreditabunl hi
    qui
    adauslrum
    sunt,
    mon-
    tentEsau: et
    qui
    iu
    campestribus,
    Philislhiim. Re-
    versoin
    regnum
    suum
    J uda,
    hi
    qui
    adaustrura
    sunt,
    idest riuxtribus
    qux
    in auslrali
    parle
    terrae
    repro-
    missionis habitabant
    juxta
    divisioncm J esu filii
    Nave,
    hxreditabunl montem
    Esau,
    ut nonarceantur
    ctiain
    anguslis lerminis,
    sedeliam luontana
    possi-
    127 HAYMONISHALBERSTAT.EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.B1BL. 128
    deant,
    quae
    Edomante
    possderai
    : et
    qui
    in eam- .
    pestribus
    ex
    ipsis
    duabus tribubus
    habitbant,
    in
    Liadevidelicet et monte
    Diospoli, atque Nicopoli
    possidebunt quinque
    urbes
    Pbilislhiim,
    Gazamvi-
    delicet, Ascalonam, Azotum, Accaron,
    el
    Gelh,
    et
    omnemillam
    plagamqux, juxta
    Aclus
    aposlolo-
    rum,
    Saronas
    yocatur,
    ut scilicet
    usque
    admarilima
    perveniant,
    et Philisiltiimsuo
    imperio snbjugent,
    quosprius
    non habuerant
    subjugalos.
    <El
    posside-
    bunt
    regionem Ephraim
    et
    regionem
    Samarix.
    Quht
    inlanlum dilalabitur terminus filiorum
    Isral,
    ut
    usque
    ad
    Ephraim pervenialur,
    non solum
    regnum
    aliarPm
    genlium,
    sedetiam
    regnum
    decem
    tribuum, cujus caput Samaria, possideant
    hostes
    eorum.
    Et
    Benjaminpossidebit
    Galaad. Galaadcivitas
    erat,
    vel monsin tribuGad. Per hanc aulemcivita-
    tem,
    vel
    montem,
    tola
    designatur Arabia, quaeprius
    vocabalur
    Galaad,
    et nuncJ erasa
    nuncupalur, quam
    tolam
    posseditBenjamin, cujus
    stalim ab Hierusa-
    lem contra
    seplentrionm
    lermini
    dilatantur,
    hoc
    ulrumfaclum
    sit,
    Deusviderit. Polestenimex
    parle
    per
    annos
    quingentos usque
    ad adventumChrisli
    esse
    completum, quodquotidie
    inEcclesia
    compl-
    ter el
    conlirmalur,
    dumhi
    qui
    habitant inverolu-
    mine,
    campestriaalque
    humilia
    inhabitent,
    disci-
    pufi
    videlicet
    ejus qui
    dicit : Discitea me
    quia
    inilis sum et hitmilis corde. Possident montem
    Esau et
    Pbilislhiim, per quos possumus genlium
    philosophosaccipere, propter
    altiludinem
    eloquen-
    tix
    ; regionemquoqueEphraim
    el Samarix
    possi-
    debunt, per quem(u(
    inOse
    sxpe legimus)
    hxre-
    lici
    figuranlur.
    Porro
    Benjamin,
    idest filius
    dexierx,
    populns
    videlicet
    Christians, possidebit
    Galaad,
    ^
    qui interpretatur
    acervus teslimonii A est J udaeos
    credentes,
    a
    quibus
    teslimonia
    legis accepimus
    et
    prophetarum.
    El
    iransmigralio
    exercitus
    hujus
    filiorum
    Isral,
    omniaChananxorum
    usque
    ad
    Sareplam,
    >id est
    illi
    qui
    reversi fuerint ex decemtribubus de
    capli-
    vitale, omnia,
    subaudis
    Ioca,
    Chananxorum
    posside-
    bunt
    usque
    ad
    Sareplam,
    id
    est,
    nonsolummodo
    pos-
    sidebunt
    qux
    ad
    mendient sunt,
    et ad
    occidentem,
    el ad
    septentrionem,
    Idumxos
    Cilicix,
    cl Palxsti-
    nos,
    el montem
    Esau,
    et
    Samariam,
    sedeliamcon-
    tra orienlemcunclis
    qux
    terrx Chananxorum
    suut,
    imperabunt usque
    ad
    Sareptam Sidoniorum,
    ubi
    quondam
    Eliam
    pavil
    vidua. El
    Iransmigralio
    Hie-
    rusalem, qux
    in
    Bosphoro est, possidebit
    civitates
    B auslri. >In
    Bosphoro
    aulem
    dicit,
    in terminisvel
    in finibus. Unde el
    Septuaginla Sapharad ponunt,
    quod
    terminusvel locns
    inlerprelatur,
    et est sensus:
    Hi
    qui
    de
    ipsaHierosolymorummelropoli
    civilale
    Iranslali,
    in
    Saphara
    habitbant,
    id esl in finibus
    Babyloniorum,
    reversi
    possidebunt
    civiiates
    auslri,
    qux
    sunt in tribu J uda. Habitantes enimin urbe
    sua,
    ea
    qux
    urbi viciuasunt oblinebunt.
    <El ascendenl salvalorcsinmoulentSion.
    >Sicut
    fuit Zorobabel et
    carleri,
    ut
    quondam
    fuit
    Othoniel,
    et cxlcri liberators, quos
    misit
    Dominus, usque
    ad
    Saul, indequeusque
    ad
    Sedeciam,

    judicare
    mon-
    tent Esau. Ascendenl enim de
    caplivitale,.ulju-
    dicent
    alque discernant, quasi subjeclum
    et ser-
    Vienlemsibi montera
    Esau,
    id est Idumxos
    pariter
    C
    cumterra sua:
    .
    et eril Domino
    regnum,

    subju-
    galis,
    scilicet
    omnibus,
    Dominoerit
    regnum, quia
    ipse
    suosfaciet
    regnare
    indiversislocis.
    IN J OJ XAM PROPHETAM.
    J ouanttradunl Ilebrxi filiumesse
    Sareptanoe
    vi-
    dnx, quem
    mortuum snscilavit
    Elias, quem
    cum
    malri
    reddidisset,
    adoravit
    illa,
    et dixit : Nunc in
    islo
    cognovi, quoniam
    vir Domini
    es,
    el verbumDo-
    mini iuoretuo verum
    est,
    el obbanccausant voca-
    lumfiliumAmalbi. Amalhi
    interpretalur
    veritas,
    et
    exeo
    quod
    Eliasverum
    dixit,
    vocalusest filiusve-
    riiatis; cujus sepulcrum
    dicunt essein
    Gelh, qux
    esl in
    Ophir.
    Alii dicunteumin
    Lidda, idesl
    Diospoli
    el natumet condilum. Meminit
    hujusprophetx
    liber
    Tobix,
    ubi moriturus
    paler
    filio
    loquebalur. Prope
    est intrims
    Ninivx,
    nonenim excidit verbumDo-
    mini. Primumenimad
    prxdicalionem
    J onx inlelli-
    gimus
    Ninivjtasconversos
    poenitentiamegisse,
    el a
    Dominoveniam
    consecutos, postea
    vero ad mala
    pristina relapsos, juxta quod praediclum
    fuerat,
    fuisse
    subversos,rgnanteapud
    Hebroeos
    J osia, apud
    Medos
    Astyage.
    CAPUTPRIMUM.
    El factumest verbumDomini adJ onamfilium
    Amalbi,
    dicens:
    Surge
    et vade in Ninivencivil
    lem
    grandem, elprxdica
    inea:
    quia
    ascendit
    malitia
    ejus
    coramme.
    Quod
    dicil : ascenditmalitia
    ejus
    cotant
    me,
    >vel secundum
    Septuaginla,
    clamorma-
    lilix
    ejus
    coramme
    oslenditur, quia impudenler
    et
    Sineulla reverentia
    vel timor
    peccabant.
    Taieest
    D
    quod
    deSodomitisdicitur : Clamor Sodomorumet
    Gomorrhoeorumvenil adnie. Peccatum cumvoce
    est
    peccatum occullum, peccatum
    cum clamore
    manifeslumet
    publierait.Myslice
    :
    J onas, qui
    inter-
    pretatur
    columba, significat
    Christum
    simplicem
    el
    mansuelum,
    super quem Spiritus
    sanctus in co-
    lumba
    apparuit.
    J onas eliam
    interpretatur dolens,
    quia
    doluit
    super perituram
    Hierusalem.
    Quod
    aulem
    Christum
    designel, ipse
    Dominusin
    Evangelio
    lesla-
    lur,
    dicens: SicutfuitJ onas inventreceti iribus
    diebusel tribus
    noclibus, ita erit Filiushominis in
    cordeterrx iribusdiebusel iribus noclibus.
    Ipseest
    filius
    Amalhi,
    idesl
    Dei,quia
    Deusverilas esUMil-
    lilur adNiuivcu, qux pidclirninterpretatur,
    ntuti.
    129
    ENARRATIOIN J ONAMPROPHETAM. r.O
    dum
    dsignai, quo
    nihil
    pulchrius
    oculis carnalibus
    aspicimus.
    Undeet Grxce ab ornalu nomen acce-
    pit.
    Cosmus enim mundus dicitur.
    Quiaergo
    J udxi
    Dei
    prxcepla contempserant,
    miltitur
    J onas,
    idesl
    Christus adNiniven,
    idest ad
    gentes,
    ut lotus mun-
    duscredens in eum salvelur. MalitiaNinive
    qux
    ad
    Dominumascendit,
    voluntas est
    prona semper
    ad
    malum,
    et maximecultus idolorum
    quibus,
    relicto
    Creatore,
    mundus sludiosissime serviebat.
    Et surrexit J onas ut
    fugeret
    in Tharsis a faci
    Domini. Noninvidens saluti Ninivilarum
    fugit,
    sed
    nolens
    perire
    J udaeos
    genlem
    suam. Sciebat enim
    quia poenitenlia genlium
    ruina esset J udxorum.
    Prxterea videbatalios
    prophetas
    missos adoves
    per-
    ditas domus
    Isral,
    ut ad
    poenilentiam populum
    provocarem,
    et ideodolet seelectum,
    ut mitteretuf
    ad
    Assyrios
    inimicosIsraelis. Noverat etiam
    prophe-
    lico
    spiritu, quod,
    cum
    gentes cognilionem
    Dei reci-
    perent, reprobaretur
    Isral.
    Quod ergo
    sciebat ali-
    quando
    fulurum,
    verebatur ne suo
    tempore fieret,
    atque
    ideo
    fugere
    voluit in
    Tharsis,
    sicut et Gain
    fugit
    a facie Domini.
    J osphus
    Tharsis
    putat
    esse
    Tharsum Cilieiae
    civilalem,
    de
    qua
    fuit Pulus
    apo-
    slotus,
    undeet Tharspsis dictus est. Uebrxi autem
    Tharsismare dicunt
    generaliter.
    Non
    ergo
    adcerlum
    aliquem
    locum
    fugere
    volebat
    prophela,
    sedascensa
    navi
    quocunque posset festinare,
    non curans
    quo
    eumsors duceret.
    Fugilivus
    enimnon
    eligit
    locum
    quo fugiat,
    el
    quia legitur
    in
    psalmo
    : Noms in
    J udxa
    Deus,
    in Isral
    magnum
    nomen
    ejus,
    >
    pula-
    bat se
    posse
    Deum
    fugere, qui
    tantuminJ udxa no-
    tus erat.
    Postquam
    vero
    per tentpestalem
    Deumillic
    etiam maris
    agnovit,
    conliietur et dicit : Hebrxus
    ego
    sum,
    et Deum coeli
    ego liraeo, qui
    fecit mare
    et
    aridam. >
    Myslice
    : J onas
    noster,
    idest
    Christus,
    fugit
    in
    Tharsis, quia patriam suam,
    idest
    coelum,
    dimisit;
    et, assumplacarne,
    venit in mare
    hujus
    sx-
    culi,
    et intanlum dilexit
    populum
    de
    quo
    carnem
    assumpsit,
    ut non recusaret
    passionem,
    ne salvata
    Ninive,
    id est
    gentili populo, Synagoga periret.
    Undeel adPatrem dicebat : <
    Paler,
    si
    possib'de
    est,
    transeat a mecalix iste
    ;
    el in cruce
    positus,
    pro
    his
    qui
    clamaverant:
    Crucifige, crucifige,
    >ora-
    bat dicens
    :
    Pater, ignosceillis,
    non enimsciunt
    quid
    faciunt. >
    .Et descendit in
    J oppen
    ,
    et invenit navemeun-
    teminTharsis.
    J oppeportus
    est
    J udxx,
    ad
    quem
    Hiram,rexTyri,
    inralibus
    ligna
    de
    Libanp
    iransfere-
    bat,
    a
    quo
    adHierusalemlerreno itinere
    perduce-
    bantur. J onas
    ergo
    de monianis J udxx
    veniens ad
    tnariiima et
    plana
    loa,
    recle dicitur descendisse.
    Et ddit naulura
    eis,
    et descendit in
    eam,
    ut irel
    cumeis inTharsis a facie
    Domini,
    >idesl merce-
    demsubvectionis. Descendisseautem dicitur in na-
    vem,
    ul
    ostendalur, quia
    sicut
    fugilivus
    ad inte-
    riora navis
    pntrt,
    lalebras
    quxrens. Interpreta-
    tur Tharsis
    contemptatio gaudii, J oppe speciosa.
    Myslice
    aulemJ anas
    (idesl, Christus),
    reliclis mon-
    ianis,
    descendit in
    J oppen, quia
    cumeum
    perseque-
    A
    rentur in
    J udxa,
    sicut in
    Evangeliolegimus,
    lians-
    ihal in
    parles Tyri
    et
    Sidonis, qua;
    sunt
    genliliura
    urbes.
    Qux, quia
    in sortent Isral dislribulx fue-
    rant,
    recle
    per J oppen, (id est, speciosa) designan-
    lur. Venit
    ergo
    Dominus ad
    Tharsis,
    idest
    gaudii
    contemplalionem, quia
    mundi
    contemplabatur
    salu-
    tem,
    quant
    ante saecula
    prxdeslinaverat.
    Salus au-
    tem mundi
    gaudiumejus
    esl. Descendit aulem in
    J oppen, quia,
    vicina
    passione.
    salulem
    spcciosx gen-
    lilitatis
    operabatur.
    Sed
    quia
    venit ad oves
    perditas
    domus
    Isral,
    non vult dare
    panem
    filiorumcani-
    bus. Dat
    ergo
    naulumvecioribus,
    quosgenliles pu-
    tamus
    significare,
    id esl
    pignus sperandx
    salutis,
    quatenus primum
    salvet J udxos ad
    qiios venerat,
    deindesalvet
    gentes quasi
    maris accolas. Undeet ad
    B interiora descendisse et dormisse
    dicilur,
    sxvienie
    pelago, quasi negligenseos, qua
    videbatur
    ngligera
    gnies, quorum
    tamen salutmdormiens in
    cruce,
    et
    ad infernum
    quasi
    ad navis intima
    descendens, per-
    ficiebat.
    Dominusautemmisit ventum
    magnum
    inmare:
    et facla esl
    tempestas magna
    in
    mari,
    et navis
    pe-
    riclitabatur conteri. Putaverat J onas
    prodesse
    sibi
    si navem conscenderet et
    fugeret ;
    sed eContraet
    ipse,
    l navis
    propter
    eum
    pericliiabatur
    ut cont-
    reretur.
    Qux enim,
    nolente
    Deo, pulantur prospra,
    vertuntur in
    perniciem,
    el nihil adversante Deose-
    curum.
    Myslice
    :
    tempestas
    illa furorm
    significat
    J udxorum,
    qui
    eum
    exspeclabant
    ad
    mortem,
    cla-
    mantes :
    Crucifige, crucifige.

    G
    El limuerunt
    naulx,
    et clamaverunt viri ad
    Deum suum: el miserunl vasa
    qux
    erant iu navi in
    mare
    ,
    ut alleviarelur ab eis.
    Naulx, ignormes
    unum et verumDeum,
    invocabanl
    deos,
    scienies
    nihil fieri sineDei
    providenlia.
    Ex
    quo intelligimlis
    ab omni homine limeri et
    sentiri,
    licel falsis reli-
    gionibus
    abuno et veroad
    mullos
    deos abducantur.
    Projiciunl
    vasain mare :
    quod
    fit in summo
    peri-
    culo,
    ut levior facta
    navis,
    facilius fluclibus
    super-
    feralur.
    Et J onas descendit ad interiora
    navis,
    et dor-
    miebat
    soporegravi.
    Naulis
    turbalis,
    efsos deos
    invocanlibus,
    J onas securus el menle
    quieta prsi-
    slebat,
    adeoul dormiret. In
    quo palientiara
    viri for-
    tis et inler
    prospra,
    et inter adversa inconcusse
    D
    stantis oslendit. Potest et hoc diei
    quod
    sciens se
    fugere,
    non audet videre fluctusvindices
    fugx
    suae.
    Sivetxdio affecius
    dormiebat,
    sicul et
    apostolos
    in
    paSsione
    Domini
    prx
    trislitia somno
    oppressos
    le-
    gimus.
    Et accessit ad eum
    gubernalor,
    et dixit ci :
    Quid
    lu
    sopore deprimeris
    ?
    Surge',
    invoca Deum
    luum,
    si forte
    recogiiet
    Deusde
    nobis,
    el non
    perea-
    mus. Nalurale est
    unumqueinque
    in
    periculis
    de
    alio
    plus.sperare.
    Unde
    giibernalor, qui
    aliosconso-
    lari
    debuerat,
    excilal dormienlem
    J ouant,
    ul invoca-
    ret Deum : et
    quorum
    erat commune
    periculum,
    communiscssel oraiio.
    Tropologtcesighificat,
    ante-
    quam
    Christus
    paierclur,
    mullos deos adratos a
    151 HAYMONIS
    BALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 132
    genlibus,
    sed
    postquam
    Chrislus mortuus et lem-
    ,
    pestas
    mundi sedala
    est,
    unusjam
    adoraur
    Deus,
    et ei
    spirituales
    victimasofferuntur.
    Et dixit vir ad
    collegam
    suum: Venileet mit-
    tamus sortes.
    Quia majorem
    solito videbant tem-
    pestalem, intelligebant
    nonnaluraliier ea
    contigisse:
    neque
    enim
    poterant ignorare
    raliones venlorumet
    flucluum, qui
    tanto
    tempore navigabant,
    et ideo
    tnissa
    sorte, quxrebant
    auclorem
    naufragii. Quod
    autemdicunt:
    <ut sciamus
    quare
    hocmalumsitno-
    bis,
    malum
    pro
    aifliclione et calamitate debemus
    acCipere,
    secundum
    quod
    in
    Evangelio
    dicilur: Suf-
    ficit diei malilia
    sua;
    et
    per Prophetam
    dicilur :
    Si esl malumincivitate
    quod
    Dominusnonfecit.
    Aliter enimmalum dicitur virtuli contrarium. Et
    miseront sortes: et cecidit sors
    super
    J onam. Et di-
    1
    xerunt ad eum : Indica nobis
    cujus
    causa malum
    istud sit nobis :
    quod
    est
    opus
    tuum?
    qux
    terra
    tua et
    quo
    vadis? vel ex
    quopopulo
    es tu?
    Quem
    sors
    prodiderat, cogunt
    vocesua
    profileri.
    Interro-
    gatur persona, regio, itcr, civitas,
    ut ex bis co-
    gnoscalur
    causa discriminis.
    Et dixit ad eos : Hebrxus
    egosum,
    et Dominum
    Deumcoeli
    ego
    timeo. >Hebrxus transitor
    interpre-
    talur. Nec
    dicit, J udxus, quo
    nominevocari
    coepe-
    runt ex
    quo
    decemtribus a duabus divisx
    sunt,
    sed Hebrxus sum,
    peregrinus
    et
    advena, juxta,Psal-
    ntistam,qui
    deeodem
    populo
    dicit : Transierunt de
    gentein gentem.
    Deum
    (inquit)
    coeli
    timeo,
    nondeos
    quos
    vosinvocatis, qui
    salvare non
    possunt.

    Qui
    fecit
    mare,
    in
    quofugio;
    et
    aridam,
    de
    qua
    fu-
    '
    gio,
    idest eumtimeo
    qui
    est factor universitatis. Ti-
    mcbat autemDeumtimor
    servili,
    a
    quofugere
    vole-
    bal. Potest etiamtimor hic
    pro
    cultu
    accipi,
    Deum
    (inquit)
    coeli timeo,
    idest colo.
    Et timuerunt
    viri timor
    magno,
    et dixeruni ad
    eum:
    Quid
    hoc fecisli?
    cognoverant
    enim
    viri, quod
    afacieDomini
    fugeret, quia
    indicaverat eis
    J onas,

    Si fmes Deum,
    cur
    fugis,
    cum scias te
    ejus
    non
    posseeffugerepotentiam? Necobjurgant,
    sedinter-
    rogant, quia
    audierant Hebrxum
    esse,
    et Deumcoeli
    colre,
    et ideo ab eo
    quasi
    a sanclo viro
    requirunt
    tanti mali remedium.
    Et dixerunt ad eum :
    Quid
    faciemus
    tibi,
    et
    cessabit mare anobis?
    quia
    mare
    ibat,
    et intume-
    scebal.
    Propter
    le, inquiunt,
    mare contra nos in-
    *
    surgit, quia
    te
    fugienlem suscepimus. Quid ergo
    faciemus libi? an te interficiemus? Sed cullorem
    Dei malumest occidere.
    Quidergo jubs
    fieri?Im-
    pera
    tu
    quid agamus, quo
    nobteDeum
    propitiemus,
    cujus
    iram
    per tempeslatemcognoscimus. Mare,
    in-
    quit,
    ibat ad
    vindictam, persequens fugitivumpro-
    phetam.
    lntumescebat,
    hoc
    esl,
    in
    majores
    undas
    suscitabatur, lanquam
    non differens Creatoris ul-
    lionem.
    El dixit adeos : Tollitc
    me,
    et nullit in
    mare,
    el cessabit mareavobis: scioenim
    egoquodpropler
    me
    tempestas grandis
    hxc venit
    super
    vos. Contra
    me
    (inquil)tempeslasexsurgit,
    mittitemein
    mare,
    ut
    A
    meamorte vivatis. Et
    adver-tenda
    estfugitivi magna-
    ,
    nimitas : non
    dissimult,
    non
    negat,
    sed
    confessus
    poena
    m
    ampleclitur,
    ne cxleri
    prirent propler se.
    Hxc omniareferamus
    myslice
    ad DominumChri-
    stum,
    contra
    quem
    J udaica
    tempestas
    consurgebat
    in
    passione.
    Naulx
    qui
    eum
    quid
    facerent interro-
    i
    gabant, apostoli sunt, qui
    eumin
    passione
    deseren-
    i
    tes, quodammodo
    in fluctibus
    dimiserunt,
    et
    quasi
    I
    loquitur
    Dominus.
    quia
    videt me mundusvobiscum
    navigare
    in
    Tharsis,
    hoc est ad
    conlemplationem
    gaudii,
    ut vosad
    gaudium
    ubi
    ego
    sum
    perducam.
    Idcirco sxvit et
    cupit
    me mors
    devorare,
    et nescit
    quia,
    sicut
    piscis
    in bamo
    capilur,
    ila meamorte
    moriatur. Tollite
    ergo me,
    et mitlile in mare. Vos
    miuite. Nonenim nos
    ipsi
    nobis morlemdebemus
    . B
    inferre,
    sedab aliis illalam libenter sustinere.
    El
    remigabant
    viri ut reverterentur ad
    aridam,
    et nonvalebant :
    quia
    mare
    ibat,
    et intumescebat su-
    per
    eos. Etiam
    propheta jubente
    ut eumin mare
    initirent,
    non audebant incultoremDei manus im-
    miltere. Sedet
    myslice
    J udxis,
    qui
    Dei
    populus
    fue-
    rant,
    Christi morlem
    expelenlibus, gentes
    etiam
    eummori nolebant.
    Quasi
    enimaridam
    remigare
    vo-"
    lebant,
    pu
    tanlessinesacramento
    passionis
    mundum
    salvari
    posse,
    cumJ onx
    submersio,
    hoc est Chrisli
    passio,
    navis
    (id
    est
    mundi)
    liberatio fuerit.
    Et clamaverunt ad
    Dominum,
    et dixerunt :
    Quxsumus, Domine,
    ne
    pereamus
    in anima viri
    istius,
    et nedes
    super
    nos
    sanguineminnocentera,
    quia
    tu, Domine,
    sicut
    voluisti,
    fecisti. >
    Tanquam
    C
    dicerent :
    Nolumus, Domine,
    interficere
    prophetam
    tuum, sed
    lu, Domine,
    sicut
    voluisti,
    fecisti. Volun-
    tas tua
    per
    manusnostras
    impletur.
    Non
    ergo
    dessu-
    per
    nos
    sanguinem
    innoceniem. Nautarum ista vox
    Pilati videtur esse
    confessio,
    qui acceptaaqua
    lavit
    manus
    suas,
    et dixit : Innocens
    ego
    suma
    sanguine
    hujus.
    Hxc omnia voluntaie Patris
    fiebant,
    sicut in
    psalrao
    dictumest : Ut facerent volunlatem
    tuam,
    Deus
    meus,
    volui.
    Et lulerunt
    J onam,
    et miserunl inmare. >To-
    lrant, inquit,
    id est
    quasi
    cum
    quodamobsequio
    et
    honore
    portantes,
    non
    prcipitantes,
    miserunt in
    mare. Et slelil mare a fervore suo.
    Quasi
    in
    venloeo
    quemquxrebat,
    veluti cum
    quis fugitivum
    velocissimocursu
    insequens,
    cumeumfuerit conse-
    D
    cutus,
    stat ac tenet
    quemapprehendcrit.
    Sedet
    my-
    slice: ante Domini
    passionem,
    mundus
    diversoruip
    fluctibus errorum
    periclitabatur;
    at
    post ejus
    mor-
    tem, tranquilla
    omnia
    cernimus,
    el securaunitatefi-
    dei et
    agnitione
    veriiatis totusorbis
    exsullat.et qnasi
    J onainmare
    tnisso,
    stat mare afervoresuo.
    Et limuerunt viri timor
    magno Dominum,
    et
    immolaverunt hostias
    Domino,
    et
    voverunt vota. >
    Anle
    passionem
    Domini clamabant homines addeos
    suos, post passionem
    timent
    Dominum,
    el venerantur
    non
    parvo,
    sed
    magno timor, juxta quod
    in
    lege
    prxcipilur,
    ul ex tolo
    corde,
    et ex tola anima ti-
    meatur,
    et
    diligalur.
    Immolaverunt aul.om
    hostias,
    non
    pecudum, quas juxta
    litteram in fluctibusnon
    133 ENARRATIOIN J ONAMPROPHETAM. 134
    liabebant,
    sed hostias
    spiriluales,
    idest
    graliarum
    actiones et laudes. Immola
    (inquit Psalmista)
    Deo
    sacrificium
    laudis,
    et
    propheta
    : Omnemaufer ini-
    quitatem,
    et
    accipe bonum,
    el reddemus vitulos
    labiorumnostrorum.
    CAPUT IL
    Et
    prxparvit
    Dominus
    piscemgrandem
    ut de-
    glutiret
    J onam. Pro
    piscegrandi,
    DominusinEvan-
    gelio
    celum
    dixit, ipsam
    rem brevius
    explicans.
    Quod
    vero
    prxparvit,
    vel abinitio coin eumconde-
    ret,
    Psalmista dcenie : Draco isle
    quem
    formasti
    ;
    vel
    prxparvit,
    id est
    juxta
    navim fecit
    venire,
    ut
    in suos sinus
    prxcipitem
    J onam
    susciperet.
    Sedet
    DominusDeusPater
    prxcepit inferno, qui
    est draco
    immanissimus,
    ut
    J onam,
    idesl
    Christum, susciperet,
    ignorans
    latenleminescacarnis hamum
    divinitatis,
    atque
    ideo
    quantum
    exsultavil in
    devoralione,
    tan-
    tumfuxitin
    vomilu,
    juxta
    Ose
    prophetiam
    : Ero
    mors
    lua,
    o
    mors,
    morsus tuus
    ero,
    inferne. Et
    erat J onas in ventre
    piscis
    Iribus diebus et tribus
    noclibus. Hocet inse
    impletumipse
    Dominusex-
    posuit.
    Illud
    quxri polest quomodo
    tribus diebus et
    Iribus noclibusdicatur fuisse in corde terrx. Sed
    hoc
    synecdochicus accipere debemus,
    id est a
    parle
    lotum, qui trapus
    usilatissimus esl indivinis
    Scripturis. Siquidem
    Dominus
    parasceve
    horasexta
    crucifixus
    est,
    hora nona emisit
    spiritum, jam
    vero
    sera
    deposilum
    est
    corpus ejus
    de
    cruce,
    et colloca-
    tumin monumento. Ibi
    jacuit
    nocte illa cum se-
    quenti
    die
    sabbati,
    et alianocte
    sequentis
    diei domi-
    nici, sicque
    mane
    prima
    sabbati
    surrexit,
    ul Marcus
    lestatur.
    Triginta
    sex
    ergo
    horis
    jacuit
    in
    sepulcro.
    Trs autem dies
    compleni
    horas
    septuaginla
    duas.
    Verumsi
    compules parasceven ,
    hoc est sexlamfe-
    riam, qua
    morluus
    est, pro
    una dieac nocte sabba-
    tumcumsua
    nocte, itemque
    noctem
    qux
    diei domi-
    nicx
    mancipatur,
    referamus ad exordiumdominici
    diei, quodammodo
    trs dies essevidentur. Sed non
    absquemagnomysterio
    hoc essecredendumesl. Si-
    quidemtriginta
    sexad
    septuaginla
    duo
    simplum
    est
    ad
    duplum.
    Et noslra
    quidem
    mors
    dupla est, quia
    inanimamorimur
    per peccatum,
    et in
    corpore per
    poenam.
    Christi autemmors
    simpla
    tanlum
    fuit, quia
    in
    corpore
    tantummori
    potuit,
    inanima vero nun-
    quam
    mortem
    admisit, quia nunquampeccavit.
    Et oravit J onas ad DominumDeum suum de
    venire
    piscis,
    et dixit :
    Receptus propheta
    in
    utero
    ceti, postquam
    se incolumem
    sensil,
    de Dei
    misericordia non
    desperans,
    tolum se ad obsecran-
    dum
    convertit,
    sciens Dominummaxime in tribu-
    lationibus
    adfulurum,
    sicut
    ipse
    viro
    justo promit-
    lit,
    Cum
    ipso
    sum in
    tribulatione, ripiam
    eum.
    Et idem
    Propheta
    dicil :
    Clamavi de tribulatione mea ad
    Dominum,
    et
    exaudivitme.
    Quod
    de
    proeterito
    dicit:
    Clamavi,
    i
    hoc est : cumenimvideret celum et tanlam mo-
    lem
    corporis ejus,
    clamavil
    aquis cedenlibus,
    et
    voci locum danlibus. Vel clamavit loto cordis af-
    A foctu,
    secundum
    Apostolumqui
    dicil :
    Accepistis
    spiritum adoptionis
    filiorum
    ,
    in
    quo lamamus
    :
    Abba,
    Pater. Venlrem aulem
    itiferi,
    alvum celi
    dixil, qux
    lanlx fuit
    magniludinis,
    ut instar ob-
    tumesecret inferni. Possunt hxc referri
    allegorice
    ad
    Christum, qui per
    David dicit : Liberasti ani-
    mam meamex inferno inferiori.
    Ipse
    enim fuit in
    inferno
    vivens,
    inter mortuos liber. De ventre
    iiifori
    clamavi,
    et exaudisti vocemmeam: et
    pro-
    jecisl
    me in
    profundum,
    in
    corde
    maris,
    et flumen
    circumdedit me. Patet
    juxta litteram, quod
    clau-
    sus ventre celi in medio maris
    fuerit,
    et fluminibus
    vallalus si'.
    Mystico
    vero sensu hoc
    dicit, quod
    per
    Psalmislam
    prxdiclum
    esl : Infixus sum in
    limo
    profundi,
    et non est substanlia.
    Ad
    compa-
    raiionem enim coelestishabitalionis in
    qua
    sutnma
    pax rgnt,
    de
    qua
    dicilur : Faclus est in
    pace
    Iocus
    ejus,
    omnis terrena habitalio
    plena
    fluctibus
    est et
    tempestatibus.
    Cor aulem maris infernum
    dsignt, pro quo
    Dominus dicit : Cor terrae
    ,
    >
    quia,
    sicut in medio est animalis.ita
    infernus in
    lerrx medio esse
    perhibelur.
    Sive in corde maris
    Dominus se
    queritur projectum
    ,
    id est in mediis
    lentationibus,
    sed non sensit amaras
    aquas; quia,
    ut
    Apostolus
    dicit : Tenlatus est
    per
    omnia
    pro
    similitudine
    absque peccalo.
    Namnonse
    aqua
    ma-
    ris,
    sed flumine circumdalum
    dicil,
    hoc
    esl,
    dulci
    aqua
    :
    quia
    tenlari foris
    potuit,
    sed mentem
    ejus
    deleclatio
    peccati
    non momordit.
    Projectum
    autem
    se
    dicit,
    sicut et in
    psalmo percussum,
    et
    Apostolus
    C
    a Ptre tradilum asserit. Omnes
    gurgites
    tui et
    fluclus tui
    super
    me transierunt.
    Gurgites
    el flu-
    ctus,
    tentationes et
    percussiones sunt, qux
    nunr
    quam
    sineDei
    permissione
    et volunlale
    contingunt.
    Sed hi
    gurgites
    et fluctus non
    oppresserunt
    Chri-
    stum,
    sed
    super
    eum transierunt.
    Ipse
    vero omnes
    turbines, quibus
    vexabatur
    genus
    humanum,
    su-
    slinuit el
    fregit,
    ut nos
    post
    eum securi
    naviga-
    remns.
    Et
    ego
    dixi:
    Abjectus
    suma
    conspeclu
    oculo-
    rum tuorum. Christus hoc dicit ex
    persona
    hu-
    manitaiis.
    Qui
    enimformam servi
    susceperat, ejus
    eliam voce
    utitur, abjectum
    se dicens ab oculis
    Patris. Ac si diceret :
    Quando
    eram
    tecum,
    o
    Paler,
    _et in tuo lumine eram
    lumen,
    tune non causabar
    me
    abjectum. Postquam
    autem veni in
    profundum,
    et carne circumdatus sum
    ,
    humanos
    patior
    af-
    fectas,
    et
    abjectum
    me
    dico,
    ut bomines
    juste
    ab-
    jeclos
    ad te
    reducam, quatenus
    ubi
    ego
    sum,
    et
    ipsi
    sint mecum. Verumtamen rursus videbo tem-
    plum
    sanctum luum. >J uxia lilteramhoc J onas vel
    oplando
    dicit,vel cumquadainfiduciarepromillit
    sibi,
    quod
    iterum J rusalem sit
    reversurus,
    et
    lemplum
    Domini
    visurus, juxta "tropologiam
    Dei Filius in
    passionis ignominiam positus, rcpromillil
    sibi
    glo-
    riam, quamsemper
    inPaire et
    apud
    Palrem habuit.
    Unde et in
    Evangelio
    Patri
    dicebal,
    Clarifica
    me,
    Paler,
    claritate
    quam
    habui
    priusquam
    nuindis
    esset
    apud
    te. >Sive eliam cohabilationem Palris
    133
    HAYMONTSHALBERSTAT.
    EPISC. OPP. PARS I.
    ~-
    COMMENT.B1BL. 130
    ex
    optt, quia
    sicut Pater
    templum
    est Filii,
    il;
    Filius
    lemplum
    est Patris.
    Ipse
    enira dicil : <
    Egi
    in Paire,
    et Pater in me est. Et alibi :
    Egi
    a Ptre exivi et veni. Et
    quia ipse
    Deus est e
    homo,-postulat
    ex forma
    servi,
    pollicetur
    ex formi
    Dei.
    Circumdederunt
    me
    aqux usque
    ad anitnan
    meam:
    abyssus
    vallavit
    me, pelagus cooprait capu
    meum.
    >
    Abyssum
    dicit contrarias
    fortiludines, qua
    profundissimis
    infrai locis,
    id est
    tartaro,
    niait-
    cipatx
    sunt,
    ad
    qux
    loca limebant ire dxmones
    ragantes
    in
    Evangelio
    Dominum ne mitterentui
    in
    abyssum.
    Abyssusilaque
    Christum
    vallavit,
    cuir
    inferorum
    principes
    eum se in morte
    comprehen-
    disse crediderunt.
    Ad extrema montium descendi : terrx vectes
    eoncluserunt me in xternum. Extrema montium.
    juxta
    litteram, profunda
    lerrrutn
    dicit, quibus
    quasi
    veclibus
    terrx
    globus
    Dei volunlaie suslen-
    tatur,
    sicul in
    psalmo
    dicilur :
    Ego
    confirmavi co-
    lumnas
    ejus.

    Myslice
    :
    caput
    Domini anima esl
    quaeprincipatur
    corpori. Caput ergo ejus pelagus
    eooperuit,
    quando
    animam
    quampro
    noslra salute
    suscepit, pondus
    tribulationis et mortis
    prxgra-
    vavit. Extrema
    enim montium,
    principes
    dicit in-
    ferorum, qui
    de coelis a libertale
    projecli, ope-
    riebantur
    fluctibus
    suppliciorum,
    et
    abysso
    valla-
    bantur,
    ad
    qux
    loca
    Redemploris
    anima
    descendit,
    non
    ut ibi teneretur,
    sed ut suos inde
    eriperet.
    Ipsi
    sunt et vectes terrx, quasi
    quxdam
    serx ex-
    iremi carceris et
    poenarum,
    volentes
    semper
    reti-
    nere animas
    quas
    sente!
    accepissent.
    His veclibus
    conclusus
    esl Dominus; sed,
    sicut
    per
    lsaiam
    prx-
    dixerat,
    et
    portas
    xreas conlrivit,
    et vectes ferreos
    confregit. Quod
    autem
    sequitur
    : <et sublevabis
    de
    corruptione
    vilammeam.
    Ad J onam
    ita
    refertpr,
    qui
    cumdebuerit
    in ventre celi
    corrumpi
    et di-
    geri,
    et
    per
    venas
    piscis
    artusque
    diffundi, sospes
    el
    inleger
    exierit. Unde et blandienlis affectudicit :
    DomineDeusmeus,
    >communem
    omnium
    Deum,
    suum et
    proprium
    vocans, quem
    tanti beneficii raa-
    gniludine
    specialiter
    Deum et Dominum senserat.
    Sedet
    myslice
    : anima Chrisli de
    corruptione
    sub-
    levtur, quia
    caro
    ejus
    non vidit
    corruptionem,
    id
    est non est resolula
    tabo in
    sepulcro, juxta quod
    per
    Psalmtslam
    proedixerat,
    Non dabis sanctum
    tuumvidere
    corruptionem.
    >
    Quod
    bealusPeints de
    Christo interpretatur
    in Aclibus
    aposlolorum,

    Qui
    non vidit
    corruptionem,
    citissima resurreclione
    glorificatus.
    Sed
    quxri polest quod
    alibi
    dicit :
    Qux
    militas in carne
    mea,
    dumdescendu in cor-
    ruptionem
    ? Sed hic
    corruplio pro
    vuIncri bus
    et
    plagis ponitur,
    quibus
    caro Christi effecta est :
    ac si diceret
    :
    Quid prodesl
    dum clavis
    affligor,
    dum vulnerof,
    Si J udxi non salvantur ? Hic vera
    corruplio proputrefaclione
    et resolutione
    ponitur.
    Cum
    angusliaretur
    in tne anima. mea,
    Domini
    recordatus sum.
    Cum, inquit,
    nullum aliud
    spe-
    rarcui auxilium,
    recordatio
    Domini mihi saluti fuil.
    A
    Sic et Psalmista :
    Memor fui
    Dei,
    el delectatus
    sum. Ex
    quo
    discimus,
    cumdficit anima noslra
    constiluta in
    aliqua tribulatione,
    vel cumJ t
    corporis
    compage
    divellitur,
    debere nos Deum in rnemoria
    habere,
    et ad eum omnem
    cogitationem verlere,
    qui corporis
    et animx est Deus. <Ut veniat adte
    oratio mea ad
    templum
    sanctum tuum. >
    Idcirco,
    inquit,
    Domini recordatus
    sum,
    ut oratio mea de
    extremis montium ascendal ad
    templum
    sanctum
    tuum,
    id est ad
    coelum,quia
    licet
    ubique
    sit
    Deus,
    ibi tamen assistentibus sibi
    angelis
    xlerna fruitur
    bealiludine. Loquitur
    vero ut
    ponlifex, qui petit
    ut
    preces
    populi per
    eum ad
    templum
    Dei ascen-
    dant. Sed et
    Redemptor
    noster in
    passione
    sua ro-
    gabat,
    <
    Paler,
    si
    possibile
    esl, dicens,
    transeat ame
    B calixiste. >Et incruce
    positus,

    Pater,
    dimille
    illis,
    nonenimsciunt
    quid
    faciunt.
    >
    *

    Qui
    cuslodiunt vanitales
    frustra,
    misericordiam
    tuam
    derelinquent.
    Mira
    prophelx magnanimitas
    in venire lanlx beslix de humana
    fragililate
    di-
    sputai.
    Deus
    quippe
    natura
    misericors, paratus
    est
    misereri omnibus.
    Nos aulem nosiro vilio ullro se
    offerentem
    perdimus
    clemenliam. Et attendendutn
    quod
    non dixit,
    qui
    faciunt
    vanitates,
    nemoenim
    est
    qui
    non faciat
    vana,
    id est non
    peccet, quo-
    niam universa vaniias omnis
    homo vivpns
    : sed
    dicit

    custodiunt,
    id est
    diligunt,
    et in affeclum
    cordis sui transeunt. Hi taies misericordiam
    suam,
    id esl
    Deum, derelinquunt,
    de
    quo
    dicilur : <Mi-
    serator el misericors Dominus
    ;
    >et alibi : Deus
    ^
    meus,
    misericordia
    mea. >Nec
    dicit,
    misericordia
    sua
    derelinquuntur,
    sed
    ipsi paralaut
    el ullro se
    offerentem
    relinquupt
    misericordiam. Quod specia-
    liter deJ udxis
    dicitur, qui
    servantesvanitales,
    idest
    vanissimaPharisxorum
    prxcepta,
    Deum, qui semper
    eis misertus
    esl, dereliquerunt.
    <
    Ego
    auleminvoce laudis immolabotibi :
    qux-
    cunque
    vovi,
    reddara
    pro
    salute mea Domino.
    Spe
    bona animaus
    propheta,
    et
    jam
    de sua liheratione
    securus,
    promitlit
    se
    gratiarum
    actiones immolatu-
    rum,
    et vota omniaredditurum. Sed et Chrislus
    Dominus
    pro
    vita noslra
    mortuus,
    cerms
    quod
    eum
    Deus Velocius
    suscitaret,, promittit
    exsullaulex in
    voce confessionis, seipsum
    Palri sacrificalurum.
    Pascha nostrum, inquit Apostolus,
    immolatus est
    *
    Christus.
    Ipse ponlifex, ipse
    ovis immolatur
    pro
    omnibus,
    ut omne
    quod
    ddit ei Pater non
    pereal
    in
    xternum.
    Et dixit Dominus
    pisci
    : et evomuit J onam iu
    aridam.

    Prxeipitur
    a DeoPaire
    magno
    ceto in-
    ferno,
    ut restiluat Salvatorera
    terrx,
    idest solidx el
    immortali
    vilx,quia:

    resurgens
    a
    mortuisjam
    non
    morilur,
    morsilli ultra nondontinabilur. >
    Quod
    au-
    temdicilur
    <
    evomuit,
    >
    oslendit
    quod
    ex
    profundis
    mortis recessibus, tanquamex
    intimis ceti
    vitalibus,
    Chrislus
    vivens
    processerit.
    CAPUT m.
    <El faclumest verbumDomini adJ onam
    secundo,
    157 ENARRATIOIN J ONAMPROPHETAM. 158
    dicens:
    Stfrge,
    vade adNinivencivitalem
    magnam,
    et
    proedica
    in.ea
    prxdicationem quamegoloquor
    ad
    te. >Non
    increpatur,
    nec dicitur
    ei,
    Cur non
    fecisti
    quodpraecepi?
    Suffeceral enimdttrissima
    naufragii
    et devorationis correclio.
    Neque
    enim servo
    post
    plagasimputatur quod
    fecit. Sedel
    myslice
    Dominus
    noster, qui missus,
    firerat ad salvandam
    Niniven,
    id
    est
    gentililatem,
    et
    quodammodo fugere volebat,
    recusans
    passionem,
    et dicens :
    Pater,
    si
    possibile
    est,
    transeat a mecalix isle. >Nunc
    poslquam illi,
    propter quos pati
    nolebat, chtmaverunt,

    Crucifige,
    rucifigei
    >
    el,
    Nonhabemus
    regem
    nisi
    Cxsarem,
    redditus devenire
    celi, idest,
    resuscitatus a mor-
    tuis,
    iterato
    dirigitur
    ad
    Niniven,
    ut
    prxdicel post
    resurrectionem, quod
    ei a Paire fuerat
    imperatum
    ante
    passionem.
    Tolum autem hoc
    quod
    ei
    praeci-
    pitur, quodobedit, quod
    non
    vult,
    et itrant velle
    sogitur,
    adformamservi rfrendumest.
    Et surrexit
    J onas,
    et -abiii inNiniven
    juxta
    ver-
    bumDomini.

    Surrexil, inquit,
    nullamfecit
    raoram,
    sedconliiiuoseadobediendurnaccinxit. -El Ninive
    erat civilas
    magna
    itinere dierum trium. Ninive
    civitas a Nino Beli
    -filio, primo rege Assyriorum,
    condita
    est, quam
    ferunt tanti esse
    ambitus,
    ut
    trium
    dierum.possit
    itinere circuiri. Sed J onas
    jam
    "correctus,
    et
    naufragii quod perlulerat memor,
    iter
    iriumdierum
    unius
    diei feslinalione
    complevit.
    Sunt
    qui pulant quod
    in terlia lantum
    parte
    cirilatis
    praedicavcrit,
    et sic ad omnes
    prxdicaiionis
    sermo
    pervenerit.
    Et Dei Filius surrexit
    a
    mortuis,
    et in
    aposlolis perrexit
    ad
    Niniven,
    boc
    est,
    in omnes
    mundi terminositinere dierum
    trium, quia praecepi
    t
    ut
    baplizarenl gentes
    iu
    nomine.
    Patris, et
    Filii,
    et
    Spiritus
    sancli. Sed-hoc iter 4rium dierum una via
    est, quia
    unus est Deus Pater et Filius el
    Spiritus
    sanctus. Unde-non in
    nominibus,
    sed in nomine
    TiiiHalis,
    qux
    unus est
    Deus,
    sacramenlum ba-
    piismi persgiiur,
    nontamb
    aposlolis quam
    a Do-
    mino,
    quem
    J onas
    pnoefigurabat.
    El notandum
    quod,
    tribus diebus commemoralis, noctis nullafit
    mentio,
    quia
    insancla Trinitatc nihil est
    obscurum,
    nihil
    tenebrosum.
    Et
    coepit
    J onas introire incivitalem itinere diei
    unius,
    et
    clamavit,
    et dixit: Adhuc
    quadraginta
    dies,
    et Ninivesubverlelur.

    Quadragenarius
    nu-
    mros
    peccaioribus
    convenit in
    jejunio
    et in affli-
    ciione: unde et
    Moyses
    et Elias toi diebus
    jejun-
    verunt, ipse
    Dominus
    yerus
    J onas in mundum ad
    prxdicandom
    missus boc nobis
    jejunium
    consecra-
    vit. Altendendum
    quod
    dictum
    est,
    clamavit. >
    Taie et de Domino
    legimus, quia
    slans in
    teniplo
    clamavit: <Si
    quis sitit,
    veniat el bibat. >
    Magnus
    clamor est omnis sermo
    Chrisli, quia magna
    an-
    nuntiat.
    Et crediderunt viri Ninivitx in
    Domino,
    et
    prx-
    dicaverunt
    jejunium,
    et vestiti sunt saccis a
    majore
    usque
    ad minorent. >
    Major
    xtas credidit in Domi-
    num
    , prxdicantes jejunium,
    et sacco vesliuntur.
    Ante
    quod
    esl
    occultum,
    id
    est, jejunium, post
    illud
    PATROL. CXV1I.
    A
    quod
    est
    palam,
    idest saccus. Talis
    victus,
    et lalis
    habilus
    poenitenlibtisconvenit,
    et
    dignesalis,
    ut
    qui
    Deumluxu et ambilione
    pretiosarum
    vestiumoffen-
    derant,
    nunc
    jejunio
    et cilicioeum
    placent.
    Et
    major
    selas
    incipit, sequitur minor, quia
    nullus est
    absque
    peccato,
    nec infans unius diei
    cujus
    vita.est
    super,
    terram.
    Et
    pervenit
    verbumad
    regemNinive,
    et surrexit
    de solio
    suo,
    et
    abjecit
    vestimenta sua a
    se,
    et irl-
    ,
    dutus est
    sacco,
    et sedit in
    cinere,
    et
    clamavit,
    et.
    dixit
    ipNiniveexore
    rgisetprincipum ejus,dicens:
    Homines,
    et
    jumenta,
    et
    boves, etpecora
    non
    gusient
    qnidquam,
    nec
    paseanlur,
    et
    aquam
    non
    bibanl;
    et
    operianlur
    saccis
    homines,
    et
    jumenta clament ad
    Deumin
    fortitudine,
    et
    copvertatur vir a via sua
    B
    mala,
    et ab
    iniquilale qux
    est in manibus eorum.
    Quis
    scil si convertalur et
    ignoscat Deus,
    et rever-
    tatur a furore irx
    sux,
    et non
    peribimus?

    Regem
    Ninive
    pbilosophosgentdium
    debemus
    accipere,
    Pla-
    tonem, Arislotelem, exterosque, qui quasi reges
    sunt
    hontinum,
    et eorum
    prxcepta
    sic
    observant,
    quasi
    oracula divina. Ad hos novissime
    pervenit
    verbum, quia
    novissimi et diffteilius
    cre.di
    lerunt.
    Stultum enim
    putabant
    Deum bominem
    poluisse
    fieri,
    et mori. Verumet
    isli,
    licet tarde fidemDo-
    mini, susceperunt,
    tamen
    deposilis
    ornamentis ver-,
    borunt,
    et
    pompis dogmalumsxcularium, simplicem
    ei rusticam
    piscatorum
    doclrinam
    sequi coeperunt.
    Hominesaulem et
    .jumentaintelligunlur
    tamratio-
    nabiles
    quam
    irrationalits,
    quia
    omne
    genus
    ho-
    ntinumtam ralione
    utenlium,
    quam
    et eorum
    qui
    morebrutorumvivebant
    ahimalium,
    ad
    poeniteniiam
    et ad fidemChristi conversumest. Vel induii
    supt
    sacco,
    id
    esl,
    luctu et
    moerore, quem
    sumebant do-
    lentes
    damnavitx
    prxterilx. Quod
    saccus
    pro
    luctu
    por.alur,
    oslendit Psalmista dicens :
    Conscidisti
    saccum
    meum,
    et circumddisti me lxlilia. >
    Sane
    juxta
    litteram, quod
    dubUanles
    dicunt, Quis
    scil si
    convertatur et
    ignoscat Deus,
    ideo
    ambiguprof-
    rant,
    ut dubii de salute forlius
    agant poeniteniiam,
    et
    magisprovocent
    Deumad misericordiam.
    Et viditDeus
    opra eorum, quia
    conversi sunt
    deviasua
    mala,
    et rnisertus est
    Deus.
    super
    mali-
    tiam, quam
    locutus fuerat ul faceret
    eis,
    et non fit-
    U
    cit. >Sicut'tunc
    Assyrix urbi,
    idest
    Ninive, sicquo-
    tidieDeus omni mundo minatur interitum ad
    hoc,
    ut
    agant poenitentiam.
    Si enimconvertalur
    mundus,
    convertitui Dominus : et
    peccaioribus
    mulantibus
    vitam,
    inulabit sentenliam. Malitiamsane
    hic,
    sicul
    et
    superius, pro afllictipne
    et
    suppliciis
    debemus
    accipere.
    CAPUT IV.
    Et afuiclusest J onas
    affiilione
    magna,
    et iralus
    est.
    >Videns subintrare
    plenitudinem genlium,
    et
    mpleri quod
    in Deuteronomio
    prxdictom
    fuerat,

    Ipsi
    me
    provocaverunt
    ineo
    qui
    non erat
    Deus,
    et
    egoprovocabo
    eos ineo
    qui
    non est
    populos,
    de'
    sperat
    desalute
    Israelis,
    ideo
    dolet,
    et ideo
    tristatwr,
    3
    139 H.UMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.
    -
    COMMENT.BIBL.
    Utf
    r.n
    quod
    invlderet saluti
    gentium,
    sed
    quod pereal
    Isral. Sed et Dominusnoster
    ftevit
    super pereuntcm
    Hicrisalem,
    el non vult darc
    panem
    filiorumcani-
    bus,
    et
    aposlolis praecipitur primum
    ut
    prxdicenl
    Isral!. TriSlalUr
    ergo
    ad morlem,
    dolens
    perire po-
    pulumpro quo passus
    est.
    Et oravitad Dominum,
    el dixit :
    Obsecro,
    Do-
    mine, nunquid
    non hocest verbummeum,
    cumad-
    hucesseminterra mea?
    Propter
    hoc
    pneoccupavi
    ul
    fngerem
    inTharsis. Scioenim
    quia
    lu Deusclemens
    et misericors
    es,
    patiens
    et mullae
    miseralionis,
    et
    ignoscenssuper
    maliliam.
    >Partimorat
    J onas, par-
    fim
    conquerilur,
    dicens se
    fugere
    noluisse. Sed ab
    obsecralione
    inc'piens,
    temprait querelam
    suant.
    Obsecro
    (inquit ),
    Domine,nunquid
    nonhoc est ver-
    bum
    meum,
    cuirtadhuc essem in terra mea? Scie-
    bam
    (inquit)
    misericordem,
    nolbamletructtlentum
    cl crudclem
    nuntiare;
    et idcirco volui
    fugere.
    Sedet
    DominusChristus cumvideret obslinalos J udxos in
    suam
    ipsorumperdilionem
    , quasi
    diebat adDeum
    Palrem :
    Nunquid
    non sciebamfulurum,
    videlicet ut
    pcrirt Isral,
    cumadhuc lecumessemPaler ? el
    per
    Isaiam
    dixeram,
    Invacpum
    laboravi sine
    causa,
    et
    vanefortiludinem meam
    censumpisL
    <Et
    nunc, Domine, toll; quxs,
    animant mam
    me, quia
    melius est mihi ntOrs
    quant
    vita.
    >
    Quia
    tinamgenlem
    Isral salvare non
    ptui;
    mriar,
    et lo-
    tus mundus salvahilur.
    Et dixit Dominus: Putasne beneirasceris lu?
    Iratus fuerat J onas,
    vel
    quia
    videbatur
    apud
    Niniv-
    tas fuisse
    menlitus,
    vel
    quia ntelligebal perilurum
    Isral.
    Nec dicit Dominus,
    maie iratus
    es,
    ne vide-
    rtur
    reprehendere
    contristatum
    ;
    nec rursum
    dicit,
    bene iratus
    es,
    nesux sententix contrarius sit. In-
    terrogat ergo ipsum
    causas moeforis sui ul
    respon-
    deat,
    aulsi
    tacuerit,
    Dei
    judicium
    suo silenlio com-
    probet.

    Et
    egressus
    est J onade
    civitate,
    et sedit contra
    orientent civitalis,
    et fecitsibi
    Unibfaculum,
    et sede-
    bat subler iUudinumbra
    j
    donec videret
    quid
    acci-
    deret civilali. >Civitas
    quando
    in malo
    ponilur,
    fi-
    duciam
    terrenxspei
    et
    cupidifalismundanx dsignt,
    Nam
    Can, qui
    mundumfratricidiocruentavit,
    pri-
    fttuslegituraedificasse
    civitalem. J onas
    ergogredilut
    de
    civitate, qui
    columbavel dolens
    dicilur, quia
    omnis
    simplexet
    dolens
    pro peccalis
    Suis,
    alieiiumse facit
    a sxculi'
    cupiditalibs,
    huilant'in vanilalibus sxculi
    spempunit;
    sedhabitt contra orientent..,
    veri solis
    orlumet
    respeclumexspeclans.
    Et habitat inumbia-
    culo,
    hocest inmentis sux
    custodia, quasi
    intaber-
    naculo
    requiescit, quid
    civilati Ninive
    conlingai
    ,
    (hoc
    est
    quid
    mundo futurum
    sit) conleniplandc
    prxslolans.
    Debac civitate Dominus
    per
    Osedicil
    In medio tui sumsanctus,
    et non
    ingrediar
    civila
    tem. Et in Deuteronomio una
    fugilivoriim
    civitas
    Ramoib
    dicitur, qux interpretatur
    visio moriis.
    Qu
    enimdeHierusalem
    ejicilur, qux
    est visio
    pacis,
    ha
    bitat in
    Ramolli,
    id est invisionemoriis. Sedel
    my
    Ktice
    antequam
    Sol
    orirelur, exsiccateturqtie
    hedra
    A
    hocesl
    antequam
    coruscaule
    Evangelio
    mundus re-
    dimeretur,
    ei
    plebs
    J udaica
    reprobartur,
    J onas no-
    sler,
    idest
    Christus,
    subumbra-
    erat, quia
    needum
    veritas
    apparebat,
    sedin
    typo
    et
    figuris
    fiebant om-
    nia. Seriebat autem dicitur inhabilu
    judicis , quia
    sedere
    judicafttis,
    vel
    quia
    se
    humifiaveral,
    et
    divinitatis
    majeslalm
    in
    quamdam
    contraxerat bre-
    vitalm.
    Qui
    enim
    sedel,
    videtur stante brevior.
    Quod
    autemait ut
    videret,
    adhominis effeclumrefe-
    ramus. Nam illeomnia videt
    antequam
    fiant.
    Et
    prxparvit
    DominusDeus
    hederam,
    et asce:v-
    dit
    super caput J onx,
    nt esset umbra
    super caput
    ejus,
    et
    ptotegeret eum,
    laboraverat enim. Et lxta-
    lus est J otias
    super
    hedera lxlilia
    magna.
    >Hedcrx
    natura
    est,
    ut
    per
    terramerrabundo flexu
    repat,
    et
    B
    sineadmincltlisvel ferculisad aliioranon conscen-
    dal. Per hderain vero
    infirmant,
    et suis viribus
    nihil
    valentm, plebs
    J udaica
    polest signari,
    cito
    crescens,
    et omnia se facturant
    proriiittens qx
    Deus
    prxcepit,
    sed cilius
    languescens,
    et
    prx-
    cepta
    non
    implens.
    Hxc
    quondam J onam,
    id
    est Christum
    protegebal spe
    sux
    salvationis,
    et non
    pafvam
    i lxliliam
    fcibal,
    sed cito
    percussa aruit;
    quia
    radicem firmamfidei non
    habebat,
    et
    quasi
    la-
    bernaculum
    lecti, prxferens imaginera
    domorum
    non habens
    fundantentum,
    de
    quo
    Isaias ait : Relin-
    quelur
    filia Sion ul umbraculum in
    vinea, quant
    bene locuslx in
    Evangelio dsignasse creduniur,
    animal
    parvttm,
    de'terra
    quidem
    exsiliendoconsur-
    gens,
    sedalius non valens
    volare, quia
    et J udaei
    udientes
    legem,
    dixerunt : Omnia
    qux prxceperit
    nobis Dominus
    Deus, faciemus,
    et obedienles ei eri-
    mus. Sed mox conversi sunt in arcum
    pravum,
    et
    non custodierunt testamentumDei;
    Et
    paravit
    Deus vermem ascensu diluculi in
    crastinum,
    et
    pereussit
    hederam,
    et exaruit. In
    psalmoqui insribilur,

    prossumpltonemalulina,
    seDominusvermem
    appeilat,
    dicens :
    Ego
    aulem
    sum verrais et non homo. Vermis
    namque
    sine
    semine deterra
    oritur; rpit humilis,
    movetur sine
    sonilu,
    el Christus de
    virgine
    terra natus
    esl,
    humi-
    lis inler
    probra,
    non reelamans in
    passione. ltaqu
    antequam
    orirelur
    sol,
    id est
    antequam resurgeret
    Christus,
    virebal
    hedera,
    florebat J udxa.
    Postquam
    veroille
    surrexit,
    el
    Ninive,
    idest mundus erroris
    umbram
    repttlit,
    veriiatis lumen
    recepit, paralus
    vermis
    pereussit
    hederam J udaicx
    plebis*
    et exaruit
    Dei auxiliodesliuta. Hocautemfactumest inascen-
    sione
    diluculi, quia
    Christus mane
    prima
    sabbati
    surrexit.
    Et cum orlus fuisset
    sol, prxcepit
    Dominus
    vento calido et
    urenli,
    el
    pereussit
    sol
    super caput
    J onx,
    et xstuabat. Id
    est,
    etiam
    post
    Christi resur-
    reclionemel J udaeorum
    reprobationem,
    adhuc mens
    Domini salvatoris desiderio salutis iliius
    xstuabat,
    prxcipions apostolis
    et dicens : <Erilis mihi lestes
    inHierusalemet inomni J udxa et Samaria. Und3
    el ab Hierusalem
    prxdicalionis
    initium
    prxcepit
    ficri,
    dicens :
    Oporlebal pli
    Christum
    et resur-
    ii'i
    ENARRATIOIN MICILEAMPROPHETAM.
    142
    gre,
    et
    prxdrcari
    In nomine
    ejus poenileiitiam
    et
    A
    remissionra
    peccatorum
    inomnes
    gnies, incipien-
    tibusab Hierusalem.
    Et
    pelivit
    >J onas aiiimx
    sux ut
    inoreretur,
    et dixit : Meliusest mihi mort
    quant
    vivere. In
    baptismale
    cum
    Isral,
    utin lava-
    cro
    reciperent
    humorera
    ,
    quemnegando
    Christum
    perdiderani.
    Undeet Petrus
    inlerrganlibus quid
    agerent,
    dicebal : Poenitentiam
    agite,
    et
    baptizeluf
    unusquisque
    vestrum.
    t
    Quod
    vero
    diximus,
    in ba-
    iplismo
    eum mofi
    voile,
    Apostoli
    est
    sentenlia, qui
    dicit:
    Quiconquebap'ltznli
    sumusinChristo
    J esu,
    in
    morte
    ipsius baplizati
    sumus.
    Quidam
    vermemel
    urentem ventum
    ,
    Romanos
    inlelligunt, qui, post
    Christi resurreelionem et
    ascensionent,
    lsraelem
    peniius
    delcverunt.
    EtdixitDominusad
    J onam,
    Pulasnebne irasceris
    '
    te
    super
    hederam? Et
    dixit,
    Beneirascor
    egousque
    ad mortem.
    Superius jam
    sarvato
    per poeniteniiam
    Ninivilaram
    populo,
    iisricmverbis
    intefrogalus
    J o-
    nas nihil
    respondit,
    licet videret non esse faclum
    quod prxdixeral,
    sed Domini
    inlerrogaiionem
    suo
    silentib
    comprobavit.
    Sciebat enim Dominumcle-
    menlissimumesseel mullx miserationis. Nunc au-
    temcuminsiccalionehederx intellexil Israelis re-
    pTobationem,
    audacissime
    respondit
    : Beneirascor
    'egousque
    admorlem. Nonenim Ninivitas sic sal-
    vare
    volui,
    ut J udxi
    prirent,
    nec sic volui lucrari
    alienos,
    ut
    perderem proprios.
    J uxta
    coeptam
    alle-
    goriam
    inJ ona
    intelligimus
    Christum, qui plangrt
    pereuntem
    Hierusalem,
    et
    plangil usque
    admorlem
    POn
    suam,
    sed
    J udxorum, qui
    excxcali
    sunt,
    ut
    gentium
    oculi
    vidrent,
    mortui ut
    gentes
    \ivereitt,
    credentes inFiliumDei.
    El dixit Dominus: Tu doles
    super
    hederam,
    in
    quam
    non
    laborasti, neqne
    fecisti ul
    crescerel,
    quae
    subuna nocte nata
    est,
    et sub una nocte
    periit.

    Nonlaboravit J onas in
    hedera,
    nec Salvator lantum
    laboravit.
    in
    J udxis,
    quam
    in
    genlibus.
    Mox enim
    educli de
    jEgypio, projecerant
    idola,
    et
    pro parle
    servierunt Domino.Ai in
    genlium populo
    inulium
    laboravit :
    pro
    eis homofactus
    esl,
    cumcssel Deus:
    pro
    eis
    alapas, spula, spineam
    coronam
    moriemque
    stistinuil : adinfras
    descendit,
    ut illi codant con-
    sccndcrcnt. Undefratre
    prodigo
    ad
    palrem raverso,
    indignatur
    fraler
    major,
    et
    querebatur patri
    dicens:
    Ecce tt annis servio
    tibi,
    et
    nunquam
    dedisli mihi
    bxdum,
    ut cutnamicismeis
    epularer.
    Graviter enim
    ferebat Isral
    quodgentes, dissipata
    substantia cum
    Lmerctricibus, pristinam reciperent gratiam. Quod
    aulemait
    Deus,
    hedera subuna nocle nata
    esl,

    nox
    tempos significat
    ante adventumChrisli.
    Quod
    vero
    subdilur,
    el subunanocle
    periit,
    noxiterum
    dsignt tempus
    in
    quo
    Christum
    negaverunt,
    quando
    eis verus Sol
    jusliiix
    occubuit.
    Et
    ego, inquit,
    non
    parcam
    Ninivecivilali ma-
    gnx.
    Ninivecivitas
    magna
    Ecclesia
    esl,
    ex univer-
    silalc
    genlium congregata.
    Rvera
    magna, quia
    multo
    major
    est niulliiudofideliumex omnibus
    gen-
    tibus, quam
    duodecim tribus Isral.
    Quod
    autem
    dicil,
    <in
    qua
    sunt
    plusquam
    centrait
    viginti
    millia
    liominum,
    qui
    nesciunt
    quid
    sit inter dexteram et
    siuislam
    suam,
    el
    jumenta mulla,

    juxia
    litteram
    innocentent et
    siniplicemparvulomm
    et Iaclenlium
    "
    monslrat
    gelaient,
    ut bine
    colligalur quanlus
    fuerit
    numerus
    majoris xtalis,
    si lanlus fueril
    parvulo-
    rum. Vel certe in ea civitateerat intmensa mulli-
    tudo, qux
    anle
    poeiiilenliamignorabat quid
    esset
    inler bonum et malum. Boni enim
    per dexleram,
    hi.li
    accipiuntiir per
    sinislrant. SedinEcclesiasicut
    in
    magna
    domosunt vasaet in honorent
    sunl,
    el in
    conlumeliam
    ,
    sunt carnales
    -,
    sunt et
    spirilales ,
    estque
    ibi inlinilus
    jumenlortim numerus,
    hoc
    est,
    irralioitabilium et venlri servienlium
    , qui prospe-
    ctant
    lerram, nunquid
    coelum
    respiciunt?
    De
    quali-
    bus dicit
    Psalmista,
    Homocum in honore
    esset,
    nonintellexil:
    comparalus
    est
    jumentis insipienti-
    bns,
    el similisfactusest illis. Nec
    prxtereunditm
    quod
    inNinive
    plus quam
    cenlum
    viginti
    millialio-
    mimimfuisse
    dicuntur; qui
    numerus
    magnum
    in sa
    tonlinel
    mysierium
    : namcenlum
    viginti fiunt,
    si ab
    no
    incipiensusque
    ad
    quindecimseqiienles
    nam-
    falifer numros sibi
    semper adjieies,
    uni enimadde
    duos,
    fiunttrs : adde
    1res,
    fiuntsex : adde
    quatuor,
    fiunt decem. Hoc si
    usque
    ad
    quindecim,
    servais
    naluralis niimeri
    scie, fiai,
    cenlum
    viginti repe-
    fienlur.
    Super
    lot credentes venit
    'Spiritus
    sanelus
    in diePentccosies.
    Qtiindenarius
    aulemnumerus ex
    septenafio
    el octonarioconstat.
    Septem
    enimel
    oclo,
    quindecimsunt,
    lot erant
    gradus
    iu
    temploDomini,
    lot etiamsunt
    psalmi quibus
    exslat litulus, <Canli-
    Cnm
    graduum.
    >Toi diebus Paulus cum
    aposlolis
    fuisse,
    cl cum eis
    Evangeliura
    contulisse
    legilur.
    Bene
    ergo
    niulliiudoEcclesix lali
    prxfulget
    numro,
    "
    in
    qoo
    Novi acVeteris Testamenli
    mysleria
    et cen-
    tenaria
    qttadrala,
    ac millenarii
    cubita,
    idest solida
    perfeclio
    declaratur.
    IN MICH^IAM PilOPOETAM.
    CAPUT PRIMUM.
    VerbumDomini
    quod
    faclumest ad Michacam
    Moraslhilem,
    indiebus
    J oalham, Achaz. el Ezechix
    regum
    J uda,
    quod
    vidit
    super
    Samariamet Hierusa-
    lem.
    Micbxasprophela.qui interpretatur Quidquid,
    vel
    Quis, quasi
    sive
    Huntiliias,
    sexlus esl in
    ordine
    'duodecim
    prophetarum, atqn
    ideo
    profunda ejus
    exspeclemus mysleria, qui
    inmediltillioet velut in
    corde
    prophetici
    ordinis
    positus
    est. Fuit autemde
    Moras.hi, qui
    est viculus Palxsiiunc.
    Inlerprelatur
    autem Moraslhi. hxrcs. Et
    pulchre Micbxas,
    qui
    bnmilitas
    interpretatur,
    de
    spe
    bxreiiilalis
    nascilur,
    qui
    enim bumililatisvirtutem
    pro
    Deotenere slu-
    duerit,
    hxres Dei et cohxres Christi esse
    roerebitur.
    145 HAYMONISHALBERSTAT.EPISC. OPP. PARS I.
    -
    COMMENT.B1BL. 144
    qui seipsumpro
    nobis
    humiliavit, quiqtte
    ad irai-
    tandamformantsux humililalis invitt
    nos,
    dicens:
    f
    Discitea me,
    quia
    ntitis sumcl humilis corde, t
    Hic
    prophela,
    comminalur Samarix iram Dei el
    captivitaiem, inlerilimiquc populo
    Isral venturum
    Henunlial, quia,
    reliclo
    Deo, serviapt idolis. Locum
    eliamnativitatis Chrisli
    aperlc
    dcnuntiat. Nolum
    est
    quodrgnante
    Ezcchialilio
    Achaz,
    dccetit iribus ab
    Assyriis
    duclx sunt in
    caplivilatem, posteargnante
    Sedechia,
    dux
    qux appellanlur
    J uda,
    cumsuo
    rege
    capte,
    et Hierusalemsubversaesl.
    Ergo
    secundum
    ordinem
    caplivilalis prophelx
    .lilulus
    ponitur
    : Pri-
    mum
    (ut
    dictupi
    esl) capia
    esl Samaria
    melropolis
    decemiribuutn,
    postea
    Hierusalem
    melropolis
    J ndx.
    Ponitur aulemSamaria in
    lypohxrclicorum,
    Hicru-
    aleni iri
    figura
    Ecclesiae.

    udile, populi
    omnes,
    et allndt terra ci
    pleni-
    tudo
    ejus,
    el sit DbniinusDeusvbis ih
    tesiem,
    Do-
    Aiinitsde
    icmplo
    sanclo'suo. Noiandum
    quod po-
    puli
    audirc,
    terra
    jubelur
    alieitdere. In
    populb,
    viros
    ccclesiasticos: in
    terra, hxrelicos,
    quorum
    est ter-
    rena doctrina. Namet
    Apostolus
    lixrcses inter ear-
    nis-opera
    commmort.
    Et hi
    ergo qui
    in Ecclesia
    sinil,
    si
    audicrinl,
    et illi
    qui
    foris
    sunt,
    si ailende-
    fini, polerunl effugercquodscr'mo.propheticus
    coiti-
    mjliatur.
    Optai ergo propheta,
    ut sit eis Deus in
    iesliinoniuni,
    non aliunde
    qux
    de
    leptplo
    sancia
    suo,
    hoc esl, Ecclesia, per quam
    Deus lestirno-
    niitmpeihibcl
    vcriUli,
    sive
    templumDe,ipSeFilius
    esl in
    quo
    habitat
    Pater,
    et
    cujus
    ore
    loquitur.

    QVia
    ecce Domipus
    egredictur
    deloco
    suo-,
    ci
    '
    <jcscendct,
    cl calcabit
    super
    excelsaterrx,
    et consu-
    nulur
    inoiiics sulilus
    eum,
    et vallcsscindentur sic-
    ul cera aTacic
    ignis,
    sicut
    aqnx qux
    decurrunl in
    prxceps.
    InsceleraJ acobomne
    islud,
    et in
    peccalis
    domusUrael.
    Quod
    scelusJ acob?nonneSamaria? et
    q.nx
    excelsa
    J uda? nonne J rusalem? Locus Dei
    misericordia est,
    quia
    naluralilcr dmens et
    pius
    est. Sed
    qui
    inilis est et misericors nobis
    pcccanii-
    bus,
    cogilur quodamuiodo
    iitutarc nalurain suant.
    Egreditiir
    deloco
    suo,
    assurait
    personam
    crudelita-
    lis, qpain per
    niilurapi non habet. Desccnsus
    ejus
    est
    niajesalis cjiis
    adinferiora decursus.
    Super
    ex-
    celsa terrx
    calcae,
    csi
    poicnles
    terrx contpcre.
    El eonsuincutur inoues
    subtus.cuni,
    el vallesscin-
    Uehliir.
    In monlibus
    principes,
    ht vallibus
    siibje-
    os'popuToslnlcIligimus.
    Sicut
    (ihqui)
    cera vicino
    gn
    tatieseil,
    el sicut
    aquxpidno
    'curs'ucraittur in
    prxccps,
    sicomnis
    impiorumsupcfb'ia,"vc'nienlc
    Do-
    mino,
    solvclur et deficict. Hoc aulem fiel
    propteP
    sceleradecemtribuum, quas
    vocat J acob vel Sama-
    riamel Isral,
    et
    propter prxvaricationem
    J uda. fn
    decemenimtribubus
    melropolis
    eral
    Samaria, qux
    huneSebastedicilur,
    et in J uda
    principabatur
    J eru-
    Ralem.
    TropologicC
    locus Dei sancti
    sunt,
    de
    quibus
    Tticit: Inhbitnbo in illis cl inanibulabo.
    Abhis
    fcrgo
    sanctis
    egradilur
    Dominus,
    noneos
    relinquens,
    ked
    per
    eos
    prxdicans
    et annunlians
    reprnboruin
    i'^heia, .jwanun prarniia. Legimus
    enim
    quia
    A
    egressus
    est sermo aDomino. Descendit
    ergo
    et cal-
    cat,
    non
    super
    humilem
    terram,
    id
    est,
    non
    super
    eos
    qui
    deorsum
    sunt,
    sed
    super
    excelsa
    terrx,
    id
    est
    sancios, qui inlclligtint
    venienlis
    majeslalcm,
    quique
    licet sancti
    sint,
    commovebuntur
    tamen,
    id
    est,
    timebun
    ejusprxsentiam.
    Valles
    autem,
    id
    est,
    peccaUircs
    et
    qux
    sunt Dei non
    quxrentes,
    non
    po-
    terunt
    ejus
    ferre
    prxsentiam,
    sedscindetur
    quidquid
    in eisdurant
    est,
    et instar
    aqux
    defluet. Ethoc erit
    propter impiclalemJ acob,
    id esl
    ltxreticorum,
    et
    propter peccatum
    J uda,
    id
    est,
    eorum
    qui
    inEccleiia
    posili,
    confileniur senossc
    Deum,
    faclis autem ne-
    negani.
    J uxtaalium
    inlellectum,
    egressus
    est Domi-
    nus rie loco
    suo, dereliqnitJ udxos,
    in
    quibusquon-
    dam
    habilaverat,
    propler peccatum quod
    in Cliri-
    B
    slum
    commiserunt,
    sicut eis
    ipse
    minatur. <
    Relip-
    quclur
    vobisdomusveslra dserta. Calcavil
    super
    excelsa
    terrXj
    venit ad
    gentes, qux per ejusgratiam
    excelsx faclx
    sunt,
    et a terrenis suhlcvari nierue-
    runt. Commoli
    sunt
    montes,
    id
    est,
    pliilosophorum
    dogmata,
    et
    regum poienlia perturbata,
    et con-
    sumpla
    in eisomni
    impieiate
    crevil
    juslitia:
    deslru-
    cla
    superbia,
    ereelaesl humilitas.
    El
    ponant
    Sainariant
    quasi
    acervum
    lapiduni
    tu
    agro
    cum
    plantaliir
    vinea, et detrabaminvallemla-
    pides ejus,
    et fuitriatnenla
    ejus
    rcvelabo.
    Et
    omnia
    sulpliliaejus concideulur,
    et omnes merceries
    ejus
    comburentur
    ign,
    el omnia
    idola
    ejus ponant
    in
    perriilioiicm, quia
    de mercedibus meretricis
    congre-
    gala
    sunl.
    Quiaprimumpeccavil Samaria,
    id
    est,
    *-
    decem
    tribus,
    el reliclo
    templo
    Dei fecil sibi vitulos
    aureos,
    ideo
    ipsaprima
    dcsiractaesl veuienlibusAs-
    syriis.
    Ponam
    (inquit)
    Sainariant
    quasi
    acervum
    lapiduni. Quia
    civitas- Samaria iu monte sila
    est,
    ptilchre
    in
    cumulesi.ipiriumponendadicilur,
    ut non
    laritum
    parieics
    et
    xdilicia,
    sed
    ipsaquoque
    fnnda-
    menia
    usque
    ad exlremum
    lapident
    subruatilur.
    Sulpliliaquoque
    el idola
    qux coluerain,
    el
    operum
    divetsorum
    congeries, prxdicanlur ign
    comburen-
    da.
    Quod
    vero
    dicil,

    cl
    usque
    ad mereedemmre
    -
    tricis
    reverientur,
    hoc
    est,
    ut
    quomodo
    interra
    sua ibrnicali sunt ctira idolis
    qux fecerunl,
    sicva-
    riantad aliarafornicationis
    terrain,
    id
    est,
    ad
    Assy-
    rios,
    et ibi sirailiter 'idola
    adorent,

    Super
    hoc
    plangant
    el
    ululabo,
    vadam
    spolia-
    luset nudus. Faciam
    platicluni
    velut
    draconum,
    et.
    luclum
    quasi strulliioupm, quiadesperata
    est
    piaga
    js, quiavenit
    usque
    ad
    J udam;
    leligit-portant po-
    puli
    tiiei
    usque
    ad Hierusalem. Hue
    usque
    de Sa-
    maria; narre
    prxdicil
    mala
    J udxj qux
    sinfl errore
    peccaverat.
    Assurait
    ergo prophela plangenlis
    af
    fectum. Faciam
    planctumquasi dracnniiin,
    ut
    supra.
    -
    Sicut draconcs cumab
    eleplianlis vincunlur,
    terri-
    bili sibilo
    personanf;
    l sicut' slrutliio:.um
    aves, qux
    obbrevitatem
    pennaruni longius
    volarenon
    possunt,.
    quando
    ovasuaintniemores
    relinquunt
    inareniscri-
    eanda
    pedibus bestiarum,
    ctsi non
    periernt, pro
    caulibus luclum
    faciunt,
    sic et
    ego (inquit prophe-
    ta)
    amissis filiis et in
    caplivilatem ductis,
    vadam
    U5 SNARRATIO
    IN MIOLfAM PROPHETAM.
    146
    tpolialus
    etnudus.
    Quiadesperata
    est
    plagaejus,
    >
    id est
    Samaria,
    et idem
    peccatum alque
    eadem
    poena qua
    subverterat
    Sainariant, teligit
    J udam,
    et
    pervenit usque
    ad
    portant
    Hierusalem.
    Sicut enim
    Samaria subversa est ab
    Assyriis,
    itaHierusalem
    subvertendaesl aChaldaeis.Hxc omnia
    mystice
    re-
    ferenda SHittad
    hxrelicos, quibus
    minalur Deus
    subversionem
    ulilem,
    ul cumdestrucla fuerint
    per
    diversa eorum
    dogmata,
    etillo
    ign
    succensade
    quo
    Dominusdicit:
    Ignem
    veni mitlere in
    terram,

    plan-
    ge
    uterrores
    suos, rsolvant de
    pedibuscalceaineiila,
    boc
    est,
    morluorum
    opraabjiciant.
    Maximeaulem
    proplerea
    plangunt, quia
    errorem suum etiam ad
    J udaeam
    fjiocest,
    adviras
    calholicos)
    voluerunt in-
    iroducere,
    sednon
    potuerunt.
    Pervenit enimad
    por-
    tas
    (idest, auras) populi
    Dei,
    sed civilalemnon
    po-
    tuit
    penelrare,
    hoc
    est,
    mentent in fide solidalam
    lionvaluil
    decipere.
    <InGelhnoliteannuntiare :
    lacrymis
    ne
    plorelis;
    In domo
    pulveris pulvere
    vos
    conspergile.
    >Gelh
    unaest ex
    quinque
    civitalibusPhilislinorum,
    de
    qua
    /uit
    Goliath.Gethxus. Scimus autem
    quia
    Philisthxi
    inimici
    semper.
    erant J udxis. Dicil
    ergo propheta
    :
    NoliteannuntiareinGelhmalum
    quodprxdico
    ven-
    lurum,
    ne Ixlcnlur inimici vestri.
    Lacrymis
    ne
    plorelis,
    >licet
    pectus
    dolorem
    habeat,
    dissimulate
    -lletiimne
    gatiricant
    inimici vestri. Indomo
    pulve-
    veris,
    >hoc
    esl,
    qux
    ruitura
    est,
    et in
    pulverem
    re-
    digenda.
    Ibi vos
    pulvereconspergile,
    nonin
    plateis,
    ne hostesvestri videant et Ixtenlur.
    <El transite vobis
    habitatip
    pulchra,
    confusaet
    ignominia.
    Pro
    pulchra, Septuaginla ipsum
    ver-
    bumHebraicum
    posucranl, scaphir.
    Taraenim
    Syra
    quant
    Hebraica
    linguascaphir pulchra dicilur,
    quo
    nomine Samaria
    vocalur, quia
    in
    pulcherrimo
    et
    uberrimolocosita erat. Dicitur
    ergo
    adeam: OSa-
    maria
    pulchra
    el
    ferlilis,
    quia
    confusaes
    ignominia,
    sic
    transi,
    el sic
    perge
    in
    captivitatem,
    ut si
    polest
    fieri, nec inimicus
    allophylus
    sentiat. Non est
    egressaqux
    habitai inexilu. >Et hic similiter
    ipsum
    verbum
    Hebraicum,
    id esl,
    senna. Senna enimin-
    terpretalur exitus, per quodsignificat captivitaiem
    jam
    in
    egressu
    et inforibus esse.
    Quod
    autem
    dicit,
    <Nonesl
    egressa,
    >
    significat quod
    non sua
    sponte
    vel
    volunlale,
    sedcoactaet nolens ducla est inca-
    ptivitaiem.
    Planctumdomusvicina
    accipiet
    ex vo-
    bis, qpx
    stetil sibimet. >Et hic
    ipsum
    verbumha-
    bet
    ur Hebrxum in
    Septuaginla,
    id est Azel. Ordo
    est : Domus Azel
    accipiet
    ex vobis
    planctum.
    Azel
    interpretatur vicina,
    sive ex latere. Domum
    ergo
    Azel,
    domumJ uda
    dicit,
    qux
    vicinaeral
    Samarix,
    et
    quasi
    ex
    latere,
    qux planctum accepit
    audita
    lade Samarix, qux,
    subaudis domus
    Azel,
    stelit
    sibimet,
    id
    est, caplivala Samaria,
    permansil
    in
    Statu regni sui,
    prolecla
    a Deo
    propler
    Ezechiam.

    Quia
    infirntalaest in
    bonum,
    subaudis
    suum,
    id
    est, quia
    humiliata
    est
    ad
    profeclumsuum, quan-
    do
    Rbapsaes blaspheroavU
    Deumvivenlem.
    Qux.
    fyabilal
    in
    Ramolli,
    idest in aniariludinibus. Hoc.
    A
    enim
    interpretatur
    Ramolh. In ameriliidneenimet
    instilla
    populus
    cum
    rege
    Ezechia
    morabatnr,
    Sen-'
    nacherib eos obsidenle.
    Quia
    descendit malum
    Dominoin
    portam
    J rusalem. Nam rex
    Assyrio-
    rum,
    vastata
    Samaria,
    venit contra
    Hierusaicm,
    quando
    el
    Rhapsaces
    missusdeLachisad
    Ezechiam,
    ut se traderet
    Assyriis,
    insultansDomino-et dicens:
    Quid
    si
    posset
    liberare
    populum
    suumde manu As-
    syriorum
    ?
    <Tumultus
    quadrigx, stuporis
    habitanti Lachis.
    ~
    Lachis civiias est J udx
    , quae prima
    a decem
    tribubus
    accepit idola,
    el
    per
    eam
    pervenit
    idolola-
    lria
    usque
    adHierusalem. Et est sensus : O
    Lachis,
    et ad
    tepervenielequitatus
    et tumultus
    Assyriorum,
    qui
    tevertet in
    stuporem.

    Principiumpeccali
    est
    B.
    filiae
    Sion, quia,

    subaudis in
    te,
    invenla sunt
    scelera Isral >el
    per
    le
    quasi per portamimpietas
    decemtribuum
    migravil
    ad Hierusalem.

    Propterea
    riabit emissarios
    super
    hxredilatem
    Gelh: domusmendacii in
    decepiionera regibus
    Is-
    ral. Non solum
    (inquit) super
    Lachis
    qoadrigae
    venientet tumultus, sed et
    super
    Gelh,
    qux
    est mer.
    tropolis
    Palxslinae. Emissarios autemvocat lalrun-
    culos, quos
    rex
    Assyriorum
    millebat iu
    Gelh, qu
    erat domus
    idololalria;,
    urbsque mendacii, qusequo
    .
    in
    deceplionem
    fuerat
    regibus
    Isral.
    Adhuc hxredem adducam
    libi, qux
    habitas in

    Maresa,
    id est in hxreditale. Harredemautem.
    vocat adventumbostium. Dicit
    ergo
    Deus
    per pro-
    phetam, quod ipse
    adducal
    Assyriosqui
    hxredilate
    C
    possideant Gelh,
    eo
    quod
    fuerit in
    deceplionem
    re-
    gihus
    Isral.
    Usque
    ad Odollam veniet
    gloria
    Isral. Odollanobili-simaeral civitas inter urbes
    J udxorum,
    ad
    quam
    etiamdicit
    perventuram
    liosti-
    lilatem
    Assyriorum. Quidam
    codices
    habent,
    Glo-
    ria
    Isral,
    ut sit sensus : Veniet illa
    captivitas
    de
    Gelh
    usque
    Odollam,
    qux
    subaudisest civitas
    glpriac
    Isral. Vel certe
    per
    ironiam
    accipiendumest,
    ul Mt
    sensus,
    Illudmalum de
    Lachis
    et de Maresa et de
    Gelh
    perveniet
    OdpUam.
    Hic
    dislinguendum,
    et sic
    ironice
    parum pressa
    voce
    inferendum,

    Gloria,.,
    est,
    idest
    ignominia
    el dedecusest
    populi
    Israeli-
    tici. Hxc
    juxta
    litteram,
    videamusbreviter
    quidmy-,
    sterii conlineant : Gelh
    interpretatur
    torcular. Si-
    gnificat
    hxrelicos,
    qui
    se
    exiollebant,
    dicentes se ha-
    "
    hrevinum
    Soreth,
    idest
    spiritualis
    et divinx
    si.en-
    tix,
    cume contra vinumeorum
    (id
    est
    doctrina)
    esset de vinea
    Sodomorum,
    et de suburbains Go-
    morrhx.
    Ipsi
    sunt et domus
    pulvris,. quia
    terrena
    sapiunt,
    et cibus
    sunt
    serpenlis,
    idest
    diaboli,
    eut
    dictum
    est, Terrain cpmedes
    omnibus diebus.
    Hos,
    horlainr
    propheta,
    ne.se extollant,
    sed
    agant poe-
    nilentiam
    dicens,
    <In domo
    pulveris, pulvere
    vos
    aspergitc,
    >
    ne cum
    tempus nltipnis adveneril,
    et
    domus
    qux
    vobis
    pulchra
    videbatur
    ceciderit,
    si-
    mul
    perealis,
    et cassus labor vester risumvidenli-
    bus
    prxbeat.
    <Non est
    egressa quia
    habilat
    ip.
    exilu,
    >idest Ecclesia
    qux
    habitai in
    exilu,
    in
    spe
    percipiendi regni coelestis,
    non est
    egressa ftnon^
    Ul,
    HAYMONISIIALBERSTAT.
    EP1SC. OPP. PARS I.

    COMMENT.
    BIBL. 448
    djvinarum
    Scripturarum,
    nec
    transgressa
    Patrum
    slatuta.

    Planclus domusvicinx
    accipiet
    ex
    vobis. i
    Vicina domus est
    Ecclesia, in
    qua
    domo nonsuit
    hxrtici,
    sed vicini ci sunt. <Ex nobis
    (inqui
    Apostolus) exierupl,
    sed non erant ex nobis.
    Vi-
    cinaest
    ergo
    domushxreticorum Ecclesiaa.
    fidelium
    sed
    super
    arenam
    posita,
    non habet funrianienlum
    Et est sensus : O
    hxrtici, qui
    tantiim vic'mi
    esli:
    Ecclesix,
    sed
    coptra
    eam
    semper erigimini, plangiu
    vosmetipsos, quia
    ex vob'rs
    accipiet
    inimicus et ul-
    lor diabolus
    planctum,
    hoc est,
    voseritis causa ve
    strx
    perditionis,
    et ex vobis
    diabolus,
    cui tradit
    eslis,
    maleriem
    accipiet puniendi. Qux
    slelil sib
    met, quia
    infirmata est in bonumsuum,
    ad
    supe-
    riora
    jiingendum
    est,
    ubi
    dicilur,
    Nonest
    egressa
    qux
    habitat
    ipcxitu, qux
    slelil
    sjbiraet,
    >Ecclesia
    stelit
    sibimet, quia
    in
    veritate
    stabtlis
    permansjt
    Infirmata
    est,
    idest
    afuicta
    diversis Iribulationibus,
    sedhoc ilh in boiiurafuit, quia quo magis
    infifma-
    balur,
    eo
    amplius
    in fideroborabalur,
    secundttn;
    Aposlolumqui dicil, Quando.
    infirmor,
    tune fbrlioi
    sum. HincPsalmista deeademEcclesia dicit, Ipfir-
    mata
    est,
    lu vero
    perfecisii
    eam.
    Base
    ipsa
    Ecclesia
    habilat in
    Ramoih,
    id est in amariludinibus, qui:
    pressa persecuiionis pondre,
    nil dulce habet it
    prxsentj.
    Descendit
    autemmaluma Domino
    in
    por-
    tant
    Hierusalem,
    id est insidix haereticorum
    usqut
    ad audilum Ecclesix. Sed Ecclesiam
    penetrare
    nor
    possunt, quia
    intrinsecussecontinet
    incustodiamen-
    lis,
    el non
    egredilur
    forasne
    violelur,
    sicut
    quondai
    Ditia,
    de
    qua
    dicilur
    quiaegressa
    est.
    ul videret mu-
    lieras
    regionis
    iliius. A Dominoaulem descetidert
    malum
    dicitur, quia
    nil
    fit,
    nisi
    permillenle
    Domine
    qui
    ad hoc
    in Ecclesia sipit
    esse
    hxrelicos,
    ut vei
    probenl,
    vel exerceant.
    Sequitur,
    Tumultus
    qua-
    drigx stuporis
    habitanli
    Lachis,
    >etc. Lachis.
    qux ipterpretaiur deambulalio* ipsossignal
    hxreli-
    cos
    Vagos,
    el
    per
    diversa errorum
    dogmata
    discur-
    santes,
    quique
    circumferuntur omni venlo
    doctrinx,
    dequibus.dicitur, Hi
    in
    curribus et hi in
    equis,
    eic. i
    IK
    ergo
    principes
    exsliterunt
    peccali
    filiae
    Sion, quae
    spcula interpretatur, quia
    omnis
    Ecelesix
    calami-
    tas,
    omnis errer
    et
    peccatum
    ab hxrelicis
    praces-
    sit.
    propleraa
    dabo.emissarios super
    hxreditatem
    Gelh. i Eraissarii
    dxmones,
    vel visibiles inimici
    sunt,qui justo
    Dei
    judicio
    mittunlur
    super
    -Gelh,
    qux
    torcular
    interpretalur,
    idest
    super
    hxrelicos,
    qui
    se
    putant
    habere vinum
    purissimx
    veriiatis,
    sed sunl
    domus
    mendacii,
    et
    decipiunt quoScunque possunt.
    Quod
    aulem
    sequitur,
    <Adhuchxredes adducetlibi,
    qui
    habitent
    inMaresa.
    Maresa,
    Latine bxredila-
    lem
    sonat, significanseosqui
    ex hxredilale Chrisli
    /.hoc
    est,
    de socielalc
    Ecclesix)
    traducti
    fuerant ad
    Iioerelicos.Promillilur
    ergois, quod
    si converti vo-
    lueript,
    adducal eisDominus
    hxredes,.
    sanctosdocto-
    res,
    qui
    eosab erroribus
    separatos,
    ad hoerediialem
    Domini el Ecclesix
    perducant
    socielalem.
    Usque
    ad
    Odollamveniet
    gloria
    Isral. Odolla
    interpretatur
    lestimoninmhauslus vel exhmisfionis. Non
    (inqnil)
    A
    glorientttr
    hxrtici, veniet
    gloria
    Isral,
    jaclanlia
    hxreiicoruni
    usque
    Odollam,
    idest
    usque
    ad tesli-
    moniiiui exhatislionis
    sux,
    idest
    usque
    ad
    judicium,
    quando
    exbaurieiti
    alque
    ebibeut mensuram
    operum
    suorum,
    Decalvareet londere
    super
    filiosdelicianimtua*
    rum,
    dilata calvitium tuum sicul
    aquila
    ,
    quoniam
    capiivi
    ducti sunl ex te. >Hoc et
    specialitcr
    ad
    Samariaiti,
    id est decem iribus,
    el
    generaliler
    ad
    omnem
    populum
    Isral
    dicilur, qui captivus
    duclus
    esl.
    J tibelur
    ergo
    ul
    decalyeltir,
    sicut
    inos erat in
    lpctu facere,
    et
    tonrieantur,
    ac
    plorenl
    filios suos.
    Et
    quomodo aquila
    erto
    tempore
    amillit
    pluma,
    suas,
    et tiuda
    alque imphimis
    remanel,
    sic Israel-de-
    ponat
    omnem
    gioriaip, qua
    ante circumdabatur,
    et
    B,
    pbttigat
    lilios
    suos
    caplos
    abhosiibus. Sedel hoctem-
    pore
    videmus
    plebem
    J udaicamdealvatam,
    etomnem
    gratiam
    qua
    apte floruerat, penitiisabea
    recessisse..
    Myslice
    dicitur
    animx
    peccatrici
    : O anima, qux.
    quondam
    fruebaris
    paradiso,
    et
    volabasut
    aquila
    contemplando
    coeleslia,
    assume habitant
    poenilen-.
    lis,
    et
    plange
    filios
    tuos,
    id est
    opraqux gessisriv
    quia captvalasunt
    sub
    legepeccali.
    GAUT
    11.
    oe
    qui cogita
    fis
    inutile,
    et
    operamini
    mahtmia
    Cubilibusvestris. Inlucemalutina faciunt illud, quo-.
    niant conira Deum est manus eorum.
    Voe
    populo,
    J ndxonim,
    vx etiam omnibus
    qui cogitant
    inutile,
    hoc
    est,
    meditantur
    quomodo
    Deum offendanl,
    et
    operanlur
    malumin
    cubilibus,
    idest
    disponunt
    maie,
    facere.
    Diffinilioautemvohmtatis
    pro
    effectu
    accipi-
    tur
    operis.
    Quidquid
    m'ali.vero nocte tractaverint,
    quasi
    differrenon Hceat,
    mox ut lux matutina cla-
    ruerit,
    festinant
    opre adimplere,
    nec considrant
    quia
    contra
    Dominumest maintseorum, eique
    rpu-
    gnant. Sequitur propheta, exponens qux
    sint illa
    qux cogitant
    et
    agunt,
    et dicit :
    Et
    concupierunt agros,
    el violenter lulerunt,
    el
    dpmos rapuerunl
    ;
    et caluntniabantur
    virum et. do-
    mum
    ejus;
    virant et hxreditatem ejus.
    Hxc el tune
    fiebant,
    et modo
    (quod
    est
    dolendum)
    a-multis
    agun-
    tur,. Unde
    mox
    jusla subsequitur
    uliio
    Idcirco
    hxc
    dicit Dominus: Ecce
    egocogitosuper
    U
    familiam istant malum
    : unde non auferetis colla
    Vslra,
    et nonambulabilis
    superbi, quoniam
    tempus
    pessimum
    est.
    Quia (inqnil)
    vos
    cogilasiis
    inutile,
    et
    ego cogilo super
    vosmahrm,
    non
    quod flagel.htni
    Dei malum
    sit,
    sed
    quia
    suslincniibus
    malnni vide-
    tur. Et laieeril malum,
    ul non
    possilis
    levare colla
    pressa pondrecaptivitatis.
    In dieillasumelur
    super
    vos
    paranoa,
    et eanta-
    biUtf caiilicumcumsuavitate, dieutiuni
    :
    Depopu-
    lalione devaslali
    sumus. >Hoc
    quasi
    camicumfre-
    qnenlabilur,
    el loco
    proverbii
    assumelur.
    Quod
    au
    lent
    sequitur
    :
    pars populi
    mei commiilala est,

    templum significat, quod
    inter omtes
    gentes
    san-
    ciius
    erat, quod
    mulatum est in ruina.

    Quomodo
    recedet a
    me,
    subaudis
    Assyrius,
    ,
    cumreverfal'ip
    I4ft ENARRATIOIN MICH^AM PROPHETAM. 130
    qui reglones
    nostras dividat?>Hxc
    quasi
    verba
    sunl metuentis
    populi.
    Sennacherib enimrex
    Assy-
    riorumcum venirct adversum
    Hierusalem,
    audivit
    de Tharacha
    rege jEthiopix
    dicentes :
    Egressus
    est ul
    pugnet
    contra le. Tune recessit ab Hierusa-
    lem,
    ila
    tamen,
    quasi post
    vicloriam reversurus.
    Populusergo qui
    eum recessisse
    cognoveral,
    dice-
    bal :
    Quomodo dicilis,
    recedet a nobis
    Assyrius,
    qui
    mox revertetur ut
    agros
    nostros sorte distri-
    bualur?

    Propter
    hoc
    non
    erit libi miltens
    fupiculum
    sor-
    tis in coetuDomini.
    Quia(inqnil)
    hxc fecisli
    qux
    supradicta sunl,
    o familia
    Isral,
    supra quamego
    malum
    cogilo,
    non habebis
    parlem
    in coetuDomini,
    hoc
    est,
    in hxredilate
    justorum.
    Polest hoc et ad
    extremam
    caplivilatem, qux
    aTitofacla
    est, referri,
    quod
    ideohxc omnia
    passi sunt, quia
    contra Deum
    superbierunt,
    et Christum cruci
    adjudicaverunt.
    Possunt
    bxc moraliier referri ad animam
    peccan-
    tem,
    qux
    insecreto cordis
    cogitai malum,
    et
    opre
    perficit.
    Idcirco Dominus
    cogitai super
    nos
    malum,
    .de
    quo
    non
    possumus
    levare
    cervices,
    et recli incer
    dere,
    undemillunlur
    apostoli qui
    cumJ eremia
    plan-
    gant nos,
    et assumant
    super
    nos
    parabolam,
    et cum
    Apostololugeant
    mullos ex bis
    qui peccaverunt,
    et
    non
    egenint poenitentiam.
    Pars eliam
    populi
    Domini
    divisa esl
    funiculo,
    cumanima; recedentes
    per
    di-
    versa vitia a dxmonibus
    dividuntur,
    et alius funi-
    culum
    avarilix,
    alius luxurix lineam extendit in
    hxreditatem Domini et
    agri sanclilatis,
    fragrantis
    virtutum
    odoribus,
    secundum
    quod
    Isaacdixit : Ecce
    odor filii mei sicut odor
    agri pleni,
    traditi sunt
    rgi
    Assyriorum
    et
    Babylonioruni,
    idest diabolo.
    O
    Isral,
    <ne
    loquamini loquenles
    : Non stillalit
    super islos,
    non
    comprehendet confusio,
    dicit domus
    J acob.
    Nunquid
    abbreviatus
    1
    est
    spiritus Domini,
    aut
    taiessunt
    cogitationesejus?
    >
    Odomus
    J acob,
    nolite
    vos
    decipere, prxsumenies
    nimiumde misericordia
    Dei,
    et nolitedicere
    quod
    adhuc multi
    dicunt,
    Deus
    bonus est et
    misericors,
    non veniet
    super
    nos
    ma-
    lum
    captivitatis, quod tiipemus.
    Qui
    enimomnibus
    copiosus
    est in
    misericordia,
    nobis eliam clemens
    erit,
    nec
    propler
    nos solos abbreviabitur bonilas
    ejus.
    Nonenimtaies sunt
    cogitationes ejus, quales
    sunt
    hominum,
    ut sicut homo subilo concitelur in
    furorem. Hxc
    quasi
    verbasunt
    illorum, quibus
    dici-
    tur,
    Ne
    loquamini loquenles.
    Nonneverba mea bona sunt cumeo
    qui
    recle
    gradilur?
    Et econtrario
    populus
    meusin
    adverssrium
    consurrexit. Inlroducit
    respondentem
    Dominumel
    dicentem: Bonus
    sum,
    ut
    dicitis,
    el verba mea cle-
    menliam
    sonant,
    sed ad eos
    qui
    recte una
    gradiun-
    tnr. Sedvosnon solumrecte non
    agilis,
    sedecon-
    tra conlra me
    insurgitis,
    el
    tyrannico spirilu
    mihi
    adversamini. Deindecommmort ea
    qux faciebant,

    desuper
    tunica
    pallium suslulistis,
    id est
    spo-
    liastis vestimento vel divino
    auxilio,
    el er:s
    qui
    t.impliciier
    iransibanl et innocue
    converlislis in
    bldlum. i Siveeos
    qui
    aliorum
    acqniesccbani auclo-
    A rilati,
    convertislis in
    bellum,
    ut non
    redirent
    ediefa
    magistrorum,
    ne suis doctoribus crederent. Sed et
    nobis moraliier
    prxcipilur,
    ne nos in hoc
    pulemus
    placera Deo,
    si verba
    ejus
    in
    scriplis legamus.
    Tune
    enimbonasunt verbaDomini et
    prosunt legenlibus,
    si
    opreimpleanlur,
    si cor et labia consentant. Tu-
    nica et
    pallium
    indumenta sunt fidei et
    virtutum,
    dicente
    Apostolo
    : Induitevos sicut electi
    Dpi,
    sanr
    cli,
    et
    dilecti,
    visecra
    miscricordix, humilitaicro,
    etc.,
    vel eliamauxilium et
    protectio
    divina.
    Qpan
    omnia hxrtici vel sacerdotes
    pravi
    a
    populo
    sibi
    credilo,
    maievivenriolollunt.

    Mulieres
    populi
    mei
    ejecistis
    dedomodeliciarum
    suarum: a
    parvulis
    earumlulislis laudemmeamin
    perpetuum.
    Non solum
    /.inqnil)
    ea fecislis
    qux
    B
    dixi,
    sedeliammatronas
    quondam
    delicatas,
    fecislis
    ire
    captivas
    : vel etiam urbes
    desolaslis, fugalis
    vel
    interfectis
    habilatoribus, quas per metaphoram
    mu-
    lieres vel filias
    appeilat.
    Desolalisergo
    urbibus nul-
    lus
    remansil,
    nec sallem
    parvulus
    remansit, qui
    psalmos
    et laudes Dei caneret.

    Surgile

    ergo
    et
    le,
    subaudis in
    caplivila-
    tem
    ,

    quia
    subaudis in hac
    lerra,
    non habelis
    requiem
    :
    propter
    immunditiam
    ejus,
    idest
    prop.er
    sceleraet
    impieiates,

    corrampetur,
    subaudis terr
    vestra,

    pulredine pessima.
    Non
    (inquit)
    brevis
    erit vestra
    captivitas,
    sed
    longo durabitempore,
    et
    corrumpelur pulredine pessima,
    id esl
    Babylonica
    vel Romana
    caplivitale.
    Sed el moraliier mali
    prin-
    cipes Ecclesix,
    mulieres
    (id
    est,
    animasimplices e{
    C
    per
    se
    infirmas)
    malis suis
    exemplis
    de domibus
    suis
    (id
    esl de
    Ecclesia) ejiciunt,
    et raillunl in lene-
    bras exteriores. Et idcirco
    ipsis quoque dicilur,
    ut
    surgant
    el
    cani, quia corrupti
    sunt
    pulredine pessi-
    ma,
    id
    estlonga peccandi onsu.eludine,
    a
    corruptione
    animx el
    corporis,
    Ulinamnon essemvir habens
    spirilum,
    el men-
    dacium
    polius loquercr
    : slillabolibi in vinumet in
    ebrielatem : et eril
    super quem
    slillalur
    populus
    iste. O
    popule
    J udaice,
    ad
    quos repromissiones
    faclxsunt,
    el ex
    quibus
    secundum carnem natus
    esl Christus
    ,
    non me
    pulelis
    volentem
    loqui,
    aut
    sponte
    mea hxc vobis mala
    prxdicere.
    Utinamnon
    essemvir habens
    Spiritum
    sanctum,
    sed
    potius
    dx-
    moniaco
    spirilu loquerer,
    et inter
    pseudoprophe-
    "
    tas
    repularer,
    et non essent vera
    qux dico,
    et
    non.
    venirent mala
    qux prxnunlio.
    Sed
    quia prophela
    sum,
    et
    Spirilu
    sanclo
    loquor,
    slillabo libi invi-;
    num,
    ul
    quasi
    vinomeracissimo inebrieris sermont-
    bns meis
    ,
    et corruas. Meaulem
    stillanle, suscipiet
    populus
    iste
    gttttas prophetix mex,
    et velit
    nolil,
    suslinebit
    quod
    dico. Sed ne
    pulelis
    me lantunt
    adversa
    prophetare,
    nuntiabo vobis
    prospra.
    Inlro-
    ducit
    ergo ipsum
    Dominum
    loqucnlem,
    et bona
    promitlenlem.

    ongregalione congregabo
    J acob.
    Veniam
    (inquit) pe'r
    me,
    nascar de
    Virgine,
    et
    congregabci
    J acob,
    boc
    est,
    credentes ex J udxis
    colligam
    Bd
    fidem meam. Sive alio sensu :
    Quia
    in humililatrt
    I HAYMONISHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL.
    158
    carnis mihi credere
    noluistis,
    veniammconsumma-
    tionesxculi in
    majeslate,
    et tune stillabo
    tibi,
    idest
    propinabo
    vinum
    Spiritus sancti,
    vinumdivini ser-
    monis
    quo
    apostoli
    die Pentecostes inebriat
    sunt,
    et de
    quo per
    Psalmistam dicitur : Polasti nos vino
    eompunctionis.
    Tolumte inunum conducamre-
    liquias Isral, pariter ponam
    illum
    quasi gregem
    in
    ovili, quasi pecus
    in mediocaularum,
    >hoc
    est,
    cre-
    dentes ex
    ulroque populo pariter
    in ovili
    quietis
    xternx
    copulabo.
    Tuniultuabuntur a mullitudine
    hominum. J am
    aperte
    oslendit de
    quibus
    ovibusvel
    gregibus
    dixerit.
    Tumultuabunlur,
    id
    esl,
    vocifera-
    buniur,
    bonum
    pastorem
    laudantes,
    qui
    eos
    prxce-
    'dei-,
    et
    ilcrpandet
    anle eos.
    Ipse
    eos
    per
    se ducet
    adse. Unde
    sequitur
    :
    Ascendet enim
    pandens
    iter ante eos
    ;
    d+vident
    et transibunt
    portam,
    et
    egredientur per
    eam: et
    transibit rex eorum coram
    eis, et Dominus in ca-
    pite eorum,

    subaudis
    princeps
    et
    prxmonstrator
    eoeleslhtm
    pascuarum.
    CAPUT
    III.
    <El
    dixi, Audite, principesJ acob,et
    ducesdomus
    Tsrael :
    Nunquid
    non vestrum est scire
    judicium,
    qui
    odiohabelis bonumet
    tlili-gilis
    malum?
    qui
    vio-
    lenicr (llilis
    peles
    eorum
    desuper
    eis,
    et carnem
    onim
    desuper
    ossibuseorura, qui
    comederunt car-
    sem
    populi
    mei,
    et
    pellem
    eorum
    desuper
    excoria-
    verunt,
    et ossaeorum
    confregerunl,
    et conciderunt
    sicut in
    lebele,
    et
    quasi
    carneminmedioollae.Tune
    clamabunt ad
    Dominum,
    et non exaudiet
    eos,
    et
    abscondel facient suamab eis in
    lempore
    illo,
    sic-
    ut
    nequiler egerunl
    in adinventionibussuis. Sub
    metaphora
    Ieonumvel latronumdescribitur crudeli<-
    tas
    principum
    J udxorum; qui spoliabant pauperes
    et
    inlerficiebant,
    et
    quasi
    ferx beslix carnes et ossa
    eorumconierebanl : et velut inollacarnes
    coquun-
    tur,
    sic inurbe Hierusaleminnumeram
    plebem
    aflli-
    gebanl.
    Unde minatur eis malum
    captivitatis,
    vel
    Chaldaicx vel
    Romanx,
    et licet clament ad
    eum,
    non eos
    exaudiet,
    sed restituet
    eis,
    sient
    ipsi
    ne-
    quiler egerunl
    in adinventionibus suis,
    hoc
    est,
    in
    sceleribus, qux
    nova
    semper
    inveniebaiit.
    Hxc dicit Dominusad
    prophetas qui
    seducunl
    populum
    meum,
    >
    qui
    mordenl deniibus
    suis,
    et
    prxdicant pacem
    : et si
    quis
    non dderil in oreeo-
    rum
    quidpiam,
    sanclificant
    super
    eum
    prxliura.
    Prepterea
    nox vobis
    pro
    visioite
    erit,
    et tenebrx
    pro
    divinatione,
    et occumbet
    super prophetas,
    et obte-
    nebrabilur
    super
    eos
    dies,
    el confundentur
    qui
    vi-
    dent vtsiones,
    et confundentur divini,
    et
    operient
    vulitts suos
    omnes, quia
    non esl
    responsum
    Dei.
    Erant illo
    temporepseudoprophetx
    in
    populo
    Isral,
    qii
    ut ab eis dona
    acciperent, prxdicabant pacem,
    qux
    eis data non erat. Hoc est enim
    quod
    dicil :
    .-/nordent deniibus,
    ut avidilalem
    accipicnluim
    ostendat. Si
    quis
    veronihil eis
    dedisset, quantvis
    esset
    inclus,
    prxitunliabanl
    iramDei illi esseventuram.
    ;Undc
    dicit,
    quod
    srmoeorum
    nonsit
    prophetia,
    sed
    A divrnatio,
    nec habet
    lumen,
    sed leneoras et erro-
    rem. Et cum non venerint
    qux promiserant,
    tune
    occuntbat eis
    sol,
    et
    operiantur confusione, quia
    scielur
    quod
    nonsit
    responsumDei,
    sedfrausdaemo-
    numbomines
    decipere
    volentium.
    Verumiamen
    ego repletus
    sumfortitudine
    Spi-
    ritus
    Domini,
    judicio,
    et
    viriuie;
    nt annuntiemJ a-
    cob scelus
    surira,
    et Isral
    peccatum
    suum. Dese
    nunc dicit
    propheta quiapseudoprophelis
    falsavati-
    cinanlibus et
    operlis confusione, ipse
    sancii
    Spiritus
    insiinclu
    loquatur,
    et aimuntiet
    judicium
    Domini et
    veritalem,
    nec
    pacem
    sicut illr
    prxdicet,
    ut mdrdeat
    aliquid,
    sedannunliet J acob scelus
    suum,
    et Isral
    peccatumsuum,quia
    idola
    pro
    Deo
    coluerunt,
    et
    quia
    Christumcrucifixerunt. Possunt hxc referri ad do-
    B
    cloras
    pessimos, qui
    Dei
    populum
    adulando
    supplan-
    tant
    ,
    dicentes: Habe
    fidem,
    illa le salvabit
    ;
    noa
    necesseest ut commenter vivas. Et hoc
    faciunt,
    ut
    aceipiant
    commeda
    terrena,
    et ut eos
    dvorent,
    sive
    accipiendo
    bona
    illorum,
    sive
    spiritualiter
    inleri-
    ntendOanimas eorum.
    Super hujuscemodi propbeias
    oec'rdetSol
    juslitix,
    et tuno
    confundentur,
    et
    ope-
    rienlur vultus eorumconfuskme,
    <Audite
    hxc, principes
    domus
    J acob,
    et
    judices
    domus
    Isral, qui
    abominamini
    judicium,
    et omni
    recta
    perverlilis, qui
    xdificatis Sionin
    sanguinibus,
    et Hierusalemin
    iniquilale. "Principes ejus
    in mu-
    neribus
    judicabant,
    el sacerdotes
    ejus
    in mercerie
    docebant,
    et
    prophetaeejus
    in
    pecunia
    divinabant,
    et
    super
    Dominum
    requiescebant,
    dicentes:
    Nunquid
    C
    nonDominusin medionostrum? Non vniel
    super
    nos mala. >
    Quiasuperius
    adversum
    judices
    et
    pseu-
    doprophelas
    comminatio
    processerat,
    nunc
    gnera-
    liter ad
    ipsos,
    et ad
    sacerdoies,
    et adomaes
    qui
    sibi
    de Dei notilia
    blandiebanlur,
    sermo
    dirigitur,
    et
    arguunlur quia
    nonsolumnon
    faciunt,
    verumeliam
    abominenlur
    judicium,
    et recia
    pervertant, quod
    domossuas xdificent in
    sanguinibus,
    et civitalem
    Hierusalem in
    iniquilale
    el
    rapinJ s
    videlicet
    pau-
    perum,
    cxdibus
    insonlium,
    alque
    interfeclionesan-
    clorum:
    prxlerea quiaprincipesaccepiis
    muneribus
    judicent,
    et
    prophetx pro
    muneribus vaticinentur,
    el
    graliam
    Dei
    vendant,
    el cumhxe omnia
    facerent,
    requiescebant super Dominum,
    dicentes :
    Populus
    Dei
    sumus,
    Dominusinmedionostrum
    est,
    nonvt-
    "
    nient
    super
    nos mala. Pro his Omnibusminatur eis
    propheta,
    imo Dominus
    per propheiam,
    et dicil :
    <
    Propler
    hoc causavestri Sion
    quasi ager
    arabi-
    tur,
    et Hierusalem
    quasi
    acervus
    lapiduni eril,
    et
    mous
    lempli
    in
    excelsasilvarum. .Docet
    quia
    tem-
    plumDei, quod prius
    aura el
    lapidibuspretiosis
    ful-
    gebat,
    in ruinas extremas deducendumsit. Hxc
    omnia
    conligerunt J udxis, propter
    ea
    qux supra
    di-
    cta
    sunt,
    et maxime
    propter
    effusioneinDominici
    sanguinis.
    Possunt hxc moraliier referri ad Eccle-
    siam.
    Ipsa
    est enim domusJ acob et domus Isral,
    Dicit
    ergo
    de
    perversis
    doctoribuset
    principibus
    seu
    iudicibusEcclesix, qui
    cum
    ipsi
    mala
    qux possint
    faciant, requiescunt super
    Dominum,,
    et
    vapa
    spo
    156
    ENARflAHO IN MICH^AM PROPHETAM. 154
    prospra
    sibi de
    ejus
    clementia
    pollieentur,
    dicentes:
    Non venient
    super
    nos mala.
    CAPUT IV.
    T
    t Et erit: in novissimo dierum erit mons domus
    Domini, prxparatus
    in vertice
    montium,
    el sublimis
    super
    colles,
    et fluenl ad eum
    populi,
    et
    properabunt
    gnies
    tnultx,
    et dicent : Venile.
    Quia principes
    J udxorum
    abominali sunt
    judicium,
    et xdilicve-
    runt Sion m
    sanguinibus,
    idcirco
    pro
    monle Sion
    elevatusest mons
    Domini,
    idest Chrislus. Hicnions
    oslensus est in novissimis
    diebus,
    hoc
    est,
    in fine
    sxculoram, quando
    in novissima sxculi xtate
    per
    hostiamsaliilaremSalvator
    apparuit, qui
    lulit
    pec-
    cala mundi.
    Prxparatus (inquit)
    erit,
    id est mani-
    festas,
    qui
    anle
    per
    tt milliaannorumoccultas erat.
    Nonsolumaulemin
    montibus,
    sedet
    super
    verlices
    montium
    prxparatus
    erit. Montes
    quippe
    sunt
    pro-
    phtx
    sancti, qui
    licet omniasancla et adhumanam
    saulem
    perlnenlia
    conscripserint,
    tamen ad com-
    paralidnem
    hujus prophetix,
    in
    qua
    de Savatoris
    adventu
    prophetaverunt,"
    humilia sunt cxtera,
    et
    usque
    adverlices montiumnon
    perlingenlia. Super
    collesexaltatus est mons
    iste,
    quia
    omniumsancto-
    rum
    gratiam,
    omne meritum
    supergressus
    est homo
    a verbo Dei
    assumplus. Quia
    enim se humrliavit
    usque
    ad
    mortem,
    exallavit pum
    Deus
    Paler,
    et do-
    navit illi nomen
    quod
    est
    super
    omne nomen. Ad
    hune montem
    congregabuntur,
    vel
    (ut Septuaginla
    dicunt)
    Huentomnes
    gentes,
    et in morem
    fluviorum
    innumetabiles
    poppli conveniept
    credenles. Vide-
    utus
    jam
    ex omnibus
    genlibus, quas Romanorum
    novit
    imperium,
    inChristum
    credidisse,
    et
    per
    fidem
    adhune montemconfluxisse. Sed
    quid
    vcnienles
    di-
    cunt?
    Ascendamusad montem
    Domini.
    Opus
    est
    ascensione,
    si volumusad Christum
    venire,
    <el
    ad
    domum
    Dei
    J acob,
    id
    est, Ecclesiam,
    qux
    est do-
    mus
    Dei,
    secundum
    Aposlolum,
    columna
    et
    firma-
    menlum veriiatis. DeumautemJ acobChristum di-
    cit.
    Quare
    venianl,
    addutil : et docebit
    nos
    vias
    suas,

    per
    dociores et
    pastorgs, qui prxsident
    Ec-
    clesix, quos
    in
    Apocaly.psi
    J oannes
    angelos yocat,
    sive
    per Scripturas, qux
    ostendunt viam
    Domini,
    id
    esl
    Christum, qui
    dicit :
    Ego
    sum
    via,
    <Et am-
    bulabimusinsemitis
    ejus,
    >id
    est, sequemur
    et imi-
    labitnur
    aposlolosejus, qui
    sunt serait
    iliius,
    per
    quos
    cred'imps
    ineum. >
    Quia
    de
    Sion,
    >boc
    est,
    de
    primitiva
    Ecclesia,

    exibit lex

    spirilualis,
    hoc
    est,
    evaugelicaprxdicalio
    ad
    gentes.
    Et verbum Do-
    mini,
    id
    est,
    Filius Dei
    Patris, qui
    est Verbum
    ejus,
    de
    Hierusalem,
    hoc
    est,
    de
    J udxa,
    de
    qua
    carnem
    assumpsit.
    Et
    judicabit
    inter
    populos
    multos.
    Quia
    i Paler
    non
    judical quemquam,
    sed omne
    judicium
    ddit
    Filio. ><Et
    corripiet gnies
    fortes
    usque
    in
    longin-
    quum,
    i hoc
    est, sapientes
    et
    philosophes sxculi,
    quoscomprehendit
    in astuliaeorum. J udicat aulem
    populos,
    discernendo
    qui
    sint salute
    digni, qui
    in-
    digni.
    <
    Et concident
    gladios
    suos in
    vomeres, et
    Ahastas spas
    in
    ligones.
    Non
    sumel
    gens,adversum
    gentem gladium,
    et non discent ultra
    belligerare.
    Et
    sedebi.tvir subtus vineam
    suam,
    et subius
    ficum
    suam,
    et non erit
    qui
    deterreat.

    Omne
    (inquit)
    stu-
    dium
    belligerandi
    eo veniente
    cessabit,
    et transie-
    retur ad
    pacem, tantaque
    erit
    requies,
    ut nonsolum
    in
    urbibus,
    sed et in
    viliis et
    agris
    sit summasecu-
    ritas,
    Ita ul sedeat
    unusquisque
    sub vile
    sua,
    ut
    supra.
    <
    Quia
    os Domini exerciluum locutumest.
    Legamus
    bistorias,
    et inveniemus
    quia
    ante ad-
    ventum
    Christi totus contra se
    pugnabat
    orbis
    ;
    fer-
    vebanl omnia tant externis
    quant
    civilibus
    bellis,
    nec
    quisquamimpune
    de
    gnie
    in
    geniem
    transira
    polerat. Postquam
    vero in adventu suo
    rChristus
    Romanum
    imperium prxdicando Eyapgielium-prx-
    B
    paravit
    aposlolicx prxdicalioni, pervius
    faclus est
    orbis.
    Tropologice
    concisio
    gladiorum
    et
    lancearum,
    finisest irx et
    perseculipitis, qua prius
    increduli
    contra sanctos
    prxdicalores
    saeviebant.
    Qux
    con-
    versa sunt in ruralia
    instrumenta,
    ut conflatiscon-
    tumeliarum
    jaculis,
    fructus
    spirilales
    succrescerent.
    Hxc aulem
    fient, quia
    Dominus loculus
    esl,
    cujus
    omniaverba sunt
    vera,
    et
    cujus dixisse,
    fecisseest.

    Quia
    omtes
    populi ainbulabunt,
    unusquisque
    in
    nomineDei
    sui,
    nos aulem ambulabimus innomine
    Dei nostri in xternum et ultra. Cxteris
    (inquit)
    genlibus
    cunctis
    post
    errorem
    suum,
    nos
    qui
    ascen-
    diraus ad montera
    Domini,
    ambulabimus in nomine
    Domini Dei nostri J esu
    Christi, quia ipse
    verus
    esl mouset
    Deus,
    et ex
    ejus
    nomine hrisliaiii vo-
    *-'
    camur,
    Indie
    illa,
    >boc
    est,
    curaverus sol
    splendueril,
    dicit
    Dominus, congregaboclaudicantem,
    et
    quant
    ejeceram colligam,
    et
    quant
    alflixeramconsolabor,
    et
    ponant
    claudicantemin
    reliquias,
    et eam
    qux
    la-
    boraverat,
    in
    geniem
    rohusiam. Hoc
    esl,
    plebem
    J udaicamcontrilam,
    et recto
    gressu
    incedere non
    valentem,
    et
    ejectam
    ac
    reprobatam. Congregabi-
    lur aulemad
    hoc,
    ut
    suscipialur
    et
    ponatuf
    in reli-
    quias
    et in
    gentem
    robuslam. Hoc est
    quod
    Isaias
    dicit, nisi
    Dominussabaolh
    reliquissel
    nobis
    semen,
    quasi
    Sodoma
    fuissemus,
    et sicut Gomorrhasimiles
    essemus. Hoc faclum est
    prxdicanlibtts aposlolis,
    quando
    inAclibus
    appslolorumlegilur
    : Unadie cre-
    _. diderunt tria millia, allera die
    quinque millia,
    et
    deinceps
    mullamillia. Plenius aulemin fine sxculi
    implebitur, quia
    cum
    plcniludo genliumintraverit,
    tune omnis Isral salvus erit. El
    regnabil
    Domi-
    nus
    super ecs,
    t idest
    super congregatos,
    inmonte
    Sion, .
    idest
    in Ecclesia,
    qux
    est in
    conlemplar
    lionevitx
    spirilualis.
    <
    Ex hocnuncet
    usque
    inxle*
    pum,
    i id esl a sxculo
    praesenti usque
    in fur
    lurum,
    El
    tu,
    turris
    gregis ncbulosa,
    filia
    Sion, usque
    ad
    te
    veniet,
    el veniet
    polestas prima, regnum
    filiae
    Hierusalem.
    Turrem
    gregis
    nebulosam,
    locumdi-
    cit, qui
    obconvcnliim
    paslorunt,
    adher
    (id
    est,
    tur-
    ris
    gregis)
    dicitur. Distal aulemuno milliario aB*
    thlehem ad orientera. In hoc
    loco
    tribus
    pasigrjlmj
    155 HAYMONIS
    HALBERSTAT.EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT. BIBL. 45C
    anglus apparuit,
    et natumDeum
    nunliavit,
    quique
    .
    tbidem venerabiliter condili
    requiescunt.
    Turrim
    autem nebulosam
    dicit,
    propler
    obscuritatem
    my-
    Ster'iorum
    coeleslium,qux
    ibi revelata sunt. Potestas
    autem
    prima,
    virlutes sunt
    angelicx, qux

    Gloriain
    excelsis
    Deo,
    exsultando
    concinebant,
    et
    ipsa
    est
    regnum
    filix
    Hierusalem,
    id
    est,
    supernx civitalis,
    ubi
    angelicx
    virtutes Deumsabaoh
    speculantur.
    Allegorice
    turris
    nebusola,
    plebs estlsraelitica,
    sive
    templum
    DeiaSalomoneconstrucluminHierusalem.
    Debac rurre dicit Isaias : Et xdificavit turrim in
    medio
    ejus,
    id
    est,
    vinex. Hxc
    turris,
    id est
    plebs
    J udaica,
    quandiu
    habuit
    maceriam,
    id est
    angelo-
    '
    rum
    prxsidia,
    et
    torcular,
    idest
    altare,
    necdiabolo
    pervia erat, pec nebulosa,
    sed civitas
    Dei, qux
    in
    monte
    (hoc
    est in cclsitudine
    virtutum)
    sitalatere
    -
    non
    poterat.
    At
    postquam
    se
    sanguine
    Domini foe-
    davit,
    nebulosaac
    squalidaappellalur.
    Adhanc
    per-
    venit
    polestas prima,
    id
    est,
    videlicet
    Filius, qui
    loquitur
    in
    Apocalypsi,

    Ego
    sum et
    &>, initiumet
    finis,
    >
    et
    qui
    ex
    persona assumpti
    hominis
    dicit,
    Dominus
    possedit
    meinilioviarumsuarum.
    Qux
    polestas
    est
    regnum
    filix Hierusalem. Venit
    ergo
    in
    hunemundum
    potestas prima,
    ut faceret
    secundam
    potestatem.
    Nonenim
    potest
    diei
    prima,
    nisi sit se-
    cunda. Fecit
    ergo
    secundam
    potestatem
    in
    apostolos,
    ut sicut
    appellanlur
    aluceChrislo
    lux,
    et a
    pane
    vivo
    Christovocentur
    panis, Paulo
    dicenle: Unus
    panis
    mulli sumus in
    Christo,

    ilaa
    prima poieslate
    po-
    testas et
    regnum
    vocentur.
    Nunc
    quare
    moerore
    contraheiis? Cum
    (inqnil)
    ad tevenlura sit
    prima polestas, quare
    moerore
    contraheris et humiljaris?
    Nunquid
    rex non est
    libi,
    aut consiliarius tuus
    periit, quiacmprehendit
    te
    dolor sicut
    parlurienlem
    ?
    Interroganrio
    con-
    firmt
    juste
    eamdolereet
    moererc,
    quia
    rex
    ejus
    Christus, qui
    el consiliarius et
    anglusmagni
    con-
    silii, pcriil ei,
    hoc
    est,
    crucifixus est ab
    illis,
    et
    quantum
    in
    ipsisfuit, periit,
    et
    qui juxia Evange-
    licam
    parabolara
    hxredem
    ejpctum
    extra vineamoc-
    ciderunt, ipsi quoque
    ab
    exercilu Romanovaslati
    sunt. Et sicut
    parluriens dojorem
    non
    potest
    effu-
    gere,
    sic ille
    populus
    imminens
    periculum
    et vasta-
    tionemnon
    poluil
    declinare.
    Doleet
    salage,
    fdia
    Sion, quasi parluriens, quia
    nunc
    egredieris
    de
    civitate,
    cl habilabisin
    regione,
    et venies
    usque
    ad
    Babylonem
    : ibi
    liberaberis,
    ibi
    redimet te Dominusde manuininiicorumluorum.
    Praecipitur
    filix
    Sion,
    id
    est, sxpc
    dictx
    plebi,
    ut
    doleatet
    egrediatur
    de
    civilale,
    et habilet in
    regio-
    ne, quia
    Dei est
    scntenlia
    ul
    pergatin caplivilalem,
    nec
    polesl
    mulari
    judiciumejus.
    Monetur
    ergo
    ut
    patienter sus'ineat,
    et
    usque
    ad
    Babylonemveniat,
    sciens
    quia
    si forliler
    flagellum
    suslinuerit,
    citoredi-
    jnenda
    sit demanu
    inimicorum,
    ut cumfueril libe-
    rala,
    possit
    dicere: Nelxlcris inimicamea
    super
    me
    quiacecidi, consurgam

    ;
    clcumPsalmista: Non
    irt
    perpeluum
    irascetur
    Dominus, neque
    inxternum
    pflmniipabitur.

    Paletautem
    juxtalitteram,
    quod
    ille
    A
    populus
    duclusin
    captivitatem, post septuaginla
    an-
    nossubJ esu et Zorobabel et Esdra liberatus est cl
    reversus. Moraliier anima
    propler peccatum
    de
    ci-
    vitate,
    (id
    esl
    Ecclesia) puisa,
    tradila inimico in
    inlerilum
    carnis, jubetur
    venire ad
    Babylonem,
    id
    est,
    adconfusionemviliorumel
    dejectionis sux,
    ut
    postquam dignam egerit poeniteniiam,
    liberetnr a
    caplivitalepeccali,
    et reversa ad
    patentant
    domum,
    mereatur
    recipi
    a clementissimoPaire. Sedet se-
    cundumbeatum
    Gregoriumsxpe conlingil
    ul
    anima,
    qux
    fiiiaSion
    vocatur, qux
    Deumdebuerat conlem-
    plari, aliquo spirituali
    et occultovitio
    (verbi gralia,
    superbix,
    invidix)
    devastetur.
    Quam
    misericors
    Deus
    nonnunquam permittit
    cadere in
    apertum
    carnis
    peccatum,
    et
    quasi
    ad
    Babylonem,
    id est
    B adconfusionem
    venire,
    ut confusa foedilate
    aperli
    criminis,
    liberelur a
    caplivitale
    vitii lalentis.
    Et nunc
    congregatoe
    sunl
    super
    te
    gniesmullx,
    qux
    dicunt :
    Lapidetur,
    et
    aspiciat
    in Sion oculus
    noster. Vox
    prophelx
    : O
    Hierusalem,
    cui
    prxdico
    imminentem
    caplivilatem,
    intrim donecilla
    veniat,
    jam congregatx
    sunt
    super
    le
    gentes mullx, quas
    quasi
    de adultra muliere
    loquuntur
    et dicunt :
    Lapidetur,
    et
    aspiciat
    oculusnoster in
    Sion, hoc
    estt
    contra
    Sion,
    ul insullemuset eaudeamus inmalis
    ejus.
    Et hxc dicunt:
    i

    Ipsi
    autemnon
    cognoverunt cogitationes
    Domi-
    i
    ni,
    et non intellexerunt consilium
    ejus, quiacongre-
    gavit
    eos
    quasi
    fenumareoe.>
    Qui
    ideo fecit illas
    congregari,
    ut tuillasconteras
    quasi
    fenumet sti-
    \
    C
    pplatn
    arex.
    t

    Surge

    igitur
    el
    tritura,
    filia
    Sion, quia
    cornu
    t
    tuum
    ponamferreum,
    et
    upgulas
    tuas
    ponantxreas, .
    t
    hoc
    est, insuperabilem
    forliludinem. Et sic
    comminues
    populosmultos,
    el interficies Domir.o
    5 rapinaseorum,
    et fortiludinemeorum Dominouni-
    versx
    lerrx,
    ut consecrenlur Domino Deoluo.
    t
    Tali enimsacrifieradelectalur Dominus:
    quod
    aulem
    cornu dicil et
    ungulas, metaphoricosaccipiendum
    esl,
    abhoslibusIrilurantibus. Moraliier
    congregan-
    i
    lur adversus Ecclesiant
    Dei, mujliludincs
    spirilua-
    lium
    ncquiliarum,
    et insultant
    alque exprobrant
    neces filiorum
    ejus,
    nescientes consiliumDomini
    nec
    cogitationesejus, quia
    adhoc
    permittit
    eis
    prx-
    j
    valere ad
    lempus,
    ut et illorum
    patienlia
    remunc-
    D
    relur,
    el horum malitia
    puniatur. Congregat
    eos
    i Dominus,
    ut
    conterantur,
    et eorum
    justa
    damna-
    j tio
    proficiat
    in laudein
    Creaioris,
    el
    rapinx
    ac
    t
    fortiludo eorum in sacrifuium Domino conver-
    ianlur.
    CAPUT V.
    i
    t
    Nunc
    vaslaberis,
    filialalronis : obsidionem
    po-
    ,
    suerunl
    super nos,
    in
    virgaperculient
    maxillam
    ju-
    di'cis Isral. Proiniserant libi
    (inqnil prophela)
    quod
    Irilurares et comminueresomnes
    gnies, qux
    r
    adversum le
    congregatx eranl,
    et offerrCs
    rapinas
    a co:him DominoDeotuo. Sed
    quia
    hoc nonmodo
    n fie!.,
    sedcum
    plenitudogenlium
    inlrabil in fines.e-
    e
    culj,
    intrim vslaris
    pro
    merilis luis. Unde
    jam
    157 ENARRAT10
    IN MICH.EAM
    PROPHETAM.
    iS8
    nontevoco filiam
    meam,
    sed
    latronis,
    id
    est,
    dia-
    boli,
    qui semper
    esl
    params
    ad
    prxdandum.
    <Ob-
    Stdionemposuerunt super
    nos. Voxest Dei Patris
    J oquentis
    adFiliumel
    Spirilum
    sanclum,
    et mani-
    feste ostendilur Trinilas
    personarum.
    Olisidioncm
    posuerunt super
    FiliumDei
    J udxi, quando
    insidia-
    bantur ei dicentes;
    Magister,
    scimits
    quia
    verax es.
    Quasi
    enimobsidehant,
    qui capere cogilabant.
    Sed
    quia injuria
    Filii
    injuria
    esl
    PatriselSpiritus
    sancti,
    idcirco
    pluraliter
    dicilur
    <
    super
    nos. >
    Quod
    vero
    sequitur
    : lu
    virgapercutienl
    maxillam
    judicis
    Isral,
    t hoc
    oslendit, quod
    arundine
    perculiebaul
    mi-
    lites
    caput
    Domini,
    qux
    Filii conlumelia redundabat
    in
    totamTrinilatcm.
    Propler
    hxc
    ergo
    scelera non
    diffrant
    amplius
    ullionem,
    et nunc et in
    prxsenti
    vaslaberis ab
    Assyriis
    vel Romanis.
    Et
    tu,
    Bethlehent
    Ephrala, parvulus
    es in milli-
    bus
    J uda,
    ex temihi
    egredietur qui
    sit dominator
    iu
    Isral.
    Loquilur prophela
    ex
    persona
    Patris
    Dei,
    promitienlis
    incarnaiionein
    Filii
    sui,
    et
    designanlis
    Ipcum
    nativitatis
    ejus.
    Et
    tu, Bclhlehem, qux
    ante
    vocabaris
    Ephrala,
    et
    iptanlum
    es
    minima,
    uteom-
    parata
    millibus
    J uda,
    vix
    paryus
    viculus
    habearis,
    ex
    hoc
    parvooppiduloegredietur
    Christus, qui
    sit domi-
    nator
    in Isral. Ac ne
    putelis
    eumlanlumesse de
    gnre
    David,
    quoniamqu'idem
    ul verushomocerni-
    tar,
    et
    egressusejus
    ab
    ipilio
    adiebus xternitalis.

    Antesxculaex measubslanlia
    genilus
    est, quia

    IP
    principio
    erat
    Verbum,
    et
    Verbum
    eral
    apud Deum,
    el
    Deus erat Yerbum.
    Bclhlehem
    interpretalur
    domus
    panis, quia
    ibi natus est
    panis qui
    decoelo
    descendit.
    Ephrala
    vertitur in
    furorem, quodpertinet
    ad
    Herodem, qui cognito quod
    illusus
    esset a
    magis,
    iratus
    est valde.

    Propler
    hoc dabit >Dominus t eos
    usque
    ad
    tempus,
    in
    quoparluriens pariet,
    et
    reliquix
    fra-
    trum
    ejus
    convertenlur ad filiosIsral. Ideo
    (in-
    quit)
    dabit
    eos,
    id
    est, ludxos,
    et
    permiltet
    suum
    lenere dominium
    usque
    ad
    tempusquo virgopariens
    novoordine
    pariet. Poslquam
    aulem
    pepererit,et
    natus
    parvulus susceplx dispensalionis
    munus
    impleverit,
    populo
    J udxorum
    caplivo
    vel
    interfecto, reliquix
    fratrum
    ejus,
    idest
    apostoli, qui
    sunt fralres Do-
    mini,
    convertentur ad
    pairiarcbariim
    et
    prophetarum
    fidem. Polest et sic
    intelligi
    : Dabit
    eos,
    id
    est, J u-
    ]
    dxos
    permiltet
    umbrant sux
    legis
    observare
    usque
    ad
    tempusparientis,
    id
    esl,
    donec Ecclesia mater
    gcntilempopulumspiritualiter
    ad fidem
    generet,
    el
    ttonec sterilis
    parit plurimos,
    el
    qux
    mulloshaber
    tt
    filios,
    infirmelur : et subintranle
    plepiludine
    geutium,
    tandemomnis Isral salvus
    fiet,
    lunereli-
    quix
    fratrum
    ejus
    convertenlur ad filios
    Isral,
    et
    prxdicante
    Elia, convertentur corda
    patrum
    ad fi-
    lios,
    et corda filiorum ad
    patres
    eorum,
    et novis-
    simus
    populusjungetur priori
    : et tune erunt vere
    ijlii Abrahx,
    credendo ineum
    quem
    vidit Abraham
    et Ixtatusest.
    <Et
    stabit,
    et
    pascet
    inforiiludina
    Domini,
    in
    *
    Videtur
    aliquid
    desse.
    A sublimitate nominis Domini Dei sui. Et converten-
    lur, quia
    nunc
    magnificabitur usque
    ad terminos
    terrx. >Cum
    inquit pepereril pariens,
    el sol
    justitiae
    Chrislus totura mundum
    iinpleveril,
    lune
    ipse
    Do-
    minus,
    qui
    prius
    ut homo
    ambulavit, stabit,
    cum
    jam
    Deus ab omnibus credelur et adorahilur
    ;
    e'
    pascet
    eos,
    id esl
    credentes,
    in fortitudine Do-
    mini,
    hoc
    est,
    indivinitalis
    polcntia ; quique
    dicere
    poterunt
    : Dominus
    pascit nie,
    et nihil mihi deerit.
    Pascet eliamin sublimilate nominis
    Domini, juxta
    hoc
    quod
    vieinus
    passioni
    DenmPalrem oravit :
    Paler
    sancle,
    serva eos innomine tuo. Et con-
    vertentur ab amore
    quo
    Christum carnaliier dilt-
    geliant,
    el
    incipient
    eum sicul Deum
    diligere.
    Sive
    convertentur,
    id
    est,
    spiritualia
    et selerna
    incipient
    *
    pelere, qui
    antea terrena et
    lemporalia quxrebant.
    Quia magnicalus
    est Chrislus
    usque
    ad exlre-
    mumterrx,
    et
    jam
    sonus
    ejus
    exivit in fines orbta
    terrx

    Et erit isle
    pax, Assyrius
    cumvenerit in ter-
    ram
    nostram,
    et
    quando
    calcaverit in domibus
    noslris. Cum venerit
    Assyrius,
    id
    est,
    diabolus
    super
    terram
    Ecclesix,
    et
    religionem
    eorum
    quos
    pascit
    Dominus,
    voluerit
    devastare,
    et calcaverit
    domos
    nostras,
    id
    esl, corpora
    animarum habila-
    culaascenderit et
    depresserit,
    tune
    ipse,
    id
    est,
    Chri-
    stus eril
    pax
    in
    nobis, quia
    tiulla
    Iribulalio,
    nulla
    anguslia poterit
    electos
    separare
    a charitate
    ejus.
    Exempli
    causa: Venerat
    Assyriussuper
    terram
    Pauli,
    ,
    et calcavit domum
    ejus,
    cum esset in laboribus
    "
    plurimis,
    in
    morlibus,
    et caeteris
    qux ipse
    comm-
    mort. Sed
    quia
    in his omnibus
    superabat per
    eum
    qui
    riilexerai eum,
    et
    qui
    eral
    paxejus
    a. El susci-
    tabimus
    super
    eum
    septem paslores,
    el octo
    pri-
    mates homines. Inlroducitur enimDeusPaler lo-
    quens
    et bona
    promittens.
    Suscilabimus
    (inquit)
    ego
    et Filius el
    Spiritus
    sanctus
    super eum,
    id
    est
    Assyrium, septem pastores,
    id
    est, patriarchas
    et
    prophetas, qui septenariumlegis,
    id
    est,
    sabbalum
    servaverunl ;
    et octo
    primates,
    id
    est,
    observa*-
    tores Novi
    Teslamenti, qui
    ab
    aposlolis usque
    ad
    hanc oetatemsuscitantpr
    a DominoinEcclesia.
    Sep-
    tenarius numerus
    pertinet
    ad Vtus Testamenium
    propler
    sabbalum, oclonarius
    ad
    gratiam
    Novi Te-
    )
    sl'amcnli
    propter
    Dominicain resurrectionem, qux
    oclava
    die facla et
    impleta
    est. Undeet Salomoit
    ait : Da
    partes septem
    neenonet octo.

    Etpascenl
    terram Assur in
    gladio,
    subaudilur
    serrponis Dei,
    de
    quoApostolus
    :
    Vivus
    esl seriro
    Dei el
    clicax,
    el
    penetrabilior
    omni
    gladioancipili,
    el
    pertingens
    usque
    ad divisionemanimx et
    spiri-
    tus. Hic
    gladius
    missusest ab
    eo, qui
    venit
    sepa-
    rare hominemadversus
    patrem
    suum,
    et filiam
    ad-
    versus matrem
    suam,
    et
    reliqua.
    Pascent
    eliam1er?
    ramNemrod
    inlanceis
    ejus,
    et liberabit ab
    Assur,
    um
    venerit interram
    nostram,
    et cumcalcaverit iq
    lerminis noslris,
    >id
    est,
    terram
    Assur,
    in
    qua
    re-
    gnavit
    Nemrod robustas venalor coram Domino
    459 HAYMONISHALBERSTAT.EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL 160
    Nemrod
    interpretatur
    tenlalio
    dseendens,
    et d-
    signai
    diabolum, qui
    decoelo
    per superbiam
    cecidit.
    Istius terram,
    id
    est,
    homines
    quos possderai, pa-
    scent illi
    paslores
    et
    optimales,
    id
    est, prophetae
    et
    aposloli.
    In
    lanceis,
    subaudis divinx
    prxdicalionis.
    Superato ilaque atque
    confosso
    Assyrio,
    et redacta
    terra Nemrod in
    nihilum,
    -liberabil nos
    Dominus
    Christus demanu
    Assur, qui
    venerat calcare terram
    nostram.
    Et
    reliquix
    erunt J acobin
    genlibus
    inmedio
    po-
    pulorummultorum, quasi
    ros a
    Domino,
    et
    quasi
    slillx
    super
    herbam. i Liberalis nobis ab
    Assur,
    qui dirigcnsinlerpretatur,
    id
    est,
    a
    diabolo,qui
    om-
    nes
    sequaces
    suos
    dirigit
    ad
    perdilionem,
    erant re-
    liquix
    J acob,
    id
    est, apostoli,
    siveomnes
    primilivx
    Ecclesix in medio
    populorumquasi
    ros a Domino
    cadens,
    et
    rel'rigerans
    ardorem
    viliorum,
    quo
    omnes
    gniesexiircbaulur, etexstiliguens ignitajacula
    dia-
    boli. Namet caraino
    ardcnti,
    in
    quo
    1res
    pueri
    missi
    fuerant,
    dicitur descendisse
    anglus,
    et fecissem-
    diumCurnacis
    quasi
    ventumroris fianiera. Hoc
    ergo
    dkil, quia
    doctrina
    appstolorum
    erit in medioom-
    nium
    genlium, quasi
    ros a
    Domino,
    et
    quasi
    slillx
    super
    herbam. Stillisenim
    qux
    deteclis
    cadutit,
    com-
    paratur prxdicatio coelestis.'Quod
    autem
    dicitur,
    <
    qux
    non
    exspeclat
    virum,
    cl non
    prxslolatur
    filios
    bominum,
    >
    significatquodgentes
    ntillum
    exspecla-
    bant doctoreiuvel
    pracdicatorem, qui
    eosinfunderet
    rare
    prxdicationis,
    et excoleret vomere doctrinae
    spirilualis.

    El
    erant
    reliquix
    J acobin
    gentibus
    in
    medio
    po-
    pulorunt
    muliorura, quasi
    leoin
    jumenlis silvarum,
    et
    quasi
    calulus leonis
    rugiens
    in
    gregibuspecorum,
    qui
    cumtransierit et conculcaveril et
    ceperit,
    non
    est
    qui
    eruat. Et exallabilur manus lua
    super
    hostes
    tuos. >LeoChristus
    est,
    ut in
    Apocalypsi
    dicitur :
    Vieil leodetribu J uda.
    Ipse
    esl et catulus
    leonis,
    de
    quo
    inGenesi sub
    persona
    J udx dicitur : Catu-
    lusleonis
    J uda,
    ad
    prxdam,
    fili
    mi,
    ascendisti. >
    Ipse
    ergoqui
    est
    leo, ddit
    aposlolis,
    u: et
    ipsi
    sint leo-
    nes,
    quando
    dixit eis
    ;
    <
    Ile,
    doceieomnes
    gentes,
    *
    etc. Et
    quompdo
    nemo
    potest
    rsistera
    leoni,
    itailli
    librait demanu
    Assyriorum, aceeperunl potestatem
    ul
    pelrent jumenta,
    hoc
    est,
    homines
    irrationabiles,
    verbi Dei ralione careutes.

    Homo cuminhonore
    esset, non
    intellexil,
    >
    etc.
    Rapient
    autemeos,
    non
    uldilanient,
    sedut
    separept (hoc est,
    dividant)
    ab
    infidelibus
    : et
    niillus,
    eril
    perscuter qui
    eis
    possit
    rsistera,
    et exallabilur manus Domini
    super eos,
    qui
    vel
    ipsum
    Dominumvel
    aposlolos.ejus
    alflixe-
    rant. Et omnes inimici lui
    interibupt,
    >non
    ut
    perant,
    sedul ex
    inimiis
    et infidelibusfiant amici
    t fidles.
    <Et erit indie
    illa,
    >
    quandoexallala
    fuerit manus
    lua,
    o
    Isral, super
    hostes
    tuos,
    t auferam
    equos
    luosdemediotui,
    id
    est,
    oinneslascivientes
    impetus
    animi, de
    quibus
    dicilur : <Nolitefieri sicut
    equus
    et muhis. i Et
    qua-rigas
    tuas
    disperdam,
    et
    per-.
    pain civitatesterrx lux,
    et deslruain omnes muni-
    A liones(uas. Auferameliamcurtus tuos et
    quadr-
    gas,
    id
    est, scelera,
    in
    quibus quasi triumphans
    gloriabaris.
    Et
    disperdam
    civitates terrx
    tux,
    id
    est,
    confidenliam, quam
    in terrenis
    opibushabebas,
    et
    cumCain
    qui primus
    xdificavit civitalem
    in terra-,
    spem
    tuam
    ponebas.
    Et auferamomnesmunitiones
    tuas,
    dviascilicet et
    pompas sxculi,
    rbelorumfa-
    cundiam
    ,
    dialecticorum
    sophismala;
    et auferam
    maleficiade manu
    lua,
    et
    divinationes,
    subaudis
    dxmoniacx, quibus rieceplaeras,
    et alios
    decipie-
    bas. <Nonerunt in le
    ;
    >sive divinationemvocat
    imperitorum doctrinas, qui
    volunt docere
    qux
    ne-
    sciunt,
    et
    quasi
    ea
    qux
    sunt incerla divinant et do-
    cnt pro
    Certis.
    <Et
    perire
    faciam
    sculptiliatua,
    id
    est,*
    omnes
    B
    falsas
    prxsumpiiones
    et
    perversadogmata.
    El sta-
    tuas tuas demedio
    lui,
    et non adorabisultra
    opra
    manuum
    luarura,
    etcvellamlucostuosdemedio
    tui,
    et conterant civitates
    tuas,
    >id
    est,
    fais
    religionis
    et observalionis
    siipersliiionera.
    Undeet in
    legepro-
    hibetur
    plantari
    lucusin
    icmplo
    Domini. El civitates
    maie
    construclas, quas paulo
    anle civitatesterrae
    dixerat,
    minatur
    quod
    coulerat
    alque
    consumt.
    -
    -
    i Et faciamht furore et in
    indignatione
    ullionem
    inomnibus
    genlibus, qux
    non audierunt. >
    Quia
    roremsermonis mei
    reciperenoluerunt,
    faciamin
    furore et ira ullionemin
    gentibus, qua: audire,
    id
    est,
    obedirevolueruni.
    CAPUTVI.
    Audite
    qux
    Dominus
    loquitur
    :
    Surge,
    contende
    ju-
    ^
    dicioadversus
    montes,
    et audiant collesvocem
    tuam,
    audiant montes
    judicium
    Domini.
    Prophetaloqui-
    tur,
    et
    imperat
    ut audiamus
    qux
    Dominus
    loquitur.
    Montes
    per melaphoram potentes
    et
    diviles;
    colles
    vero, subjeets
    et minus
    potentesappeilat.
    Deinde
    ipse
    Dominus
    loquitur
    ad
    prophetam
    :
    Surge,
    con-
    tende
    judicio
    adversum
    montes,
    et audiant colles
    vocemtuam.
    Rurstim
    prophela,
    sicut fuerat ei im-
    peralum, loquitur
    admoules
    eliam,
    <et forlia fun-
    damentaterrx,

    causamqtie.reridit, quare
    eoscom-
    pellat
    audire,

    quia judicium
    Domini cum
    populo
    suo,
    et cum Isral
    dijudicabilur.
    >Possunt
    per
    montes el colles
    angeli significari, quibus
    rerum.
    humanarumcommissaesl
    procuralio.
    Nam
    Aposto-
    lus
    angelos
    dicit administratoi ios
    spiritus,-
    in mini-
    sleriummisses
    propler
    eos
    qui
    hxreditatem
    capiunt
    salutis. Contende
    (inqnil) judicio
    cum
    montibus,
    id
    est, angelis,
    ul si
    reperti
    fuerint non
    digne
    homines
    procurasse,
    lollaur
    culpa
    a
    populo,
    et referatur ad
    principes,
    vel ad
    me, qui
    taieshominibus
    prxposui.
    In
    Apocalypsi legimusquodangeli,
    idest
    prxpositi
    Ecclesiarum,
    vel
    laudantur,
    vel
    viluperantur
    exvita
    eorum
    quibusprxsunt.
    Deus
    ergo qui poterat,
    ut-
    poieDeus, pro
    sceleribuspeccatorispopuli supplicia
    inferre,
    nonvult exercera
    potentiam,
    sed
    justitiam,
    el
    cogit populum
    Isral
    prxsenlihus angelis
    et omni
    creatura,
    ut dicatsi
    quid
    habcal,
    ut secundumPsal-
    misiam
    justificetur
    Deusin
    sermonibussuis,
    et vin-
    cal cum
    jndicatur.
    ICI ENARRATIOIN MICIIJ EAMPROPHETAM. 16

    Popule
    meus, quid
    feci
    tibi,
    et
    quid
    molcstus
    libi
    fui, responde mihi, quia
    eduxi te de terra
    jfcgypli,
    el de domo servienlium liberavi
    te,
    et
    iriisi ante faciemtuam
    Moysen,
    el
    Aaron,
    el Ma-
    riant. >
    Loquilur
    Deusad
    Isral,
    et eumad
    judicium
    provocal,
    et dal llcehtiamadversumse
    disceptandi.
    Qaid
    (inqtiil)
    feci
    quod
    Pbn
    debui,
    vel
    quid
    molcstus
    fui,
    laboribuste
    opprimendo?
    Anbnficiameacon-
    lumelias esse arhiiraharis,
    dulens
    quod
    amiseris
    pepones
    et ollas
    iEgyptias? Ego
    te in manu font
    eduxi d
    domo'scrviiutis,
    dedi tibi
    doctores, per quos
    cognosceres
    volunlatemmeam Et ne ista
    parva
    vi-
    deantur,

    Popule
    meus, mmento, quxso, quidcogitaVerit
    Balachrex
    Moab,
    et
    quidresponderil
    ei Balaamfilius
    Reor de
    Selim, usque
    ad
    Galgalam,
    ul
    cognosceres
    justitias
    Domini.>Selimlocus est in
    erento,
    dictus
    1brbbribus
    qux
    ibi
    plurinix proveniunt.
    Sunl au-
    Cbmsimiles arboti
    quant spinam
    albam vocamus.
    Galgala
    anicmestlocus n
    quo post
    mortem
    Moysi
    circuiricisusest
    populus
    aJ osue. Unde locus idem
    vocatusCSl
    Galgala,
    id
    esl,
    collis
    prxputiorum.
    Per
    cuncla
    (inquit)
    locaeremi vobiscum
    jam ambulavi,
    mulaus
    castra,
    et vos
    semper
    videos. De
    Selim,
    ubi
    fornicatusesl Isral cum
    Madianitis, usque
    ad Gal-
    gala,
    id
    est,
    donec
    regem
    habuislis
    Sanlem, qui
    prius
    in
    Galgalis
    unelus
    est,
    per
    lotum hoc
    iler,
    et
    per
    omne
    tempus
    non vos
    reliqui.
    Et cran vos me
    semper blaspheinarells, ego
    non
    permisi
    ut vobis
    lnalticeret
    Balaam,
    imofeci ut vose contrario he-
    nedicerat. Hxc
    juxta litteram,
    qux
    etiam
    possunt
    '
    moraliier adnos
    referri, qui
    sumus in Ecclesia. Dis-
    putt ergo
    conlranos
    Dominus,
    et
    arguit
    nos tra-
    dendo
    pro
    nobisFiliumsuumin mortem. El misit
    anfefaciemnostram
    Moysen,
    id est
    legem,
    et misit
    Aaron, qui interpretatur
    mons
    fortimdinis,
    id est
    Christum, qui
    est
    magnus
    sacerdos saeerdotum. Mi-
    sit et
    Mariam,
    id
    esl,
    valicinia
    prophetarum, quando
    etiam
    Balach, qui interpretatur eligens,
    id est dia-
    bolus, qui
    omnes
    quxrit devorare,
    et est rex
    Moab,
    qui interpretatur
    ex
    paire omnium,
    scilicet
    quibus
    dicitur : Vosex
    paire
    diaboloeslis. >
    Quando,
    in-
    tjuam,
    Bahtchvoluit
    vos-decipereper Balaam, qui
    interpretatur
    'vnus
    poptflus,
    et esl filius
    Beor,
    qui
    poiesl inlerpreiari
    in
    peHe-,
    eos
    designans qui
    mor-
    tuis carnis
    operibus
    deriiti
    sunl,
    non eum
    permisit
    *
    Deusnocer
    nobis, insuper
    nialedictionem
    Balaam,
    id
    est,
    vanr
    populi,
    convertit inbenedictionem. Va-
    nus est enim
    populusgenlilium,
    natus deeo
    qui
    in
    pelle
    est,
    hoc
    est, qui semper
    in suis
    voluptalibus
    permanent. Quorum
    malediclaet
    opprobria
    inbene-
    dictionemversa
    sunt, quia
    nunc
    gtorificanl quos
    jftfrsequebantur
    et occidebant.

    Quid dignum
    offeramDomino? Curvem
    genu
    Deoexcelso?
    Nunquid
    offeramei holocauslomataet
    vilulosanniculos?
    Nunquidplacari polest
    Dominus
    inmillibus
    arietum,
    aut in multis millibushircorum
    pinguium?
    >Deus
    populumprovocaverat
    ad
    judicium,
    -sedillesetensse
    peccasse,
    nonvult intrare cumDeo
    A
    in
    judicium,
    sed totum seconvertit in
    preces;
    sed
    nec in
    ipsis precibus
    habet
    fiduciam,
    quia
    nihil est
    quoddigne
    Deo
    propeccalispossit
    offerri.
    lmpossibile
    est enim
    sanguine
    hircorumel vitulorumauferri
    pec-
    cata.
    Nunquid
    dabo
    primogcnilum
    meum
    pro
    sce-
    lera meo?
    Quod legilur
    in
    Regum
    libro fecisse
    Moab,qui
    cura
    obsidercluraJ udxis,ascendeiisniuruni
    immolavitinomniumoculisfiliumsuum. Fruclum
    veniris mei
    pro peccalo
    animx mex. Et sicul J e-
    phthe
    offerensfiliam
    pro
    temerario volo. Sedet nos
    agenlespoenilentiam,
    sciamusnihil nos
    dignum
    dare
    posse
    ad
    placandunt Deum,
    sed solunimorioin san-
    guine
    imniaculali et
    singularisAgni
    nos
    possesalvari,
    si tamen imitemur
    ejus passionem,
    ul
    pro
    illomori
    parali
    simus. Namel Psalmista cura
    inlerrogasset
    :
    B
    Quid
    rtribuant Domino?>
    ipse
    sibi
    respondit
    : Ca-
    licemsalutaris
    accipiam,
    el nomen Domini invo-
    cabo. >Si enim ille
    qui
    Deus
    esl,
    pro
    nobis sine
    peccalo
    mortuus
    esl,
    et nos
    qui
    hominesel
    pccalores
    sumus,
    debemus
    parati semper
    esseut
    pro
    illo mo-
    riamur.
    Indicabo
    tibi,
    o
    homo,
    quid
    sit
    bonum,
    et
    quid
    Dominus
    requirat
    ate.
    Ulique
    facere
    judicium,
    et
    dilig-re
    misericordiam. Hocnon tamumad unius
    gmispopulum,
    sed
    gencraliler
    ad omnes.homines
    dicilur :
    Quia dubitas,
    humanum
    genus, quod pro
    peccalis
    luis
    possis placare Deum,
    dicamlibi
    quid
    quxral Deus, ulique
    facere
    judicium,
    etc. Taie
    quid
    et
    Moyses
    in Deuteronontiodixit : Et
    nunc, Isral,
    quid
    DominusDeustuus
    quxrit
    a
    te,
    nisi ul
    diligas
    C
    DominumDeum
    tuum,
    el ambulesinviis
    ejus,
    et di-
    ligaseam,
    etc. Deus
    quxril
    anobisnostram
    ipsorant
    salulemfacere
    judicium,
    ut nihil
    absque
    consilioel
    ratione
    faciamus,
    drligere misericordiam,
    ut non
    quasi
    ex necessilate aut
    compulsi
    faciamusmiseri-
    cordiam,
    sed volenti
    animo, quia
    hilarcm datorem
    diligit
    Deus. Et solHciltrm
    ambularecum
    Deo,
    ul
    nunquam
    securi
    simus,
    sed
    semper exspectemus
    ad-
    ventum
    palrisfamilias,
    vel cne nondeclinarea-man-
    datisejus,
    sedsludioseseclari
    vesligiaejus. Qui
    enim
    dicit seinChristo
    manere,
    dbet sicut illeambulavii
    et
    ipse
    ambulare.
    Vox Domini ad civilalem
    clamt,
    et salus eril
    timenlibus nomen tuum. J uxta historiam
    vox,
    id
    est verba
    Michxx, propheta
    vaticinante. Ut sit sen-
    )
    sus: ComminatioDomini contra Sainariant
    est,
    ut
    audiens
    populus
    J udaistorum
    supplicia, tiineaui,
    el
    adipiscanlur
    salulem. Sed et
    peccatores quique
    li-
    meuies
    supplicia,qux
    videntalios
    pati,
    illorumexem-
    pte corriguntur,
    et
    implelur
    in illis
    quod scriptum
    esl : Pesiilenie
    flagellaio, sapieniior
    erit slulius.

    Audite, Iribus,
    el
    quis approbahit
    illud?
    Adhuc
    ignis
    indomo
    impii,
    thesauri
    iuiquiialis,
    el
    mensura
    minor irx
    plena.
    Odecem
    tribus,
    qux
    vocamini
    Samaria,
    audite
    qux
    Dominuscontestalur. El
    quis
    approbavit
    illud,
    iri est
    rarus, qui
    secundumea
    quae
    Dominus
    prxcipit,
    velit
    agere.
    Adhuc
    ignis,
    idest
    iniquitas
    in domo
    impii est,
    et thesauri
    ihtpiclatis
    sunl in domo
    rgi
    a. Deinde
    exsequilur per singula,
    lb'5 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS 1.

    COMMENT.BIBLi 1G4
    quibus
    malis illavaslaretur. Mensuraminor,
    id
    est, 1
    injuslilia,
    irx
    plena,
    idest iramDei
    provocans.
    Sla-
    lera
    iniqua
    et diversa
    pondra,
    ut in alio
    pondre
    vendant
    mcrcimonia,
    inaho
    entant; quodque
    est
    gra-
    vius, hoc non
    pauperes
    necessilale, seddivils
    agunt,
    plus pleni iniquilale quam
    rbus. Unde
    sequilur
    :

    Nunquidjustificabo
    stateram
    irapiam
    el sacelli
    pondra
    dolosa? in
    quibus
    divites
    ejus replcli
    sunt
    iniquilale,
    cl habitantes inea
    loquebanlur
    menda-
    cium. A diviliis
    subjungitur mendacium, quia
    ma-
    nus
    assuetaCongrgare
    divitias,
    fraudulenlam
    possidct
    linguant.
    Cumhxc el alia lacrent
    principes vestri,
    nolui vos stalim
    delere,
    sed
    exspeclavi adhuc,
    et
    paulalimcoepi percutera plagis, quasi
    ntonensul vos/
    corrigerclis.
    Misiin vbs
    famem, silim, morbos,
    vasli-
    lalem hoslrlem
    segelum,
    et
    yinearum
    sterilitatcm.
    Vosautem
    semper
    servitis
    idololalriae,
    et cuslodislis
    cxremonias
    quas
    conSliluitAmri rex
    impiissunus,
    et
    omne
    opus
    domus Aclrabet
    J ezabel,
    et idcircocom-
    pulsus
    ut datent vos in
    sibilum,
    cl
    porlarelis oppro-
    brium
    populi mei,
    dum hosles
    insultarent, quod
    Dei
    populuscaplus
    et
    superatus
    esset abhostibus:nomen
    enim meum
    per
    vos
    blasphemalur.
    El
    lingua
    erumfraudulenta inore
    ipsorum.
    Et
    egoergocoepi
    le
    percutera perdilionc
    super peccatis
    luis. Tu
    comedes,
    et non
    saluraberis,
    et humiliaiio
    tuainmedio
    tui,
    et
    apprhendes,
    et non
    salvabis,
    et
    quos
    salvaveris in
    gladio
    dabo. Tu
    seminabis,
    et non
    mles
    ;
    tu
    calcabis.
    olivam,
    et non
    ungeris oleO,
    et
    musluin et non bibes vinum. El cuslodisti
    prxcepia
    Amri,
    et omne
    opus
    domus
    Achab,
    et ambulasti in
    voluplatibus eorum,
    ut darem lein
    perditionem,
    et
    omnes habitantes in
    ea in sibilum
    ,
    et
    opprobrium
    populi
    mei
    porlabitis.

    CAPUT VII.

    Vae
    mihi, quia
    faclus sumsicut
    qui colligit
    ih
    aulumno racemos vindemix. Nonest botrus ad com-
    edendum,
    prxcoquas
    ficusdesirieravit anima mea. >
    Nunc
    prxdicit captivitatem
    et J udx et
    Isral,
    id est
    decemtribuumel
    duarum,
    et
    plangit quod
    nullussit
    justus
    in
    populo isto, qui possii
    rsistera irx Dei.
    Frustra
    (inquit)
    loculus
    sum,
    prxdicens
    malaimmi-
    netiiia,
    frustra volui ex
    perdila
    civitate
    aliquos
    con-
    vertere,
    et
    quasi
    rmanentes racemos
    jam
    vindemiatx
    vinex
    colligere.
    Et cum racemos non
    invenirem,
    volui sallemrmmaluras
    ficus,
    idest
    grossos
    fieorura
    comedere, quia
    bonas maturas non inveniebam.
    Quod
    laie
    est,
    veluti si
    quis dicat, quia panes
    non
    inveni,
    volui
    quisquilias
    et furfures manducare
    prx
    famis
    magniludine. Quam
    simililudinera
    ipse pro-
    pheta exponit,
    dicens :
    Periit sanctus de
    terra,
    et reclus inhominibus
    nonesl. Omnesin
    sanguine
    insidianlur : vir fratrem
    suum venatur ad
    morlem,
    malummanuumsuarum
    dicunt bonum. Nonsolumfaciunt hxc
    mala,
    verum
    eliam
    defendunt,
    l ordine
    perverso quod
    bonumest
    dicunt
    malum,
    et
    quod
    est
    malum,
    dicunt bonum.
    <
    Princeps
    postulat, etjudex
    in
    reddendo est.
    A Quia
    non a
    sponte
    offerenlibus
    accipiunt militera,
    sed
    cogunt
    dare
    subjeclos.
    J udex
    ergo
    in reddendo
    est, quia
    sic alium
    judicat, quomodoipse
    ab alio
    judicalur,
    ut mulito favore lueanlur. Et
    magnus
    loculus est desiderium animx sux.
    Qui
    inter eos
    magnus est,
    et in
    lege doclissimus,
    non
    Dei, sed.
    suam
    loquitur
    voluntatetn. El coniurbaverunl
    eam,
    idest urbemvel
    terrant,
    de
    qua
    dixit : Periit sanctus
    deterra.
    <
    Qui optimus
    ihPisesl
    quasi paiiurus,
    >
    pungeiis.
    el.vulnerans
    appropinquantem
    sibi. Et
    qui reclus^
    quasi s'pina
    de
    sepe;
    >ut ibi sentialur
    dolor,
    ubi
    putabalur
    auxilium.
    Dies
    speculaiionislux,
    visila-
    tio
    tpavenit,
    nuncerit vaslitas eorum. Nolitecredere
    amico. Diem
    speculaiionis,
    vastalionent dicit Sa^
    B
    marias vel
    Hierusalem, quam prxdicit
    futuram.
    Ipsam
    vaslalionem vocat visiialioncm. Nune erit
    yaslilas eorum,
    id esl habilalorum
    ;
    ergo
    nullius
    propheta;
    vocibus
    credatis,
    necaccommodelisaurcm
    blandiliis
    decipientiupt.
    Si eniminamicis et con-
    sanguineis
    rara est
    fuies,
    quanlo magis
    in
    bis
    qui
    adulantes menliunlur ut
    aliquid acquirant?
    Noble
    ergo
    credere
    amico, quia Achiiopbel
    meulitus est
    amico suo
    David,
    el J udas tradidit Christum. Et
    nolite coniidere in
    duce,
    sicut Sichimilx inAbi-
    meleclt, quemipsi
    fecerunt
    regem,
    et ab eo inlcr-
    fecli sunt-.
    i Ab ca
    qx
    dormit in sin'A
    tuo,
    custodi claustra
    oris
    tui,
    >ne
    paliaris quod
    Samson a Dalila.
    Quia
    filiusconlumeliamfacit
    palri,
    >sicut Absalom
    David-,
    "
    concubinas
    patris
    incestans. Filia
    consurgit
    adver-
    sus matrem
    suam,
    >
    cujus
    rei
    quolidiana exempta
    sunt. <Nurus contra socrum
    suam,
    ut uxor Esan
    contra Rebeccam. Inimici hominis domeslici
    et
    familiales
    ejus,
    >Cumhxc ita
    sint,
    nolite
    credere,
    o civesSamarix vel
    Hierusalem,
    falsis
    prophelis.
    <
    Ego
    autem >non habeo fiduciam in
    illorum
    falsis
    promissiouibus,
    sed t adDominum
    aspiciam
    i
    et
    ejus
    misericordiam.

    Exspeclabo
    Deumsalvalo-
    rem
    meum,
    >el certus sum
    quia
    <
    audiet meDominus
    Deusmeus. Ne
    lxteris,
    inimica
    mea,
    super me, quia
    cecirii,consumant.
    Cumsederoin
    tenebris, Dominus
    lux meaest. IramDomini
    poriabo, quoniampeccavi
    ei,
    donec
    judicet
    causant
    meam,
    et facial
    judicium
    -
    meum. Eilucet me in
    luceiu,
    videbo
    justitiam ejus,
    et
    aspiciel
    me inimica
    mea,
    el
    operietur confusione,
    qux
    dicit adme: Ubi esl DominusDeustuus? Oculi
    mei videbunt in
    eam,
    nunc erit inconculcaiioneut
    lulum
    plalearum.
    Vox Hierusalemcontra
    Babylo-
    nemet capteras
    gnies, qux
    exsullaveranl in raina
    ejus
    : O
    Babylon
    inimica
    mea,
    ne
    keleris,
    ne
    gaudeas
    super
    me, quia
    cecidi merilo meo.
    Postquam
    enim
    iram Domini
    porlavero, cousuigant, quia
    ille est
    lumen meumin tenebris Iribulalionum. Novi
    quod
    me sit duelurus de
    anguslia
    Deus
    meus,
    el oculi mei
    videbunt
    justitiam ejus,
    id est ullionem
    quam
    factu-
    ras est non
    longopost tempore,
    sed nunc el in
    prx-
    senlia eorumerunt in
    conculcalionem,
    et devasla-
    bunlur a Mdiscl Persis. Hue
    usque
    voxHierusalem
    1(5 EXARRA110IN MICII&AMPROPHETAM. 10(1
    sive
    prophetae,
    ex
    personapopuli
    : nunc sermo diri-
    gitur
    ad
    ipsam
    Hierusalem:
    O
    Iliruslilem,
    venerunt
    dies,
    id est
    icmpus
    ul xdificenlur maccrix
    lux,

    qua;
    fueranl de-
    slruclx a Chaldxis.
    Indie
    illa,
    idest in
    tempore,

    longeDetlex,

    idest
    proeceplumillorum,
    quo impcrabanl
    libi ut
    serviras
    eis,
    et
    nequaquamBabyloniorumimperio
    subjacebis.
    Indie
    illa,
    >hoc
    est,
    in
    temporequo
    xdificabunlur macerix
    lux,

    usque
    ad te veniet
    Assur,
    et
    usque
    adcivilales
    munilas,
    et acivitatibus
    munilis
    usque
    ad
    flumen,
    et ad marede
    mari,
    cl ad
    moulent de
    monte,
    et erit terra in dcsolatiohem
    propter
    habitatoressuos. Id
    est, Assyrii fugienles
    ventent etiamdecivitatibusmunilis
    quas
    descrue-
    rant, usque
    ad
    flumen,
    id est
    usque
    ad J ordanem
    cl ad mare
    Mortuum, quod
    libi vicinum
    est,
    de
    mari Rubroadmoulent Sion
    ,
    de
    monie,
    id esl de
    monlanisPersarumel
    Mcdoruin,
    ad
    quosprius
    Isral
    translatas fueral. El erit terra Clialdxoruntdesolala
    a suis
    habilaloribus,
    et
    propler
    fructum
    cogitatio-
    nraii
    eorum,
    id est mala
    opra, qux
    fructus sunt
    tnalarum
    cogilalionum.
    Possunt hxc moraliier re-
    ferri adanimam
    lidelcm, qux
    esl
    Hierusalem,
    el in
    qua
    esl
    lemplumDei,
    vel
    qux
    est
    templumDei,
    qux
    cum
    pro peccalis
    suisvel a diabolotenlari
    per-
    miliitur,
    vel diversis tribulalionibus
    alteritur, non
    dbet
    desperare
    de
    misericordia,
    sed
    magis
    secon-
    tra
    inimicos,
    id est dxmones
    rigera, qui
    noslris
    insultant
    casibus,
    et dicere:
    Consurgam, quia
    Dominuslux mea
    esl; ipse
    meducet de tenebrisin
    '
    lucein. Omnisenimtribulaiio in
    prxsenli
    vdelur
    non esse
    gaudii,
    sed
    poslea
    fruclum
    pacalissimunt
    exercilalis redriet
    jusliiix.
    Cum
    ergo
    Dominus hoc
    fecerit,
    et nosemullisiribulalionibus
    eruerit,
    vide-
    bunt inimici animx mali
    spiritus Babylonis,
    idest
    confusionis
    satellites,
    et
    erubescent,
    et erunt in
    conculcationentet in
    conlemptura, gaudenlibus
    san-
    clis el exsulianlibus in sua liberalione et illorum
    jus
    tadamnalione.
    Pasce
    populum
    tuumin
    virga
    tua
    gregem
    hx-
    reditalis lux. >VoxDei Patris
    Ioquentis
    ad Filium
    DominumnostrumJ esuni
    Christum, qui est
    pastor
    bonus, prxcipilurqu
    ei ut
    pascal populum
    in
    virga,
    et
    gregem
    hxreditalis sux. Distincte
    loquens
    osten-
    r
    dit aliudesse
    populum,
    aliud
    gregem, quod
    el Psal-
    mista
    facit,
    dicens:
    Nos aulem
    populus
    tuus et
    oves
    pascux
    lux. Et
    populus appellanlur
    ii
    qui
    raiione uluntur et norunt discernera veritalem a
    falsilate,
    oves vero
    simplices, qui
    necesse habent
    rgi
    a doctoribus. Cuni
    ergo
    dicit : Pasce
    populum
    et
    gregem
    hxreditalis
    lux,
    oslendit el
    populum
    et
    oves
    indigerevirga,
    ut
    reganlur
    a
    Domino,
    sicut et
    Moysi
    cummitlerelur ad Pharaonem
    ,
    dictumest :
    Virgara
    Dei toilesinmanu lua.

    Habitantessolosinsallu.
    Proplerea pascendi
    sunt et
    regendi
    in
    virga, quia
    habitant soli in
    sallu,
    ubi
    inlelligintus
    eos
    qui sparant
    seab
    Ecclesia,
    et
    habitant in sallu
    genlilium,
    et fruunlur amiciliis
    -
    A
    illorum. Siveillos
    qui
    ob tumorem
    squestrant
    sea
    socictale cxleroruni
    honiinum, ut.sancliorcs appa-
    5 reanl.
    Quodlegimusplurimos
    fecisse
    genlilium, qui
    dtestantes commuiiionemhumani
    generis,
    habiia-
    banl insallu
    viliorum,
    et conculcabanlur a
    besliis,
    id est dxinonibus. Cxlcrum sancti eremitx soli
    eranl,
    sednonhabitbant in
    sallu,
    sedinamoenitalc
    i
    virtutum.
    Ergo
    hi
    qui
    soli sunt cl in salluviliorum
    i
    habitant, pascendi
    sunl el
    regendi
    in
    virga.
    Non
    enimlaiesbonus
    pastor descrit,
    sedrevoeatel cmen-
    dat. Unde
    sequitur
    :
    *
    In medio Carmeli
    pascentur
    Basait et Galaad
    juxia
    dies
    antiquos,
    secundumdiem
    egressionis
    lux
    de terra
    jEgypti,
    ostendamei mirabilia. Videbunt
    gnies,
    et confundentur
    super
    omni fortitudinesua.
    B Carmelusmons est
    fertilissimus,
    cl Carmelusdicilur
    Grxcc el
    Latine,
    Chcrntel Hebraice.
    Interpretatur.
    Carmelus
    cognilio circumeisionis, Basan
    confusio,
    Galaad
    migralio
    leslimonii. lia
    populi genlilium,
    qui
    anlca sine
    pastore eranl,
    et
    vagabantur
    in sallu
    erroriSj
    transfrai tur ad
    Carnieluin,
    id est ad
    cogni-
    tionemverx
    circumeisionis,
    et servienl Dominoin
    spirilu;
    et
    intelligentes
    errorem suumconfundentur
    confusione
    ulili, qux
    adducit
    gloriam, quod
    sonat
    Basan.
    Cumque
    itaconfusi fuerint
    pro peccalissuis,
    tune
    pascenlur
    iu
    Gaalad,
    quodinterpretalur
    Irans-
    migralio leslimonii,
    idesl reverleiitur ad
    Ecclesiam,
    ad
    quamlegis
    veteris teslimonia
    transmigraverunt.
    Hocautemfietsecundumdies
    antiquos,
    de
    quibus
    el
    Moyses
    dicit : Mmentodierum
    anliquorum,
    >elc.
    G Illi aulem rccordabunlur dierum
    anliquorum, qui
    non
    aspiciunl prxsenlia,
    sed
    qux
    sursum
    sunt,
    ubi
    Chrislusest sedensindexteraDei. Ostendet
    quoqutt
    eis
    mirabilia,
    <
    qux
    oculus non
    vidit,
    et auris non
    audivit,
    Tunevidebunt omnes
    gentes, qux quon-
    damafllixerant
    populumDei,
    et confundentur
    s.uper
    omni fortitudine
    sua, qua prxvaluerunt
    adversu3
    sa'nclosDei. Sedliane confusionemhabebunt
    boni,
    quia intelligent peccala
    sua.
    Ponent manus
    super
    os,
    necullam
    loquendi
    habebunt liberlatem. Manus
    autem dicuntur
    super
    os
    ponere, quia
    rnanus
    pro
    opre ponitur,
    et
    pro
    suis malis
    operibus
    confusi
    laccbunt. E contra
    jusli
    manu os
    apcrtunl, quia
    ex
    bonis
    operibus accipiunt
    facultateni
    loquendi
    cum
    Domino. Aures
    quoque
    t eorum surrix
    erunt,

    "
    quia
    noluerunt audire vocem
    Chrisli,
    sed surdos
    aspiries
    obluraverunt aures, ne auriircnl vocemin
    canlanlis,
    id est
    sapienier prxdicanlis Chrisli,
    de
    quibus
    adhuc dicitur :

    Lingcnt pulverem
    sicut
    serpentes,
    velut
    replilia
    terrx
    perturbabuntur
    dexdihus suis.
    Serpentes
    super
    venlrem
    gradiunlur,
    et terram
    grariienles
    tra-
    hunt, ipsamque
    terram comedunt. Taies sunt re-
    probi,
    terrena
    opra facientes,
    cl terrain
    comcdunl,
    quia
    lerrenis
    pascuntur
    illecebris.
    Super
    venlrem
    gradiunlur, quia
    venlri et
    gulx serviunl,
    coranique
    venter Deusesl. Et trahirai seaddiemultionis
    justi
    judicii
    Dei. El luneturbabuntur de
    xdibus,
    vel in
    conclusionib'is,
    cumseconclusosel coarclaios vide
    167 HAYMONISHALBERSTAT.EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 1C8
    tint,
    et formidabunt nonDominumDeum
    suum,
    sed
    nostrum, quia
    necdumeummerenlur habereDeum.
    DominumDeumnostrum
    desiderabunt,
    eilimebunt
    te. Cumde terlia
    persona loqueretur,
    subito
    per
    apostrophant
    convertit se ad
    Christum,
    et dieit :
    Timebunt
    te,
    idcirco obmulescent,
    et cxtera
    pa-
    ticnlur
    qux
    dicta
    sunt,
    ut limeant
    te,
    o
    Christe, quia
    inilium
    sapieulix
    timorDomini.

    Quis, Deus,
    similis
    tui, qui
    aufers
    iniquitatem,
    et transis
    peccatum reliquiarum
    hxreditalis lux?
    lfllelligensprophela
    adhocDominumtrasoi
    genlibus,
    ut eas ttwbaret el
    confunderet,
    et ut lurbaUs et
    confusisparceret,
    et
    peccala
    auferret,
    donaretque
    salulem,
    admiratur el laudat bonitatem
    Dei,
    dicens:

    Quis, Deus,
    similis tui? subaudis nidlus.
    Qui
    aufers
    iniquitatem
    et transis
    peccatumreliquiarum
    hxreditalis lux? Sicut
    quondam
    in
    ^Egyplo
    exler-
    ntinator
    anglus
    videns
    sanguinem
    in foribusIsraeli-
    tarum,
    penransivit,
    t non eis nocuit.
    <Non immiltet ultra furorem
    suum, quoniam
    volens misericordiamest. Revertetur et miserebitur
    nostri,
    Deponet iniquitates
    nostras,
    et
    projiciet
    in
    profundum
    marisomnia
    peccala
    noslra,
    aidest non
    in
    perpetuum
    irascetur,
    sed
    aliquando
    -miserebitur
    A
    J udaico
    populo,
    sicul
    genlibus
    misertus est. Deus
    enim volens
    misericordiam, quia
    misericors
    est,
    et
    ideo revertetur miserendo eis
    quos abjecerat.
    Et
    projicil
    in
    profundum
    maris
    peccata
    nostra
    ,
    ul
    jam
    non
    apparea'nt.
    Dabisveritaleni
    J acob, misericordiam
    Abraham,
    qux jurasti patribus
    noslris a diebus
    anliquis.

    Illam,
    inquit, veritalem,quam promisisti
    J acobservo
    tuo,
    et misericordiam
    quampollcitus
    esdilecto tup
    Abraham,
    dabis credenlibus inteex
    utroquepopulo.
    Nam
    per
    J acob,
    qui supplantator dicilur,
    antiquus
    J udxorum
    populusintelligilur, qui
    inChristumcre-
    dens
    supplaulavit
    infidelilatem. Illis
    ergo
    dabit ve-
    ritalem
    prxmiorum, qux
    eis
    polficilus
    est

    per
    Abraham, qui paler mullarum,
    subaudis
    genlium,
    B
    interpretalur,
    niulliiudo
    genlium designatur, qux
    credendo inChristumfactx sunt filii
    Abraham,
    qui-
    bus dabit misericordiam
    gratissime,
    et suo merito
    eas
    justiftcando
    a
    peccalis. Qux
    omnia
    jurasti,
    hoc
    est immutabiliter
    promisisti patribus
    verx
    fidei,
    quod
    videlicet ex tota hoininum mullitudine alios
    veritale,
    alios misericordia salvares. Universae
    enimvix
    Domini,
    misericordia et veritas.
    m NHIM PROPHETAM.
    Nahum
    prophela,
    sicut et
    J onas,
    MilerilnmNinivar
    civilalis
    magnx
    vatlcinatus
    est,
    et secundumsuum
    voeabuttim, quia
    Nahum consolator
    interpretalur,
    consolatur
    caplivilatem
    decem
    tribuum, quas jam
    translitrant
    Assyrii
    inNiniven
    , rgnante
    inJ udxa
    Ezecliia
    rage.
    Non enimerat
    parva
    consolalio tam
    his
    qui jam
    Assyriis
    serviebant, quant
    illis
    qui
    in
    J udxa subEzecliia
    obsidebantur,
    ul audirent
    Assy-
    riosinimicossuos Gbaldxis
    capiendos.
    CAPUT PRIMUM.
    OnusNinivx. Liber visionisNahumHeicbesxi.
    Onus
    apudprophetas gravepondusmiseriarum,
    ubi-
    cupque .ponitur, dsignai quod
    eum coittra
    quem
    dicitur
    premat,
    nec sinat elevare cervicem.
    Quod
    aulem
    dicilur,
    Nahum
    Heicbesxi,
    viculus est in
    Galilxa, jam
    fundttus
    dirutus,
    -et vix xdificioram
    demohstrans
    vesligia. Quod
    enim
    quidam dicunt,
    eumHelchcsxumhabuisse
    palrem,
    falsiiraesl. Liber
    visionis de eo
    dicilur, quia
    non in exsta'si
    loqueba-
    tur,
    ul hxrtici
    dixerunt, tanquam
    nesciens
    quid
    diceret-mere
    energuhtenorum,
    sed
    viriebat,
    id est
    iulelligebat
    cuncia
    qux Ioquebatur.
    Moraliier
    loqui-
    tur
    propheta
    in consolalione sanciorum de intrim
    el fine
    mundi, quemdsignt Ninive, qux interpre-
    talur
    pulchra
    vel
    speciosa.
    Et nihil
    videmuspulchrius
    ntundo, quatenus
    omniacaducaet mundanacontent-
    nant,
    el addiem
    judicii
    se
    parent.
    Deus
    oemulalor,
    et ulciscensDominus. Laudat
    prophela Dominum, quod
    ullor sit
    populi
    sui de
    C
    Assyriis; sive,
    alliori
    sensu,
    quod
    audiat
    gentiuim
    sanciorum, quodque
    in finesxculi
    digna
    adversariis
    infrt
    supplicia.
    jEmulator vocatur zelans. Zelus
    autem
    aliquando
    inbonam
    partem ponitur,
    dicenie
    Paulo : J mulamini charismata meliora
    ;
    et
    ipse
    Dominus iu
    psalnto
    :
    Zelus domus lux comedit
    me. Zelatur enim Deus in salutera
    quos dignos
    habet,
    ut
    quos
    nonserval
    clementia,
    crrigai
    castt-
    galio.
    Hinc ad
    Hierusalem,
    qux
    obslinata inlenlione
    in
    peccalis permanebat,
    iralus Dominus
    loquitur
    per
    Ezechielem: Zelus meus recessit a
    te, non
    irascar tibi ultra. >
    Sequitur
    : Ulciscens
    Dominus,
    et habens
    furorem,
    ulciscens Dominus in hostes
    suos,
    et irascens
    ipse
    inimicissuis. >Dominusnul-
    lummoiurn
    aniiiii,
    nulluin
    polest recipere furorem,
    D
    qui
    insumma
    tranquillitate
    milis esl et serenus. Sec)
    Tnelaphorice_dicitur
    hahere
    furorem,
    cum malaul-
    ciscilur, quia
    sic sustineniibus videtur. Irascilur
    ergo
    Dominus,
    ut tollat anobis
    quod
    Sibicontrarium
    est,
    el sublalis his
    qux
    sibi
    displicPt,
    in
    anliquuin
    statumcorrecli hominesredant. Nm
    scriptum
    est :

    Flagellt
    omnemfilium
    qumrecipit.
    >
    Dominus
    paliens
    l
    magnus
    fortitudine. >
    Quem
    supra
    zelantem et habere furorem
    dixerat,
    nunc
    patientera
    vocat:diu enim
    Assyriorum
    sustinuit
    pec-
    cala,
    el sua
    longanimitale provocavit
    eoSad
    poenilen-
    tiam. Sed
    quiaconlempserunt
    bonitatem
    Dei, nequa-
    q'uamquasi
    innocentesinultos habere
    patitur.
    Hocet
    de nobis dicere
    juxta
    moraleln inlelleclum
    possu-
    '
    mus, quosbenignitas
    Dei ad
    poeniteniiamexspec'ai.
    IC9 ENARRATIOIN NAHUMPROPHETAM. 17C
    Non
    V'jC>
    conlemnamus divitias bonilatis
    ejus
    et
    lo'iigaiiiuiilalisejus,
    ne
    (quodabsit)
    thesaurizemus
    nobis iramindieirx et revelationis
    justi judicii
    Dei.
    <Et mundans non faciet innocenlem. >Sicenima
    peccatis
    clemenler
    emundat,
    ut
    juste quod
    maie
    ges-
    serunt
    puniat.
    Namsicutnihil boni deserit
    quod
    non
    remuneret,
    ita nihil
    peccati relinquit quod
    nonda-
    ntnet. Mundans
    ergo
    facit
    innocenlem, quiaper
    fla-
    gellamundat,
    nesearbitrelur innocenteraille
    quem
    mundat. Dominusin
    lempesiate
    et turbine vix
    ejus,
    et nebulx
    pulvis pedumejus.
    >
    Miraculorum,
    quibus
    corda hominumveluli lurbinis terrore
    qua-
    liebantur, Septuaginlasignatius,
    commotionent>
    pro
    cturbine>
    posuerunt,
    ut ostenderenl commolasfuisse
    mentes bominumad insolita et inaudita miracula.
    In
    pedibus Domini,
    adventus
    ejus
    ad
    judicium
    : ne-
    bulx et
    pulvis,
    occultaet inscrulabiliasunt Dei
    ju-
    dicia, quibus
    orbem
    judicaturus
    est. Nebulx
    ergo
    pulvis
    sunt
    pedum
    Domini, quia qux
    nunc occulta
    et densissimainvoluta
    sunt,
    tunefatiscent et resol-
    venlur in
    pulverem,
    ut
    pateant
    omnibus.
    <
    lncrepansmare,
    et exsiccans
    illud,
    et omniaflu-
    minaaddesertumdeducens. >J uxtalitteramdescribi-
    tur
    potenliaDei,
    et ostendilur
    quia
    non
    pro magno
    sitilli
    Assyrios
    delere,qui potest
    et elementamuiare.
    Potest et admundi finem
    referri, quia
    cumvenerit
    Dominusad
    judicium,
    siccabil mareet
    flumina,juxta
    illud: <Et mare
    jam
    non erit. >Alliori
    sensu,
    in-
    crepal
    Dominus
    mare,
    et exsiccat
    illud,
    vel omnem
    amaritudinemet
    salsuginem
    infidelitatissuacommu-
    lationedestruxi't.Exsiccat
    flumina,
    idestfalsi nominis
    scienliam,
    exlolleutemse contra
    veritalem,
    ad ni-
    hilura
    redigit.
    clnfirntatusest Basanet
    Carmelus,
    et
    DosLibani
    elanguit.
    >
    Metaphorice,per
    infirmitatem
    Basanet
    Carmeli, qux
    sunt
    regiones uberrimx,
    et
    per
    Libanum
    montem, cedros,
    altissimas
    arbores,
    ferentem,
    demonstratur
    quodgensAssyriorum, quon-
    dam
    polentissima,
    et
    plurimis
    nalionibus
    imperans,
    Deo
    irascenle,populanda
    sit. Addiem
    quoque
    novis-
    simumista
    possuntreferri, quandopotentes
    et nobi-
    lesetdivitiisabundanies infirmabuntur et
    peribunt.
    Interpretatur
    autemBasan
    confusio
    sive
    ignominia,
    Carmelus
    cognilio
    circumeisionis.Innuit
    ergo quod
    omnia
    qux
    confusioneet
    ignominia dignasunt,
    in
    die
    judicii
    inlirraentur. Illi etiam
    quividentur
    habere
    notiliam verx
    circumeisionis,
    et
    prxsumunt
    de
    scientiaDei
    legis, jactant quoque
    sedealbatos san-
    clilateet florenles
    virtulibus, quosdsignai Libanus,
    qui interpretalur dealbalio, trepidabunt
    el
    langue-
    scent,
    venienteDominoad
    judicium.
    Montescommoti sunt ab
    eo,
    et collesdesolati
    sunt. Etcontremuit terra a facie
    ejus,
    et
    orbis,
    el
    omneshabitantes in eo. >Potest
    simpliciter accipi
    quod
    in consummationemundi et monteset
    coUes,
    veniente
    Domino,
    commoveantur.Si enimin
    passione
    ejus
    sol obscuralusestetterra
    tremuit,
    mullo
    magis
    cuminsua
    majestale venerit,
    turbabuntur et com-
    movcbunturomnia.
    Figurate vero,
    denuntiat
    quod
    omnis
    potentalas
    aut sublimitates
    montium,
    idesl
    PAIBOL. CXVI1.
    A hominum,
    aut hic
    per poenitentiam,
    aut il.
    judicio
    per
    districlamseveritatem
    prosterttatur.
    <Ante faciem
    indignalionis ejus quis
    stabit? et
    quis
    resistet irx furoris
    ejus?
    >Subaudisaut
    rarus,
    autnullus. Nullaenimerit
    anima,
    qux
    non
    paveat
    in
    judicio Dei,
    cumastra
    quoque
    non sint munda in
    conspecluejus
    :
    Indignatioejus
    effusaest ut
    ignis,
    et
    petrx
    dissolutx sunt ab eo. >Adhoc effusaest
    indignatioejus,
    ul
    petrx (hocest,
    duracordahomi-
    num) contererentur,
    et solverentur ad
    poeniteniiam,
    et
    inciperenl
    haberecor contrituntet
    humiliatum,
    et
    efficerenlurDei
    sacrificium, quia
    sacrificiumDeoest
    spiritus
    contribulatus.
    <BonusDominusetconfortansindie
    tribulationis,
    et scieus
    speranles
    inse. >Hocultimuni n
    XMVO,
    B
    id est
    communi,
    eliamad
    superiorajungitur.
    Bonus
    est Dominus
    speratitibus,
    confortans
    speranles
    in
    se,
    et scieus
    sperantes
    in se. Cumenim
    coeperit
    irasci
    gentibus,
    et
    polentissimargnavaslare,
    sciet eos
    qui
    sui
    sunt, hocest miserebitur illis. Scire enim Dei,
    eligere
    vel misereri est. Diemvero
    tribulationis,
    diem
    dicit
    judicii.
    Et indiluvio
    prxtereunte
    consummationeinfa-
    cietloci
    ejus,
    et inimicos
    ejuspersequenlur
    lenebras.
    Deusnatura bonuset
    ipsa
    esl
    bonitas,
    nec infinem
    irascelur
    ;
    sed etsi hominum malitia
    creverit,
    et
    omnis caro
    corruperit
    viam suam
    ,
    inducet di-
    luvium,
    idest
    flagellum,
    non
    quod permaneat,
    sed
    quodperlranseal.
    El
    ipse
    faciet consummaliotieinet
    fineutloci
    ejus,
    id est
    diluvii,
    ut
    pertranseat
    ira Do-
    G
    mini,
    etsola
    appareat
    clementia. Potest hoe
    specia-
    Ulerreferri ad
    Isral, quem
    cumhostes
    vastaverint,
    et totamterrain
    quasi
    diluvio
    inundaverint,
    finemfa-
    cturas sit
    captivitatis,
    el eumad sedes
    proprias
    re-
    ducturus, Assyrios
    veroinimicossit afflicturustene-
    bris. Hoc
    ipsum
    et de
    sanctis,
    et deeorum
    persecuto-
    ribus scienduin
    est, quod
    videlicet Deus
    postquam
    sanctosin
    prxsenli
    afflixerit,
    misereatur illorumin
    fuluro, persecutores
    vero
    apprhendant tenebrx,
    quas elegerunt,
    ubi
    perpetuus
    eril fletuset stridor
    denlium.
    >

    Quidcogitatis
    contra Dominum?Consummatio-
    nein
    ipse
    faciet. Non
    consurgetduplex
    tribulalio.lle-
    brxi
    juxta
    lilteramhune locum
    exponunt
    : O
    J udxi,
    quidcogitatis
    malum, quasi
    sic
    capiendoe
    sint duas
    D
    tribus,
    sicut
    captx
    sunt decem. Non
    consurget
    du-
    plex
    tribulalio,
    ut sic
    capiantur
    isti truomodoilli :
    quiaAssyrii,qui
    modo
    quasi spinx
    se
    complecluntur,
    percutientur
    ab
    angelo
    Domini.Hocfaclumest
    quan-
    do unanocte
    pereussit
    exeis
    anglus
    cenlumoclo-
    ginlaquiuquc
    millia.
    Quod
    aulem
    sequitur
    : Ex te
    exibit
    cogilans
    conlra Dominum
    maliliam,
    >de Ra-
    psace
    voirait
    intelligi, quem
    misitrex
    Assyriorum
    ad
    blasphemandum
    Deumviventem. Sane hoc
    quod
    iu
    Hebraicaveritalebabetur : Non
    consurgetduplex
    tri-
    bulalio,

    Sepluagintaaperliiisquasiexponenles
    dixe-
    runt: Non
    j
    tuiicabitDominusbisin
    idipsum,
    el sic
    usitatum
    versalurperoraomnium.
    Ait
    ergoprophela
    *
    <
    Quidcogitatis
    contraDominum?Marcionhxrelieus
    G
    171 HAYM0N1SHALBERSTAT.EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BlBL. 172
    duosdeos
    adinvenit,
    unumVeterisTeslamenti
    malum,
    crudelem,
    et
    qui poeuis
    hominumdelectelur : alium
    bonumNovi
    Teslamenti, quem
    dicuntconsummatio-
    neni mundi facturum. Contra hos dicit
    prophela:

    Quidcogitatis
    contra Dominum?
    Ipsequi
    creavit
    mundum, ejus quoque
    faciet consummationem.Ve-
    rumtamenscilote
    quia
    non
    consurget duplex
    tribula-
    tio",
    necbis
    judicabuntur, quia
    inillis
    quosprxsenstri-
    bullio
    affligit,
    futuramdamnationem
    consurgere
    non
    sinit. Et
    peccaioribus
    idcircoDeusad
    praesens
    infert
    supplicia,
    neinxternum
    pereant.

    Quia
    sicut
    spinx
    seinvicem
    complecluntur,
    sic
    conviviumeorum
    pariier polantium.
    Consumenlur
    quasi stipula
    ariditate
    plena.
    >Dehaereticis
    spciali-
    ter
    loquitur, quorumconvivium,
    id est societaset
    necessitudinesamicitix sic
    sunl, quasi spinx
    sein-
    vicem
    complectentes.
    Vel conviviumeorum altare
    dicit et mensam
    Domini, quam
    illi sehabere
    jaclant,
    sedeorumsacramenla animam
    lacrant,
    sicul
    spinx
    corpora.
    Cumenimcontra Dominum
    loquunlur,
    et
    vinoerroris se
    inebriant, ulique pariter polant,
    et
    idcirco consumuntur xlerno
    igni gehennx, quasi
    stipula
    ariditate
    plena.
    Et ex teexibit
    cogitans
    contra Dominummab-
    tiant,
    mente
    perlractans prxvaricationem.

    Aper-
    tissime omnes hxrelici conlra Dominummaliliam
    cogitant,
    cumAriusdicit FiliumDei creaturam
    esse,
    non
    genitum
    ex substanliaPatris,
    sedfactum. Sabel-
    lius dicit unatnin Trinitate
    personam;
    Manichxus
    Christumnon verum,
    sed
    phantaslicumcorpus
    ha-
    buissedlirai.
    Hxc dicil Dominus: Si
    perfecli fuerint,
    et ita
    plures,
    sic
    quoque
    attondenlur,
    et
    perlransibit.
    De
    Assyriis juxta
    litteram dicit :
    Quod
    si
    perfecti
    et
    robusti fuerint, augeantur
    numro cunctarum
    gen-
    lium,
    sic
    quoque
    vastante
    angelo
    Domini attonden-
    lur,
    idest
    minuantur,
    veluli
    capilli forcipe
    faciUime
    prxcidunlur.
    Et
    pertransibit,
    subaudis
    Assur,
    hoc
    est,
    esse
    desinet,
    vel vaslato suo exercitu reverte-
    tur in terrain suam.
    Afllixi
    te,
    el non
    affligam
    te
    ultra. Subaudilur hoc
    tempore per
    hos
    hostes,
    a
    quibus
    nunc obsideris. Nam
    sxpissime per
    alios
    postmoduro
    aflueti sunt. Undeadhucadditur

    Et tune conteram
    virgamejus
    riedorso
    tuo,
    et
    vinculatua
    disrampam,
    idest omnem
    potestatem
    quam
    habet,
    et in
    qua gloriatur,
    sivevincula
    qux
    prxparabat,
    ut
    caplosIigarei.
    Alliore
    sensu,
    si
    per-
    fecti fuerint
    impii
    in
    malitia,
    et
    plures
    in
    numro,
    attondenlur
    per
    mortem,
    et
    pertransibunt atque
    d-
    ficient,
    ita ut non sint.
    Quod
    vero
    sequitur
    : Afllixi
    te,
    ad Ecclesiamdicilur, proraittitque
    ei
    quodpost
    affliclionera
    prxsentis
    vitx
    sequatur
    consolaliosem-
    .
    pilernx
    felicitatis.
    <Et
    prxcipiel super
    te
    Dominus,
    et nonseminabitur ex nominetuo
    amplius.
    >OAs-
    sur,
    ne
    putes
    fortuituevenire
    quodpassurus es, prx-
    cipiel
    Dominusconlra
    te, quiaipsojubente
    susline-
    bismala
    quaeprxdicta
    sunt. <Nonseminabiturexno
    -
    mine
    tuo,
    >idest
    nullus nascetur ex
    te, qui
    extuo
    vocelur
    nomine,
    el hxres
    ejus appellelur.
    Ut enim
    A
    liber Isaix
    dclart,
    statimut Sennacheribreversus
    est
    Niniven,
    fugiensplagamquamanglus
    Domini
    circaeum
    fecerat,
    interfectus est a filiis
    suis,
    cum
    adoraret in
    templo
    Nesroth deumsuum. Et hocest
    quodsequitur
    : dedomoDei lui
    inlerficiam,
    >ut ibi
    puniaris
    unde
    sperabas
    auxilium. <
    Sculptile
    et con-
    flalile
    ponantsepulcrum
    tuum,
    quia
    inhonoratus
    es,
    ut inter aras et idolaac
    pulvinaria,
    nefarius san-
    guis
    tuus effundatur. Referamus hxc moraliier ad
    hxrelicos, quibusprxdicitur quod
    cumea
    passi
    fue-
    rint
    qux
    dicla
    sunl,
    nequaquam
    animx
    deceplorum
    exeorum erroribus
    accipient
    nomina
    amplius, nec
    spargant
    ultraseminafalsilatis. Et dedomoDei
    lui,
    idest ecclesiis
    malignantium
    interficiam
    sculptile
    et
    confiatile,
    id est omnem
    pravi dogmalis
    idolola-
    B triam. Si enimavaro
    pecuuia
    deus
    est,
    et
    guloso
    deusventer
    esl, ergo
    et hxreticis
    ipse
    suus
    error,
    quem
    confinxerunt de cordibus
    suis,
    idolumet
    sculptilepotest
    diei.

    Ecce
    super
    montes
    pedes
    evangelizanlis
    et an-
    nuntiantis
    pacem: Clbra, J uda,
    feslivitates
    tuas,
    et reddevota
    tua,
    quia
    non
    adjiciel
    ullra ut
    pertrans-
    eat in
    te,
    Belial universusinteriit. >
    CAPUT II.

    Ascendit
    qui dispergat
    coram
    te, qui
    cuslodial
    obsidionem.>
    Legimus
    inlibro
    Paralipomenonquod,
    obsidente Sennacherib
    Hierusalem,
    non
    potuerunt
    Hierosolymitx primo
    mense
    (id
    esl
    Aprili)
    Pascha
    facere. Cxso autemexercilu
    ejus per angelum,"
    et
    C morte Sennacherib
    nunliata,
    secundo
    mense,
    idest
    Maio,
    fecerunt
    phase
    inlxlitia. Ail
    ergopropheta
    :
    O
    J uda,
    ne sis
    sollicitas,
    et ne
    limeas, quia
    inter-
    fectus est hoslis tuus. Eccevenit libi
    nuntins,
    mon-
    tes et collesvelocissime
    transcurrunt,
    et annuntiant
    tibi
    pacem
    et liberalionemurbis de
    imperio
    Senna-
    cherib.
    Ergo
    clbra
    feslivitates,
    redde vota
    gau-
    dens, quia
    salvavitte
    Dominus,
    et Belial lolusinter-
    iit,
    idest omnisexercitus cum
    rege
    suo.
    Interpre-
    tatur autem
    Belial,
    absquejugo. Mysliceprxcipilur
    Ecclesix,
    quam
    diabolus
    gravissimojugo
    idololatrix
    premebat,
    ul liberata
    per
    Domini
    passionem,
    cl-
    brai
    feslivitates,
    et reddat Dominovota laudalio-
    num cum
    angelis interemplo Belial;

    qux
    enim
    communicatioChristi adBelial?

    Hoc
    ipsum
    dicen
    "
    dum
    esl,
    si
    quando
    Ecclesiama
    perseculoribus
    et
    adversariis
    librt,
    ut celebret
    spiritualis
    lxtitix
    festa,
    et votum
    graliarum
    reddat Domino. Con-
    templare viam,
    conforta
    lumbos,
    robora virtutem
    valde, quia
    reddidit Dominus
    superbiamJ acob,
    sic
    superbiam
    Isral, quia
    vastatores
    dissipaverunteos,
    el
    propagines
    eorum
    corruperunt,
    >Ad Niniven
    rursum
    prophetae
    sermo
    dirigitur,
    et dicilur ei :
    Absque
    dubio veniet Nabuchodonosor, qui
    te de-
    slruat. oNinive,et
    agros
    tuosdevastet.
    Quiaigitur?
    inevilabiletibi imminet
    bellum, prxdico
    libi,
    co;i-
    teraplare diligenter
    viamet iter
    per quod
    venturus
    esl
    tortor,
    et
    accinge.
    lumbos,
    roborael exhorlarc
    virtutemexercitus
    lui, quia
    sicut ultusest Dominus
    173 ENARRAT10IN
    NAHUM
    PROPHETAM. 174
    J udam,
    idest duas tribus de
    superbia Sennacherib,
    J
    siculciscetur
    Isral,
    idest decem
    tribus, qux
    in Ni-
    nive
    caplivx
    tenenlur. Hocest enim
    quod
    dicit: Sicut
    reddidit Dominus
    superbiam J acob,
    id est
    super-
    biam
    quam
    exercuerant
    Assyrii
    conlra
    J acob,
    idest
    J udam,
    sic reddel
    superbiam Isral,
    id est
    quam
    fecerunt
    ipsi Assyrii
    contra
    Isral,
    idest decemtri-
    bus.
    Myslico
    sensu
    , prxcipitur
    nobis ul
    contemple-
    mur viam
    per quant
    ambulaturi
    sumus, hoc esl ut
    oculunt mentis
    dirigamus
    inviam
    fidelem, per quant
    veniamusadeum
    qui
    dicit :
    Ego
    sumvia.
    Deinde
    videbitpur [(. jubemur]
    lenere
    lumbos,
    ut mortifi-
    cemus innobisomnesillicitos
    appetitus
    carnis. Ter-
    tio
    prxcipitur
    ut roboremus
    virtutem, quo possi-
    mus
    pugnare
    adversusriiabolum.

    Clypeus
    foniuin
    ejus ignitus,
    viri exercitus'
    ejus
    in
    coccineis,
    ignex
    habenx currus in die
    prx-
    parationis ejus,
    et
    agitatores consopiti
    sunt,
    iniline-
    ribus conturbati sunt. >Secundum historiam con-
    scribitur exercitus
    Cbaldxorum,
    veuiens conlra Ni-
    niven,
    el narralur
    pompaprxparantiura
    se in bel-
    lum.
    Clypeus (inqnil)
    fortium
    ignitus,
    id est
    vibrans et
    quasi fulgurans.'
    Viri in
    coccineis,

    idest vestibuscoloris
    coccinei,
    ut
    ipsa
    vestiumsimi-
    litudo terrorem
    ignis
    et
    sanguinis speciemprxsen-
    laret. <
    Ignex habenx,
    >ob nimiara feslinaiioneiu
    prxparanlium
    sem
    prxlium.
    <
    Agilatores consopiti
    sunt. Nonest
    (inquit)
    mirant,
    si tant velocitcr ve-
    niuut,
    cum
    agilalores,
    idest rectores vel Isral vel
    Assyriorumconsopiti
    sunt. Mislimenimsermocon-
    texilur : et nunc dicitur
    quod
    Isral
    passas sit,
    '
    nunc
    quid Assyrii
    fecerint,
    n.ne
    quid Babylonii
    contra
    Assyrios
    velinl
    agere.

    Quadrigx ejus
    collisx
    sunt in
    plateis.
    >Tanla
    (inquit)
    est mulliludo com-
    ntisli
    agminis, ut-quadrigx
    in
    plateis,
    dura viam
    nequeunl prx
    mullitudine
    reperire,
    inter se colli-
    riantur. <
    Aspectus
    eorum,
    >id est
    Babyloniorum,
    <
    quasi.lampades,quasi fulgura
    discurrentia >
    ut anle
    solo visu adversarios lerreant
    quam
    mucrone fe-
    riant.

    Recordabitur fortium
    suorum,
    ruent inilineri-
    bussuis. Velociterascendenl muros
    ejus,
    et
    prsepa-
    rabitur umbraculum.

    Tune
    (inquit) recordabitur,
    populusAssyriorum
    fortium
    suorum,
    et
    quxret
    eos
    qui jam
    in itineribus corruerunt. Velociler ascen-
    ,
    dent murum Ninivx ad
    defendendum,
    et
    propter
    longara
    obsidionem
    prxparabunt
    sibi iirabraculum
    adxstus
    pellendos.
    Portx fluviorum
    aperlx sunt,
    et
    templum-
    ad
    solum
    dirutum,
    el miles
    captivus
    ahductus
    esl,
    et
    ancillx
    ejus
    minabamur
    gemenles
    ul
    columbx,
    murmurantes in cordibus suis.

    Quid (inquit pro-
    phela) fuit, quia
    hxc
    fecerunt,
    cum nulliis
    possil
    Dei resistere
    disposition!
    ?Nam
    caplaNinive,
    aperlx
    sunt
    portx fluviorum,
    idest raullorum
    populorum,
    quia
    illa civitas instar
    fluminupi habebal civium
    multitudinem.
    Templum, regnum
    dicit,
    quod
    de-
    slruendum est. Miles
    captivus,
    omtes
    generaliter
    <iui
    in
    Babylonem
    abducti
    sunt,
    anciUas,
    minores
    A
    urbes vel castella ei
    viculos,
    sive
    mulieres, qux
    captivx
    ducebantur.
    Quod
    vero dicil :
    Gemenles
    ut
    columba;,
    oslendit
    quod
    tantus erat
    terror,
    ut
    ne
    quidem
    in
    singultus
    vel
    gemilusprorumperet
    do-
    lor,
    sedinter setacite
    plangerent,
    imitantes
    gmi
    tum columbarum. Possunt hxc omnia ad finem
    mundi
    referri, quando
    inleribit omnis armatura dia-
    boli. Tune allidentur currus in
    plateis,
    hoc est in
    laits sxculi itineribus coarctati
    angustia lemporis
    et
    instantis
    judici
    1.
    Aperienlur portx qux
    clausx
    erant,
    id est revelabuntur omnia
    qux
    latuerant.
    Tune
    miles,
    idest diabolus
    princeps
    mundi
    hujus,
    cura
    ancillis,
    idest Cumanimabussibi
    per peccatum
    subditis,
    ad infernum
    captivus impelletur.
    Possunt
    quoqueper
    ancillas inbonam
    partem accipi simpli-
    B ces animx et
    fidles, qux
    ducentur
    gaudenles,
    et
    columbinomurmure confessionisDeum
    laudantes-
    Et Ninive
    quasi pi
    seina
    aquarumaqux ejus,
    ipsi
    vero
    fugerunt. State, state,
    et non est
    qui
    reverla-
    lur.
    Oslendit
    quod captis
    minoribus
    civitatibus,
    quas supra
    filias
    vocaverat,
    ipsa
    Ninive
    tnetropolis,
    qux
    tarloshabebat
    populos,
    ut
    aquis piscinx
    pos-
    sint
    comparari,
    remansil
    expugnanda,
    et sinemili-
    tate taniant habuerit
    multitudinem,
    dumnuUuses-
    set
    qui
    hostibus resisteret. Et clamante
    ipsa
    civi-
    tate,

    State, slate,
    >
    portas claudite,
    murumconscen-
    dite,
    nuUusesset
    qui audirt,
    sedomnes
    terga
    ver-
    terenl,
    et urbem ad
    prxdandam diraitterent. Di-
    citur
    ergo
    ad
    Babylonios, quia
    illi
    fugerunt,
    vos

    Diripile argentum,
    diripile
    aurum
    ,
    et non est
    C finisdiviliarum et
    opum

    ex omnibus vasis desi-
    derabilibus,

    qux
    lanto
    temporecongregatx
    sunt
    ;
    . nec tantumilli sufhciebanl
    prxriari,
    quantumprxria
    se
    diripientibus
    Offerebat.
    Mystice
    Ninive
    mundum
    diximus
    figurari, cujus aqux
    non
    maris, non flu-
    minum,
    non
    fontium, sed
    aquis piscinx
    similesesse
    dicuntur, qux
    non
    habent
    aquas
    jugiter manantes,
    sed
    pluviales,
    et brevi fine
    conclusas,
    quia
    hxteti-
    corura
    dogmataquasi
    de coelo
    lapsa,
    et extra fou-
    tent Ecclesix
    sunt, quamvis
    magna
    el
    coelestlavi-
    deaiiiur
    promittere. Ipsi fugerunt recedentesa
    Do-
    mino,
    nec
    per poenitentiam
    redire
    volonts,
    licet eos
    horletur Dominus ad
    poenitentiam, et dicat :
    Re-
    vertintini
    ,
    filii
    , revertentes,
    et sanabo
    contritio-
    nes vestras. iorum divitiae
    ,
    hoc est
    scieniix
    glo.
    D
    rialio
    diripictur
    et ad nihilum
    redigetur.
    i
    Dissipata
    el scissaet dilacerala
    est,
    el cor ta-
    Descens,
    el dissolttlio
    geniculorum,
    et
    defeclio in
    cunclis
    renihus,
    et facis omnium sicut
    nigredo
    ollx. Sub
    figura
    mulieris
    dissipatx
    el
    dilaceratx,
    describilur
    qualis
    fueril
    Ninive
    tempore
    caplivilalis,
    tabescens
    corde,
    dissolutis
    genibs,
    et
    prx terroris
    magnituriine
    facis
    eorum
    pallore
    dformes,
    ollx
    combustx
    siniililudiiicm videbantur
    habere.
    Qux
    omnia
    juxta
    litteram
    licet in Ninive sint
    complta,
    quando
    a
    Nabuchodonosor
    capla esl, tamen in fu-
    tnro
    judicio super impios
    ventura
    creduntur.
    <Ubi esl liabilaculuin
    leonuin,
    el
    pascua catulo-
    riiiit leonuin? >
    Habitaculum
    leonum, Niniven di-
    178 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS L COMMENT.BIBL. 17C
    cit, quondam
    aulam
    regiam,
    et in
    qualeones,
    id
    est,
    potentissimi
    et crudelissimi morati fuerant. Ad
    quam
    ivit
    leo,
    ut
    ingrederetur
    illuc catulus leonis. i
    Rex
    Babylonis
    Nabuchodonosor
    leo,
    et catulus leonis
    subregulus ejus.
    Et non est
    qui exterreat,

    qui
    ei
    rsistt.
    Leo
    cepit
    sufficienter catulis
    suis,
    >id esl Na-
    buchodonosor viclor
    jure
    cuncta
    possedit.
    Et ne-
    cavit leoenis
    suis,
    id est urbibus
    suis,
    vel certe
    uxoribus
    captivas
    inservttutem tradidit. Et
    imple-
    vit
    prxda speluncas
    suas,
    et cubile suum
    rapina,

    idest civitates et castellasua sive
    scrinia, aura,
    ar-
    gento
    , omnique preliosa supelleclile complevit.
    J uxta
    tropologiam,
    cum Ninivevastata
    fuerit,
    hoc
    est cum mundus
    qui
    in
    maligno positus est, per-
    transierit,
    dicent sancti exsultanles : Ubi est habi- ;
    taculum
    leonum,
    id est
    dxmonum,
    et ubi
    pascua
    catulorum
    malignorum spirituum, qui rugientes
    ut
    rapiant,
    et
    quxrant
    a Deo escam sibi? Ad
    quam
    Ninivenivit
    leo,
    id est
    diabolus,
    et
    catulus
    leonis
    Antichristus,
    de
    quo Apostolus
    : Adversarius vester
    diabolos
    tanquam
    leo
    rugiens,
    >etc. Hune leonem
    ante adventumChristi non fuit
    qui exterreret,
    do-
    nec
    supervenit
    fortior
    illo,
    et
    ahigavit
    fortem,
    et
    speluncas ejus, (id
    est abdita
    iiiferoruni)
    scruta-
    nts
    est,
    et
    rapinas
    ejus (id
    est homines
    quos
    tene-
    bat)
    ab
    ejus potestate eripuit.
    <Ecce
    ego
    ad
    te,
    dicit Dominus
    exerciluum,
    et
    succendam
    usque
    ad fumum
    quadrigas
    tuas et
    leunculos tuos comedet
    gladius,
    et exterminabo de
    terra
    praedam
    tuam,
    et non audietur ultra vox
    '
    nuniiorum luorum.
    >O
    Ninive,
    hxc omnia
    quxprx-
    dicta
    sunt,
    non
    alio,
    sedme
    agente, patieris.
    <Ecce
    ego
    ad
    te,

    qui
    aclor sumhorum
    omnium,
    succen-
    dam
    usque
    ad
    fumum,
    id est
    usque
    ad consumma-
    tionem: nam dficiente
    ign
    et
    ligno consumpto,
    fumus remanet. Et catulos
    tuos,
    idest nubiles et
    subregulos
    tuos, devorabit
    gladius.
    Exterminabo de
    terra
    prxdam
    tuam,
    ut non ultra eam
    dvastes,
    nec
    tributa
    exigas.
    Hxc omnia
    qux
    adNiniven dicun-
    tur,
    in
    judicio super
    diabolum et
    ejus complices
    ventra sunt.
    CAPUT III.
    t
    Vx,
    civitas
    sanguinum,
    universa mendacii di-.
    laceratione
    plena,
    non recedet a te
    rapina.
    De-
    scribitur
    potentia
    Ninive
    civitatis,
    et sub
    quadam
    lamentatione crudelitas
    ejus arguitur.
    Vx
    (inquit)
    civitas
    sanguinum
    et
    homicidiorum,
    in
    qua
    nulla est
    vetitas,
    sedomne
    mendacium, plenarapina
    et lace-
    ratione
    proedarum,
    a
    qua nunquam rapina
    re-
    cessit.
    Vox
    flagelli,
    et vox
    impetus rotx,
    et
    equi
    Ire-
    menus,
    et
    quadrigx fervenlis,
    et
    equitis
    ascenden-
    tis,
    et micantis
    gladii,
    et
    fulgurantis hasts,
    et
    multitudinis
    interfectx,
    et
    gravis
    ruinx. >
    Vocem
    pro
    sonitu
    posuit.
    Pulcherrima
    descriptio
    exercitus
    ad
    praelium
    se
    prxparantis.
    Nec est finis cadave-
    rum

    eorum, quia
    in civitate
    prostrali
    erunt. Et
    A corruent in
    corporibus
    suis. Vel insuanultitudine
    duminter senimium
    constipantur,
    vel in cadaveri-
    bus interfectorum.
    Propter
    multitudinemfornica-
    lionummeretricis
    speciosx
    et
    gratae
    ethabenlisina-
    leficia,
    qux
    vendidit
    gentes
    in fornicationibus
    suis,
    et familiasin maleficiis suis >Meretricem
    Niniven,
    vel
    propter idololatriam,
    vel
    quia
    omnium
    gentium
    erat
    emportant,
    et
    negotiationes
    vel merces earum
    suscipiebant
    : et idcircocum omnibus
    gentibus
    for-
    nicabantur,
    et omnium
    gentium
    idolis serviebant.
    Et idcirco vocatur meretrix
    speciosa
    et
    grata
    et ha-
    bens maleficia. Studebant
    magicis artibus,
    et mul-
    tas
    gentes
    sub sua ditione tenebant. Altiori
    sensu,
    Ninivemundum
    dsignt,
    in
    quo plurimusjustoruni
    funditur
    sanguis,
    in
    quo
    hxrtici
    gladio lingux
    sux
    B
    homines interficiunt. Audiuntur in eo voces
    flagello-
    rum, quia
    multx tribulationes
    justorum. Ergo
    ca-
    dent in
    corporibus suis,
    cum
    per
    nimiam
    libidinem
    suamdbilitant
    corp'ora,
    vel eliaminsuiscadunt cor-
    poribus, quia,
    ut ait
    Apostolus
    : <
    Qui fornicanlur,
    in
    corpus
    suum
    peccant.
    >Ibi
    cadunt,
    ibi damnationem
    oeternx mortis
    acquirunt.

    Ecce
    ego
    ad tedicit Dominus
    exerciluum,
    et re-
    velabo
    pudenda
    lua infacie
    tua,
    et ostendam
    genti-
    bus nuditatem
    tuam,
    et
    regibus ignominiamtuam,
    et
    projiciamsuper
    te
    abominationes
    ,
    et contumeliis
    te
    afliciam,
    et
    ponam
    te in
    exemplum.
    Adhuc Ni-
    nive comminatur
    Deus, quod
    ostendat
    gentibus
    ignominiamejus,
    ut illi
    qui
    cumea fornicati
    sunt,
    ipsi
    eam
    despiciant
    et contumeliis
    afliciant, sitque
    C
    omnibus in
    exemplum.
    Est autem
    tuetaphora
    inu-
    lieris
    adulterx, qux
    cumfuerit
    deprehensa, produ-
    citur in
    mdium,
    et ante omniumoculos
    damnatur,
    et fit
    exemplum
    exteris mulieribus. Hxc autem et
    ad mundum
    tropologice
    referri
    possunt, cujus pu-
    denda infaciemDominus
    revelabit,
    cumeumfaciet
    videreerrores suos. Ostendet eliamnuditatem
    ejus
    gentibus,
    ut
    intelligant quod
    condemnandussit mun-
    dus
    isle, qui
    dum
    putatur teneti,
    fugit
    : et nuUi
    amatorum fuient
    servat,
    sed cummiseras homines
    deceperit,
    tradit eos xternoe
    perditioni.
    Et erit omnis
    qui
    viderit
    le,
    resiliel a
    te,
    et di-
    cet : Vastata est Ninive.
    Quicunque(inquit)
    vide-
    rit vastatam
    Niniven,
    et in
    exemplum
    omnibus
    po-
    j.
    si
    tam,
    resiliet ab
    ea,
    timens involvi in simili
    poena,
    et miserans eamdicet :
    Quis
    commovebit
    super
    te
    caput?
    unde
    quxratn
    consolatoremtibi?
    Quis
    tuus
    erit
    consolalor, qux
    dumin tuafuisti
    prosperitale,
    nulli
    miserebaris,
    nec
    parabas
    tibi sociumin
    luctu,
    tan-
    quamsemper felix, semperposses
    essedomina?Sedet
    noscum
    consideramusnaturammundi
    labilem,
    etom-
    nem
    ejus gloriam
    velocissimo cursu
    transira,
    tune
    resilimus ab
    eo,
    hoc est subtrahimus nos abamore
    ejus,
    odiohabemus
    concupiscenlias ejus, qux
    mer-
    gunt
    in
    interitum,
    et ea
    qux
    sunt oelerna
    incipimus
    desiderare.

    Nunquid
    melior es ab Alexandria
    populorum,
    qux
    habitat in fluminibus?
    Aqux
    in circuitu
    ejus,
    cujus
    divitiaemare.
    Aqux
    mri
    ejus.
    Aiumoniu-
    177
    ENARRATIOIN NAHUMPROPHETAM.
    178
    terpretatur populusAlexundrioe,describilurque
    situs
    ipsius
    Alexandrix. Hebraice enim NomaAlexandria
    dicitur.
    Loquitur ergo propheta
    ad Niniven: Nun-
    quid
    melior es aut
    potenlior
    es
    populis Alexandrix,
    qux super
    Nilumet mare
    posita ,
    hinc indeflumini-
    nibus ambitur? t
    Aqux
    incircuitu
    ejus.
    >Ex una
    enim
    parte Nilo,
    ex alia lacu
    Mareotico,
    ex tertia
    mari
    cingitur.
    <
    iEthiopia
    fortiludo
    ejus,
    et
    ^Egyptus,
    et nonest
    finis. Africaet
    Libyes
    fuerunt in auxilio
    tuo,
    sedet
    ipsa
    in
    transmigrationem
    ductaest in
    captivitatem.
    >
    Quid
    jEthiopia
    et
    jEgyplus
    et
    cxterx, quas
    descri-
    bit,
    nationes in
    prxsidio
    fuerint
    Alexandrix, ipse
    situs
    provinciarum
    oslendit. Sedet
    ipsa (inquit)
    in
    transmigrationem
    ducetur. Parvuli
    ejus
    elisi sunt
    in
    capite'omniumviarum,
    et
    super inclytosejus
    mi-
    serunt
    sortent,
    et omnes
    optimales ejus
    confixi sunt
    in
    compedibus.Et
    tu
    ergoinebriaberis,
    et eris
    despe-
    cta,
    et tu
    quoeres
    auxiliumabinimico. Hxc descri-
    bit
    propheta,
    ostendensquxetquam
    crudeliavictores
    victisfaciantmala: nulli
    xlali,
    nulli
    sexui,
    nulli
    par-
    cant couditioni. Cum
    ergo
    hxc
    passura
    sit Alexan-
    dria
    potentissimacivitas, quidmiraris,
    o
    Ninive,
    si
    etiamtibi hxc
    ipsa
    evenerint ? Et tu
    ergo
    bibes de
    eodem
    caUce,
    et ad tanlamvenies
    ignominiam
    et
    necessitatem,
    ut etiam ab hostibus tais
    postules
    auxilium.

    Omnes munitiones tux sicut ficuscum


    grossis
    suis,
    si
    concussxJ uerint,
    cadent inos comedentis.
    >
    Omnia
    (inquit)
    firmamentamri
    tui,
    videlicetbella-
    tores
    tui,
    sic erant sicut ficus
    primilivx, quasgros-
    sos
    vulgodicunt, qux
    concussaleviter ab arborede-
    fluunt,
    et cadunt in os
    comedentis, pari
    modoet tu
    facillime
    eapieris,
    nec multus in
    capiendo
    labor erit
    mililibus. Hxc
    juxta
    litteram. Secundum
    allegoriam,
    quia
    Ammon
    populi interpretantur,
    talis
    potest
    esse
    sensus: Constderate
    populosEcclesix, qui
    siti sunt
    super
    amnes
    propheticos,
    et habent incircuitu flu-
    minadoctoram.
    Cujus
    initiumamari
    est,
    id est a
    lege
    VeterisTestament!
    amara,
    et
    quam
    nemosine
    lege
    Chrisli
    potuit adimplere.
    Habet in defensione
    iEthiopiam
    : t
    J Elhiopiaprxveniet
    manus
    ejus
    Deo
    (Psal. LXVII)
    :
    qux
    etiam
    per jEgyptumfiguratur,
    quoniam
    intenebrisanteChristi scienTiamversabatur.
    Habetet
    populosLibyx arenosxetsterilis.ac
    solisar-
    dora
    perustx,
    idest eosdem
    gentiles, qui primo
    sine
    humore
    spirilualisgratix etlavacrobaptismalissqua-
    lebant. Cumhxc omnia
    habeat,
    nisi tamen cuslo-
    dierit omni
    diligentia
    suum
    cor, ipsa quoque
    ca-
    ptivaducetur,
    et
    parvuli ejus
    rudes infide
    elidenlur,
    et
    prxcipitabuntur
    in
    peccatum,
    et
    hostes,
    idest
    spiritualesadversarii, prxclaras ejus
    virtutes anni-
    hilabunt.
    <Ecce
    populus
    tuus mulieresin medio tui. Ini-
    micis luis ad
    apertionem pandentur portx
    terrx
    tux,
    devorabit
    ignis
    vectes tuos.
    Aquampropter
    ob-
    sidionembauri
    libi,
    exstruemunitiones
    luas,
    intra
    in lutumet
    calca, subigens
    tene laterem. Ibi come-
    detle
    ignis, peribis gladio,
    devorabit teutbruchus
    :
    A
    congregare
    ut
    bruchus, mulliplicare
    ut locusta. Plu-
    i resfecisti
    negotiationes tuas, quam
    stellx sunt coeli.
    Bruchus
    expansusest,
    et
    avolavit;
    custodestui
    quasi
    locustx,
    et
    parvuli
    tiii
    quasi
    locustx
    locustarum,
    quxconsident
    in
    sepibus
    in die
    frigoris.
    Sol
    orlus
    esl,
    et
    avolaverunt,
    etnon est
    cognitus
    locusearuni
    ubi fuerint. Adhuc ad Niniven sermo
    dirigitur.
    Non
    (inquit) mirum,
    si tamfacilisest subversio
    tua,
    sicut excussio
    primitivarumficorum,
    cumomnis
    po-
    pulus
    tuus effeminatus
    sit,
    et
    nequeat
    rsistera. Pan-
    dentur
    ergoportx,
    non
    amicis,
    sedinimicis. Vectes
    quibusclaudebantur, ignis
    absumet.
    Quia
    ergolonga
    erit
    obsidio,
    bauri tibi
    aquam,
    et cura ne
    potus
    de-
    sit obsessis. Muni lurres
    tuas,
    intra in
    lutum,
    sub-
    audisnudis
    pedibus,
    et
    calca,
    subaudis
    illud,
    subi-

    gens,
    hocest macerans et
    compingens
    : et cuminde
    feceris
    lateres,
    tene
    illos,
    et obstrue
    interrupta
    mu-
    rorum.
    Prope
    est enimobsidio. Sedcumhxc om-
    nia
    feceris, gaudeoperibus,
    et tam
    velociter,
    veluti
    bruchus dvort herbamlerrx. Sedet cumimmen-
    sambellalorum multitudinem
    congregaveris,
    ita ut
    brucho densissimoet locustis
    comparari possit,
    et
    cumin unum
    congesseris
    omnes thesauros et divi-
    tias, qui
    non
    possunt numerari,
    sicut nec astra
    coeli,
    sic in momento
    temporis
    amitteshxc
    omuia,
    sicut
    ;
    locusta et bruchus vel
    atelebos, sole inca-
    lescente
    avolant,
    nec
    reperiuntur.
    Trs enim sunt
    species locustarum,
    locusta
    major
    et
    volans,
    bruchus locusta sine
    alis,
    atelebos minimum
    r
    genus
    et
    slridulum,
    inter locustamet
    bruchum,
    modicis
    pennis reptans potius quam
    volans. Na-
    tura est omnium locustarum ut
    frigore torpeant,
    volitent calore.
    ,Tropologicepopulus Ninive,
    sx-
    culares homines
    sunt,
    ilacarnis
    passionibus
    et il-
    lecebris
    evirati,
    ut mulieribus
    comparentur,
    et nihil
    virile
    possideant. Quapropter aperientur portx
    eo-
    rum,
    idest sensus
    corporisinimicis,
    idest daemoni-
    bus. Habent vero
    quasi
    fortissimosvectes rationem
    et
    intellectum, quibus poterant oppilare
    sensum
    suum. Sedhosvectes consumet
    ignis, quia supe-
    rantur
    ignitis
    diaboli
    jaculis.
    Unde
    prxcipitur
    tali-
    bus,
    ut
    aquam
    sermonis divini hauriant.
    Aquam
    enim
    profundam
    dicit Salomonex ore
    viri,
    et ibi in-
    venient
    aliquod
    salutis remedium. J ubetur
    quoque
    U
    sumere lutumet
    subigere,
    et lateres
    conficere,
    ut
    meminerit sedeluto
    cohfictum,
    mortalem
    sumpsisse
    conditionem. Sed
    ipsum
    lutum
    aqua
    sermonis Dei
    temperet,
    ut lateres conficiat
    quibus
    munitio con-
    struatur,
    neiterumhostis
    per portas possit ingredi,
    hoc est
    exemplisScripturaruminslruatur,
    ut scit
    diaboli rsistera tentalionibus. Deinde
    jubetur
    ut
    multiplicetur
    sicut
    bruchus,
    hoc esl crescat et au-
    geatur
    numro
    virtutum,
    ut sicut ante
    mulliplicabat
    mundanas
    negotiationes,
    itamultitudinem
    peccato-
    rum
    exxquet
    mullitudinevirtutum.
    Dormitaverunt
    pastores tui,
    rex
    Assur, sepe-
    lientur
    principes
    tui. Lalilavit
    populus
    tuusin mon-
    tibus,
    et non est
    qui congreget.
    >Cum
    (inquit) po-
    pulus
    tuus
    effeminatus,
    et
    quasi fragilis
    ut mulierc"
    ,79 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I,
    -
    COMMENT.BIBL. 180
    fuerint,
    nonmirumsi riormierint
    pastoras
    lui,
    idest
    principes
    et
    subregnli
    tui. Et si edomii sunt vel in-
    terfecti, qui prtmi
    in acie stare
    debuerant, disper-
    sus est
    populus
    tuus ob timoremvenientis Nabucho-
    donosor
    : interfectis enim
    principibus , reliqua
    mul-
    litndo imbellis
    dispersa
    est in
    montibus,
    et non est
    qui congreget fugienles,
    et ad resistendum
    cogat
    exercitum.
    Nonestohscura contritio
    tua, pessimaeslplaga
    tua,
    idest non
    parva,
    et
    qux possit latere, qux
    a
    nullo medieorum
    possit
    curari. Omnes
    qui
    audie-
    runt auditionem
    tuam,
    compresseront
    manum su-
    per
    te. >Manifestant est
    quiaquicunqtte
    audierint
    siibversam
    Niniven,
    et
    regemquondampotenlissi-
    munt
    prostratum , slupebunt
    attoniti tanlx rei ma-
    gnttudine,
    et
    compriment manus,
    ut soient facere
    stupentes,
    vel certe
    prx gaudio
    insultantes rttinx
    tux, plattdent
    manibus. Cur autem
    hoc,
    ostendit
    :
    subdens :
    Quia super quem
    non transiit malitia
    tua
    semper?
    >Idcirco
    (inquit)
    nullus
    potest super
    le
    dotera,
    et vulneri tuo dare
    lacrymas, quia
    nullus
    -
    est
    super quem
    malitiatuanontransierit. Nec
    dicit,
    A sleterit,
    sed
    transierit,

    quia
    malitia
    Assyriorum
    et
    superbia
    eorum transitoria et caAtca
    eral,
    nec
    semper poterat permanere. Tropologice
    hxc verba
    ad mundi
    principem
    referri
    possunt. Qui quondam
    gloriabaltir
    : Incoelum
    conscendam, super
    astra
    coeliexallabo solium
    meum,
    cui etiam
    exprobrans
    propheta,
    dicit :
    Quomodo
    cecidisti de
    coelo,
    Luci-
    fer, qui
    mane oriebaris?
    Dicitur
    ergo
    et
    per apo-
    strophant
    : O
    Assur,
    dormierunt
    pastores
    lui inad-
    ventu Christi
    Domini, quiapascebant homines non
    in
    salutem,
    sedul
    saginatos
    omni imntunditia et
    -iniquilale,
    avidius eos devwarent.
    Populus tuus,
    qui
    le
    quondamcolebat, discessit a
    te,
    et
    cool'ngit
    ad
    montes,
    ad
    apostolorum
    et docloruut
    prsesidia.
    El nunc omnes
    insultant
    libi, qui
    a te
    decepti
    fue-
    B
    rant, quia
    aut nullus aut rarus
    est, quem
    non ali-
    quandodeceperisj
    et
    super quem
    non transierit ma-
    litia tua.
    Super quem
    eaira stat
    malitia, non
    potest
    insullare ei. Cumvero transierit
    malitia,
    et
    succes-
    seril
    bonitas,
    tune
    insullabuiil
    diabolo,
    et bonis
    ope-
    ribus
    quasi complosismanibus
    super
    eum
    concrepa-
    bunl.
    IN HABACUC PROPHETAM.
    Habacuc
    propheta, qui apud
    Hebrxos Chabacuk
    dicitus., prophetavit jamJ uda,
    id est duabustribu-
    bus a Nabuchodonosor in
    caplivilatem
    ductis.
    Quod
    scire
    possumus
    ex libro
    Danielis, qui
    fuit unus ex
    captivilate
    J udx,
    ad
    quem
    cumin lacu
    positus
    es-
    set,
    hic
    prophela
    cum
    prandio
    de J udxa
    per ange-
    lum
    deportatus
    est.
    Interpretatur
    autem Chabacuk
    amplexans,
    sive
    amplexatio, quia
    amabilis Domini
    fuerit,
    vel
    qnia
    luctatus est cum
    Domino,
    el
    quasi
    quodam
    ceriamine eum
    auiplexus
    sit. Nullus enim
    prophetarum
    tam audacter ad
    disceptationem prx-
    simtpsil
    Dominum
    provocare
    et dicere :
    Usque-
    qno, Domine, clamabo,
    etc.
    CAPUT PRIMUM.
    Omis
    quod
    vidit Habacuc
    propheta. Ubicunque
    in
    prophetis
    omis
    ponilur, pondus
    ntiseriarum et
    aftlictio
    designalur.
    Attendendum autem
    qnod
    se-
    qaUuv
    :
    Quod
    vidit Habacuc
    propheta.
    Videbat,
    id
    est
    intelligebat qux
    dicebal,
    nonsicut Montanushx-
    retics
    insanit,
    dicens
    ignorasse prophetas qux
    l-
    qtiebantur,
    et more insanientium ddisseeos sine
    inehte""SOnum.

    Usquequo,
    Domine, clamabo,
    et non exaudies?
    vociferabor ad tevim
    paltens,
    et non Salvabis?
    Loquitur propheta plenus dolore,
    et causatur contra
    Dominum,
    cur
    lemplum
    sibi consecratum et civi-
    talem
    Hierusalem, qux quondamspecialiter
    eivitas
    Dei
    appellabatur,
    a Chaldaeis
    permiseril destrui,
    cur
    eliam
    populum
    ad se clamantem non
    exaudiat,
    et
    vociferantem
    propler
    Vimhostiumnon salvet.

    Quare
    ostendisti mihi
    iniquitatem
    et
    laborem,
    videre
    prxdam
    el
    injustiliam
    contra me? Cur
    (inquit) vixi,
    et ad hoc
    tempus perduclus sum,
    ut
    iniquitatem
    videamet
    laborem,
    id est
    afflietionem,
    quam
    ab hostibus sustineo? Hue dicebal
    propheta
    prx angustia
    mentis
    turbatus,
    el
    quasi
    dubitans
    C
    nihil fieri sine Dei
    providentia,
    veluti
    ignorans
    san-
    ctos tribulalionibus
    probari
    et
    profteeve,
    sicul au-
    rum in
    ign proficit
    addri talent. Sed et hoc
    po-
    test
    diei, quia
    nonex
    persona sua,
    sed ex
    imper-
    fectorum talia
    propheta dicat,
    qui ignorantes
    oc-
    culta Dei
    judicia,
    cumviderint malos
    extoili,
    bonos
    premi,
    audent causari conlra
    Dominum, qui
    scil
    quid, cui,
    vel
    quando coqveniat.
    Taie
    quid
    el
    Psalmista
    dplorai,
    dicens : Ecce
    ipsi peccatores
    el
    abundanles in
    saeculo,
    etc. J ob
    quoque
    enumeralis
    folicitatibus, quibus reprobi slipantur
    in
    mundo,
    ila
    conclusit : Ducunt in bonis dies
    suos,
    et in
    punclo
    ad inferna descendunt. <El factumest
    judicium
    et
    contradictio
    potenlior. Propter
    hoclacerata est
    lex,
    et non
    pervenit usque
    adfinem
    judicium, quia
    im-
    P
    pittsprxvalet
    adversus
    jwslum, proptereaegredietur
    judiciumperversum.
    Dolet
    prophela
    sive
    populus,
    ex
    cujus persona loquitur, quia
    non
    veritale,
    sed
    potentia
    adversumse
    judicatumsit,
    el nihil ex
    lege,
    sed
    per
    vint omnia
    suslinuerint,
    unde
    ipsumjudi-
    ciumnullumfinemhabuerit. Finis enim
    judicii esl,
    judicare juste. Quare
    autem ista dix
    erit,
    oslendit
    subdens :
    Quiairapius,
    idest
    Nabuchodonosor,prx-
    valet adversus
    justum,
    idest J udam. Nechao
    impuis
    rex
    /Egypti,
    adversus sanctttm J osiaut. Daniel et
    trs
    pueri martyres
    servirait
    rgi iniquissimo
    Nabu-
    chodonos$. Potest
    hocet adsanctos
    referri, qui qtie-
    runtur cur contra
    eos
    persecutoreprxvaleant,
    cur
    jndex impiissimus, acceplis muneribus,
    innoxium
    damnet,
    et remit absolvat.
    181 ENARRATIOIN HARACUCPROPHETAM. 182

    Aspicite
    in
    genlibus,
    et
    videle,
    et
    admiratnini,
    cl
    obstupescite, quia opus
    factura est indiebus ve-
    slris, quod
    nemocredel cumenarrabiiur.
    VoxDo-
    mini
    respondentjs
    contra
    hoc, quod propheta
    eau-
    satus fuerat innocenlem
    populum
    ab
    iptpiis supe-
    ratura. Hanc
    (inquit) iniquitatem, quam
    vos
    pulalis
    in soloIsral
    factam,
    cernite inaliis fieri
    genlibus.
    NonenimJ udas tantum et HierusalemCbaldxis tra-
    diti
    sunl,
    sedomnes
    per
    circuitum nationes.
    Diei)
    eliam Nabuchodonosor tantam
    potestatem
    et virtu-
    lem
    habiiurura,
    ut si
    quis
    dixerit, prx
    rei
    ntagnilu-
    dinevideatur incredibile.
    Quod
    vera illud
    opus sit,
    sstendit cumdicil :
    <
    Quia
    ecce
    ego
    suscitabo
    Chaldxos, gentem
    ama-
    ramel
    velocem,
    ambulantem
    super
    latitudinem ter-
    rx,
    ul
    possideal
    tabernacula nonsua.
    i Horribiliset terribilis est : Clialdxoruin
    gen-
    tem fuisse
    pugnacissimam
    el robusiissimam testes
    sunt
    Trogus
    et
    Pompeius a,
    et cxleri
    qui
    barbaras
    historias
    conscripserunt.
    Nec contenta suis
    finibus,
    hue
    illucqne discurrens, vagabatur super
    altitudi-
    nem
    terrx, rapto
    vivenset
    gladio,
    et
    possidens
    ur-
    bes nonsuas. <Ex
    semetipsa judicium
    et onus
    ejus
    egredietur.
    Leviores
    pardis equi ejus,
    et velociores
    lupis vesperlinis,
    et diffundentur
    quits ejus. Equi-
    ts
    namque ejus
    de
    longe
    ventent,
    volabunt
    quasi
    aquila
    feslinansad coinedendum. Omnesad
    prxdam
    venient. t Hocest,
    ex sua
    genteprincipes
    el
    judices
    constiluet,
    nec babebil satellites aliarum
    genlium.
    Vel certe ex
    ipsajudiciumejus egredietur,
    ut,
    sicut
    fecit,
    sic
    recipiat,
    el sicut vastavit
    alios,
    sic
    ipsa
    vastetur.
    Leviores,
    id est velociores
    pardis qui
    ejus, quod
    est animal velocissimum,
    et
    pulchra
    va-
    rielate dislinctum.
    Lupis quoque vesperlinis
    eorum
    equos comparai, quia
    sxviores dicuntur nocte esse
    vicina,
    diurna famin rabiem concilati.
    Comparan-
    tur
    quoque aquilx, qux
    velocissimefeslinat adde-
    voranriunt.
    Sequitur
    : Facis eorumventus
    uraiis,
    et
    congregabit quasi
    arenam
    captivitatem,
    et
    ipse
    de
    regibus triumphabit,
    et
    tyranni
    ridiculi
    ejus
    erunt.
    Ipsesuper
    omnemmunilionem
    ridebit,
    el
    comportabit aggerem,
    et
    capiet
    eam. Tune mu-
    labitur
    spiritus,
    et
    pertransibit,
    et corruet.
    Quo-
    modoadUaluinurenlis venti cuncta marcescunt
    vi-
    rentia,
    ilaad
    aspeelum
    illorumomnia vastabuntur,
    tantusque
    erit numerus
    prxdoe
    et
    captivorum,
    ut
    arenaemaris
    possit xquari, quod
    lamen
    per hyper-
    bolen
    accipiendum
    est.
    Ipsequoque,
    idest Nabucho*
    donosor,
    de
    regibus
    subaudis aliarum
    gentium
    trium-
    phabit.
    Et
    tyranni
    ridiculi
    ejus
    erunt,

    quos
    triumphans
    ante suum currum
    prxcedere
    faciet,
    lantxque
    erit
    superbix,
    ut naturam
    superare
    con-
    tendat.
    Denique
    Nabuchodonosor,
    volens
    capere
    Tyrum
    civitalem in maris medio sitam, jactis
    in
    mare immensis molibus,
    tantum
    comportavit agge-
    rem,
    ut
    pneipsum
    mareinsulamfaceret,
    ut in
    aquis
    pdestre
    iter slatuerit. Ridebit
    (ail)
    super
    omnem
    munilionem, quasi
    facillime
    capi possit,
    et
    compor-

    Exno et eodemduosinducit scriptores


    i
    tabit
    aggerem
    ex
    lapidibuset
    terra,
    capiet eam,
    sub-
    audis munitionem. Tunemutahilur
    spiritus,
    s
    sub-
    audis
    ejus,
    hoc est in
    superbiam erigetur,
    credens
    seesseDeum. Undeet staluam auream erexit
    sibi,
    eamque
    omnes
    gentes
    adorare
    prxcepit.
    Et cumhoc
    fecerit, pertransibit,
    idesl sensumhumanumamit-
    tet,
    et
    ejicietur
    ait
    hominibus,
    et
    post
    hxc
    corruet,
    id est esse desinet. Hxc est fortiludo
    ejus
    doi
    sui. Hoc
    per
    ironiam
    legendumest,
    ut sit sensus.
    Hxc esifortiturio
    quam
    ddit ei Bel deus suus. Talis
    enimfuit
    ejus fortitudo, qualis
    et Belis dei sui. Tro-
    pologice^Chalrixi (qui
    doemonet
    interpretantur)
    ma-
    los
    dsignant
    alios,
    per quos
    vindictam Deus exer-
    cet. immittii enimDeus
    indignationem
    et iram et
    tribulationem
    per angelos
    malos.
    Ipsi
    sunt
    gens
    B amara, quia
    nulli
    parcunl.
    Velox
    spiritualis
    natura;
    subtililaie,
    ambulans
    super
    latitudinem
    lerrx,
    hoc
    esl
    per spatiosas
    sxculi
    vias. Ex
    senteiipso judicium
    ejusegredietur, quia
    ad
    poenam
    secundumsua facla
    tradetur,
    el iliius
    potestati permilluntur impii,
    sicut
    Philetus el
    Heiniogenes, quos Apostolus
    tradidit
    Salanoe,
    ul discerent non
    blasphemare.

    Nunquid
    non tu a
    principio,
    DomineDeus
    meus,
    sancte meus,
    et non moriemur?

    Intelligens propheta
    ex verbis
    respondenlis
    Domini,
    idcircoNabuchodonosorcontra
    J udam,
    vel diabolumcontra
    justos accepissepolesta-
    tein
    juslo judicio
    :
    quod
    vero vivimuset abeo inter-
    fecit non
    sumus,
    tux clemenlix esl.

    Domine,
    in
    judiciumposuisli
    eumid est Nabuchodonosor,
    et
    per ejus poteniiamjuste judices,
    et
    corrigas pec-
    J
    canles. Hocest enim
    quod
    sequitur,
    et
    fortem,
    ut
    corriperes,
    fmtdasti eumid est ad hoc taiitani et
    tant solidamci dedisti fortitudinem,
    ut
    per
    eumcor-
    riperes delinquenies.
    Ilxc
    autem, qux
    ad litteram
    deChaldaeiset
    rege
    eorum
    dicuntur, possunt
    etiam
    ad diabolumreferri, quem
    Deusin
    judicio posuit,
    el
    quasi
    carnifieein forlissimunt,
    ut
    per
    eummalos
    sup
    -
    pliciis
    afficiat,
    bonos aulemafflictos
    probet.
    Mundi sunt oculi
    tui,
    nevideas malum,
    et re-
    spicere
    ad
    iniquitatem
    non
    poleris.
    'Scio
    (inquit).
    Domine, quoi!
    malumcl
    injustum
    non libenler
    aspi-
    cias,
    nec
    polest quisquam
    dubitare de
    juslitia
    tua.
    Verunitamen cur
    permittis Babyloniostanla
    agere,
    et
    ab
    impio
    Nabuchodonosor
    justum opprimi
    Isral.
    !_

    Quare
    non
    respicis super inique agentes.et
    laces
    dvorante
    impiojustiorem
    se? J ustumaulem di-
    ciraus
    Isral,
    non
    quo perfecle juslus
    sit,
    sed
    quod
    in
    comparatione oppriuientis
    impii juslus
    videatur
    Et facis hominis
    quasi pisces
    maris,
    et
    quasi
    reptile
    nonhabens
    principem.
    Sicul
    (inquit) pisces
    maris et irrationabilia
    jumenta
    el
    repiilia
    sine
    prin-
    cipe
    sunt,
    et inlirraiora devorantur
    a
    fortioribus,
    el
    qui jus
    habet
    virium,
    dominalur
    in allerum,
    sic in-
    ter homines nihil valet
    ratio,
    sedfortitudine
    cuncla
    fiunt. Et cum lua
    providentia regantur
    omnia,
    non
    possunt
    seire cur
    impius
    vincat, justus
    vincatur.
    Hoc
    autemdicit,
    non
    quod
    sic
    sentiat,
    sedhumanoe
    impa-
    tienlix
    suscipit
    formam.
    183 HAYMONISHALBERSTAT.EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.B1BL, 184
    <Lotuminbamo
    subievabit,
    traxit illudin
    sagena
    j
    sua,
    et
    congregavit
    in retesuum.
    Super
    hoc Ixtabi-
    tur et exsultabit,
    propterea
    immolabit
    sagenx sux,
    et sacrificabitreli
    suo, quia
    in
    ipsis
    incrassata est
    pars ejns.Quia
    dixerat: Erunt hominessicut
    pisces
    maris,
    servat
    metaphoram piscium.
    Sicut
    (inquit)
    piscator
    millit ham
    uni,
    rete et
    sagettam,
    ut
    quod
    bamo
    capere
    non
    potuerit,
    reli
    comprehcndat
    :
    quod
    autemrate
    evaserit, sagenis
    latioribus
    circumdetur;
    ita rex
    Babylonis
    cumcuncta
    vastaverit,
    et omnes
    gentes
    belloet
    quasi
    dolis
    ceperit, gaudebit
    et sa-
    crificabit
    sagenx
    sux et reti
    suo,
    idolo videlicet
    Belis,
    sive slatux
    aurex, quam
    statuit in
    campo
    Duran, provincix Babylonis.
    Cui
    quasi pinguissimas
    immolabit
    victimas,
    omnesvidelicet nationes
    quas
    vicerat, cogens
    adcultum
    ejus.
    In
    ipsis
    enimidoUs
    incrassata est
    parsejus,
    et
    per
    eacredidit seomnes
    habere divitias. Et cibus
    ejus eleclus, propter
    hoc
    ergo expandit sagenamsuam,
    et
    semper
    inlerficere
    gnies
    non
    cesst,
    >idest
    principes
    et
    rages, quos
    veluli
    magnospisces cepit,
    et suo
    subjugavitimpe-
    rio,
    et
    propterea
    noncesst
    impugnare
    et
    jugulare
    omnes
    gentes.
    J uxta
    tropologiam,
    diabolus
    quem
    rex
    Babylonissignificat,
    misit Itanium
    ,
    primumque
    ho-
    minemtraxit
    de.paradiso,
    et circumdedit eum
    sage-
    niset
    multiplicibus fallaciis,
    et
    per
    eumomnes ho-
    mines constituit
    peccatores.
    Et cibus
    ejus
    ele-
    clus,
    >
    quiadedignatur quosque
    viles et sxculares
    tentare,
    sanclos
    quoque
    et
    perfectos aggreditur,
    et
    nunquam genus
    humanum
    persequi
    et
    decipere
    cesst.
    CAPUT II.

    Super
    custodtammeam
    stabo,
    et
    figatngradum
    super munilionem,
    et
    contemplabor
    ut videam
    quid
    dicatur
    mihi,
    et
    quidrespondeam
    ad
    arguentem
    me.
    Conquestus
    fuerat
    primo propheta,
    et
    responderat
    ei
    Dominusdicens:
    Aspicite
    in
    gentibus,

    etc. Ad
    quam
    Domini
    respousonemtemperavit quaestionem,
    tauquamsuperioris
    dicti
    agenspoenitentiam,
    etblatt-
    dieudodicit: <Deus meus sancte
    meus,
    non nto-
    rieuiur,
    i nihilominustamen
    idipsum,
    licet cumve-
    neratione
    quadam,
    sciscitatusest. >Mundisunt oculi
    tui,
    ut nonvideanl malum.
    Quare
    non
    respicissuper
    iniqueagentes,
    etc. Nunc vero dicit
    exspectare
    se
    quid
    Dominus
    respondeat,
    ut
    quod
    dictum
    fuerat,
    omnibus dicatur.
    Super
    custodiammeam
    stabo,
    >
    hoc
    est,
    insublimitateet celsitudine
    prophelix mex,
    ut videam
    post
    eversionem
    templi
    et
    civitalis,
    ac
    po-
    puli captivitatem, quidsequatur.
    <Et
    respondit
    mihi
    Dominus,
    et dixit: Scribevi-
    sum,
    et
    explana
    eum
    super tabulas,
    ut
    percurrat qui

    legerit
    eum, quia
    adhuc visus
    procul,
    et
    apparebit
    in
    finem,
    et nonmenlielur. Secundum
    quod
    Do-
    minus
    per
    Isajamdixerat : <Adhucte
    loquente,
    di-
    cant ecce
    adsunt,
    >nuncDominus
    respondet.etprx-
    cipitprophetae
    ut scribal
    visunt,
    id est
    prophetiam,
    el
    explanet
    eum,
    idest
    diligenler
    et manifestescribal
    in tabulis
    cordis, juxta Aposloluni, qui loquitur
    ad
    Corinlhios:
    Epistola
    noslra vos eslis
    scripta
    in
    A
    cordibus nostris. >Et hoc ideo,
    quia
    adhuc visio
    procul est,
    in
    temporeconstituto,
    et cumfinisrerum
    advenerit, probabitur
    vera fuissevisio. Manifeste
    autem
    prophetia
    hxc de adventu Christi
    est,
    et
    quxstio
    illasoluta
    est, quam propheta fecerat,
    cur
    mali
    dominarentur, quia
    videlicet
    iniquitas
    tam diu
    regnatura
    esset in
    mundo,
    et
    spirilualis
    Nabuchodo-
    nosor homines
    quasi pisces capturas,
    donec ille
    per
    incarnationemveniat. Si moram
    fecerit, exspecla
    illum, quia
    veniens
    veniet,
    et non tardabit. >Si
    (inquit) pro
    ardore
    implendx
    visionis moram tibi
    facerevisus fuerit ille
    qui veniet,
    noli
    desperare,
    sed
    exspeclapatienter, quia
    veniens
    veniet,
    et nontar-
    dabit. Ecce
    qui
    incredulus
    est,
    nonerit rectaanima
    ejus
    in
    semelipso.
    J ustus autemin fidesuavivet. >
    B Si
    quis
    incredulusest
    hujuspromissionis,
    et
    fluctut,
    dubitans venturumhoc
    quod
    vide!
    morari,
    non erit
    recta anima
    ejus,
    sedinfidelitatisfortitudine
    depra-
    vabitur. Aliatranslatio dicit : Non
    placebit
    animas
    mex,
    idest
    displicebit
    ntibi. Si autemille
    displicet,
    qui
    non
    crdit, ergojustus qui
    crediderit mex
    pro-
    roissioni,
    vivet in fidesua.
    <Et
    quomodo
    vinum
    decipitpotantem,
    sic erit vir
    superbus,
    et non
    decorabilur, qui
    dilatavit
    quasi
    infernus animam
    suam,
    et
    ipsequasi
    morsnonadint-
    plelur.
    Et
    congregabit
    ad se omnes
    gentes,
    et coa-
    cervabit ad se omnes
    populos. Nunquid
    non omnes
    isti
    super
    eum
    parabolam
    suaient,
    et
    loquelaui
    aenigmalumejus?
    Et
    dicetur,
    vx ei
    qui multiplicat
    nonsua.
    Hic
    jam
    manifeste
    Nabuchodoitosor
    pro-
    C
    uuntiatur intrims. Sicut
    (inquit)
    vinum
    potantem
    inebriat,
    ut
    neque pes, neque
    mens suum teneat
    officium,
    sic vir
    superbus,
    vel
    generaliler omnes,
    vel
    specialtter Nabuchodonosornon
    decorabilur,
    nec
    volunlatemsuam
    perducet
    ad efectum.
    Quasi mors
    enimet infras non satiatur
    occisis,
    et omniara-
    piens,
    nuUumsux avaritix finem
    ponit.

    Usquequo
    et
    aggravt
    conlrasedensumlutum?>Et
    specialiter
    contra
    Nabucbodonosor,
    et
    generalker
    eontra oinnes
    avaros sermo
    dirigitur.
    Omnisavarus non suamul-
    tiplicat, quia
    divitix
    quasper
    faset nefas
    coadunat,
    cumeo
    perseverare
    nen
    possunt,
    sedad alios
    pos-
    sessores transeunt. Pulchra autemnimias divitias
    densumlutum
    appeUavit, quia
    animx sinceritatent
    confundunt,
    et
    gravissimo iniquitalis pondre
    nten-
    "
    tem
    prmuni.

    Nunquid
    non
    repente consurgent qui
    mordeant
    te,
    et suscitabuntur lacrantes
    te,
    et erisin
    rapinam
    eis?
    Quia
    "tu
    spoliasti gentes multas, spoliabunt
    te
    omnes
    qui reliqui
    fuerint de
    populis,propter sangui-
    nemhominiset
    iniquitatem terrx,
    civitalis et om-
    niumhabitantiumin ea. >Medoset Persas
    insinut,
    qui,contraBabyloniorumregnumconsurgentes,primo
    momorderunt,
    detrahentes luxurix
    eorum, postea
    laceraverunl et
    discerpserunt,
    inlerfecto Baltbasar
    et omnibus
    regni principibusdispersis.
    Tunefuit eis
    in
    rapinam
    vastalor totius
    orbis,
    et
    spoliatus
    est ab
    omnibus
    populis, qui ejus
    crudelilatemvadera
    po-
    tuerunt. Hoc aulem
    vniel, ait, propter sanguinem
    1HS ENARRATIOIN HABACUCPROPHETAM. 186
    hominis,
    idest
    J udx,
    et
    iniquitatemterrx,
    subaudis
    Isralcivitatis,
    idest
    Hierusalem,
    etomneshabitantes
    in
    ea,
    omnem
    populumdesignans.
    Illudautem
    quod
    suprapositumest,

    usquequo,
    vel
    increpantis
    est
    vox,
    vel ad
    prophetx
    affectant
    respicit,
    desiderantis
    citummalilix et
    superbix
    interitutm
    Vx
    qui congregat
    avaritiam malamdomui sux.
    ut sit in excelsonidus
    ejus,
    et liberari se
    putat
    de
    manu mali. >Adhuc
    contra
    impittmregemloquitur,
    qui congregat
    avaritiammalam domui
    sux,
    nec in-
    telligit
    divitias ex malo
    quxsitas,
    causant sibi esse
    ruinx
    ; siraulquearguitur superbix, quod
    ad avium
    similitudinem in excelso
    posuerit
    nidum
    suum,
    ar-
    bitrons
    posse
    seliberari de manu
    mali,
    idest nun-
    quam
    se venturum in hostium
    potestatem.
    Malam
    autem
    dicit,
    avaritiam
    pecunix
    et
    diviliarum, quia
    est et bona
    avarilia,
    id est
    cupiditas spiritualium
    diviliarum
    sapientix
    et scientix Dei,
    licet aut
    raro,
    aut
    nunquam
    nomen avaritix in bono
    positum
    legatur.

    Cogitasli
    confusionemdomui tux. Dum
    (inquit)
    ponis
    inexcelsonidum
    tuum,
    nihil aliud
    egisti,
    nisi
    cogitasli
    confusionemtibi et
    posteris tais, quia
    hxc
    sollicitudo finemhabebit
    ignominiam.
    <
    Concidisli
    populos multos,
    et
    peccavit,
    anima tua.
    Quia lapis
    de
    pariete clamavit,
    et
    lignumquod
    inter
    juncturas
    xdificiorum
    est, respondebit.
    >Inhoc
    (inquit) quod
    plurimosoccidisti,
    intuam
    ipsius
    animam
    desxvisti,
    et in tantam crudelitatem
    exarsisti,
    ut
    lapides
    de-
    slraclarum civitalumet
    ligna
    eversorumac combu-
    storum
    parietum,
    contra tuam crudelitatem clama-
    rent.
    Lignum
    autem
    quod hiteT^rfCturas
    est,
    ilhid
    historialiter
    dsignt lignum, quod
    ad continendos
    parietes,
    in medio structuras
    poni
    solet. Notandum
    quod
    in LXX
    Interpretibus habetur,
    Scarabxus de
    Ugnoclamabit,
    museam
    juxta
    litteram
    designans, qux
    solet in
    juncturis parietum
    in hieme vel in
    tempe-
    state
    latere;
    ut sit sensus : Etiammuscx in forami-
    nibus
    lignorumabsconditx,
    contra tuam
    superbiam
    et avaritiamclamabunt.

    Vx
    qui
    xdificat civilatent in
    sanguinibus,
    et
    prxparat
    urbemin
    iniquilale.
    >Adhuccontra Nabu-
    chodonosor sermo
    contexitur, eique
    dicilur :Vx
    quod
    xdicaverit
    Babylonem
    in
    sanguinibus
    et mor-
    tibus,
    et moeniailiius in
    iniquilale
    construxerit.
    <
    Nunquid
    non
    hxc,
    >subaudis
    qux dicuntur,
    a
    Domino sunt exerciluum? Non
    (inquit)
    attendalur
    personaloquentis,
    neex utilitate
    personx putentur
    conlemnenda esse
    qux
    dicuntur. Domini enimsunt
    verba
    qux
    a
    prophelis
    dicuntur. Laborabunt enim
    populi
    in mullo
    igni,
    et
    gentes
    in
    vacuum,
    et dfi-
    cient. >Incensa
    Babylone,
    frustra laborabunt ut
    exslinguant ignem,
    et nitentur in nihilum. Dficient
    enim
    populi Chaldaici,
    et
    Iassabuntur,
    nec
    poterunt
    semel accensum
    ignemexstinguere.

    Quia
    replebitur
    terra ut
    cognoscat gloriam
    Do-
    mini
    , quasi aqux operientes
    mare. >Cum
    Babylon
    ifuerit
    eversa,
    manifesta fiet omnibus
    polentia Dei,
    .etjsrcul
    aqux
    fundum
    maris
    contegunt,
    sic universa
    A
    terra
    gloria
    Domini
    replebitur.
    In
    quibusdam
    codi-
    cibus
    lgitur ngative,
    Nonsunt hxc aDominoexer-
    ciluum
    ;
    et est sensus : Talis
    xdificatio, qux
    fit in
    sanguinibus
    et
    iniquitate,
    nonest a Domino.
    Vx
    qui potum
    dat amico
    suo,
    mittens fel suumet
    inebrians,
    ut
    aspiciat
    nuditatem
    ejus.
    i Tradunt
    Hebrxi hoclocoremfabulosam
    magisquam
    veram :
    Sedecias
    (inquiunt)
    rex
    captas
    est a Nabuchodo-
    nosor in
    Reblatha, qux
    est
    Antiochia,
    et erulis
    oculis ductus est in
    Babylonem
    : ubi cum
    qnadam
    dieconvivium
    regifico
    luxu
    celebraret, jussit
    ibi Se-
    decix dari
    poculum, quo
    venter
    potantis
    solverelur
    in
    fluxum, sicque introductum,
    ante ora
    polanlium
    compulsum,
    in ventris stercore fuisse
    pollutum;
    et
    hoc est
    quod
    dicitur : Vx
    qui potum
    dat ami-
    B
    co,
    etc.
    quod
    videlicet rex
    potentissimus quondam,
    ad tantum dedecus sit adductus. Unde minalur ei
    Deus, quod ipse quoque
    bibiturus sit
    hujuscemodi
    potionem.
    Sedmeliushocnon decalhartica
    potione,
    verumdemalis
    qux passurus
    erat
    Nabuchodonosor,
    intelligimus.
    Calixenim vel
    potio
    in
    Scripturis pas-
    sioaeni vel afflictionemsolet
    designare.
    Invehitur
    ergo propheta
    contra
    regem impium, quod
    oblitus
    sux
    conditionis,
    et
    quasi ipse
    non esset
    homo,
    nec
    posset pati qux
    aliis
    inferebal,
    inebriaret omnes ho-
    mines felleel amaritudine
    malorum,
    ut eorun nudi-
    tatem
    (hoc est,
    ignominiam) aspiceret,
    ut ex illorum
    miseria suam
    exaggeraret potentiam.
    Est autem
    tnetaphora
    ebrii
    hominis, qod
    sicut ille
    nudalur,
    ejusque ignominia conspicitur,
    ita Nabuchodonosor
    C
    inebriaverit omnes calice
    furoris,
    cunctosquc spo-
    ftaos
    dimiserit,
    et
    quondam gloriosos
    ad ultimam
    radegerit
    servitulenu Hoc est eoim
    jepletus est,.

    subaudis araicus.

    Ignominiapro gloria.
    Bibetu
    quoque
    et eons-
    pire,
    circumdabit te calix dexterx
    Domini,
    et vomi-
    tus
    ignominioesuper gloriam
    tuant.
    Quia
    (inquit)
    plurimos inebriasti,
    bibe tu
    quoque
    de calice Do-
    mini.
    Inebriaberis
    calice,
    id est
    suppliciis
    dexterx
    Domini,
    et omnia
    qux
    absorbueras
    egeres,
    et de
    sublimi
    gloria
    ad extrema venies mala.

    Quia iniquitas
    Libani
    operiet
    te.
    Libattus
    pro
    templo ponitur, quod
    de
    lignis
    Libani xdiucatum
    est. Hincalius
    prophela
    dicit :
    Aperi, Libane,
    por-
    _ tas tuas. Dicit
    ergo quodiniquitas'Libani,
    id est
    eversio
    templi
    et vastatio
    sanctuarii,
    eum
    depopula-
    bitur et vastabil. Servat autem
    metaphoram, quia
    Libanum
    pro templo dixerat,
    ponit
    animalia
    pro
    sacrificiis et
    hosliis,
    dicens: Et vastitas anima-
    lium,
    idest devaslatio sacriliciorum
    qux
    in
    templo
    offerebantur,

    deterrebit
    eos,
    id est
    Babylonios,
    quia injuria templi
    et
    sacrificiorum, qux jam
    cessa-
    verant
    offerri,
    deterruit eos et
    perdMit.
    Desan-
    guinibus hominum,
    >
    idest
    propter
    interfectionem
    hominumet
    propler

    iniquitatem
    trrx
    repro-
    -
    missionis et civitalis Hierusalem. Et omnium
    habitat)tiuminea. J uxta
    tropologiamincrepabanlur
    hxrelici, quod
    omtesinebrient amaris et
    perversis
    dogmalibus,
    riantes
    amico,
    idest socio in
    fide, po-
    .187
    HAYMONISHALBER8TAT.
    EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 188
    tuin non
    defonte
    Siloa,
    id est
    missi,
    Christi vide- j
    licet,
    quem
    DeusPater inmundummisit,
    sedderivo
    jEgypli
    tenebrarumet moerorfs.Undeet
    ipse
    rivus
    recle Sior,
    id est lurbidus et coenosusvocatur. Di-
    citur
    ergo
    illis, quodipsi quoqueprogloriareplendi
    sint
    ignominia,
    cumeorum
    perversa
    doctrina fuerit
    revelata,
    et Ecclesiasticacensura damnala.
    Operiet
    aulem eos vastitas
    Libani. Libanus
    quippe grxce
    thus dicitur. Thure vero munditia oralionis
    expri-
    mitur. Vastitas
    ergo
    Libani eos
    operiet, quia
    eorum
    oratio, quod
    est
    spciale
    Dei
    sacrificium,
    vertelur
    illis indamnationem,
    juxia quod
    Psalmista de'J uda
    dixit : Oratio
    ejus
    fit in
    peccatum.
    >

    Quid
    prodest
    sculptile, quiasculpsit
    illudficlor
    suns, conflalile,
    et
    imaginent
    faisant, quia speravit
    in
    figmenlo
    ficlor
    ejus,
    nt faceret simulacramuta? ]
    Miralur
    prophela rgis
    Nabuchodonosor stultiliam,
    quiajusserat
    fieri statuamauream,
    habensfiduciamin
    simulacra
    quod
    finxerat,
    cum
    ulique
    nihil ei
    pro-
    desse
    posset.
    Inter
    sculptile
    et conflalilehoc
    distat,
    quia sculptile
    est
    ligni
    vel
    mannoris,
    conflalilevero
    melallorum,
    qux possunt
    solvi
    ign
    et conflari,
    quod
    nonsolumde
    idololalrh,
    sedet de hxreticis
    accipi
    potest, quorumsculplilia
    sunt
    prava dogmata, qux
    ipsi confingunl,
    et
    pro
    veritatevenerantur etadorant
    falsitatem.
    Voe
    qui
    dicit
    ligno
    :
    Expergiscere
    ; Surge, lapidi
    taceuti.
    Nunquidipse
    docere
    poteril?
    Hoc
    genera-
    liter adversus omnes dicilur
    qui
    idola venerantur.
    Vx enim xternum erit ei
    qui
    materiera
    ligni
    vel
    lapidis,
    sive
    cujuscunque
    metalli
    pro
    deo
    colit,
    el
    (
    invocansdicit : <
    Expergiscere,
    cumformatanlum
    sit inanimata. NameidosGrxce vel
    idea,
    formadi-
    cilur : inde diminulive
    idolum,
    formula vocatur.
    Nunquid ipse lapis queminvocas,
    docerele
    poterit
    et
    prxdicere
    ventura? Ecceiste
    cooperlus
    est aura
    et
    argento.

    Quasi
    oslendentis est: Ecce iste
    lapis
    quemadoras,
    o
    idololalra, cooperlus
    esl et oblilus
    aura. <El omnis
    spiritus,
    id est flatus
    vilalis,
    nonest invisceribus
    ejus,
    >idest idoli vel
    lapidis.
    i Dominus
    autem,

    quem
    veri adoratores adora-
    mus,
    in
    templo
    sancto suo. Sileaf a facie
    ejus
    om-
    nislerra. >Nonin manufactosubaudis
    templo,
    sed
    vel in
    coelis,
    vel in
    iinoquoque sanciorum, juxta
    Apostolum
    dicentem: An nescilis
    quoniam
    lem-
    plum
    Dei
    eslis,
    el
    Spiritus
    Dei habilat invobis?
    -
    Sive <Dominus in
    templo
    sancto
    suo,
    >hoc
    est,
    Filius inPtre : velin
    templosuo,
    inuniversilaie
    mundi cominens et
    regens
    omnia. <In
    ipso
    enim
    vivimus, movmur,
    et sumus. Est
    ergo
    Deus in
    munrio,
    nonloco
    inclusus,
    sed sua
    majestale
    illoca-
    liter
    intplens omnia,
    currens
    per omnia,
    circuni-
    pleclens
    omnia.
    OratioHabacuc
    prophelx proignoranliis.

    Quia
    supra
    temerecausatus fuerat cum
    Domino,
    dicens:
    Usquequo,
    Domine,
    clamaboet
    nonexauriies,
    et
    post
    pauca,

    Quare
    non
    respicis super iniquaagentes;*
    audierat
    quoque
    Dominum
    respondeniem,
    et didi-
    erat Nabuchodonosor vel eliam diabolum ad hoc
    A
    posilos,
    el forle
    fundatos,
    ut
    per
    eos
    judicenlur
    et
    puniantur peccalores,
    nunc
    agit poenilentiam,
    et
    plangit quod
    temere sit
    loculus, poscilque
    veniam
    ignoratix,
    et lfocesl
    quod
    scribitur in
    titulo,
    Pro
    ignoranliis.
    >Namet David
    rogal Dominum,
    <
    De-
    licta
    juventutis
    mex et
    ignorantias
    mcas ne memi-
    neris.
    Quidampulant
    hoc
    quod dicitur,
    Pro
    ignoranliis,
    >hoc ostendere
    quod propheta
    oret
    Deum
    pro
    humanis erroribus et
    ignorantia,
    ut su-
    blata erroris
    caligine,
    lux vera
    palescat
    CAPUT III.
    <
    Domine,
    audivi auditionem
    tuam,
    el limtii.
    Auditionent dicit vocem
    quam
    intrinsecus inmente
    audiebat. Taieesl illudIsaix :.<
    Domine, quis
    cre-
    didit auditui nostro?
    et
    alibi,
    Dominus Deus
    B
    aperuit
    mihi aurem.
    Domine,
    audivi auditionem'
    tuam. Audivi
    (inquit)
    aura mentis
    poenas, quas
    Nabuchodonosorvel
    diabolo, ejusqtie
    membris
    prx-
    parssti,
    el
    quinquies
    vre illis xtenium eoniminatus
    es. <Et
    limui,
    secrelissima
    judicia
    tua.

    Domine, opus
    tuum,
    subaudis audivi
    ;
    idest
    mysterittm
    incarnationis tux.
    Opus
    enimDei
    est,
    ut
    beatus
    Augustinus
    dicit : Verbumcarofactum.
    Quod
    etiam de resurrectione
    ejus potest accipi.
    Audivi
    (inquit) opus tuum,
    ut
    qui
    mori
    dignatus
    es
    pro
    nobis, resurgas
    a mortuis.
    Inmedioannorumvivi-
    fica
    illud,
    hoc
    est,
    in
    pleniludine temporis impie
    quod pollicitus
    es. Tu enim dixisti : Adhuc visus
    procul,
    el
    apparebil
    in finem.
    Ergo
    cum
    tempus
    illud
    quod
    constitutumest a
    te, venerit,
    vivifica
    "
    illud
    opus tuum,
    ut non moriatur sermo
    tuus,
    sed
    opre implealur.
    Inmedioannorumnotumfaeies, i
    Cumvenerit
    tempus,
    et
    oprapromissacompleveris,
    tuac monstrabis vera esse
    qux pollicitus
    es. Cum
    iratus
    fueris,
    misericordix
    recordaberis,
    non
    quod
    Deusmore humanoin ira
    obliviscalur,
    et
    post
    iram
    misericordix
    recordelur,sed quod
    nobisinafllictione
    positis,
    videtur
    oblivisci,
    cumnon cito laborantibus
    succurrit,
    sicut Psalmista in tribulatione dicit :
    i
    Usquequo,
    Domine,
    obliviscerisin finem?Simul-
    que
    consideranda est Dei clementia. Non
    dicit,
    Postquampoenasirragaveris,
    sedCuut iratus fue-
    ris
    ,
    misericordix recordaberis. Non enim
    semper
    peru
    lit, qui irascitur,
    sed tantummodo commina-
    tur. Taieest et illud
    ApostoU
    : Revelatur iraDei su-
    per
    omnem
    impietatem
    hominum.
    Revelatur
    dix-ii,
    non infertur : sedrevelalur ul
    terreat,
    et correctis
    parcat.
    Aliatranslatio dicit : In medioduorumani-
    malium
    cognosceris. Qux
    duo
    animalia,
    FiliumDei
    et
    Spiritum
    sanctum
    cognoscimus.
    Qux
    eliamani
    malia
    putantesse
    duo
    chrubin, qui
    inuluo se
    respi-
    ciunt,
    el in mediosui habent oraculumsive
    propi-
    tiatorium.
    Quidam
    duo animalia
    putant
    esse duos
    latrones,
    in
    quorum
    mediocrueifixuset
    agnitus
    esl
    Dominus. Nonnulli duo animalia dicunt esse duo
    Testamenta,
    Velus et
    Novum, qux
    animalaet visa
    sunt,
    el in
    quorum
    medioChristus
    agnoscilur.
    Plu-
    resMoysen
    et Eliam
    intelligunt,
    inler
    quos
    Dominus
    iumonte
    transfiguralus apparat.
    189 ENARRATIOIN HABACUCPROPHETAM. 190
    Deus ab austro veniet. Sunt
    qui
    hoc
    quod
    di-
    citur,
    Deus ab austro
    veniet,
    Belhlehem velint
    iutelligi, qux
    in australi
    parte
    sita
    est,
    et in
    qua
    ci-
    vilalenatus esl Chrislus. Et sanclus demontePha-
    ran. Pharan autem mons esl vicinus monii
    Sinai,
    iu
    quo
    lex dataesl. Indedicilur venire
    Sanctus, quia
    per legem
    est
    coguilio
    Dei. Hoc
    juxta
    litteram. Vel
    Deus ab austro veniet,
    >id est a
    meridie,
    abillis
    videlicet
    qui
    sunt filii lucis et diei. A meridie
    ergo
    veniet
    Dominus,
    et
    .exspeclandus
    est iis
    qui
    sunt in
    fervoredilectioniset fidei. Undeet in Canlicis can-
    ticorum
    sponsainlerrogat
    : Indica mihi
    quemdiligit
    anima
    mea,
    ubi
    pascas,
    ubi cubes in meridie. Et
    sanctus demontePharan. Pharan
    interpretatur
    os
    videniis,
    et rverade
    ore,
    idest sermone eruditi viri
    el
    videntis,
    id est
    inlelligenlis, quique plenus
    luce
    scientix,
    venit notitia Dei.
    (Diapsalma.)

    Oprait
    coelos
    gloriaejus.
    In naiivilaie enimDomini
    gloria
    repletum
    et
    quasi opertum
    esl
    coelum, angelispro-
    testantibus,
    GloriainexcelsisDeo.
    Ellaudisejus
    plena
    est
    terra,

    quia pacem
    adventus
    ejus
    terris
    refudit,
    concinentibus
    angelis,
    Et in terra
    pax
    ho-
    ninibus bonx voluntalis. Nolandum vero
    qnia
    cum
    dicilur,

    Operuit
    coelos
    gloriaejus,
    ostenditur
    minus esse
    quod operilur,
    eo
    quod operit. Ergo
    major
    est
    gloriaquam
    coeli
    qui operiuntur.
    Possumus
    quoque
    coelos
    intelligere sanctos, qui portant imagi-
    nent
    supercoelestis,
    et enarrant
    gloriam
    Dei. Hos
    ergo
    coelos
    operit,
    hoc
    est,
    illustrt
    gloria
    et
    maje-
    stas Dei. Landis
    ejusplena
    est
    terra, quia juxta
    vo-
    cem Psalmislx : i Admirabile est nomen
    ejus
    in
    (
    universaterra, t
    <
    Splendor ejus
    ul lux erit
    qnia
    claritas mira-
    culorum
    ejus
    manifesta luce radiavit. Nec nos mo-
    veat diversitas
    temporis; prxterilo
    enim
    tempore
    dicit:
    Operuit
    coelos
    gloria ejus,

    prxsenti,
    Lau-
    dis
    ejusplena
    est
    terra;
    l'uturo
    vero,

    Splendor
    ejus
    ut lux erit. >Divina
    quippe Scriptura
    nulla
    temporis lege stringilur, qux supergredilur
    omne
    lempus.
    Cornuainmanibus
    ejus,
    hoc est vexilla
    et
    tropxa
    crucis. Et notaitdum
    quod
    cummanus
    Domini in cornibus crucis aflixx
    sint,
    non dicit :
    ManusDomini in
    cornibus,
    sed Cornuainmanibus
    ejus.

    Ipsam
    enim crucem,
    imo
    ipsam
    mortem in
    poleslatehabuit,
    sicut
    ipse
    dicit : i Potestatem ha-
    beo
    ponend
    animammeam.
    Ibi abscondila est fortitudo
    ejus.
    >
    Ibi,
    boc est
    in
    cornibus,
    abscondita est fortiludo
    ejus,
    et
    poten-
    tia divinilalis
    ejus, quia
    cum esset in forma Dei
    xqualis
    Deo,
    exinanivit
    seipsum,
    formam servi ac-
    cipiens,
    et humilians se Patri
    usque
    ad
    mortem,
    mortemautemcrucis. In cruce
    ergo
    abscondila est
    fortiludo
    ejus, quando
    dicebat : Tristis est anima
    mea
    usque
    admorlem. Possumus
    quoqueper
    cornua
    regiampotestatemaccipere.
    Mosenim
    Scripturarunr
    e3l cornu
    pro
    fortitudine el
    potestate ponere,
    ut
    Psalmista : In le inimicos nostros ventilabimus
    cornu. El mater sancti Samuelis : Dabit
    (inquil)
    im-
    periumrgi
    suo,
    et sublimabit cornu Christi sui.
    A
    Cornua
    ergo
    in manibus
    erant, quia
    licel
    pateretur
    pro nobis, potestatemregiam
    non
    aniisit,
    imo
    per
    crucemsuumdilalavit
    imperium.

    Antefaciem
    ejus
    ibit mors.
    Mors, diabolus auctor
    mortis,
    de
    quo
    J oannes : Et nomen illi mors. Ivit
    ergo
    mors ante
    pedesejusquia
    mox eo
    baptizato
    in
    J ordane,
    occur-
    rit
    illi,
    tentans illum
    post jejunium quadraginla
    die-
    rum, antequam
    aut
    praedicaret
    aut
    miraculis se
    Deum
    proderet.
    Undadhuc
    sequitur
    :
    Egredie-
    tur diabolusante
    pedes ejus,

    quia
    exeunli de
    aquis
    obvius fuit. Alia translalio dicit :
    Egredietur
    Re-
    scheph
    ante
    pedes ejus.
    Tradunt Hebrxi
    Rescbeph
    nomenesse
    dxmonis, qui principalum
    inter
    reliquos
    teneai,
    sicut el Beelzcbub. Hune dicunt in
    paradiso
    serpentent intrasse,
    et
    per
    eum
    primum
    hominem
    B
    decepisse.
    Unde et ex
    maledictione, qua
    a Domino
    condemnatus
    est,
    nomen
    aecepil. Rescbeph
    esim
    interpretatur replans
    ventre. Dictumenimfuerat ser-
    penti,
    imo diabolo
    qui
    eral in
    serpente
    :
    Supra
    pectus
    tuum
    gradieris. Egressus
    esl
    ergo
    diabolus
    anle
    pedes Domini, quia
    inox ut
    baptizatusest,
    et ad
    descensum columboevoxPatris
    super
    eum
    intonuit,
    commolushis
    diabolus,
    admit ut eum
    tentaret,
    vo-
    lens
    probare
    utram esset Dei Filius.

    Sletit,
    et mensus est terrain.
    Stare,
    divinitatis
    est,
    sicut iransire humanitatis. Slans
    ergo
    Domi-
    nus mensus est
    terram, quia potenlia divinitatis
    cuncta
    disponens, terram,
    id est corda terrenorum
    hominum mensus
    est,
    discernens et
    prxvidens qui
    digni
    essent
    eligi, qui justojudicio reprobari.
    i
    Aspe-
    ct
    xil,
    et dissolvit
    gnies.

    Aspectus
    Domini est vis
    divinx
    majestalis, qua
    cuncta
    prxvidet,
    locis ac
    temporibussinguladisponens.Aspexit ergo
    et dissol-
    vit
    gentes,
    hoc est
    dissipavit
    ut non
    jam
    essent
    gn-
    ies,
    sedrenati
    per
    fidemet
    baplismum
    efticerentur
    filii Dei. <Et conlrili sunt montes sxculi. >
    Disso-
    lutis
    gentibus sxculi,
    monles contriti
    sunt,
    id est
    omnisdxmonum fracla
    poteslas, quos
    montessxculi
    vocat ob lumorem elalionis. Sive montes
    sxculi,
    principes
    el
    potentes hujus
    mundi
    dicit, qui
    contriti
    sunt a duritia
    superbix sux,
    visa claritale miracu-
    loruni Christi. Montesaulemsxculi
    dicil, quia
    sunt
    alii
    montes, qui
    nonsunt
    sxculi,sancti
    videlicet
    apo-
    stoli et
    viriapostolici,
    de
    quibus
    Psalmista : Levavi
    _
    oculosmeosiiinionles,etc.Hi
    nonsunt moules
    sxculi,
    sed montes
    Dei,
    montes
    incaseali,
    hoc est
    gratia
    spiriluali repleti.
    Incurvati sunt colles mundi ab
    itineribus xler-
    nitatis
    ejus.

    Qui
    sunt
    montes, ipsi
    sunt et
    colles,
    potentes
    videlicet,
    el eorum
    suppares, quorumque
    superbiam
    ante adventumChristi nemo
    polerat
    hu-
    miliare. Contriti vero ei incurvati sunt ab itineribus
    xleruitatisejus,
    idesl
    Dei, quia
    oelernitasdivinita-
    tis
    ejus
    ad nos venire
    dignata
    esl. Ilinera autem
    ejus
    sunt,
    de coeloin uterum
    virginis,
    de utero in
    prxsepe,
    de
    pvxsepi
    ad
    baptismum,
    rie
    baptismo
    ad
    crucem,
    de cruce in
    sepulcrum,
    de
    sepulcro
    iterum in coelum. Possunt etiam %l
    per
    montes
    fortiores dxmones
    intelligi, qui
    in bxreticis et
    191
    HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 192
    apostalis
    sunt,
    et levant se contra scientiamDei :
    collesvero,
    minoris
    potentix
    dxmones, qui
    sunt in
    hominibus sxcularibus,
    de
    diviliis, fortitudine,
    for-
    mositale, nobilitate.cxterisque corporis
    bonis
    glorian-
    tibus. Hi monteset collesinadventuChristi contriti
    et incurvati
    sunt, quia
    conversis
    talibus,
    et exem-
    plum
    humilitatis Christi
    suscipientibus,
    confusi sunt
    dxmones, qui
    in eis
    erant,
    et contraria eorumfor-
    tiludo ad nihilumredacta est.
    Pro
    iniquitate
    vidi tentoriajEthiopix.
    jEthio-
    pes
    teterrimi sunt homines, qui
    feruntur draconuui
    vesci carnibus, ideoquesignificant
    dxmones ttras
    malitia, quorum
    sunt
    potus
    dulcissimus,
    homines
    serpentium
    animum
    babenles,
    et adnocendumsem-
    per parat.
    jEthiopum
    tabernacula sunt
    ipsi
    homi-
    nes, qui
    laborando
    pro acquirendis
    diviliis,
    efficiun-
    tur tabernacula eorum
    ; quod prophela
    imoverbo
    iniquitatis expressit
    sic : Omnisenimdivesaut
    ipse
    iniquus est,
    aut hxres
    iniqui.
    Ait
    ergo propheta ,
    Vidi,
    subaudis homines faclos tentoria
    yElhipiae
    proiniquitate,
    id
    estcupidilate, quanunquam
    cessant
    congregare
    divitias
    ; quas
    cum
    adepli fuerint,
    tra-
    dunt seluxurixet
    voluptatibus, atque
    omni
    iniqui-
    tati, sicque
    efiiciuntur
    bospitium
    dxmonum, qui
    de-
    buerant esse
    templum
    Dei. Turbabuntur
    pelles
    terrx Madian.
    Quod
    dixit
    supra
    tentoria,
    nuncdi-
    cit
    pelles ;
    et
    quod./Ethiopes,
    hoc terram Madian.
    Madianenim
    regio
    est vicina
    jElhiopiae. Interpreta-
    tur Madian ex
    judicio,
    subaudis in condemnatio-
    nem. Turbabuntur
    ergo.pelles
    terrx
    Madian,.
    id est
    homines
    qui se.ifocerunt
    habitacula
    dxmonuin, per
    injustitiam
    et
    iniquitatem
    divitiaset sxculi
    dignilates
    acquirendo.
    Turbabuntur
    enim, quia
    conscientia
    peccaiorum
    terrili,
    et metu xternarum
    poenarunt
    exagitati, semper
    erunt in
    formidine,
    et severos
    post
    mortemcruciatus
    quolidianopavoresuperstites
    sustinebunt.

    Nunquid
    influminibusiratus
    es, Domine,
    aut in
    fluminibusfuror
    tuus,
    vel in mari
    indignatio
    tua?
    Interrogat propheta
    Dominum,
    el
    quasi
    dubitans lo-
    quitur
    : O
    Domine, quando
    J ordanem fluviumrtro
    converti
    fecisti,
    et
    quando
    mare
    divisisli,
    ul viamfa-
    ceres
    populo tuo, nunquid
    influminibus iratus
    es,
    aut in mari fuit
    indignatio
    tua? Nonenim insensi-
    bilia elementa
    quidquam
    offenderant ut tuammere-
    rentur
    indignationem.
    Sicut
    ergo
    lune fecisli dirai--
    cans
    propopulo tuo,
    ilanunc ascendens
    equostuos,
    et
    corripiensarcum,
    salutemdabis
    populo
    tuo. Scien-
    dumautemhonafluminaesseet
    mala,
    mare
    quoque
    essebonumet
    dulce,
    esseet
    pessimum
    et amaram.
    In bona
    siguificatione ponitur
    fluvius,
    cum dicit
    Psalmista : <Fluminis
    intpetus
    lxtificat civitalem
    Dei
    ;
    i in mala
    vero,
    ul
    apud
    EzechielemPharao lo-
    quitur
    : <Measunt
    flumina,
    et
    ego
    feci illa. >Mare
    quoque
    inbonam
    partemponitur,
    ubi in
    psalmo
    di-
    citur : Domini est terra et orbis terrarum.
    Ipse
    su-
    per
    maria fundaviteum. i Mala
    ergo
    flumina sunt
    dogmatahxreticorum, qux
    velut flumina currunt
    spumanti eloquenlia,
    et Auraitcontra veritalem. His
    A
    irascitur
    Dominus,
    et est in illis furor
    ejus.
    Marc
    vero sunt animx eorum
    qui
    circumferuntur omni
    vento
    doctrinx,
    el
    semper
    inimosunt. Intalibusest
    indignatio Domini, quod
    faveant
    perversis
    doctori-
    bus,
    nondum tamen exardescit in illis
    furor,
    sed
    exspectantur
    ut
    resipiscant
    ab erroribus suis.
    Qui
    ascendens
    super equos tuos,
    et
    quadrigx
    tux salva-
    tio. >
    Equi
    Dei sunt sanctorum
    animx, super quas
    ascendit Dominusut eas
    possideat,
    et ab errorum
    deviis ad veritatis tramilem
    dirigat.
    Ex his
    equis
    erat ille
    qui
    dicebat : Ut
    jumentum
    factus sum
    apud
    le. >His
    equis
    et curribus vallatur Eliseus
    propheta, quos
    etiammetuenti
    puera
    suo oslendit.
    Ail enim
    Scriptura
    libri
    Regum
    :
    Quiaaspexit,
    et
    eccemons
    plenus equisigneis,
    et
    quadrigx ignex
    in
    B eircuilu Elisei. >Et hoc notandum
    quod
    in tantis
    millibus
    equorunt
    et
    curruum,
    nullus ascensor eo-
    rum cernitur. Ille enim erat
    auriga
    et
    rector,
    cui
    Psalmisla canit : t
    Qui
    sedes
    super chrubin,
    mani-
    festare.
    Super hujuscemodi equos
    ascendit
    Deus,
    cl
    quadrigx ejus salvatio; vel,
    ut aliatranslatio di-
    cit, Equitalus
    tuus sanitas.
    Equitatus
    Dei
    justoram
    omniumest
    multitudo,
    totius humani
    generis
    salva-
    tio, quia
    insanclis
    equilans,
    totumlustravit et sal-
    vavit orbem.
    <Suscitanssuscitabisarcumtuum
    ;
    >id
    est, quod
    promisisti
    in Veteri
    Teslamento,
    implebis
    in Novo.
    Nam
    per arcum, qui
    duobus cornibus
    tendit,
    duo
    Teslamenta
    intelligunlur.
    Unde
    sequitur
    et ostendit
    P
    quid
    sit arcus : J uramenta tribubus
    qux
    loculus
    es. >Suscitabis
    (inquit)
    arcum, impletajuramenta,
    qux
    locutuses tribubusIsral deadventuFilii tui.
    (Diapsalma.)
    Fluvios scindes terrae
    ;
    viderunt te
    et doluerunl montes. Fluvii terrx sunt cordaterre-
    norum
    hominum, qui prxdicanlibus aposlolis
    scissa
    sunt el
    aperta per poenilentiam,
    ut semenverbi Dei
    reciperent.
    Namet in
    passione
    Domini
    petrx
    scissx
    sunt,
    ut dura
    gentium
    corda
    signarentur
    esse sein-
    denda
    per
    fidem. Viderunt hoc
    montes,
    id est con-
    traria;
    forlitudines,
    et doluerunl invidentes
    genlium
    saluli. Sivemontessunt excelsa
    rgna terrarum,
    et
    sublimes sxculi
    potestales.
    Viderunt crescere et
    propagari
    fidem
    Christi,
    et
    doluerunt, alque gra-
    vissimam contra sanctos
    persecutionera
    excitave-
    D
    runt. Unde
    sequitur
    :
    gurges aquarura
    transiit. >
    Gurges aquarum
    valida
    tempestas persecutionis,
    transiit,
    id est
    conquievit, postquam montes,
    id
    est sxculi
    potestales
    Christum
    agnoverunt.
    Sire
    alio sensu :
    gurges aquarum,
    id est
    prxdicatio
    aposlolorum, transiit,
    nuntiata
    per
    omnes mundi
    terminos. Dedil
    abyssus
    vocem suam: id
    est,
    profunda apostolorumprxdicatio per
    orbemtnso-
    nuit. Altitudo manus suas levabit
    ;
    idest virtus
    divina miraculorumse
    operibus
    declaravit
    ;
    manus
    namque
    Ievare mira
    operari
    est. Aliter :
    Ddit
    abyssus
    vocem
    suam;
    >id est inferus a Chrislo
    superatus, triumphatorem
    mortis laudavit. <Alti-
    tudomanumsuamlevavit
    ;
    idest celsiludo
    ange-
    193
    ENARRATIOIN HABACUCPROPHETAM.
    19*
    lica
    quasi quodamplausu
    manum
    tripudians,
    Chri-
    stumlaudavit.

    Sol et lunasteterunt in habitaculo suo. >J uxta


    litteram,
    ut Isidorus
    dicit, post
    diem
    judicii
    non
    occidet sol et luna infra terras
    descendendo,
    sed
    semper super
    terras
    parebunt;
    sol
    quidem
    in orien-
    te
    ,
    luna inoccidente omni mundo
    conspicua,
    nec
    subterras
    descendent,
    neinferis lumen suumosten-
    dant. Altioresensu: sol et luna steterunt in habi-
    taculo
    suo,

    quiaChristus, qui
    verusest
    sol,
    resur-
    gens
    a
    morluis,
    habitaculumcoeliconscendit
    ;
    luna
    vero,
    id est
    Ecclesia,
    in fide
    quam percepit,
    de-
    vote et inconcusse
    permansit. Quod apertius
    alia
    translatio dicit : Elevatus sol in orttt
    suo,
    cl luna
    slelit in ordine suo. In luce
    sagittarum
    tuarum
    ibunt,
    in
    splendore fulgurantis
    hastx tux. Ordo
    verborumest :
    Sagittx
    tux et hastx tux in luce et
    in
    splendorefulgurantis
    ibunt.
    Sagittx
    et haslx
    Dei,
    apostoli sunt,
    quia
    sicut
    sagittx
    et haslx
    refulgent
    et
    vulnerant,
    sic
    apostoli refulgebant miraculis,
    vulnerabant
    prxdicamentis,
    denuntiantes
    peccaio-
    ribus xterna
    supplicia.
    Aliter : Sol et luna stete-
    runt inhabitaculosuo. >
    ODeus! sol et
    luna,
    et omnis
    splendor signorum, quo prius
    illustrabas
    populum
    tuum, jam
    malorum
    pondre
    et
    quodam
    tenebrarum
    horrore
    coopertaerant;
    te autem
    apparente,
    slete-
    rant in habitaculo
    suo,
    hoc
    est, receperunt splen-
    doremet virtutem suam. Ibunt
    itaque
    haud dubium
    populi
    fidles in luce
    sagittarum tuarum,
    et in
    splendorefulgurantis
    hastx
    tux;
    hoc
    est,
    arabula-
    bunt
    per
    iter
    hujus
    vitx in luce
    prxceplorum
    tuo-
    rum, qux
    velut
    sagittx
    aut haslx vulnerant ad sa-
    lulem,
    adhoc
    terrent,
    ut emendent.
    <In fremita conculcabis terram. In terribili
    prxdicatione apostolorum
    conculcabis
    terram,
    id
    est,
    conteres corda terrenorum hominum. Et in
    furore,
    >idest
    judicii
    comminatione.

    Obstupefaciesgentes

    rgna
    terrena et omnem
    mundi
    potestatem
    mirari facis.
    Quia

    egressus es,

    o Deus
    Paler,
    in salutem
    populi mi,
    in salutem
    cumChristo
    tuo,
    >id est cum Filio
    tuo, quemprx
    omnibussanctis
    singularis gratix
    chrismate unxisti.
    Ut enim
    Apostolus
    ait : Deuserat in
    Christo,
    mun-
    dumreconcilianssibi.
    Percussisti
    caput
    dedomo
    impii.

    Caput, principem hujus
    mundi : domum
    .
    ipsius,
    mundumsive animam
    peccatoris,
    in
    qua
    velul insuo
    requiescit hospitio.
    Percutitur
    ergo
    ca-
    put
    de domo
    impii,
    ut illo
    percusso,
    fit domus
    Dei et habitatio
    juslilix.
    Denudasti fundamentum
    usque
    ad coUum.Omnesastulias et scrta consi-
    lia iliius
    impii
    manifstasti fidelibus
    usque
    ad col-
    lum
    ,
    id est
    usque
    ad
    ipsumqui
    est
    caput
    et
    prin-
    ceps nequitix spiritualis,
    Antichrisli
    videlicet;
    quia
    velut collum
    subjungitur capiti,
    ita iUe
    suppar
    est
    malitix
    diaboli,
    et
    quasi
    administrator
    deceplionis.
    Hinc
    Apostolus
    : Ut non circumveniamur a
    Salana,
    nonenim
    ignoramus cogitationes ejus.
    (Diapsalma.)
    Maledixisti
    sceplris ejus. Sceplrum
    gestatuen
    est
    regiuni,
    et ideo
    per sceptrum regia
    A
    potestas
    innuitur. Ma.eoixitDeus
    sceptris ejus,
    id
    est
    impii,
    id est
    regno
    et
    potestati ejus. Irapium
    autem,
    secundum
    superioris prophetix traclatum,
    id
    est, specialiter, juxta litteram, Nabuchodonosor,
    vel
    generaliter
    omnem
    populi
    Dei
    adversarium,
    seu
    ipsum
    diabolum
    possumus accipere.
    De
    quo
    adhuc
    sequitur: Capiti
    bellatoram
    ejus,
    subaudis male-
    dixisti. Non solum
    ( inquit ) sceptris ejus,
    sed eliam
    ipsi capiti quod percusseras,
    maledixisti.
    Caput
    au-
    tembellatoram
    diabolus, persecutorum
    Ecclesix,
    quales
    fuerunt
    Nero, Domitianus, coeterique qui
    publicampersecutionem
    Ecclesix indixerunt.
    Ve-
    nientibus,
    idest
    qui veniebant,
    ut
    turbo,

    sicut
    tempestas
    cum terrore
    nimio,
    ad
    dispergendum
    me,
    id est unitaiem sanctx Ecclesix. Exsultalio
    B
    eorum,
    >id est
    persecutorum
    sicut
    ejus qui
    d-
    vort
    pauperem
    in abscondito.
    Quemadmodum
    raptor exsultat,
    cum
    pauperem
    nullo videnle et
    auxiliumferente
    spolit,
    ita
    perscuteras
    sancio-
    rum
    gaudebant, tanquam
    Deonon vidente et tie-
    sciente
    quos affligrent.
    Potest hoc et de omni
    perverso diei, qui
    cum
    impunepeccat exsultat, pu-
    tans Deumse
    posselatere,
    et
    qux agit ignorare.
    Viamfecisti inmari
    equis
    tais.
    Equi
    Dei sunt
    apostoli exterique prxdicatores, quibus
    Deus viam
    fecit in
    mari,
    hoc est in
    mundo,
    ut
    possent
    dis-
    currere
    per
    orbem.
    Neque
    enim
    ipsi
    sua virtute
    ad tt et tantas sxvas nationes
    potuissent prxdi-
    cando
    venire,
    nisi ille fecisset
    viam,
    diversitatem
    gentium-
    sub uno Romanorum
    imperio
    conciliando.
    In luto
    aquarummultarum;
    idest in idololalria
    mullarum
    gentium
    fecisti
    prxdicatoribus
    tuis viam
    ,
    ut eam
    spernerent
    et
    quasi
    lutum conculcaiidant
    annunliarent.

    Audivi non aure


    corporis,
    sedintellectu men-
    tis. Et
    qux
    audivit ? Eavidelicet
    qux
    aPtre dicla
    sunt
    Filio,
    de
    ejus
    nativitate et
    passione, qua
    mun-
    dum
    redempturus
    erat. Et conturbatus est venter
    meus
    ;
    >idest intellectus
    meus,
    cur videlicet ausus
    fuerim
    reprehendere judicia Dei,
    cum etiam
    ipse
    Dei
    Filius, qui peccatum
    non
    habuit,
    tanta et tam
    indigna
    ab
    indignis
    sustinuerit. <A
    voce,
    >subaudis
    hujus
    audilionis,
    <
    contremuerunt labia mea>ut
    ultra
    jam
    non auderem
    loqui
    aut
    conqueri, quare
    _
    justi aflligantur
    in mundo.
    Ingrcdiatur puiredo
    in ossibus
    meis,
    et subter me scateat >Certus
    jam propheta quod
    idcirco sancti adversis exercen-
    tur inhac
    vita,
    ut adveram
    requiem
    inalia
    perdu-
    cantur,
    dicit libenter se velle
    pli
    omniacontraria
    ;
    optt
    setentari et
    aflligi corporis
    infirmitate,
    sicut
    J ob,
    dicens:
    Ingrediatur putredo
    inossibus
    meis,

    ut non solum
    caro,
    sedetiam medullx ossiumcom-
    putrescant.
    Et subter me
    scateat,
    >hoc
    est,
    bul-
    liat multitudinevermium.
    Perquod ostenditparalum
    se esse ad omnia
    gravissima
    et
    poslrema suppli-
    cia sustinenda.
    Et hoc
    quare?

    Utrequiescam
    in
    die tribulationis
    ;
    >hoc
    est,
    indie
    judicii, quando
    'erit lalis
    tribulalio, qualis nunquam
    aniea fuit. Et
    "
    ut ascendain ad
    populum
    accinclum nostrum.
    >
    m HAYMOMS
    HALBRSTAT. EPISG. PP. PARS. 1.

    COMMENT.B1BL. 196
    Ordo
    est,
    ut ascendant ad
    populum
    accinctum
    .
    nostrum,
    Idest
    xpeditum
    et
    prxparatum
    rsi-
    stera
    spirilualibus
    hostibus.
    Ficus enimnon florebit. Ficus J udaicam
    ple-
    bem
    dsignt,
    ad
    quam
    venit
    Dominus, quxrens
    in
    ea fructum
    juslitix, jst
    non
    reprit, statimque
    ei
    maledixit,
    dicens :
    Nunquam
    ex te fructus oria-
    tur. PMevidens
    ergo propheta
    J udxos in sua
    infidelitatepermansuros,
    dolore
    plenus
    dicit: Ficus
    non
    florebit,
    >id
    estSynagoga
    infidelium
    J udxorum,
    floremfidei et fruetum boni
    operis
    nonafferet/Et
    hoc nonde
    omnibus,
    sedde illisdixit
    qui
    excxcati
    sunt, quorum
    maxima
    pars periit.
    Cum
    pleniludu
    genliuminlroierit,
    tune florebit hxc
    ficus,
    et omnis
    Isral salvusflet. Et non erit
    germen
    invineis.
    Vineam
    plebem
    illam
    vocari,
    ex multis sancloeScri-
    pturx
    locis
    discimus,
    e
    quibus
    unus
    est,
    Vineam
    de
    /Egypto
    transtulisti. >Hxc vinea
    plantata
    lit
    palriarchis,
    exculta nobililer in
    prophetis, acceptis-
    simumDeofructum
    altulit,
    sed
    apparente
    Domino
    degeneravil
    : Et cum debuisset facere
    uvas,
    fecit
    labruscas : id
    est,
    cumdebuissetcrederein
    Christum,
    qui ei.promissus
    et missus
    fuerat,
    econtra
    negavit
    um,
    et admortem
    poposcit, dicens,
    Nonhabemus
    regem
    nisi
    Cxsarem,

    et,

    Crucifige, crucifige
    eum. Hoc
    prxvidens propheta
    sanctus
    dplort,
    dicens : Nonerit
    germen
    invineis
    ;
    hoc
    est,
    radix
    boni
    operis
    in J udaeis. Mentietur
    opus
    olivx. >
    Olivam
    Synagogam ttesignare, poterit agnoscere
    qui legeritPaulum aposlolum, dispulanlem
    defractis
    olivx
    ramis,
    et deoleaslro inbonamolivarninserlo.
    Hujus
    olivx
    opus
    fuit
    unclio, quia
    inVeterl Testa-
    meiito
    reges
    et
    prophetx
    oleo visibili
    pngebantur.
    Hanc unctionem cessaturam in advenlu Chrisli
    prxnuntiat propheta, quomodo
    et Daniel dicit :
    Cumvenerit Sanctus
    sanciorum, cessabit unelio.
    Vel ita: Mentietur
    opus olivx,

    id
    est,
    mentietur
    plqbs
    J udaica, qux
    se
    promitlebat impleturam
    om-
    nia
    qux
    Dominus
    prxcipiebat,
    dicens : Omnia
    quae
    prxcipit
    DominusDeusnoster
    faciemus,
    et obdien-
    tes ei erimus. Et arva non affrent cibum. Hie-
    rusalemterrenam
    arvorum,
    id
    estcamporum,
    nomine
    dsignt. Qux
    enim in montibus sita
    eral,
    ei de
    qua
    dictumfuerat : Fundamenla
    ejus
    in montibus
    sanctis, poslquam
    Dei Filium
    recipere notait,
    burailiset
    cmpestris vocatur,
    de virtutum
    prolapsa
    culmine. Arva
    ergo
    non affrent
    cibos, quia plebs
    J udaica nullain
    jam frugem
    fidei vl bonx reddit
    jjt
    Operationis.
    i Abscidetur de ovili
    pecus;
    id est
    de
    Hierusalem,
    in
    qua
    velut
    pecus
    inovili
    babitabal;
    "
    abscidetur
    promiscua plebis
    multitudo,
    deletaaTito
    et
    Vespasiano ferra,
    fam et
    caplivitale.
    <Et non
    erit armentum in
    prxsepibus,
    id est
    sacerdotes
    scribx et exteri
    principes, qui
    velut tauri
    pingues,
    subjectis populis quasi gregibus prxerant,
    et velut
    in
    plnis prxsepibus
    deliciabanlur. Non
    ergo
    erit
    armentum in
    prxsepibus, quia
    subvrsa
    Hierusalem,
    omnis illa
    priucipum dignitas
    annullata
    est,
    et im-
    pletumquod
    Dominusdixerat : Relinouetur vobis
    domus vestra dserta.

    Ego
    autemin Domino
    gaudebo,
    et exsultabo in
    DeoJ esu meo. Prxdicta
    perditione
    plebis
    el
    prin-
    cipum
    et totius
    civilatis, loquitur prophela
    ex sua et
    B
    apostolorumomniumque
    sanctorum
    persona
    .
    Ego
    (inquit)
    in Domino
    gaudebo,
    non in
    diviliis,
    non
    in
    gloriahujus mundi,
    el exsultabo in Deo J esu
    salutari meo. J sus enim
    salvator,
    sive salutaris
    interprelatur,
    sed
    interpres
    mahtit
    ipsum
    Hebraicum
    verbum
    ponere, quia
    dulceet
    plnumgaudii
    nomen
    J sus
    semper
    dlectai audire.
    <Deus Dominus fortiludo mea.
    Omnis inea
    virtus,
    omnis
    justitia
    Christus
    jst, qui
    est Deus
    meus. Et
    ponel pedes
    meos
    quasi
    cervorum.
    Cervorumnatura est ut
    plana
    et humilia
    deserant,
    et montium arda
    conscndant, serpentes
    etiam
    de cavernis flalu extrados occidant. Sic et sancti
    terrena el intima
    deserant,
    ad coelestia
    contendunl,
    et sua
    proedicatione
    a cordibus hominum
    serpentis
    'J
    antiqui
    maliliam
    depellunt.
    Dicit
    ergo prophela,
    DeusDominus
    ponet pedes meos,
    id est acliones
    meas
    quasi cervorum,
    facienshte sua
    gratia
    caduca
    contemnere et xterna desiderare. El
    super
    excelsa
    meadeducet me victor in
    psalmis
    canentem. De-
    ducet me
    super
    excelsa
    mea,
    idesl ad illam coele-
    steni
    patriam, quia
    mihi et omnibus sanctis ante
    sxcula
    prxparata
    est. Ideo confidenter dico:

    Super
    excelsa mea.
    Ipse
    autem
    deducet, quia
    hoc nou
    mea
    virtus,
    sed
    ejus
    est
    gratia.
    Deducet autem me
    canentem
    victori,
    idesl Christo
    triumphatori
    mortis
    el diaboli. Deducet
    ergo
    me
    super excelsa,
    hoc
    est,
    ad bealam
    supernx
    civilatis
    frequentiam, qux
    ex
    angelis
    et sanctis hominibus
    constat,
    ut illis arimix
    _ tus
    alque conjunclus,
    canam viclori cum
    angelis,
    Gloria in excelsis Deo. >Canam et in
    psalmis
    panegyncis,
    cum
    psalmigrapho
    David concinens :

    Domine,
    in virtute tua Ixtabitur rex.
    "
    IN SOPHOMAM
    PROPHETAM.
    Sophonias propheta, qui
    nonus est in ordineduo-
    decim
    prophetarum, interpretatur spcula,
    sive
    arcanum
    Domini. Certiit
    captivitaiem
    urbis Hieru-
    salem, cujus jam
    instabat eversio
    rgnante
    J osia
    regejuslissimo,
    sub
    quo
    et iste
    prophetavil.
    Alia-
    rum
    genlium
    vastationem
    prxdicat,
    et diem
    judicii
    intonal.
    CAPUT PRIMUM..

    VerbumDomini
    quod
    faclumest ad
    Sophoiiiam
    filium
    Chusi,
    filii
    Godolix,
    filii Amarix, filii
    Ezecbix,
    in J iebus J osiae filii Aramon
    rgis
    J udx. Tradunt
    liebrxi, cujuscumque paler
    aul avus
    ponitur
    iu
    tilulo,
    ipsos quoque
    fuisse
    prophetas. Ergo
    hic
    Sophonias
    ab aviset atavis
    prophetalistirpe gnera-
    1
    197
    NARRATIOIN SOPHON1AMPROPHETAM.
    198
    lus est.
    Sophonias
    enim habuit
    patrem
    Chusi
    ,,
    avuin Godoliam, proavum Amariam,
    atavum Eze-
    chiam.
    Interpretalur Sophonias(ut
    dictum
    est) sp-
    cula sive arcanum.
    Prophetx
    enim
    speculatores
    erant,
    sicut ad Ezecbielemdicitur :
    Speculatorem
    dedi te domui Isral, t Arcana
    quoque
    Domini
    eis
    revelabantur,
    sicul in Amosdicitur : Non faciet
    Dominus
    verbum,
    nisi ante revelaverit servis suis
    prophelis.
    Hic
    ergo speculalor
    filius erat
    Chusi,
    qui interpretalur humililas,
    vel
    J Ethiops
    meus.
    Habebat autem avum Godoliam
    , qui
    dicitur ma-
    gniiudo
    Domini
    ;
    proavum Amariam,
    qui
    sermo
    Domini
    interpretatur;
    atavum
    Ezechiam,
    qui
    ver-
    titur in fortitudinem Domini.
    Itaque
    de fonim-
    dine Domini nascitur sermo
    Domini,
    de sermone
    Domini
    magnitudo Domini,
    de
    maguitudine
    Domini
    generatar humilitas,
    quia quo magis aliquis
    ad
    virtutis
    perfoclionemconscenderit,
    eo
    amplius
    se
    humiliabit,
    dicens cum
    prophela
    : <Humilialussum
    usquequaque, Domine,
    etc. Confitebitur
    quoque
    seDei
    iEthiopem, quia
    Cbusi
    J Ethiops
    meusinter-
    pretatur,
    id
    est,
    agnoscet
    se
    peccatorem,
    et dicet
    cumJ oanne
    apostolo
    : <Si dixerimus
    quia peccatum
    non
    habemus, nosipsos seduciraus,
    etc. Hictalis
    et
    tantus,
    benedicilur fuisse in diebus J osix
    rgis
    sanctissimi, qui interpretalur
    elevatioDomini. Tem-
    poreergo
    elevationis exslitil filius
    humilitatis, quia
    per
    humililatemlevamur adcoelestemclevationem.

    Congregans congregabo
    omnia a
    facie
    lerroe,
    dicit
    Dominus,
    congregans
    hominemet
    pecus,
    con-
    gregans
    volatilecoeliet
    pisces
    maris. Diu
    exspcta-
    veral Dominus
    peccanlem
    J udamsubmalis
    regibus,
    et
    qnasi aliquampoterant
    habere
    excusationem,
    et
    dicere : Volumusservira
    Domino,
    sed
    prohibemur
    a
    regibus
    noslris. Unde ddit eis
    justissiinum regem
    J osiam,quieosexemplis
    et monitisvokiit reduceread
    cultura
    Dei,sed
    illi nibilominusin idololalria
    perman-
    serunt.
    Quapropter juste prophetalur
    deeis eversio
    Hierusalem,
    et
    captivitas populi,
    ac vicloria Nabu-
    chodonosor.
    Congreganscongregabo
    omnia. Non
    (inquit)
    ultra ad
    poenitentiamexspeclabo,
    sedomnia
    congregans
    consumant. Non
    homo,
    non
    pecus,
    non
    volatiliaaut
    pisces remanebunt,
    iram meam etiam
    brla sentient
    animalia; quia
    enim
    propter
    homi-
    nemcreata sunt
    omnia,
    jure
    interfeelis hominibus
    sequitur
    soliludo el raritas besiiarum.
    Et
    ruinx
    impiorum
    erunt.
    -
    Ad
    primum quoqtie
    Domini ad-
    ventumhaec
    ipsaprophetia
    referri
    potest, quando
    ex
    J udxis et
    gentibus per
    fidem
    congregali
    sunt,
    quidam
    velut homines ratione
    utentes,
    alii
    quasi
    pecus simplices
    et
    inerudili,
    levs ut
    aves,
    curiosi
    veluli
    pisces, qui
    maris
    profunda
    rimantur. <Et rui-
    nx
    impiorum
    erunt. >Nontantuminull imo
    judicio
    erunt ruinx
    impiorum,
    cum
    audierint,
    <
    Discedite
    a
    me, maledicti,
    in
    ignemxternum,
    sedet in
    primo
    jam
    adventu bocfactum
    esl, quando
    venit
    Dominus
    in
    ruinant,
    ut
    rurent
    qui
    maie
    stabant,
    et
    qui
    vi-
    vebaut
    peccato,
    morerentur et
    inciperent
    vivere
    justitix.
    Sive
    sinipliciter
    in adventuChristi
    primo
    A
    fuerunt ruinx
    impiorum negantium
    Christum et
    nolentium
    recipere
    fidem
    ejus.
    <Et
    disperdam
    ho-
    mines afacie
    terrx,
    dicil
    Dominus,
    et extendant
    manummeam
    super
    J udamet
    super
    omnes habi-
    tatores Hierusalem. Exlensio manuum
    gesluiu
    perculienlis
    oslendit. Et
    disperdam
    de loco hoc
    '
    reliquias
    Baal,
    id est cultores
    ejus, qui pauci
    re-
    manserant inJ uda de cxde hostium. Ad tantam
    namque inipietatem vnrant,
    ut in
    templo
    Dei
    staluam Baal
    ponerent, quant imaginent Ezechiel
    vocat idolum
    zeli,
    et in eodemsanctuario Deumet
    idola venerarenlur. Et
    nomina xdiluorum cum
    sacerdolibus. jEdilui sunt
    janitores,
    ideslxdium
    custodes, ipsi
    sunt Hebraice Nalhinei. Hic aulem
    despective
    sacerdotes vocat
    xdiluos, quos
    a
    fano,
    id
    B est
    lemplo
    fanaticos dicimus. Et xdituos
    ergo
    et
    sacerdotes
    quondam
    Dei minatur se
    disperdere.
    Et eos
    qui
    adoranl
    super
    tecla miiiliam
    coeli,
    et adorant
    etjurant
    in
    Domino,
    el
    jurant
    inMelchon.
    Super
    tecta
    enim,
    id
    est in domatibus
    stantes,
    soientet lunani et estera sidra
    adorabant,
    et
    pariter
    innomine
    Domini,
    et in
    nomine
    Mclcho,
    qui
    inter-
    pretatur rex, jurabant.
    Et
    qui
    averluntur de
    post tergum Domini,
    et
    qui
    non
    quaesierunt Dominum,
    nec
    investigaverunt
    um,
    >
    subaudis
    disperdam;
    illos
    videlicet, qui
    d-
    clinantes acultura
    Domini,
    adoranl militiara
    coeli,
    etjurant per
    nomina
    idolorum,
    et adorant Baal
    et
    idolumSidoniorum.
    Tropologfce
    HierusalemEccle-
    siam
    significatDomini,
    de
    qua
    in adventu suo dis-
    -C
    perdet
    omnem idololatriam el
    reliquias , Baalim,
    , quod interpretatur
    in
    sublimioribus,
    id est vanant
    i
    gloriam
    et
    pompant
    falsx
    admirationis;
    neenon
    t
    etiameos, qui jurant
    in
    Domino,
    et in
    Melcho,
    id
    i est illos
    qui
    Deo
    et
    sxculo se
    pulant posseservire,
    1 cumecontraDominus:
    Nemo
    potest
    duobusdomhis
    -
    servire.
    Et
    quia
    vertuntur de
    post tergum
    Domi-
    >
    ni,
    idest
    qui
    ad mala
    opra dclinantes,
    relinquunt
    iter
    quo
    Dominum
    sequi
    debuerant. Potest etiam
    t
    per tergum Domini,
    corporeus
    adventus
    ejus
    in-
    t
    teiligi, quo
    visibilis
    fuit,
    Sicut
    per ejus
    faciem di-
    t
    vinitas
    qux
    a nulla
    creatura,
    ul
    est,
    videri
    potest,
    t
    Undeet ad
    Moysen
    dictumest : Esl locus
    apud
    me,
    -
    et stabis
    supra petram. Cumque
    transierit
    gloria
    i
    mea,
    tollam manum
    meam,
    et videbia
    posteriora
    s
    mea. >De
    post tergum
    Domini
    recedunt, qui
    aut
    eum incarnalum non
    credunl,
    aut
    ejus prxcepia
    :
    contemnunt.
    > Silete afacie Domini
    Dei, qui juxta
    est dies
    i Domini.
    Sileat, revereatar,
    intremiscat. Diem
    i
    Domini, juxta litteram,
    intelligimus tempus capti-
    vitatis et ultionis in
    populum
    J hdaeoriim. Vel
    spi-
    > ritualilr diem extremi
    judicii,
    non esl absurduirj
    i
    intelligere.

    Quia prxparvit
    Dominus
    hosliam,
    > sanctificavit vocalossuos. >Hostiam
    prxparatam,
    s
    populumdicit, qui
    in
    tempore
    vindielx velut hostia
    mactanduserat. Sandificavit vocalos
    suos,

    quasi
    ? ad clbre oonviviuminvitatos. Sotebanl enim
    epu-
    t lumhabentes
    sanctificari,
    idest
    ablui,
    et citllioriku*
    199 HAYMONISHALBERSTAT.EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 200
    vestibus indui. Vocalos
    ergo
    Nabuchodonosor et
    Chaldxos debemus
    accipere, quos ipse
    vocabat ad
    punietidospeccatores
    ;
    namet
    per
    J eremiamservum
    suumdicit :
    Vocavi(inquiens)
    Nabuchodonosorser-
    vummeum.
    Quidam
    diem
    Domini, quando prxpa-
    rvit hostiamsuam,
    de
    primo
    adventu
    ejusaccipiunt,
    quandosingularis hoslia,
    idest verus
    agnus
    Christus
    immolatus est.
    Vpcatos
    et
    sanctificatos, apbstolos
    et eos
    qui per
    eos ad fidem
    venerunt,
    inlelligunt.
    Et erit indiehostix
    Domini,
    visitabo
    super prin-
    cipes
    et
    super
    filios
    rgis.
    >Dies hostix
    Domini,
    tempus
    est J udaicx
    captivitatis, quando
    omnis
    po-
    pulus
    erat immolandus ab hostibus
    ;
    tune vistavit
    Dominus
    super principes
    et
    super
    filios
    rgisJ osix,
    quos
    omnes vel
    caplos
    constat
    fuisse,
    vel occisos.
    Sive
    generaliter
    filios
    rgis, stirpent regiam
    dicit.
    Et
    super
    omnes
    qui
    induli sunl veste
    peregrina,

    idest exoticaet
    preliosa,
    sive
    super eos, qui pro
    Dei
    cullu idolavenerabantur.
    Et visitabo
    super
    omnem
    qui arroganter
    in-
    greditur super
    limen indieilla
    ;
    >id
    esl, qui quon-
    damfastu
    etdignilatis supercilio, gradus
    sivelimen
    templi
    conscendunt. In Hebraicaveritate habetur :
    c
    Qui
    transibtinl limen
    ;
    >
    quod
    faciunt cultoresveste
    dxmonis, qui
    limen
    templi
    iliius
    non calcant,
    sed
    pertransibunt.
    <
    Qui comptent
    domumDomini Deisui
    iniquitate
    et dolo
    ;
    idest divitiis
    iniquitateparatis.
    Tropologice
    hxrtici
    peregrinis
    vestibus
    iitduunlur,
    qui
    relictaveste
    Christi, quamaccepimusinbaptismo,
    assumunt
    impietatempropietate, pro
    veritate menda-
    "
    cium.
    Ipsi quoquesuper
    limen
    arroganter ingrediun-
    tur, qui spreta simplicilate
    fidei, Ecclesiam
    per
    erro-
    ns sui
    prxdicationem iniquitate
    et dolo
    complent.
    Et erit in die
    illa,
    dicil
    Dominus,
    voxclamoris
    a
    porta piscium,
    et ululatus a
    secunda,
    et contritio
    magna
    a collibus. >Portam
    piscium
    eam
    portam
    secundumlitteram
    dicit, qux
    vicinior erat
    mari,
    et
    ducebat
    Diospolim
    et
    J oppen. Quodque sequitur,
    <Ululatus-a
    secunda,
    t
    portam
    dicit secundi mri
    in eademmaris via. Secundamautem
    Hierusalem,
    etiam in libre
    Regum legimus
    : Misit ad ldam
    propheten
    uxoremSellum,
    qux
    habitabat inHieru-
    salem in secunda.
    Contritionem a
    collibus, per-
    lurbatiotiem
    dsignt
    demonte
    Sion,
    et excelsiore
    scilicet urbis
    parte, qua capta,
    facilior erat ad
    prona
    descensus.
    Tropologiceper portam piscium,
    sensus oculorum
    exprimitur ; per secundam,
    sen-
    sus aurium. Per hos
    quippe
    duos
    sensus,
    videlicet
    audiendi et
    videndi,
    maxime
    peccalores judicandi
    sunt, per quos peccali
    delectatio ad sensus
    reliquos
    manai. Eril enimcontritio
    magna
    a
    collibus, quia
    conteretur
    quidquid
    fuerat excelsum. Vox enim
    Domini
    super
    omnem
    superbum
    et
    arrogantem,
    et
    humiliabitur. Sunl
    qui
    duas
    portas, baplismum
    inlel-
    ligunt
    et
    poenitentiam,
    et a
    prima porta
    vox clamo-
    ris
    illorum
    erit, qui
    non servaverunt
    quod
    in
    bapti-
    smo
    promiserunt,
    Ululatus a
    secunda,
    eorum
    qui
    nott
    egerunl poenitentiam
    dehis
    quaepost baptismum
    commiserunt.
    A
    <
    Ululate,
    habitatores
    Pilx,
    conticuu munis
    po-
    pulus
    Chanaan. Pilamhoc locovas debemus acci-
    pere
    ,
    in
    quo
    frumenta
    pinsuntur,
    id est
    tunduntur,
    et est
    producla pi syllaba.
    Nam aliud est
    pilapi
    correpta, spltxra
    videlicet
    pilorum, qua pueri
    lu-
    dunt. Pilam
    ergo appeilat Hierusalem, quasi
    eiiiinvi
    et
    impetu
    frumenta feriente
    desuper pilo
    lunditur
    ;
    ita de
    porta piscium
    et de secunda
    alque
    decollibus
    proruens,
    decurret Chaldxorum vel Romanorum
    exercitus,
    et comminuet omnia.
    Populum
    aulem
    Chanaan, populum
    J udxorum
    appeUat, quia impie-
    tates Chananxorum
    agebant
    : namet Daniel
    impu-
    dicum senem semen Chanaan vocat. Venientibus
    ilaque hostibus,
    conticescnt nimio
    metu,
    et suo-
    rum scelerum conscientia
    exagitati,
    nec sallem
    B Deum
    quemoflenderunt,
    invocare audebunt. Dis-
    perierunt
    omnes involuti
    argento
    ;
    iUividelicet
    qui
    divitiis
    condebanl,
    et se
    quasi
    involutosel circum-
    septos
    niutiis
    opibus xstimabant,
    et idcirco
    paupe-
    res
    despiciebant.
    Et notandum
    quod
    non futuro tem-
    pore
    dixit : Conticescet
    Chanaan,
    aut
    disperibunt,
    sed de
    prxterito,
    conticuit et <
    disperierunt;

    quia quod
    certissime venturum
    erat, quasi jam
    ve-
    nisse
    prxvidebat.
    Nonaulemsoli
    peribunt, qui
    in
    suis divitiis
    glorianlur,
    sed liam
    qui
    inflanlur de
    dignitatibus sxculi,
    tument vana
    nobililate, pul-
    chritudine vel robora
    corporis, exterisque
    mundi
    vanilalibus exlollunlur.
    Et erit in
    tempore
    illo scrutabor Hierusalemin
    lucernis,
    et visitabo
    super
    viras defixosin fxcibus
    G
    suis. Cum
    ( inquit )
    Chaldxi vel Romani veneritit
    ceperintqueHierusalem,
    tunescrutabor cumlucerna
    omnialoca
    civilatis,
    in
    quibus
    abscondi
    poterunt,
    etiamcloacaset obscuras
    speluncas,
    ut nullus
    pos-
    sit
    elfugere. Hoc, qui
    subversionema Romanis fa-
    clam
    legerit,
    ita
    geslum
    inveniet. Visitabil eliam
    super
    viras defixosinfxcibus
    suis,
    hoc
    est, qui
    in
    corporibus
    confidunt.
    Despective
    enim fortiludinem
    corporis
    fxces vocat. Sive defixosin fxcibus vocat
    peccalores, qui
    consuetudine
    peccandi,
    delixi sunt
    insuis
    illecebris,
    nec abeis
    poenitendo
    ablni volunt.
    Hi
    laies,

    qui
    dicunt in cordibus suis : Non faciet
    bene
    Dominus, et non faciet
    maie,

    idest,
    nec
    bonisbona
    retribuet,
    nec malismala
    rependet.
    Tro-
    pologice
    autemindie
    illa,
    idest inconsummatione
    "
    mundi,
    scrulabitur Deus
    Hierusalem,
    id esl Eccle-
    siaminlucerna
    -,
    hoc est in
    judicio Chrisli, qui
    ex
    huntanilale constat et
    divinitate,
    sicut lucerna ex
    testa et
    lumine,
    per quem
    DeusPater omnefaciet
    judicium;
    et visitabil
    super
    viras defixosinfxcibus
    suis,
    hoc
    est,
    ulciscetur in
    eis,
    quibus
    sua
    pec-
    cata
    placuerunl,
    cumdefenderent mala
    sua,
    blas-
    ,
    phemantes Deum, tanquam
    taies eos
    fecisset,
    et
    toUentes
    providentiamDei,
    ut nec bene facere
    pro-
    desset,
    necobessel maie facere. Inlucerna
    ergo
    Do-
    minus Hierusalem
    scrutabitur,
    id est
    proferetoiunia
    abscondilainlucem.
    Neque
    tantumde
    operibPs;
    sed
    etiamdeotiosis sermonibus et de sublilissimis co-
    gitationibus
    ratio fiel el vindicta.
    901
    ENARRATIO
    IN SOPHONIAMPROPHETAM. SO
    Et eril fortiludo eorumin
    direptionem,
    et do-
    mus eorumin
    desertum,
    et xdificabunt
    domos,
    et
    non habitabunt : et
    planlabunt
    vineas,
    et nonbi-
    bent vinumearum. Manifeste de J udxis
    dicilur,
    quorum
    fortiludo et omnis exercitus
    captivitatis
    tempore
    iu
    direptionem
    dala
    est,
    et domus deslru-
    ctx,
    et
    agri
    et vinex vastalae. Nec
    prolongata
    est
    ultio,
    nec ultra
    exspectavit paltenlia
    Dei,
    sed ve-
    Iociter restimit eis
    quod
    merebantur. Sed et
    juxta
    tropologiam
    indie
    judicii
    omnis malorumfortiludo
    dabilur in
    direptionem. Qui
    xdificaverunt domos
    non
    super petram,
    sed
    super
    arenam
    ,
    nec
    planta-
    verunt vineam
    electam,
    sedvineam Sodomorumet
    Gomorrhx. Talis
    ergoplantalio peribit.
    J uxta est dies Domini
    magnus, juxta
    et velox
    nimis. Vox diei Domini
    amara,
    tribulabitur ibi for-
    lis. Diesirx dies
    illa,
    dies tribulationis et
    anguslix,
    dies calamitatis et miserix. >J uxta litteram omnia
    hxc vel de
    Babylonica,
    vel de Romana
    caplivitale
    dicuntur. Tune enim
    experli
    sunt diem
    amaram,
    qui
    Deumad amaritudinem
    provocaveranl.
    Tribu-
    lati sunl ibi fortes et
    potentes,
    fuil dies illa dies
    irx, quia sxpe quidem
    antea suslinuerant iram
    Dei,
    sed non inconsummalione. Hxc autem ira fi-
    nis eorum
    fuit, quia perdiderunt locum, regnum,
    cl
    gentem,
    et in omnes mundi terminos
    dispersi
    sunt. Possunt hxc
    tropologice
    referri ad consura-
    ntalionera
    sxculi, quando
    erit vox
    amara, qux
    di-
    rigetur
    ad eos
    qui
    in sinistris
    erunt,
    Ile in
    ignem
    xternum,
    etc. Tribulabitur ibi
    fortis, quia
    etiam
    sancti
    pavore solvenlur,
    et virtutes coelorummove-
    bunlur. Erit
    quoque
    dies
    irx,
    tribulationis el an-
    guslix, quando plongent
    omnes
    gnies,
    et nullus
    erit
    eugii locus,
    nullus alteri auxiliabitur. Erit
    dies tenebrarum et
    caliginis,
    dies nebulx et tur-
    binis,
    >
    quod
    necesseest ut eos
    persequantur
    tene-
    brae, qui
    dummaie
    agerent,
    odio hbebant lucem.
    Eril <dies tubx et
    elangoris,

    quod(ul Apostolus
    ail)
    fiet
    judicium
    in
    momenlo,
    in iclu
    oculi,
    inno-
    vissinia tuba. >Hxc autemomniaerunt
    super
    ci-
    vitates
    munilas,
    >id est
    super
    omnemmundi con-
    fidenliam el
    prxsumplionem.
    <
    Et
    super angelos
    excelsos,

    opra
    videlicet
    perversa,
    et rectam Do-
    mini viamdecUuantia.
    <Et tribulabo
    homines,
    et ambulabunt ut
    exci,
    quia
    Domino
    peccaverunt,
    et effundelur
    sanguis
    eorumsicut
    humus,
    et
    corpus,
    sicut stercora
    ,
    sed
    et
    argentum
    eorumet aurumeorumnon
    polerit
    li-
    berara eosindie irx furoris Domini. In
    ign
    zeli
    ejus
    devorabilur omnis
    terra, quia
    consuntmalio-
    nem euro*feslinatione faciet cunclis habitantibus
    terram. Manilslumest
    quod
    idcirco hxc omnia
    Hierusalem
    sustinuerit, quia peccaverunt
    Domino
    Christo,
    tradeudo eummorti. Tune
    ambulaverunt,
    ut
    exci, ignorantes quidagerent ;
    et
    quia
    fuderant
    sanguinemprophetarum
    ,
    et
    sanguinemejus qui
    est
    Dominus
    prophetarum,
    ideireo effusus est
    sanguis
    eorum sicul
    humus,
    et
    corpora
    eorum
    jacuerunt
    insepulla
    velul stercora. Divitix
    quoque
    eorumini-
    PATROI..CXVII.
    A quilate
    et ntmia solliciludiiie
    quxsilx,
    non
    polerutii
    liberare dominos et
    possessores suos, quia ignis
    irx Domini devorabit eos et omnemterram
    regni
    illorum. Faciet autem Dominus consummalionem
    cumfestinatione. Nam
    quadragesimo
    secundo anno
    post passionem
    Domini
    possessa
    esl Hierusalem a
    Romanis,
    el consummalio facta est cum festina-
    tione. Sed et in mundi fine tribulabuntur
    impii
    ho-
    mines,
    id esl carnales et
    qui
    secundum hominem
    vixerunt,
    et ambulabunt ut
    exci, quia
    verum lu-
    men
    perdiderunt. Quod
    vero
    sequitur
    :
    Effundelur
    sanguis
    eorum sicut
    humus,
    indie
    judicii
    non
    po-
    lerit effundi
    sanguis,
    cum
    jam
    erant immortalia
    corpora. Ergo
    nomine
    sanguiuis
    illud debemus ac-
    cipere, quo vegetatur
    et vivit
    anima,
    fidemvideli-
    B
    cet, spem,
    et
    charitatem, coeterasquevirtutes, in,
    quibus
    est vita animx.
    Qui ergo
    hune animx san-
    guinem
    fuderit,
    id est
    qui
    hominem malo exem-
    plo
    vel
    perversa
    doctrina necaverit
    fundetur,
    in die
    judicii sanguis ejus,
    id est si
    quid
    vitale in
    bonis
    operibus
    videbatur
    habere, cogetur
    amitlere.
    CAPUT H.
    i
    Convenite, congregamiiii, gens
    non amabilis.
    Posl
    prxdicla
    mala
    qux passuri erapt, provocat
    propheta populum
    ad
    poenitentiam
    :
    Convenite,
    con-
    gregamini
    inunionem
    charilatis, qui
    eralis
    dispersi
    peccalis.
    <Gens non
    amabilis,
    id est
    indigna
    amore Dei.

    Priusquam pariai
    visio
    quasi pulverem
    irans-
    C
    euntem
    diem, antequam
    veniat
    super
    vos ira furo-
    ris
    Domini,
    >idest
    antequam impleantar qux prx-
    dicla
    sunt, qux
    ita facile
    venient,
    nisi
    poenitendo
    prxveneritis,
    sicut levissime
    rapitur pulvis
    avento.
    In
    quo
    considerandum
    quanta
    sit Dei clementia.
    Provocat ad misericordiam
    ,
    nefaciat
    quod
    rainalus
    est.
    Tropologicegeneralis
    est ad omnes
    exhortatio,
    ut
    congregentur
    in societalem
    Ecclesix,
    et
    prxve-
    niant iramDei
    per poenitentiam,
    ne eos dies
    judicii
    imparalos
    inveniat.

    Quxrite Dominum,
    omnes mansueli terrx
    , qui
    .
    judiciumejus
    eslis
    operati.
    Vox
    prophetx
    ad san-
    ctos
    dirigitur
    : O sancti et
    electi,
    qui prxcepta
    Domini
    adimpletis,
    et in terra
    posili
    audistis vo-
    cemdicenlis : Beati
    mites, quoniam
    ipsi possi-
    "
    debunt
    terram,
    et imitait estis
    ejus
    mansue-
    turiinem
    ,
    et
    justitiam operati estis,
    quxrite
    Do-
    minum amando et colendo illum. Et
    quasi
    inler-
    rogaretur, quis
    est iste
    Dominus, respondetur
    :

    Quxritejustum, quxrite mansuetum,


    si
    quomodo
    abscondarnini indie furoris
    Domini,
    id est Chri-
    stum,
    cui omne
    judicium
    ddit Paler. J ubetur
    ergo
    mansuelis ut
    quxrant
    mansuetum
    ,
    ut
    quod
    minus
    est in
    illis,
    ab illo
    qui
    est virtutum omnium
    finis,
    perficiatur.
    Sed et hoc
    dicendum, quod justis
    et
    mansuelis
    loquens, quasi
    dubitative dicit : Si forte
    abscondarnini in
    diefuroris
    Domini, quid
    fiel de
    pec-
    caioribus?

    Quia
    Gazadestructa
    erit,
    et
    Ascalon
    in deser-
    7
    203 HAYMON1SHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL.
    204
    tum. Azotum in meridie
    ejicient,
    et Acaroneradi-
    cabilur. >
    Tanta,
    inquit,
    erit fortiludo Chaldaici exer-
    citus,
    ut etiam
    polenlissimas
    urbes
    Philislinorum,
    qiioe
    nobis
    semper xquo
    certamine resliterunt,
    ea-
    dem
    captivitas apprhendt. Myslice
    Gaza, qux
    interpretatur
    fortitudo
    ejus,
    eos
    dsignt qui
    in
    robore
    corporis
    confidunt,
    et in sxculari
    potenlia.
    Hiergo
    deslruenlur et adttihilum
    redigenlur.
    Asca-
    lon
    interpretatur ponderata,
    vel
    ignis homicida,
    peccatores
    insinut, qui juxta
    mensuram crimi-
    num
    judicabuntnr,
    et eadem mensura
    qua
    raensi
    sunt remelietur eis
    ,
    et
    qui
    arserunt desiderio ef-
    fuudendi
    sanguinis,
    et studio scandalizandi et ne-
    candi animas. Hi iu desertum
    deducentur, ignibus
    gehennx
    traditi.
    Azotus, qux interpretatur ignis
    -getteraiionis,
    eos
    dsignt qui
    libra in his incendio
    -ardent. Hos
    ergo
    in meridie
    ,
    id est
    aperta
    et clara
    luce
    ejicient
    in lenebras
    exleriores, quando
    sancti
    plenam rcipient
    claritatent.
    Acaron, qux
    dicitur
    sierilitas vel
    eradicatio,
    eos
    typicedsignt qui
    nul-
    los boni
    operis
    fructus
    habenles,
    et mullos
    perversa
    doctrina avellunt ab amoreDei. Hi
    quoque
    eradica-
    buntur deterra viventium.
    Vx
    qui
    habitalis funiculum
    maris, gensperdi-
    lorum.

    Quatuor magnis
    urbibus Palxstinx nouii-
    nalis,
    nunc ad totam
    provinciam prophelicus
    sermo
    dirigitur, etprxdicitur quod
    et
    ipsi qui juxta
    mare
    habitbant vastandi sint.
    Quid
    vero
    sequitur,
    Ver-
    bumDomini
    super vos, Chanaan,
    terra
    Philislinorum,
    et
    disperdam
    te
    ila,
    ul nonsit
    inhabitalor,
    >ostendit
    Philisthxos
    Chananxosesse,minaturque
    eis
    propheta
    quod
    ad tanlam venluri sint
    vastilatem,
    ut urbes
    munilissimaein ovilia
    pastorum
    vertantur :
    Et erit funiculus maris
    requies pastorum
    et
    caulx
    pecorura,
    et erit funiculus
    ejus qui
    remanse-
    rint dedomo
    J uda,
    idest Chanaan vel Philisthiim.
    Ibi
    pasceniur
    in domibus
    Ascalonis,
    ad
    vesperam
    requiescent.

    Cumque
    filii J uda reversi fuerint
    de
    caplivitale
    sub Zorobabel et J esu et
    Nehemia,
    omnis terra Philistinorum,
    qui
    in
    caplivitale
    tene-
    bantur,
    erit eorum
    possessio,
    et sic erit
    dserta,
    ut
    pastores
    de
    reUquiis
    J udxorum in Ascaloneno-
    bilissima
    quondam
    urbe
    grges
    suos
    post
    meridieui
    faciant accumbera. Hoc autem
    fiet,

    quia
    visilabit
    eos Dominus Deus
    eorum,
    et avertet
    caplivilatem
    eorum.
    >Hoc
    juxia
    hisloriam :
    spiriluali
    vero
    sensu,
    civitates Philistinorum
    quarum prxnunlialur
    intr-
    ims, superbiamgenlilium dsignant, juxta prxposi-
    tainnominum
    interpretationem.
    Hi sunthabitantes in
    funiculo
    maris, quia
    diversis fluctibus erroruoi tun-
    duntur. Deslrucla
    ergo
    eorum
    superbia,
    domus
    J uda,
    hoc est vera Ecclesix confessioin eorumlocainci-
    pit
    habitare,
    dum
    pro impielate
    succedit
    pietas,
    in-
    jusliliam
    extrudit
    justitia, superbiam
    humililas sibi
    substernit.
    f Audivi
    opprobrium
    Moabet
    blasphemias
    filio-
    rum
    Amon, qux-exprobraverunt populomeo,
    Prae-
    dicta clade
    Palxstinorum,
    et exterminio civitalum
    iUius
    terrx,
    nunc contra Moabet filios Amon
    pro-
    A phetaconvertitur,
    eteis
    prxnuntiat
    mala
    ventura,
    eo
    quod Babyloniis
    auxilium
    prxbuerinl
    contra
    popu-
    lum
    Dei,
    et cum eis civitatem
    templumque
    subrue-
    rint,
    et insultantes
    caplis
    J udxis Deum
    blasphemave-
    rutit. Audivi
    opprobrium
    Moab.Hxc civitas est Ara-
    btx,
    et nunc
    Areopolis,
    id est Martis civilas dici-
    lur. Et
    blasphemias
    filiorum
    Amon, qux
    et
    ipsa
    civitas
    Arabix,
    nunc
    Philadelphia
    vocatur. Uno
    aulemnomine et
    regio
    et civitas
    nuncupatur.
    Et
    magnificati
    sunt
    super
    terminos eorum
    qui, ejectis
    ilUs,
    dilataverunt in terra eorumfines suos.

    Propterea
    vivo
    ego,
    dicil Dominus exerciluum
    Deus
    Isral, quia
    Moabut Sodoma
    erit,
    et filii Amon
    quasi
    Gomorrha. >Hoc
    quomodo juxta
    litteram
    factum
    sit, exponi
    non
    polest. Neque
    enim hx ur-
    B
    bes sunt subversx sicut Sodoma et
    Gomorrha,
    ne-
    que
    terra eorum
    sulphuris
    nubibus
    cxusta,
    et in
    cineres
    favillasque
    conversa
    est,
    sed adhuc urbes
    inhabitantur,
    licet
    permulalis vocabulis,
    et
    regio
    excolitur.
    Ergo
    ad
    spiritualem
    sensum
    confugiendum
    est. Moabet Amonfilii fuerunt
    Lot,
    de incestis nu-
    ptiis generaii.
    Lot
    interpretatur declinans,
    Moab
    ex
    ptre,
    Amon
    populus
    meus. Per hos
    ergo
    desi-
    gnantur
    hxrtici,
    et
    omnespravi dogmalis reperto-
    res, qui
    dclinantes averoPtre
    Deo,
    facli sunl filii
    diaboli,
    et audiunt a Domino: <
    Vosex
    paire
    diabolo
    estis,
    et nec
    jam populus
    sunt
    Dei,
    nati in tene-
    brosa
    spelunca.
    Hi
    ergo
    insultant
    simplicitali
    Ec-
    clesix,
    et
    magnificant
    se
    super
    terminos
    ejus ,
    fa-
    cientes contra hoc
    quod
    Salomondicit : Netrans-
    C
    grediaris
    terminos
    quos posuerunt patres
    lui.
    His
    ergo
    sub
    quadam
    conlestatione
    minatur, quod
    sicut illx civitates subversx sunt
    corporaliler,
    sic
    isli sunt subvertendi xlerna
    damnatione,
    et
    ignis,
    sulphur,
    ac
    spiritus procellarum,
    sit
    pars
    calicis
    eorum. Siccilas
    spinarum
    et acervi
    salis,
    et deser-
    tum
    usque
    in xternum. >Recte hxrtici siccitas
    spinarum vocantur, quia
    velut
    spinx
    lacrant sem-
    per
    et discindunt unitatem
    Ecclesix,
    arescentes
    per
    impietatem suam,
    et ad nihil aliud
    apli quam
    ut iu
    ignem
    mittanlur xternum.
    Ipsi quoque
    sunt acervi
    salis, quia
    velut sal infatualum
    projiciuntur
    de Ec-
    clesia,
    et ab omnibus conculcantur. Hos
    ergo
    re-
    liquix populi
    mei
    diripienl illos,
    el residui
    gentis
    mex
    possidebunt eos,
    hoc eis eveniet
    pro superbia sua,
    "
    quia blasphemaverunt
    et
    magnificat!
    sunl
    super
    populum
    Domini exerciluum. Horribilis Dominus
    super eos,
    et altenuabit omnesdeos
    terrx,
    et adora-
    bunt eumviri de loco
    suo,
    omnes insulx
    gentium.
    i
    Hoc est doctores et
    prxdicalores veritatis, qui
    et
    faisant haereticorumscientiam
    deslruunt,
    et
    impia
    dogmata diripinnt.
    Sedet vos
    /Ethiopes
    interfecti
    gladio
    meo
    eritis,
    etextendet manum suam
    super aquilonem,
    et
    per-
    detAssur : et
    ponel tpeciosam
    in solitudinemet in
    invium,
    et
    quasi desertum,
    et accub'abunt inmedio
    ejusgrges,
    omnes bestix
    genlium,
    et onocrotalus
    et rrictus inliminibus
    ejus
    morabunlur. >Haseomnia
    qux
    de Philisthiim et Moabet filiisAmon
    dicuntur.
    205
    '
    ENARRATIOIN SOPHONIAMPROPHETAM. 206
    J udxi adChtisli sui adventum
    rfrant, quempulant
    J
    venturum in sxculi consummalione,
    et rursum ex-
    slructurura Hierusalem,
    et liberaturum J udxos de
    potestate
    omnium
    genlium, eumque
    adorandum ab
    omnibus, juxtaquod supra
    dictum: <Et adorabunt.
    eumviri deloco
    suo,
    et omnes
    insulxgentium.
    Nec
    solum
    supra
    dictas
    gnies
    vicinas
    J udxis,
    sedeliam
    ./Ethtopes
    et
    Assyrios superandos
    ab
    illo, ipsam
    Niniveminsolitudinem
    redigendam,
    itaul fit habi-
    tatiobesliarum. Hocest enim
    quod
    dicitur.
    Speciosa
    redigetur
    in
    solitudinem, quia
    Ninivem
    Babylonem
    intelligit,
    maxime
    propter
    similitudinemmonslrorum
    onocrotali et
    ericii, qux
    Isaias
    propheta
    in
    Babylo-
    niafuissedescribit
    post ejus
    vaslalionem. Scienduui
    vero onocrolalorumduoesse
    gnera,
    unum
    aqualile,
    aliud
    solitudinis. Dictus autem
    onoerotalus, quia
    1
    crotalon Grxci
    cymbalumvocant,
    et hxc
    avis, quia
    voce
    caret,
    roslrumin modum
    cymbalorum reper-
    culiens,
    vocissimilitudinemreddit. Et
    quod dicitur,
    <
    voxcantantis in
    fenestra,
    corvus in
    superliminari
    >
    vel dxmonesvoirait
    inlelligi,
    vel variarum voces vo-
    lucrum, qux
    soient indeserlis urbibus
    morari,
    sicut
    ululx, bubones,
    e
    siryges, cxteraqueperplura, qux
    omnia indiciasunt soUtudinis.
    <
    Quoniam
    atienuabo robur
    ejus,
    id est Ninive
    vel
    Babylonis
    immintiam
    fortitudinem. Hxc est
    civitas
    gloriosa.
    Vox
    prophetoequasi
    insultantis ei
    post ruinant,
    et dicentis : Hxc est civitas
    gloriosa,
    <
    habitans in
    conftdentia,
    qux
    dicebat incordesuo:
    Ego sum,
    et extra me non est alia
    amplius.

    Quod
    nonsolumorelocuta
    est,
    verumetincordesicesse
    pu-
    tavt.
    Quomodo
    factaestindesertumeubilebestix?
    Omnis
    qui
    transit
    per
    eam
    sibilabit,
    et movebitma-
    num suam. >
    Quod
    ergo
    in dserta civitate mons-
    truosx bestix dicuntur
    habitasse,
    aut ita fuit
    juxta
    litteram,
    aut sub
    figura
    bestiarum mutari varietates
    nalionum indicanlur.
    Tropologice J Elhiopes
    sunt
    infidles
    , qui
    nondum horrorem veteris hominis
    tanquamnigredinemdeposuerunt.
    Comminatur
    ergo
    his
    qui
    nolunt ad meliora
    converti,
    et abluere
    nigre-
    dinem
    peccatorum, quod ejus gladio
    interficiendi
    sint, gladio
    videlicet verbi Dei
    acutissimo,
    ut
    agen-
    les
    poeniteniiam
    sicut
    Ninivitx,
    moriatur ineis
    pec-
    catum,
    el vivat
    juslitia.
    Et hoc
    quidem ipse
    Domi-
    nus minatus
    est,
    nuncvero
    propheta loquitur
    de Deo
    per
    lertiam
    personam.
    Et extendet manum suai
    '
    super aquilonem,
    et
    perdet
    Assur.
    Aqilo
    ventus
    est
    frigidissimus, qui
    et dexter vocatur.
    Significat
    autem
    diabolum,
    qui
    in eorumcordibus
    requiescit
    su
    quibus
    refrixit
    charitas, quem
    et
    sponsa
    vult ab
    Ecclesix horto
    recdera, dicens:
    Surge, aquilo,
    et
    veni, Ausler. Dexter autemabillis
    vocatur, qui
    ejus frigore delectanlur,
    cxlerum
    opre
    sinister est.
    Postquam
    veroextenderit manumsuam
    super aqui-
    lonem,
    perdet
    Assur, qui dirigens,
    vel
    magis
    coar-
    guens interpretalur,
    eumdem
    designans diabolum,
    qui
    omnes
    Seqttaces
    suosad morlem
    dirigit, quique
    iUos
    quibuspeccatasuggerit, postea coafguil,
    et ab
    eis
    poenasexigit.
    Hune
    ergo
    Dominus J sus intrfi-
    A
    ciet
    spiritu
    oris sui. Tune
    speciosaNinive,
    ?d est
    mundus cum
    principe
    suo
    peribit,
    ita ut nu!?,is
    ejus
    miserealur. Nec abhorrai si
    speciosam
    dicaatus
    Ecclesiam, qux
    infinemundi subAntichrisli
    perae-
    culione, cum abundaverit
    iniquitas,
    et refnxerit
    charitas, ponelurin solitudinem, paucissimis
    rema-
    nentibus, qui
    se vereet non simulatefateanlur esse
    Christianos. Et tradetur
    besliis,
    et
    implebitur
    mon-
    stris viliorum. Onoerotalus
    enim, qui
    amat solitudi-
    nem,
    eos
    dsignt, qui
    se ab Ecclesia
    scindunt,
    et
    sua illi conventicula
    prxferunt,
    et
    slridorem sive
    fragorem
    falsorum
    dogmatummagis quam
    vocem
    ediuit.
    Septuaginta pro
    onocrotalo
    chamaeleon-
    temi
    posuerunt, quod
    est animal
    diversos mutans
    per
    momenta
    colores,
    eos
    designans qui per
    diversa
    B vitia,
    nunc
    libidine,
    nunc
    avaritia,
    nunc
    enidelitate,
    modo
    tristitia,
    modo inutili exsultatione mulantur.
    Ericius vero
    spinosum
    animal et
    limidum,
    et in
    spbxrara
    se
    colligens
    ne
    deprehendi possit f
    eos
    innuit
    qui
    obsessi sunt sentibus
    peccaiorum,
    et
    ipsa
    peccata defendunt,
    necuni
    quidem
    suasceleraconft-
    teri volunt. Corvus immunda avis et
    lanians,
    dsi-
    gnai
    eos
    qui
    cum sint immundi
    viliis,
    aliis delra-
    hunt,
    etloquuntur pacem
    cum
    proximo,
    malaautert
    sunl
    in cordibus eorum.
    CAPUT III.

    Vxprovocatrix
    etredempta civitas, columbanon
    audivit
    vocem,
    et non
    suscepit disciplinam.
    In Do-
    mino nonest
    conftsa,
    ad Deumsuum non
    appropia-
    G
    vit. Post
    prxdictam
    diversarum
    genlium captivi-
    tatem,
    revertitur
    propheta
    ad
    J udxos,
    et omnis
    ejus
    sermocontra Hierusalemest. Vx
    (inquit),
    o
    civitas,
    quondamcolumba, per legem
    ad
    servandaminno-
    centant
    generata, sxpe peccans, captivata
    et rursum
    redempla.
    Vx,
    civitas
    provocatrix,
    idest
    adamarilu-
    dinemsuis sceleribus
    perducens Deum,
    sive
    provo-
    catrix, quia post acceptant pietatis
    notiliam ad im-
    pietatem
    conversa est. Provocare enim Deumest
    sciendo
    peccare,
    Nonaudivit
    prxceptum
    Domini,
    et
    correpta
    notait
    recipere disciplinam,
    nequ,
    cum
    malis
    premerelur,
    confisa esl in
    Domino. Et cum
    Dominusdicat :
    Ego
    sumDeus
    appropinquans,
    et
    nonDeus de
    longe,
    >
    ipsa
    tamen notait ei
    appropin-
    quare.
    D
    i
    Principes ejus,
    in
    medio
    ejus quasi
    leones rit-
    gientes.
    Describit
    prophetaquales
    principes
    et
    ju-
    dices sive sacerdotes habuerint.
    Principes
    (inquit)
    ejus quasi
    leones
    semper
    versabantur in
    prxdam,
    et
    proni
    erant ad effundendum
    sanguinemsubjctorum.

    J udices
    ejus lupi vespere,
    non
    relinquebant
    in
    mane,
    >non dimittentes aliis
    quod rapere possint.
    Prophetx ejus vesani,
    id est insanientes. Viri
    infidles,

    quia loquebantur quasi
    ex ore
    Domini,
    sedomnia fatua et falsa
    proferebant
    : <
    sacerdotes
    ejuspolluerunt sanclum, injuste egerunt
    contra le-
    gem
    commiltentes
    sacrilegium
    in loco
    Sancturi,
    dicentessecundum
    legemfacere,
    cumomnia
    agerent
    contra
    legem. Quiaergo
    illi
    egerunt injnst
    207 HAYMON1SHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS. L COMMENT.BIBL,
    208
    Dominus
    justus
    in medio
    ejus,
    non faciet
    iniqui-
    tatem,
    sed restituet illi
    quod
    meretur.
    Mane,
    mane
    ,
    idest
    manifeste,

    judicium
    suum dabit in
    lucem,
    et nonabscondelur. Nescivit autem
    iniquus
    confusionem. Et hxc fecitut
    correpta
    civilas con-
    verteretur ad
    melius,
    sed Isral nescivit confusio-
    nem.

    Disperdidi gentes,
    et
    disstpati
    sunt
    angult
    ca-
    rum. Dsertas feci vias
    eorurn,
    dum nonest
    qui
    transeat. Desolatx sunt civitates
    eorum,
    non rma-
    nente
    viro, neque
    ullo habitatore. T)ixi : Aitamen
    limebis
    me, suscipiesdisciplinam,
    et non
    peribit
    ha-
    bilaculum
    ejus, propler
    omnia in
    quibus
    visitavi
    eam. Yerumtanien dilttculo
    surgentes, corruperunt
    omnes
    cogitationes
    suas.
    Quia(inquit) per plagas
    non
    potui
    illos
    corrigera,
    votai sallemul
    per
    bnfi-
    cia
    converterentur,
    et
    agerent poenitentiam. Disper-
    didi
    ergo gnies tibi,
    o
    J uda, contrarias,
    desolavi
    civitates
    propter te,
    et vias earum feci
    invias,
    ut
    nullus
    per
    cas transirai. El
    post
    hxc misi
    prophetas
    qui menrent,
    et ad
    poenitentiam
    te
    provocarent.
    Feci hxc omnia ut timeres meet
    susciperes
    disci-
    plinam.
    Quod
    si
    fecisses,
    non
    periret
    habiiaculum
    tuum,
    id est
    templumpropler
    scelera
    qux gesseras.
    Hxc Domino
    faciente,
    illi
    quasi
    de industria et ex
    coutenlione mane
    surrexerunl,
    ut
    implerenl cogita-
    tiones
    suas, qui
    festinaredebuerant ut redirent ad
    Deum,
    econlra festinaverunt ut malum
    quod
    menle
    conceperant, opraagerent.
    Possunt hxc
    tropologice
    referri ad
    Ecclesiam, qux
    recle vocatur
    columba,
    quiasimplices
    etsine malitiahabet fidles. Sed
    quia
    intra eam
    sunt, qui
    confitenlur nossese
    Deum,
    factis
    autem
    negant, quales
    sunl hxrtici el mali Chri-
    sliani,
    ideodicilur : Hxc non audivit voceinDo-
    mini.
    Cujus
    mali
    principes
    et
    judices,
    hoc est do-
    ctores et
    magistri,
    assimilantur leonibus et
    lupis
    vesperlinis.
    Horum
    vias,
    idest
    pravas
    actionesdis-
    sipt Dominus,
    et
    urbes,
    idesl confidentiam
    quam
    iu
    pravis dogmalibus
    habent,
    deslruet. Dabit eliam
    judicium
    suumin
    lucem,
    finita nocte
    hujus
    sxculi.
    Et non abscondelur cum
    exigera coeperit
    a servis
    commissam
    pecuniam,
    et tune
    dissipabuntur anguli
    eorum,
    idest
    pravx voluptates,
    arectoitinere dcli-
    nantes. Sedlicet hxc
    facianl,
    tamennonrecedit Do-
    minus ab
    ea,
    sed admonet ut liraeant eum et susei-
    piant disciplinam.
    Verum
    quiajuslus
    est,
    non
    pareil
    peccanlibus,
    sed
    restituitquod
    nterentur.
    .
    Quapropter exspecla
    me,
    dicit
    Dominus,
    indie
    resurreclionis mex in
    fulurum, quiajudicium
    meum
    ut
    congregemgentes,
    et
    colligam rgna.

    J udxi et
    nostri
    judaizantes
    ad
    tempora
    Antichrisli hoc rf-
    rant. Putant enim ab illocoadunanda esse omnia
    mundi
    rgna,
    seduno
    ejus imperio,
    et lune
    una,
    id
    est Hebrxa
    lingua
    omnes homines
    locuturos,
    sicut
    anle diluviumfuit. Nos
    vero,
    bearum
    Ilieronymiint
    sequentes,
    ad
    tempora ista
    referamus Ecclesix.

    Exspecla
    me
    (inquit)
    in dieresurreclionis
    mex,
    >
    ,d esl
    praepara
    le ad
    tempus
    resurreclionis mex.
    Cumenim
    post peccala
    et
    vilia, qux
    sunt morsani-
    A mx,
    ad bonamvitam
    praeparamur, resurgit
    iu no-
    bis Christus.
    Quia
    enim
    ipsecaput,
    et omneselecti
    membra
    ejus sunt,
    recle et commori et conresur-
    gre
    dicitur membris
    suis,
    sicul et consedereei in
    throno
    ejus, juxia quod
    in
    Apocalypsi promisil
    :

    Qui vicerit,
    faciamillumsedere inthrono meo.
    Et
    Apostolus
    :
    Convivificavitel consederenos fe-
    cit in coelestibus. >Potest et sic
    accipi.

    Exspecla
    meindieresurrectionis
    mex,
    hoc
    est,
    in
    tempore
    novissimi
    judicii, quando
    omnes
    rsurgent,
    et
    ego
    cum membris meis
    resurgenlibus resurgam,
    et tune
    congregabunlur gentes,
    et
    colligenlur rgna,
    id est
    poieslates sxculi,
    vel
    magistri perversorumdogma
    tum.
    Et effundam
    super
    eas
    indignationem meam,
    el
    B omnemiramfurorismei.
    Super
    eos
    qui
    minus
    pec-
    caverunt,
    effundilur
    indignatio Domini, qui
    desi-
    gnantur per gnies. Qui
    vero
    potentes
    sunt inmalo
    et
    hxresiarclix, super
    eos effundituromnis irafuro-
    ris Domini. In
    ign
    enimzeli mei devorabitur om
    nis
    terra,
    idest
    quidquid
    terrenum
    est,"
    et adcar-
    nis
    opra pertinet. Ergo quod superius
    minatus
    est,
    non est
    crudelilatis,
    sed
    misericordix,
    cumad hoc
    indignatio
    et furor
    effundilur,
    ut
    terra,
    idest
    pecca-
    torum
    rubigo
    exuralur.

    Quia
    lune reddam
    populis
    labium
    electum,
    ut
    vocent omnes innomine
    Domini,
    et serviant ei hu-
    mera uno.
    Tum,
    inquit,
    id est cum
    deposuerint
    errores
    suos,
    reddamillislabiumelectum
    ,
    idest an-
    tiquum
    confessionismex
    eloquium.
    Hoc aulem
    erit,
    *-
    cum secundum
    Aposlolum
    in nomine J esu omne
    genu
    flectetur
    coeleslium,terreslrium,
    et
    infernorum,
    et omnis
    lingua
    confilealur
    quia
    Dominus J sus est
    in
    gloria
    Dei Patris: hoc est enim : Servianl ei
    humero
    uno,
    >idest
    pari
    devotione
    jugum
    doinina-
    tionis
    ejus suave,
    et onus
    ejus
    lev
    suscipienles.
    <
    Ullraflumina
    ^Elhiopix
    inde
    supplices mei,
    filii
    dispersortint
    meorumdefereni munus mihi. Ordo
    verborum est : O filia
    dispersorum meorum,
    ultra
    flumina
    ^Ethiopix
    dfrent munus. Filiam
    disperso-
    rumvocal
    Synagogam, quondamfiliam, quant jam
    pne
    in loto orbe
    disperserai.
    Est autem sensus :
    O
    Isral,
    o
    Synagogaquondamfilia,
    nunc
    dispersa
    el
    caplivata,
    licet xmulalione
    crucieris,
    et invideas
    saluli
    gentium,
    tamen te nolente de
    yEibiopia(hoc
    est,
    de
    gentiliiaie peccalis nigra
    el infidelitatelene-
    brosa)
    delrenl mihi
    munera.
    Et nunc
    regina
    Saba,
    id est
    genlium Ecclesia,
    vniel audire
    sapienliam
    veri Salomonis. Hincel Psalmista :
    yEibiopiaprx-
    veniet manus
    ejus
    Deo. Flumina
    yElhiopixjuxia
    lilteratn Nilum
    dicit, qui
    in
    septem
    fluminadeduci-
    lur.
    Spiritualiter
    flumina
    /Ethiopix populi
    sunl
    gen-
    tium
    ,
    qui
    Dominovictimas
    gratiarum
    et sacrificia
    fidei acdevoli
    pectorisdelulerunt,
    Indie
    , inquit,
    <
    illa,
    >idesl in
    tempore,
    cum
    gentium
    crediderit
    multiludo,
    non cotifunderis

    lu,
    o filia
    dispersorum
    meorum. <
    Super
    cunclis
    adinventionibus
    tais, quibusprxvaricala
    es in
    me,
    *
    eligendo
    Barabbam
    ,
    et Dei Filium
    crucifitjeudo
    :
    209 ENARRAT10IN SOPHONIAMPROPHETAM. '210

    Qua
    tune auferamdemedio tui
    magniloquos
    su- i
    perbix lux,
    >idest Pharisxos et
    scribas,
    sivesacer-
    dotes,
    magna
    contra Dominum
    loquenles.
    Et non
    adjicies
    exaltari
    amplius
    inmonte sancto
    meo,
    >id
    estincdesia
    fidelium, jactando
    lede
    generis
    nobili-
    tate et electione
    patrum.
    Hoc autem faclum est
    quando post
    resnrrectionem Domini
    prxdicanlibus
    aposlolis
    una die crediderunt tria
    millia,
    aliadie
    quinquemillia,
    et
    deinceps
    multa
    millia,
    militaetiam
    turba saeerdotumobediebat fidei.
    Et
    derelinquam
    inmedio mi
    populumpauperem
    el
    egenum,
    et
    sperabunt
    innomine Domini
    reliquix
    Isral. Cum abstulerit Dominus
    magniloquos
    su-
    perbix
    demanu
    populi sui,
    derelinquenturpauperes
    etegeni, apostoli
    videlicet illitterati
    homines,etnullis
    mundi
    opibus fulti,
    et
    ipsi sperabunt
    in nomine
    1
    Domini.-Ipsi
    enim sunt
    reliquix Israel.de quibus
    Isaias:
    Reliquix
    salvx fient: Hx
    reliquix
    non
    facient
    iniquitatem,
    nec
    loquenlur
    conlra Domi-
    num

    mendacium,
    et noninvenietur in ore eorum
    linguadolosa,
    >ut aliudverbis
    promant,
    aliudcorde
    machinentur :
    quoniam ipsi pascentur
    >divini
    verbi
    pabulo,
    et
    poterunt
    dicere cumPsalmista :
    Dominus
    pascit me,
    et nihil mihi deerit. Et ac-
    cubabuni >
    secure, requiescent
    in
    paseus
    Ecclesix :
    et nonerit
    qux
    exterreat : fidecredentium
    supe-
    rante
    omnem
    persecutorum
    soeviliam.Possunt hxc
    et ad secundumreferri Domini
    adventum,
    cum
    jam
    evacuaverit omnem
    principatum
    et
    potestatem,
    et
    cumnovissimedestructa fuerit inimica
    mors, quando
    clecli liheri ab omni
    corruptione
    et melu
    moriis,
    acetibabunt securi in
    pascuis
    beatx visionis Dei.
    <
    Lauda,
    filia
    Sion, jubila

    lu,
    Isral. Lxtare et
    exsulia inomni
    corde,
    filiaHierusalem: Filia
    Sion,
    sancta est electorum
    Ecclesia,
    qux
    in
    spcula,
    hoc
    est,
    in
    conlemplaiione
    Domini consislit. Hanc allo-
    qniiur Spiritus sanctus,
    ut laudet et
    gralias agat rgi
    Isral Chrisio
    Domino, qui
    eam
    redemit, quiqu
    factus est ei aDeo
    juslitia
    et sanctificaiio et redem-
    ptio. Ipsa
    etiamesl filia
    Hierusalem, qux
    videtVeram
    pacem, quia
    Hierusalem visio
    pacis interpretalur.
    Et
    prxsens
    Ecclesiafiliaest
    iliius, qux
    sursum est
    Hierusalem,
    qux
    c^t
    mater noslra. Monet
    ergo
    eam
    ut
    exsullet,
    non
    qualicunque exsultalione,
    sed in
    omni corde. El causasubdilur
    quare
    lxlari debeat
    etexsuliare :
    ALstulit
    Dominus
    judicium tuum, avertit ini-
    micos tuos rex Isral.
    Hoc est
    damnationem,
    quando
    remisil
    iniquitatem plebis sux, cum eam
    redemit
    prelioso
    sanguine
    suo. Pleni.usveroablatu-
    ras est in sxculi
    consummatione
    judiciumejus,
    cum
    eam rediraet de intrim
    ,
    et corroborabit inmiseri-
    cordia. Avertet
    quoque
    inimicos
    ,
    idest omnes
    per-
    secutores,
    sive etiam turbas
    dxmonum, omniaque
    paci
    xiernx
    quietis
    contraria.
    Dominusinmedio
    tui,
    non timebis malum
    ullra.
    Ipse
    enim
    dixit,

    Inhbitabo in
    illis,
    et inter illos ambulabo. Et
    ipse
    Filius
    promiltit,
    dicens :
    Veniemus,
    et mansio-
    nem
    apud
    eum
    faciemus. Illo
    ergo
    nobiscumet in
    A medio nostrum
    habitante,
    non liraebimus malum
    ultra.

    Indieilladicetur Hierusalem: Noli


    timere. In
    die
    illa,
    hoc est in fine
    sxculi,
    dicetur ad Hierusa-
    lemliberam sanctorum
    matrem,
    vel ab
    angelis
    vel
    a
    Spirilu sanclo,
    Noli timere. >Dicetur el. ad

    Sion,
    id esl
    ipsam Ecclesiam,
    Deum fliciter
    speculantem
    : Nondissolvantur manus tux.
    quia
    nequaquam operaberis
    ultra
    quod
    te fecisse
    pee-
    nitcat. Et unde ei lanta
    securilas,
    ostendit sub-
    dens:

    Dominus Deus tuus in medio


    lui,
    forlis
    ipse
    salvabit >te. <Gaudebit
    super
    te in
    Ixtilia,
    >et
    <
    silebit non
    reputans
    tibi
    peccala
    tua. In di->
    lectione
    lua,
    >id
    est,
    in
    charitale, qua
    te
    gratis
    B
    dilexit. Et exsullabit
    super
    tein
    laude,
    vel
    qua
    te
    laude
    dignamfecit,
    vel
    qua
    lu eumexsullando lau-
    dabis.

    Nugasqui
    a
    lege
    recesserant
    congregabo,

    hoc
    est,
    inutileset
    levs, qui legemprxvaricando
    a
    sinu
    tuo
    recesserant, congregabo.

    Quia
    ex te
    erant,
    ut ullra non habeas
    super
    eis
    opprobrium,
    et se-
    cundum
    Apostolum
    non
    repulit
    Deus
    plebem
    suam
    quam prxscivit.
    Hos
    ergo congregabo
    el reducam
    ad
    le,
    liberans eos de
    poieslale dxmonum,
    ut non
    amplius
    de eorum
    perditione
    suslineas
    opprobrium.
    Sciendum
    nugas
    Hebrxum esse
    verbum, apud
    Lalinos usitalum. Unde scire
    possumus
    Hebroeant
    linguam
    matremesse omnium
    linguarum.
    Ecce
    ego
    interficiamomnes
    qui
    afflixenint te in
    "
    tempore
    illo
    ,
    et salvabo
    claudicantem,
    et eam
    qux
    jecta fuerat,
    congregabo.

    Aperta Spiritus
    sancti ;
    consolalioadEcclesiam
    generaliter,
    V3l
    specialiter
    ad
    unam
    quamque
    fidelemanimant. Multienimsunt
    qui
    vel tolam
    Ecclesiam,
    vel sanctam
    quamque
    animam
    improperanles
    et
    irridentes,
    cum vident
    aliquem
    virumsanctum
    qux
    mundi sunt
    spernere
    et coelestia..
    appetere.
    Soient enim dicere : Insanus
    est,
    non sic.
    vivit ut
    nos,
    convenais hominum
    fugit,
    delicias
    mundi
    spernit,
    et
    cxleraluijusmodi. Qui
    vero infid-
    les
    sunt, exprobrant
    illi crucem
    Chrisli,
    et si in aU-
    qua
    eumviderint
    lentalione,
    dicitur
    quod
    et Tobiae
    sancto
    propinqui
    dicebant :
    Ubi sunt
    justitjx
    et
    eleemosynx quas
    faciebas? Pollicetur
    ergo Domk
    nus de talibus se facturumvindictam:
    Ecce, In-,
    quiens,
    interficiamomnes
    qui
    afllixerunt tein lem-.
    pore
    illo,
    et salvabo
    claudicantem,
    sive affiiclain
    , Ecclesiam,
    vel fidelem
    animam, qux
    in
    prxsenti
    i
    vila,
    diaboli vel membrorum
    ejus persecutionepres-
    sa,
    nulal inter
    procellas sxculi,
    cum tamen fixo
    i
    gradu
    el soUdo
    gressu
    fidei ambulet. Hanc
    ergo
    claudicantemet aflliclam
    salvabit,
    et
    abjectam
    con-
    gregabit. Abjectaquippe
    esl
    Ecclesia,
    abjecla
    omnis
    ;
    fidelis anima
    apud
    sxculi
    amatores,
    ut
    saepissime
    >
    in
    psalmis
    sancii
    queruntur
    et dicunt : Nunc autem
    , repulisli
    et confudisti
    nos. Nec
    mirum,
    cum
    ipse
    l
    quoque
    Dei Filius ex
    parte
    humanitatis dicat Pair! .*
    Tu vero
    repulisti
    et
    despexisti,
    distulisti Christum
    t tuum. Et
    ponant
    eos in
    laudeni,
    et in nomen iu
    211 IIAYM0N1SHALBERSTAT.EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 212
    omni terra confusionis
    eorum,
    in
    tempore
    illo
    quo
    1
    adducam
    vos,
    et in
    tempore quo congregabo
    vos.
    Dabo enim vos in nomenetinlaudemomnibus
    po-
    pulis
    terrx,
    cum convertero
    captivitatem
    vestram
    coram oculisvestris
    ,
    dicit Dominus. >
    Quos ponet
    inlaudem et nomen
    ,
    nisi filios
    abjectx
    et claudi-
    eantis : Petrum
    videlicet, Paulum,
    et
    reliquos
    san-
    ctos, quorum
    nominacum
    gloriaroagnificantar per
    ecdesias loto orbe diffusas. Hocautem
    fiel,
    cumad
    L
    ducet et
    suscipiet
    filios
    afUiclce,
    cumfuerint
    posili
    in
    gloriam,
    et cumdeeorumVictoriael
    iriumphis
    fue-
    rit
    gloriatus
    Dominus
    ,
    sicut et de
    patienlia
    J ob
    glo-
    riabalur conlradiabolum.Tunevidebuntesse
    felices,
    quos
    iu
    praesenti putabant
    miseras. Tune cernent
    captivitatem
    eorumreduci
    in coelesteinHierusalem
    in
    gloriamxternam,
    seautem
    resurgere
    in
    confusio-
    nemxternam.
    m AGG^UM PROPHETAM.
    Aggxus prophela,
    festivus vel solemitis
    interpre-
    talur
    ;
    vaticinalusest reslauratonera
    templi Domini,
    et coutritionem
    genlium,
    et mundi
    commolionem,
    et sub
    figuraZorobabel,
    Christi
    prxdicit
    adventum.
    Fuit autem unus ex'illis
    qui nuper
    reversi fuerant
    de
    caplivitaleBabylonis
    sub Zorobabel et J esu sa-
    cerdoteet
    Esdra,
    nondum rexdificata Hierusalem
    nec
    templo
    Domini. Habitabat autem
    populus
    in
    domibus concavis et
    humilibus, quapropter
    ad eos
    nonfit sermo Domini.
    Indigni
    enimerant ul ad eos
    fieret,
    qui
    nullant hbebant curant
    templi
    rexdifi-
    c.tndi,
    humili et
    campeslri
    habitaiione
    contenti,
    et
    erant subDarioPersarum
    rege, qui interpretatur
    generatio
    non
    facla, sive,
    qui fuerint,
    eos
    designans
    qui
    carnis
    operibus
    et libidini serviunt. Talem re-
    gem
    merebatur habere
    populus qui
    sine
    templo
    Dei
    erat,
    et noninmonte
    Sion,
    sed dcorsum habi-
    abat.
    CAPUT PRIMUM.
    Inanno secundo
    Darii, rgis
    >Persarum in
    mense
    sexto,
    in dieuna
    mensis,
    factumest verbum
    Domini inmanu
    Aggxi prophelx.

    Binarius nume-
    rus
    frequentissime
    in malam
    ponitur significalio-
    nem. Dividit enim
    primamunitatem,
    el idcirco co-
    pulamconjugalem
    sivediscordiam
    dsignai,
    ht Gc-
    nesi
    quoque
    cumin aliorumomniumdierum eon-
    summalionedicatur : Vidit
    ,Deusquod
    esset bonum
    in secundi diei finenon habetur. In sexto
    quoque
    mensenullaest
    legalis
    solemnitas,
    sicutin
    aliis, quo-
    niamservitutis
    opra
    et labores
    dsignt.
    Recle
    ergo
    et inannosecundo
    Darii,
    et insextomensefitsermo
    Dei ad
    Aggxum, propter supra
    dictas
    causas, quo-
    niam
    lemplum
    non
    hbebant,
    el inconcavishabit-
    bant,
    et
    quia
    sub Dariocarnis
    operibus
    serviebant.
    Quia
    vero
    jam
    altare xdificalum
    erat,
    etfundamenla
    templi jactata,
    idcircomunadie
    mensis,.
    factumest
    verbum Domini,
    ut illi
    relinquenles
    secunduman-
    num
    Darii,
    reverterenlur adunitatemDei.
    Quod
    ve-
    ro
    dicitur,
    Factum est verbumDomini in manu
    Aggxi,
    >oslendit eumbonababuisse
    opra, alque
    in
    eis factis
    requtevisse
    verbumDei.
    Aggxus interpre-
    tatur festivus. Ex
    quo
    innuitur
    quiaqui
    solemnitales
    Domini noninfermentomalitix et
    nequitix,
    sedir
    azymis
    sinceritatis et veriiatis studet
    celebrare,
    hi<
    lalis
    potest
    sermonemDei
    recipere.
    <AdZorobabe
    filiumSalathiel dueem
    Iuda,
    et adJ esum filiumJ o
    sedechsacerdotem
    magnum,
    dicens.
    Salathiel
    iste,
    J J
    cujus
    filiusdicilur fuisse
    Zorobabel,
    filiusfuit J ecbo-
    nix
    rgis, qui
    in
    Babylonem
    ductus est.
    Interpreta-
    lur aulemZorobabel fluxus
    adjacens,
    sive
    exposilus,
    vel orlus in
    Babyloue,
    sive
    princeps
    in
    Babylone.
    Significat
    Christum
    J esum, qui
    xdilicavit
    templum
    Deo
    Patri,
    de vivis
    lapidibus,
    hoc esl
    utriusque
    leslamenti fidelibus.,
    Ipse quasi fargissitme
    fluxus
    veux
    exposilus
    esl nobisadbibendum. Sedut hune
    possimusbibere,
    aDeo^debemus
    petere, quod
    innuit
    Salathiel
    pater ejus, qui interpretalur petilio
    Dei.
    Hicnatus est in
    Babylone,
    et Chrislus Dei Filius in
    confusione
    hujus
    mundi incarnatus
    apparuit,
    ut nos
    qui
    in
    caplivitale peccali
    tenebamur
    eriperet,
    et ad
    promissionis
    terram reduceret. Factus est sermo
    Domini ad
    Zorobabel,
    factusest et adJ esumsacer-
    G
    dotera
    magnum.
    Historialitervero duo
    fuerunt
    ho-
    mines,
    unus detribu J uda et de
    stirpe regia,
    aller
    detribusacerdotali.
    Myslice
    verounum
    eumdemque
    designavit Christum, qui
    est verus rex et
    magnus
    sa-
    cerdos, cujustypum
    secundum
    quod
    rex
    est, gerebat
    Zorobabel : secundum
    quod sacerdos, typum ejus
    portabat J sus, qui
    erat filius
    J osedecb,
    idest,
    Do-
    minus
    justus.
    Deus.enim Paler
    juslus
    et sanctus
    est, cujus
    est
    Filius J sus
    Christus,
    Dominuset Sal-
    vator noster.
    *
    Hxc ait Dominus
    exerciluum,
    dicens:
    Populus
    istedieit: Nondumvenit
    tempus
    domusDomini xdi-
    ficand*. >Non hoc
    Zorobabel,
    nec J sus sacerdos
    magnus
    dieebat,
    sed
    populus qui
    de
    caplivitate
    re-
    versus,
    adbuc subDarioeral. Sic
    Spiritualiter
    omnis
    D
    qui
    servit
    voluptatibus
    carnis,
    non vull ultra intra
    sedem
    pectoris
    sui xdificare
    templum
    Domino
    pudi-
    citix. Potest hocet ad J udxos
    hujustemporis
    re-
    ferri, qui pro
    ChristoAntichrislum
    exspeclant,
    et di-
    cunt nondumesse
    tempus
    Ecclesix, quia
    nondum
    venit Christus.
    El factumest verbum Domini inmanu
    Aggx
    i
    prophelx,
    dicens:
    Nunquidtempus
    vobisest ut ha-
    i bitetis
    in
    domibus
    laquealis,
    et domusistadserta?
    >
    Contra hoc
    quod populus
    dieebat,
    nondum venit
    >
    tempus
    domus Domini
    aedificandqe,proferiur
    re-
    i
    sponsio
    Domini.
    Ergo nequetempus
    est ul voshabi-
    ; lelis in
    composilis
    ej,
    ornalis
    domibus, qux
    nonso-
    1 lum ad usum
    sunt,
    sedad delicias. Et dicitisnon-
    dupt
    esse
    tempus
    ut meadomusxdilicetur,
    u
    qua
    S13
    ENARRATIOIN AGG^EUMPROPHETAM. 814
    fuerunt saneta sanciorum et
    Chrubin, qux
    nunc
    squalet soliludine,
    torretur
    xslu, perfunditar pu-
    viis.
    Et
    nunc,
    hxc dicit Dominusexercituura :
    ponile
    cordavestra
    super
    vias vestras.

    Quia (inquit)
    di-
    citis : Nondumesl
    tempus
    xdificandx domus Do-
    mini
    ;
    considerate
    qux fecistis,
    et
    qux passi
    estis.
    Omnisenim-labor vester nulluin
    potuit
    habere
    pro-
    ventum.
    Serainastis
    multum,
    etintuUstis
    parum,
    etmul-
    ttun minus
    quam severatis,
    collegistis.
    -Nontamett
    poteslis
    dicere: Ideo famem
    secutam, quod
    inexer-
    cenda terra
    agricola
    cessaverit.
    Comedistis,
    et non
    estis saliaii
    ; bibistis,
    et non estis inebriaU
    ;
    operui-
    stis
    vos,
    et nonestis calefacti. Et
    qui
    mercedescon-
    gregavit,
    misit eas in sacculum
    pertusum.
    >Non
    tamen
    potestis
    dicere voluntarium fuisse
    jejunium,
    sed
    quiaparvos
    fructus
    cougregavcratis
    in horrea.
    Vinum
    bibistis,
    sednon tantum
    quod
    sufliceret
    ^1
    exhilaranda corda
    potanlium. Ipsumquoque
    vesli-
    mentum non
    potuit frigus pellere
    aut calefacere. Si
    quis
    autem mercedes
    congregaverat,
    sive in
    nego-
    tiatione,
    seu
    mercenaria
    marra,
    frustra
    laboravit,
    qnia
    omnes
    pecunix defluxerunt,
    veluti in
    pertusum
    sacculummiss.
    Spiritualiter
    ilUcorda
    super
    viassuas
    ponunt, qui absquejudicio
    discretionisnihil
    faciunt,
    qui
    ante mentis oculoslucernamverbi Dei
    semper
    habent. Multumautem
    seminat,
    sed
    parumcolligit,
    qui
    in
    prxdicaiionis opre
    assidue laborat
    ;
    sed mi-
    nimumexaudiiorumfideet
    operatione
    fructum
    per-
    cipit,
    dumeosverboet
    exemplo
    scandaltzatos oslen-
    dit.
    Comedit,
    et non saturatur
    ; bibit,
    et non in-
    ebriatur, qui
    recta
    qux novit,
    non
    operatur.
    Hinc
    Salomon dicit : J uslus
    comedit,
    et
    replet
    animam
    suam,
    venter aulem
    impiorum
    insaturabilis. Con-
    gregatas
    veromercedes in
    pertusum
    sacculum
    mittit,
    qui
    virtutum
    oprapropler
    ostentationem vanx
    glo-
    rix
    peragit,
    vel
    qui
    de
    rapinis eleemosynam
    indi-
    gentibus
    tribuit.
    Operitur autem,
    et ex calore non
    fovetur, qui
    divinam
    sapientiam, qua
    ornetur et a
    malitix
    frigore defendatur, accipit,
    sed
    tepide
    et
    desidioseeam
    exsequendo,
    calorisiliius
    gratia pri-
    vatur.
    <Hxc dicitDominusexerciluum: Ponite cordave-
    stra
    super
    vias vestras. Ascenditein
    montem, por-
    tate
    lignum,
    et xdificate domum. >Considerate
    (in-
    quii)
    cuncta
    qux geritis,
    et relicta cura vestrarum
    domuum,
    ascenditein montem
    Libanum, proecidite
    ligna,
    et xdificate domum meam. Et
    acceptabilis
    uiilii
    erit,
    et
    glorificabor,
    dicit Dominus. >
    Quid
    autem
    ligna
    tantum,
    -non
    lapides jubet afferri,
    illud
    est
    quod
    Hebrxi
    dicunt,
    quia post
    incensumtem-
    plumparietes remanserant,
    et idcirco
    ligna
    tantum
    ad
    conlignanda
    necessaria erant :
    Myslice,
    in mon-
    tera
    ascendere,
    est altitudinera divinx
    contempla-
    liouisvirtutum
    profectibus
    scandera,
    ac teslimonia
    Scriptararumquxrendo
    incidere,
    ut indexdificetur
    teinpluinacceplabile
    Domino.

    Respexislis
    ad
    amplius,
    el eccefaclumest mi-
    A
    nus,
    el inlulistis in
    domum,
    et exsufflavi illud.
    Dicant
    (inquit)
    aliud,
    quod
    vobis accidit. Cum
    jam
    metendi
    tempus inslaret,
    etfrumenta vos in mani-
    bus tenere
    putaretis,
    messuisiis vacuos
    culmos,
    et
    inanes
    stipulas
    sine
    granis congregaslis.
    Sed et hoc
    quod
    de
    magnis
    acervis modicum fuerat
    electum,
    cumintulissetis in domos
    vestras,
    efflavi
    illud,
    et ex
    meavirtute
    dispersum
    et ad nihilumredactumest.
    Spiritualiter
    illi ad
    amplius respiciunt,
    et minora
    recipiunt, qui
    de suis
    operibus gloriantes,
    xternam
    mercedemsibi falsoa Domino
    pollicentur.

    Quam
    ob causamdicit Dominus
    exerciluum, quia
    domus
    mea dserta
    esl,
    et vos festtnalis
    unusquisque
    in
    domumsuam. >
    Myslice
    illi indomumsuamdserta
    domoDei
    festinant, qui
    mundanis
    cupiditatibus
    ca
    -
    "
    pti,
    et terrenis actibus
    occupati,
    templum
    Dei
    cpn-
    Struere
    negligupt.

    Propter hoc, super


    vos
    prohibiti
    sunt coelineda-
    rent
    rorem,
    et terra
    prohibita
    est ne daret
    germen
    suum. Non solum
    (inquit)
    coeli
    pluviam
    non de-
    derunt,
    sednecrorem
    quidemmatutinum,
    ut arenles
    agii
    niodicosallem hnmore
    lemperarenlur, Typice,
    coeli sunt
    apostoli,
    raiem et
    pluviam
    doctrinx coe-
    lestis, terrx,
    id est audiiorum cordibus infunden-
    tes. Prohibiti sunt coeli ne darent
    rorem, quando
    perfidis
    J udxis verbumsalutis
    spernentibus prxce-
    ptum
    esl
    aposlolis, ut,
    euntes inmundum
    universum,
    prxdicarent genlibus.
    Et vocavi siccitatem
    super terram,
    et
    super
    _
    montes,
    et
    super triticum,
    et
    super vinum,
    et
    super
    oleum,
    et
    quxcunque profert humus,
    el
    super
    homi-
    nes,
    et
    super jumenta,
    et
    super
    omnemlaboremma-
    nuum. Vocatur siccitas
    primo superterram, deinde,
    super
    omnia
    qux proferl humus,
    ad ullimum
    super
    homineset
    super jumenta, quia, prxcedente fam,
    profecto super
    homines et
    jumenta
    mors
    venit,
    sic-
    que
    idem
    gladius quxcunque
    manus hominumlabo-
    raverat,
    consumit.
    Et audivit
    Zorobabel,
    filius
    Salathiel,
    et
    J sus,
    filius
    J osedech,
    sacerdos
    magnus,
    et omnes
    reliquix
    populi
    vocem Domini Dei
    sui,
    et verba
    Aggxi pro-
    phelx,
    sicut misiteumDominusDeuseorum
    adipsos,
    et timuit
    populus
    a facie Domini.
    Diligenter
    atten-
    dendum, quod
    non Zorobabel nec J sus sacerdos
    p.
    timuisse
    dicuntur,
    sed
    populus
    timuit afacie
    Domini,
    uterque
    enim Christum
    significat, qui
    est rex et
    sacerdos in duabus naluris Dei et hominis et una
    persona.
    Audientibus
    ergo
    Zorobabel et
    J esu
    magno
    sacerdote verba Domini,
    timuit sola
    mullitudo, qux
    necdum in virum
    perfectpm evaserat,
    a facie Do-
    mini,
    idest
    indignationeejus,quoniam
    vultus Domini
    super
    facientes mala.
    Et dixit
    Aggxus,
    nunlius Domini denuntiis Do-
    mini, populo
    dicens. >Ex hocloco
    quidamsumpse-
    runt
    errorem, putantes Aggxum angelum
    natura
    fuisse,
    et
    quadam
    divina
    dispensatione
    humantm
    corpus assumpsisse, propter
    hoc
    quod
    dicitur : Dixit
    Aggxus,
    nunlius Domini. Hoc idemet de
    Malachia,
    et deJ oanne
    Baplislaopinantur.
    Sed sciendum,
    na-
    21G HAYMONIS
    HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL.
    216"
    tara eos hommes
    fuisse,
    officiovero
    angelos,
    idest
    nuniios,
    qui populis
    Dei
    volunlalem annunliabant.
    Hic
    ergo propheta
    nunlius
    dicitur,
    id esl
    anglus,
    quoniam
    typum
    gestabat
    Domini
    Salvatoris, qui
    et
    ipse raagni
    consilii
    anglus
    dicitur.
    Quod
    autemdi-
    cit : <Nunlius Domini denunliis
    Domini,
    >laie est
    acsi
    diceret,
    prophela
    de
    prophelis.

    Egovobiscum,
    dicil Dominus. >NonhocadZorobabel necad
    J esum
    dicit,
    sed ad
    populumqui
    limuerat afacie Domini.
    Illi enimin
    persona
    Christi
    accipiunlur,
    ut dictum
    est,
    et cumeis
    alque
    in eis
    semper
    erat Dominus.
    Confortt
    ergo
    Dominus
    populum,
    dicens :
    Ego
    vo-
    biscum
    Sum, ego
    ero vester
    adjutor.

    El suscitavit Dominus
    spiritum"Zorobabel,
    filii
    Salathiel,
    ducis
    J uda,
    et
    spiritumJ esu,
    filiiJ osedech
    sacerdolis
    magni,
    et
    spiritum reliquorum
    deomni
    populo.
    Suscilalur
    spiritus
    Zorobabel et
    spiritus
    J esp,
    ul
    reguumetsacerdoliura
    xdificarentlemplunt.
    Suscitalur
    spiritus reliqui populi,
    idest
    devotio ani-
    uii et
    voluntas,
    ut faceret
    qux prxceperat
    Dominus.
    <Et
    ingressi sunt,
    et f'aciebant
    opus
    indomoDomini
    exerciluum Dei sui.
    Tngressi sunt, quoniam
    foras
    exierant,
    id est suimet oblili
    eranl,
    sicut
    prodigus
    filius,
    de
    quo
    dicitur
    quod
    insereversus
    est, quando
    deravit
    ad
    patrem
    redire.
    CAPUT II.
    <In dievicesimaet
    quarta
    mensisin sexto mense
    in anno secundo Darii
    rgis.

    Coeperunt
    xdilbOTe
    eodem
    anno, qui supra posilus est,
    et in eodem
    mense,
    sednonineademdie.
    Supra
    enimunus men-
    '
    sis,
    id
    estprimus ponitur,
    hic vero vicesimus
    quar-
    tus. Ex
    quo inlclligimus
    inter
    primum diem, quo
    Dominus locutus est
    per Aggxum,
    el vicesimum
    quartum quo operari coeperunt,
    fuisse medios vi-
    ghili
    duos dies.
    Apud
    Hebrxos
    viginti
    dux lilterx
    sunl. Per hoc ostendilur
    quoniampopulus
    necesse
    habebatdoceriet discere elementasermonis Dei.
    My-
    slice, quandiu
    in hac vita
    sumus, quasi
    sub Dario
    vjvimus,
    quia
    caro
    rpugnt spiritai,
    et
    spiritus.
    canti,
    et iu'sexto
    mense,
    in
    quo
    numro
    perfecte
    Deus
    omnia,
    et in
    secundo
    anno,
    in
    quo
    numrocon-
    stat sobolis
    reparaiio.
    Necesseest
    ergo
    ut timeamus
    a facie
    Domini,
    el
    ingrediainur;
    et faciamus
    opra.
    Domini,
    id est ex virtutibus Dominoiu nobistem-
    plum
    xdificemus. Vicesimus
    quarlus dies, qui
    nume-
    '
    rum
    duplicatam
    habet
    duodenarium,
    dsignt
    ex
    ulcoquepopulo
    J udaico et
    gentili congregaudos
    fid-
    les
    ,
    et
    spirituale templum
    xdificaturos. Hoc
    quoque
    dicehdum, quod Iriplicalus
    octonarius
    viginti qua-
    tuor
    perficit: quia
    vero
    circumcisio, quxoctavadie
    fiebat,
    et
    spirilualis templi xdificalio,
    in fideconstat
    santx
    Trinilalis.

    In
    septimo mense,
    vicesima
    prima
    die
    men-
    sis, factum
    est verbumDomini inmanu
    Aggqei
    pro-
    pbe,
    dicens :
    Loqucread Zorobabel,
    filiumSala-
    thiel.ducemJ uda,
    el J esum,
    filium
    J osedech,
    sacerdo-
    tera
    magnum,
    et ad
    reliquospopuli,
    dicens-
    Eodem
    quidentanno, quo
    ei
    supra,
    idesl secundo
    Darii,
    sed
    A eliammense
    septimo
    et vicesima
    prima
    die
    mensis,
    iterumfaclumest verbumDomini in manu
    Aggxi.
    Mensis
    seplimus
    tolus festivus
    erat
    atque
    solemni.
    J ura
    Raque
    fit sermo Domini ad
    Aggxum,
    id est
    feslivum,
    in
    septimo(id
    est
    feslivo) mense-,
    et in vi-
    cesima
    prima
    die
    mensis,
    iptpletis
    scilicet tribus
    hebdomadibus,
    et
    complta myslerio Tiitiitatis. Ter
    enim
    septem, /viginti
    unumsunl.

    Quis
    in vobis est
    dereliclus, qui
    vidit domum
    islam in
    gloria
    sua
    prima?
    Et
    quid
    vosvidetisbanc
    nunc?
    Nunquid
    non ita esl
    quasi
    non sit in oculis
    veslris? et nunc
    confortare, Zorobabel,
    dicit Domi-
    nus,
    et
    confortare, J esu,
    fili
    J osedech, sacerdos
    magne,
    et
    confortare, omnis
    populus terrx,
    dicit Dominus
    exerciluum
    ,
    et facile
    quoniam ego
    vobiscum
    sum,
    B dicit Dominus
    exercituum, verbum
    quodplacui
    vo-
    biscum,
    cum
    egredereniini
    de terra
    iEgypti.
    >
    Cle-
    menlissimeconsolatur Dominus
    populum, qui prio-
    remdomuminsua
    gloria viderant,
    in
    cujus compa-
    ratione hxc videbatur
    quasi
    non esse. Nolite
    (inquiens) desperare,
    nolite manus
    subroiitere,
    ego
    enimsum
    vobiscum,
    ego omnipotens
    locutus
    sum,
    cujus
    dixissefecisse
    estpet
    illa
    impleboqux
    vobiscum
    pepigi,
    cum vos de
    ^Egyplo
    eduxi. Et
    Spiritus
    meus,
    id est divinitas
    majestalis mex,
    sive
    Spi-
    ritus
    sanctus, cujus
    est omnis
    consolalio, unde et
    paracletus appellatur,
    eril in medio vestrum.
    Est autemhic tota
    coropiemoralaTrinilas. Paitr est
    qui
    dicit :
    Ego
    sumvobiscum
    :
    FiUus,
    verbum
    quod
    placui.vobiscum; Spiritus
    sanctus : Et
    spiritus (in-
    C
    quit)
    meus erit in medio vestrum. Noliie
    timere,
    quia
    hxc dicit Dominus exerciluum : Adhuc unum
    modicum
    est,
    et
    ego
    eommovebocoelumet terram
    et mare et
    aridam,
    el movebo omnes
    gentes.

    Quandoprimum
    in monteSina Teslamentura daba-
    tur,
    movi
    coelum,qHando
    vobisdecoelolocutus
    sum,
    movi
    terram, quando
    meam
    prxsentiam. caligo
    et
    tenebrx et turbo
    cernebant,
    et ut Psalmista ait :
    Deus: cura
    egredereris
    in
    conspeclupopulilui,
    etre-
    liqua,
    movi mare
    Rubrum, quando
    divisi
    illqd,
    et viam
    prxbui populo transeunti. Movi
    et,aridam, quando
    circumduxi
    populumquadraginta
    annis
    per
    viamin-
    viam et incubant
    atque
    aridam solitudinem.
    Ego
    ilaque. qui
    tune illa
    feci,
    adhuc movebo
    ipsa
    ele-
    menta, quod utique
    factumest in adventuDomini.
    Nam
    tempore passionis iliius,
    motum esl
    coelum,
    quando
    sol obscuratus
    est,
    et tenebrx
    factx
    sunl ab
    hora sexta
    usque
    ad horamnouant
    ;
    terra mota est
    cum saxa
    finderenlur,
    sepulcra palescerenl, ipsa
    quoque
    terra
    tremeret,
    motum est mare
    prxsentis
    sxculi,
    flatibusdaemonuminseditionem
    concitalum,
    quando
    et draco interfoctus
    est, id est diabolus
    superatus, qui
    cubabat in mari
    bujus
    saeculi. Movit
    et
    aridam, squaUda
    et infructuosa corda
    genlilium.
    Oinni
    ergo
    universilate
    comtpola,
    molx sunt omnes
    gniesprxdicanlibus aposlolis, quoniam
    in omnem
    terram exivitsonos eorum. Et veniet desideratas
    cunclis
    genlibus,
    et
    implebo
    domumistant
    gloria,
    di-
    cit Dominusexerciluum. >Manifestantest adventum
    217 ENARRATIOIN AGGXUM PROPHETAM.
    218
    Chrisli
    prxnuntiari, qu,
    desiderabatttr et
    exspecla-
    .
    batar,
    ut redimeret
    gentes,
    de
    quo Apostolus
    : In
    quem
    desiderant
    angeli prospicere.

    Postquam
    ergo
    ille
    venit,
    impleta
    est
    gloria
    domus
    Domini,
    id
    est
    Ecclesia, qux
    est domnsDei de vivis
    lapidibus
    xdifieata. Si enim
    gloriosa
    fuit
    domus, qux
    xdificata
    est a
    servo,
    quantum
    dislat servus a
    Domino,
    tanto
    melior est
    domus,
    cui
    prxest Dominus,
    ab illacui
    prxfuit
    servus.
    Meumest
    argentum,
    et meumest
    aurum,
    dicil Do-
    minus exerctaum.
    Magna
    erit
    gloria
    domus istius
    itovissimx
    plusquamprimx,
    dicit Dominusexerci-
    luum. Ae si diceret : Nolitedubitare
    quodpossim
    implere quod promitto. Ego
    enim sum
    qui
    condidi
    omnia
    ,
    inmanu meaest
    argentum
    et aurum
    atque
    omnes
    opes, ego
    omnia
    qux
    necessaria sunt inxdi-
    ficando vel ornando
    templum
    dabo. J uxta sensum
    mysticum,
    aurumest sensus et inlellectus
    spiritua-,
    lis, qui
    in
    Scripturis latet,
    de
    quo
    Salomon ait :

    Thsaurus desiderabilis
    requiescit
    in ore
    sapien-
    tis.
    Argenium
    vero clara
    eloquia Scripturarum,
    unde Psalmista :
    Eloquia
    Domini
    eloquia casla,
    argentum,
    et
    reliqua.
    Hismetallis ornatur Eccle-
    sia
    ,
    et fitillustrior
    quamquondam
    fueril
    Synagoga.
    El inlocoisto dabo
    pacem,
    dicil Dominusexerci-
    tuuni.
    Quia
    addomum
    inclytam
    xdificandamnihil
    magis
    scimus
    prodesse quam pacem,
    ideo
    ipsam
    repromittit.
    Illaenim
    concessa,
    facilius cxtera bona
    sequentur.
    Sed
    allegorico
    sensu dat Dominus
    pacem
    inEcclesia
    prxsenli, compressismaligni
    hostisinsi-
    diis,
    et
    miligalis
    viliorum
    bellis,
    in futuro vero da-
    bit
    pacem
    veramet xternam.
    In vicesimaet
    quarta
    noni mensis in anno se-
    cundo Darii
    rgis,
    factum est verbum Domini ad
    Aggxum propheiam,
    dicens : Hxc dicit Dominus
    exercituum :
    Interroga
    sacerdotes
    legem,
    dicens : Si
    tuleril homo carnemsanciificatamin oravesliraenli
    sui,
    et
    teligerit
    de summilale
    ejus panera
    aut
    pul-
    meiltum,
    aul
    vinum,
    aut
    oleum,
    aut omiien
    cibum,
    nunquid
    sanctificabitur?
    Nolanduraquod supra
    sem-
    per
    dictant est : Faclum esl verbumDomini inmanu
    Aggxi,

    hic vero : Factum est verbumDomini ad
    Aggxum.

    Supra
    enim
    quia
    munda habebat
    opra,
    sed incordenondum
    plenamperceperat sapienliam,
    et erant inlereos
    qui
    nolebanl
    xdificarelemplum
    Do-
    mino,
    ideoinmanu
    ejus
    facturadicilur verbumDomi-
    ni. Nunc
    quia
    fundamenla
    jam
    lent
    pli jacta sunl,
    el
    jam
    populus
    cum
    principibus
    facit
    opra templi Domini,
    propterea
    ad
    Aggxum
    fit sermo Domini. Nonoau-
    lem mense fit
    sermo, quia
    de immundilia
    populi
    peccatoris
    locuturus est.
    Nunquam
    enim nonus nu-
    merus iu bonam
    parlera ponitur
    in
    Scripturis
    divi-
    tiis. Sed
    quoniam
    adhuc dabatur eis
    tempus agendx
    poenitenlix,
    ideovicesima
    quarta
    die
    ejusdem
    men-
    sis fit sermo Domini ad
    prophetam,
    in
    quo
    numro
    duplicalur duodenarius, ubique
    sacratus numerus.

    Interroga
    sacerdotes
    legem.
    Eorum enim est
    scire
    legem,
    et
    ipsi interrogali
    debenl
    respondere
    de
    lege. Interrogat ergo
    eos
    Aggxus propheta
    ex
    pr-
    A
    sona
    Domini,
    dicens: Si tuleril homocarnemsancii-
    ficatam. Caro sanclificala
    dicebatur,
    caro
    hostix,
    qux
    immolabatur in
    allari,
    licet inter
    ipsas
    sanctifi-
    eatas carnes esset
    magnadiversitas, quod
    inLevilico
    pleniter
    dicitur. Immundus autemin anima diceba-
    tur, qui
    mortuum
    tangebat. Quandiu
    enim anima
    in
    corpore est,
    nonest immundumhumanum cor-
    pus, qui
    babet animamad
    imaginera
    el similitudinem
    Dei faciam. Slalimveroul anima
    corpus deseruerit,
    efltcitur
    corpus immundum, ulpote
    lerrenum et ex
    carnis
    vluplale
    concretam. Hoc dicimus
    quantum
    ad naturam
    ;
    cxlerum sanciorum
    corpora, quorum
    mors est
    preliosa,
    sancl sunt ex meriloinhabitatri-
    cissanclx animx.
    Interrogat
    vero
    prophela,
    si homo
    quicunque
    tuleril carnem
    sanctificalam,
    et
    ligaverit
    B eamin summilale vestimenli
    sui,
    el
    ipsa
    summitas
    veslimenti
    tetigerit panem,
    aut
    quemlibel
    aliumci-
    bum, nunquid poterit
    sanclificari laclu
    veslimenti,
    in
    quo
    sancta caro
    ligata
    est?
    Respondentcs
    au-
    tem
    sacerdotes,
    dixerunt : Non. Rursum
    ponitur
    alia
    quxslio,
    et
    interrogat propheta.
    Et dixit
    Aggxus,
    si
    teligerit poilu
    lus in
    anima,

    hoc est
    qui
    contacta mortui hominis immundus fa-
    ctusest. Exomnibusbonis
    nunquid
    conlatninabimr?
    et
    responderunt sacerdoles,
    etdixerunt :
    j
    COntami-
    nabitur. >Et
    respondit Aggxus,
    et dixit:
    Sic
    po-
    pulus iste,
    et sic
    gens
    isla anle faciem
    meam,
    dicil
    Dominus,
    el sic omne
    opus
    manuum
    erum,
    et om-
    niaque
    obtulerunt
    ibi,
    contaminata erunt. De
    priori inlerrogalione
    tacens
    propheta,
    de secunda
    "
    respondet,
    oslendens cur ista
    proposuerit. Qui
    enim
    immundus est in
    anima,
    el morlicinum
    teligerit,
    omne
    quod teligerit
    vel
    oblulerit,
    immundumerit.
    Est autemsensus : O
    popule, qui
    altari tantumstru-
    cto,
    et adhuc domomea diruta hostias offersinal-
    tari
    ,
    el
    pulas
    lehis carnibus
    sanclificari, scilonon
    tantumte sanclificari ex hosliis
    quas
    in
    templo
    meo
    diruto
    offers, quam
    conlaminari omnia
    qux agis,
    propter
    hoc
    quod negligis
    domum
    meam,
    et tuas do-
    mus
    diligenter
    exsiruis.
    Et
    nunc,
    ponite
    corda vestra adiebacet
    supra,
    antequam ponerelur lapis super lapident
    in
    templo
    Domini,
    cumaccederetis ad acervum
    viginti
    modio-
    rum,
    et firent
    decem,
    intraretisad
    torcular,
    ut ex-
    primeretis quinqtiaginla lagnas.et
    fiebant
    viginti.

    n
    O
    populeIsral, respice
    ad
    prxterilos dies,
    et abbac
    vicesima
    quarta
    dienoni mensissecundi anni
    Darii,
    quidquid
    rtro
    gestumesl,
    considra
    ,
    et
    perpende
    quanta
    rtro
    susiinueris,
    cumnondum oedificaretur
    lemplum,
    et
    quanta
    tibi evenerint
    prospra
    ex
    quo
    coepit
    eonslrui.
    Qux
    vero sint
    illa,
    ipse specialter
    enumerat.
    Antequam coepissetis
    xdificare
    templum
    Domini,
    et accederelis ad acervum hordei vei fru-
    menti,
    in
    quopulabatis
    vos
    posse
    habere
    viginti
    mo-
    dios,
    vix mdian)
    parlem
    inveniebatis. Pari modo
    cumvenireiis ad torcular
    ,
    et
    quinquaginta amph-
    ras vos exinde habituros
    xslimaretis,
    vix
    viginti
    amphoras reperiebalis.
    Cur hxc
    evenerint,
    oslendit.

    Percussi,
    vos venlourente et
    autugine et tjr.au-
    19 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. StO
    dtne,
    omnia
    opra
    manuum
    vestrarum,
    et non fuit i
    in
    vobis
    qui
    reverteretur ad
    me,
    dicit Dominus.
    Est autem vitrant
    frugum
    ab aureo colore dictum.
    Hxc, inquit, feci,
    ut sallemafflicti ad me
    rediretis,
    sed nec sit fuit ex vobis
    qui
    ad me reverleretur.
    Ergoquandiu templum
    Domini dstructura
    fuit,
    et
    ejus
    xdificatii
    differebaltir,
    omniaeis evenere
    con-
    traria. At
    postquamtemplum
    rexdificare
    coeperunt,
    prospra
    fluxerunt omnia. Ex
    quo
    datur
    intelligi,.
    frustra
    quemlibet
    Dominoofferre
    munera,
    et elee-
    mosynis
    vel oblationibus velleDeum
    placare, quan-
    diu non
    exstruit
    in se
    templum
    Domino. Prius enim
    seroetipsum
    dbet
    aliquis
    facere
    templum
    Dei
    profi-
    ctendo,
    et sic in altare fidei
    accepta
    Deodonavale-
    bit offerre.
    <Ponile corda vestra ex dieista et in fulurum a
    dievicesima et
    quarta
    noni
    mensis,
    a die
    qua
    fun-
    damenta
    jacta
    sunt
    templi Domini, ponilesuper
    cor
    vestrum
    Nunquid jam
    semen in
    germine est,
    et
    adhuc vi: ea et ficus et
    malogranatum
    et
    lignum
    olivx non floruit?
    Nonusmensis
    apud
    nos est No-
    vember, qui
    a Marlioannum
    incipimus; apud
    He-
    brxos
    autem,
    quorumprimus,
    mensis
    est, Nisan,
    id
    est
    Aprilis,
    Decembernonus
    habetur,
    quo
    mensese-
    mina latent in
    terra,
    nec
    polest conjeetari
    utrum
    sterilitas an fecunditas
    sequatur. Quiaergo
    nonus
    mensis
    erat,
    interrogat propheta
    :
    Nunquid
    jam
    se-
    menin
    germine
    est? >
    vel,
    ut aliatranslatio
    aperlius
    dicit,
    in
    folliculo,
    hoc est in testa
    frumenti. Aut nun-
    quid
    et ficus
    cxteraque
    dederunt
    florem,
    ut ex flore
    i
    ubertas
    possit agnosci
    ?Ast
    ergo
    nonaliaouaraflorum
    conjectura,
    sed
    propbelico spiritu proedico
    vobisfu-
    turam rerura omnium
    copiam, quia coepistis
    xdifi-
    care
    templum
    Domini.
    Mystice
    vicesima
    quarta
    dies
    noni mensisfinem
    dsignt
    malorum
    operum.
    Nonus
    enim
    numerus,
    ut
    supra
    dictum
    est,
    semper
    in malo
    ponitur, quoniam
    deest illi
    imitas,
    qux adjecta
    im-
    plet
    denariam
    perfeclionem. Qui
    vero mala in se
    finiens, quasi
    in finenoni mensis domumDomini
    xdificare
    (hoc est
    seipsum
    cultui divino
    dedicare)
    coeperit,
    abundavil fructibus
    vinex, ficus,
    et
    olivx,
    id est
    replebitur gratia
    et
    benedictione Patris et
    Filii et
    Spiritus sancti,
    spiritualem Ixtitiam,
    refe-
    ctionem,
    atque
    illuminationem
    sanctx
    Triaitalis
    consecutus. Sed
    hxc,
    idest
    vinea,
    ficuset
    oliva,
    ibi
    invenientur,
    ubi fueral
    malogranatum,
    diclasic ar-
    bor,
    quoniam pomum ejus
    mullitudine
    granorum
    plnumesl,
    in
    compositismembranulis diversas ha-
    bens
    mansiunculas, qux
    uno
    puniceo conice conti-
    nentur, undeet malumPunicum
    dicitur,
    et ideod-
    signt
    innutneram
    sanctorum
    populorummultitudi-
    nem sub unius fidei
    societate, quasi
    intra unius
    corticis
    gremiumadunatam.
    Etdieistabenedicam.
    Et faclumest
    verbumDomini secundoad
    Aggxum
    in
    vicesimaet
    quartomensis, dicens.
    Notandumdi-
    ligentissime
    quod factus dicitur
    sermo Domini se-
    cundo,
    in
    eademdie
    qua
    et
    superius,
    idest
    vicesima
    quarta,
    non
    tamen
    nominatur nonus
    mensis,
    quo-
    niam de adventu
    Christi et
    regno ejus
    omnia
    pro-
    spra
    et
    gaudii plena
    dicturus est
    prophela. Neque
    A
    etiamdicit : Inmanu
    Aggxi,
    sicut
    primo ;
    nec

    Ad
    Aggxumprophetam,
    sicut in
    quarta visione,
    sed
    tamen,
    Ad
    Aggxum,

    ideslad festacelebran-
    tem, qui jam
    non
    pncnuiiliat venturum,
    sedvenien-
    temdemonstrat ut videat.
    ; <
    Loquerc
    ad
    Zorobabel,
    ducemJ uda. Adsomra
    Zorobabel
    jpbetr prophela loqui, qui
    typum
    Chrisli
    gerebat, quiatypicum
    est
    quoddicitur,
    et ad mundi
    pertinet
    consummationem.
    Qux
    sint
    illa,
    consequen-
    ter ostenditur in online historix :
    Ego
    movebo
    coelum
    pariier
    et terram.

    Soli
    Zorobabel,
    quem
    i diximus
    gestarepersonamChristi,
    secundumassum-
    plum
    hominem dicuntur
    qux
    futura sunt.
    Movebo
    (inquit)
    coelumet
    terram,
    idesl mulabo in
    melius,
    ut sit coelumnovumet
    terra nova. Sicenim
    prxterit
    !
    S
    figurahujus
    muridi manenle substantia. Deindese-
    quitur
    :

    Et subvenant solium
    regnorum,
    et conterai
    l
    fortitudinem
    regni gentium,
    >idest destruamomnem
    ! principatum
    et
    potestatem
    et
    virtutem,
    sive
    contra-
    rias forlitudines
    nequilix spirilualis,
    ut
    regni
    eorum
    deslructio
    prosit nonjolum genlibus,
    verumetiam
    I regibusqui
    eis
    imperHant.
    Et subverlam
    quadri-
    .
    gam
    et ascensorem
    ejus,
    et
    descendent
    equi
    et as-
    ,
    censores
    eorum,
    >idest omnestudium
    beUigeranrii,
    ; quo
    sublalo
    sequitur pax.
    HocinChristo
    impletunt
    Zacharias
    prophela
    manifeste
    ostendil, dicens de
    3
    Christo : Eccerex tuus venit tibi
    mansuelus,
    ipse
    pauper,
    ascendens
    super ptiltum
    asinx
    ;

    statimque
    >
    p
    subjunxit
    : Et
    disperdet
    curram de
    Ephraim,
    et
    i equum
    de Hierusalem. >
    Consurget
    t vir in
    gladio
    fratris sui.
    Apostolus
    dicit :
    Galeamsalulis assu-
    mite,
    et
    gladium spiritus, quod
    est. verbumDei. >
    s
    Gladius est
    igitur
    sermo doctrinx
    coelestis,
    rese-
    3
    cans et concidens omnia
    perversa dogmata.
    Hoc
    y gladioseparantur
    vir a
    fratre,
    filius a
    ptre,
    filia
    a
    matre,
    nurus
    a.socru,
    et inimici hominisdomeslici
    B ejus.
    i
    In dieilla dicit Dominus
    exercituum, Assumam
    \
    te, Zorobabel,fili,
    Salathiel serve
    meus,
    dicil
    Dominus,
    etponam
    te
    quasi signaculum, quia
    le
    elegi,
    dicit
    t
    . Dominusexerciluum.
    Supra
    dictum
    est,
    Zorobabel
    typum
    tenere Christi. Servum eum vocat
    Paler,
    s
    propler assumptam
    formamservi. Et
    Apostolus
    de
    \ rj
    eodem:
    Quia
    cumDeusPaler Filio
    subjecetit omnia,
    lune
    ipse
    Filius
    subjectus
    erit
    ei,
    qui
    sibi
    subjecit
    n
    omnia. In
    subjectis
    enim ei omnibus videbitur et
    ipse subjectus.
    Cum
    ergo
    hoc fuerit
    implelum,
    as-
    sume! eum Deus
    Pater,
    et
    ponet
    enm
    quasi signa-
    culumin
    manu sua.
    Ipse
    est enim
    imago
    Dei invi-
    j_
    sibilis et formasttbstanlix
    ejus.
    Hnc
    ipse
    Filius de
    g
    sedicit : HuneenimPaler
    signavil,
    Deus. Ea
    quippe
    , signamus, qux singulariter dilecla,
    salvaesse vo-
    n
    lumus. Hune
    ergo
    Paler
    signavit specialiter,
    hoc est
    j_
    elegit
    et
    singulari
    gratia donavit, secundum hu-
    ,_ manilalem, ul sicut erat verus
    bomo,
    verus esset
    a
    et Deus. Hoc
    signaculo
    siveannulo
    signt, qoicun-
    (,
    que
    in
    eum.crdit,
    el
    per
    bona
    opra
    ilU
    placerc
    ,_
    contendit. Amen.
    ic
    31 ENARRATIOIN ZACHARIAMPROPHETAM:
    SJ J

    . .. i - ,., .,_.
    -- -
    |
    IN ZACHARIAM PROPHETAM.
    Zacharias,
    filius
    Barachix,
    filius
    Addo, pne
    ul-
    limus duodecim
    prophetarum, synchronos, (id
    est
    conlemporalis)
    fuit
    Aggxi, prophelx.
    Simul enim
    subDariosecundo
    ejus regni
    anno
    prephelaverunt.
    Sed Zacharias in mense oclav
    -, qui
    est
    apud
    He-
    brxos
    November, Aggxus
    vero sexto
    mense, qui
    nihilominus
    apud
    illos habetur
    September, prima
    die mensis
    prophetare coepit,
    ac
    propterea
    deciraus
    ille
    jure
    loco,
    iste vero undecimus constitutus est.
    Hicautem Darius filius fuil
    Hydaspis, quarto
    loco
    post Cyrum
    Persis et Mdis
    imperans. Siquidem
    Cyrus
    Chaldxorumdeslruxit
    imperium,
    et in Medos
    el Persas translulit. Hic
    primo
    anno
    regni sui,
    se-
    cundum
    quod
    Isaias
    prxdixerat, quinquaginla
    ferme
    millia
    captivoriim
    de
    Babylone
    remisit in J udxam.
    Vasa
    quoquetempli Domini, qux
    Nabuchodonosor
    lulerat, reddidit,
    et
    templum
    rexdificari
    jussil
    in
    Hierusalem,
    subZorobabel etJ esu sacerdote
    magno.
    Hune
    CyrumThomyris, reginaMassagetarum,
    inter-
    fecit, ejusquecaput
    in utrem
    plnumsanguinepro-
    jecit,
    dicens: Bibe
    sanguinem, quemsemper
    silisti !
    Huic successitin
    regnum
    Filius
    ejus Cambyses,
    cui
    successerunt duo fratres
    raagi
    :
    quibus interfaces,
    Darius iste
    Hydaspisfilius,
    rex Persarum consti-
    tutus est.
    Cujus
    secundo anno Zacharias exorsus
    est
    prophetare. Ilaque
    a
    primo
    anno
    Cyri rgisusque
    adsecundumannum
    Darii, coinputantur
    anni
    qua-
    draginta,
    in
    quibus
    aKre lanlum exstrucuini fue-
    rat,
    et
    jacta templi fundamenta,
    vicinis nalionibus
    ex
    prxceplo Cambysx rgis
    eos
    prohibentibus,
    ne
    lemplum
    vel civitalemxdificarent.
    CAPUT PRIMUM.
    <In menseoctavoinanno secundoDarii
    rgis
    fa-
    ctumest verbumDomini ad ZachariamfiliumBara-
    chix filium
    Addo, prophetam.
    Nota
    quod
    et Bara-
    chix et Addo filiusdicatur Zacharias. Constat au-
    temhune Addo illumesse
    qui (ul Regum
    liber in-
    dical)
    missusadHieroboam
    regempessimum, quan-
    doet altare dirutam
    esl,
    et manus
    rgis aruit,
    rur-
    susque,
    oranteviro
    Dei,
    restituta est. J uxta sensum
    allegoricum
    oclavus
    mensis, qui
    est
    apud
    Hebrxos
    November,
    iniliumest
    hiemi.s,
    el nullamhabet so-
    lemnitaiem.
    Quia
    enim
    populus
    adhuc non
    perfecle
    de
    caplivitale
    reductus
    erat, needumque
    xdificatum
    erat
    templum
    De,
    idcirco
    prophela
    in mense
    qui
    nullamhabet solemnilatem,
    nulldm
    lxlitiam,
    dicitur
    prophetasse.
    Verumtamenrecordabantur
    Domini,
    et
    hbebant memoriam
    prioris lempU
    et
    religionis,
    quod
    oslendit
    Zacharias, qui interpretatur
    rnemoria
    Domini.Ideo
    digni
    erant benedictione
    Domini,
    quod
    est
    Barachias, qui
    benedictioDomini
    interpretatur,
    hahenles testimoniumdevotionis
    sux, ipsum,
    cui
    nuda et
    aperta
    sunt omnia
    Domini, quod
    dmon-
    stratif in
    Addo, qui
    testimoniumDomini
    inierpre-
    A
    tatur. Sedet omnis
    qui
    studet mentor esse
    Domi.ii,
    recle filius dicitur
    Barachix,
    idest
    benediciionis
    Domini. Et filius
    Addo,
    idest leslimonii
    Domini,
    quoniam qui
    Christumconfessusfuerit coramhomi-
    nibus,
    confitebiiur eum
    ipse
    coram Deo
    Ptre,
    qui
    est incoeiis.
    J ratus est Dominus
    super patres
    vestros iracun-
    dia
    magna,
    et dices adeos: Hxc dicit DominusDeus
    exercituum : Convertimini ad
    me,
    ait Dominusexer-
    ciluum,
    et convertar ad
    vos,
    dicit Dominusexerci-
    tuum,
    ne sitis sicut
    patres vestri,
    ad
    quos
    clama-
    *
    haut
    prophelx priores,
    dicentes.
    Quod
    iratus di-
    citur,
    non est
    pulandumquod
    in eum ullamenlis
    perlurbatio
    cadat,
    sedper hocinnuitur
    dignos
    esse
    ira
    atque
    vindicta eos
    quibus
    hoedicilur. Neciratus
    "
    ulciscitur, qui
    ad hoc
    corripit
    ul emendet. Undeet
    sequitur,
    Convertimini.
    >Namsi iratus
    est,
    cur
    eosmonet ut converlanlur ?
    Prxcepil ergo
    eis
    qui
    de
    Babylone
    redierant,
    ul
    converlanlur,
    ne sustineant
    filii
    quod
    suslinucrant
    patres.
    Dominus autemexer-
    ciluum
    , quod
    Hebraice dicilur
    sabaolb,
    vocatur
    quod
    sub se habet coelestismilitix exercitus. Tam
    aulem
    Aggxus quam
    el Zacharias
    frequentissitne
    Dominum
    exercituum
    appellant,
    ut eis darent fidu-
    ciam, qui
    contra
    rgis
    Persarum
    imperium,
    et con-
    lra
    Cyrum
    frementes, templum
    Domini xdificabant.
    Hxc dicit Dominusexercituum : Convertimini rie
    viisveslris malis,
    et de
    cogilaiionlbns
    veslris
    pes-
    sirais,
    et non audierunt
    neque
    attenderunt ad
    me,
    dicit Dominus. Patres vestri ubi sunt et
    prophelx?
    nunquid
    in
    sempilernum
    vivent? verumtamenverba
    meaet
    lgitima
    mea
    qux
    mandavi servis meis
    pro-
    phetis, nunquid
    non
    comprehenderunt patres
    ve-
    stros? Et conversi
    sunt,
    et dixerunt : Sicut
    cogi-
    tavil Dominusexerciluum
    facerenobissecundumvias
    noslras etsecundumadinveniiones
    noslras,
    fecitno-
    . bis. .Hxcex
    superiori pendent capilulo,
    ubi dicilur :
    Nesilis sicut
    patres
    vestri,
    ad
    quos
    clamabant
    pro-
    phelx priores,
    dicentes: Hxc dicit Dominus exer-
    cituum: Convertimini a viis
    vestris,
    >etc.
    Ergo
    non
    Zacharias hoc ex sua
    persona
    dicit,
    sed ex
    prxce-
    dentium
    prophetarum, qui
    clamabant ex voceDo-
    mini
    ,
    dicentes:
    Convertimini,
    etc. Hocclamavit
    Isaias, Ose, J eremias, exterique per ordinem,
    ut
    n
    a malis
    operibus
    converterentur et
    pessimis cogi-
    tationibus,
    sed indurati
    quasi desperantes
    non au-
    dierunt
    ; juxta quod
    et sanctus Daniel
    idipsum
    confttetur,
    orans Dominum
    pro
    libralione
    populi
    sut.
    Indievicesima
    quarta
    undecimi mensis
    Sabat,
    inanno secundo Darii
    rgis,
    factumesl verbumDo-
    mini ad Zachariam filium
    Barachix,
    filiumAddo,
    prophetam.
    >Mensisundecimus Sabat
    apud
    nos Fe-
    bruarius dicilur.
    Interpretatur
    autem Sabat
    virga
    propler
    austeritalem et
    rigorem
    hiemaUs
    temporis
    225 HAYMONISHALBERSTAT.EP1SC. OPP. PARS I.
    -
    COMMENT.BIBL. 224
    Vicesima
    quarta die, quandojam
    luna sublustris est
    et
    prope
    deficiens.
    Quia igitur propheta
    Zacharias
    populo
    adhuc ex
    majori parle apudAssyrios
    exsu-
    lanti'loquebatur,
    recte insecundoanno el undecimo
    mense
    alque
    invicesima
    quarta
    die
    mensis, jam
    d-
    ficiente luna
    ,
    et tenebrarum horrore
    crescente,
    dicitur vaticinari ea
    qux sequunlUr.
    Vidi
    per noctem,
    et ecce vir ascendens
    super
    equumrufum,
    et
    ipse
    slabat inler
    myrteia qux
    erant
    in
    profundo,
    et
    post
    eum
    equi rufi,
    varii et albi.
    Per noctemsevidisse
    dicit,non
    in
    die, sicutMoyses,
    cum
    loquebalur
    Deusfaciead
    faciem,
    el sicut Isaias
    qui
    dicit : Vidi Dominumsedentem
    super
    solium
    excelsum,

    quia
    adhuc
    populus
    in
    anguslia
    servi-
    lutis
    quasi
    nocle
    tenebatur,
    et idcirco
    propheta
    ea
    qux pro
    eis
    videt,
    in nocte se vidissedicit.
    Spiri-
    tualiter nox in
    qua
    cernilur
    visio,
    obscuritatem
    dsignai mysticx
    visionis. Hinc
    Psalmista,
    Posuit
    (haud
    dubium
    Deus)
    lenebras lalibulumsuum, <Et
    eccevirascendens
    super equum
    rufumet
    ipsestabat
    inter
    myrtetaqux
    erant in
    profundo.

    Equi
    ascenso-
    remrufi Hebrxi adlilleramMichaelem
    archangelum
    inlelliguiit.
    Rufus
    erat, quoniam ipse
    est ultor
    iniquilalum
    iliius
    _populi,
    cui
    specialiter prxest.

    Myrteiaqux
    eranl in
    profundo,

    prophelas
    dicunt
    et
    sanctos,
    qui
    inmedio
    captivi populi
    versabantur.

    Equi
    vero
    rufi, varii,
    et
    albi,

    qui virum,
    idest
    Michaelem
    sequebanlur, dsignant rgna,
    sivean-
    gelosqui regnis ipsisprxsident,
    tamenordine
    per-
    nuilalo. Et albi
    quidemdsignant
    Medoset
    Persas,
    qui benigni
    fuerunt
    erga J udxos,
    el sub
    ipsis
    di-
    missa
    captivitas,
    el
    templum
    inslauratumest.
    Equi
    varii, Macedones, quorum
    alii
    pii erga
    J udxos ex-
    stiierunt,
    alii
    persecutores
    eorum fuerunt.
    Equi
    rufi
    regnumsignificant Romanorum,
    crudele et
    sangui-
    narium, quod
    subvertit
    lemplum
    et
    geniem
    delevit.
    Quidam
    eo ordine
    quo
    hic
    dicuntur,
    quatuor
    simul
    rgna inlelligunt
    : el
    equumquidemrufum, super
    quem
    vir
    sedebat, atque equos
    rufos
    qui
    eum
    seque-
    banlur,
    dicunt
    Assyrios
    et
    Chaldxos,
    sangninartos
    et
    crudeles,
    quorumAssyrii
    decemtribus subSal-
    manasar duxere
    captivas,
    Chaldxi vero duas iribus
    subNabuchodonosor inceusa
    Hierusalem, lemploque
    subverso. Tertiumet
    quartum
    varios et
    albos,
    Me-
    dos
    pulant
    et
    Persas, quorum
    alii clmentes
    fuerunt,
    ul
    Cyrus
    et Darius
    alque ssuerus,
    alii
    crudeles,
    ut
    Cambyses.
    Et
    dixi, Quid
    sunt
    isli,
    Dominemi ? et dixit ad
    me
    anglusqui loquebatur
    in me:
    Ego
    ostendam
    tibi
    quid
    sint hxc. Et
    respondit
    vir
    qui
    stabat inter
    myrteta,
    et dixit.
    Equos
    videns diversi
    coloris,
    in-
    terrogat quid
    sint. Sciebat enimin
    equorumspecie
    aliud
    designari.
    Tune
    anglusqui
    ineo
    loquebalur,
    protnisit
    sedicturum. Sedillo
    rticente,
    vir
    qui
    sta-
    bat inter
    myrteta, quod
    ille
    inlerrogaverat, exposuit
    :
    Isti sunt
    quos
    misit Dominusut
    perambulent
    ter-
    ram,
    et sux eam
    subjiciant poieslaii.
    Et
    responderunt angeloDomini,qui
    slabat inter
    myrteia,
    Deinde
    angeli qui regnis singulis prxsi-
    A
    debant,
    non ad aliumveniunt nisi ad virum
    qui
    slabat inler
    myrteta,
    sivead
    angelum.
    i Et dixerunt:
    Perambulavimus
    terram,
    et ecceomnis terra habi-
    lamr el
    quiescit.
    Ac si diceret : Omnia
    rgna
    lua
    sunt et
    pacata,
    nec ulla
    premuntur anguslia.
    Et
    respondit anglus Domini,
    et dixit: Domine
    exercituum, usquequo
    lu nonmisereberis Hierusa-
    lein et urbium
    J uda, quibus
    iratus es? Iste
    jam
    sepluagesimus
    aurais est. Ex
    qua responsione
    ille
    anglus qui interpellabat pro Isral,
    occasioneac-
    cepta deprecandi
    Dominum
    pro populo,
    dixit : O
    Domine,
    cumomnis terra secura
    habilelur,
    cur non
    misereris Hierusalemel urbium
    J uda,
    maximecum
    secundumtua
    promissatempuscaplivilalis expletum
    sit?
    B
    Et
    respondit
    Dominus
    angelo, qui loquebalur
    in
    me,
    verba
    bona,
    >de futuroruin
    promissione
    ;
    verba
    consolatoria,
    de
    prxsentium
    necessitale.
    Hoc
    juxta
    litteram.
    Allegorice,
    vir
    qui
    ascendit su-
    per equumrufum,
    Dominuset Salvator est.
    Equus
    rufus mortalitalem nostraecarnis
    dsignt, quam
    pro
    nobis
    assumpsit,
    cui
    per
    Isaiamdicitur :
    Quare
    rubrum esl indumenlumtuum? Nolandumvero
    quod qui
    hic in
    equo
    rufo sedere
    describitur,
    in
    Apocalypsi
    J oannis in veste candida
    super equum
    candidumsedens
    apparuil. Qui
    enim rufus exslitit
    in
    passione,
    candidus fuit in resurreelione. Hinc
    Ecclesia in Canlicis canlicorunt
    dicit,
    Dileclus
    meus candidusel rubicunrius.
    Myrteiaqux
    erant
    in
    profundo,
    inter
    qux
    vir stare
    describitur,
    angelicx
    G
    potestales, qux
    ei eliam incarne
    posilo
    assistebant
    eique
    minislrabant. Per
    eepiosrufos,
    varios et
    albos,
    apostolos
    el
    aposlolicos
    viros debemus
    accipere, qui
    totum orbem
    prxdicando peragraverunt. Quorum
    alii
    rufi,
    quia martyrio
    coronati : alii
    varii, quoniam
    doctrina et
    opre
    ac diversa
    signorum
    varietale
    dislincli : alii
    albi, quiavirginilatis
    candore et in-
    legritale fidei,
    ac mundi cordis
    purilate prxclari.
    lli missi sunt a
    Domino,
    ul lotumraunduin
    evange-
    lica
    prxdicalione complerent.
    Unde el ad J obDo-
    minus
    dicil,

    Nunquid
    mittes
    fulgura,
    et
    ibunt,
    et
    reverlentia dicent
    tibi,
    Adsumus? Slabat vir inter
    -
    myrteia,
    vel ut alia translatio
    dicil,
    inter
    montes,
    idest Christus discernebat inter
    utriusque
    voca-
    lionis
    populos,
    salvandorumet damnandorum. Unde
    "
    Apostolus
    :
    Christi bonus odor sumus Deo in bis
    qui pereunt,
    et in his
    qui
    salvi fiunt.
    Quod
    vera
    anglusrogat
    ut miserealur Deus
    populo, quia jam
    sepluagesimus
    annus
    eral,
    significatquiaJ rusalem,
    d esl Ecclesia
    nequaquam perfectam consequelur
    libertatem,
    priusquam
    verumsabbalum,
    idest re-
    quies impleatur, quodsepluagesimus
    annus
    dsignt,
    qui
    numerus denario
    per septenarium mulliplicato
    perficitur; qux pax
    in
    prxsenli
    inchoat,
    cumabellis
    viliorum
    quiescimus
    :
    perficietur
    autem in
    fuluro,
    cumadvisionemCreatoris
    pervenerimus.
    El dixit ad me
    anglus qui loquebatur
    iu me:
    Clama dicens : Hxc dicit Dominus exercituum:
    Zelatus sumHierusalemet Sion zelo
    magno,
    et ira
    225 ENARRATIOIN ZACHARIAMPROPHETAM. 226
    magnaego
    irascor
    super gentes opulentas, quiaego
    iratus sum
    parum, ipsi
    vero
    adjuverunt
    inmalum.
    Qux
    fuerunt verbabona et consolatoria
    , qux
    Do-
    minus
    supra respondit,
    hic
    jubetur propheta
    cla-
    mara,
    ZelatussumHierusalemnon
    parvo, sedmagno
    zelo. Zelushic
    pro
    furore et
    indignationeaccipitur.
    Et
    quia magna peccata
    commiserat J rusalem et
    Sion,
    quia
    unum
    sunt,
    ideo
    magnam
    iramDei in-
    currerant. Sed nunc
    (inquit)
    irascar ira
    magna
    su-
    per gentes opulentas, qux
    in
    longapacequiescunt,
    et bonis aflluunt
    omnibus, quas supra equi rufi,
    va-
    rii
    ,
    et albi
    designabant.
    Causant
    quoque
    lantx irx
    exponit,
    dicens:
    Quiaego
    iratus sum
    parum,
    illi
    vero
    adjuverunt
    inmalum. Deusenimtradidit J u-
    dxos
    gentibus
    ad
    corripiendum, quasi
    filium
    pxda-
    gogo,
    illi nullameis fecerunt
    misericordiam,
    sed
    omni ineoscrudelitatesxvierunt.

    Propterea
    hxcdicitDominus: Reverlar adHie-
    rusalemin
    misericordiis,
    et domusmeaxdificabitur
    in
    ea,
    ait
    Dominus
    exerciluum. Sub Zorobabel et
    J esu. <Et
    perpendiculum,
    >id est linea cxmenta-
    riorum,
    exlendetur
    super
    Hierusalem.
    Spiritua-
    liter Hierusalemest
    Ecclesia, pacem
    et concordiam
    videns; ipsa
    est et
    Sion,
    quod
    in
    speculam
    verti-
    tur,
    nec humilia vel
    terrena,
    sedcoelesliaconlem-
    plans. Qux
    si
    peccaverit,
    vel si ea charitas re-
    frixerit,
    tradi* eamDominus
    perseculoribus
    ad
    pur-
    gandum,
    velut aurumaut
    argentum
    in conflatorio.
    Adversarii
    vero, quibus
    ad
    probandum
    tradita
    est,
    addunt in
    malum,
    quia pro disciplina
    utuntur cru-
    delitate. Undeillis iram
    minatur,
    Ecclesix autem
    sux
    pacem
    et misericordiam
    repromiltit,
    et
    perpen-
    diculumsivefniculumdicit extendendumin
    ea,
    id
    est mensuras et ordines
    singulorumqui
    sunt inEc-
    clesia,
    suis lociset
    temporibuspro
    meritorum
    qua-
    litalibusdistribuit.
    Adhucclamadicens: Hxc dicil Dominusexer-
    ciluum. Adhucaffluentcivitates mex
    bonis,
    et cou-
    solabitur adhuc Dominus
    Sion,
    et
    eliget
    adhuc Hie-
    rusalem. J ubetur
    propheta
    clamare non
    strepilu
    vocis,
    sed inlentionementis.
    Civitates,
    inquit, mex,
    quas
    nuncvidetis
    ign
    Chaldxorum
    exuslas,
    adhuc
    abundabunt omnibus
    bonis,
    ut
    prxsenli
    felicitale
    prxterila
    miseriaconsolentnr. Sedet
    myslice pro-
    mittunlur Ecclesix bona
    illa,
    de
    quibus
    Psalmisla 1
    dicil: Credoviderebona Domini in terra viven-
    tiuni. >
    Et levavi oculos meoset
    vidi,
    et ecce
    quatuor
    cornua. Et dixi ad
    angelumqui loquebatur
    in me.
    Quid
    sunt hxc? El 'dixit ad me. Hxc sunl cornua
    qux
    ventilaverunt J udamet Isral et Hierusalem. >
    Quatuor cornua, qux
    ventilaveruntJ udamel Isral
    et
    Hierasalem, quatuor gentes
    esse
    ipse
    Dominus
    exponit,
    dicens : Hxc sunt
    cornua,
    etc. Daniel
    quoque
    sub
    figura
    lexnx et
    pardi,
    ursi et allerius
    bestix, quam
    nominatimnon
    exprimit,
    manifeste
    quatuor
    rgna
    describit,
    id est
    Babyloniorum,
    Me-
    dorum,
    ac
    Persarum, quorum
    unumfuit
    regnum
    Ma-
    A ccdontim,
    Romanorum. Cornua autem
    regni poten-
    tiam
    significare,
    usitalissimumest in sancta Scri-
    plura,
    ut
    illud,
    <SttblimabitcornuChristisui. >
    Item,
    Erexit cornu salutis nobis. Hxc vero ventilave-
    runt sive
    disperserunt J udam,
    etc. Multaenimmala
    abhis nationibusJ udxi
    passi sunt,
    maximeab An-
    lioho, cognomento Epipbane,
    id est
    super appa-
    rente, quoniam
    deumsevoluil
    appellari.
    Adultimum
    Romani lanla eos clade
    vastaverant,
    ul
    pcne per
    singulos
    viras eos
    disperderent,-adeo
    ut nemoeorum
    levaret
    caput, gravi
    malorum
    pondrepressus.
    <Et oslendit mihi Dominus
    quatuor fabros,
    et
    dixi :
    Quid
    isli veniunl facere?
    Qui
    ait dicens : Hxc
    sunt cornua
    qux
    ventilaverunt J udam
    per singulos
    viras,
    el nemoeorumlevavit
    caput suum,
    et vene-
    B
    runt isti deierere
    ea,
    ut
    dejiciant
    cornua
    gentium,
    qux
    levaverunt cornu
    super
    terrain
    J uda,
    ut
    disper-
    gerenteam.

    Quidsintfabri,
    et
    quid
    veniant
    facere,
    ipse
    Dominus
    exponit, quos
    non
    ipseprophela
    vi-
    dit,
    sedei Dominus
    ostendit,
    hosfabros
    intelligimus
    angelos
    obedientes
    prxcepto Dei,
    et ad hoc venien-
    tes,
    ut
    quod gentes destruxerant,
    isti xdificarent.
    Angeli
    vero venerunt deterere
    ea,
    id est obtuttdere
    cornua el
    hebetare,
    ne
    posstnt amplius
    ventilareJ u-
    dam.
    Quidam
    codices
    habent,
    dterrera
    ea,
    id
    est in
    pavorem
    miliere
    cornua, ut, deposita
    crudeli-
    tate,
    Chrislo colla submittant. Et hoc altendeudum
    quodsingulariter
    dicit Levaverunt
    cornu,
    >cum
    quatuor
    dixerit
    cornua, quia
    licel
    reges quatuor
    re-
    gnorum
    non simul
    regnaverint,
    sed sibi vicissiut
    *-"
    suecesserint,
    unum tamencornu levaverunt contra
    populum
    Dei. Sane
    quod supra
    dixit
    prophela,
    le-
    vasseseoculosut videret
    qux
    ei
    ostendebaniur,
    in-
    dicat
    spirilualiler qux
    dicuntur
    intelligenda, juxta
    quod
    Dominusin
    Evangelio:
    Levateoculos
    vestras,

    et videte
    quis
    creavil hxc. Cornua
    quatuor, nequi-
    tix sunt
    spirituales,
    el contraria;
    fortitudines, qux
    contra Ecclesiam cornu
    gravissimx persecutionis
    levant. De
    quibusApostolus,
    Nonest
    (inquit)
    nobis
    colluctalio adversus carnem et
    sanguinem,
    sed
    adversus
    principes
    et
    potestales,
    adversus mundi
    redores tenebrarum
    barum,
    etc. Hxc cornua
    qua-
    tuor sub besliarum nominibus Psalmista
    describit,
    ila sanctumvirum
    alloquens
    :
    Super aspidem
    et
    .. basiliscum
    ambulabis,
    et
    conculcabis
    leonemetdra-
    conem. Diabolusenim dura conlra electos
    sxvit,
    aspisest, quoniam
    occulle
    perculit
    :
    basiliscus, quo-
    niam
    aliquando aperla
    venena invidix diffundit :
    leo, quoniampersequitur
    innocentes :
    draco, quo-
    niam
    quos potest impiavoracitale
    dglutit.
    Possunt
    per quatuor cornua, quatuor
    animi
    perturbationes
    inlelligi,
    dux ab
    opinatisbonis,
    et dux ab
    opinatis
    malis, gaudium
    scilicet et
    spes,
    metuset dolor. Con-
    tra
    quas passiones
    sunt
    quatuor
    virtutes boni
    arti-
    fices, prudenlia, juslitia, fortitudo, temperaniia.
    Hi
    fabri boni
    rexdificant, quidquid
    illa cornua de-
    slruunt. Sed et
    sancti, qui
    has virtutes
    possidnt,
    fabri
    spirituales
    sunt.
    Apostolus
    enimdese
    dicit,

    Ut
    sapiens
    architeetns fundamentum
    posui,
    et
    227 HAYMOMSHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.B1BL.
    228
    ipse
    Dominus
    creator
    omnium,
    filius fabri diclus
    .
    est
    CAPUT II.
    Et levavi oculos
    meos,
    el
    vidi,
    et eccevir et in
    manu
    ejus
    funiculus mensorumet dixi :
    Quo
    tuva-
    dis?et dixit adme: Ut metiar
    Hierusalem,
    et videam
    quanta
    sit latiludo
    ejus,
    et
    quanta longitudo ejus.
    >
    Semper Scriptura prophelica post
    trislia Ixta sub-
    jungit.
    Nam
    qui prius
    levavit oculosut videret tri-
    slia in
    cornibus,
    nunc iterumlevt
    oculos,
    ut videat
    virum melienlem Hierusalem. Hic est ille
    vir,
    de
    quo scriptum
    est: Ecce vir oriens nomen
    ejus;

    el inEzechielis libro describitur. Habens funiculum
    el calamumin
    manu,
    ut metirelur civitalem Dei
    Hierusalem, cujus
    artifex et conditorest Deus. Hxc
    est sancta Ecclesiamater
    sanctorum, qux
    xdificari
    1
    coepit
    in
    passione,
    et in resurrectione
    Domini,
    el
    quotidie
    xdificatur ut crescat in
    augmentant
    fidei.
    Qni
    habet funiculumel calamum
    mensurx, quoniam
    ipse dispenst
    mensuras et mrita
    singulorum.
    Videt
    etiam
    quanta
    sit lalitudo charilatis in
    singulis, quan-
    ta
    longitudospci
    et
    longanimitatis.
    Et ecce
    anglus qui loquebatur
    in
    me,
    egredie-
    batur,
    et alius
    anglus egrediebatur
    in occursum
    ejus,
    et dixit ad eum.
    Curre,
    loquere
    ad
    puerum
    istum,
    dicens :
    Absque
    mura habitabilur Hierusalem
    prx
    mullitudine hominum
    etjumentorum
    in medio
    ejus.
    i
    Angelumqui loquebatur
    in
    propheta,
    Hebrxi
    Michaelemadlitteram
    intelligunt,
    ul
    supra
    dictumesl :
    angelumqui
    venit inoccursum
    ejus,
    Gabrielemau-
    tumant, qui
    lxtabundus dicit
    illi,
    ut currat et lo-
    *
    quatur prophelx, quantam
    rerum omnium abnn-
    danliam habilura sit
    Hierusalem,
    qux
    tune virie-
    balur ad cineres
    usque destrucla,
    quodque absque
    itHirofutura sit
    prx
    mullitudine hominumet
    jumn-
    torum,
    et
    pacis
    mullitudine.
    Quare
    autem
    absque
    mura, paulopost ostendit,
    dicens :
    <Et
    ego
    ero
    eis,
    ait Dominus
    ,
    mur'us
    ignis
    in
    circuitu
    ;
    et in
    gloria
    eroin medio
    ejus.
    >Hxc et de
    Ecclesia
    spiritualiter
    diei
    possunt, qux
    est civitas
    Dei,
    de
    quaPsalmista,

    Gloriosa dicta sunt de
    le,
    civitas Dei.
    Hxc
    absque
    mura
    habitatur,
    nonindi-
    gens
    mortali
    prxsidio, quoniam
    Dominus muras est
    ignis
    in circuitu
    ejus,
    et
    ipse
    in medio
    ejus
    est in
    gloria.
    Hxc civitas habet
    homines,
    habet et
    jumen-
    ta,
    id est
    utrumque populum.
    Nam
    per
    homines
    plebs
    J udaica
    designatur, qui
    in
    lege
    conversabart-
    tur,
    et
    quasi
    ratione utebantur habentes noliiiam
    Dei. Gentiles vero
    qui
    Deum
    ignorabant,
    merito
    ju-
    menta vocanlur. Nonnulli
    per homines, prudentes
    quosque
    et eruditos
    intelligunt
    :
    jumenta vero,
    simplices qui
    sunt in
    Ecclesia,
    de
    quibus Psalmista,
    Homineset
    jumenta salvabis, Domine. >
    Dominus
    ergo
    muras
    ignis
    est in circuitu
    Ecclesix,
    ut eam
    charitatis
    ign calefaciat,
    et
    Spirilu
    ferventem fa-
    ciat, et
    ipse
    est in medio
    ejus gloria,
    suaillam
    prx-
    senlia
    glorificans, qui
    in circuitu ab adversariis
    quasi
    murus
    ignis
    eamdfendit. <
    O,
    o
    fugile
    de
    terra
    aquilonis,
    dicit
    Dominus, quoniam
    in
    quatuor
    A
    venlis coeli
    dispersi vos,
    dicil Dominus. O
    Sion, fuge
    qux
    habitas
    apud
    filiam
    Babylonis.
    >
    Assyrii
    el
    Chaldxi
    qui populum
    Dei
    captivaverant,
    in
    aquilo-
    naliclimatesunt,
    et J eremias
    propheta
    cumdescri-
    beret ollamsuccensama facie
    aquilonis,
    si.itimsub-
    junxil
    :Ab
    aquilonepandelur
    malum
    super
    universam
    terrx faciem.
    Hortalurergo propheta,
    elnon
    semel,
    sed crebrius
    monet,
    damans ut
    fugiant
    de terra
    aquilonis,
    ubi ex
    magna parte
    adhuc
    remanserant,
    et redeant ad sedes
    proprias. Spirilualiler prxci-
    '
    pilur nobis,
    ut
    qui
    habilavimus in
    aquilone,
    vento
    frigidissimo,
    boc est
    qui
    in
    tempore
    infidclilalis
    fuimus,
    non habentes fervorem divini
    caloris,
    qui-
    que
    in confusioneviliorumversati
    sumus,
    ut
    fugia-
    mus ad
    Sion,
    idest Ecclesiam
    Domini,
    et
    relinquen-
    B tes terrena et
    humilia,
    adcelsitudinem
    contempla-
    tionis
    conscendamus,
    et in sublimitate
    spirilualium
    dogmatum
    consistamus.

    Quia
    bxc dicit Dominus
    exercituum, post glo-
    riam misit mead
    gentes, qux exspoliaveruntvos.

    Vox Domini est
    salvatoris,
    et dicit se a DeoPtre
    niissum,
    non
    per
    id
    quodomnipotens
    esl et
    xqualis
    Palri,
    sed
    per
    id
    quod
    homo
    est,
    minor Paire. Unde
    et
    post gloriam
    se missum
    dicit, quam
    habuitcum
    apud
    Patrem
    esset,
    licet
    nunquam
    deseruerit Pa-
    trem. Hinc
    ipse
    Palri dicit. <
    Glorifica
    me,
    tu
    Paler,
    claritale
    quam
    habui
    priusquam
    mundusesset
    apud
    le. t Et
    Apostolus.
    :
    Qui
    cummformaDei
    esset,
    non
    rapinam
    arbitrants est ut esset
    xqualis
    Deo. Missus
    est
    ergo
    Dei Filius
    post gloriam
    divinx
    majestaiis
    C ad
    gnies, qux spoliaveruni populumDei,
    ut essent
    eis
    prxdx,
    a
    quibus
    anle fuerant
    prxdali.
    <
    Qui
    enim
    tetigeril vos,
    tangil pupillam
    oculi mei.
    Taclum
    pro
    vexatione et
    injuria
    debemus
    accipere,
    juxta
    illud. <Nolite
    tangere
    christos meos.
    Sancti
    enim
    quasi
    oculi sunt
    Dei,
    quibus
    dicilur. <Vos lux
    estis mundi. >
    Quos qui lxdit,
    sic est
    quasi pupil-
    lamDei
    tangat,
    et clara lucevelit illum
    privare.

    Quia
    ecce
    ego
    levomanum meam
    super eos,
    et
    erunl
    prxdx
    his
    qui
    serviebant
    sibi,
    el
    cognoscetis
    quia
    Dominus exercituum misit me. >Et levavit
    Dominus manum suam
    tune,
    ut
    perculeret gentes,
    et reduceret in Sion
    populum
    suum. Levt
    quotidie
    potentiam,
    ut
    populum
    suum
    (hoc
    est
    Christianum)
    revocel
    per poenitentiam
    in
    Ecclesiam, percussis
    "
    adversariis,
    id est
    spiritualibus
    hoslibus, qui
    illum
    impugnare
    non cessant,
    Lauda el
    lxtare,
    filia
    Sion, quia
    ecce
    ego
    venio
    et habitabo in
    medio
    lui,
    dicit
    Dominus. Et
    applica-
    bunlur
    gnies
    mullx ad Dominumin die
    illa,
    et
    erunt mihi in
    populum,
    et habilabo in
    medio
    tui,
    et
    scies
    quia
    Dominus exercituum misit me ad te. Et
    possidebit
    Dominus J udam
    parlera
    suamin terra
    sanclificata,
    et
    eligel
    adhuc Hierusalem.
    Adhuc
    ipse
    Dominus
    loquitur,
    et
    horlatur
    populum
    deca-
    plivitale liberalum,
    ut
    gaudeal
    et
    exsultet. SedetEc-
    clesix
    prxcipitur, qux
    est filia
    Sion,
    idest
    stipernse
    iliius
    civitatis,
    qux
    ex
    angelis
    et sanctis constat ho-
    minibus,
    ut
    liberali de
    servitute
    diaboliv
    gandeant,
    229 NARRAT10IN ZACHARIAMPROPHETAM. 230
    quorum
    Dominus in medio
    ejus
    habilet, et mullx
    gentes
    iueum
    crediturx, juxta quod
    relicturus cor-
    poraliter apostolos,
    dixit : <Ecce
    ego
    vobiscumsum
    omnibusdiebus
    usque
    ad consummalionemsxculi.
    PoHicetur
    quoque quodipsepossideat
    J udam,
    idest
    populum
    se
    conftlentem,
    et
    ipse pars ejus
    in terra
    sanctificata,
    hoc est in
    Ecclesia,
    et
    cligat
    adhuc
    Hierusalem, quos
    videbatur in
    persecutionibus
    ab-
    jecisse.
    Sileat omnis caro a facie
    Domini, quia
    consur-
    rexit dehabitaculosancto suo.
    Ergo quia
    Dominus
    possessurus
    est J udam
    partem suam,
    et electurus
    Hierusalem,
    omnis
    caro,
    id est omne
    genus
    huma-
    num
    sileat, formidet,
    et
    prx pavore
    adventus
    ejus
    conlicescat, quoniam
    consurrexit ad
    vindictam,
    ut
    unicuique pro
    suis merilis reddat.
    Consurgere
    enim
    dicitur
    Deus, quando
    ad vindictamexcitatur. Omnis
    autem
    caro,
    omnistantum
    homo,
    non muta animan-
    lia
    accipienda
    sunt,
    juxta
    illud : Adte omnis caro
    vniel,
    idest omnis homo.
    CAPUT III
    Et oslendit mihi Dominus J esum sacerdotem
    magnum,
    slanlem coram
    angelo Domini,
    et Satan
    slabat a dextris
    ejus,
    ul adversaretur. ei.
    Hebrxi
    juxta
    litteram hoc locoJ esumsacerdotem
    magnum
    filium J osedech
    intelligunt.
    Ad
    cujus
    dexteram sla-
    bat
    Satan,
    id est adversarius
    ejus
    diabolus. Satan
    flebraice adversarius dicitur. Stabat aulemadextris
    ejus
    ut adversaretur
    ei,
    id est ut
    accusarei,
    illum. A
    dextris vero
    slabat, quoniam juslam
    accusalionem
    habebat,
    eo
    quod ipse,
    sicut
    cxteri, alienigenam
    -duxissetuxorem.
    Et dixit Dominusad Salan :
    Increpet
    Dominus
    in te
    Satan,
    el
    increpet
    Dominus in
    le, qui elegit
    Hierusalem. >Bis dicit
    Dominus,
    ut Patrem et Fi-
    lium
    insinuet,
    sicut alibi, Pluit DominusaDomino
    ignem
    el
    sulphur super
    Sodoinara.
    Nunquid
    non
    iste lorris est erntus de
    ign.
    Sensus
    est,
    cum
    Dominus
    elegeril
    Hierusalem de cunclis urbibus J u-
    da,
    non ei
    imputet peccata qux fecit,
    cur tu J esum
    conaris accusando
    obruere, qui deBabylonica capli-
    vitale
    quasi
    torris semiuslus evasit. Torris aulem
    semiustum est
    lignum, quemvulgo
    lilionemdicunt.
    Et J sus eral indutus vestibus
    sordidis,
    et sta-
    bat antefaciem
    angeli.
    >
    Triplicem
    obcausamsor-
    didis vestibus indutus fuisse
    dicitur,
    sive
    quia
    alieni-
    genam
    uxorem
    duxerat,
    sive
    propter populi peccala,
    cui sacerdos
    prxerat,
    seu
    propler squaloremcapti-
    vitatis.

    Qux respondit
    et ait ad eos
    qui
    slabant coram
    se.
    Anglus
    anle
    quem
    stabat
    J sus, prxcipit
    cxte-
    ris
    angelis
    ex
    persona
    Domini,
    dicens : <Auferte
    vestimenta sordida ab eo.
    Cumque
    iUi
    quod impe-
    ratum fuerat, opre complessent,
    <et
    anglus
    dixit
    adeum: Ecceabsluli a te
    iniquitatem
    tuam. >Hic
    oslendit
    qux
    fuerunt vestimenta
    sordida,
    etindui
    te
    ututaloriis,
    >id est lsraelitam tibi uxorem con-
    junxi. Septuaginla pro
    mutatoriis,
    c
    poderem,
    >id
    esl talaremlunicamtranstulerunt.
    A
    <Et
    dixit,
    >subaudis
    anglus
    : <Ponite cidarim
    sivemilram mundam
    super caput ejus.
    Et
    posueruul
    cidarim mundam
    super caput ejus,
    et induerunt eum
    vestibus. Per
    cidarim,
    idest
    pileum sacerdotalem,
    dignilas intelligilur sacerdolii, ut,
    ablalis sordibus
    peccatorum,
    mundumhaberet sacerdolium.
    Myslice
    J sus sacerdos
    magnus
    ille
    est,
    cui dicilur : Tu es
    sacerdos in xternum. >
    Quem
    Dominus oslendit
    prophelx, quoniamper
    sevideri non
    potest.
    Slabat
    coram
    angeloDomini,
    hoc est
    ipse
    Dei el hominum
    mediator,
    Deus et homo Christus.
    Ipse
    astat ante
    angelum,
    et
    ipse
    stabat ante se. In Christo divers
    sunt substanlix Dei et hominis in una
    persona.
    Indutus erat vestibus
    sordidis, quoniam peccata
    nostra
    portavit.
    Stabat Satanas a dextris
    ejus, quia
    B volens tenlatus est a
    diabolo, qui
    volebat
    probare
    ulrum esset Dei
    Filius, quem
    videbat
    post jejunium
    esurire.
    Quod
    vero
    sequitur
    :
    Increpet
    Dominus in
    te, Satan,
    Filius Dominus dicit de Domino
    Ptre,
    non
    quod ipse
    non
    posset
    eum
    increpare, qui
    omnia
    operatur
    sicut et
    Pater,
    sed
    propter
    naturx unita-
    tem
    ,
    ut cumunus
    increpat, intelligatur
    alius incre-
    pare.
    DeusenimPater et Filius idemsunt in sub-
    stantia,
    et tamen aller est
    Pater,
    et alter Filius in
    persona. Ipse elegit Hierusalem,
    id est Ecclesiam.
    Torris autemerutns de
    ign, ipse
    Chrislus est
    per
    bumanitatem, qui
    in
    Babylone,
    idest in mundi con-
    fusione non est adustus flamma
    alicujus peccali,
    quoniampeccatum
    non
    fecit,
    nec dolusinventus est
    in ore
    ejus,
    sicut
    quondam
    rubus in mediis
    ignibus
    E
    non comburebatur. Erat autemJ sus indutus vesti-
    bus
    sordidis, quiaqui peccatum
    non
    fecit, pro
    nobis
    peccatum
    faclus
    est,
    idest sacrificium
    pro peccato,
    et
    ipse
    inftrmitales nostras tulit. Hxc sordida vesti-
    menta ablala sunt ab
    eo,
    cumnostra
    peccata
    delevit.
    Idcirco enim sordidis indutus est
    vestibus,
    ut nos
    holosericam mundam in
    baptismo reciperemus,
    et
    dicatur nobis
    jam
    mundatis : Omni
    tempore
    sint
    vestimenta tua candida. Cidaris muiida
    super caput
    ejus, splendorem dsignt
    divitiae
    majestatis ejus.

    Caput
    enimChristi Deus.
    Ipse
    enim
    Deus, ipse
    est et
    homo,
    ut in veste
    humanilas,
    incidari divin
    majestatis intelligatur
    claritas. <Et
    anglus
    Domini
    stabat,
    et conlestbatur
    anglus
    Domini
    J esum,
    di-
    '
    cens : Hxc dicit Dominus exercituum: Si in viis
    meis
    ambulaveris,
    et custodiammeamcustodieris,
    lu
    quoquejudicabis
    domum
    meam,
    et custodies alria
    mea. J uxta tradilionemHebrxorum ad
    litteram,
    anglus
    ante
    quem
    slabat
    J sus, qui loquitur
    adeum
    postquam
    exutus est sordidis
    vestibus,
    et indutus est
    mutatoriis.
    Qux per
    se satis
    aperta
    sunt,
    nec
    egent
    expositione.
    J uxta
    spiritualem
    vero sensumdiflicilis
    est
    interprxtatio,
    si hoc
    quod
    dicitur adJ esumfilium
    J osedech,
    Si inviis meis
    ambulaverilis,
    et custo-
    diam meam
    custodierilis,
    etc. Nolum est autem
    quoniam
    Christus et Ecclesiasunt
    caput
    et membra.
    Ergo accipiamus
    hoc ex
    parte
    membrorum,
    nam
    quod
    illi
    dicitur,
    membris
    ejus ulique
    dicitur.
    Itaque
    membris
    ejus promittiiur, quod
    si ambulant in viis
    251 HAYMONIS
    HALBERSTAT-
    EP1SC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 252
    Domini,
    et cuslodiunt
    custodias,
    id esl
    prxcepla
    ,
    ejus, judicent
    tlomum
    ejus qux
    est
    Ecclesia,
    de
    qua
    Apostolus,
    Christus autemfilius sicut in domo
    sua,
    qux
    domussumusnos. Idem
    quoque
    ad
    Timotheum,
    Ut scias
    quomodo
    debeas in domo Dei
    conversari,
    qux
    est Ecclesia Dei
    viventis,
    columna et firma-
    mentumveriiatis. J udicat
    ergo
    J sus domumDei
    pro
    meritis et verbis
    singulorum,
    aliumconslituens su-
    per
    decem
    civitates,
    alium
    super quinque,
    faciens
    alios
    doctores,
    alios
    pastores
    : aliis dans
    potestatem
    faciendorum
    signoruht,
    alios faciens in
    corpore
    suo
    oculos,
    alios
    manus,
    alios
    pedes.
    Et dabo libi am-
    bulantes de bis
    qui
    nunc hic assistant. Ddit Do-
    minus DeoFilio suode
    angelorum
    numro
    minislros,
    quoniam
    sanctos suosadhuc incarne
    positos,
    similes
    fecit
    angelis;
    unde
    Apostolus
    dieebat:
    Municipatus
    noster in coeloest. Nam
    virginibus
    societas
    promit-
    litur
    angelorum,
    Dominodicent: Nonnubenl ne-
    que nubentur,
    sed erunt sicut
    angeli
    Dei in coelo.
    Deissistenlibus
    ergo
    dicil se
    eidaturum, quoniam
    illi
    qui
    non
    fluctuant,
    sedstabiles el constantes sunt in
    Ecclesia
    Dei, quales
    erant
    apostoli, qui
    cumDomino
    slante
    perseverabant,
    merentur
    angelicx dignitatis
    socii fieri.

    Audi,
    J sus sacerdos
    magne,
    tu et amici
    tui,
    qui
    habitant coram
    le, quia
    viri
    porlendentes
    sunt.
    Ecce enim
    ego
    adducamservum meumorientent.
    Hoc locoJ esum eumtantum
    juxia
    litteram
    accipi-
    mus, qui
    filius fuit
    J osedech,
    cui
    promittilur
    ad-
    ventus Filii Dei. Cumenim
    superius
    hune J esum
    sacerdolem
    typum
    Christi dixerimus
    habere,
    nunc
    tantum eum
    juxta
    litteram
    accipimus,
    videamus
    nunc
    quidanglus
    in
    persona
    Dei
    loquens,
    huic J esu
    dicat:
    Audi,
    J esu sacerdos
    magne,
    tu et amici
    tui,
    >idest
    prophetx
    exteri. Namet J sus
    propheta
    rat, quia
    Chrislumnon
    verbis,
    sednomine
    prxsi-
    gnabat
    et
    operibus. Prophela
    enim
    dicilur,
    non
    solum
    qui
    de Christo vaticinatur
    verbis,
    sedeliam
    ille
    qui
    eum
    figuris
    et
    symbolisdsignt.
    J ubetur
    ergo
    J sus
    audire, jubentur
    eliamaudire amici
    ejus,
    idest exteri
    prophetx, quod
    dicitur:
    Ecceenim
    ego
    adducamservum
    meumorientent.

    Quia
    ecce
    lapis, quem
    dedi coram
    J esu, super
    lapident
    unum
    septem
    oculi sunt.
    Hxc
    jubentur
    audire, quoniam
    viri
    portendentes sunt,
    hoc
    est,
    in
    signum positum
    futurorum.
    Portendentes enimdi-
    cuntur, qui
    futara
    portendunl,
    hoc est
    longe
    anle
    pronuntiant.
    Ecce
    (inquit) ego
    adducam servum
    meum
    orientent,
    idest illumde
    quo
    dicitur : Ecce
    vir oriens nomen
    ejus;
    et alibi :
    Vobislimentibus
    nomen meum orietur
    spl
    juslitix.
    In
    Evangelio
    quoque
    : Visitavit nos oriens ex alto illuminare
    his
    qui
    in tenebris et in umbra mortis srient. >
    Servum autem meum dicit
    propheta,
    assumplam
    servi
    formant,
    ut illud: Ecceservus
    meus, suscipiam
    eum.
    Ipse
    et
    lapis
    datas coram
    J esu,
    id est
    pronun-
    liatus et
    promissus propheii3.
    Hic est
    lapis angu-
    laris, qui
    duos in se
    conjunxit parieles
    ex diverso
    ventenles,
    ab hominibus
    quidemreprobatus,
    a Deo
    A
    autemeleclus et honorificalus.
    Super
    hune
    lapident
    septem
    oculi
    sunt, quoniamsuper
    Chrislum
    seplem
    dona
    Spiritus
    sancti
    requiescunt, qux
    enumerans
    prophela
    Isaias dicit :
    Requiescit super
    eum
    spiri-
    tus
    Domini, spiritus sapienlix,
    el intellectus
    spiritus
    consilii et
    fortitudinis, spiritus
    scientix et
    pielalis,
    et
    rplevit
    eum
    spiritus
    limoris Domini. Ecce
    ego
    cxlabo
    sculpluram ejus,
    ait Dominus exerci-
    luum
    ,
    et auferam
    iniquitatem
    terrx iliius in die
    una.
    Quia
    supra
    dixerat
    lapident,
    servat
    metapho-
    ram et dicit : Ecce
    ego
    cxlabo
    sculpluram ejus,

    idest
    lapidis.
    Manifestant est enimdeDomini
    pas-
    sione
    prophetari. Sculpluram lapidis
    vulnera
    dicit,
    qux accepit
    in cruce.
    Cxlabo, inquit, sculpluram
    ejus,
    idest faciamillumvulnerari clavis et lancea.
    B Hoc enimDeusPaler
    fecit, qui pro
    nobis omnibus
    tradidit illumad mortem. Tunedimiltelur
    iniquitas
    terrx iliius. In
    passione
    enimdimissa est
    iniquitas,
    et redonata
    juslitia
    in die
    una,
    de
    qua
    Psalmista:
    <Hxc esl dies
    quam
    fecit Dominus.
    In die
    illa,
    dicit Dominus
    exercituum, vocabit
    vir amicumsuumsubter vineamet subter ficum.
    A
    tempore
    enim
    passionis
    Christi
    coepit
    annunliari
    Evangelium,
    vir
    apostolicus
    et
    perfectus,
    et
    qui potest
    jam
    ad aliiora
    conscendere,
    vocat amicum
    suum,
    id
    esl credentes,
    vel cerle
    geniilempopulum
    subter
    vineam,
    idest Christum
    qui loquitur
    in
    Evangelio
    :
    Ego
    sumvilis
    vera, cujus
    fructus lxtificat cor ho-
    minis. Et subier ficum
    ,
    idest ad
    gloriam Spiritus
    sancti, cujus
    sunt
    poma dulcissima,
    ut sub tali
    umbraculo xlerna
    pace quiescant.
    Hoc
    ipsum
    et
    Michxas
    propheta pne ipsis
    verbis
    prxdixit
    :

    In
    die illa
    (inquiens)
    vocabit
    unusquisque proximum
    suumet fratrem subier ficumet
    vineam,
    et noneril
    qui
    exlerreat.
    CAPUT IV.
    Et reversus est
    anglus qui loquebatur
    in
    me,
    et suscilavit me
    quasi
    virum
    qui
    suscitalur desomno
    suo.
    Quid
    est
    quod
    dicit: Reversus est
    anglus?
    Quo
    enimabierat
    qui
    in
    propheta loquebatur
    ? Sed
    sciendum
    quod quando
    humana
    fragilitas
    sux re-
    linquitur imbecillitali, Deus
    angelorum
    auxilio ab-
    est ab homine.
    Propheta itaque magnx
    visionis
    siupore atlonilus, torpebat,
    et velut mente
    sopilus,
    "
    verumlumen videre non
    poterat. Quapropier
    ang-
    lus
    qui
    eum
    parumper
    sibi
    dimiserat,
    et
    quasi
    ab
    eo
    recesserat,
    reversus suscitavit
    eum,
    ut videret
    quod
    nlea clausis cordis oculis viderenon
    polerat.
    Possumus
    quoque
    somnium
    prophelx
    inbonam
    par-
    lera
    accipere, juxta quod
    Salomon ait : Si dor-
    mieris,
    non timebis:
    quiesces,
    et suavis erit somnus
    luus.
    Qui
    ergo
    a sxculi curis et
    perturbationibus
    dormit,
    et
    potest
    dicerecum
    sponso
    :
    Ego
    dor-
    mio,
    et cor meum
    vigilat,
    merelur ab
    angelo
    suscitari,
    et
    augelica
    visione
    atque
    alloculione
    perfrui.
    El dixit ad me:
    Quid
    tuvides?et dixi :
    Vidi,
    et
    ecce candelabrain
    aureum'totum,
    et
    lampaseju
    su-
    235 ENARRAT10
    IN
    ZACHARIAMPROPHETAM. 254
    per caput ipsius,
    el
    septem
    lucernx
    ejussuper
    illud, j
    et
    septem
    infusoria
    lucernis, qux
    erant
    super caput
    iliius,
    et dux olivx
    super illud,
    una a dextris lara-
    padis,
    et unaa sinislris
    ejus.
    Et
    respondi,
    et aioad
    angelum, qui loquebatur
    in
    me,
    dicens :
    Quid
    sunt
    hxc, dominemi ? Et
    responditanglusqui loqueba-
    tur in
    me,
    cl dixitad me:
    Nunquid
    nescis
    quid
    sunt
    haec? Et dixi :
    Non,
    dominemi. Et
    respondit
    et ait
    ad
    me,
    dicens: In hoc loco Hebrxorum iraditio
    lalis est : Candelabrumlotumsolidumex
    aura,
    le-
    gem dicunt; lampadem
    vero,
    id est flammam in
    verlicecandelabri
    lucentem, Chrislum, qui
    est
    caput
    legis, quique
    omnem mundum illumint
    ;
    septem
    luoernx
    super
    candelabrum,
    septem
    dona
    Spiritus
    sancti
    superius
    enumerata. Hx lucernx
    super
    can-
    delabrum
    sunt, quia
    lex
    Spirilu
    sancto dictantecon-
    -
    scripta
    est
    ; septem
    aulem
    infusoria,
    id est vascula
    in
    quibus
    oleumest
    quod
    infunditur in
    lucernas,
    qux
    lucent
    super candelabrum,
    hoc
    significare
    di-
    cunt, quod
    islx
    septemgratix
    ad homines de coelo
    per legem
    descendant,
    duas vera olivas
    qux
    erant
    super
    candelabrumadextriset a
    sinislris,
    inter
    quas
    luoebat mdia
    J ampas, legem
    et
    prophetiam
    intelli-
    gunt.
    Cum
    ergo prophela quxrenti angelo quid
    vi-
    derai,
    narrasset
    visionem, interrogat ipsum ange-
    lum
    quidsignicaret ipsa
    visio. Rursus
    anglus
    in-
    terrogat
    eum:
    Nunquidignoras quid
    sunt hxc ?
    quo
    respondenle, Nescio, respondit jamangelbs
    edocens
    visionem: Hoc est verbumDomini ad Zorobabe
    dicens: Nonin
    exercilu,
    necin
    robore,
    sedin
    spirilu
    meo,
    dicit Dominus
    exerciluum,
    reductumesse
    po-
    pulum
    de
    caplivitale,
    el
    plenius
    reducendum
    ,
    et
    adversarios eorumvaslandos.
    <
    Quis lu,
    mons
    magne,
    coram Zorobabel in
    pla-
    iram?>et
    populoJ udxorum,
    nolenseos
    prosperari
    et
    templum
    rexdificari. In
    planum
    scilicet
    sternere,
    el a lua
    superbiadejiccre,
    humiliatus sub
    pedibus
    Isral.
    El educct
    lapident primariunt ,
    >id est
    Christum, qui semper
    auxilio fuit
    populo
    Isral a
    sxculis. Et
    exxquabit gratiam gratix ejus,
    t id
    est
    lapis. Quod
    esl
    aperte
    dicere: Gratiam
    ejus
    edu-
    xit de
    caplivitale,
    et
    exxquabit
    hanc illi
    gratix, quam
    exercuit
    ergapatres eorum,
    similemislis misericor-
    diam
    impendendo
    : hxc est Hebrxorumtradilio. Do-
    ctores veroecclesiastici hune locum ila
    exponunt
    :
    Candelabrumlotumaureumsanclaesl
    Ecclesia, qux
    in divitiis
    Scripturis
    sensum
    magis quam
    verba re-
    quirit. Lampas super
    candelabrumDominumdsi-
    gnt Chrislum, qui
    illumint
    Ecclesiam, quique
    de
    sedicit: Nemoaccendil
    lucernam,
    et
    ponit
    eamsub
    modio. idest submensura
    legis,
    sed
    super
    cande-
    labrum,
    idesl in
    Evangelii libertale>quo
    Ecclesia
    illuslralur. Lucernx
    septem
    et infusoria eorum
    ,
    gratia
    est
    Spiritus sancti,
    per quam
    oleummiseri-
    cordix divinx
    cunctarumque
    virtutum Ecclesia su-
    scipit.
    Dux
    olivx,
    Moyses
    et
    Elias,
    qui
    in monte
    cumDomino
    iransfiguratoapparuerunl,
    et
    loqueban-
    tur ea
    qux passurus
    eral in Hierusalem.
    Nonnulli
    duas olivas a dextris et a
    sinislris,
    Erangelium
    et
    PATROL.CXVII.
    A
    legem, accipiunt,
    ut indexlra oliva
    Evangeliuui,
    in
    sinislra oliva lex
    intelligatur. Magnus
    nions coram
    Zorobabel,
    diabolusvel
    Antichrislus, qui
    se
    erigebat
    contra
    Zorobabel,
    de
    quo
    nascilurus erat Christus.
    Ipsi quoque
    Christo in
    Evangelio
    ostensismundi rt*
    gnis
    el
    honoribus,
    ausus esl dicere: <Hxc omnialibi
    dabo,
    si cadens adoraveris me. Et
    ipse
    Dominus
    in
    Evangelio
    diabolummontera
    vocat,
    dicens: Si
    habuerilis fidemsicut
    granum sinapis,
    dicelis huic
    monti,
    transi
    hinc,
    el transibit. Sed
    hujus super-
    bia
    complananda
    erat,
    et
    usque
    ad
    pulverem
    humi-
    lianda.
    Lapis primarius
    ille
    est,
    de
    quo
    J oannes :
    In
    principio
    erat Verbum.

    Quod
    vera
    sequitur,

    exxquabit gratiamgraux ejus,


    illudesl
    quodApo-
    sloRisait: Nosomnes de
    plenitudine
    ejus accepimus,
    B
    gratiampro gratia, gratiamEvangelii progratia
    le-
    gis,
    ut
    parem
    et
    xqualem gloriamaccipiant
    et ex Is-
    ral
    credentes,
    et ex
    gentibus
    ad lidemvenienies.
    Hinc
    per
    J oannemdicilur : Lex
    pr Moysen
    data
    est,
    gratia
    et verilas
    per
    J esumChrislumfacia est.
    <Et factum est verbumDomini ad
    me,
    dicens :
    ManusZorobabel fundaverunt domumistam,
    et ma-
    nus
    ejus perficient
    eam,
    et scielis
    quia
    Dominus
    exerciluum
    misit mead vos. Hoc
    qui
    Esdratn
    pro-
    phetam legerit,
    inventet
    quod
    scilicet
    templum
    a
    Zorobabel
    fundatum
    sit,
    et
    usque
    adsumtia
    fastigia
    perductam.

    Quis
    enim
    despexit
    dies
    parvos
    ?
    Quis
    hic
    pro
    raro
    accipitur.
    Hocaulemrfrendumest ad
    regiam
    f,
    potestatem, quam
    tune
    temporis
    inZorobabel adver-
    sarii
    despiciebant,
    et
    pro
    nihilo ducebant. Monet
    ergo
    Zorobabel et J esum
    atque
    omnem
    populum
    xdificanlem,
    ut non limeant
    adversarios, qui
    eos
    xdificare
    prohibeant,
    sed
    potius
    audiant Dominum
    cohortanlem,
    et suumillis auxilium
    promitlenlem.
    Sequitur
    enim: Et lxtabuntur,
    idesl
    paucorum
    dierum
    despectu,
    majori gaudio replebuntur.
    Po-
    test ita
    intelligi
    : Rarus
    est, qui parvos
    dies
    hujus
    sxculi
    despiciat, quoniam
    nimirum multi
    sunt, qui
    hocsxculo delectantur
    adeo,
    ut si
    possent, semper
    hic viverevellent. Cum
    ergo
    viderimus
    hujussxcul,
    amatores
    fulgere
    aura,
    purpura, gemmisquerutilare,
    stipari
    ofliciisminisirorum
    , possumus
    hoc assumera
    et dieere:
    Quis
    enim
    despexit
    dies
    parvos?
    Parvi
    j)
    enimsunt omnes dies
    prxsenlis
    vilx,
    quantumvis
    longisstmotemporumspalio
    tendanlur. Undeet J a-
    cobdieebat:
    Diesmei
    parvi
    et maU. Et vide-
    bunt
    lapidem
    stamteuminmanu Zorobabel.
    Septem
    isti oculi
    Domini,qui
    discurrunt in universa
    terra,
    >
    id est auxilium
    Salvatoris, qui
    de Zorobabel
    slirpe
    nascilur.
    Lapis
    autemvocatur obfortiludineminsu-
    i
    perabilem.
    Quare
    aulem
    lapis
    stanneus ? Siamti
    ,
    naluram
    dicunt,
    ut alia melalladefendat ab
    ign.
    Cum enim sint duriora
    per
    naturam
    xs, ferrum,

    exteraque,
    si
    absque
    slanno fornaci fuerint
    tradila,
    s uruntur. Sic et
    angelorum
    et hominum
    fortiludo,
    si nonhabuerit divinum
    auxilium, fragilis
    el imbe-
    i cillisest.
    Lapisergo
    stanneus vocatur
    Christus, quia
    t sicut stannummelalla mixtaet adulterata
    dissocit,
    8
    235 HAYMOMSIIALBERSTAT.EPISC. OPP. PARS I.
    -
    COMMENT.B1BL.
    256
    ilaet Dominus
    Salvator,
    de
    quopropheta dicil,
    Se-
    debit conflanset emundans
    argentum
    honorant
    ope-
    rum,
    argentum
    el aurum ab xre
    plumboqu
    vilio-
    rum
    secernit,
    ut
    purum
    aurum
    argentamque
    rema-
    neant.
    Et
    respondi,
    et dixi ad eum:
    Quid
    sunt dux
    olivx istx ad dexleram candelabri et ad sinistram
    ejus
    ? et
    respondi secundo,
    et dixi ad eum:
    Quid
    sunt dux
    spicx
    olivarum, qux
    sunl
    juxta
    duorosira
    aurea
    ,
    in
    quibus
    sunt suflossoriaexaura? et ail ad
    medicens :
    Nunquid
    nescis
    quid
    sunt hxc ? et
    dixi,
    Non,
    domine mi. Et dixit ad me: Isti sunt duo
    filii
    olei,
    >
    splendoris,

    qui
    assistant dominalori uni-
    vers; terrx.
    Interrogat propheta quid significent
    dux olivx ad dexteram et sinistram candelabri.
    Sed
    anglus qui
    in
    persona
    Domini
    loquebatur,
    no-
    tait ei
    respondere,
    sive
    quoniam
    de duabus olivis
    supra
    audierat,
    ideo nunc non meretur audire re-
    sponsumangeli, quiaprius
    audita non
    retinet,
    sive
    etiam
    quiamajora
    sescire
    volebal,
    confutalur silen-
    lio
    angeli,
    vel ut Hebrxi
    dicunt,
    non
    respondit
    ei,
    quia
    nonbene
    interrogaverat,
    nec totum
    quxsivit,
    quod
    sciredebebat .namdeolivis
    inlerrogans,
    nihil
    de
    spicis
    olivarum,
    nil de rostris
    aurais,
    aut de in-
    fusoriis
    quxsierat. Spicas
    aulem
    olivarum, ipsas
    di-
    cil
    arbores,
    translata
    sermone, quod
    in modum
    spi-
    carunt rectx
    sint,
    el sicut
    spicx
    vallanlur
    aristis,
    sicislx
    quasi quodam
    vallorainorumet foliorumra-
    clein altum
    surgani. Quidam
    duas
    spicasolivarum,
    duoTestamenta
    intelliguntj Evangelium
    et
    legem,
    et
    hos esse filios
    splendoris, qui
    assislunt dominalori
    universx
    carnis,
    alii sacerdoliumet
    legem,
    nonnulli
    Eliamet
    Enoch, quorum
    aller in
    prxpulio,
    aller in
    circumcisione
    placuit
    Deo.
    CAPUTY.
    Et conversus sum,
    et levavi oculos
    meos,
    et
    vidi,
    el ecce volumenvolans. Et dixit ad
    me, quid
    tu vides? El dixi : Ecce
    ego
    videovolumen volans.
    Longiludoejus viginti
    cubitorum,
    et lalitudo
    ejus
    decemcubiiorum.
    Et dixit ad me: Hxc est maledi-
    ctio, quxegreditur
    super
    faciemomnisterrx Con-
    versus est
    propheta
    ab alia visionead
    aliam,
    et a
    lxtis et
    prosperis
    ad iristia mentis oculos exiulit.
    Neenimelevaretur
    cor
    ejus, quoniam
    omniafelicia
    et
    plenagaudii
    nuntiabat,
    videl el ea
    qux
    sunl iri-
    stia. Videl
    ergo
    volumenvolans,
    in
    quo
    factaom-
    nium
    descripta
    eranl,
    hocvolumen
    ulriusque
    tesla-
    menti naturam
    dsignt.
    Per
    viginti
    cubitos
    longiiu-
    dinis, Evangelium
    :
    per
    decem autem
    latitudinis,
    decalogus legisaccipitur. Viginti
    autem ad
    decem,
    duplum
    sunt ad
    simplum, quoniam
    in
    decalogispec-
    cata
    operumprohibenlur,
    in
    Evangelio
    autem
    cogi-
    tationum
    peccala
    resecantur. Verbi
    gratia
    : lex
    pro-
    bibet homiciriium, Evangelium
    iram
    ;
    adulterium
    danuiatur in
    lege,
    in
    Evangelioconcupiscentiapuni-
    tur, quia qui
    videril mulierem ad
    conciipiscendum
    eam,
    etc. In
    lege
    retint facit
    rapina, in.
    Evangelio
    flantmis
    gebenJ
    csubdit teaacia.
    Septuaginla
    irans-
    A
    latores
    pro
    voluminefalcem>
    dixerunt, habentem
    ejusdem
    mensurx
    Iongitudincrn
    el laliludinem. Faix
    ista divini
    judicii
    severilalem
    dsignai
    : sicut enim
    faixcunctasuo'circuitu ambit
    exterius, inlerius in-
    ciriit,
    itaMivinx animadvcrsionis
    potentia
    univers
    ; forinsecus
    compleclitur ,
    fnirinsecus dirimit et di-
    t
    scernit, dijudicansopra
    el
    cogitationes.

    Quia
    om-
    l nisfur sicut ibi
    scriptum
    est
    judicabilur,
    et omnis
    i
    jurans
    ex hoc simililer
    judicabilur.
    Educam
    illud,
    l dicil Dominus
    exerciluum,
    et veniet addomum
    furis,
    el addomum
    jurantis
    innominemeo
    mendaciler,
    et
    commorabilur in medio domus
    ejus,
    el consumet
    eamet
    lignaejus
    et
    lapides ejus.
    Mulli sunt
    qui
    furtumet
    perjurium
    aut
    parva
    aut nulla pulant esse
    crimina,
    necattendrait
    quod
    malediclio
    hujus
    volu-
    B minis veniredicatur addomumfuris et mendaciler
    i
    juranlis
    innomine
    Domini,
    et consumereet
    ligna
    el
    lapides ejus,
    idest dura et
    gravia peccata
    iliius.
    Quid
    de
    gravioribusergo peccalis erit,
    qualia
    sunt
    bomicidia, adulteria,
    cxteraque
    carnis
    opra,
    si fur-
    tumet
    perjurium
    tali
    poenaplecluntur
    ?
    Et
    egressus
    est
    anglus qui loquebatur
    in
    me,
    el dixit adme: Leva oculos'
    tuos,
    et
    vide, quid
    est
    hoc
    quodegredilur
    ?Et dixi :
    Quidnam
    est? El ait:
    Hxc esl
    amphoraegrediens;
    et dixit.
    Anglusqui
    loquebatur
    in
    propheta, egressus
    ideo
    esl,
    ut aiiam
    visionemei oslenderet.
    Praecepit ergo
    ut levet ocu-
    los ad
    magna coniemplanda,
    et vi !cal
    amphoram,
    itl est niensuram
    peccaiorumpopuli
    Isral consnm-
    ntalam
    alqueplenani. Amphoraenim, qux
    Hebraice
    Q
    dicitur
    epha
    vel
    ephi, pleniiudiiiemriesignat pecca-
    torum.
    Ipsi quoque amphorx
    nomen
    imponit ang-
    lusdicens : Hic
    [hxc]
    est oculus eorum in uni-
    versa
    terra,
    id est ostensio omnium
    peccatorum.
    Impleta
    enim
    peccatorummensura, juxta quod
    Do-
    minus ad J urixos dicit :
    Impit
    niensuram
    patrum
    vestrorum,
    el in Genesi : Nondum
    complta
    sunt
    peccala Amorrhxorum,
    restt ul sil
    oculus,
    idest
    oslensioet vindicta
    supervenienlejusla
    ira Dei. Sic
    et delictailiius
    populi lattieranl,
    cura nondumim-
    pleta
    e.senl. J amvero
    ad.'mplelapandebanlur
    om-
    nibus cl monstrabantur cunclis
    genlibus, qualcs
    fuissent interra sua.
    Et ecce talenlum
    plumbi porlabatur,
    el ecce
    mulier una sedens in medio
    amphorx.
    Et dixil :
    fj
    Hxc est
    impielas.
    Et
    projecit
    eam inmedio am-
    phorx,
    et misit massant
    plunilieant
    in os
    ejus.
    Ut
    aulem
    ipseanglusexponit,
    vocabatur
    impietas,
    id
    esl idololalriael
    negalio
    Dei. Talenlum
    plumbi
    mas-
    sant dicit. Porlabatur aulem vel suo
    impelu per
    aerem,
    vel
    jussione
    Dei. Talenlumillud vel massa
    plumbi signal gravissiinumpondus peccaiorum, quo
    populus
    ille
    pretncbalur. Anglusergo
    Domini arre-
    ptam
    mulierem
    projecit
    in mdium
    amphorx,
    ut iu
    pleniludine peccaiorum porlarelur
    in
    Babylonem,
    ubi,
    sicul in
    sequenlibusIcgilnr, porlabatur, ibique
    caplivilalis pondrepremeretur ;
    et
    quoniam
    insuo
    scelere
    gloriabalur,
    talenlumvel massant
    plumbi
    mi-
    sit
    anglus
    in os
    ejus,
    idest
    amphorx,
    ul
    impieia-
    257 ENARRAT10IN ZACHARIAMPROPHETAM.
    _
    3S
    temclauderel,
    et obturato ore
    nequaquam
    se ullra t
    jactaret
    in suo scelere,
    sed xlerno silentio conti-
    cesceret.
    El levavi oculosmeos el
    vidi,
    et eccedux mu-
    lieres
    egredientes,
    et
    spiritus
    inalis earum. Dux
    mulieres sunt decem
    Iribus, qux
    dicuntur
    Isral,
    et
    dux
    qux
    vocanlurJ uda. Decemiribus
    caplx
    sunl ab
    Assyriis,
    et dux aGhaldxis.
    Spiritus
    inalis
    earum,
    potestales
    diaboli, qui
    vocatur in
    Evangelio
    immun-
    dus
    spiritus,
    et de
    quo
    Salomon: Si
    spiritus polesta-
    temhabentisascenderit
    super te,
    locumtuumnedi-
    miseris. Hoc
    ergo spirilu, quasi
    llatu venli
    raplatx
    istx
    mulieres,
    volalucleri adomne nefas fereban-
    tur. <Et hbebant alas
    quasi
    alas
    milvi,
    >
    qux
    est
    avis
    rapacissima,
    et domeslicis avibus
    semper
    in-
    sidlans. Bene
    ergo
    hxc avisconvenit islis muiieribus
    J udaeet
    Israeli, qux propler
    nimia
    peccala
    traditoe
    sunl
    polesiati dxmonum,
    et abeis in
    captivitatem
    ductx. Et levaverunt
    amphoram,

    in
    qua
    erat
    impietas,
    et massa
    plumbi
    inclusa. <Inler terram
    et
    coelum,
    el dixi ad
    angelum qui loquebatur
    in
    me.
    Propheta
    vero
    jam
    non
    interrogat qux
    essent
    mnleres: sciebatenim
    prophelico spirilu,
    nec
    quid
    portent, quiaangelo
    docente
    cognoverat,
    sed
    quo
    oorlenl,inquiens
    :
    Quo
    islx deferunt
    amphoram
    ?
    el dixit ad me.
    Respondit anglus
    : Ut xdifice-
    tur ei domusinterra
    Sennaar,
    et
    slabiliatur,
    et
    po-
    nalur ibi
    super
    basim suam. >Sennaar
    campus
    est
    Chaldxorum,
    in
    quopost
    diluviumfilii Adamturrim
    superbix
    xdificareconati
    sunt,
    seda Dominocon-
    fusaest
    linguaqux
    omnibusuna erat. Undeel
    ipsa
    civitas
    Babylon,
    idest
    confusio,
    diclaest.
    Amphora
    ergo
    cura
    impielale
    deferebalur in
    Babylonem,
    ut
    ibi
    super basim,
    idest
    super
    sedemslabilem
    pona-
    tur,
    ibique
    xlerna slalione
    ponatur.
    Sennaar inler-
    prelatur
    dentiura
    excussio,
    vel fetor eorum. Am-
    phora ilaque
    cum
    impielate
    ad lerramSennaar de-
    fertur,
    et ibi ei locus stalionis
    paratur, quia
    diabo-
    lusauctor
    impieiatis
    incordibus
    reproborum, quos
    impietas
    vel fetorlibidinis
    possidet, requiescit. Quod
    vero Sennaar excussiodentium
    dicitur, significat
    quia reprobi
    excussos et
    perditos
    habent
    dents,
    quibus
    verba Dei
    molere,
    hoc
    est,
    medilari debue-
    rant,
    el ideo
    pereunt, quia
    cibumdivini
    eloquii
    in
    venlremmemorix non transmitlunt. J uxta
    spiritua-
    lem
    sensum,
    hx dux mulieres hxrelicos et J udxos
    dsignant, qui egrediunlur
    a facie
    Domini,
    et fe-
    runtur incertoerroris
    spirilu, deleclanlurjurgiis
    et
    coctentionibus.
    Hi etiam
    super
    selevant
    pondus
    im-
    pietalis,
    et in
    Babylone(id
    est in
    confusione)
    xdifi-
    cant sibi domum.
    CAPUT VI.
    tEt conversussum,
    et levavi oculos
    meos,
    et vidi,
    et ecce
    quatuor quadrigx egredientes
    demedioduo-
    runt montium,
    et
    montes,
    montesxrei. In
    quadriga
    primaequi rufi,
    et in
    quadriga
    secunda
    equi nigri,
    elin
    quadriga
    terlia
    equi
    albi,
    et in
    quadriga quarta
    equi varii,
    fortes. Et
    responJ i,
    el dixi ad
    angelum,
    A
    qui loquebatur
    in me:
    Quid
    sunl
    hxe,
    domine mi ?
    Et
    respondit anglus,
    et ail adme. Transit
    pro-
    pheta
    adaliam
    visionem,
    et oculoscordis allius
    por-
    rigit
    ac videl
    quatuor quaririgas egredientes
    deme-
    dioduorum
    montium, qui
    erant xrei et foriissimi,
    et
    qui
    nulla
    possunt
    veluslaleconsumi.
    In
    quadriga
    secunda
    equi nigri,

    reges
    Persarum et Medorum
    morliferi
    propter
    Assueruin, quo rgnante,
    ad
    peii-
    tionem Aman hostis
    J udxorum,
    idem rex omnem
    gentein
    J udxorum ediclo
    publico
    morli
    arljudieavit.
    In
    quadriga
    terlia
    equi
    albi.
    Macedones,
    sub
    quorum
    rege
    Anliocho describitur Machabxorum Victoria.
    In
    quadrigaquartaequi
    varii fortes.Ideo
    varii,
    quia
    Romanorum
    reges
    alii clmentes
    fuerunlerga J udxos,
    ut C.
    Claudius,
    alii
    perseculores
    eorum
    exstiierunt,
    B ul C.
    Caligula,
    Ncro el
    Vespasianus. Quxrente
    ila-
    quepropheta, quidsignificarent qux cernebat,
    ang-
    lus
    respondit
    : Isti sunl
    quathor
    venli
    coeli,
    id
    est climala sive
    plagx,

    qui egrediunlur
    ut slent
    coramdominatare omnis terrx. Nil criira
    rgna
    terrx
    absque
    Dei
    permissu
    et voiuntaie facere
    pos-
    sunt.
    In
    qua

    quadriga
    erant
    equi nigri, egredie-
    bantur interram
    aquilonis,
    et albi
    egressi
    sunl
    post
    eos,
    et varii
    egressi
    sunt ad lerram auslri.
    Qui
    ail-
    lent erant
    robustissimi, exieruni el
    quxrebani
    ire et
    discurrere
    per
    omnemterrain. Et
    dixit : lie et
    per-
    ambulale terram. Et
    perambulaverunl lerram. Et
    vocavit
    me,
    et locutusesl ad medicens.
    Proiude
    prxtermillit
    propheta
    de
    quadriga prima,
    in
    qua
    C erant
    equi rufi, jam
    enim defecerat
    omne
    regnum
    Babyloniorum,
    et MediacPersx omnemAsiamle-
    nebant,
    sub
    quorumrege
    Dario hxc omnia Zacha-
    rias
    conlemplalus
    est.
    Quadrigaitaque,
    in
    qua
    erant
    equi
    nigri, egredicbntur
    ad
    aquilonem,
    ut ibi
    ju-
    bente Domino Chaldxorum
    destruereiur
    imperium.
    Albi
    quoqueposl
    eos
    egressi sunt, id
    est, Macedo-
    1
    ns secuti Medorum
    vesligia,
    ut
    rgna Chaldxorum
    suo subderenl
    imperio. Quarli,
    idest varii et fortes
    Romani,
    exibant ad terrain
    auslri,
    et
    jubentur ire
    et
    perambulare
    omnemterrain.
    Romanorum enim
    potenlia
    in
    quatuor
    mundi
    partibus
    suum
    dilatavii
    imperium.
    Deindead
    propheiam
    conversus
    anglus,
    dixil : Ecce
    qui egrediunlur
    in lerram
    aquilonis,
    requiescerc
    fecerunt
    spirilum
    meumiu terra
    aquilo-
    D
    nis. Delerlia
    quadriga dicit,
    in
    qua
    erant
    equi
    albi, per quos figurabanlur
    Macedones,qui
    et
    ipsi
    post nigros
    ad terrain
    aquilonis
    egrediebantur. Hi
    ergo requiescere
    fecerunt
    spiritum
    Domini in terra
    aquilonis, quia
    vindictamDei
    impleverunl subverso
    Medorum
    imperio.
    Nam
    Alexander,
    rex
    Maccdonum,
    DariumPersarum et Medorum
    regem inlerfecil,
    et
    ejusregnum
    inMacedonestranslulit. Hi
    ergo requie
    scerefecerunt
    spirilumpropheialem,Dei spiritum
    in
    terra
    aquilonis, quia
    vindictam
    exercueruni
    populi
    Dei,
    et volunlatem
    ejus
    in illoruminlerilu
    comple-
    verunt. Grandisenimest consolalio eorum
    qui op-
    primuntur,
    si hoste; suoscito
    cognoverintperituros.
    Quidamspirilualiler per quatuor quadrigas quatuor
    259 HAYMONISHALBERSTAT.EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.B1BL.
    240
    intelligunt Evangelia
    :
    per equos,
    electos
    Dei,
    indi-
    versitale colorant diversas
    graliaspossidentes. Quo-
    rumalii sunt rufi
    marlyrio,
    alii
    nigri, squalorepce-
    nitenlix fuscati,
    siveilli
    qui
    obscuraChrisli
    mysle-
    ria
    pntrant. Scriptum
    est enim: Posuit lenebras
    lalibulumsuum. >Alii
    albi, virginitatis
    candoreful-
    gentes,
    sivein
    baptismo
    mundati. Nonnullivarii for-
    tes diversarum curalionumet virtutum
    gratiam
    ha-
    bentes. Hocautem
    quod
    dicitur,
    <Hi
    qui egrediun-
    lur inlerram
    aquilonis, requiescere
    fecerunt
    spiri-
    lum meumin terra
    aquilonis,

    significat quia
    ad
    prxdicationem evangelicam gentes qux
    erant in
    aquilone,
    hoc
    est,
    in
    frigore
    infidelitalis,
    et sub
    po-
    leslate
    diaboli, qui
    dixit,
    <Ponam sedemmeamad
    aquilonem,

    erediderant,
    el ineis
    spiritus
    Domini
    requevit.
    El factumest verbum Domini ad medicens:
    Suraea
    transmigratione
    abHoldai
    et a Tobiaet ab
    Idaia,
    et venies tu indieilla
    ,
    et intrabis indomum
    J osix filii
    Sophonix, qui
    venerunt de
    Babylone,
    et
    smes aurumet
    argentum,
    et faciscoronas,
    et
    po-
    liesin
    capite
    J esu filii J osedech
    sacerdotis
    magni,
    cl
    loqueris
    ad eumdicens: Hxc ait Dominusexerci-
    tuumdicens: Ecce vir oriens nomen
    ejus,
    et subier
    eum
    orietur,
    el xdificabit
    templum
    Domino. >Ordo
    verborumconfususest. Est aulem talis
    conjunclio
    :
    Sume tibi abHoldai
    et aTobiaet ab
    Idaia, qui
    v-
    nrant de
    Babylone,
    et smes subaudis abeis mu-
    nera
    qux afferuntur,
    aurumet
    argentum,
    et intra-
    bis indomumJ osix filii
    Sophonix,
    et facisibi co-
    ,
    ronas auro
    argentoque
    distinctas,
    et unamex eis
    pones super
    J esumfiliumJ osedechsacerdotemma-
    gnum,
    et
    loqueris
    ad eum: Ecce vir oriens no-
    men
    ejus,
    et subier eum
    orietur,
    >idest
    repente
    succrescel
    ex radice
    sna,
    el in similitudinem
    germi-
    nis
    pullulabit. Significat
    autem
    Zorobabel, qui
    ex
    huntili el
    captivo
    in ducem
    populi
    surrexit,
    et aedifi-
    cavit
    templum
    Domino.
    Hoc est enim
    quod
    dicil :
    Et xdificabit
    templum
    Domino.
    <Et
    ipse
    exslruel
    lemplum
    Domino,
    et
    ipseporta-
    bit
    gloriam,
    >idest altrant
    coronam. Et sedebitet
    dominabilur
    super
    soliosuo. Et eritsacerdos
    super
    so-
    lio
    suo,
    etconsilium
    pacis
    erit inter illosduos. Et co-
    ronxeruniHclenelTobixetldaixetHen.
    >
    Hucusque
    deZorobabel :nunc iterum
    repetit
    deJ esu
    sacerdote,
    '
    de
    quoprius
    dixerat. Sed et
    ponlifex(inquit)
    J sus
    sedebil in solio
    suo,
    hoc
    est,
    in throno
    sacerdolali,
    et erit
    pax
    inter duos
    illos,
    hocest,
    inter
    Zorobabel,
    qui
    de
    slirpe regiaerat,
    el J esum
    qui
    deLevilica
    tribu descendent,
    ul sacerdolium
    et
    regnumpari-
    ter Dei
    populumregant, ipsasque
    coronas
    postquam
    impositx
    fuerint
    capiti
    J esu filii J osedech,
    et
    capiti
    Zorobabel filii
    Salathiel,
    consecrabis in
    templo
    no-
    minibus
    eorum,
    a
    quibus
    oblatx sunt,
    idesl Helem
    et Tobix et Mai et Hen,
    Filio
    Sophonix
    raemo-
    riale in
    templo
    Domini.
    Et
    qui procul sunt,
    venient
    et xdrficabunt in
    templo
    Domini,
    et scietis
    quia
    Do-
    minusexercituum
    misit mead vos. Erit autem
    hoe,
    A
    si auditu
    audieritisvocemDominiDei vestri.
    Repo-
    silis aulem
    coronis in
    templo Domini,
    et in xter-
    nammemoriam
    consecralis,
    venient de loto
    orbe
    gentes,
    etaedificabuntin
    templo,
    et
    sc'etis
    quoniam
    Dominusmisit mead vos. Videndum
    quod
    cumsu-
    perius
    trs
    posuerit viras,
    Holdai et Tobiaet
    Idaia,
    nunc
    primum
    nomeninutalumest :
    pro
    Holdaienim
    positum
    est Helem.
    Quartum
    est
    addiium, quodprius
    nonfuerat
    dictum,
    id
    est,
    Hen. Holdai
    interpretatur
    deprecalioDomini,
    Tobiasbonu-
    Domini,Idaia
    notas
    Domini,
    Hen
    gratia.
    Helem
    vero,
    quodpro
    Holdaia
    po-
    situm
    est, interpretalur
    somnium.
    Traduqt Hebrxi,
    istos
    1res,
    id esl
    Holdai, Tobia,
    et Idaia
    ,
    essetrs
    pueros, Ananiant, Azariam, Misaelem, qui
    vene-
    runt de
    caplivitale,
    et hxc munera aurumet
    argen-
    B
    tum in
    templo
    Domini obtulenint :
    quartum vero,
    quod supra
    non
    est,
    id est
    Hen,
    Danielemdicunt
    esse,
    et
    ipsum
    venissecuramunera
    ;
    idcirco- autem
    Helem
    positum
    esse
    proHoldai,quod
    Helemsomnium
    interpretelur,
    ut ex
    interpretatione
    ostendatar Da-
    niel,
    et 1res
    pueri qui
    in
    Babyloneregalis
    somnii
    mysleriacognoverant.
    J osias aulem
    iste,
    ad
    quem
    inlrare
    prophetajubetur,
    et in
    cujus gratiam
    a Se-
    ptuaginla
    translatoribus dicuntur esse
    coronx,
    eo
    '
    quodapud
    illum
    servarenlur, xdituus,
    idest cuslos
    Domini
    templi
    erat. Hxc
    juxtalitteram,
    sicul sehabet
    Hebrxorumiradilio.
    Spirilualiler
    jubetur propheta
    su-
    merea
    transmigratione
    aurumet
    argentum.
    Trans-
    migratiopopuli J udxorum,
    idest
    populi
    Deumcon-
    fitentis,
    sunt vitia et
    peccala, qux
    cum
    quis coepit
    "
    relinquere
    et
    agere poenitentiam,
    et desiderare
    pa-
    triam,
    idest Hierusalem
    cceleslem,
    offert in
    templo
    Domini aurum et
    argentum,
    inlelleclu et sermonc
    Dominumconfilendo. Ex hoc aura cl
    argento
    fiunt
    coronx in
    templo J osix, qui interpretatur salvalus,
    et filiusest salvationisDomini. DomusEcclesia
    est,
    in
    qua
    est
    populus
    salvalus a
    Domino, qui
    esl filius
    visilationis Domini. Visitavit enimDominuseos
    qui
    maie
    xgrotabant, peccaiorum lunguore
    decubanles.
    Imponuntur
    hx coronx J esu filioJ osedechsacerdoli
    magno, quod
    nobis a
    caplivitale
    diaboli
    liberalis,
    et
    proficientibusper singulas
    virtutes noslras Domi
    nus
    coronatur,
    imo in nobis coronas
    ipse accipit.
    Recteautemfiliusdicitur
    J osedech, qui interpretatur
    Dominus
    justitiae, quod
    DeusPaler Domini Salvaloris
    juste singulispro
    suis meritis restituet. Undeconfi-
    denter dicebal
    Apostolus
    :
    Reposila
    est mihi corona
    justitiae,
    etc.
    Prxcipitur itaque prophetx,
    ut
    post-
    quamimposuerit
    coronas
    super caput
    J esufilii J ose-
    dechsacerdolis
    magni,
    dicat ad eum: Ecce vir
    oriens nomen
    ejus.

    Christus
    qui
    J sus
    dicitur, qui
    salvavit
    mundum,
    nuncoriens
    vocatur, quia
    indiebus
    ejusorta
    est
    juslitia.
    <Et subter eum
    orietur,
    i subau-
    dis niulliiudocredentium. <Et xdificabit
    lemplum
    Dominp,
    >idest Ecclesiam. Et dominabitur
    super
    solio
    suo,
    >
    quia
    cum
    venerit ad
    judicium,
    sedebit
    super
    sedem
    majestatis
    sux. <
    Et erit sacerdossu-
    per
    solio
    suo,
    >
    quiaipse
    est
    rex, ipseponlifex,
    et
    ipse
    sedebit tam in
    regali quam
    jn~sacerdolali throno.
    24!
    ENARRAT10IN ZACHARIAMPROPHETAM 212
    Etconsilium
    pacis
    eril interduos
    illos,

    tttnecregale
    i
    fastigium
    sacerdotalem
    dprimt dignitatem.nec
    sa-
    cjrdolii
    dignitas regale fastigium
    ,
    sed consentiat
    ulrumque
    in unius Domini J esu
    gloriam.
    CAPUT VII.
    i Et faclumest inanno
    quarto
    Darii
    rgis,
    factum
    est verbumDomini ad Zachariam in
    quarta
    noni
    mensis, qui
    est Casleu. Et miserunt ad domumDei
    Sarasar et
    Rogommelech,
    et viri
    qui
    erant cumeo
    ad
    J eprecandam
    faciem
    Domini,
    ut dicerent sacerdo-
    libus domusDomini exercituumet
    prophetis loquen-
    les. >Mensis
    nonus, qui apud
    Hebrxos dicilur Ca-
    sleu
    , apd
    nos vocatur December. In
    cujus
    mensis
    quarta
    diemiserunt ad
    templumDomini, quodjam
    instauratum
    erat,
    ad Zorobabel et J esumSarasar et I
    Rogommelech, qui (ut
    Hebroei
    aulumant) principes
    erant PersarumDominum
    limenies.ulquiaaudierant
    instauratum
    templum, quxrerent
    a sacerdolibus el
    prophetis,
    titrum secundum consueludinem
    pristi-
    nant (1redeberent et
    jejunare,
    an luclum in Ixli-
    liam et
    gaudium
    convertere.
    Nunquid
    flendum
    mihi est inmense
    quinto? Quintomense,
    qui apud
    Romanosvocatur
    Auguslus,
    subversaest Hierusalem
    a
    Nabuchodonosor.Ob
    quam
    causant
    usque
    ad illud
    tempus jejunaverant,
    desolationem
    templi
    luctu et
    moeroreconsolantes. Nuncvero
    quoniamtemplum
    re-
    structumvidcbant,
    cl causantnon
    superessetristitix,
    inlerrogant
    utrumhoc nunc facere debeant. Et hoc
    est
    quoddicit, Nunquid
    sanctificateme
    dcbeo,
    sicut
    feci
    jam
    annis mullis?
    J ejunium
    vocant'enim san-
    *
    clificationem, quia
    in
    jejunio
    abomnibus
    voluplati-
    bus
    abstinebant,
    el bonis
    operibusalqueeleemosynis
    vacabanl. Undeet
    propheta dicit,
    <
    Sanctificate
    je-
    junium.

    J ejunium
    sanclificareest
    adjunctis
    aliis
    bonis,
    a viliisabslinere.
    Postquam ergo interroga-
    verunl Persarum
    principes per legatos quos
    mise-
    rant,
    fit sermoDomini ad
    prophetam
    ,
    mperans
    ut
    loqualur
    adomnem
    populum. Loquebatur
    etiamad
    sacerdotes, quid
    debeant
    respondere.
    Et faclumest verbumDomini exerciluumadme
    dicens :
    Loquere
    ad omnem
    populum
    terrx et ad
    sacerdotes
    dicens,
    Cum
    jejunarelis
    et
    plangeretis
    in
    quinto
    et in
    septimo
    mense
    per
    hos
    septuaginla
    an*
    nos, nunquidjejuniumjejunastis
    mihi ? In
    quinto
    mense
    jejunabant, quia
    in illo subversaest Hierusa-
    '
    lent a
    Chaldxis,
    septimo aulem, quia
    tune occisus
    est
    Godolias, quemprxfecerat
    rex
    Babylonis terrx,
    el
    reliquix populi dispersx
    sunt. Dicit
    ergo
    Domi-
    nus:
    Quid
    mihi
    proderat quodjejunabatis
    et
    plange-
    balis
    per septuaginla
    annos
    desolatipnis.
    Hierusalem,
    cumnon
    mihi,
    sedvobis
    jejunarelis
    ?
    Et
    conlra,
    Et cumcomedsliset bibistis infe-
    siivitatibus
    vestris,

    nunquid
    nonvobis
    comedistis,
    el
    vobismelipsis
    bibistis? >Nonenirnbis rbus
    pla-
    catur
    DeuS,
    sedbonis
    operibus,
    in
    judicio
    et
    juslitia
    et veritate. Escaautemnosnoncommendat Deo.

    Nunquid
    hxc sunt
    verba, qux
    locutus esl Domi-
    nus inmanu
    proplielarunt priorum,
    cuni adhuc Ilie-
    A
    rusaient
    habitaretur,
    el essent
    opulenla,
    et
    ipsa
    et
    urbes incircuitu
    ejus,
    et ad austram el in
    campe-
    slribus habitaretur ? Cum
    (inquit)
    adhuc slaret
    Hiernsalem,
    el bonis omnibus
    ubique abundaret,
    et
    summa
    pace
    frueretur,
    hxc
    ipsaqux ego
    nunc
    dico,
    loquebantur
    ad vos
    priores
    prophetx.
    Qux
    aulem
    essent
    illa,
    in
    sequentibus
    manifestalur.
    Et factumest verbumDomini ad Zachariamdi-
    cens,
    Hxc ait Dominus
    exerciluum, dicens : J udi-
    ciumverum
    judicale,
    et misericordiamet niiseratio-
    nes facile,
    unusquisque
    -cumfratre suo. Viduamet
    pupillum
    et advenantel
    pauperem
    nolite
    ealuitiniari,
    et malumvir fratri suonon
    cogitel
    incordesuo. Et
    noluerunt
    attendere,
    el averterunt
    scapulam
    receden-
    tes,
    et auras suas
    aggravaverunt
    ne
    audirent,
    et cor
    B suum
    posuerunl
    ut
    adamantem,
    neaudirent
    legem
    et
    verba, qux
    misit Dominusexercituumin
    spiritu
    suo
    per
    manum
    prophetarumpriorum,
    el faclaest indi-
    gnatio magna
    a Dominoexerciluum. Et faclumest
    sicut loculus
    est,
    et non
    audierant, sic clamabunt
    et non
    exaudiam,
    dicil Dominusexercituum.
    Et di-
    spersi'eos per
    omnia
    rgna qux nesciunt,
    et terra
    desolataest ab
    eis,
    eo
    quod
    non esset
    transiens et
    revertens,
    et
    posuerunl
    terramdesiderabileminder
    sertum. Hxc sunt
    (inquit) qux
    mihi
    plus, placent
    quam jejuniumquinti
    et
    septimi
    mensis,
    qux quia
    non
    fecistis,
    traditi estis
    captivilali
    et
    opprobrio.
    Facile
    (inquit)
    misericordiam et
    ,miseralionem.

    Misericordiam facere
    est, eleemosynara paupe.ri
    ,
    dare : miscrationes
    vera,
    debitoribus
    indulgere, qux
    C
    duo in
    propheta
    Isaia ita.
    dicuntur,

    Frange
    esu-r
    rienli
    panent
    tuum. Eccemisericordiam. Et
    paulo
    supra,
    Dissolve
    colligationes impietatis,
    solve
    far
    sciculos
    deprimentes
    : >eccemiseraliones. Ordoau-
    tem reclissimus
    est,
    ut
    judiciumsequalur
    miseri-
    cordia,
    maxime
    in
    fratres
    quos
    vel
    sanguinis
    vel
    ejusdem
    fidei nobis
    jungit
    aflinilas. Nam
    quod
    in
    legedicitur,
    <Non misereberis in
    judicio,
    >in
    ipso
    judicio
    nonest illi
    miserendum,
    sedconvictoet rea-
    lumsuumconfitenti misericordia
    impendenda
    est.
    De viduis
    quoque
    et
    pupillis
    Dominus
    prxcepit.:
    Esto
    pupillis pater
    et
    pro
    viro mater eorum. Ad-
    venx
    quoque
    et
    pauperi prxcipit
    calumniam
    non in-
    ferendam, quia
    alterum
    peregrinatio humilit,
    alt-
    rant
    egestas.
    Cumhxc et alia
    prxceperit Dominus,
    D
    illi econlra
    fecerunt,
    et verterunt adeum
    dorsa,
    et
    recedentem,
    idest avertentemse
    scapulam,
    et
    aures
    aggravaverunt,
    sicut surdx
    aspides. Quapropler
    ad
    magna peccata
    facla esl
    magna
    Dei
    indignatio,
    et
    dispersi
    sunt
    per rgna, qux
    antea
    nescierunt,
    As-
    syriorum,
    Medorumet
    Persarum,
    et terra
    qux
    Hue-
    bal lact et
    melle,
    versaest in solitudinem. Possunt
    et hxc referri adeos
    qui
    in
    Ecclesia.posili
    de
    virtu-
    tum
    copiasuperbiunt,
    nec Deodoclori
    gralias agunt,
    idcirco
    juslo
    Dei
    judicio permittuntur
    tentari a dia-
    bolo,
    el
    captivanlur
    sub
    lege peccali,
    et dsolatur
    terra
    eorum,
    id
    est,
    anima
    quondam
    Trinilatis ho-
    spitium,
    et vertilur in
    desertum,
    derelicta a Deoin-
    babilalore.
    Vi3 HAYMOMSHALBERSTAT.EPiSC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 2-il
    CAPUTVH1.
    Et lactum est verbumDomini exerciluum ad
    medicens : Hxc dicit Dominus exercituum. >Lo-
    quere
    de Hierusalem
    quasi
    vir de adultra uxore.
    Deusenimdilexit
    plebemIsraeliticam, eamque
    sibi
    casto amore dotefidei
    sociavit,
    sicut Ezechiel
    pro-
    pheta plenissimedclart, qux postea
    reliclo
    Deo,
    fornicala est cumidolisdiversarum
    gentium, prop-
    ler
    quod
    Iralitain
    captivitatem, egil poenitentiam
    dicens: Revertar ad virum meum
    priorem, quia
    beneerat mihi tune
    magisquant
    nunc.
    Quam
    mise-
    ricors Deus
    suscipiens,
    cl non
    imputans peccata
    sua
    dicit : Zelalus sumSion zelo
    magno,
    et
    indigna-
    tione
    magna
    zelatus sumeam. Hxc dicit Dominus
    exercituum: Reversus sumad
    Sion,
    et habitabo in
    medio
    Hierusalem,
    et vocabilur. Hierusalemcivitas
    veriiatis,
    et nionsDomini
    exercituum,
    nionssancti-
    fitalus,

    Quia
    (inquit) rcliquit
    me
    Sion, qux
    est
    Hierusalem,
    el. secula est amalores
    plurimos,
    fit
    ab illis
    deturpata est,
    zelalus sum zelo
    magno
    se-
    cundum crirainum
    magnitudinem, quia
    ad tue re-
    versa
    est, agens poenilentiam,
    et
    ego
    reversus sum
    ad eam
    majore
    clementia. J difica mihi
    templum,
    et habitabo inmedio
    lui,
    el vocabilur civitas veriia-
    tis, qux quondam
    vocabalur civilas mendacii. Voca-
    batur
    quoque
    mons sanclilicalus et monsDomini.
    Spiritualiter possunt
    hxc referri ad
    animam, qux
    debuerat esse
    Hierusalem,
    idest visio
    pacis,
    et
    Sion,
    idest
    spcula
    Deum
    contemplando, qux
    cum
    pec-
    caverit,
    traditur in
    potestatem
    diaboli, et subditur
    caplivitali
    viliorum
    ;
    si vero
    poeniluerit,
    et offen-
    sum Deumsibi
    propitiari studueril,
    revertetur ad
    eam
    Deus,
    et erit mons sanclus et civitas
    Dei,
    et
    habilabit
    in medio
    ejus, diceturque
    ad eam: Ma-
    gnus
    Dominuset
    Iaudabilis,
    etc.
    Hxc dicil Dominusexercituum: Adhuchabila-
    bunt senes et anus in
    plateis Hierusalem,
    et viri
    baculus in manu
    ejus prx
    mullitudine
    dierum,
    et
    p'.atex
    civitalis
    complebuntur
    infanlibu3 et
    puellis
    ludeniibus in
    plaleis ejus.
    Me
    (inquit)
    habitante
    Hierusalem
    ,
    tanla erit
    prosperitas
    et abundantia
    pacis,
    ut nullo hosle rmanente
    usque
    ad ullimam
    seneclulent vivant homines in
    utroque sexu,
    el tre-
    inenles artus baculosustentent
    prx
    dierummullitu-
    dine, plalex quoque ejus impleanlur
    ludentibus
    ptieris
    et
    puellis. Spirilualiler plalex, qux
    a lalitu-
    dine
    dicuntur,
    sunt
    virlules,
    in
    quibus
    sancti
    spa-
    lianlur et fiducialiler
    agunt.
    NamPsalmista lalum
    appeilat
    mapdalum
    Dei. In his
    plaleis
    sedent senes
    el
    anus,
    idesl
    perfreti quique
    et emeriti in virluti-
    bus.
    Senetus
    enimvenerabilis est et
    raliqua.
    Re-
    plebuntur pueris
    et
    puellis,
    id est
    qui
    rudimenla
    sermonis Dei
    percipiunt, qualibus
    dicit J oannes :
    Seribo vobis
    pueri, quia
    dimittunlur vobis
    peccala
    veslrarpcr
    nomen
    ejus,
    el sic
    implebitur quod
    Psal-
    piistadicit,
    J uveneset
    virgines,
    etc.

    Hxc dicit Dominus exercituum : Si difficilevi-


    riebitur inoculis
    reliquiarum populi
    huiusindiebus
    illis, nunquid
    in
    oculis
    meis difficile
    erit, dicitDomi-
    A nus exercituum.
    Quia magna
    et
    pne
    incredibilia
    pramitlebantur Israeli,
    dubitare fortassis
    poierant
    pro
    rerum
    magnitudine,
    idcirco nunc
    loquitur pro-
    pheta
    ex
    persona
    Domini. Si
    vobis,
    o
    reliquix po-
    puli
    mei,
    difficilevidetur esse
    quod spondeo,
    nun-
    quid
    mihi difficileerit
    qui omnipotens
    sum? Pari
    modo
    impossibile
    videbalur
    sanctis,
    quando tempo-
    ribus
    persecutionis
    diversis niodis
    affligehatur
    Ec-
    clesia,
    ul
    aliquando pax
    illis daretur. Sed nunc
    reges
    mundi et
    principes
    Chrislo colla
    submiserunt,
    et ad tumulum
    piscatoris
    flecluntur
    genua impera-
    toris.
    <Hxc dicit Dominus exerciluum : Ecce
    ego
    sal-
    vabo
    populum
    meum de terra orienlis et ctelerra
    occasus
    solis,
    et adducam
    eos,
    et habilabunt in
    B medioHiei
    usaient,
    et erunt mihi in
    populum,
    el
    ego
    eroeis in Deuminveritate et in
    juslitia.
    Hxc lune
    impleta
    sunt ex
    parle
    su'o Zorobabel el J esu
    ,
    quando
    Dei
    populus
    reversus esl de
    caplivitale,
    et
    habilavit in
    Hierusalem,
    et vocatus est Dominus
    Deus
    eorum,
    et nunc
    plenius implenlur
    subDomino
    salvatore in
    Ecclesia,
    qux
    est vera
    Hierusalem,
    cum ex omnibus mundi
    panibus
    veniunl ad
    fidem,
    sicut et Dominusin
    Evangelio
    dicit : Multi enim
    venient ab Orienteet
    Occidcntc,

    etc.
    Quod
    vero
    dicit,
    In veritate et
    juslitia,
    boc
    dsignt,
    quod
    transeunle umbra et
    figura legis,
    succdai verilas
    Evangelii.

    Hxc dicil Dominus exercituum : Confortentur


    manus
    vestrx, qui
    auditis in diebus his serraones
    ^
    isios
    per
    os
    prophelarum,
    in die
    qua
    fundala est
    domusDomini
    exercituum,
    ut
    templum
    xdilicare-
    tur.
    Quia jam
    videbant
    templum
    exslructum se-
    cundum
    quod
    id
    prophetx,
    idest
    Aggxus
    el Zacha-
    rias, prxdixerant,
    nunchortalur Dominus
    populum,
    ul
    priorumpromissionum
    veritate,
    accommodent fi-
    demhis
    qux
    infulurum
    promiltunlur,
    et conforten-
    tur
    man.is,
    non limentes eos
    qui
    illosabxdificatione
    imperiire
    volebant.
    J
    Siquident
    anle dies illos merces hominumnon
    eral,
    nec merces
    jumenlorum, neque
    introeunti
    neque
    exeunli erat
    pax prx
    iribulalione,
    et dimisi
    omnes
    homines, unumquemque
    conlra
    proximum
    suum.
    Anlequam
    fuiidarctur et xdificaretur tem-
    plum
    Domini,
    omnis iabor eorum irritas
    fuit,
    et
    tant bomines
    quant jumenta
    in
    agriculture
    et in
    diversis
    operibus
    casso conatu
    fruslrabantur,
    nec
    eral
    pax
    introeunti et
    egreriienti,
    cumratas sedilio,
    foris
    adversarii,
    eosconlurbarent. Sic el inEcclesia
    factum
    est, quia priusquam lemplum
    Domini
    spiri-
    lualiler fundarelur in
    homnibns,
    et
    antequam
    diee-
    relur eis: Vosestis
    lemplum
    Dei vivi,
    raillaerat
    merces
    hominum,
    idest eoruii
    qui
    rationales
    sunl,
    et
    jumenlorum
    irrationalium
    apud
    Deum.
    Postquam
    vero conversi
    sunl,
    et Deus in illis habitare
    coepit,
    audiunt ab
    Aposlolo
    :
    Unusquisquepropriam
    merce-.
    dem
    accipiet
    secundumsuumlaborem.
    Nunc autemnon
    juxia
    dies
    priores ego
    faciam
    reliquiispopuli hujus,
    dicitDominusexercituum, sed
    2;5
    EN'ARRATIOIN ZACHARUM PROPHETAM. 245
    semen
    pacis
    eril. Vinea dabit fruclum
    suum,
    el
    terra dabit
    germen
    suum,
    et coeli dabunt rorem
    suum,
    et
    possidere
    faciam
    reliquias populi hujus
    imiversa hxc.
    Quia
    ut
    templum
    futtdatum
    est,
    nequaquam
    faciamsicut
    prius
    feci huic
    populo
    affli-
    gendo
    illum,
    seddabo illis
    pacem,
    el famem
    pristini
    temporis
    futura abutidanlia
    compensabo.
    Sic et
    modo hxreticoram
    virgines , philosophorum
    ab-
    stinentia,
    J udxorum observalio,
    nullamhabent mer-
    cedem, quia quidquid
    boni
    faciunt,
    non in nomine
    Domini
    faciunt,
    nec in
    seipsis
    domum conslruunt
    Domini.
    Postquam
    vero conversi fuerint ad
    Deum,
    et eruti e
    caplivitale
    diaboli
    templum
    Domini in
    sexdificare
    coeperinl,
    orietur ineis multitudo
    pacis,
    vinea
    qux loquitur
    in
    Evangelio,

    Ego
    sumvitis
    vera,
    dabit fructum
    suum,
    terra
    quoque
    bona dabit
    fructum suum
    centesimum, sexagesimum, Irigesi-
    inum: coeUeliam dabunt rorem
    prxdicationis,
    de
    quibusscriptum
    est : <Coelienarrant
    gloriam
    Dei.
    <Et
    erit,
    sicuteralis malediclioin
    genlibus
    domus
    J udaet domus
    Isral,
    sic salvabo vos et erilis bene-
    dictio.Nolitetimere. Conforlentur manus
    vestrx, quia
    hxc- icit Dominus exerciluum : Sicut
    cogitavi
    ut
    affligrent
    vos,
    cumad iracundiamme
    provocassent
    patres vestri,
    et nonsunt
    misertus,
    sic conversus co-
    gitavi
    indiebus
    islis,
    ul benefaciamHierusalem el
    domui J uda.
    Aperlx promissiones
    et consolationes
    sunt Domini confortanlis
    populum
    suum. Domum
    J uda,
    duasiribus
    dicit,
    J udamel
    Benjamin ;
    domum
    aulem
    Isral,
    decem alias
    Iribus, quibus
    omnibus
    misericordiam
    promiuii
    se
    prxstkurum. Qux
    con-
    solatio
    potest
    adEcclesiam
    persecutionibus
    nffliclam
    referri
    qnod
    quiconque pro
    suis
    peccalis
    et
    ejiciun-
    tur de
    Ecclesia,
    et
    caplivanlur
    adiabolo traditi Sa-
    lanx in interilum
    carnis,
    si
    egerint poenitentiam,
    revertuntur in
    prislinumslatum,
    et videbunt
    pacem
    Domini,
    et confessionis sux
    gloriam possidebunt.
    Nolitetimere. Hxc sunt
    ergo
    verba
    qux
    facietis.
    Loquimini
    veritalem
    unusquisque
    cum
    proximo
    suo. Veritalem el
    judiciumpacis judicate
    in
    portis
    veslris,
    et
    unusquisque
    malum conlra amicum
    suum ne
    cogitelis
    in cordibus vestris.
    Quia
    (inquit)
    bona vobis
    promisi,
    ut mea
    permaneat pro-
    missio,
    facile
    qux prxcipio, loquimini
    veritalemcum
    proximo. Proximum,
    omnem hominem
    accipiamus,
    quia
    ex uno
    parente
    omnes
    generati
    sumus. Si enim
    solis carne
    proximis
    veritotem
    loqui prxcipimur,
    ergoperegrinis
    el alienis licel mentiri? Veritalemet
    judicium
    judicate
    in
    portis vestris,
    ut in
    judicio
    primo
    sit veritas et
    juslitia,
    deinde
    sequatur
    miseri-
    cordia. J udiciumenim
    pacis est,
    ut is
    qui judex est,
    propositum
    habeat
    pacificare
    discordiam.
    Quod
    vero
    sequitur,
    In
    portis,^>
    consuetudinis illorum
    fuit,
    ut in
    portis
    civitalis
    judices srirent,
    et causas sin-
    gulorum
    discernrent. UndePsalmista dicit desan-
    ctoviro: Nonconfundeturcum
    loquelur
    inimicissuis
    in
    porta;
    et
    propheta:
    Oderunl
    corripientem
    iu
    porta.
    Ideoautemin
    porta
    hoc
    faciebanl,
    ne co-
    A
    gerenlur agricolae
    intrare
    urbem,
    et
    per
    hoc ali-
    quoddispendium
    sustinerenl,
    et tam urbani
    quam
    ruslici in introitu civilatis
    responsa judicum
    audi-
    rent,
    et sic ad
    propria
    redirent.
    Quod
    vro dicit :
    Unusquisque malum, duplici
    modo hic malum
    accipi polest, proaflliclion
    el
    pro peccalo.
    Ille
    ergo
    qui
    sanctus
    est,
    nec
    cogitet
    ut
    aliquemafiligat,
    nec
    ut eum
    peccare
    faciat. Et
    juramentum
    mendax ne
    diligatis.
    Cumdicit
    juramentum mendax,
    non
    pro-
    hibe! verum
    jurare.
    In
    Evangelio
    autem
    penifus
    tol-
    litur
    juramentum
    Domino dicente ".
    Ego
    dico vobis
    non
    jurare
    omnino.
    Qui
    enimnon
    jurt, nunquam
    pejerat.
    Omnia enimhxc sunt
    qux odi,
    dicit Do-
    minus. Et factumest verbumDomini exercituum ad
    medicens: Hxc dicitDominusexercituum:
    J ejunium
    B
    quarti,
    et
    jejuniumquinli,
    et
    jejunium septimi,
    et
    jejunium
    decimi,
    erit domui J udaein
    gaudium
    et in
    lxlitiam et insolemnilales
    praeclaras.
    Veritalemtan-
    tumet
    pacemdiligite.
    Adea
    qux superiusprincipes
    Persarum
    per legatos interrogaverant,
    iitrtimmense
    quinto
    et
    septimojejunare deberent,
    an
    post templi
    oedificaiionemfimre
    jejuniumetdeponere
    luctum, pro-
    phela
    multisinmedio
    positis, qux sequi etprosperare
    deberent, respondet
    ex
    persona
    Christi.
    J ejunium
    quarti,
    subau.iis
    mensis,
    et
    quinli
    et
    septimi,
    subaudis
    imo
    xotvou,
    idesl acommuni mensis.
    Quarlus
    mensis
    apud
    Hebrxos,
    apud
    nosdicitur
    J ulius,
    m
    quo
    mense
    descendons
    Moyses
    de
    monte,
    cumvideret
    populum
    ludentemanle vitulumaureum
    quemfecerant, pro-
    jecit
    tabulas
    teslamenti, quas
    a Deo
    acceperat,
    et
    "
    confregit
    ad radies
    montis,
    et idololatrarum
    viginti
    tria millia
    prostrala
    sunt. Hoc
    ipso
    mense
    (ut
    inJ e-
    remia
    legimus)
    mri civitalis Hierusalem
    rupli
    sunt
    a Chaldaeis.
    Propler
    hoc
    jejunaverunt
    J udxi
    semper
    mense
    quarto. Quintus
    mensis illorum
    apud
    nos vo-
    catur
    Augustus.
    In hoc mense multa
    passi
    sunl J u-
    dxi adversa. Nam cum essent in
    deserto,
    hoc
    mense orla est sedilio
    propter exploralores, qui
    re-
    versi murmurare fecerunt
    populum. Propter
    hoc
    iratus
    Dominus, prohibuil
    ne statim
    ingrederenlur
    terram
    repromissionis ,
    sed
    per quadraginta
    annos
    vagarentur
    in
    deserto,
    donecmorerentur omtes
    qui
    a
    viginti
    annis et
    supra, egressi
    sunt de
    /Egypto,
    prxler Calepb
    et J osue. In hoc
    ipso
    mense a Nahu-
    _ chodonosor
    primo,
    et
    post
    multa sxcula aRomanis
    templum
    dirulumel incensum
    est, propter quas
    cau-
    sas
    gravissimum
    sibi
    singulis
    annis
    indixere'jeju-
    nium.
    Septimus
    mensis Hebrxorum a nobis
    appel-
    latur
    October, quo
    mense occisus est Godolias ab
    Ismael.ut supra
    memoratum
    est,
    et
    reliquix
    J udxo-
    rum
    dispersx
    sunt. Hxc est causa
    jejunii septimi
    mensis. Mensisriecimusillorum
    apud
    Romanosvo-
    catur
    J anuarius, quo
    mense Ezechiel
    prophela
    et
    cunclus
    populus caplivorum qui
    erant in
    Babylone,
    auriierunt
    quinto
    mense
    templum
    esse subversum.
    Idcircoinhoc menseannis
    singulisjejunabant.
    Sen-
    sus
    ergo
    talis esl : Dies
    jejuniorum quos
    haclenus
    habtiisiis,
    bis
    lemporibus
    in
    luctu,
    sciatis conver-
    icndos esse vobis in
    gaudium,
    me vobis
    prospra
    7
    HAYMONIS" HALBERSTAT. EI1SC. OPP. PARS I. COMMENT.B1BL.
    218
    concedcnle,
    ila
    riuntaxat,
    si veritalem
    diligalis
    et.
    pacem.

    Hxc dicit Dopiinus exerciluum:


    Usquequo
    ve-
    niant
    populi,
    el habitent in civitatibus
    mollis,
    cl va-
    riant habitatores unus ad alterum dicentes: Eamus
    et
    deprecemur
    faciem
    Domini,
    el
    quxramus
    Domi-
    numexercituum.
    J ejunia (inquit) prxdicta quarti
    et
    quinti
    mensisverlentur insolemnitates
    prxclaras,
    in tantum ut civilales
    J udxx, qux prius
    dcserlx
    fuerant, mulliiudiite civium
    repleantur,
    et una civi-
    tas
    pergal
    ad
    alteram,
    et se nitituo
    cohortabuntur,
    . quiaper
    hos
    septuaginla
    annos nullus fuit
    qui
    ve-
    niret ad
    lemplumDomini,
    eo
    qupd
    vix Sioninluclu
    et soliludine
    essent,
    nunc
    pace
    reddila
    perganius
    Hierusalem,
    ut eelebremus
    solemnitates, qux
    in lege
    prxcipiuntur
    in anno
    fieri,
    el dicenie una
    civilale,
    respondebit
    altra: Vadameliam
    ego,quotempore:
    Et
    venient
    populi
    multi et
    gentes
    robuslaead
    quxrendum
    Dominumexercituum in
    Hierusalem,
    el
    deprecandam
    faciem
    Domini,
    et ut sacrificenl Do-
    mino Deo,
    et
    deprecentur
    faciem
    ejus.
    Sed altiore
    sensu facis
    Domini,
    Filius est Dei
    Patris, per
    i lum
    enim
    quasi per
    faciemPater Deus
    agnoscilur,
    sicut
    ipse
    Filius dicil : Manifeslavi nomentuumhomini-
    bus. Omnes
    ergo
    credentium
    populi
    confluuntad
    Ecclesiam,
    et ibi
    deprecantur
    FiliumDei laudis vi-
    ctimas Deoimmolant.
    Hxc dicil Dominusexercituum:
    .11diebus illisin
    quibus apprhendent
    decem homines ex omnibus
    linguis genlium,
    et
    apprhendent
    fimbriamviri J u-
    dxi,
    dicentes : Ibimus
    vobiscum,
    audivimus enim
    quoniam
    Deusvobiscumest.
    Quamvis
    J udaeihocad
    ultima Antichrisli
    temporarfrant,
    nos diciinus in
    adventuDomini isla
    fuisse, quando
    ex Maria
    virgine
    natus est. Decemenim isli homines Ecclesix sunt
    per
    orbemdiffusx. Namdenarius
    perfeetus
    est nu-
    merus,
    finistesserxnumerorum. Iota
    quoque
    littera
    apud Grxcos,
    a
    quo
    nomenJ esu
    inchoat, denarium
    exprimil.
    Hos decemviras
    requisivit
    Dominus ab
    Abraham,
    si invenero ibi
    decem,
    non delebo urbem
    propler
    decem. Has Ecclesias
    qux
    hic denario
    figu-
    rantur,
    J oannes in
    Apocalypsi seplenario
    numro
    oslendit,
    dicensvidisseFiliumhominisinmediocan-
    delabrorum,
    id est
    Ecclesiarum, quas mystice
    sub
    nominibus civitatumdescribit. InIsaia
    quoque
    diei-
    j
    tur :
    Apprhendent septem
    mulieresvirumunumin
    dieUla.
    Apostolusquoque
    Paulus ad
    septem
    tantum
    scribil
    Ecclesias,
    ad Romanos
    videlicet,
    ad Corin-
    lliios,
    ad
    Galatas,
    ad
    Epbesios,
    ad
    Philippenscs,
    ad
    Colossenses,
    ad Thessalonicenses. Ecclesias
    ergo,
    quas
    illi
    seplenario
    numro
    signaverunt, propler
    dona
    sepliformis Spiritus,
    hic
    propheta
    Zacharias
    denario
    exprimit
    numro
    propter
    denariam
    perfe-
    clionem. Et
    apprhendent
    decem
    homines,
    id est
    Ecclesix invirum
    perfeclumprovectx,
    et ralionem
    spirilualis
    intelleclus
    habenles, apprhendent
    fim-
    brias viri
    J udxi,
    hoc est Domini
    Salvaloris,
    de
    quo
    scriptum
    est :
    J uda,
    telaudabunt fratres lui
    ;
    et in
    psalmo
    : J udarex meus.
    Hujus
    J udxi fimbriam
    ap-
    A
    prebendent
    Ecclesix
    ,
    id est credenl incarnalionis
    ejus myslcrium.
    Per
    fimbriam, qux
    est minima
    pars
    vestis,
    humilitas incarnalionis
    ejus
    iitnuilur. Hanc
    letigit
    tnulier
    hxmorrousa,
    et sanata est. Huneila-
    queapprehendenl, cupienles ejus
    inhxrere
    vestigiis.
    Omnes
    ergo qui
    censenlur nomine
    Cltristiano,
    el in
    mensuram
    (
    ut dictumesl
    )
    viri
    perfecli venerunt,
    comprehendunlur
    in decem
    hominibus,
    et hi
    appr-
    hendent fimbriamviri
    J udxi,
    idest imitatores stu-
    dent esse Christi credendo fideliler incarnalionera
    iliius. Possumus
    quoque per
    fimbriam viri J udxi
    Paulum
    apostolumspecialiter accipere
    : namfimbria
    minima
    pars
    est
    vestis,
    el
    ipve
    de se dicit : <
    Ego
    summiniums
    apostolorum, qui
    nonsum
    diguus
    vo-
    cari
    apostolus.
    >Fimbria
    itaque
    viri J udxi Paulus
    "
    est
    apostolus
    Domini nostri. Hanc fimbriam
    appre-
    hendunt decem
    homines,
    id
    est,
    rioclrinam
    ejus
    se-
    quuntur
    omnes inChrislum
    credentes, juxta quod
    ipse
    dicil : <Imitatores mei eslole.
    CAPUT IX.

    Onusverbi Domini in terra Hadracbet Damasci


    requiei ejus.
    Hxc
    prophetia
    de constructionesan-
    ctx Ecclesix
    est, qux
    lamex J udxis
    quam
    ex
    gen-
    tibusconstat. Est autemordoverborum: Onusenim
    pondus
    verbi
    Domini,
    aculi et
    mollis,
    aculi videlicet
    contra
    peccalores,
    mollis
    ergajustos.
    HadenimHe-
    braice acutum,
    rach molle
    dicilur, ergopondus
    verbi
    Domini
    peccaioribusgravissimuii),mollejustis.Ii)
    terra
    P
    Hadrach,
    J udxos
    intelligamus
    :
    per
    Damaseu
    m, gn-
    ies. Fit
    ergo
    omisverbi Domini in terra
    Hadrach,
    id
    est
    populo
    J udxorum, super quem
    et severitalera
    Dominusexercuit et
    clemenliant,
    severilatem
    inillos
    qui
    credere
    noluerunt,
    clemenliant vero in eos
    qui
    abinfidelitatead fidemconversi sunt. Damasctisau-
    tem
    requies
    Domini
    dicilur, quia
    in
    gentilitatis
    fide
    et devotione Dominus
    requievit, juxta quod per
    lsaiam
    prxdiclum
    fueral deChristo:
    Antequam
    scit
    puer
    vocare
    patrem
    aut malrem
    suam, accipiet
    vir-
    tutemDamasci el
    spolia
    Samarix. Recte autemDa-
    mascus
    sartguinem
    bibens,
    vel
    sanguis
    cilicii inter-
    pretalur, quia genlililas primo per
    idololatriam
    cruentata, sanguinepeccaiorum
    sauciabalur, poslea
    sanguinem
    malitix cilicio
    poenitenlia;
    sluduit deter-
    |) gre.

    Quia
    Dominusest oculushominis et omnium
    tribuumIsral. >Idcirco
    (inquit)
    domus Domini,
    id
    est Ecclesiade
    utroque populo
    el de terra Hadrach
    et deDamasco
    construitur, quoniam
    Domini est
    qui-
    cunque
    vel de
    genlibus,
    vel de J udaeis
    respicit
    eum,
    credendoel
    sperando
    inillum. Oculusenim
    aspectus
    esl
    conlemplalionis.
    Emalh
    quoque
    internirais
    ejus,
    cl
    Tyrus
    et
    Sidon,
    assumpserunt quippe
    sibi
    sapienliam
    valde. El xdift-
    cavit
    Tyrus
    munilionem
    suam,
    et coacervavit
    argen-
    tum
    quasi humum,
    et aunim ut lulum
    platearum.
    EcceDominus
    possidebit
    eam,
    et
    perculiel
    inmari
    fortiludinem
    ejus,
    et hxc
    igni
    devorabilur.
    Emath
    civitas esl
    Syrix
    Coeles,quia
    abAniiocho
    Epiphane
    rcxdificata, Epiphania
    est
    nuncupala. Infcrprelatur
    249 ENARRATIOIN ZACHARIAMPROPHETAM. 250
    euimEmalb
    indignatio.
    El hxc
    igitur
    et
    Tyrus
    et.
    Sidon erant in terminis
    ejus,
    id est
    Damasci,
    sive
    in terminis terrx
    Hadrach,
    ut et
    ipsx
    cumilliscre-
    dant inDominum
    Salvatorem,
    cui dicit
    propheta
    in
    psalmo
    : Postula a meet dabo tibi
    gentes,
    etc.
    Emalh
    qux indignatio,
    et
    Tyrus qux anguslia,
    et
    Sidon
    qux
    venatio inutilis
    interpretatur, genlium
    populosdsignant, qux primo
    ad
    prxdicationem
    no-
    minis Chrisli
    indignatx sunt,
    et in
    anguslia pecca-
    torum
    erant,
    et venabantur a
    diabolo,
    in
    cujus ty-
    pumprxcesserat
    Nemrolh robuslus venalor coram
    Domino.
    Quod
    vero hx civitates vel
    magis gentes,
    quas significabant, promptissimx
    fuerint adcreden-
    dum,
    Dominusoslendit in
    Evangelio
    dicens: Vx
    libi
    Corozaim, vaelibi
    Belhsaida, quia
    si in
    Tyro
    et
    Sidonefactx fuissent virtutes
    qux
    in le factx
    sunt,
    '.
    olim
    poenitentiamegissent.

    Assurapserunt ilaque
    sapienliamvalde,
    id est
    sopbismala
    et calliditales
    artis dialeclicx.
    Tyrusquoque
    xdificavit munitiones
    suas,
    id est fortia
    argumenta, quibus quasi
    muro
    quondam
    munila
    gentililas,
    a nullo
    posset
    veriiatis
    doctore
    superari.
    Coacervavit
    argentum,
    idesl rhe-
    toricx
    facundix,
    et aurum sensuum moralium
    et
    allegoriarum.
    Verum
    quam
    sint hxc vilia et con-
    lemnenda
    oslendit,
    cum
    argentum
    el aurum islud
    comparai
    lulo
    plalearum.
    Hxc aulem
    congregabant,
    ul munirent
    regnum idololatrix,
    et
    insuperabile
    facerent. Dominus
    ergoposseditTyrum
    et
    Sidonem,
    cumearum
    percusseril fonitudinem, quant
    habent
    in turbiilento mari
    hujus sxculi,
    et destruxerit om-
    nem
    sapienliamsxcularem,
    et aurum
    atque argen-
    (
    tara earumexcoxerit el
    purgaveril
    illo
    ign,
    de
    quo
    ipse
    in
    Evangelio
    dicit :
    Ignem
    veni mittere in
    terram,
    etc.
    VidebitAscalonet
    timebil,
    et
    Gaza,
    et dolebit
    nimis, elAccaron,
    quoniam
    confusuest
    spesejus.
    Et
    peribit
    rex de
    Gaza,
    el Ascalon non habitabilur. Et
    sedebit
    separalor
    inAzoto. >Cum
    (inquit)
    viderit
    Ascalon,
    et
    Gaza,
    et
    Accaron, qux
    sunt civitatesPhi-
    listinorum, quod
    Emalh sit in terminis
    Damasci,
    el
    Tyrus
    et Sidonadeam
    transierint, easque
    vide-
    rint
    possessas
    a
    Domino,
    dolebunt ac timor
    reple-
    buntur,
    quia
    videbunt
    spemquam
    in idolis
    posue-
    rant,
    esse confusam. Ascalon
    interpretatur ignis
    ignobilis,
    sive
    ponderata; Gaza,
    forlis aut
    impe-
    rium,
    Accaron
    autem, sierilis,
    sive
    eradicala;
    Azo-
    I
    tus, ignisgenerans,
    vel
    ignis patrui,
    vel
    ignis
    ma-
    millx. J ebusxus
    conculcalus,
    significat
    animas eo
    modoadiabolo
    deceptas.
    Nam
    Ascalon,
    in
    qua
    anlea
    fuerat
    diabolus,qui
    est
    ignis ignobilis,
    et ad mensu-
    ram vel
    pondus pervenerat peccatorum, videlicet
    genliumpopulus,
    timuit tali
    pavoreperterrita. Gaza,
    qux
    forlis
    fuerat,
    et sibi
    imperiumidololatrix
    pro-
    raktebat,
    doluit
    nimis, agens poenitentiampriorum
    scelerum. Accaron
    quoquesierilis,
    et.absque
    Dei no-
    litia,
    nonhabens
    spirituales filios, eradicala esl ab
    errore,
    quo quasi
    firmaradicelenebalur. Cura
    ergo
    hx civitates fuerint
    perlerrilx,
    quas
    diximus
    figu-
    rare
    gentes,
    cl doluerint co
    quodspes
    earumfru-
    Astrata sil,
    lune sedebit
    separalor
    in
    Azoto,
    id
    est,
    Dominus
    Salvator, qui sparai
    frumentuma
    paleis,
    malos
    pisces
    a
    bonis, quique
    in
    judicioseparabit
    oves
    abhxdis. Sedebit autemin
    Azoto,
    ubi
    ignisspiritus
    Dei
    gnerai
    filios
    adoplionis,
    ubi est
    ignis patruelis,
    idest
    ejusdem
    Domini nostri J esu
    Christi, qui
    ex
    nobis carnem assumera
    dignatus est,
    et de
    quo
    Isaias:
    Cantabo, inquit,
    dilectomeocanlicum
    patrue-
    lis
    mei,
    vinex mex. Ibi
    quoqueignismamillx,
    hoc
    est,
    desideriumet ardor
    sugendi
    lac doctrinx
    spiri-
    lualis. Nam duo ubera
    Ecclesix,
    duo sunt Testa-
    menta,
    sicut
    sponsa
    indicat inCanticiscanticorum:
    Botrus
    Cypri
    dilectus meus
    mihi,
    inter ubera mea
    commorabilur. >Et
    disperdamsuperbiam
    Philisti-
    norum,
    et auferam
    sanguinemejus
    deore
    ejus,
    et
    B
    abominaliones
    ejus
    demediodentium
    ejus.
    Et relin-
    quetur
    etiam
    ipse
    Deo
    nostra,
    et erit
    quasi
    dux iu
    J uda.
    Philistiim, qui inlerprelaniur
    cadenles
    po-
    culo, eo
    quod
    de calice dxmoniorum inebriali cor-
    ruerunt. Hi
    ergointerpretanlur
    evocationes
    gentium,
    hoc
    est, blasphcmix,
    siveesuseorum
    qux
    idolissunt
    immolata,
    ut"his ablatis
    relinqualur ipsa
    Deo
    nostra,
    el
    spreta
    multorum
    cura,
    unumtanlumDeum inci-
    piat adorare, sitque
    duxin
    J uda,
    ul
    prior populus,
    qui
    hic
    per
    J udam
    signalur,
    vertatur incaudam
    ,
    et
    novissimus
    qui
    erat
    cauda,
    transeat in
    caput.
    <Et
    Accaron
    quondam
    steriliset
    eradicala,
    id
    est, gen-
    tililas sit.
    Quasi J ebusxus,
    id
    est, quasi
    Hieru?
    salera, qux
    civitas tribus nominibusdiversis
    lempo-
    ribus
    appellata
    est.,
    Primo dicta est
    Salem,
    deindea
    C
    J ebusxis
    possessa,
    vocalaesl
    J ebus, sicqueconjun-
    ciisduobusnominibusJ ebuset
    Salem,
    dictaest Hie-
    rusalem. Accaronerit
    quasi J ebusxus, quia gentes
    accipient gratiam, quam aliquando Hierosolymitx
    babuerunt credentes in Deum. Et circumdabodo-
    mum
    meam,
    >id est Ecclesiam. <Ex his
    qui
    mili-
    tant mihi euntes et
    revertentes,
    id est
    angeli qui
    mihi deserviunt iudiversis
    ministeriis, propter
    eos
    qui
    hxreditatem
    capiunt
    salulis, quorumprxsidio
    vallatur
    Ecclesia,
    dicentePsahnisla: Immittet
    ang-
    lus Domini in circuitu timenlium eum. >Et non
    transibil ullra
    super
    eos
    exactor,
    idest
    diabolus,
    de
    quo
    Isaias: <
    Quomodoquievil exactor,
    cessavit
    tributura?
    >
    Quia
    nuncvidi inoculis
    meis,
    >id
    est,
    viderefeci
    prophetas
    meos.
    Ipsi
    enim'Suntoculi Do-
    ) mini, per quos vidit,
    idest annunliavit vocalionent
    genlium
    el Ecclesix securitalem.
    i Exsulta salis,
    filia
    Sion,
    jubila,
    filiaHierusalem,
    Eccerex tuusveniet tibi
    justus
    et
    salvator, ipsepau-
    per
    et ascendens
    super
    asinum et
    super pullure
    filiumasinx. Hxc
    prophetia,
    ut Mallhxus evan
    -
    gelistaexponit, impleta
    est in
    Salvatore, quando
    ve-
    nit
    Hierusalem,
    sedens
    super pulluiitasinx, exceplus
    esl alurbis cumramis
    palmarum,
    divinassibi laudes
    acclamatibus. Dicilur
    ergo
    : Exsulta
    salis,
    filia
    Sion,
    jubila,
    filia
    Hierusalem,

    qux
    unaest civitas. Ecce
    rex
    luus,
    omniumvocibus
    prophetarumpromissus,
    venit
    libi,
    idest
    propter
    le,
    ul te
    liberet,

    ju-
    slus et
    salvator,

    qui
    Hebraicedicitur
    J sus, quo-
    2*31 HAYMONISHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS 1.

    COMMENT.B1BL.
    252
    niam
    ipsc
    sulvum facict
    populum
    suuma
    peccalis .
    eoriim.
    Ipsepauper, qui
    cumdives
    esset, pro
    nobis
    pauper
    fieri
    dignalus
    est. Ascendit
    super
    asinamet
    pnllum
    filium
    asina,

    super uiriimquc
    videlicet
    po-
    pulum.
    Nain
    per
    asinam
    synagoga intelligilur, quai
    gravissimumjiigtimlegis
    sustinuerat. Pulkis aulem
    lascivus et liber
    genlium dsignt populum,
    non
    habenlemrcctorem
    dorninum,
    nec frenuin
    legis.
    Su-
    per utrumque populum
    sedens Dominus
    ingredilur
    Hierusalem,
    et de
    proesenti
    Ecclesia
    gubernat
    illos
    adverse
    pacis
    risionem.
    i Et
    disperiam quadrigam
    ex
    Ephraini,
    et
    equum
    de
    Hierusalem,
    et
    dissipabilur
    arcus
    belli,
    et
    loque-
    lur
    paeemgenlibus,
    et
    poteslas ejus
    a mari
    usque
    ad
    mare,
    et a fluminibus
    usque
    ad fines terra;, i
    Vos Dei
    Patris, qui
    exsuliare
    jusserat
    filiam
    Sion,
    !
    et
    jubilare
    filiam
    Hierusalem,
    adhuc
    loquitur
    dicens
    quid
    l'acturussit.
    Disperdam(inquil) quadrigam,
    i
    id est nulla erunt
    prajlia
    omui
    mundo,
    in adventu
    Chrisli
    paeificalo. AllegoriceEphraim, qui interpre-
    latur
    ubertas,
    hxreiicos
    dsignt, qui gloriabaniur
    in
    curribus,
    boc est,
    in
    superbia
    scienlioesuae. De
    quibus
    Psalmista : Hi incurribusethi in
    equis.i
    etc.
    Et alibi : Filii
    Ephraim
    intendentes et miltentes
    arcum.
    Disperdet quoque equum
    de
    Hierusalem,
    iJ est omnemcarnis
    superbiam
    et
    voluptatem, quoe
    designalur per equum.
    UndePsalmista :
    Nolite
    fieri sicut
    equus
    et mulus. i Tune
    quoquedissipa-
    bilur arcus
    belli,
    idest orania
    praliorum
    instrumenta
    cessabunt, pace
    in loto mundo florente. Vel
    dissipa-
    bilur arcus
    belli,
    ut
    jam
    non emiltantur
    ignilaja-
    ^
    eu'a,
    quae
    camalium
    possint
    corda vulnerare. Lo-
    qiietur pacem genlibus,
    de
    quibus
    diclum est :

    lpse
    eit
    exspeclalio gentium.
    i His
    genlibus
    lo-
    queiur pacem
    factam inter Deura et homines
    per
    sanguinem
    suum. Et
    poteslasejus
    a mari
    usque
    ad
    mare. Per lotum enimmundum
    poteslas ejus est,
    et
    ubique
    Chrislus adoratur et colitur. Hinc Psal-
    mista:Dominabilur
    amari.i
    subaudis
    Indico, usque
    ad
    mare,
    subaudis
    Oceanum,
    etaflumine
    J ordane,
    in
    quo baptizalus est,
    coepil proedicare

    usque
    ad
    leriTiinosorbis terra;.
    Tu
    quoque
    in
    sanguine
    testamenli lui emisisli
    vinclos tuosde
    lacu,
    in
    quo
    non est
    aqua.

    Nunc
    facit
    propheta
    aposiropham,
    imo Deus
    loquitur ipse
    ad Christum Filium
    suum,
    et dicit : Tu
    quoque
    eduxisli vinclos
    luos,
    id est
    sanctos, qui
    invinculis
    tenebantur, de lacu in
    quo
    non est
    aqua,
    boc
    est,
    liberasti eos de
    inferno,
    in
    quo
    nulla est misercor-
    dia.
    Deniquein
    resurreclione
    Domini,
    mnlti sanclo-
    rnm
    qui
    in inferno vinculis
    originalis peccali
    tene-
    bantur, surrexerunt cum
    eo,
    et venernnt insanclam
    civitniem,
    et
    apparueruut
    mullis. De boc
    sanguine
    teslamenli
    ipse
    in coenadixit
    aposlolis
    : Hic est
    calix Novi Teslamenli in meo
    sanguine, qui pro
    vobisfundetnr. i

    Convcrlimici ad
    muniiionem,
    vineti
    spei,
    hodie
    quoque
    annuntians
    dnplicia
    reddamtibi. i Rursum
    ronversio fit sermonis ad
    nos, qui
    vineti
    eramus,
    et
    A
    Dei misericordia liberandi. Vos
    (inquil) qui
    nunc
    vineti eslis in lerribili carcere
    inferni,
    et solulionem
    inferni in adventu Chrisli
    speralis, convertiinini ad
    muniiionem,
    id est ad fiduciamdivinoe
    proleclionis,
    et dicile curnPsalmista : r Eslo mihi inDeum
    pro-
    telorem.

    Sive,
    converlimini ad
    niuniiionem,
    id
    est,
    recordamini
    paradisi quem
    nunc in
    spe
    habe-
    tis,
    sedex boc
    lempore
    in re illum
    possidebilis,
    ibi
    eril vobis munilio et secura
    tranquillilas, quando
    jam
    nulliushostis
    iniperium
    formidabilis. Hodie
    quo-
    que
    annuntians
    duplicia
    reddam
    tibi,
    ideslex hoclem-
    pore quod
    ista
    annuntio,
    reddam tibi
    duplicia,
    ut
    pro
    Drevi tribulatione oeierna
    recipialis pru:inia.
    Namque,
    ut
    Apostolusdicit,
    t omne
    quoil
    in mundo
    est,
    momenlaneum est el tribulationis
    brve, supra
    B
    moduminsublimitate oeternae
    glorioepondus opra
    -
    lur in
    nobis,
    non
    conlemplanlibus
    nobis
    quoe
    viden-
    liir,
    sed
    quoe
    nonvidentur.
    Qsuevidentur,
    lempora-
    Iiasunl :
    quoe
    aulemnon
    videntur,
    xicrna. >

    Quoniam
    exlendi mihi J udam
    quasi arcum,
    im-
    plevi
    terrain
    Ephraim.
    >J udas Chrislus est Domi-
    nus,
    qui
    de
    regali
    tribu nalus est. HuneDeusPater
    sibi
    quasi
    arcum
    extendit.
    quando
    illumnarneni ex
    virgine
    sumere voluit.
    Ipse
    est enim
    arcus, ipse
    sa-
    gitta, ipse
    et
    TOTWS-,
    id est
    sagittarius.
    Arcus
    qui-
    dem sicut
    hic,
    exlendi
    (inquil)
    mihi J udam
    quasi
    arcum
    ;
    i
    sagilla vero,
    sicut
    ipse per
    J eremiam de
    Deo Paire
    loquitur
    : <Posuil me sicut
    sagillam
    electam,
    in
    pharetra
    sua abscondit me : >
    sagitta-
    rius vero, sicut in Psalmo ei
    per
    David
    dicitur,
    C i
    Sagitloe
    lua;
    acutae,
    populi
    sub le cadenl. Hac
    sagitta impletus
    est
    Ephraim,
    id est lixrelicorum
    coelus armalus conlra
    Dorninum,
    el
    paralus
    ad
    bellum,
    ul
    ipse quoque sagillis
    Domini vuhierelur
    ad
    salutem,
    et dical cum Ecelesia :
    Vulneraia
    cbrilaie
    ego
    sum.
    Et suscilabo filios
    luos,
    Sion,super
    filios
    tuos,
    Groecia,
    et
    ponam
    le
    quasi gladium
    fortium. Si
    per
    Ephraim intelliguntur hsereiici,
    jure per
    filiosGra-
    cia?
    magistri
    mundanae
    philosophiseaccipiuntnr.
    Im-
    plevit ergo
    Dominus
    Ephraim sagillis,
    el suscilavil
    filios
    Sion,
    id est filios Ecclesise
    super
    filios Gra>
    corum,
    id est
    philosopltorum, quia prsedicanlibus
    apostolis,
    omnes
    perversi dogmalis principes,
    omnis
    philosophorumassertio,
    qui
    maxime
    apud
    Alhenas
    viguerunt , gladio
    suo verbi Dei deslrucla
    est,
    imo
    per ipsum
    'Christum
    qui
    est
    gladius
    Torlium
    ,
    de
    quo
    Psalmista :
    Accingere gladio tuo,
    el
    alius
    propheta
    : Et vos
    jElhiopes,
    interfecli
    gladio
    meo
    erilis;
    et
    Apostolus
    :
    Vivusest sermo Deiet
    clicax
    ,
    et
    penetrabilior
    omni
    gladioancipili.
    i
    El Dominus Deus
    super
    eos
    videbitur,
    el exibit
    ut
    fiilgnr jaculum ejus.
    Et Dominus Deusin tuba
    canet,
    et vadel in turbine auslri. Cum
    (inquil)
    arcu et
    gladio
    Domini hoereliciel
    genlium sapienles
    a filiis Sion interfecli
    fuerint,
    apparebit super
    eos
    gloria
    Domini;
    boc est enim
    quod
    dicit : Dominus
    Deus
    super
    eos
    videbitur,
    et
    egredietur
    ul
    fulgur
    jaculum prsedicalionis ejus,
    coruscans
    splendore
    2f,3 ENARRATIOIN ZACHARIAMPROPHETAM. 54
    miraculorum. Hincalius
    prophela
    dicit : t InluceA
    sagillarum
    tuarum
    ibuiit,
    in
    splendore fulguranlis
    hastx. i
    Qui splendorel fulguraappellantur,
    et tuba
    sive
    clangor, utquos splendor illustraverit, clangor
    luboeexcitet ad
    audiendum,
    et talis
    possit
    dicere
    cum
    prophela
    : DominusDeus
    aperuit
    mihi aurem.
    Erigit mane,
    mane
    erigit
    mihi
    aurem,
    ut audiam
    quasi magistrum.
    Videt eliam Dominus in turbine
    austri,
    id est in molu
    eomminationis, qui
    idcirco
    nominalur
    supplicia,
    ut misereatur. Unde
    sequilur
    :

    Dumnus exercituum
    proteget
    eos
    ,
    i
    quos
    sua comminaiione lerruerat. Et
    devorabunt,
    et
    subjicient lapidibus fuiidse,
    >filii Sion
    protecti
    a
    Domino,
    hoc est viri
    Ecclesiasiici, devorabunt,
    sub-
    audis
    adversarios, qui
    intelligunlurper filiosGrsecioe,
    i el
    subjicient lapidibus fundse,
    comminaiionibus
    I
    Scripturarum
    illossibi
    subjicientes,
    et rolatu
    fundce,
    id est lestimoniiset
    exemplis
    divinorum
    eloquiorum,
    et inebriabunlur
    quasi
    vino
    plenissima Scriptura-
    rum
    scientia,
    ad
    quam
    ebrielatem invitt nos Sa-
    pientia:

    Comedile,amici,bibiteetinebriamini,cha-
    rissimi. >
    Sicqueplacebit
    Deoeorum
    ebrietas,
    quasi
    libalio
    sacrifiai,
    el sicut
    cornua altaris,
    idest
    qua-
    tuor
    anguli, quos
    semel in anno
    pontifex ingressus
    in Sancta sanclorumcum
    sanguine digilo
    in san-
    guine
    inlinclo
    langebat.
    t El bibenles inebriabunlur
    quasi
    a
    vino,
    et
    replebuntur
    ut
    phialae,
    el
    quasi
    cornuaallaris
    ;
    et salvabil eosDominusDeuseorum
    in dieillaut
    grcgempopuli sui, quia lapides
    sancli
    elevanlur
    super
    terram
    ejus.
    i
    Quia
    sancti
    lapides,
    idest electi
    quoque
    elevabuniur
    super
    terram
    ejus,
    levs et milluin
    penitus peccati pondus habentes,
    nec
    xspectabunl
    ut ab oedificantibus
    subleventur,
    sed
    ipsi elevabuniur,
    et festinabunl
    imponi
    inlun-
    damento
    Chrisli,
    et contineri
    angulari lapide.
    De
    bis
    lapidibusloquitur
    Pelrus: i Ad
    quem
    accedentes
    lapidemvivuni,
    el
    ipsi lanquam lapides
    vivi
    super-
    a'dilicamini. >
    c
    Quid
    enim nonum
    ejus est,
    et
    quid pulchrum
    ejus,
    nisi fnimenlum
    electorum,
    et vinum
    germinans
    virgines?
    Frumenlum electorum et vinum
    germi-
    nans
    virgines,
    secundumsacraliorem
    sensum,
    Domi-
    nus et Salvator
    est, qui
    de sedicit : <Nisi
    granum
    frumenti cadens in terram morluum
    fuerit, ipsum
    solum manet. >De hoc frumenlo mola
    passionis
    confraclo et
    ign
    mortis
    decoclo,
    factus est nobis
    panis qui
    de coelo
    descendit,
    et dat vitam mundo.
    Ipsequoquequi
    est
    panis,
    est el vinum
    quod
    laeli-
    ficat cor hominis. Hoc vinum bibitur ab illis
    irgi-
    nibus, quoe
    secundum
    Aposlolum
    sunl sancta; cor-
    pore
    et
    spirilu,
    et inebriatae dicunt cum
    sponsa
    :
    i Inlroduxil merex incellam
    vinariam,
    et ordinavit
    in me charitatem.
    i Hocvinun
    germinat virgines,
    quia quos
    amor Chrisli
    inebriat,
    omnia mundi
    ohieclamenla
    spernunt,
    et
    quasi
    ebrii el insensibiles
    mundo
    fiunt,
    solum Christum
    diligunt
    el dicunt
    cum
    Apostolo
    :
    Itaqueex hocjamneminem
    novimus
    super
    terram. t
    A CAPUT X.

    Petite aDomino
    pluviam
    in
    lemporeserotino, et
    Dominus faciet nives et
    pluviam
    imbris. Dabit eis
    singulis
    herbam in
    agro.
    >Hortatur Dominus cre-
    dentes in Christum ut
    ptant
    serolinnm
    pluviam,
    boc est
    pleniliidinem gralise spiritualis
    in sseculi
    consuminalionem. Tune enim dabit Dominus nives
    et
    pluviamimbris, quia quo rnagisaffligelur
    Eccle-
    sia,
    eo
    majori spe
    et cnsianlia
    roboraur,
    et tune
    singulis
    in
    agropecloris
    virens herba virlulum suc-
    crescat,
    ut
    possini
    dicere cumPsalmista : cDomi-
    nus
    rgit me,

    etc.
    t
    Quia
    simulacra locuta sunt
    inutile,
    et divini
    viderunt mendacium
    ,
    et somnialores frustra loculi
    sunt,
    vane consolabanlur. Idcirco adducti sunt
    quasi
    B
    grex, aligenlur, quia
    non est eis
    pastor.
    i Hocde
    hsereticis
    dicilur,
    qui
    maxime in mundi tenhino
    abundabunt. Ui enim sub nomineChrisliano deci-
    piunt homines,
    allendentes
    spiritibus
    erroris et dae-
    moniorum
    ,
    in
    hypocrisi loquentium mendacium,
    quique
    vane
    consolantur, quia
    sunt falsa
    quse
    sibi
    suisquepromiltunt ;
    et
    quia
    hsec
    faciunt,
    adducti et
    caplivati
    sunt a
    diabolo,
    traditi Salansein interilum
    carnis,
    et
    affligunlur, quoniam
    nonhabent
    pastorem
    Christum, quem
    falso
    habent,
    promitlunt.
    Hoecom-
    nia
    absque
    eo locoubi dicilur : cExlendi mihi J udam
    quasi arcum; iinplevi
    terram
    Ephraim,
    >Hebroei ad
    tempora
    Machaboeorumducum.referai]t,
    qui
    vicerunt
    Macedones,
    et
    templum
    ab eihnicis
    sordidatum,
    post
    lriuni et semis annorum
    spalium
    mundaverunt.
    ^
    Quod
    vero dicilur : Inebriabunlur
    quasi
    a
    vino,
    et
    replebuntur
    ut
    phialse,
    >ita
    exponunt
    : Hi
    qui
    cum
    J uda Machaboeo
    erant,
    sic cum
    desperationepugna-
    bant,
    veluli ebril oblili suae
    salulis,
    necdevilaullam
    curamhabentes.sed desolavictoria.IHudquoquequod
    dicitur : i
    Quid
    bonum
    est, quidpulchrum,
    nisi fru-
    mentumelectorumel
    vinum, germinansvirgines,
    sic
    accipiunt
    : IdcircoMachabseilanla
    faciebant,et
    mor-
    temlibenliio'.ine
    suscipiebanl,
    ut
    superalis
    hoslibus
    mundaretu.'
    templum, legisprajcepta
    iterum serva-
    rentur,et
    erudilio
    Scripturarumgerminaret virgines,
    idesl
    populos
    credeniium inunum
    Deum,
    et habe-
    t
    rent rursus erudilos
    viros, qui
    frumentum divinoe
    !
    legis
    comedere deberent,
    et idcirco
    pelrent
    a Do-
    , mino
    pluviam
    serolinam,
    ut
    quia jam
    defecerunt
    , propheta?.,
    et mundus tendebat ad
    finem,
    tandem
    Ciiristus
    qui
    missus
    est,
    veniret et tribuerel illis
    nives et
    pluvias
    imbris,
    id
    est, impleret
    manifeste
    quse
    a
    propbetis proedicta
    sunt.

    Super paslores
    iralus est furor
    meus,
    et
    super
    ;
    hircos visitabo, quia
    visitavit Dominusexercituum
    t gegem
    suum domum
    J uda,
    et
    posuil
    eos
    quasi
    equumglorise
    sua; in bello. >
    Soepecontingit
    ut
    pro
    i peccalis pastorum populusaffligalur
    el Iradattir ad-
    3
    versariis. NamDavid
    peccanle,
    multa millia J udaici
    t populi pestilentia
    delcia sunt.
    Ilaque propheta
    dicil
    s
    Dorninumiwtum
    super paslores,
    sediralus
    paslori-
    busvisitai
    super hircos,
    id est
    super populum, quia
    ipsi magislros
    in
    culpa sequuntur,
    el tamen
    poslea
    255 HAY-M0N1SHALBERSTAT.EP1SC. OPP. PARS 1.

    COMMENT. BIBL.
    250
    cum
    peccalis
    ultionem
    fecerit,
    visitabit inbono
    gre-
    A
    gem
    suum,
    donuim
    J uda,
    idest eos
    qui
    Deumvoce
    et moribus confitentur. Et
    ponet
    eos
    quasi equum
    gloriac,quiapFsesidebit
    eis,
    et
    reget illos,
    et inillis
    mirabilis
    apparebit.
    De his
    equis
    propheta
    dicit :
    Qui
    ascendit
    super equos tuos,
    et
    equilatus
    tuussa-
    nitas.
    Ex
    ipso,
    i idest
    qui ponet
    eos
    quasi equumglo-
    riae
    sua;,
    erit t
    angulus,
    >id est
    perfectus aliquis
    qui
    velut
    lapis angularis
    conlinebit et conforlabit
    conslitutos in certamine. Et i ex
    ipso
    i erit t
    paxil-
    lus i humilis
    aliquis
    in
    Ecclesia,
    et lamensua
    pa-
    tienlia
    reliquosquasi
    extensumsuslinenstabernacu-
    lumEt i ex
    ipso
    arcus
    proelii,
    idest
    praedicalor,
    jacula
    comminaiionis
    peccatoribus
    immiltens. <Et
    ex
    ipsoegredietur
    omnis exaclor
    simul,
    i
    qui quasi
    *
    oogal nolentes,
    el
    exigat
    ut Christo subdantur.
    per-
    lerrili formidine
    judicii,
    cumaudiunl
    quanta
    infide-
    libussint
    suppliciapraeparata.
    Et erunt
    quasi fortes,
    conculcanteslulumvia-
    rumin
    praelio,
    et
    bellabunt, quia
    Dominuscumeis. >
    Cumfueriiil
    pro
    Christo
    marlyrio coronali,
    et dixe-
    rint cuin Psalmista : Si consistant adversum me
    castra,
    etc. Sed hoc loc Hebraei
    exponunt, quod
    illa
    persecutioqua;
    J udaeis
    conligit
    sub
    Antiocho, per
    culpam contigerit magislrorum,
    et ideo visitaverit
    super hircos,
    idest
    populum,
    el iradiderit eos
    gen-
    libus, postea
    visitaverit
    gregem
    suumdomum
    J uda,
    suscilandoillis J udam Machabaeumet caeteros
    qui
    quasi equus glorifie
    fuerunt.
    Quod
    vero dicilur : Ex
    ipso angulus
    et ex
    ipso paxillus, angulum
    interpre-
    lanlur
    regiampoiestalem, quod
    duos
    parietes
    con-
    lineat;
    paxillamvero,
    sacerdotium. Ex
    ipsoexactor,
    id
    est oniiiesalia; minores
    dignilales,
    ut sil sensus;
    Nullaerit
    dignilas, quae
    non
    illius,
    id est J uda; Ma-
    chabsei
    disponalur
    arbitrio.
    El confundentur ascensores
    equorum
    et confor-
    tabo domum
    J uda,
    et domum
    J oseph
    salvabo. Et
    convertam
    eos,quia
    miserebor
    eorum,
    et erunt siculi
    fuerunt
    quando
    non
    projeceram
    eos.
    Ego
    enimDo-
    minus Deus eorum
    exaudiameos. Haec
    quoque
    juxta
    superioremaccipienda
    sunt
    intellectum,quando
    et
    persecutionibus conforlabit Dominus
    marlyres
    suos, et
    despertis praeslabitauxilium,
    tuneconfun-
    dentur ascensores
    equorum,
    idest
    superbi persecu-
    tores. Tune conforlabit domum
    J uda,
    id est confi-
    antes
    Dorninum,
    et domum
    J oseph, qui
    auclus sive
    beatus
    interpretatur.
    <Et erunt
    quasi
    fortes
    Ephraim,
    et laelabitur
    cor eorum
    quasi
    a
    vino,
    et filii eorumvidebunt et
    ketabuntur,
    et exsultabit cor eorum in Domino.
    Ephraim, qui interpretatur ubertas,
    nt sint eo
    digni
    nomine. Et
    laelabuntur cum biber'rnt vinumvitis
    verse,
    id est cumsocii fucrint
    passionum
    Chrisli.
    Filii
    quoqueeorum, quibusloquitur Apostolus
    : Fi-
    lioli
    mei, quos
    iterum
    parturio,

    etc.,
    el
    quibus
    Psalmista dicit :
    Venite, filii,
    audile me. Laeia-
    bunliir,
    et cor eorum
    gaudebit
    in
    Domino,
    dicenles
    cum
    Aposlolo
    : t Nonsunt
    condignaepassioncshujus
    A
    lemporis,
    elc. NihilominushaecabHebraeisadMa-
    chabaeos
    referunlur, quodsuperalis
    hoslibus domus
    J uda,
    id est duce
    tribus,
    et domus
    J oseph,
    id est
    decemtribus
    salvabuniur,
    et sic
    gaudebunt quasi
    ebrii vino. Tune
    quoque
    sociabunlur duaeet decem
    tribus, quae
    subHieroboamabinvicem
    separatae
    fue-
    rant. el tune erunt sicut fuerunt
    anlequam
    eos
    Dominus
    projecisset.
    Filii
    quoque
    eorum videntes
    triumphos parentum,
    lactahunliirinDomino.
    i Sibilabo
    eis,
    el
    congregabo
    illos, quia
    redemi
    eos,
    et
    multiplicabo
    eos sicut antea fuerant mulli-
    plicati,
    et seminabo eos in
    populis.
    >Sacratiore
    sensu sibilabit
    Dominus,
    idest
    signum
    faciel his
    qui
    peccalis
    fuerant
    dispersi,
    ul ad
    ipsum
    redeant. Et
    loquitur
    in
    Evangelio
    : t
    Veniteadme omnes
    qui
    la-
    B boratis et ouerali estis.
    Congregantur autem,
    quia
    Dominusredemit eos
    pretioso sanguine
    suo. Mulli-
    plicantur, quia
    sicut antea fuerant
    muliiplicali,
    id
    est secundum
    quod
    ad Abrahamdiclumest : In
    seminetuo benedicentur omnes
    gentes.
    Et
    Aposto-
    lus :
    Quolquot
    ex fide sunt
    Abrahoe,
    bi filii sunt
    Abrahae.Seminantur
    quoque
    in
    populis,
    ulin omni-
    bus
    genlibus
    Christum
    armuniient,
    sicut
    ipseprsece-
    pit
    : i
    Euntes in mundum
    universum,
    proedicate
    Evangelium
    omni creaturae. i
    Et de
    longe
    recordabuntur mei. i
    Quibus
    verbis
    gentes innuunlur,
    quaelonge
    erant
    pra:
    infidelilalea
    Deo;
    de
    quibus
    Psalmista:
    Reminiscenlur el con-
    vertentur ad
    Dorninum,
    >et
    qui morluierantpeccatis.
    4Et vivent cum filiis
    suis,

    illis videlicet
    quos
    C
    proedicandogenuerunt
    Chrislo. Talibusdicit
    Aposto-
    lus:. <
    Tanquamparvulis
    in
    Chrislo,
    lacvobis
    polum
    dedi,
    nonescam. i
    Et
    reverientur,
    et reducam eos deterra
    ^Egy-
    pli,
    i id est de lenebris
    ignoranlice,
    in
    quibus
    dia-
    bolus
    rgnt,
    i Et de
    Assyriiscongregabo
    eos i de
    superbo
    sensu
    pravi dogmalis
    haoreticorum.
    t
    Et ad
    terram Galaadet Libani adducameos. el noninve-
    nielur eis locus. >Galaad
    interpretatur
    testimomum
    Iransmigrationis,
    Libanus dealbatio. Reducuntur
    ergo
    ad terram
    Galaad,
    qui
    decarnalibustranseunt
    ad
    spiritualia,
    et de lerrenis adcoelestia.Adducuntur
    ad terram
    Libani, qui deposita nigredine peccalo-
    rum,
    dealbantur
    bapiismale, poslea
    educii de cor-
    pore, dealbabuntur, accipientes
    immortalilalis can-
    "
    didamstolam.
    <Et transibunl in maris
    frta,
    et
    perentiet
    in
    mari
    {Inclus,
    et confundentur omnia
    profunda
    flu-
    minis. Et humiliabitur
    superbiaAssur,
    et
    sceplrum
    iEgypti
    recedet. Confortaboeos in
    Domino,
    et in
    nomine
    ejusambulabunt,
    dicit Dominus. >J uxtalit
    !
    teram tradilio Haebraeorum
    est,
    quod popnlus
    J u-
    daeorum
    captus
    ab
    Assyriis
    et aChaldaeis.nonsolum
    in Medoset
    Persas,
    sivein
    Babylonem
    iratiitus
    est,
    sedeliamin
    seplentrionalemplagam
    et in
    Bospho-
    i
    rum,
    et
    poslea
    ex
    parte
    inde
    vocatus,
    Dei eos
    respi-
    '
    cienteclemenlia.Ethocestquodhicdicitur:Trans-
    s ibunt in maris
    freto,
    idest in
    angusto
    mari Pro-
    ;
    pontidis,
    ubi
    angnslissimum.
    fretumChalcedonem
    257
    ENARRATIOIN ZACHAR1AMPROPHETAM. 258
    et
    Byzantium
    dividit,
    et
    percutiet
    Dominus in mari A
    fluctus,
    vadensante
    populumsuum,
    et confundentur
    profunda
    fluviorum,
    ut
    quondam
    factum
    est,
    cum
    mare Rubrumdivisum
    est,
    et J ordanis siccatus est.
    Tunehumiliabitur
    superbiaAssyriorum,
    et
    sceptrum
    iEgypti
    tollelurab
    eis,
    liberalo Dei
    populo,
    et con-
    fortabuntur in Domino,
    et in nomine
    ejus
    ambula-
    bunt,
    revertenles in terrain suam. Haec
    juxta
    iradi-
    lionemHebraeorumdictasint. J uxta sensum
    mysti-
    cum,
    transimus et nos in
    angustum
    mare
    hujus
    sae-
    culi, quod
    sanctis
    angustissimum
    et
    periculorum
    est
    plnum
    : amatoribus aulem
    hujus
    saeculi latissimum
    est, quia
    lataviaest
    quae
    ducil ad
    morlem,
    arcta au-
    temest
    quae
    ducit ad vitam. In mari boc
    hujus
    saeculi
    anguslo
    et
    turbulento, primus
    transivit Re-
    demptor
    noster,
    deinde secuti sunt eum
    apostoli,
    *
    de
    quibus
    dicilur :
    Qui
    descendunt mare.in
    navibus,
    ipsi
    viderunt
    opra
    Domini. Tune humiliabitur su-
    perbia
    Assur,
    id est
    diaboli,
    et
    imperium iEgypli,
    id est tenebrarumel aeriarum
    polestatum, recedet,
    cum novissimamors
    deslruetur,
    et ille
    qui
    babebat
    mortis
    imperium,
    claudetur in
    gehennx
    carcerem.
    Sancli vero confortabunlur in
    Domino,
    el dicent :
    <Foriitudo mea et laus mea.
    Et ambulabunt in
    nomine
    ejus,
    idest innomine
    Chrisli,
    a
    quo
    Chri-
    sliani
    vocantur,
    l sub
    dignilatehujus
    tituli ambula-
    bunt de virtule in
    virtulem,
    donec videatur Deus
    deoruminSion.
    CAPUT XI.
    i
    Aperi,
    Libane, portas tuas,
    et comdat
    ignis
    ce-
    '
    dros tuas. >Libanus monsest
    Pboenicis,
    ubi termi-
    nusJ udaeaecontra
    septenlrionem
    est. Sedhoc loco
    templum
    vocat
    Libanum, quod
    de
    lignis
    Libani con-
    struclumerat.Praedixitergo prophelaquodtemplum,
    quod
    noviter fuerat aedificatumaZorobabel et
    J esu,
    destruendumesset a
    Vespasiano
    el Tito
    principibus
    Romanorum. i
    Aperi (inquil), Libane, portas tuas,>
    ut
    suscipias ingredientes
    hostes. Et
    quod
    dixerat
    Libamum,
    serval
    raetaphoram,
    subdens,
    et devoret
    ignis
    cedros tuas. Per cedros et abietes et
    quercus
    Basanel sallum
    nemorosum, principes
    et sacerdoles
    et
    populumsignificat
    J udoeorum.
    i Comedat
    (inquit)
    ignis
    cedros
    tuas,
    ut cunctavel incendiovel hoslili
    imperio
    vastentur,
    et tamduces
    quampopuli
    consu-
    mantur.
    (Ulula, abies, quia
    cecidit
    cedrus,
    quoniam
    magnifia
    vastati
    sunt; ulutate, quercusBasan, quo-
    niam succisus est saltus munitus. Mutua
    (inquil)
    lamentatione sacerdoles et
    principes
    ac
    populus,
    vestrum
    plangite
    interilum,
    et
    quasi qusereres quid
    significent cedri, quidve
    abietes et
    quercus, respon-
    det,
    ostendensdehominibusse
    dicere,
    quoniammagni-
    fici vastali sunt. Basan confusio
    dicilur, quercus
    vero
    Basan,
    hominesdicit confusioniset
    ignominiae,
    quoniam
    succisusest saltus munilus. Saltummuni-
    luin sive
    nemorosum,
    ipsumtemplum dicit, quod
    inexpugnabili
    firmitaleconstruclumfuerat adiversis
    regibus,
    et adullimumab Herode.
    Quod
    dicit meta-
    A
    pborice
    succidendum
    ,
    id est Romanis
    pugnantibus
    devastandum.
    cVoxululalus
    paslorum, quia
    vastata est
    magni-
    ficentiaeorum.
    Quossupra
    cedrosvel abietes sive
    quercus dixerat,
    nunc
    quasi exponensquid dixerit,
    per
    aliam
    melaphoram
    vocat
    paslores,
    id est sacer-
    doles el
    principes
    eorum. J amdicit audiri
    ululatum,
    quoniam magnificentia
    el decus
    illorum, lemplum
    videlicet in
    quo
    maxime
    gloriabanlur,
    incensum et
    desiruclum sit.
    <Vox
    rugilus leonum,
    quoniam
    vastataest
    super-
    biaJ ordanis.
    Quos superius
    arbores vel
    paslores
    dixerat, nunc vocat
    leones,
    et sicut
    superius
    altitu-
    dinem
    templi comparavit
    celsitudini montis
    Libani,
    quo
    nihil
    excelsius,
    nihilque
    condensiusest interra
    "
    repromissionis,
    sic nunc
    rugitum
    leonumet
    super-
    biamJ ordanis
    jungit, quia
    in illa
    regione
    omnium
    fluminummaximus est
    J ordanis, juxta quem
    mo-
    rantur
    leones,
    siveut ardorem sitis
    aqua
    fluminis
    relvent,
    sive
    quia
    vicinum est desertum et vasta
    solitudo. Ait
    ergopropheta
    : Vox
    rugilus leonum,

    id est
    optimatum
    el
    principum,
    subaudis audila
    est.
    Quia
    vastata est
    superliiaJ ordanis,
    i hoc
    est,
    i
    dignitas templi
    deiela est. unde auxilium
    spera-
    batur.

    Haecdicil Dominus Deusmeus : Pasce


    pecora
    s
    occisionis, quaequi possidebant, occidebant,
    et non
    dolebant, et vendebant ea. >VoxDomini ad
    prophe-
    tam. Nunc
    (inquit)
    intrimnutrialur
    grex
    et
    crescat,
    qui postea
    abhoslibus
    capiatur. Quaepecora
    Romani
    - ^
    qui possidebant jure victorum, occidebant,
    et non
    dolebant,
    nec
    miserebantur, quae
    servabant ad
    )
    vitam, vendebant,
    et
    Iaetabantur,

    dicentes : Bene-
    -
    diclus
    Dominus, divitesfacti sumus. J Haecita
    gesta
    ,
    esse
    qui
    historiam
    legerit,
    inveniet.
    Tropologice
    , possunt
    haec referri ad
    episcopos
    et
    presbyleros
    3 Christianorum. Pascunt enim
    pecus
    occisionis mali

    paslores, quorum negligentia prit grex Domini,


    t dum
    subjectos
    vident ire
    per abrupta vitiorum,
    et
    t non
    corrigunt,
    nec
    cmendant,
    dum
    metuunt amit-
    s tere commoda
    ternporalia, quae
    diligunt, sicquepa-
    s scunt eos nonad
    vitam,
    sed ad
    occisionem, neque
    ) possunt
    dicerecum
    Apostolo
    : <
    Quis
    scandalizatur,
    i et
    ego
    non uror? i
    Vendunt
    quoque
    submissos
    -
    'n
    populos,
    cumexillorumintrimsibi divilias
    parant,
    favent
    peccantibus,
    laudantes eos
    praedasqui agunt
    n
    de
    miseris,
    et
    iniquos
    benedicenles.
    i-
    El
    paslores
    eorumnon
    parcebant eis,
    et
    ego
    non
    l) parcam
    ultra
    super
    habitantes
    terram,
    dicit Domi-
    ,
    nus. i
    Quia (inquit) pastores
    non
    parcebant gregi,
    d sed
    ipsi primi
    devoraverunt
    populummeum,
    idcirco
    i- et
    ego
    non
    parcam
    ultra
    super
    habitantes
    terram,
    i- subaudisJ udaeam. Hoc enim
    juxta
    litteramdeterra
    is
    J udaeorum,
    el nondeomni orbedicitur. Non
    (inquit)
    ;, parcamultra,
    sedcontinuo
    ulciscar,
    et tradam illos
    i-
    hoslibus.
    Quodimpletum
    est
    quadragesimo
    secundo
    d anno
    post
    Dominicain
    passionem, quod lempus
    da-
    is tumfuerat illis ad
    agendampoenitentiam.
    i- i Ecce
    ego
    tradam
    homines, unumqucmque
    ii
    259
    TIAYMONISHALBERSTAT. LP1SC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 2110
    manu
    proximi
    sni,
    et inmanu
    rgis
    sui,
    et concident
    ,
    terram,
    el non eruam'de manu eorum,
    et
    depascam
    pecus
    occisionis, prnpler
    hoc,
    o
    paupercs gregis.

    Dimittam
    (inquil)
    homines,
    ut mulua secaedeinter-
    ficiant.
    LegamusJ osephum,
    et invenicmus
    quod
    in
    ipsa
    obsidione Hierusalem
    lanta inter J udaeoserat
    discordiaet seditio,
    ut in1res
    parles populus
    divide-
    relur,
    et invicemcontra se
    pugnarent.
    Et concident
    (inquil)
    terrain
    Romani.
    Quod
    vero
    dicit,

    rgis
    sui,
    tune
    quidem
    J udoei
    regem
    non
    babebant,
    sed
    regem pro proiectore
    el
    principe posuit.
    Oslendil
    aulem
    quid
    sil illadesolatioreierna,
    cumdicit : Non
    eruamdemanibuseorum,
    idest Romanorum, pro-
    pterea quia
    Dei est sententia ut ita fit. O
    pau-
    peres gregis, jusli
    de
    Isral,
    qui
    inDorninumDeum
    credidistis,
    subaudis audite et
    intelligile quae
    di-
    cuntur.
    Et
    assumpsi
    mihi duas
    virgas,
    unam vocavi
    decorem,
    et alterain vocavi
    funiculum,
    et
    pavi gre-
    gem.
    >Creator el
    pastor
    DominusDeus duas sibi
    assumpsil virgas,
    id est duos
    populos.
    Primamvir-
    gam
    bahuit,
    omne simul bominum
    genus
    sub
    Noe,
    quam
    vocavit
    decorem, quia nuper
    inslauralo
    post
    diluvium
    mundo,
    needum homines sceleribus sor-
    dueranl,
    et nihil
    jtislius quam
    universilatis crealo-
    remomnes
    aequalilervocare, quosgeneravit xquali
    condilione
    ;
    alteram vocavit
    funiculum,
    eligendo
    plebem
    Israeliticam sub Abraham.
    Quando
    er.im
    dividebal Allissimus
    gentes,
    etc. i Et
    pavi (inquit)
    gregem
    i sive
    Isral,
    siveomne
    genus
    hominum.
    Et succidi
    paslores
    1res in mense
    uno,
    et con-
    tracta est anima mea in
    eis,
    siquidem
    animaeorum
    variavit in
    me,
    et dixi. i Trs
    pastores, Moysen,
    et
    Aaron, Mariamque
    sororem eorum debemus acci-
    pere, quorum
    Maria
    primo mense, qui apud
    illos
    vocalur
    Nisan, apud
    Romanos
    Aprilis,
    morlua est
    in deserto Sin. In codeni
    mense, atque
    in eodem
    loco,
    Moyses
    et Aaron condemnali
    sunt,
    ne inlra-
    rent in lerram
    repromissionis, quia
    non sanctifica-
    verunt Dorninumad
    Aquas
    contradictions.
    Sicque
    succisi sunt 1res
    pastores
    uno
    mense,
    Maria
    prae-
    senti
    morte, Moyses
    et Aaronsententia futuraemor-
    tis. Et contracta est anima meain
    eis,
    idest indi-
    gnxtionequadam
    tsediataest
    super
    trs illos
    pasto-
    res, quospraeposueramgregi
    meo.
    Siquidem
    anima
    illorumvariavit in me
    dubitando, quia
    non
    glorifi-
    caverunt me corara filiis Isral ad
    aquas
    contra-
    dictions. Si vero ad
    populum
    hoc referre volueri-
    mus,
    erit sensus : Idcirco
    indignatus
    sum
    , quia
    ani-
    ma
    eorum,
    id est
    populi,
    variavit in
    me,
    flucluando
    inter me et
    idola,
    et diversis
    pugnando
    contra me
    modis.
    Quamobrem
    indignatus
    dixi : t Non
    pascam
    vos;
    et ad
    Moysen
    dixil:
    Dimittemeutdeleam
    eos. Iralus
    quidem erat,
    sed adhuc
    exspectabat,
    nain cum
    dicit,
    ciimitte
    me,

    provocal
    illumad se
    rogandum,
    et oslendil se
    posse
    leneri.
    Quod
    mo-
    ritur,
    monatur : et
    quodsuccidjlur,
    t
    per mortem,

    succidatur,
    et
    reliqui dvorent,
    unusquisque
    car-
    ncm
    proximi
    sui. Omnium
    (inquil) corpora pro-
    A
    sternantur in
    deserto,
    et
    reliqui vorent, unusquisquo
    carnem
    proximi
    sui. Vertantur
    (inquit)
    in sedilio-
    nem,
    et instar bestiarum muluis morsibus lacera-
    buntur, nullusque
    lerram eorum
    repromiss'ouis
    introeat.
    Et luli
    virgam
    meam
    quae
    vocabalur
    decus,
    et
    abscidi eam. i Post
    assumplionemIsraelis,
    haecenim
    est secunda
    virga, quaeappellabatur funiculus,
    lulit
    Dominus
    primamvirgamquae
    vocabatur
    dcora,
    na-
    tioncs scilicet loiius
    orbis, quia
    relicto Deosecuta;
    sunt
    idola,
    el ut Psalmista dicit : Omnesdeclinave-
    runt,
    et
    quasi exponens quae
    essel haec
    virga,
    adjunxit
    : L't rrilum faceremfoedus
    meum, quod
    percussi
    cumomnibus
    populis,
    et in irritum dedu-
    ctum est in die
    illa,
    et
    cognoverunt
    sic
    paupere?
    B
    gregis qui
    custodiunt
    mihi, quia
    verbum Doniin>
    est. i Moxenimut Isral
    assumptus est, project?
    est mulliludo
    genlium,
    et irritum factiimest foedu
    quod
    inieramcumomnibus
    naiionibus,
    el
    cognove-
    runt sic
    pauperes gregis,
    id est ficielesex
    Isral,
    qui
    meamandata custodiunt.
    Quia
    verbum Domini
    est,
    hoc est voluntas
    ejus
    ul
    gentes abjiciautur
    e'
    Isral inAbraham
    eligalur.
    Et dixi ad eos: Si bonumcsl inoculis
    vestris,
    aerle mercedeinmeam; et si
    non, quiescite.
    Dixi
    (inquit)
    ad
    eos,
    idest ad
    pauperes gregis Israelilici,
    postquam cognoverunt
    verbumesse
    Domini, quod
    videlicel volunasessel
    Domini,
    ut omnibus
    genlibus
    abjectis,
    et suis
    promissiserroribus, eligeretur
    nalio
    Isral. Si bonutn est in oculis
    vcslris,
    id
    es1,
    si
    C
    vobis
    placet,
    liberumenimhabet arbilrium
    eligciuli
    quod volueril, pro
    bac
    assumptiono qua abjeclaa
    omnes
    gnies,
    el vosin
    peculiarein
    mihi
    elegi popu-
    lum,
    reddite mihi meicedem
    meam,
    idest mea
    pra>
    cepta
    servaie. Sin aulem non vullis meo censeri
    nomine,
    neque
    facere
    quaepraecepi,
    facilemanifeste
    quae
    vullis. At illi tune
    quidem
    cum eis isla dice-
    rentur, responderunl Moysi
    : Omnia
    quoeproecepit
    nobisDominus Deus
    nosler,
    faciemus. In fineau-
    tem
    temporum pro
    omnibus
    qua;
    eis
    feci,
    liberans
    eos de servitute
    ^gypiiaca,
    et mihi eos in
    pecu-
    liaremassumais
    populum.
    El
    appenderunt
    mercedem
    meam,
    >dantes
    pro
    meo
    sanguine
    J udaeiraditori
    triginla argenleos,
    et
    ixit Dommusad
    me,
    i
    Salvalor, cujus
    sunt verba
    D
    superiora,

    projice
    illudad
    statuarium,
    idest ficlo-
    rem,
    vel
    figulum, quem
    Deumomniumficloremet
    plasmaloremaccipimus,
    ut isliusficloris
    judicio
    mer-
    cesreddita
    penderetur.
    Deincle
    cernens tamvili
    pretio
    triginla argenteoruminiindi
    Crealoremet Dorninum
    appreliatum, per
    ironiamdixil : Dcorum
    pretium
    quo appreliatus
    surn ab eis. >Ac si cum
    quadam
    indignanlis
    irrisione diccret : Ecce
    quo preliopopu-
    lus mens
    specialiter
    ame
    dilectus,
    quemque
    infilios
    adoptaveram, mevendendumjudicaverunl,
    et
    tuli,
    Propheta inquit,

    triginla argenleos,
    >et non de-
    posui eos,
    sed
    projeci
    eos in domumDomini'ad
    siauariuin hoc
    est,
    feci illud
    pretium
    a
    prodilore
    deportare
    indomum
    Domini,
    el reddi
    sacerdotibus,
    61 ENARRATIOIN ZACHARIAMPROPHETAM.
    2G-2
    confilenti;
    ipso, peccavi
    tradens
    sangninemjusluni.
    Al illi noluerunl illudmittere in
    corbonam,
    boc est
    in
    gazophylacium,
    sedemerunl ex eo
    agruni figuli
    in
    sepulturam pcregrinorum.
    Nosenim
    signabaniur
    in
    hoc
    faclo,
    qui peregrini
    eramus a testamento
    Dei,
    sed
    redempti prelioso
    Filii
    ejus sanguine
    in domo
    figuli
    crealoris et facioris
    omnium,
    in
    prelio
    san-
    guinis
    Chrisli
    reqiiiescimus.
    Et
    praccidivirgam
    meam
    secundam, quaeappel-
    labatur
    funiculos,
    ut
    dissolveremgermaniiaiem
    inter
    J udamet Isral.
    Postquam
    Dominus
    Iriginta
    ar-
    genteis appreliatus est,
    el
    pretium
    in
    sepulturam
    peregiinorum,
    hoc
    est,
    genliumqux
    alienaeerant a
    Dco,
    perfecit, praocidi(inquil Dominus)virgam
    se-
    cundam,
    idest
    plebem
    illammihi dilectam
    repuli,
    ut dissolverem
    germanilatem
    inter J udam et
    Isral,
    idest ex illo
    populosepararem
    credentes a noncre-
    dentibus, apostolosvidelicet,
    el eos
    qui poenilenliam
    egerant, qnos
    vocant
    J udam, separarem
    eos abillis
    qui clamaveruht,

    crucifige,
    et <non habetiius
    regem
    nisi
    Caesarem,

    quique
    in sua indeliiate
    permanereelegerunt.
    Et hocest
    quod
    dicit : Nolile
    arbilrari
    quia
    veni
    pacem
    miltere in
    terram,
    etc.
    <Et dixil Dominusadme: Adhuc sumelibi vasa
    pasloris stulii, quia
    ecce
    ego
    suscilabo
    pastorem
    in
    terra, qui
    derelicta non
    visitabit,
    dispersum
    non
    quacret,
    el conlritum non
    sanabit,
    et id
    quod
    slat
    non
    enutriet,
    et carnes
    pinguiumcomedet,
    et
    ungu-
    las eorum dissolvel. Pasior slultus et
    imperilsis
    Anticbrislus
    est, qui
    inconsummationesaeculidicilur
    esseventurus. Vasa
    pasloris
    slulli habilumet caetera
    '
    ejus insignia dicit, peram, baculuru,
    fislulam et
    sibilum,
    sicut
    Isaias,
    ut
    caplivilatem
    fuluram suo
    habitu
    oslcnderel,
    ambulavil iiudus et
    discalceatus,
    sic Zacharias babitum slulli
    pasloris jubelur
    assu-
    niere,
    ut eum
    quem
    venturum
    nunliabat,
    quasi
    ven-
    turus esset oslenderet. Nam
    quiasuperius
    iralus bo-
    nus
    pasior dixerat,
    non
    pascamvos,
    ideo
    praedi-
    citur
    paslur
    slultus esse
    venturus,
    qui
    stultiliae
    lanUe
    sit,
    ut in
    templo
    Dei
    sedeat,
    ostendens se
    tanquam
    sil
    Deus, quique
    non venil ul
    sanet,
    sed
    ut
    perdat gregem
    Isral. Hune slulium
    paslorem
    suscipienl
    J udaei
    juslo
    Dei
    judicio,
    ul
    quia
    no-
    luerunt credere
    verilali,
    credaut mendacio.
    Qualis
    aulem futurus sit
    aperlissime prophela
    descri-
    bit,
    ostendens eum
    per
    omnia contraria Christo
    agere.
    O
    pastor
    etidolum
    derelinqnens gregem, gladius
    super
    brachium
    ejus,
    el
    super
    oculumdexirum
    ejus.
    Bruchium
    ejus
    ariditale
    siccabilur,
    eloculus dexter
    ejus
    tenebrescens obscurabilur.
    Descriplo
    slullo
    el
    pessimopaslre,
    fit
    apostropha
    ad
    ipsum,
    riieitur-
    que
    : O
    pasior
    el idolum. Tarnenimsceleralum
    eum
    oslendil,
    ut non ciiltorcmeumidoiorum
    ,
    sed
    ipsum
    idolumeum
    voect,
    dumsevull ut Duinab
    omnibus
    adorari, qui derelinquit gregem
    devoran-
    duma
    bestiis, quem
    Dominuslanlo
    tempore
    cuslo-
    dierat. Gladius
    super
    brachium
    ejus,
    idest manifesta
    oltia,
    ut omne robur et foi'liludo illius arescat. et
    A super
    oculum
    ejus dextrum,
    ut omnis
    ejus
    scienla
    el
    inlellectus,
    de
    quo jactabat se, aelernis tenebris
    obscuretur. Poiest
    quoquegladius
    ille
    accipi,
    de
    quo
    alibi dicilur : Inebrialus est incoelo
    gladius
    meus.
    Hic
    gladius,
    verbumscilicel
    Dei,
    penelrans omnia,
    forlittidinem Aniichrisli niarcescere
    faciet,
    et ocu-
    lum
    ejus,
    idest aciem
    ejus menlis, qua
    se
    aculissim
    putabat
    videre sacramenla
    Dei,
    perptua
    caecitate
    damnabil.
    CAPUT XII.
    Omisverbi Domini
    super
    Isral. Dixit Dominus
    extemlens
    coekim,
    el fundans
    lerram,
    cl
    fingensspi-
    rilum hominis in eo. Ecce
    ego ponam
    Hierusalem
    siiperliminare
    crapulae
    omnibus
    populis
    in
    circuilu,
    B sedet J uda erit inobsidionecontra Hierusalem. Et
    erit in die
    illa, ponam
    Hierusalem
    lapident
    oneris
    cunctis
    populis;
    omnes
    qui
    levabunl
    eum,
    concisione
    lacerabuntnr,
    et
    colligcnlur
    adversum eamomnia
    rgna
    lerrae. Extendit Dominus ccelumvelut la-
    bernaculum,
    cl secundum Psalmistamsicut
    pellem.
    Sicut enim
    pelliscorpus
    animalis
    undiqueciicumdal,
    sic coelumsuo ambiiu conlinel. Fundavit
    terrain,
    quae
    mdia el ima esl omnium
    elemenlomin, quia
    immobilemeamet in sua molesiantemconsiituit.
    Finxit
    spirilum
    hominis in
    eo,
    idest animam
    incor-
    pore
    hominis
    posuil,
    el ex duabussubslanliis anima;
    et
    corporis ,
    unum animal
    compegit. Spiritus
    enim
    hic
    pro
    anima
    ponitur.
    Isie
    itaqueiiniversitatis
    Crea-
    tor elDominus
    dicil, juxta
    litleram
    posilurum
    seHie-
    C
    rusalem
    superliminarc crapuke
    omnibus
    populis
    in
    circuilu,
    ul
    qui
    limen
    ejus altigerit,
    inebriclur et
    corruat,
    vel cliam
    ipsum superliminare
    corrual in
    eum, qui
    cum
    altigerit.
    Sed et J udas
    captus
    ab
    hoslibus,
    et inillorumtransiens
    socielalem,
    obsessa
    Hierusalem civilate sua
    , cogelur
    obsidere
    ipsam
    suamcivilatem. Ponet
    quoque
    Dominus
    ipsam
    Hie-
    rusalem
    lapidem
    oneris cunctis
    populis, quamqui
    levare
    voluerit,
    eoncisionelacerabilur.Moseslurbium
    PalaDSlina;
    (ut
    dicit bealus
    Hieronyinus)
    ul in castel-
    liset vicis
    ponanlur
    rolundi
    lapides gravissimi pon-
    deris,
    ad
    quos juvenes
    exerceri
    soient,
    et eos
    pro
    suarumvirium levare
    qualilaie, aliusque
    ad
    genua,
    alii ad umbilicum
    , quibusdamusque
    ad buiiieros et
    caput,
    nonnulli
    super
    verticem erectis
    junctisque
    ^
    manibus
    exlollere, magnitudiiiem
    suarumviriumboc
    modo
    probantes.
    Est
    ergo
    sensus : PonamHierusa-
    lem
    quasi gravissimumlapidem
    cunctis
    genlibus,
    ut
    quasi
    adludumsublevandi
    lapidis,
    sic ad
    capiendain
    eam
    congregentur,
    et suamvirlutemoslenclant. Sed
    necesseeril ut dumlevalur
    lapis,
    idest dum
    oppu-
    gnatur
    Hierusalem,
    ipso
    nisuet elevalionc scissuram
    vel rasuram
    aliquam
    in levanlium
    corporibus
    dere-
    .linquat.
    In die
    illa,
    dicit
    Dominus, perculiam
    oinnent
    equum
    in
    sluporem,
    et ascensorem
    ejus
    iuamentiam,
    el
    super
    domum J uda
    aperiam
    oculos meos
    ,
    cl
    omnem
    equum populorum perculiam
    caccilale.

    Indie illa,
    hoc est in
    tempore quo
    obsessa fucril
    2G3 I1AYM0NISHALBERSTAT.EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL.
    264
    Hierusalem,
    ila ul J udas
    quoque
    obsidereeam
    coga-
    A
    tur, percutiel
    Dominusomnes
    equos
    adversariorum.
    In
    sluporem,
    id
    est,
    ut
    stupeanl
    omnes
    qui
    eos
    viderintessepercussos
    ; sive, percutiel
    in
    stuporem,
    ut
    quasi stupidi
    el
    absque
    sensu
    efficiantur,
    et ascen-
    sores eorum in
    amentia,
    hoc est tanta
    magniludine
    formidinis
    prementur,
    ut verianlur in amentiam.
    Super
    domum
    J uda, qui
    contra suam civitatem
    facere
    cogebant, aperiet
    Dominus
    oculos,
    id est
    respectum miseralionis,
    ut eos
    dignos
    faciat suo
    aspeclu,
    et oculorumsuorum illuslret lumine.
    Spi-
    ritualiter
    equi, quando
    inmalarn
    partemaccipiuntur,
    luxuriosos
    alque superbos dsignant.
    Horumascen-
    sores sunt
    dxmones,
    vel falsorum
    dogmatum
    ma-
    gistri, qui
    omnes vertenlur in
    stuporem
    et amen-
    tiam,
    ut convincantur nullamhabuissc
    scientiam,
    et
    "
    oppriment
    eos
    palpabiles lenebros,
    sicut
    quondam
    ^Egyptum. Super
    domumaulem
    J uda,
    id est confi-
    tentes
    Doininiim, aperiet
    Dominusoculos
    suos,
    id
    est miserebitur illi damanti adse :
    Respice
    in me
    el miserere mei.
    r Et dicent ducesJ uda in cordesuo : Corfortcntiir
    mihi habitalores Hierusalemin Dominoexerciluum
    Deoeorum.>Cum
    (inquit)aperuerit
    Dominus
    super
    J u-
    damoculos
    suos,
    etmiserlus
    fueriteorum,tuncduces
    J uda
    qui
    erant inobsidionecontra
    Hierusalem,
    coacli
    at)
    hoslibus,
    facient vota in
    cordibus, quia loqui
    libre non
    audebunt,
    ul
    super Hierusalem, quam
    dfesidenl,
    et
    ipse
    J udas vincat cumcivibussuis. Tro-
    pol'ogice
    duces J uda sunt
    aposloli,
    viri
    apostolici,
    ,
    caeteriquedoctores, qui praesunt
    exercilibus Chrisli.
    lli nolunt habere alios
    auxiliatorcs,
    nisi babitatores
    Hierusalem,
    id est
    ortbodoxos el calholicos
    viros,
    cosque optant
    conforlari in Domino Deosuo. De
    his ducibus unus fuil
    Petrus, qui
    invenil Marcum
    habitaiorem Hierusalem: Paulus
    quoque
    et
    ipse
    dus
    egregius
    babuit
    Timotheum,
    Titum
    , Lucam,
    veros
    Hierosolymitas,
    et cumeis orbemterraruin subdidit
    Christo.
    In die iLo
    ponam
    ducesJ uda sicut caniiuum
    ignis
    in
    lignis,
    el sicul facem
    ignis
    in
    feno,
    et devo-
    rabunt addexteramet ad sinistram omnes
    populos
    in
    circuilu,
    el habilabilur Hierusalem rursum in
    locosuo in
    Hierusalem,
    el salvabit Dominuslaber-
    nacula
    J uda,
    sicut in
    principio,
    ut non
    magnifie
    glorietur
    domus
    David,
    el
    gloria
    habitantium Hie-
    rusalemcontra J udam. Cum
    inquit,
    ducesin
    J uda,
    qui
    necessitate cum
    hostibus erant contra Hierusa-
    lem,
    haecvola
    fecerunt,
    lune
    ego
    Dominuslantam
    eis dabo
    forliludinem,
    ut
    quasi ignis ligna,
    et sicut
    fax
    fenum,
    sic dvorent
    omnes adversarios in cir-
    cuilu,
    ut
    peracla
    Victoriahabitetur rursus Hierusa-
    lem,
    el instaurentur labernacula
    J uda,
    id est cas-
    tella,
    vici et
    oppida quae
    vaslala
    fuerant,
    ut do-
    musJ uda
    (id
    estfamilia
    regia, quae
    deDaviddescen-
    dunt)
    et
    inclyli
    ac
    potentes
    de Hierusalemnon
    glo-
    rienlur contra
    J udam, tanquam
    suo
    imperio
    et
    con-
    siliis
    regatur,
    sedsciant
    quia
    Dominussit rex eorum
    alque
    Victoria. J uxta
    allegoriam,
    cumDominusde-
    A
    derit
    pacemEcclesiae,
    et liostes
    ejus
    in
    stuporem
    et
    in amentiam
    verterit,
    erunt duces Ecclesiaesicut
    ignis
    in
    lignis,
    et sicut faces in feno
    excoquentes
    omne
    vitium,
    et
    lignainfructuosa,
    id est omnia
    per-
    versa
    dogmala consumenlur,
    et devorabunt a dex-
    tris et asinislris eos
    qui
    noluerunt mdiumvirlulis
    iter tenere. Omnis enim virius in meditullioest. A
    dexlris aulemet sinistris
    sunt,
    qui
    aut
    plussapiunt,
    aul minus
    quamoportet.
    TuneEcclesia
    receplura
    est
    prislinamgloriam,
    et
    labernacula,
    id est convenins
    fidelium, per
    lolum orbem
    inslaurabunlur,
    nec sibi
    tribuent
    magislri
    hanc
    gloriam, tanquamper
    eos
    pax
    haecEcclesiae
    venerit,
    sedDomino
    assignabilur
    omne
    gaudium
    et
    prosperilas
    fidelium.
    <Indieilla
    proleget
    Dominus habilatores Hieru-
    B
    salem,
    et erit
    qui
    oflenderit ex eis in dieilla
    quasi
    David,
    et domus David
    quasi Dei,
    sicut
    anglus
    Domini in
    conspectuejus [eorum|.
    In illo
    (inquil)
    tempore,
    cumDominoauxilianie J udavicloriamob-
    tinueril,
    proleget
    Dominus habilatores
    Hierusalem,
    qui obsidebanlur,
    et sicomnia mulabuntur in me-
    lius,
    ut
    qui
    offenderit ex eis
    Deum,
    el
    putatur
    vilis-
    , simus,
    sit
    quasi David,
    idest
    quasi
    famiiia
    regia,
    et
    qui
    de domo est
    regia,
    sil
    quasi
    de domo
    Dei,
    id
    ;
    est sicut nunlius Domini in
    conspectu
    eorum
    qui
    eos
    [
    illo
    tempore
    videbunt. Altiori
    sensu,
    cumDominus
    i
    Ecclesiamsuamde
    perseculorum
    manibus liberave-
    ! rit,
    hi
    qui
    in
    persecutione
    constantes
    exsliierunt,
    tam
    gloriosi apuo
    omnes
    erunt,
    ul
    qui
    miniums
    fuerit,
    et sicut homo
    qui
    verbo vel facto Deumof-
    .
    fenderit,
    sit inordine
    magislrorum
    :
    magislri
    vero
    5
    sinl
    quasi
    domus
    Dei,
    et sicut
    anglus
    transformalus
    f
    in
    evangelicamdignitatem.
    i
    i Et
    erit,
    in die illa
    queeram
    conterere omnes
    i
    gentes, quae
    veniunt contra Hierusalem.
    Quod
    c
    dicit,
    quaerere
    seconterere omnes
    gnies,
    inbonam
    s
    partem accipiendum
    est. Conteril enim Dominus
    t nonad
    perdilionem,
    sedad
    emendalionem,
    ut dsi-
    stant
    persequi Hierusalem,
    et exhoslibus eflicianlur
    n oves.
    Et effundam
    super
    domum
    David,
    et
    super
    s habitalores Hierusalem
    spiritumgraliae
    et
    precum.

    n Per effusionis
    largitalem
    dantis
    ostendit, quia
    Deus
    graliam Spiritus
    sancli
    tribuit,
    de
    qua
    Paulusdicit

    e n
    Charitas Dei diffusa est incordibus noslris. El
    :-
    per
    alium
    prophetam
    dicilur : Effundamde
    Spi-
    i,
    rilu meo
    super
    omnem carnem.
    Et
    bene,
    cum
    >- dixisset
    spiritum gratiae,
    addidit
    precum,

    n
    quia quos Spiritus
    sanclus
    repleverit,
    ros stalimad
    it adorandumaccendil. Haecel inChrisli resurreelione
    impieta
    sunt,
    et
    quolidie implenlur
    in Ecclesia.
    i- Et
    aspicient
    ad
    me, quem
    confixerunt,
    el
    plan-
    >-
    gent
    eum
    planctu quasi super unigenitum,
    el dole-
    i- bunl
    super eum,
    ut doleri solet in morte
    primo-
    genili.
    Inlroducit
    prophela ipsum
    Dei Filiumma-
    i-
    nifeslissime de se
    loquenlem
    : <
    Aspicient
    ad me
    i-
    quem
    confixerunt.- Hocautemet ad
    tempos
    Do-
    n minicae
    passionis,
    et addiemnovissimi
    judicii potest
    ;- referri. Dominoenimin cruce
    posito,
    nulli dubium
    <2G5 ENARRATIO
    IN
    ZACHAR1AMPROPHETAM. 2GG
    quin pii quoque
    et fi.eles eum
    aspiciebant,
    el
    j
    maximo
    super
    eummovcbanlur viscerabiliier dolo-
    re;
    sednon
    injudicio aspicient
    adeumin
    majestalis
    suae
    gloria
    venienlem,
    quem
    confixerunt in
    cruce
    clavis,
    et
    plangent
    ac dolebunt maximo
    planctu
    et
    dolore, sicuti in morte
    unigeniti, cujus
    acerbo
    fnneri
    ingens
    a
    parenlibus
    luctus
    impenditur.
    Plan-
    gent itaque
    J udaei
    quasi super unigenito, vel,
    ut
    SeptuagintaIranstulerunt,

    primogenito.
    >Chrislus
    enim
    unigenilus
    est secundum
    proprietalem
    rialurae:
    per
    divinitaiemunicus
    Patris,
    per
    humanitatem
    unicus matris. Estet
    priraogenilus, quia,
    ut
    J oannes
    clicil :
    Primogeuitus
    est ex
    rnorluis,
    et
    princeps
    regum
    terrae.
    Indieilla
    magnus
    erit
    planctus
    in
    Hierusalem,
    sicut
    planctusHadremmon,
    in
    campo
    Magcddom,
    et
    1
    .plangent
    terrae familiae
    ,
    et familiaeseorsum: fa-
    miliaedomusDavid seorsum
    ,
    et mulieres eorum
    seorsum: familiaedomusNathan
    seorsum,
    et mu-
    liereseorumseorsum: familiaedomusLevi
    seorsum,
    etmuliereseorumseorsum: familiaeSemei
    seorsum,
    et muliereseorumseorsum.
    Hadremmonurbs est
    juxta J ezrael, quae
    nunc
    Maximianopolisdicilur,
    sila in
    campoMageddo,
    in
    quo
    occisus est
    J osias
    rex
    juslissimus
    aPbaraone
    Nechao, super quo
    J ere-
    mias luclum maximum
    fecit, cujus
    eliammcminit
    in libro
    Lameniationum,
    dicens :
    Spiritus
    oris
    nostri ChrislusDominus
    captus
    est in
    peccatis
    no-
    slris,
    cui diximus: Subumbratuavivemusin
    genli-
    bus,
    licet
    hoc, juxlaspiritualemsensum,
    referatur
    adDorninumsalvalorem. Sicut
    igilur
    tune
    magnus
    (
    fuit
    planctus
    in urbe Hadremmon
    ,
    ita
    magnus
    planctusrevocabitur,
    occiso
    Salvalore,in Hierusalem.
    Quod
    vero
    sequilur
    :
    plangent
    familiaeet
    familiae
    seorsum,
    hoc inuuit
    quod
    in
    lempore
    tribulalionis
    non
    debent, qui
    uxores
    habent, operi nupliarum
    seivire. Namet in Genesi
    legilur, quia impendenie
    diluvio dicitur ad Noe:
    Ingredere
    in arcam tuet
    filii
    tui,
    uxor tuaet uxoresfiliorumtuorum
    ; primum
    ponenspatrem
    cum
    filiis,
    deinde
    separalim
    uxorem
    patrs
    et uxoresfiliorum. Et nunc
    igilur separantur
    abusoribus familia
    David,
    el familiadomus
    Nathan,
    et familiadomus
    Levi,
    et familiadomus
    Semei,
    ut
    plangantunigenitumChristum,
    contra
    quem
    clama-
    verunt,
    t
    Sanguis ejus super nos,
    et
    super
    filios
    nostros.
    In David
    quidem
    domus
    regia,
    hocest
    tribus
    J uda, accipitur ;
    in Nathan
    prophelia;
    in
    Levi ordo
    sacerdolalis,
    quia
    de Levi
    stirpe
    orlum
    est sacerdolium
    illorum;
    in Semei doctores desi-
    gnaniur ; quia
    tribus de
    qua
    fuit Semei doclrinae
    et
    magisterii privilegium
    tenuil.
    Quod
    vero se-
    quilur
    :
    Omnes
    familiae,
    reliquoefamiliae,
    etfamiliaeseor-
    sum,
    et muliereseorum
    seorsum,
    >omnes
    reliquas
    familias
    o-uvovuptJ j comprehendit, qaae
    nullumha-
    bent
    privilegiumdignilatis.
    Haecdictasunt secundum
    quod
    abHebraeis
    exponuntur.
    Dicendumnunc
    quo-
    modo a docloribusEcclesiaead diem
    judicii
    refe-
    ranlur. In die
    (inquil)
    illa,
    hoc est in
    lemporeju-
    TATROL,GXVII.
    A dicii,
    cumJ sus Chrislus in
    majestate
    sua
    venerit,
    et
    sligmatapassionis
    in
    corpore
    suoomnibusesten-
    derit, ipsamquoque
    crucemmanibus
    angelieis
    de-
    portatam
    ab omni mundovideri
    fecerit,
    erit
    plan-
    ctus
    incomparabilis, plangenlibus
    omnibus
    quod
    Dominus el Creator suus tanta et tam
    indigna pro
    indigniselpeccatoribussustinuerit.
    Erunt
    itaque
    ibi
    quatuor
    ordines
    plangentium
    :
    per
    familialdomus
    David, designalur
    ordo
    regalis
    et omnium saeculi
    dignilalum;
    in hoc ordine
    quidam
    erunl
    justi
    et
    electi, qui populum
    sibi
    commissuin,
    secundumDei
    volunlalem/bene regerestuduerunt, qui
    designantur
    per
    viros:
    per
    faniiliamdomus
    Nathan, indicant ordo
    doctorumEcclesiae. Nathan
    quippeprophela tempo-
    ribus
    David,
    el idcirco
    per
    eum doctores intelli-
    g guntur, quos apostolus
    Paulus
    propbelas vocat; in
    hoc
    quoque
    ordine alii sunl
    quasi viri, verbumDei
    sincre
    proodicantes;
    Iii
    accipiuntur pei viros,
    alii ex
    sua
    praedicatione
    laudemvel
    muneris mercedemab
    homnibus,
    nona Deo
    quaerenles, qui signantur per
    mulieres :
    per
    faniiliamdomus
    Levi, innuitur ordo
    sacerdotalis,
    et omnis
    ecclesiaslicorum
    graduum
    dignitas.
    Inter hos
    quoque
    similiter alii sunt Deo
    placenles,
    et viriliter inlucrandis
    animabus
    invigi-
    lantes,
    alii
    quasi
    feminaeenerviter
    vivenles,
    et
    perditionem
    animarum
    minime
    curantes;
    per
    fanii-
    liamdomus
    Semei, designalur
    ordo
    laicalis; Semei
    quoque
    in medio
    populi habilabat,
    et domus suae
    tamencuram
    gerebat,
    ideo
    per
    hune illi
    signantur
    qui
    saeculari
    degunt
    conversalione
    ;
    sed in hocor-
    C dinesunt boni
    qui appellanlur
    viri
    ;
    sunt et
    reprobi
    qui mulieres dicuntur : sic lune in
    judicio
    singuli
    pro
    raerilorum
    qualilate
    distinclis
    stalionibus,
    alii
    ad dexleram
    collocabuntur
    coronandi,
    alii statuen-
    lur ad
    sinislramdamnandi. Omnes
    itaque plangent,
    sed
    justorumplanctus
    vertetur inaeternamexsulta-
    tionem, reproborum
    autem in
    nunquam
    finiendam
    plorationem.
    CAPUT XIII.
    Indieillaeril fons
    patens
    domui
    David,
    et ha-
    bitantibus
    Hierusalem,
    in
    ablulionem
    peccatoris
    et
    menstrualae.
    Fous iste
    patens
    domui
    David,
    se-
    cundumbeatum
    Hieronymum,
    scienliaest
    Scriptu-
    rarum, qui
    fons
    patet
    domui
    David,
    omni
    Ecclesiae.
    D
    lpsa
    est enimdomus
    David, quia
    ineahabitat manu
    fortis et visu
    desiderabilis. Hicest fons
    quem
    Eze-
    chiel
    propheta
    se vidisse dicit
    egredientem
    de
    templo,qui
    crevit in
    magnumfluvium,
    et
    perrexil
    ad
    solitudincm
    genlium,
    ut illam
    irrigaret
    divinaescien-
    tiacfluentis. Hic fons
    palet
    in ablutioncm
    pecca-
    toriset
    menstrualae, ut,
    percepia fide,
    renascamur
    in
    Christo,
    et in
    aquambaptismi
    noslra abluaiitur
    delicta. Secundumbeatum
    Gregorium,
    fons iste
    largissima
    est Dei
    misericordia, patens
    domui Da-
    vid,
    idest universaeEcclesiae
    ;
    in ablulionemmen-
    strualae,
    et
    ejus qui jam concupitum
    scelus
    opre
    perpetravit, quem
    vocal
    peccatorein,
    et eum
    qui
    malum
    opus
    inanimoex deliberatione
    concepit,
    sed
    9
    267 HWMONIS HALBEUSTAT.EPISC. OPP. PARS 1.
    -
    COMMENT.B1BL. 28
    nccdum
    ad rnVctum
    perduxit, quam
    vocavit men- l
    struatam. Menstruala elenimel allerius carnenon
    tangitur,
    et sua carne
    inquinatur.
    Talisest anima
    passionibus
    vitiorum et voluntalis malae sordibus
    foedala.Omnibus
    ergo patet
    misericordia Dei.
    Et erit in die
    illa,
    dicit Dominusexercituum:
    Disperdam
    nomina idolorumde
    terra,
    et nonme-
    morabunlur
    ultra,
    et
    pseudoprophelas
    el
    spiritum
    inimundumauferamdeterra. Indie
    illa,
    un Chri-
    slus Ecclcsiamsuam
    salvavcrit, disperdet
    nomina
    idolorum de
    terra,
    sive
    quae
    manuarlificis
    sculpta
    sunt,
    sive idola
    pravorumdogmauin, quae
    abhaerc-
    licis conliclasunt. Sicut enimfiunt idolamanuarli-
    ficis,
    ila hxrelicorum
    perversa
    doctrina in idolum
    vertitur, qui pro
    Christoadorant Anlichristum. Au-
    fcret
    quoque prophelas
    falsos,
    idest idolorum sa- I
    cerdotes, quos
    c:hnici
    prophtas
    vel vales
    appcl-
    lant. Auferet et
    spiritum immundum, qui
    in im-
    mundorumcordibus
    requiescit,
    ut
    jam
    neniinem
    per
    fanalicos et divinosvaleanl
    decipere.
    El
    erit,
    cum
    prophetaverit quispiam
    ultra : di-
    rent ei
    pater ejus
    et mater
    ejus, qui genuerunt
    eum:
    Non
    vives, quia
    mendacium locutus es in nomine
    Domini
    ;
    et
    configent
    eum
    paler ejus
    et mater
    ejus,
    genitoresejus,
    cum
    prophetaverit.
    Cumhxc
    quae
    supra
    dicta sunt
    implela fuerint,
    et nominaeorum
    dispersa,
    falsi
    quoqueprophetx
    et immundi
    spiritus,
    qui per
    eos
    loquebantur,
    fuerint
    sublali,
    si
    quis
    ul-
    tra ex
    persona
    Domini
    prophetare lenlaverit,
    conti-
    nuo
    paler
    et mater obliti
    paierni
    et materni
    affeclus,
    ul Dei
    impleanl volunlalem, profrent
    contra filiumC
    morlis
    sentenliam,
    nec
    exspeclabitur publicumjudi-
    cium,
    sed
    ipsorumpropinquorumjudicio
    damnabi-
    tur, qui
    ausus fucril
    prophetare.
    Et erit : Indieillaconfundentur
    prophetx,
    unus-
    quisqne
    ex visione sua cum
    prophetaverit
    : nec
    operientur palliosaccino,
    ul menliantur. Cum
    (in-
    .juil)
    conviclusfucril ille talis
    prophelaquod
    falsum
    loculus est in nomine
    Domini,
    erum contrario
    exilu,
    confundelur ex falsasua
    visione,
    nec
    operie-
    tur
    pallio
    saccino. Hicenimerat habitus
    prophela-
    rum: vesliebanlur
    cilicio,
    cum
    populo poenilentiam
    annuntiabanl,
    sicut
    legimus
    fecisse Isaiam
    propbe-
    tam.
    Ergopseudoprophela
    hune habitumnonaude-
    bil
    assumere,
    el simulareseesse
    propbetam.
    <Seddicel >
    quodsequitur
    : Nonsum
    propheta,
    *
    homo
    agricola ego
    sum:
    quoniam
    Adam
    exemplum
    meum ab adolescenlia mea. Et dicelur ei. >Homo
    (inquil)
    sum
    agricola,
    terram scindons
    vomcre,-el
    IIi
    subjaceosenteniiae,quae
    emissaest inAdam
    pec-
    canlem, quando
    ei dixil
    Dominus,
    In sudorevul-
    tus
    lui,
    >etc. Cumse
    professus
    fueril
    prophetam
    non
    esse,
    sed
    agricolam, inlerrogabit
    eum
    aliquis,
    et di-
    cet :
    Quid
    sunt
    plagae
    istx in mediomanuum lua-
    rum? Cur
    (inquit)
    confixuses clavis? Nam
    supra
    dicilur, quod genitores
    sui eum confixerant cum
    prophelaret.
    Si
    ergo (ail)
    non es
    propheta, quod
    peccasli
    tuut huic
    poenacsubjaceres
    ?
    Propler
    hoc
    fortassisChristumDorninumJ udxi
    adjudicaverunt
    A cruci,
    velut
    pseudoprophelam,
    *t hoc est
    quod
    dixe-
    runt : Nos
    legem habemus,
    et secundum
    legem
    dbet mori. >Lexenimnon tantum illi
    quinque
    li-
    bri
    Moysi,
    sed et
    prophetae
    et
    psalmi
    lexdicuntur :
    undeDominusin
    Evangelio
    : Nonne
    (inquit)
    scri-
    plom
    est in
    lege
    vestra :
    Egodixi,
    Dii
    eslis,
    >
    cum
    hocin
    psabnisscriplum
    sil?
    Respondebil
    ille: el di-
    cet : His
    plagalus
    sumindomoeorum
    qui diligebant
    me.
    Qua-responsionc
    lantamillo
    lempore
    oslendil
    verilalis fuluram
    custodiam,
    ul nec ille
    qui
    suovilio
    damnatus
    fuerat,
    audeat
    menliri, sedreete
    seper-
    pessum
    omniafateatur. Haec
    (inquit)
    vulneravel ci-
    ealricesindomo
    parentumaccepi,qui
    me
    diligebanl
    ;
    condemnaLusnon
    odientium,
    sed amantium me
    ju-
    dicio.
    B
    i Framca suseitare
    super pastorem menm,
    et
    super
    virum coboerenlem
    mihi,
    dicit Dominus
    exercituum :
    percute pastorem,
    et
    dispergenliir
    oves : el converiam manummeamad
    parvulos.
    >
    Framea,rhomphxa,
    id
    estgladins
    bis
    aculus, quam-
    vis
    quidam
    lanceamvelinl
    accipere. Imperat ergo
    Dominusframeae,ulsusciielur super pastorem, quoi
    nullus dubitat esseChristum. DeusenimPater
    pro-
    pler
    nimiam cbarilalem
    qua genus
    humaoum di-
    lexit, prxordinavit
    ante saccula
    per
    Filii mortem
    mundum
    redimere,
    eliam in
    pleniiudine tempo-
    rum
    opus
    suaemisericordix acclrt
    adimplcre.
    Praecipit itaque
    frameaesive
    gladio, quem
    vel
    pas-
    sions
    dolorem,
    vel
    mortem,
    vel cerle
    ipsam
    J udoeo-
    rummalitiam
    possumusaccipere,
    de
    quaipse
    adPa-
    C tremloquitur
    :
    Erueaframeaanimmmeam. Susci-
    talur haecframea
    super pastorem
    Christum
    prxcepio
    Patris,adquemdicilur: Quemtupercussisii, persecuti
    sunt. Suscitatur et
    super
    virum
    cohaerenlemilli,
    idest
    DeoPatri : filius enim
    semper
    cohaeret
    Palri,
    sicut
    ipse
    dicit :
    Ego
    in
    Paire,
    et Pater in me est. >
    Cohaeretaulem
    illi,
    non
    per conjunctionem,
    sed
    per
    ejusdem
    substanlix unitatem. Et notandum
    quod
    hic
    Pater introducilur
    prxcipiens,
    m
    Evangelio
    veroDo-
    minus
    ipseloquens
    inducitur: Perculiam
    pastorem,
    et
    dispergentur
    oves.
    Poslquam ergo
    bonus
    pasior
    percussus est,
    et vir cohxrens Deoin cruce
    suspen-
    sus
    est, dispersae
    sunt oves
    aposloli,
    et si
    qui
    erant
    credentium,
    tuneverlil manumad
    parvulos, quibus
    dixerat : Nolite
    limere, pusillusgrex,
    etc. Par-
    D
    vuli erant
    aposloli, cxlerique
    Domini
    seclatores,
    qui
    simplices
    et innocentes el malilia
    parvuli,
    vel
    qui
    adhuc ad
    comparationeminfidelium, qui
    iniiumera-
    biles
    erant, paucissimi
    videbantur. Adhos
    manum,
    idest
    operationemconvertit,
    ut illos
    salvaret,
    el in
    illis
    passionis
    suaeulililatem
    fruclumqueperficeret.
    Unde
    sequitur
    :
    t Et erunt in omni
    terra,
    dicil Dominus:
    partes
    duseinea
    disperdenlur
    et
    dficient,
    el lerlia
    pars
    relinquetur
    in ca. Dux
    parles
    sunt J udaeorumet
    gentilium, quaepariter perierunt
    el
    defecerunt,
    et
    implelum
    est
    quod
    in
    psalmis
    diclum est : Sal-
    vumme
    fac, Domine,
    quoniam
    defecil sancltis.
    Terlia autem
    pars
    esl hxc credentiumtamexJ u-
    29
    ENARRATIOIN ZACHARIAMPROPHETAM. 270
    tlaeis
    quam
    ex
    genlibus populis
    reliclus vitseet
    sa-.
    iuli.
    Et ducam terliam
    partem per ignem,
    et uram
    eossicut uritur
    argentum;
    et
    probabo
    eossicut
    pro-
    featur aurum.
    lpsa(jnquit)
    tertia
    pars, qux
    relin-
    quelur
    in
    terra,
    ducelur
    per ignem
    tribulationis,
    et
    tenlabUur,alqueaffligetur;
    nonutconsumantur.sed
    ut
    probentuT
    ut aurumet
    argentum, etpossint
    dicere
    cumPsalmista; Probasti
    nos,Deus,
    etc. Siveducen-
    tur
    per ignem
    illum
    quem
    Dominus misit in
    terram,
    Hde
    quo
    dickur : <Illevos
    baptizabit
    in
    Spiritu
    sau-
    cto et
    ign.
    Ducentur
    itaque per.ignem Spiritus
    sancli,
    ut
    quidquid
    meis
    fragile
    est et fluidumare-
    scat et
    soiidetur,
    ut nullis
    possit
    adversitalibas su-
    perari.
    <
    Ipse
    vocabit nomen
    meum,
    et
    ego
    exau-
    diam eum. Dicam:
    Populus
    meus
    es;et ipsedicet;
    Dominus Deus meus.
    Cum
    ( inquit ) probali
    fuerint
    parvuli,
    ad
    quos
    convertit manum suam
    Dominus,
    et
    per
    eosomnisnalionumturbacredide-
    rit,
    tune in secredentium
    populusvocabit,
    hoc est
    invocabit Christumnomine
    suo, quod
    est
    J sus,
    id
    st
    Salvalor, quod
    sauclum
    nomen, quod
    vocalur
    J sus,
    salvator sit omniumsaeculorum.
    Ipse
    eliam
    Deusostendens
    placitam
    sibi eorum fidemet devo-
    tioncm,
    dicet : Tues
    populusmeus, quem
    noviexno-
    mine, populusquerespondebit:
    DominusDeusmeus.
    CAPUT XIV.
    Ecce dies veulent
    Domini,
    et dividentur
    spolia
    tua in medio lui
    ;
    et
    congregabo
    omnes
    gentes
    ad
    J rusalemin
    praelium,
    et
    capietur
    civitas,
    et vasta-
    buntur
    domus,
    et mulieres vielabuntur
    ;
    et
    egredie-
    tur mdia
    pars
    civitalis in
    captivilalem,
    et
    reliquum
    populi
    nonauferelur ex urbe.
    Postquam propheta
    de
    passione
    Domini introduxit
    loquentem
    DeumPa-
    trem, coHsequenter
    et deexcidioHierusalemex voce
    ejusdem
    Domini
    loqui incipit,
    ut ostendat subversio-
    nein illam
    propler
    Dominicainnecem
    evenisse.
    Dies
    aulem
    quos
    venturos
    coraminatur, tempus
    illudest de
    quo
    Isaiasdicit : DiesDemini
    indignalioneplenus,
    et
    irxfurorisqueadponendasgentesinsolitudinem.aper-
    lissime
    lenipus
    dicensullimx
    captivitaiis. Quod
    aulem
    dicit:Dividenlur
    spolia
    inmedio urbis
    caplae,
    nonso-
    lum
    capietur
    Hierusalem,
    sedet cunclanefariain ea
    perpetrabuniur.
    Vastabuntur domus
    habitatorum,
    et
    mulieres
    violabuntur,
    ad
    majorera
    doloremmarito-
    rum, qui
    suisuxoribus subvenire
    nonpoluerunt, quo
    nihil crudeliushoslilisimmanilas
    agerepotest.
    <El
    egredietur
    Dominus,
    et
    prxliabitur
    contra
    gentesillas,
    sicut
    prxliatusest
    in diecerlaminis : et
    stabunt
    pedesejus
    in die illa
    super
    monteraOliva-
    rum,
    qui-est
    contraHierusalemadorientem. Cum
    audimus
    egredi
    vel slare
    Deum,
    sive
    aliquid taie,
    nondebemusineo
    corpus
    aul
    aliquem
    molumcor-
    poralemcogitare.
    Deuseniin
    incorporeusest,
    de
    quo
    Apostolus
    :
    Rgi
    aulem
    sxculorum,
    etc. Et in Evan-
    gelio
    Dominus: Deus
    (inquil) spirilus
    est. Cum
    ergo
    Dominusin
    Scripturis
    stare vel
    ambulare,
    vel
    cummembrahumanahabere
    describitur, pro
    causa-
    rura varietate
    accipi
    dbet.
    Egredi
    enimdicilur vel
    A
    exsurgere,
    vel cumsanctos in tribulatione
    posilos
    librt,
    vel cum
    perseculores
    illorum
    justa
    ultione
    condemnat. Ait
    ergoProphela,
    <
    Egredietur
    Domi-
    nus,
    i hocest clemenliamsuamet
    mansueludinem,
    quamper
    aaturara
    habet,
    dimittendo
    peccata
    niani-
    fesiabiu Cumenim
    ipse
    naturaliler dulcis
    sit,
    nostro
    vitiofit
    amarus, quia
    nobismala
    propeccalispatien-
    tibus amarus esse videlur.
    Dominus
    qui semper
    idem
    est, qui loquitur per Prophetam
    :
    Ego
    sum
    Deus,
    et non
    mutor,
    >nunc dicilur
    egredi
    et
    prx-
    liari sicut in die
    cerlaminis, quando pro populo
    Isral
    dimicavit,
    et Pharaonemsubmersit. Et sta-
    buntpedes ejus.
    Slare
    puguantis
    et
    adjuvantis
    est.
    Stabunt
    itaquepedes Domini,
    iUiset
    pro
    illis
    pro
    quibuspugnabal ;
    ambulat
    quoque
    et
    movelur, qui-
    B
    bus iralus
    est,
    sicul de Adam
    legimus, post cujus
    peccatum
    deambulabat Dominusadauram
    post
    me-
    ridiem. Slabat aulem non in
    valle,
    sed
    super
    mon-
    tera
    Olivarum, qui luminis, pacis,
    et misericordi*
    locus
    est,
    unde et amisericordianomen
    accepii.Ipse
    quoque
    monsest contraHierusalemad
    orientem,
    unde
    oobisoritur sol
    jusliliae.
    Hinc
    propheta
    : t
    Vobisti-
    menlibus nomen meum orielur sol
    juslitix,
    el sa-
    utas in
    pennis ejus.
    iste mons OlivarumChrislus
    est consilusillis
    olivis,
    de
    quibus
    in
    psalmo
    dicilur :
    <
    Filii lui sicut novellx olivarum. >
    Ipse
    oriens
    splendor
    Patris. Sicul enim
    ipse
    est
    janua,
    et
    ipse
    janitor, ipse
    via
    per quam
    venimus ad
    ipsum,
    sic
    ipse qui stat, ipse
    mens
    super quem
    stat.
    Et
    scindetur inons Olivarnm ex mdia
    parte
    sui ad
    Corientemet ad
    occidentem, praerupto
    grandi vald,
    et
    separabitur
    mdiummonlisad
    aquilonem,
    et m-
    dium
    ejus
    ad meridiem. Mons
    Olivcti, quem
    dixi-
    musChristum
    signicare,
    cumunus
    idemque
    sem-
    per sit, scindetur,
    hoc est divisionemfaciet duorum
    populorumper
    mdia
    ; pars qux
    scindetur adorien-
    tem Ecclesiam
    dsignt,
    in
    quam plantalae
    sunt
    olivaede
    genlibus, quarum
    una
    loquitur
    : <
    Ego
    autemsicut
    oliva, etc.;
    alia
    pars mdia, qux
    scin-
    detur ad
    occidentem, prxrupta grandi valle,
    circum-
    cisionis est
    populus,
    occidentem
    sequens
    litleram.
    Et nondicit
    simpliciler

    scindetur,
    >
    sed addilur :

    prxrupta grandi valle,


    hocest
    magnaperdilionts
    voragine;
    de
    quo
    Michxas
    prophela
    :
    Delrahamin
    valleui
    lapidesejus,
    idest
    Hierusalem,

    etfunda-
    "
    menta
    ejus
    revelabo. El
    separabitur
    mdiumraon-
    tis ad
    aquilonem,
    et mdium
    ejus
    admeridiem. Cum
    monsOliveli
    grandi voragine prxruplus fuerit,
    ita
    ut una
    pars voraginis
    ad
    aquilonem,
    altra ad au-
    strum
    respiciat, repente
    in
    ipsavoragine
    et
    prxru-
    pto,
    alia
    vorago rumpetur,
    el unam
    parlem separa-
    bit ad
    aquilonem,
    aliamad
    auslrum,
    et fiet
    prxru-
    ptum quadrangulum,
    ut
    quadrifaria
    in
    quatuor
    mundi
    plagas vorago
    illatendatur.
    <Et
    fugielisad
    vallemmontium
    eorum, quoniam
    conjungelur
    vallis inoniium
    usque
    ad
    proximum.
    >
    . Duoerant
    montes,
    videlicet mons
    lempli,
    et nions
    Sion, qui
    Dei montes vocabantur. Hocest
    quod
    di-
    cit ; <
    Kugietis
    advallem montium
    eorum. >
    Quod
    271
    HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS 1.

    COMMENT.BIBL. 272
    aulem
    sequitur:

    Quoniamconjnngettir
    vallismon-
    A
    litim
    usque
    ad
    proximum,

    oslendil
    quomodo vallis,
    quxprxruptis
    hincinde monlibus
    scindilur, usque
    ad
    montera
    templi, qui
    sanclus
    est,
    suain
    voraginem
    traheU Et
    fugietis
    sicut
    fugistis
    a facielerrxmo-
    lus in diebusOziae
    rgis
    J uda.
    Tangit
    historiam
    illiuslemporis,
    quandoOzias, rexJ uda,quialio
    nomine
    dielus est
    Azarias,
    illicitumsacerdetium sibi vindi-
    care conatus
    est,
    el ob hoc
    Ieprapercussus,
    et de
    templo
    a saeerdolibus
    ejectus
    est
    ;
    ob
    quamimpie-
    latem lerraemotus
    faclusest. Meminit
    hujus
    terrx-
    motus Amos
    propheta
    in
    principio
    sui
    volumins,
    di-
    cens : <VerbaAmos
    qui
    fuit in
    pasioralibus
    The-
    cuoe,qux
    vidit
    super
    Isral, in diebus
    Ozix, rgis
    J uda,
    ante duos annos terrxmotus. Hxc
    juxta
    He-
    brxorum tradilionem ad
    liiteram, qux
    omnia illi
    I
    putant
    inadventuChrisli
    implenda.
    Videndumnunc
    quidspiritualis
    doctorumEcclesioe
    intelligenlia
    con-
    tineat
    : montemOliveti diximus
    signicare
    Dorni-
    numChristum
    ;
    cum
    ergo
    monsiste divisusfuerit in
    orienlem et
    occidentem,
    boc est cum
    gentes (qux
    ,per
    orientem
    designantur) electoe,
    el J udxi
    (qui per
    occidentem
    inlelliguntur)
    fuerint
    reprobati,
    rursus
    alia scissura fiet
    aquilonis partis
    et
    australis,
    et
    aquilo jungetur occidenti,
    ausler orientali
    plagx
    so-
    ciabitur,
    et ad sinistram slabit
    circumcisio,
    ad
    dexleram
    populus
    Chrislianus. Nam
    per sinistram,
    aquilonemfrigidissimum
    et
    glacialem venlum,
    dia-
    bolus
    intelligilur, capul
    omnium
    reproborum, qui
    ad
    sinistram collocandi sunt in
    judicio.
    Per austrum
    vero
    dextrum,
    solis
    scmper
    luce et calore illu- I
    stratum,
    sancti
    iigurantur
    cbaritate
    ferventes,
    et
    veri solis
    gratia refulgentes, qui
    ad dexleram
    judi-
    cis slaluendi sunt. Uiuc
    sponsa
    inGanlicis canlico-
    rum dicit:
    Surge, aquilo,
    et
    veni, ausler,
    deside-
    ransaquilonem frigidum,
    id est diabolum
    recedere,
    et
    austrum,
    idest fervorem
    dilectionis,
    venire
    ;
    et
    .per
    Habacuc dieitur :
    Deus ab austro veniet. >
    Cum
    ergo
    tanla fuerit divisio duorum
    populorum,
    et alii ad orientem-et austrum,
    alii ad
    aquilonem
    et
    occidentemfuerint
    separali, jubemur fugere
    ad val-
    lem
    montiumDei,
    hoc est ad duo
    Teslamenta,
    quo-
    jiiam
    vallis,
    idest
    voragoqux prima
    factaest
    utriusque
    montis, jungelur
    ad
    proximum, sive,ut
    Sepiuaginta
    transluierunt,
    ad domum
    Dei, paradisum videlicet,
    et coelestemHierusalem.
    Quod
    vero
    supra posilum
    est : <
    Usque
    ad
    proximam,

    significat juncta
    sibi
    esseduo
    Teslamenta,
    sed non itaut ununi sint
    per
    omnia,
    sed
    magis
    vicina. Multumenimexveteri
    lege
    amisimus,
    nec observamus in
    Novo,
    et sicut terrx-
    jnolus sub Ozia
    rege
    mortalium corda
    perierruil,
    ita
    separatio duorum,
    orientis et
    occidentis,
    geu-
    tium et
    J udxorum,
    et rursum credentiumin vana
    fuie
    socielas, quamdesignavit
    orientis et australis
    divisionis
    conjiuiclio,
    in
    sluporem. metumque
    con-
    vertet
    animos, inscrutabilem.
    abyssum judiciorura
    Dei admiranlium. Cumaulemhoc factum
    fuerit,
    et
    J udxi
    gentesque
    in
    uumfyerint sociati,
    tune el
    veniet DominusDeusmeus ad
    judiciiim

    omnes.-
    A que
    sancti cumco. Et erit in die
    la,
    non erit
    lux,
    sed
    frigus
    et
    gelu,
    et erit dies una
    qux
    notaest Do-
    mino,
    non dies
    neque nox,
    et in
    tempore vesperi
    erit lux. >Cum Dominas venerit ad
    judiciurn,
    ut
    J oannes in
    Apocalypsi
    dicit : Ecceveniet cumniihi-
    bus,
    idest cum
    angelis
    ministris
    suis, et
    apostofis,
    el
    prophelis,
    in illa dieadventus
    ejus
    non
    erit'lux,
    sed
    frigus
    et
    gefu, refrigescente
    in
    omnibuscbari-
    tate et calore fidei
    intepescente. Poslquam
    omnes
    reprobi
    damnati
    frigus
    suum n inferno
    gehique
    pnrtaverint,
    erit unadies
    perptua sanclorum, non
    dies
    neque nox, nequaquam
    sibi vicissimnocle el
    die succedentibus.
    Qux
    dies nota est
    Domino,
    qu3
    Dominus dies omnium
    electorum,
    de
    quo
    Isaiasdi-
    cit : Nonerit solad lucendum
    per diem,
    nec
    spfen-
    B
    dorlunx illnminabit
    le,
    sedDeustuus erit libi inlu-
    cem
    sempiternam.
    Et Ps'almisia: t
    Meliorest dies
    una,
    etc. El in
    tempore vesperi
    erit lux
    ;
    cum
    omnes
    reprobos vesper
    et
    lenebra
    obscuraverint,
    i
    erit lux sanclis clectis Dei. Illa
    ergo
    dies notaest
    Domino
    ;
    non
    ergopotesl gnorarequodipse
    creavil.
    -
    Cumaulem dicit : Nota est
    Domino,
    oslendil
    ; ignola
    essehominibus
    ipsisqueangelis,
    dicenie Do-
    t
    mino : t Deilladienemo
    novit,
    nequeangeli.

    Eterit indieilla:Exibunt
    aquoe
    vivx de Hieru-
    1
    salem
    ;
    mdiumearumadmare
    orientale,
    et mdium
    ,
    earumad mare
    novissimum,
    in xslale et in
    byeme
    -
    -eriinl. Et erit Dominus rex
    super
    omiiemterram.
    1 Mare
    orientale, juxta
    liiteram
    ,
    mare Mortuum
    1
    dicit, quod
    Grxce
    Xtpiqo-a>),Tov,
    idest lacus bilu-
    -
    C minis
    dieitur,
    anobis Mortuummare
    vocalur, quod
    t nibil in eo
    possit
    vivere. Mare aulem
    novissimum,
    mare dieitur
    Tyrrhenum, quod
    ducit ad
    iEgyptmu,
    i-
    cl facit liltora Palxslinx. Hocest
    quod
    dicit :
    Aquoe
    -
    qux egredienlur
    vivx de
    Hierusalem,
    mdia
    pars
    '.,
    earum ibit -contra
    orientem,
    et cadet inmareMr-
    it
    luum,
    in
    quoi
    J ordanis influit
    ;
    mdia alia
    pars
    > decurret in mare
    occidentale, quod
    vocat novissi-
    i, mura, quia
    ibi finis est J udxx. Inxstaie et
    byeme
    >t
    erunt,
    ut nec
    gelu hyemis conslringantur,
    nec
    l- oestalis nimio fervore
    siccenlur,
    sed
    semper pleno
    - alveo fluant.
    Clinique
    hoc factum
    fucril,
    erit Do-
    te minus rex
    super
    omnem terram. J uxta sensnm
    la
    mysticum aqua: qux egrediuntur
    de
    Hierusalem,
    t,
    hoc est de
    Ecclesia,
    doctrina est Salvatoris
    ;
    dicit
    m
    "
    enim
    Prophela
    : DeSion exibit
    lex,
    >eic. Harum
    bi mdia
    pars
    ibit aJ mare
    orientale,
    id est ad
    popu-
    er
    lum
    J udxorum,
    qui primus
    lumen
    divinxcognilionis,
    ge quasi
    orlum
    accepil
    in
    apostolis,
    et
    per
    eosductus
    e- e.-t ad fidem
    ;
    mdium aulemearum ibit ad
    mare
    il, novissimam,
    idest
    occidentale,
    hoc est ad
    gentinm
    n- naliones. Per lias autem
    plagas
    orienlis et occiden-
    tia
    lis,
    omnes mundi
    partes
    debemus
    accipere,
    in
    qui-
    lis bus
    aquac
    divinx scienlix dcrivalx sunt. UndeDo-
    rt- minus :
    Multi,
    inquil,
    ab oriente el ab occidente
    m
    venient,
    et recumbent cum
    Abraham,
    etc. Possu-
    et mus
    quoqueper
    mare orientaleet mare
    novissimum,
    et
    utrumque
    Testamentum
    legis
    cl
    Evangelii accipere,
    ;s.-
    quod
    necesseest ut
    Salvatoris-flumine,
    idest
    spiri-
    2'5
    EN'ARRATIOIN ZACHAR1AMPROPHETAM. 27J
    tuali
    sensu, diilcescant,
    et amaritudinem
    deponanl
    i
    occideniis litterx. Hx
    aqux
    in xstate et
    hyeme
    erunt,
    quia
    nec in
    prosperitate, qux per oesiatcm,
    neque
    in
    adversitale
    perseculiohis, qux per byemem
    designalur, docliinacoeleslisnianare desislil.Nolan-
    ilum
    quod
    in
    Septuaginla
    non habclur in
    byeme,

    seJ invere et in a-slate


    erunt,
    el idcirco
    aquns
    vivas
    quidam
    ad
    baplismumreferunt,
    quod
    invere
    et ia
    xstate,
    id est inPascha et in Pentecoste
    ge-
    iteraliler abomni Ecclesiacelebratur. In die illa
    erit Dominus
    unus,
    et erit nomen
    ejus
    unum: et
    rtverieiur omnisterra
    usque
    ad
    deserlum,
    de celle
    Rhemmon ad austrumHierusalem: et
    exallabitur,
    et habilabit in locosuo a
    porta Benjaminusque
    ad
    locum
    porlx prioris,
    el
    usque
    ad
    porlam angulo-
    iMim: et a lurreAnanehel
    usque
    ad lorcularia
    rgis.
    1
    Et liabilabunt iii
    ea,
    el anaihema non erit
    ampliiis,
    sed sedebit Hierusalemsecura. Hxc omnia de
    exslruclione Hierusalem
    terreux,
    et de
    aquariira
    egressione, qux
    ad
    ulrumque
    defluant
    mare,
    J udoei
    et hxretici
    judaizaHles, quos
    Chiliaslas
    vocant,
    a
    numro mille
    annorum,
    quibus
    se
    pulanl
    cum
    Chrislo suo fliciter
    rcgnaluros
    in fine sxculi sibi
    repromitluut.
    Dicitenim
    quod
    cumChrislo inHieru-
    salemaureaet
    gemmala regnaverint, jam
    non sint
    klola,
    nec diversa
    cullura,
    sed erit Dominus
    unus,
    et
    ipse
    solus
    nominabilur,
    et omnis terra reverlelur
    ad
    anliquum
    statum,
    quando
    omnis terra incullaet
    dsertaerit.
    Ponunturque
    vocabula
    locorum,
    a
    quo
    loco
    usque
    ad locum Hierusalemxdificanda
    sit,
    videlicet dcolle Rhemmon
    usque
    ad austrumHic-
    '
    rusaient,
    el exallabitur in
    prislino
    a
    porta Benjamin
    usque
    ad
    porlam angulorum,
    et a turre Ananehel
    usque
    adtorcularia
    rgis.
    Et anaihema non
    erit,

    id est nullus
    melus,
    nullus hoslium
    impeius,
    sed
    sedebit secura et otiosa Hierusalem in
    pacc.
    Anaihema aulemGrxcumest
    verbum,
    Latineali-
    naiiodici
    potest.
    Tractus autemsermo a
    rbus, quas
    homines vola faciontes
    templi
    s
    affigebant,
    el a se
    alina
    faciebant,
    videlicethcTOvaTtOiviu,
    idest
    asursum
    ponendo,
    vel
    suspendendo.
    Hxc iiii ad
    lillcram futura
    suspicantur,
    nos sensum
    inyslicum
    perscrulemur,
    et
    qux
    illi de lerrena Hierusalem
    confingunt, inlerpretemur
    de
    superna
    el coelesti.
    Cumenim fueTit Dominus J sus rex
    super
    ouinem
    terram,
    cl nomen
    ejus unum,
    ut
    ipse
    solus invoce-
    lur et colaur
    Deus,
    omni falsa
    religionesublata,
    impletumque
    fuerit
    quod
    Psalmista ad Dorninum
    dicit: DomineDominusnosler, etc.,
    lunerever-
    lelur omnislerra ad
    desertmn,
    idest
    gens
    J udxorum
    incredulaerit,
    sicut
    quondam
    fuerant
    gniesqux
    vocantnr
    deserium,
    el noliliamDei non iiabeui.
    Gnies vero credenles in
    Christum
    locum illuin
    Iiabebnnt
    apud
    Deum, quem quondam
    habueruul
    J udxi. Hinc
    per
    Isaiaiudicilur: Converlctur Lil-a-
    nus in
    Chermcl,
    el Chermel insallum
    reputabilur.

    Revertetur aulemde colle Rhemmon ad austrum
    Hierusalem. Rhemmon
    inlerpretaur
    excelsum,
    vel
    malogranatuni, per quodsignificalur quod
    Ecclesia,
    A
    qux
    est
    Hierusalem,
    de deserto
    consurget
    ad
    colles,
    et de collibus ad excelsa
    proficiendo
    de virtule in
    virtulem,
    nec hoc fine
    contenta, perveniet
    ad au-
    stralem
    plagam,
    ubi fervor dileclioniset
    splendoris
    xlerni,
    divinx scilicet visionis
    socielas,
    de
    qua
    Psalmista : t
    Saliabor cum manifestabitur
    gloria
    tua. Rhemmon
    quoqueinterpretatur malogranatuni,
    qux
    est
    arbor, cujuspomumpulcherrimum, plnum
    granis qux
    conlinenlur diversis
    cellulis,
    quibusdam
    membranuliscortice
    puniceo.
    Fertur outem-fervores
    slomachi
    sanare,
    et
    corruptum
    venlrem
    purgarc,
    omnibusque
    visreribus
    prodesse.
    Hxc
    speciositaspomi
    convenil Ecclesix inrubore verecundx
    pudicitix
    in
    granorum
    ordine,
    gradus
    et membra loliuseccln-
    siaslici
    corporis per singula
    officia dislribula. De
    B
    colleaulemRhemmon
    incipiunt
    fines
    Ecclesix,
    quia
    abhumililateet a minoribus
    inchoat,
    ut ordoeccle-
    siasticus
    quibusdam profeclibiis
    conslrualur. Exal-
    labitur aulem
    incipiens
    a
    collibus,
    et habilabU ia
    loco suo in slatione
    perfections.
    De boc loco
    Psalmista dicit: In loco
    (inquil)-pascux
    ibi me
    collocavit. i
    Sequitur:
    t a
    portaBenjaminusque
    ad
    locum
    porte prioris.

    Benjamin interpretatur
    filius
    dexlrx, quia
    sanctaEcclesiaa virtule
    incipil,
    quam significal
    dextera,
    et
    pervenit
    ad
    porlam
    priorem,
    id est
    fidem,
    ut
    per
    eam
    ingrediamur
    ad,
    reliquas
    virtules. Statim occurrit
    p'ortaanguloRim,
    ! idest Chrislus
    lapis angularis,
    conlinenset
    conjun-
    i
    gens
    sibi duos
    parietes. Super
    hune
    lapidem
    oedifi-
    canlur alii
    angulares lapides, aposloli
    videlicet el
    'J
    aposlolici
    viri,
    continentes
    reliquos angulos
    Eccle-
    i
    six, quibusloquitur
    Paulus: 4Estiscivessanclorum
    I el domeslici
    Dei,
    etc. >^Edificalur
    quoque
    Ecclesia
    >
    a turre
    Ananehel, qui inlerpretaur gratissimus
    1
    Dei,
    rmamentumvidelicet
    fidei, spei,
    et
    charilalis,
    ad
    quod
    se
    pervenisse gralulabatur Psalmista,
    di-
    cens: Deduxistime
    quia
    factuses
    spes
    mea,
    lurris
    3 fortiludinis a facieinimici. >
    Qua
    turre nihil Deo
    ;
    gratins.
    Hinc
    pervenit
    xdificalioad lorcularia
    rgis,
    t in
    quibus exprimilur
    vindemia
    Chrisli, qux ipse
    1
    primus
    calcavit. Undeel
    per
    Isaiamdieitur : Tor-
    1 cular calcavi
    solus,
    etc. In his lorcularibus cal-
    1
    canlur botri
    niartyrum, quivestigia passionis
    Chrisit.
    sequuntur,
    et sieut ille
    pro
    eis animam
    posuit,
    sic
    *
    rv
    ipsi pro ejus
    dilectionemortemsubirenonmeluunt.
    -
    Cum
    ergo
    civilas Dei oedificata
    pervenerit
    ad
    rgis
    , Christi torcularia, jam
    non erit
    anaihema,
    id esl
    1 maledictiovel
    alienalio,
    sederit Hierusalemsecura
    alque
    confidens: Benedictus enimvir
    qui
    confid.1,
    1 inDomino.

    e Et hxc erit
    plagaquapercutiel
    Dominusomnes
    gentes qux pugnaverunt
    contra Hierusalem: tabe-
    1 scet caro
    uniuscujusque
    stantis
    super pedes
    suos,
    et
    l oculi
    ejus
    contabescent
    in foraniinibus
    suis,
    el liu-
    -
    gua
    eorumcontabescet in ore
    ipsorum.
    Hic
    per-

    spicue
    ostenditur
    vana esse omnia
    qux
    J udxi de
    n lerrena Hierusalem
    opinanlur.
    NamRomani novis-
    1 sime
    pugnaverunt
    adversum Hierusalem eainque
    ,
    funditusdeleveiunt,
    nec
    quidqnam
    taie
    passi
    sunt.
    275 HAYM0N1SHALBERSTAT.EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL.
    276
    Cxterum de
    persecutoribus
    Ecclesix, qui
    omni
    instanlia adversus eam
    pugnaverunt,
    dicere
    possu-
    mus, quia
    in eis eliara
    corporaliter
    hxc
    sxpissime
    impleta
    sunt :
    nam,
    ut taceamus de cruciatibus
    quos
    in inferno
    post
    mortem
    suslinuerunt,
    etiam
    in hac vita multorumcarnes
    compulruerunt,
    oculi
    contabuerunt in suis
    foraminibus, lingua
    in
    puto-
    remet saniemdissolulaest.
    Spiritualiler, qui
    stat
    super pedessuos,
    et dicit cumPsalmista: <Siatuit
    Dominus
    supra petram pedes. meos,
    >defluunl in
    eo carnalia
    vitia,
    ut orianlur
    spirituales
    virlutes.
    Oculi, qui
    maie
    per concupiscenlias versabanlur,
    cadunt ul meliores
    ponanlur,
    et dicat : i Adtele-
    vavi oculos
    meos, qui
    habitas in coelis.
    Lingua
    blasphma
    in Deum
    deficiet,
    ut renascalur
    qux
    glorificel
    Deum. Ita
    probantur flagella
    Dei nonesse
    crudelitatis,
    sed
    jnisericordix, ut,
    cxstirpatismalis,
    succrescant bona.
    <Indieillaerit tumultusDomini
    magnus
    ineis:et
    apprebendet
    vir manum
    proximi sui,
    et conseretur
    manus
    ejus super
    manum
    proximi
    sui. >Hxc
    quai
    J udxi et
    jndaizantes
    bxretiei ad liiteram
    aecipiunt,.
    iranseuntes referamus
    spiritualiler
    ad felicitatem
    Ecclesix, quod
    cumilli fuerint hostes
    subjecti,
    sus-
    cepta
    lde
    Chrisli,
    fit tumultus et mralio omnium
    in tam subita rerummutatione. Et tune
    appreben-
    det vir manum
    proximi SUi,
    conseretur manuscum
    manu illi
    us,
    ut dexteras mutux societatis sibi dent
    infide
    Christi,
    el
    quasi
    tirenes
    jurent permansuros
    se in
    ejus
    cullu et
    religione. Quod
    autem
    sequitur
    :
    i SedetJ udas
    pugnabil
    contraHierusalem: >
    sign-
    ficat
    quia
    mutlt ex his
    qui
    antea confitebantur no-
    menChrisli,
    necessitate
    persecutioniscoacti,
    facient
    contra
    Ecclesiam^qoamvfe
    in
    Sepluagintakiterpre-
    libusnonsit: i
    Pugnabit
    eontra
    Hierusalem,sed,pra-
    parbitur
    in
    Hierusalem,
    >ut sit sensusr
    quia
    con-
    11tentes Dorninum
    prxparabuntur
    in
    Ecclesia,
    ut
    contra adVersarios
    ejus
    dimicent. Tuneet
    con'gre-
    gabuntur
    divilix omnium
    genlium
    in
    eircuitu,
    >su-
    baudis in
    Ecclesia,
    t
    aurum,
    hoc est
    sensus,
    eet
    argentum,
    id est
    sermonis;
    et vestes milita; sa-
    lis,
    diversitas virlutum
    quibus
    decoratur Eccle-
    sia'.
    Et sicerit ruina
    equi, etmuh\etcameli,et asini,
    el omnium
    jumentorum, qux
    fuerint in castris
    illis, .
    sicut ruina hxc. >Omniamala
    qux prius
    contraEc-
    '
    clesiam
    dimicabant, prxdicunlur
    cornire,
    ut bona
    repenteconsargant. Qui prius.
    fuerat
    equus impa-
    tiens ad
    libidinem,
    corruit in eo
    luxuria,
    et
    surgit
    in
    eo
    castitas,
    et
    ineipit
    habere sessoremDorninum
    ;
    qui prius
    erant muli
    striles,
    et filios bonorum
    operum
    non
    habenles, evertuntur,
    et
    progenerant
    spiritualem
    sobolem,
    et dieitur eis: i Filii lui sicut
    novellx
    olivarum.

    Cameli, qui gravi gibbo pre-
    munlur,
    ruminant
    quidem,
    sed
    unglam
    non
    findunl,
    Hgnificant
    eos
    quos gravia peccata deprimunt.
    Le-
    guni Scripluras,
    sed
    qux
    ibi
    scripia
    sunl
    ncgligunl
    ;
    dsignant
    et
    J ndxos, qui legem
    Dei
    ruminant,
    hoc
    est
    mediianlnr,
    sed
    angiilam
    non
    dividunt,
    quia
    in
    A Patrem, etFilium,et
    Spiritumsanctnmnoncredunt.
    Asini sunt
    immundi,
    nonresistenles
    passionibus
    car-
    i- nis suse.His omnibus utile est ut corruat in eis
    \
    quod
    maie
    stabat, quatenussurgentes
    mansuetumin
    se
    soscipiant Deum,
    a
    quo
    indneantur in coelestem
    Hierusalem.
    i Et
    omnes,
    qui reliqui
    fuerint de
    universis-genti-
    bus
    qux
    venerunt contra
    Hierusalem, ascendentab
    anno in
    annum,
    ut adorent
    regem
    Dorninumexer-
    cituum,
    et clbrent feslivitalem
    labernaculorum. -
    Festivitas
    tabernaculorum, qux
    Grxce
    scenopegia
    dieitur,
    agebalur
    in mense
    septimo, quinla
    deeima
    die
    mensis,
    inmemoriamillius
    temporisquando
    i.
    deserto,
    ubi nonerant
    domus,
    inlabernaculis
    hospir
    labantur
    per quadraginla
    annos. Et nos
    myslice
    :
    B
    quandiu
    sumus in
    certamine,
    et novimus nos esse-
    peregrinos
    et
    bospiles super terram,
    babitamus in,
    labernaculis,
    confiientes
    quia
    <nonhabemushiema-
    nentern
    civitatem,.
    sedfuluram
    inquirimus,
    >et ad
    eamtt corde
    suspirmus, diceute?
    cumPsalmi-
    sta: Heu mihi!
    quia
    incolatusmeu*
    prolongatus.
    est. Cum vero
    pervenerimus
    ad
    patriaui,
    et
    pote-,
    rimusdicere: Beali
    qui
    habitant indomo
    tua,
    >et t
    Uuam
    petii
    a
    Domino,
    hanc
    requiram,elc.,>
    tunec-
    lbrarecoeveniet feslivitalem
    labernaculorum,
    hoc
    est in merooria
    semper
    habere
    tempus
    librationis.
    nostrx,
    et xlernoeillius
    quielis, qux post
    sxculL
    xtates nobis
    seplimatanquam
    inuno sabbato
    reproi-
    millitur, sumentes nobis ramos
    ligni pulcherrimi,.
    idest
    sapienliae,
    in marcescibilem
    virorem,
    in
    cujus.
    C
    laudedieitur. i
    Lignum
    vitx est his.
    qui apprhen-
    deriiit eam. >Ramos
    quoque palmarura,
    in
    quibu&
    signum
    victorix et
    prxmium
    continetur. Ramos-
    etiam arboris densarum
    frondium, quem myrtuia
    J udxi
    putant,
    ut mortifieeniusinnobisincentivavi-
    tiorum, quod
    eliara
    signatur per
    salices.de
    lorrente,.
    quas-similiter prsecipiraur
    sumere. Namfertur a me-
    dicis
    quod
    si
    quis
    forera saliciscum
    aqua
    mislnra
    biberit,
    omnis in eo
    genuinus refrigeseat
    calor,
    et.
    venenalibidinissiccentur,
    ut ultra non
    generel. Qu
    vero feslivitalemlabernaculorumvult
    celebrare.de-
    hujusmodi
    arboribus sibi umbraculafaciat.
    <Et erit :
    qui
    nonascenderit defcimiusterrx ad
    Hierusalem,
    ul adoret
    regem
    Domiaum
    exereilum>
    nonerit
    super
    eos imber. Hierusalemcoeleslisci-
    "
    vitas est
    rgis
    Domini noslri J esu
    Christi,
    de
    qua
    Apostolus
    : Illa
    (inquil)quoe
    sursnmest
    Hierusalem,
    libra
    est, qux
    esl maler noslra. Adhanc
    quicunque
    vult
    venire,
    necesseest ascendere. Noneniminhu-
    miK
    loco,
    sedinexeeko montesilaest. De
    qua
    Do-
    minus,
    Non
    potest
    civilasabscondi
    supra
    montera
    posila.
    Cives
    itaque
    Hierusalemascendunt ut ad-
    orent
    regem
    Dorninumexercituum:
    qui
    verononsunt
    cives,
    sed de familiis
    eltribubus, qnale&suni
    J udxi
    el
    hxretici,
    isli non
    ascenderunt,
    et ideireo nonve-
    nit
    super
    eos imber
    prxdicalionis apostolicx;
    de
    quibus
    diclumest : Nubibusmandabone
    pluant
    su-
    per
    eamimbrein.

    Quod
    et si l';!Biilia
    .'Egypii
    non
    ascwulerii.ot
    Bon
    77 NARRATIOIN MALACIUAMPROPHETAM. 278
    veneril : nec
    super
    eos
    erit,
    sed erit
    ruina, quaper-
    cutiel Dominusomnes
    gentes, qux
    nonascenderint
    ad celebrandara feslivilatem labernaculorum.
    jEgyplus,
    tenebrae,
    vel moeror
    inlerpretaur. Qui ergo
    jEgypius
    est,
    hoc esl in tenebris
    ignoranlix
    Dei
    vel scelerum
    constilutus,
    non
    polest
    ascendere ad
    Hierusalem,
    nonhabens lumen
    prxvium, quod
    di-
    cit : t Ambulate dum lucembabetis. Non
    polest
    habere
    gaudium
    de
    spe
    futurorum. Ideo non ve-
    niet
    super
    eumimber c^eslis benedictiouis.
    cHocerit
    peccalumEgypii,
    el hoc
    peccalum
    om-
    nium
    genliumqux
    nonascenderint adcelebrandara
    feslivilatem labernaculorum. >
    Ammonilarum,
    sci-
    licet et
    MoabUarum,
    Assyriorum, Chaldxorura,
    cx-
    terarumque gentium, per quas designantur qui
    eli-
    gunt permanere
    in
    erroribus,
    cl noliint
    egredi
    de
    terra
    sua,
    ul veniant adsocietalem
    Ecclesix,
    et efli-
    ciantur
    Israelitx,
    etcivescoeleslisHierusalem.
    In die illaerit
    quodsuper
    frmira
    equi est,san-
    clumDomino.>
    Hebrxi more suo
    juxla
    liiteramdi-
    cunt, quodpostquam
    cum
    xquilale
    rex eorumvene-
    rit,
    el
    regnaverit
    inaurea
    Hierusalem,
    pace
    cuncta
    btinente,
    non erit
    opus equis
    aut
    equilatu,.
    sed
    frenaetornatus
    phalerarum
    adcultumDomini irans-
    ferentair
    ;-
    el in eo
    quod
    dicilur :
    super
    frenum
    equi,
    >omnembellicumornalum
    intelligamus.
    Se-
    cundum sensum
    mysticum,
    frenum
    disciplina
    coe-
    leslisest
    magtsterii, qua
    insanienslibidoet
    petulans
    lasciviarefrnatu
    r;
    de
    qua
    Psalmista : Inebamoet
    freno maxillas eorum
    conslringe.
    >
    Hoc frenumin
    ore
    equi ponitur,
    ut,
    relicliserrori
    anfractibus,
    recta
    .
    gradiatur via,
    el mollia ad sedendum
    terga prxbeal
    Salvalori. Taliaornamenta et taie
    frenum,
    auro et
    argento,.
    id esl sensuel
    eloquio decorala,
    sancta
    sunt
    Domino,
    et
    ejus
    cullui
    proprie
    censecrata. Sane
    quod
    inlibelloinvenlionis sanctx crucis
    legitur,
    hoc
    tune
    impllurafuisse, quando
    Helena
    AuguSla,
    ma-
    ter Constantin
    imperatoris,
    clavos Dominicx cru-
    cis fieri salivares in freno
    equi rgisjussit ;
    beatus
    Hieronymus pio quidem sensu,
    sed ridiculo dicit
    esse conficlum.
    Et erunt lebeles in domo Domini
    quasi phialx
    A
    coramailari. Et erit omnislebesinHierusalemel in
    J udasauclificatus Dominoexercituum.
    Lebeies,
    id
    est ollx
    xreee,
    in
    quibus coquebantur
    carnes vicli-
    marum: erunt autemita sanctx el veneratione di-
    gnissimx,
    sicut
    phialx aurex,
    in
    quibus
    libaliones
    el aromala Dominoofferebantur. Per
    quod
    oslendi-
    tur
    quod
    omniscamalis iradilioet observatioJ udxo-
    rum converlenda sit in
    spiriiualem,
    et virulentix
    carnium succdant aromata
    spirilualis imelligentix.
    De his
    pbialis
    dicit J oannesvidisse se
    viginti qua-
    tuor seniores habentes cilharas et
    phialas plenas
    odoramentorum, qux
    sunt
    .(inquil)
    oraliones sancto-
    rum,
    et inCanlieis canlicorum secundum
    Septua-
    ginla
    : Dileclusmeus descendit in horlum suumad
    phialas aromalum,
    ul
    pascalur
    in horlis el liliacol-
    B
    ligat.
    Phialx
    namque
    aromalum
    receplacula
    sunt
    sanclarum
    animarum, plena
    virlulumel mundarum
    oralionum
    aromalibus,
    de
    quibus quotidie
    Domino
    bonus odor dilfundiiur. Cum
    ergo
    lebeies conversx
    fuerint in
    phialas,
    et carnalia
    spiritualibus permut
    tala,
    tune omnis lebes consecratus erit Domino in
    Hierusalemel in
    J uda,
    hocesl in
    Ecclesia, qux
    est
    visio
    pacis,
    et ubi sunt
    confiantes,
    boc est laudan-
    les Dorninum. <El venienl omnes
    immolantes,
    et
    sumenl ex
    eis,
    et
    coqnent
    ineis : et nonerit merca-
    tor ultra in domoDomini exercituum in dieillo. >
    Cum
    (inquil)
    lebeiesversi fuerint in
    phialas,
    et car-
    nalis sensus in
    spirilualis intelligentix
    sublililatem
    transierit,
    lune venienl omnes immolantes
    Domino,
    hocest
    seipsos
    holocauslum
    acceplabile
    facientes. Et
    C
    sumenl et
    coquent
    in eis carnes victimarum,
    ut
    quidquid
    ineis carneumet fluxiun
    esl, excoqualur
    ign
    sancli
    Spiritus.
    Namet in
    legeperhibemur
    car-
    nes
    agni paschalis
    crudas
    comedere,
    hoc est Pascba
    cumJ udxis carnaliier celebrare. Tunelanlaex
    pbia-
    lis.exbibelur boni odoris
    fragrantia,
    ul nullus sit
    qui
    mercimonia indomoDomini audeat
    exercere,
    et
    vendere ibi boves et oves et columbas: timebunt
    enimne sicul lune fecil
    flagellum
    de
    resticulis,
    et
    omnes
    ejecii
    de
    lemplo,
    sicnunc
    spiritualiter
    veniens
    nefarios mercaiores excludat a
    lemplosupernx
    Hie-
    rusalem.
    IN MALACHIAM PROPHETAM.
    Malachiara
    prophelam
    ullimum duodecim
    pro-1
    phelarum,
    Hebrxi
    pulant
    esse- Esdram
    prophelam
    et sacerdotem. Hic
    prophetavil
    eodem
    temporequo
    et
    Aggaeus
    et Zacharias. Unde nec
    lempus ponitur
    in titulo.
    Interpretatur anglus
    Domini,
    sive
    anglus
    meus, quia
    tanlx fuit
    auctorilatis,
    ul
    quidquid
    dixis-
    set,
    ita crederetur velut ab
    angelo
    Domini diclum
    fuisset. Uudenonnulii
    putaverunt
    eum natura an-
    gelum
    decoelodescendissecarne
    indulum,
    ad com-
    monefaciendum
    populum, qui nuper
    de
    caplivilate
    reversus erat.
    CAPUT PRIMUM.
    Onusveibi Domini adIsral inmanu Malachix i
    )
    prophetx.
    Sicut
    jam
    in
    prxcedenlibus
    diclum
    est,
    ubicunque
    onus
    ponitur
    in
    propbelis, pondus
    com-
    minalionis sive adversitatis
    alicujus peccanlibus
    indicit.
    Ergo
    et hic onus verbi Domini
    dieitur,
    quodgrave quidem
    sit eis ad
    quos
    dicilur : habet
    lamen
    aliquid
    consolaiionis,
    quia
    non dicilur contra
    Isral,
    sed ad
    Isral,
    ut ad ea
    qux sequunlur,
    non contra
    populum
    Isral ventura
    dicanlur,
    sed ad
    illum,
    idest ut ea
    prxscire posset qux
    nuntiaban-
    tnr ventura. Hicaulem Isral duas tribus J udamet
    Benjamin
    deLemus
    accipere,
    ex
    quo
    enimdecem
    tribus in
    captivitalem
    ductx
    sunt,
    quo
    Isral voca-
    banlur, reliqux
    dirx tribus indifierenter Isral
    ap-
    279 HAYM0N1SHALBERSTAT.EPISC. OPP. PARSI.

    COMMENT.B1BL. 28J
    pellari coeperunt. Quodvero
    dicilur: t In manu Ma-
    lachix,
    > manum
    posuit, quia
    bonis
    operibus
    donum
    prophelix promerebalur. Qui
    enim lavt
    inter
    innocentes,
    et exculit manus ab omni rou-
    nere,
    meretur
    spirilum accipere prophelix.
    At illi
    quibus
    dicilur : Manus vestrx
    sanguine plenx
    sunt,
    >in
    his,
    vel adhosnonfit sermo Domini.
    Dilexi
    vos,
    dicit
    Dominus,
    et dixistis : In
    quo
    dilexisli nos? Nonne fraler erat Esau
    J acob,
    dicit
    Dominus,
    et dilexi
    J acob,
    Esau autem odio babui?
    Et
    posui
    Seir montes
    ejus
    in
    solitudinem,
    et hx-
    reditalem
    ejus
    in dracones deserii.
    Quod
    si dixerit
    Idiimxa: Deslrucl
    sumus,
    sedrevertentes xdificabi-
    mus
    qux
    destrucla sunt : Hxc dicit Dominusexerci-
    tuum: Isli
    xdificabunl,
    et
    ego
    destruamel vocabun-
    tur termini
    impielalis,
    et
    populus
    cui iralus est
    Dominus
    usque
    in xlernum. Et oculi veslri
    videbunl,

    et vos dicetis:
    Magnificelur
    Dominus
    super
    termi-
    mimIsral. >
    Quiaprxmiserat
    omis
    suppticiorum,
    quod portare cogebantur, subjungit quare
    istanon
    merentur :
    dici,
    dilexi
    (inquit)
    vos,
    el subaudisne-
    quaquam
    vicemmihi dilectionis muluac
    rependistis.
    Utenimsehabet
    proverbtum
    : Amanlem non red-
    amare, araorisest
    impendiaperdere; quiadiligenlem
    se Dorninumnon
    dilexerant,
    minalur illis
    pcenam,
    ni scnliant
    per
    lormenta
    qux
    noluerunt senlire
    per
    bnficia. Sanecumdicit
    prxteritotempore

    dilexi,
    negat
    se
    diligere
    in
    prxsenti,
    dum
    prxlertam
    con-
    filelur dileclionem. Cum
    ergo
    Dominus
    dixisset,
    c Dilexi
    vos,

    illi,
    ea lemeritate
    quapeccabant,
    re-
    spondcrunt
    : In
    quo
    dilexisti nos?
    tanquam
    oblili
    beneficiorum
    qux
    innumeraillis
    prxsliteral. Quibus
    Dominas
    respondit:
    Nonnefratererat EsauJ acob?*
    Ut
    (inquit)
    taceara
    cxlera, quomodovosnuperrimede
    Babylonis caplivilate liberavi,
    ut hxc et alia
    prxler-
    mitlam,altius
    repetam,
    et ab
    ipsacor.ceplione
    veslra
    ostendam, quomodo
    vos dilexerim?
    Anlequam
    Be-
    beccaJ acobel Esau
    pareret,
    in J acobvos
    dilexi,
    in
    EsauaulemIdumxos odio
    habui,
    et
    posui (inquit)
    montes
    ejus,
    idest
    regionemSeir,
    in
    solitudinem,
    et
    urbes
    ejus
    dsertas ab hominibus feci a draconibus
    et besliis
    possideri.
    Si aulem dixerit
    Edom,
    qui
    est
    Esau: Destruct
    sumus,
    sediterumrevertentes oedi-
    ficauimus urbes
    nostras,
    illi
    quidem xdificabunt,
    sed
    ego
    destruam. Odiuro et dileclio Dei non
    sunt,
    humano more
    cogitanda
    carnaliler. Sicut enim
    Deus omnes
    creavit,
    ita et
    diligit
    : miseretur enim
    bominum,
    et nihil odit eorum
    qux
    fecit.
    Ergo
    odium
    Dei ut ex
    prxscienlia
    nascitur
    futurorum,
    aut ex
    operibus.
    Eos enim
    diligit
    Deus
    quos
    videt re-
    pugnaturos
    vitiis,
    et obediluros divinis
    prxce-
    ptis.
    Illos vero dieitur odisse
    quos
    videt servire
    peccalis,
    et destructa
    jam
    viiiaiterumvellerestruere.
    Hxc secundumhistoriamab Hebrxis
    diunlur, qui
    etiam
    per
    Idumxos Romanosvolunt
    inlelligi,
    cru-
    delcs et
    sanguinarios, quia
    Edomrubeus vel san-
    guineus interpretatur, quorum imperium
    in mundi
    terniino sit
    destruendum,
    et ab
    ipsis
    totiusorbis
    po-
    teslas transitura.
    Allegorico sensu,
    Esau et
    J acob,
    A
    fralres de una
    slii,pegenerati,
    vitiorum
    alque
    virlu-
    tum
    figuramprxlendunt. Qux
    duolicel sint contra-
    ria,
    exuno cordis fonte
    proccdunl.
    Nam
    quia
    liberi
    sumus
    arbitrii, pro
    nostra
    volunlale,
    aut advitiade-
    flectimus,
    aut ad virlules. Primo
    genilus
    est
    Esau,
    quiapriora
    sunt vilia
    per infantiam,
    adolesceniiam
    etjuvenlutem.
    Post nascitur
    J acob, qui supplanlator
    interpretatur, quia
    errores
    fragilioris
    aelalis xtas
    firmior succedens
    corrigit
    et
    supplantt.
    Unde bene
    major fraler, hispidus
    et
    agreslis,
    venationi et silvis
    assuelus fuisse
    dicilur; minor,
    leniset
    simplex,
    ha-
    bitasse domi
    perhibelur. Itaque
    sub nomineEsau
    Deusviliaodissese
    asserit,
    non
    naturam, quam
    bo-
    nam
    fecit,
    el
    propterea
    fines
    ejus ponit
    in solitudi-
    nem,
    ut omne malum
    exslirpelur,
    et vilia non
    6 succrescant.
    Quod
    si
    impudens
    nuililiaea
    qux
    sunt
    destructa rursus xdificare
    conelur,
    Dominusiterum
    seea deslruclurum
    profiielur. Quod
    lit duobus mo-
    dis,
    sivecum
    corriguntur peceaiores,
    sivecum
    per-
    tinaciter
    peccantes justa
    ultioue damnanlur.
    Filius honort
    palrem,
    et servus dorninum
    suum. Si
    ergo
    Pater
    ego
    sum,
    ubi est honor meus?
    et si Dominus
    egosum,
    ubi est limor
    meus,
    dicit
    Dominusexercituum? Ac si dicerel : Licel
    prius-
    quam
    renasceremini
    quasi
    filiesvos inJ acobdilexe-
    rim
    ;
    lanien
    eligile quo
    nominemevelilis
    appellare-,
    id est aut
    Palrem,
    ant Dorninum. Si
    ergo
    Pater
    sum,
    cur non delis debilumPatri honorem? Si Do-
    minus, quare
    nie contemnitis? cur non sieut Do-
    rninumlimetis?Hocadillosdicit
    qui,
    de
    caplivilate
    C
    nuper reversi,
    needumxdificato
    teniplo
    vel civi-
    tate,
    in
    peccalis
    tamen
    prjstinis permanebant,
    Deum nec
    timor,
    nec amore vnrantes.
    Spi-
    ritualiler,
    vull Deus
    primo
    ut simus filii
    ejus,
    vo-
    lunlarie illi
    obsecundanles,
    et non
    timor,
    sed
    amore illi servienles.
    Quod
    si hoc esse
    nolumus,
    vultutsaltem simus
    servi,
    timor
    suppliciorum
    re-
    cedenles a
    malo,
    et bona faeientes.
    Ergo
    a filiis
    quxrit
    Dominus
    honorem,
    a servis
    autem
    expetit
    timorem.
    Principiura
    enim
    sapientioe
    timor Do-
    mini,
    ut timor
    incipienles,
    ad filiorumtranseamus
    amorem. Ad
    vos,
    o
    sacerdoles, qui despicitis
    nomen
    meum,
    et dixislis : In
    quo despeximus
    no-
    men luum? Oflerlis
    super
    allare meum
    panempol-
    lutum,
    et
    dicilis,
    In
    quo pollnimus
    te? Ineo
    quod
    dicitis,
    mensa Domini
    despecta
    est. Ad vos
    (in-
    quit)
    o
    sacerdoles,
    specialiter
    meus sermo
    dirigilur,
    qui
    nomenmeum
    despicitis.
    dummeissacrifiais de-
    rogatis,
    et cumreversi de
    Babylone,
    debuissetis iota
    mente converti a
    prxterilis criminibus,
    jungilis
    contemptum
    sacrificiorum meoruin. Sed illi
    quasi
    nescientes
    hxc,
    sciseilantur adhuc abeo
    qui
    cuncla
    novit,
    In
    qu despicimus
    te?
    Respondit
    Dominus:0-
    fertis
    super
    allaremeum
    panempollutum, panes
    sci-
    licetpropositionis quos,juxta
    IraditionesHebrxorum,
    ipsi
    sacerdotes
    serere, ipsi meterc, ipsi
    molere et
    coquere
    debent.
    Quodspernentes agere,
    sumebant
    qualescunquepanes,
    et
    super
    mensamDomini sab-
    balo
    ponebant
    :
    ibique usque
    ad aliud sabbalum
    281
    ENARRATiOIN MALACH1AMPROPHETAM. 282
    servabantur,
    et dicebatur
    panis
    sanclus,
    de
    quo
    non
    licebal edere nisi sacerdolibus. Ail
    ergo
    : Offerlis
    super
    allare meum
    panempollutum,
    et dum mea
    sacrificiamaie
    Iraclatis, me, cujus
    sunt
    sacramenta,
    violatis.
    Quod
    vero
    sequitur
    : Ineo
    quod
    dicilis :
    Mensa Domini
    despecta
    est,
    i
    polest
    sic
    exponi,
    quod
    illudallare
    quod
    feceranl reversi de
    oaplivitale,
    non erat
    ejus glorix, cujus
    fuerat
    anliquum,
    ideo-
    que
    dicebant
    despeclam
    esse mensam
    Domini,
    tan-
    quam religioni
    deesset
    sanclitas,
    cui deerat ambi-
    tio,
    cum econtra Deus non altaris
    ornatum,
    sed
    offerenlisdevotionem
    requirat.
    Sedet alliori sensu,
    increpat
    divinus sermo sacerdoles et ministres Ec-
    clesix,
    quodnegligenter
    tractent divina
    mysteria,
    el
    offerant
    super
    allare Domini
    panempollutum,
    cuir
    videlicet
    indigni
    ad altare
    accedunt,
    et
    polluta
    con-
    scienliamundum
    sanguinem
    bibunt,
    et sacrosanclura
    paneminquinato
    ore
    percipiunt; sicque
    fit,
    ul
    despi-
    cialur mensa
    Domini, qux per
    se sancta
    est, pre
    ministrorum vililate. Sed alio
    intellectu, quandc
    proedicator, qui spiritualempanem,
    id est doclrinam
    populis
    dividere
    deberet,
    blanditur
    polentibus
    et di-
    vilibus
    hujus
    sxculi, eaque loquitur qux
    illis
    pla-
    ceant,
    necpeccanles justa asperitate
    corripil, panem
    utique
    doctrinx
    polluit,
    et
    ipsi
    Dominoconlumeliani
    facit,
    dummensam
    Scripturarum
    divinarum sxcu-
    lari
    doctrinx, qux
    est mensa
    idolorum, putat
    esse
    siinilcm.
    <Si offeralisexcumad immolandum
    ,
    nonne ma-
    lum est? et si offeralis claudum el
    languidum,
    nonnemalum est? Offer illudduci
    luo,
    si
    placuerii
    ei,
    aut si
    susceperit
    faciem
    tuam,
    dicit Dominus
    exercituum. Et nunc
    deprecamini
    vullum Dei ul
    inisereatur vestri. Demanuenimveslra factum esl
    hoc,
    si
    quomodosuscipiat
    facis
    vestras,
    dicit Domi-
    nus exercituum. Reversi de
    Babylone
    sacerdoles
    eterique
    minislri
    templi
    Domini offerebant in Do-
    mini sacrificio illicilas viclimas,
    exca
    quoque
    e(
    claudaet varia debililate
    confecla, conquerentes
    se
    de
    penuria
    et necessitate offerrehxc. Dicit
    ergo
    : Si
    hujusmodi
    munera oflerres duci
    tuo, nunquid
    non
    respueret
    illa?
    Ulique
    diceret factamsibi
    injuriara.
    Qua igilur
    ratione offerlis Domino
    quod
    dare bo-
    Diiaibusnonaudelis?
    Allegorice
    viclima Dei est bo-
    i,nm
    aliquod opus, oralio,
    eleemosyna, exteraque
    Deo
    suntgrala
    sacrificia. Verumsi exca est
    viclima,
    -si animus offerentisnon illustratus luce
    veritalis,
    id
    est,
    si non
    simplex
    est
    ejus
    inlentio
    qui offert,
    clauda
    est oralionis
    vietima, qux duplici
    mente accedit ad
    precandumDeum, debilisque
    Christumnon
    habet,
    qui
    est virtus et
    sapientia.
    Istiusmodi viclimx Si of-
    ferantur,
    minime Deo
    placere possunt, quin polius
    reumfaciunt offereutem. Et nunc
    deprecamini
    vul-
    lum
    Domini,
    ut misereatur
    vestri,
    ut
    supra.

    Quis
    esl in vobis
    qui
    claudal
    ostia,
    et incendat
    allaremeum
    gratuito?
    Sensus talis est : Nullusesl
    in vobis
    qui gratuito,
    id est sine
    mercede,
    mini
    serviat,
    non
    ponlifex,
    non
    sacerdos,
    sed
    nequeja-
    nilor,
    el is
    qui ignemsupponil
    altati ad cremanda
    A
    holocausta.
    Recipitis
    enima
    populo
    dcimasomnium
    frugum,
    et cxlera
    qux
    ex sacrificiishostiarumvobis
    lege
    decrela sunt.
    Proinde
    quia
    Deum in sacrificiis
    offendilis debilia
    quxque
    offerendo,
    agite poeniten-
    tiam,
    et
    deprecamini
    vultum
    Domini,
    si
    quomodo
    misereatur vestri. Ex hoc loco
    colligimus gratiorem
    esseDeoservitutem
    qux imprxsentiarum
    mercedem
    non
    recipil.
    Unde
    Apostolus gratis prxdicabat
    Evan-
    gelium,
    nocte et dielaborans
    operando
    viclum ma-
    nibus,
    ut nulli essel oneri.
    Non est mihi volunlas
    in
    vobis,
    dicit Dominus eiercilunm,
    el munus non
    suscipiam
    de manu veslra. Manifesiissima est
    propbelia,
    nec
    eget profundiori expositione
    :
    loqui-
    tur aulem ad sacerdotes
    proprie, qui
    illicitasvicti-
    mas offerebant, alque
    ideo voluntas Dei
    quem
    ex-
    "
    acerbabant,
    non erat in
    eis,
    simul etiam docet car-
    nalibus illorumviclimis
    spirituales
    viclimas succes-
    suras,
    nec in una lanlum
    provincia
    J udxorum,
    sed
    omni loco offerri Deo mundam oblaiionem,
    hoc
    est,
    sacrificium
    quod
    nunc
    frequenlal
    Ecclesia.
    Abortu enimsolis
    usque
    ad
    occasum, magnum
    est nomenmeum in
    genlibus,
    et in omni locosacri-
    ficatur et offerlur nomini meo oblalio
    munda, quia
    magnum
    est nomen meumin
    genlibus,
    dicit Domi
    nusexercituum,
    et vos
    polluistis
    illudineo
    quod
    di-
    cilis
    : Mensa Domini contaminala est,
    et
    quod
    su-
    perponitur
    conlemplibile
    est cum
    igni qui
    dvort
    illud. Sicut
    jam supra
    breviter diclum
    est, popu-
    lus
    qui
    de
    caplivilate
    reversus fuerat,
    taulum altare
    r
    fortuilis et
    impolitis lapidibus
    redilicaverat,
    sed
    quia
    templi
    ornamenta deerant, pulabant
    minorera esse
    in eocullum
    religionis. Loquitur ergo
    ad eos Domi-
    nus
    per prophetam
    : Pollutum
    putalis
    esse altare et
    holocausta
    ac viclimas
    qux superpoiuralur,
    nec
    cognoscilis
    Dorninumnonauri vel
    argenti
    ornalum
    quxrere,
    neque
    mullitudinem
    victimaruin
    ,
    sed
    mundamofferenliumvoluntatem. Sane mensamhic
    non eamdebemus
    pulare super quampanes,propo-
    sitions
    ponebantur,
    sedaltare in
    quo
    sacrificia in-
    ceudebanlur, quod
    innuiliir
    manifeste,
    cumdieitur
    :
    Cum
    igni qui
    illuddvort.
    Neque
    enim
    panes
    il-
    los
    ignis
    assumebal,
    sedasacerdolibuscomedebanlur.
    Vel certe ita
    polest accipi quod
    dicilur : Mensa
    Domini contaminala
    est,
    el
    quod supra ponitur
    D
    conlemplibile,
    cum
    ignqui
    illud dvorai
    ; quid
    (in-
    quiunt) prodest,
    si
    oplima
    offeramus?
    Qualiacunque
    enim
    fuerint, ign
    consumenda sunt.
    <Et dixislis : Eccede
    labore,
    et exsufflastisillud,
    dicit Dominusexercituum. Et intulistis de
    rapinis
    claudumet
    languidum,
    et intulistis munus.
    Nunquid
    suscipiam
    illud demanu
    vestra,
    dicit Dominusexer-
    cituum?
    Populus
    de
    Babylonereversus,
    cumho-
    stias Domino
    offerret,
    coacti et tristes dicebant :
    Ecce de labore noslro illud
    offerimus,
    prxdx
    su-
    mushostimn,
    el
    quidquid
    habere
    poluimus,
    in
    longo
    ilinere
    consumpsimus, qualiaeunque
    habemus offe-
    rimus. Hxc
    dicentes,
    exsufflabant sua
    sacrificia,
    id
    est exsufflatione
    digna
    faciebant.
    Quidam
    codices
    habent,
    i exsufflastis
    me,
    ut sit sensus : Nonsa-
    283
    HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL.
    2M
    crificio,
    sedmihi cui
    sacrificabalis,
    fecislis
    injuriam.
    Quamobrem
    non
    suscipiam
    illud.
    i Malediclus
    dolosus,
    qui
    habet in
    grege
    suo
    masculum,
    et volumfaciensimmolai dbile
    Domino,
    quia
    Rex
    magnus ego,
    dicit Dominus
    exercituum,
    et
    nomen meum horribile in
    genlibus;
    >
    Suggillal
    eos
    aperle, qui
    dixerunt : Ecce de
    labore,
    et osten-
    dil eosdoloseobtcndere
    paupertalem,
    curahabcrent
    optima,
    et vota facientes offernnt vilia. Hxc
    ipsa
    quoque
    non de suo
    grege,
    sedde
    rapinis
    el fletibus
    miserofum.
    CAPUT H.
    Et nunc ad vos mand;Uum
    hoc,
    sacerdoles:
    Si nolueritis
    andire,
    et si nolucritis
    ponere super
    cor,
    mdetis
    gloriam
    noinini
    meo,
    ail Dominusexer-
    cituum,
    iniltam invos
    egestalem.
    >
    Fecislis,
    inquit,
    quod impiumest,
    sed
    quia
    malo
    poenilntiamquam
    mortem
    peccatoris,
    si nolueritis me
    audire,
    ut dtis
    gloriam
    nomini
    meo, quod
    est et horribile et tre-
    mendum in
    genlibus,
    videlicet ul
    poenileat
    vos lalia
    egisse,
    mittaminvos veram
    egestalem,
    ut
    jam
    non
    raenliendo,
    sed coacti
    penuria,
    dicalis : Ecce de
    labore. Et maledicambenedictionibus
    veslris,
    et
    maledicam
    illis,
    quoniam
    non
    posuislis super
    cor.
    Hisvidelicetbonis
    qux
    nunc
    per
    meambenedict<o-
    nm
    possidetis, quoniam
    non
    posuislis Super cor,
    hocest noluislisaudire et
    agerequx
    vobisdictasunt.
    Possumus
    tropologice
    malcdiclumdolosm
    inlerpre-
    tari
    populumJ udxorum, qui
    cumhaberent
    egreg
    um
    masculumet immaculatum
    agnum
    DorninumSalva-
    torem,
    el omnium
    propbetarum
    vocibus essent
    pra>
    monili,
    ut illum
    susciperent,
    et
    immolarenl,
    cre-
    dendovenisseumDei Filium
    pro
    salute
    omnium,
    hoc facre
    noluerunt, sed,
    reprobato Christo, elege-
    runt dbile
    pecus
    et morbidum
    Barabban, qui ly-
    pumprxfigurabt
    Antichristi. Sed licet illi hocfe-
    cerint,
    nomen tamen Chrisli horribile et veneran-
    dumest in
    genlibus.
    Ecce
    ego projiciam
    vobis
    brachium,
    et
    disper-
    gam super
    vultum vestrum stercus solemnilatum
    vesirarum,
    et assumet vos secum. Ad sacerdoles
    comminatio ista
    dirigilur, qui
    maie utebanlur cere-
    hioniis
    legalibus.
    Stercus autem solemnilatum de-
    speclive
    sancliora
    dicit, qux pro
    muneresecundum
    legemaccipiebant,
    armum scilicet
    dexlrum,
    et
    pe-
    ctusculum, linguam
    et
    veritriculum, cxleraque qux
    in Levitico
    jubentur accipere
    sacerdoles ex hosliis
    populi, qux
    nunc se
    abjicere,
    et invullus eorurse
    inittere
    contestatur,
    ut ostendat eos laies esse
    qua-
    lia sunt et illa
    qux
    offerunt. Et assumet vos se-
    cum,
    subaudis slercus vesirarum
    solemnilatum,
    ut
    facis veslrx
    pulida
    etercoris commislione
    turpen-
    lur.
    <Et scielis
    quia
    misi ad vos mandatum
    islud,
    ut
    essel
    pactum
    meum cum
    Levi,
    dicit Dominus exer-
    cituum :
    pactum
    meumfuit cumeo vilx et
    pacis.
    i
    Iileo
    (inquil)
    ista vobis
    faciam,
    ut sciatis me esse
    qui quondamelegi
    Levi
    palrem vestrum,
    et in Levi
    Aaron,
    ut essel
    pactum
    meumcumLevi et
    posleris
    A
    ejus,
    ut xterno sacerdolio mihi minislrarent. Tro-
    pologice,
    Omnes
    quidemhomines,
    sed
    proecipue
    sa-
    cerdotes Deus sanctos esse
    voluit,
    el nullamhabere
    maculam;
    prxcepit
    eos babere
    brachium,
    sivear-
    mum
    dexlrum,
    id est ornalum bonorum
    operum.
    Peclusculum bonx et innocenlis
    conscienlix, Ijn-
    guam
    sanctx
    confessionis, venlriculum
    quoque' ju*
    bentur
    accipere,
    ul nihil irilra se
    moriiferuiri, nihil
    veuenatum contineanl. Nam slomacbo
    coquuntur
    cibi,
    et eorum succo
    corpus irrigalur.
    Idcirco
    per
    vcntriculum
    signalur coagulum charilatis, qua
    se
    invicemmembraomnia
    fovent,
    non
    quxrendo qux
    sua
    sunt,
    sed
    qux
    alionmr. Si
    ergo
    contra fecerint
    sacerdoles,
    minatur
    Deusquod
    hxc omniavertantur
    in
    slercus,
    et assumt eos stercus
    illud,
    et
    deturpet
    B vultum
    animx,
    ul non
    possit
    se vullus extollere et
    dicere: Vultum
    luuni, Domine,
    requiram,
    etc. Et
    dedi ei
    timorm,
    el liinnit
    me,
    et s facie nominis
    mei
    pavebal.
    Lex veritalis fuit in ore
    ejus,
    et
    iniqui-
    las nonesl inventa
    in labiis
    ejus.
    In
    pace
    et in
    xqui-
    tate ambulavit mecum
    ,
    et mulios avertit ab ini-
    quitate.
    Ex
    persona
    Levi
    ore.
    divino
    iaudali,
    de-
    scribitur officium
    saCerdotis,
    et
    qualis
    esse debeat.
    Pactum enimfuit Dei cumLevi
    palriarcha,
    ex Levi
    pervenit
    ad Aaron et
    posieros ejus.
    Pactum autem
    vilx nonest
    jus, quod
    vobiset cunctis animantibus
    commune
    est,
    sed illius
    qui
    dicit : t
    Ego
    sum
    via,
    veritas,
    et
    vila,
    et de
    quaApostolus
    : <Vilanostra
    abscondita est
    cum.
    Christo in Deo. >
    Ipse
    eliam
    pax
    nostra
    est,
    secundum
    Aposiolum,

    qui
    fecit
    C
    ulraque
    unum. Dedi ei
    (inquil)
    timorem, qui
    est
    inilium
    sapienlhr,
    et a facie nominis mei
    pavebal,
    mentis habilum Iremore
    exagilali corporis
    osten-
    dens, juxta
    illud
    quodscriplum
    esl :
    Super quem
    re-
    quiescet Spiritus
    meus,
    nisi
    'super
    humilem et
    quielum,
    et Irementemsermonesmeos? Lex verita-
    lis fuit in ore
    ejus,
    hoc
    est,
    doclrina
    simplex,
    et
    nulla mendacii macula
    fuscata,
    et
    iniquitas
    non est
    inventa in
    eo, quia
    illum unicum
    ponlificem
    imila-
    batur,
    de
    quo
    veraciter diclumest : PecWtumnon
    fecit,
    etc. In
    pace
    el in
    xquilate
    ambulavit me-
    cum
    ,

    quo
    et
    ipse pacem
    haberet
    ,
    et exteros
    pacificarel,
    ac nulliiis in
    judico personam
    accL
    peret,
    etmultos avertit ab
    iniquitaie. Qui
    enimsa-
    cerdos
    est,
    et non
    corripit delinquentes, perdit
    offi-
    "
    ciumsacerdotis.
    Labia enim sacerdotis cuslodiunt
    scienliam,
    et
    legem requirent
    exore
    ejus, quia anglus
    Domini
    exercituumest. Nondixit
    profrent
    aut
    loquentur,
    sed
    custodient,
    i ul
    impleant opre,
    et sic cxle-
    ris
    qux ageredebeant,
    verbo et
    exemploprponanl
    ;
    el
    legem requirent
    ex'ore
    ejus,
    idesl sacerdo-
    tis. Hoc et in
    Aggxo legimus
    :
    Inlerroga
    sacerdo-
    les
    legem;
    Adsacerdotes
    disciplinaperlinet,
    ut in-
    terrogalus
    de
    legerespondeat.
    Hinc Paulus adTi-
    tum formamdescribens
    sacerdotis,
    ut
    polens
    sit
    (inquil)
    exhortari indoclrina sana et conlradicenls
    redarguerc.

    Interpretatur
    Malachias
    anglus
    Do-
    i
    mini,
    et omnis sacerdos
    anjelus
    Domini
    est,
    senue-
    283
    ENA AT10 IN MALACHIAMPROPHETAM.
    28G
    sler inlcr Deumet
    homines, Deique
    voluntatem
    po-
    A.
    pulis
    annuntiat.
    Vos autemrecessistis de
    via, et scandalizastis
    plurimos
    in
    lege.
    lrrilum fecislis
    pactumLevi,
    di-
    cit
    Dominusexercituum.
    Propier quod
    et
    ego
    dedi
    vos
    contemptibiles
    et liumilesomnibus
    populis,
    sic-
    ul'vnonservastis vias
    meas,
    et
    accepislis
    faciemin
    lege.
    Acsi
    aperie
    diceret :
    Ego
    volui ut taies esse-
    lis, qualem descripsi
    fuisse
    palrem generis
    veslri
    Levi : vosautem econtra
    recessistis sive
    deelinastis
    de via
    quam
    oslendi
    vobis,
    et de
    qua
    alibi dicilur :
    Hxcest
    via,ammilateinea
    neque
    addexleram
    neque
    adsinistram.
    Scandalizant aulem
    plurimos
    in
    lege,
    qui
    eos
    quosverbo
    inslruunt, et
    exemplo
    make con-
    versations errare faciunt. t lrrilum fecislis
    pactum
    meum cum
    Levi,

    negligenter agendoqux
    ad offi-
    "
    cium
    pertinent sacerdotis.
    Quamobrem
    i et
    ego
    dedi
    vos
    contemptibiles,
    ut
    pro
    honore el reverenlia
    quam
    vobis
    debebant, tanquam
    despecios
    vos
    abje-
    ctosque
    calcarent. Ut enim" beatus
    Gregorius dicit,
    cujus
    vita
    despicitur,
    restai ut et
    prxdicalio con-
    teranatur. Illud
    lanquam gravissimumullimum
    po-
    nit, quodpersonas
    accipiunt, juslos pauperes
    despi-
    ciendo,
    superbos
    diviles
    suscipiendo.

    Nunquid
    non
    pater
    unus omniumnoslrum?
    Nunquid
    non Deus
    unus creavil nos?
    Quare
    ergo despicit
    unusquisque
    vestrum fratrem
    suum,
    violans
    pactumpatrum
    ve-
    slrorura?
    Sicut inEsdrx libro
    legitur,
    reversi de
    Babylonica caplivilate,
    tam
    principes quam
    etiam
    muhi ex
    sacerdolibus et Levilis
    abjecerunt
    uxores
    Israelilici
    generis, qux
    seniovel
    paupertate
    seula-
    '
    bore
    longiorisvix,
    et sexus
    fragililale
    confectx
    erant,
    debilitatemque
    et deformitatem
    contraxerant,
    et co-
    pulaverunt
    sibi
    juvenculas
    florcntes
    formositate cor-
    porum,
    vel nobilitate et diviliis
    excellentes. Hos
    corripit propheta, provocat
    ut
    abjectis illis, quas
    sibi
    illicito malrimonio
    junxerant,
    illas
    quas
    maie
    abje-
    cerant
    recipiant.
    Dicit
    ergo
    :
    Nunquid
    non
    paler
    unus
    omniumnoslrum?
    <
    Transgressus
    est
    J uda,
    et abominatio facla est
    inIsral et in
    Hierusalem, quia
    contaminavit J udas
    sanctificationemDomini
    quamdilexit,
    et habuit fi-
    liam dei alieni.
    J udam et Isral sive
    Hierusalem,
    duas hic tantumtribus J udx el
    Benjamin
    debemus
    accipere
    cum
    sacerdotali,
    idest Levitica
    tribu. Hx
    enim tantum reversx fuerant de
    caplivitate. Nam
    decemIribus adhuc ab
    Assyriis
    in
    caplivilate lene-
    banlur. J udas
    ergo
    contaminavit
    sanctificationem,
    semen electuma
    Deo, miscendo se
    alienigenis,
    et
    iniquorum
    filiasassuraendo in
    conjugium.
    Hoc
    quod
    sequitur:
    El habuit filiamdei
    alieni,

    accipiendo
    scilicetuxorem
    qux
    idola
    colebat,
    contra
    prxceptum
    Dei,
    quo
    dicilur :
    Non
    accipies
    filiam de
    slirpe
    Chanaanuxoremfilioluo. >

    Disperdet
    Dominus virum
    qui
    feceril
    hoc,
    ma-
    gistrum
    et
    discipulum
    de labernaculis
    J acob, et
    offerenteramunus Dominoexercituum. t Nota
    quod
    non dicit :
    Qui fecit,
    sed fuluri
    temporis
    : i
    Qui
    fecerit. Non enim lollit veniam
    peraeti sccleris,
    i. sedinfuturumminatur raaledictionem.
    Illos aulem
    qui prolapsi
    fuerant
    provocat
    ad
    peenitentiam,
    nec
    ujlamfacit
    excepiionem,
    sedsive
    doctor.sive disci-
    pulus.sive popularis,
    siveofferens
    munus,
    idest sa-
    cerdos,
    una maledicli sententia
    feriuntur,
    ut nulla
    sit ineis
    diversitas,
    in
    quibuspar
    esl
    culpa.
    i Et hoc rnrsum fecislis :
    Operiebatis
    lacrymis
    altare
    Domini,
    fletuel
    mugilu,
    itaut ultra non
    re-
    spiciam
    ad
    sacrificium.nec accipiamplacabile quid
    de manu
    vestra;
    et
    dixistis : Dereliclx
    uxores
    aviris
    Israelilicoe,
    et in virorura suorum loris ali-
    nas
    conjuges contemplantes,
    confugiebant
    adDei
    solius
    auxilium, prostratoe
    cum
    lacrymis
    et
    gemitu
    anle
    ejus allare,
    tanquamcausantes, quod
    taliaDeus
    fieri
    permilicret,
    cum
    ejus
    omnia
    regantiir provi-
    B
    dentia. Dicit
    ergo quod
    sacricium
    sacerdotum, qui
    ista
    commiserunt,
    non
    possit respicere,
    nec
    aliquid
    demanu eorum
    accipere, impediluset
    vclul obrulus
    fletibusraiserorum. Sed illi
    superbe
    et
    tanquam
    ni-
    hil mali se scirent
    fecisse,
    interrogant,

    quam
    ob
    causam>
    sacrificiumde eorum
    manibus non
    possel
    accipere; quibus respondelur:

    Quia
    Dominustesti-
    ficalusest inter leel uxorem
    pubertalis lux, quam
    tu
    despexisti,et
    hxc
    particeps tua,
    et uxor foederislui.
    Nonneunus
    fecit,
    et rcsiduum
    spiritus ejus
    est? Et
    quid
    unus
    quxrit,
    nisi semenDei?>
    Dicens:
    quam-
    obrem diraillet homo
    palrem
    vel matrem
    suam, et
    adhxrebit uxori sux. >Tali modoest
    particeps
    tua
    et
    uxor
    foederis
    tui, qux
    decosta viri formata
    est,
    et
    <residuuin
    spiritus ejus

    est, id est
    viri,
    quod
    lama
    C
    inter virum et uxorem
    conjunclio,
    ut una anima
    videatur esseinduobus
    corporibus.
    Et
    quidunus,

    subaudis
    Deus,

    quxrit
    nisi
    semen Dei? >Deus
    (inquil) qui
    tanla illos affeelus necessiiudir.e con-
    junxit,
    semenDei
    quxrit,
    ut filii Israeliticx
    stirpis
    ex illis
    generentur.
    Cum
    ergo propter
    creationem
    filiorum
    nuptix
    sunl
    institut,
    et liabeatis feenn-
    i
    das
    conjuges,
    et
    possilis
    ex illis
    suscipere gaudium
    filiorum,
    cur uxores
    pulchras quxritis,
    et
    lgitimas
    t uxores
    abjicitis?
    Hortatur
    itaque
    nos ad
    poenilen-
    ( tiam,
    dicens : <
    Cuslodile
    ergo spiritum veslrnm,
    et uxoremadolescentioe tux noli
    despicere.

    Qux
    primum
    tibi
    virginali
    malrimonio
    juncta est,
    sed
    ; perseveret
    lecum
    usque
    ad senectulem.
    . Cumodio
    habueris, dimitie,
    dicit Dominus Deus
    ,
    D
    Isral.
    Operiet
    autem
    iniquitas
    vestimentum
    ejus,
    dicit Dominusexercituum. Hocex
    persona
    sacer-
    dotumet Levitarum
    exterorumque, qui
    nolebant
    ; rumpere
    illicila
    malrimonia,
    accipiendum
    est.
    Qui
    I
    cuma
    prophela reprehenderenlur
    cur hoc
    fecissent,
    , respondebant
    : Deus
    prxcepit
    in
    lege.
    Si odio habue-
    ,
    ris uxorem
    luam,
    dimitte eam. Cur autemhoc Do-

    minus
    permiserit,
    Salvator
    exponit
    in
    Evangelio
    in-
    terrogantibus apostolis
    : Si licel homini dimitiere
    uxoremsuam? Cumhoc doctor bonus manifeste
    t
    ostendisset nondebere
    dimitli, interrogaverunt
    de-
    1 nuo:
    Quid (inquiunl) Moyses prxcepit
    ut daremr
    i
    libellusrepudii? Respondit
    Dominus: Ad duriliatn
    cordis vestri hoc
    pTxceptum,
    vel
    permissum
    est
    287 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. COMMENT.BIBL. 2S8
    minus
    malum,
    ne
    majus peccalum,
    id est homici- i
    diumveniret. Si
    quis(inquit) legilimam
    dimiserit
    uxorem,
    et aliam
    duxerit, excepta
    causa fornicatio-
    ns,
    moechatur. >Et
    operiet iniquitas
    veslimentum
    ejus,
    id est
    carnem, qua
    anima induilur sicut ve-
    siimento
    corpus,
    ut in
    quo peccavit,
    in
    ipso punia-
    uir. Cuslodile
    spiritum vestrum,
    et nolite
    despi-
    cere.
    Quia
    (inquil)
    uxoresnon
    poteslis
    sine
    magno
    peccato dimiuere,
    cuslodile animas
    vestras,
    et no-
    lite
    despicereuxores,
    si
    pauperes,
    vel si
    aliqua
    sunt
    foeditatedformes.

    Laborare fecistis Dorninumin


    sernionibus ve-
    stris,
    et dixislis : In
    quo
    eum
    fecimus laborare? In
    eo curadicerelis : Omnis
    qui
    facit
    malum,
    bonusest
    in
    conspcclu Domini,
    et laies ei
    placent.
    Aut cerie
    ubi est Deus
    judicii?

    Reversus
    populus
    de
    caplivi-
    '
    talc,
    cumvideret cunclas
    per
    circuitum
    nationes,
    qux
    idolis
    serviebant,
    ipsosque
    hostes.et
    prxdalores
    suos Chaldxos divitiis et
    prosperis gaudere
    succes-
    sibus, omniaque qux
    bona
    pulantur
    in sxculo
    pos-
    sidere : severo
    qui
    veri Dei cultores
    erant,
    egeslale
    et servilute
    opprimi, scandalizabatur,
    et
    dicebal
    nonesseDei
    providenliam,
    sed casu omnia fieri :
    quodque pejus est,
    malos dicebant
    placere Deo,
    bo-
    nos
    displicere.
    Hoc David
    propheta plenius exsequi-
    tflr,
    dicens se
    prope dubitasse,
    et
    prolapsumfuisse,
    Cumvideret
    pacem
    peccatorum,
    tandemque adjecit
    :

    Ergo
    sine causa
    juslificavi
    cor
    meum,
    etlavi inter
    innocentes manus meas.
    Quomorbo
    genus
    buina-
    nura
    laborat,
    ethujusmodi dplort
    querimoniam.
    CAPUT III.
    Ecce
    ego
    mitlo
    angelum meum,
    et
    prxparabit
    viam ante faciem meam. Hanc
    prophetiam
    de
    J oanne
    Baptisla prxmissam
    e-.se
    ipse
    Dominus in
    Evangelio exponil,
    dicens : Hic est de
    quo
    scri-
    ptura
    est : Ecce mitlo
    angelum
    meumante faciem
    liiam,
    et
    preparabit
    viamluam ante te. Sed in
    Evangelio
    Dei Patris voxest ad Filium
    loquentis
    :
    liic vero Chrislus
    loquitur
    deJ oanne : Ecce
    ego(in-
    quil)
    miltam
    angelummeum, qui prxparabit
    viam
    anlefaciemmeam.
    Prxmisit enimSalvalor J oannem
    ante seindeserto
    prxdicare baptismumpoenilentix.
    Quodvero
    sequilur
    : Et slatim veniet ad
    templum
    suum
    dominalor, quem
    vos
    quxrilis
    et
    anglus
    te-
    slamenli
    quem
    vosvullis. lia de se Chrislus Do-
    minus,
    quasi
    de alio
    loqui incipit,
    consuelo more
    Scrpiurartim.
    Ipse
    est enim
    dominator, qui
    domi-
    naturomni
    creaturx,
    ipseanglus
    Testament!
    Novi,
    ipse
    quxrendus
    et
    desiderandus ab omnibus
    , qui
    ab
    antiquis palribus
    semper exspectabatur.
    Prxparanle
    ergo
    J oanne in cordibus homindm viam
    Domino,
    slatimvenit ad
    templumsuum,
    idest ad Ecclcsian
    suamdominator
    Dominus,
    sivead
    singulorum
    corda
    fidelium, quibus loquitur Aposlolus
    :
    Templum
    Dei
    sanclumest
    quod
    eslis vos. >
    Hebrxi hoc
    quod
    diei-
    tur: Mitto
    angelun. meum,
    >ad Eliamreferunt.
    Quod
    vero
    sequilur
    : Statim veniet ad
    templum
    doininalor,
    Antrchristo
    coaplant, quempro
    Chri-
    A sto in fine mundi sunt
    suscepluri.
    i
    Ecce
    venit,
    dicit Dominus
    exercituum,
    el
    quis polerit cogitare
    diem adventus
    ejus?
    Et
    quis
    stabil ad videnduin
    eum?>Ille de
    quosupra
    dixit : Slatim veniet ad
    templum
    suum
    dominator,
    et
    anglus
    teslamenli. >
    Ecce
    venit, nullamque
    faciel
    moram,
    et
    quis poteiit
    cogitare
    cum
    quanta gloria
    et
    majestale
    veniurus
    sit? Si nemo
    polest cogitare, quis poterit
    ferre?

    Ipse
    enim
    quasi ignis confions,
    >exurens
    pecca-
    tores.
    Ignis
    enimin
    conspectuejus ardebit,
    etc. Hoc
    ign
    consumentur
    ligna, fenirm,
    stipula.
    Nec solum
    erit
    quasi ignis,
    sed
    eliara,
    et
    quasi
    herba fullo-
    num,

    qux
    Hebraicedicilur
    borilh, qua
    vestes ni-
    miuni sordibus infectx Iavantur. Illisenim
    qui gra-
    viter
    peccaverunt,
    erit
    ignis
    conflans et exurens :
    B
    illisvero
    qui
    levia
    peccata
    commiserunt,
    erit herba
    fullonum. Hinc
    per
    Isaiam dicilur : Si ablueril
    Dominussordes
    filiarumSion
    ,
    et
    sanguinem
    Hieru-
    salemlaverit de medio
    ejus spiritujudicii
    el
    spirilu
    ardoris.
    Qui
    enimhabent sordes levium
    peccato-
    rum, spirilujudicii purgabunlur ; qui
    vero
    sanguine,
    hoe
    esl, gravibus
    criminibus infecli
    sunt, spirilu
    ardoris exurentur ut
    purgentur.
    Et sedebit conflanset emundans
    argentum,
    >hoc
    est,
    intelleciumet
    eloquium,
    ut
    quidquid
    mistumest
    stanno vel
    plumbo,
    camino Domini
    exuralur,
    el
    pu-
    rum aurum
    argentumque
    reraaneat. Et
    purgabit
    filios Levi,
    et colabit eos
    quasi aurum,
    et
    quasi
    argentum,
    et erunt Dominoofferentessacrificia in
    justifia.
    In filiisLevi omnes sacerdotaleminielli-
    ^
    gimus
    ordincm,
    a
    quibus judicium ineipiet, quia
    scriplum
    est:

    Tempus
    est ut
    incipiai judicium
    de
    domo
    Domini;
    et alibi : A sanctuario meo inci-
    pite.
    Si aulem sacer ordoflammis
    purgandus
    est
    et
    colandus, quid
    de cxleris dicendum
    est, quos
    nullius commendat
    privilegium
    sanctitalis ?
    Et
    placebit
    DominosacrificiumJ udaet J rusa-
    lem,
    sicut dies
    sxculi,
    et sicul anni
    anliqui.
    Cum
    ( inquit )
    filii Levi
    purgali fuerint,
    tune
    placebit
    Dominosacrificium
    quod
    offertur
    pro
    J udaet Hieru-
    salem
    ,
    idest
    pro
    his
    qui
    Dorninumconfilenlur fa-
    ctis et
    verbis, quique pacemejus
    mente conlem-
    plantur. Quod
    aulem
    sequitur
    : Sicul dies sxcul:
    et sicut anni
    anliqui,
    hoc
    significat quod
    sicut in
    n
    principio placuerunt
    Domino,
    sic
    post peccalumper
    poenilentiampurgali placere incipiant.
    <Et accedam ad vos in
    judicio,
    et ero testis ve-
    lox maleficiset
    adulleris,
    et
    perjuris,
    et
    qui
    cahim-
    niantur mercedemmercenarii,
    viduas et
    pupilios,
    el
    opprimunt peregrinum,
    nec limueruni
    me,
    dicit
    Dominusexercituum.
    Terribile
    valde
    est,
    acce-
    damadvosin
    judicio,
    et ero testis velox.
    Ipsequi
    i
    judex
    esl,
    eril et
    teslis, quiajudicabit
    facla
    operum
    i
    exlerius ; ipse
    tesliserit latentis conscientix maleu-
    i
    eis,
    adulteris et
    perjuris.
    Hxc crhnina occulte
    pa-
    trala
    proferentur
    in mdium.
    Sequunlur
    el illa
    qux
    manifesta sunt :
    qui
    calumniantur mercedem
    mer-
    cenarii,
    cum dicat Dominus : Mercesmercenarii
    apud
    leomninonon
    mancal;
    >
    sedviduas el
    pupilios
    289
    ENARRATIOIN
    MALACHIAMPROPHETAM. 290
    c
    ilumniantur,
    cumdicat
    prophela
    : Non
    despiciet
    Dominusclamorera
    pupdli
    el viduam
    ,
    cumeffuderit
    loquelaingemitus,
    >etc.
    ;
    et
    oppriniiint pcregrinum,
    cumDominus
    specialiter prxcipiat
    :
    Pcregrinum
    et
    advenamnonconlristabis. Altiore
    quoque sensu,
    peregrinum
    dicil
    caiechumenum,
    qui
    necdumcivis
    effeci'isest
    supernx
    Hierusalem
    perbaptismum.
    Ncmo
    ergo puiet
    levia
    peccataperjurium
    vol
    fraudera,
    aut
    calumniari viduamet
    pupillum,
    et
    opprimcrc pcre-
    grinum,
    cumhoc Dominas raalcficiisel adullcrio
    conjungat,
    el similesse
    judicaturum.

    Ego
    enim
    Dominus,
    et non mulor. Ne
    pula-
    rcmns
    ejus
    niutari
    naturam,
    dum
    judicat,
    et ali-
    quara
    irx vel furoris in se
    suscipere passionem,
    cumdixisset: Accedamin
    judicio,

    consequenler
    addidil : Et nonmulor. >
    Ipsi
    enimverissime di-
    clumesl : Tuautem
    , Dominsabaolh
    ,
    cumtran-
    quillitalejudicas.
    <Et
    vos,
    filii
    J acob,
    el nonestis
    consumpli.
    A diebusenim
    palrum
    vestrorumreces-
    sistis a
    legitimis meis,
    et non cuslodislis.
    Vos
    ( inquit Dominus),
    o filii
    Levi,
    per
    maleficia et
    adulteria
    cxteraque
    mala
    sxpe
    mulamini :
    ego
    vero,
    qui judex jnslus
    sumet cum
    tranquillilale
    judico omnia,
    nulla
    personarum
    varielate
    permir-
    lor. Cum
    ergo
    nie scverum et
    justum judicem
    fa-
    tear,
    vostamen
    ,
    o filii
    Levi,
    non eslis
    consumpli,
    licet sitis conflali
    ign iribulationum,
    nec
    per.
    fla-
    gella
    amalisvestrisemundati. Taieesl et illud
    quod
    per
    J crcmiamdicilur: Frustra
    percussi
    filiosve-
    slros,
    disciplinam
    non
    receperunt.
    Nechocnovum
    est aut semei a vobis
    commissum,
    ut
    aliquam
    '
    mereainini veniam
    ,
    hxredilariam habetis
    impieta-
    temadiebus
    patrum
    vestrorum
    ,
    recedendo a
    legi-
    timis el non custodiendo
    qux prxcepi.
    Hoc et de
    his
    qui
    sunt in Ecclesia conslituli dici
    polest
    : et
    sunt filii J acob
    supplantantes vitia,
    id est docto-
    rumet
    magislrorum
    Ecclesix
    discipuli, qui
    nomine
    tenus in
    Ecclesia,
    sed non recedunt a
    viliis,
    nec
    Custodiunt
    prxcepla Dei,
    falsonomensibi Chrislianx
    religionis
    assumunt. Revertimini ad
    me,
    et rever-
    lar ad
    vos,
    dicit Dominusexercituum.
    Magna
    Dei
    clementia hortaliir
    coniemptores
    ul ad se
    rcdeant,
    et seadillos
    promitiit
    reversurm. Sedilli nonin-
    telligentespsccando
    sea Domino
    recessisse, impu-
    denterinierrogant
    : In
    quo
    revertemur? >
    qui
    nun-
    quam
    recessiniusa te.
    Quibus
    Dominus
    respondit
    :
    Si
    afiliget
    homo
    Deum,
    quia
    vos
    configitis
    me et
    dixislis: In
    quoconfigimus
    le? Indecimiset in
    pri-
    mitiiset in
    penuria,
    vosmaledicti
    cstis,
    et voscon-
    figitis
    me
    gens
    lola. Inferleomnemdccimaminhor-
    reum,
    et sil cibus in domo
    mea,
    et
    probale
    me
    super hoc,
    dicit
    Dominus,
    si non
    aperuero
    vobis
    cataractas
    coel,
    et effudero vobis benedictionem
    usque
    ad abundanliam
    ,
    el
    increpabopro
    vobisde-
    vorantem,
    et non
    corrumpet
    fructumlerrx
    veslrx,
    necerit sterilis vineain
    agro,
    dicit Dominusexer-
    ciluum,
    etbealos vos dicent omnes
    gentes.
    Eritis
    enimvos terra
    desiderabilis,
    dicit Dominusexerci-
    tuum. :
    Temporibus
    Malachix
    ( qui
    et Esdras esse
    1
    A
    creditur)
    ac
    Nebemix,
    famsfactaest
    gravissima,
    ob
    quam pauperes qui
    eranl in
    populo, compulsi
    sunt vendere filiossuoset
    filias,
    sedet
    possessiones
    suas
    omiiemque
    substantiam:
    denique dicebant,
    sicut in libro Esdrx
    legitur:
    Filii el filix nobis
    mulli sunt
    niinis,
    et
    accipiamus
    in
    prelio
    eorum
    frumenlura,
    et comedamus et vivamus. >Alii di-
    cebant:
    Agros
    nostros el vineaset domos
    oppona-
    mus,
    et
    accipiamus
    frumenlurain fam.
    Illi vero
    qui
    habebant in borreis
    frumenta,
    noleliant Levitis
    reddere
    dcimas, qui
    nullas habebant
    bxredilales,
    sed
    primilix
    et decimx erant bxrcdilas eorum. Si
    (inquil)
    homo
    polest atigere Deum,
    id est frau-
    dare,
    vos me
    framlastis, quia
    minislris meis dci-
    mas et
    primitias
    non redditis.
    Ego
    fraudem susti-
    B
    neo, cujus
    minislri Levitx coacti
    penuria templum
    deseruerunt. Sic aulemdicit sefraudari in his
    qui
    sibi
    servirait,
    sicut sedicil visitari in bis
    qui
    sunt
    in
    carcere, accipere
    cibum el
    potum
    in esurienti-
    bus, cxteraque qux
    memoranlur in sex
    operibus
    misericordix.
    Quod
    aulemdicilur: Si
    affigit
    homo
    Deum
    suum,

    quamvis simplicilcr pro
    defraudat
    vel
    supplantt accipi possit,
    tamenoccultiore inlel-
    lectu ad Domini
    passionem
    referri
    potest,
    ul sit
    sensus : Nonmirumsi me modo in minislris meis
    aulgilis,
    et
    quantum
    in vobisesl
    suspendilis, quia
    aliquando
    mein
    memelipso
    clavis
    affigetis
    incruce.
    Quia ergo
    non redditis
    dcimas, quas per Moysen
    sacerdotibuscl Levitis
    jussi
    dare,
    idcirco vos ma-
    ledicti estis in fam el
    penuria,
    et
    propter
    hoc
    C
    famsista vobis
    siiperinducla
    est. Vos enim
    me,
    et non ministres
    meos,
    configitis gens
    Iota
    ;
    et ut
    sciatis meirato vobishoc
    evenisse,
    hortor et com-
    moneo ut inferatis dcimas in horrea
    templi
    mei,
    undeminislri cibumhabeant. Et
    probale
    me
    super
    hoc,
    si non
    aperuero
    vobis cataractas
    coeli,
    hoc
    est,
    si nontaniam
    copiampluviarum
    vobis
    effun.do,
    ut credanlur fenestrx coeli
    apertx,
    el effundamsu-
    per
    vos benedictionem
    usque
    ad
    abundanliaix
    Verbo effusionis nimiam
    largilatem oslendil,
    et
    increpabo pro
    vobis
    devorantem,
    id est
    locuslam,
    erucam,
    vel
    rnbiginem, cxteraque qux
    noxiasunt
    laboribus
    hominum, increpando,
    id
    est,
    nulu
    maje-
    statis mex
    prohibebo
    a
    vobis,
    et non
    corrumpet
    fru-
    ctus lerrx
    veslrx, tanlaque
    erit vestra
    flicitas,
    ut
    "
    cunctx
    per
    circuitumnationes mirenlur lerrx ve-
    slrx
    fertilitatcm,
    et eritis terra desiderabilis
    , quia
    omnesdesiderabunl inea habitare.
    Quod
    aulem de
    illorum
    decimis,
    hoc de Ecclesix
    populis
    dicere
    possumus, quibusprxcipitur
    nonsolumut dcimas
    dent,
    sedut etiamsuaomnia
    pauperibus
    et Eccle-
    six minislris
    largiantur.
    Sed si hoc facere nolue-
    rint,
    saltemsicut J udxi
    aliquampartem
    sacerdo-
    libus et
    pauperibus
    tribuant,
    ne iralum Deumsen-
    liant,
    sed
    potius experiantur ejus benignissimam
    largilatem.
    Invaluerunt
    super
    me verba
    veslra,
    dicit Do-
    minus,
    et dixistis:
    Quid
    loculi sumus contra le?
    Dixislis,
    Vanusest
    qui
    servit
    Domino,
    et
    quod
    emo-
    291
    HAYMONISHALBERSTAT.
    EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 292
    lumenlum, quia
    cuslodivimus
    prxcepla ejus?
    Ul
    jam
    superius prxlibatum
    est, populus qui
    reversus
    fuerat de
    caplivilate,
    el habebat
    legem
    Dei in no-
    tilia,
    et videbalur observare
    legem,
    et reddere d-
    cimas,
    et cxiera
    qux
    in
    legejubentur implere,
    vi-
    dens cuncfas
    per
    circuitum nationes rbus omnibus
    abundare,
    se vero
    penuria
    el
    egeslate
    tabescere,
    dicebat
    :
    Quid
    mihi
    prodest quod
    verumDeum
    colo,
    ejus
    mandata cuslodio?UndeDominus
    per prophe-
    lam dicit:
    Invaluerunt,
    id est
    ingravala
    sunt
    verba veslra
    super
    me. Sed
    illi,
    non
    intelligen-
    tes
    gravissime
    se
    peccare
    in verbis
    blasphemix
    qux
    contra Dorninum
    proferebant, inlerrogant
    :

    Quid
    loculi sumus contra le? >
    Quibus respondet
    Dominus
    :
    Dixislis,
    Vanus est
    qux
    servit
    Deo,
    et
    quod
    emolumentum,
    id est
    qux ulilitas, qui
    fru-
    clus, qux
    remuneratio, quia
    custodimus
    prxcepla
    ejus
    ? Hxc
    loquebaulur,
    quia
    in
    prxsenli
    tantum
    mercedem
    pro
    Dei volebant
    servilute,
    et idcirco
    nec infuturo eammerebantur
    iuvenire,
    nec dice-
    bant
    quod
    ail sanctus Tobias: <Filii sanctorumsu-
    mus,
    et aliamvitam
    exspectamus.
    Addunl adhuc:
    <Et
    quia
    ambulavimus trisles coram Dominoexer-
    cituum? Est enimtrislitia
    religionis,
    cum
    simples
    quis
    et humilis
    incedit,
    sicut est confusio laudabi-
    lis,
    de
    qua
    dieitur : <Est confusio adducens
    glo-
    riam. Detali trislitia dicit Psalmista : Tota die
    contristaus
    ingrediebar.

    Ergo
    nunc beatos dicimus
    arrogantes,
    id est
    superbos, qui
    contra Deum
    hujuscemodi blasphe-
    mias
    jaculari
    non liment. Cur aulemeosbeatos vo-
    caverit,
    ostendit subdetis:
    Siquidem
    xdificati sunt
    facientes
    impietalem,
    >id est insxculi
    gloria,
    et
    post
    scelera
    prosperis
    omnibus
    perfruunlur.
    Et
    tenlaverunt Deum,
    siversilieront
    Deo, prxceptis
    ejus
    contraria facientes.
    Et salvi facii sunt >dum
    suamtantum salutem
    putant
    essefelicilalem
    prx-
    senlis sxculi. Hxc
    quxjuxta
    liiteram deJ udxis di-
    cuntur, possunt
    el de bxrelicis et de
    omnibus, qui
    de
    prxsentis
    vitx
    prosperitate superbiunt,
    non in-
    congrue accipi, qui
    in sua
    impielale proficiunt,
    et
    multos sui sceleris
    participes
    asciscunt.
    Tnc loculi sunt timentes
    Dorninum, unusquis-
    que
    cum
    proximo
    suo. Sensus illeest :
    Blasphe-
    mantibus,
    et
    judicia
    Dei
    ( qux nonnunquam
    oc-
    culta, semper
    autem
    justa sunt) reprehendenlibus,
    tune timentes Deumad invicemloculi
    sunt,
    subau-
    diendum
    quod
    retributio bonorumet malorumnon
    semper
    in
    prxsenli
    fit
    sxculo,
    -sed reservetur in
    futuro, quod
    homovnon
    possit
    scire inscruiabilia
    judicia
    Dei,
    nec debeat de illius
    xquitate
    et
    justilia
    disputare.
    Hxc enimet
    hujusmodi
    sanclis convenit
    ut
    loquantur.
    Undenon dixil
    quid
    sint loculi timen-
    tes
    Deum,
    ut
    subintelligeremus
    ea locutos
    qux
    Scri
    plurarum
    vocibusconlinentur. Si verosecundumSe-
    ptaginta interprtes legerimus
    : Hxc loculi sunt
    qui liment,
    ironiews
    accipiendum,
    et
    pressa
    voce
    annuntiandum,
    hxc
    qux
    diximus loculi sunt timen-
    tes,
    idest nontimentes
    Deyra,qui
    ne
    cogitarequi-
    A dera
    talia,
    nedum
    loqui
    debuissent. <El allen.lii Do-
    minus,
    et
    audivil,
    et
    scriplus
    est liber monumcnli
    corameolimenlibus Dorninumet
    cogilanlibus
    nomen
    ejus.
    Hxc
    justis
    el limenlibus Dorninuminter se
    confcrenlibus,
    attendit
    Dominus,
    et
    audivil, cujus
    auditus xterna
    cognitioesl,
    cmnonest aliud audire
    quam
    videre.
    Totus est enim
    auris,
    lotus est ocu-
    lus,
    et detoto se
    videt,
    de loto audit.
    Audivitergo,
    id est
    prxscivit,
    et ante omnia sxcula
    praeordina-
    vit. <El
    seriptus
    est liber
    monumenti,
    >id est me-
    morix corameo. Liber istexterna
    memoria,
    in
    qua
    apud
    Deumsancii omnes allilulati
    alque prxdesti-
    nati sunt. De hoclibro in
    Apocalypsi
    dicilur : Libi
    aperii sunt,
    et alius liber
    aperlus est, qui
    esl vitx.
    . Libri
    aperti
    duo sunt
    Teslamenta, per qux singuli
    B
    judicandi
    sunt. Liber vero
    aperlus,
    est memoria
    eorum
    qux singuli gesserunt.
    Undeet bene in
    qui-
    busdamcodicibushbetur :
    Qui
    est vitx
    uniuscujus-
    que.
    Hic
    ergo
    liber monumenli
    scriplus
    est timen-
    libus
    Deum,
    ut noverint
    quia
    cum dies
    judicii
    ad-
    venerit,reddendxsuntblasphemiset impiispoenxet
    limenlibus Deum
    prxmia.
    Dehoc libro et Dominus
    in
    Evangelio
    ait: Gaudele
    quia
    nomina veslra
    scripla
    sunt incoelo.
    >
    Quid quasi exponens
    Psal-
    mista dicil : Inmemoria xlerna erit
    jusius.
    >
    <El erunl
    mihi,
    ait Dominusexercituum
    ,
    in die
    qua ego
    facio in
    peculium,
    et
    parcam
    eis sicut
    par-
    eil vir filiosuo
    seryienii
    sibi. El
    converlemini,
    et
    videuitis
    quid
    sit inler
    juslum
    et
    impium,
    et inier
    n servientem
    Deoet nonservienlemei. Erunt
    (inquit)
    J
    mihi
    in
    peculium, quia eligam
    eos non solum
    gene-
    rali vocalione, qua
    omnes Chrisliani
    vocantur,
    sed
    etiam
    peculiari
    et
    propria, qua
    soli eleclt
    vocantur,
    de
    qua Apostolus
    :
    Quos
    autem
    vocavit,
    nos et
    juslificavit.

    Qua
    eliam se vocatum
    asserit,
    di-
    cens : Paulus servus Chrisli
    J esu,
    vocalus
    apo-
    stolus. Et
    parcam
    eis sicut
    paler
    homo filioser-
    vienti
    sibi,
    in
    quo. duplex
    est
    affectus, pielalis
    in
    filium,
    servilulis infamulum. Tunevos
    qui
    nuncbla-
    sphmantes,
    dicilis:

    Quod
    emolumentum
    quia
    cu-
    stodimus
    praeceptaejus?
    >el illorum eleclione,
    et
    -veslra
    repulsione cognoscetis] quid
    inler
    juslum
    et
    .impium,
    el inter servienlem Deo et non ser-
    vientem.
    *
    CAPUT IV.
    Ecce enimdiesveniet succensa
    quasi caminus,
    el erunt omnes
    superbi
    et omnes facientes
    impiela-
    lera
    stipula,
    et inflammabit eos dies
    veniens,
    dicit
    Dominusexerciluum.
    Dies
    hxc, tempusjudicii
    uni-
    versalis esl, qux
    sanclis eril
    lux, peccatoribus
    au-
    temlenebrx, qux
    dies eril succensa
    quasi
    caminus,
    ul omnes
    impii
    vertantur in
    stipulani,
    el xternisdiei
    cremenlur ardoribus.
    Cumque
    eos inflammaveril
    at-
    que
    combusserit,

    qux
    non
    derelinquet
    eis
    germen
    et radicem. Hoc de
    impiis dieitur, quid passuri
    sint indie
    judicii. Sequilur,
    el
    dicit, quid
    econtrario
    timenlibus nomenDomini
    yenlurum
    sit.
    El orietur vobis limenlibus nomen meum sol
    295 ENARRATIOIN MALACH1AMPROPHETAM.
    294
    justilix,
    el sanilas in
    pennis ejus,
    et
    egrediemini,
    et salielis sicut vituli de
    armenlo,
    et calcabilis im-
    pios
    cumfuerint cinis sub
    planta pedumvestrorum,
    in die
    quaego
    facio,
    dicit Dominusexercituum. Sol
    justilix
    Christus, cui Deus Pater ddit
    judicium,
    quiquejuste
    omnia
    judicabit,
    et necvitia
    neque
    vir-
    lutes
    laterepatietur.
    Orietur timenlibus Deum,
    oc-
    cidet autemet obscurabilur
    contemnentibus et bla-
    sphemanlibus
    eum;
    unde et damnali dicent, quod
    scriptum
    est in libro
    Sapientix:
    Lumen
    justilise
    non luxit
    nobis,
    et sol nonortus est nobis.
    Inbu-
    jus
    solisalis sanitas
    est,
    ul sanatos
    per poeniten-
    tiam
    protegat,
    et ad cauls
    gregis
    sui
    reportet,
    juxla quod
    inDeuleronomio
    scriptum
    esl:
    Expan-
    dit alas
    suas,
    etc. Tune
    egredientur qui
    in sxculi
    hujns
    earcere clausi tenebantur,
    et salient
    quasi
    vituli de
    armenlo, placentes
    Deo
    victimx,
    renovati
    et
    nilidi, squalore
    morlalitatis
    abjecto.
    Vel,
    sicut alia
    edilio
    dicit,
    vituli soluti a
    vinclis,
    a
    quibus
    libe-
    rari
    ciipiebatApostolus,
    dicens :
    Cupio
    dissolvi et
    esse cum Christo. Nec tali
    jucunditate
    conlenti,
    calcabunl
    impios
    cum fuerint cinis sub
    piaula pe-
    dum
    eonira, juxtaquodApostolus precaur
    : Deus
    conteret Salanam sub
    pedibus
    vestris velociter.
    Cafcabunt aulem non msultando
    perdition! eorum,
    sed
    juslo
    Dei
    judicio
    concordando,
    et nulla ad eos
    compassione
    animumflectendo. Namsancli in com-
    paraiione
    divinx
    raajestalis,
    se cinerem
    recogno-
    scunt. UndeAbraham:
    Loquar (inquit)
    ad Dorni-
    num
    meum,
    cumsim
    pul\
    is et cinis. At
    superbi,
    quorumprinceps
    dicebat: Ascendam
    super
    aliilu-
    dinem
    nubium,
    similisero
    Altissimo,
    >delrahentirr
    in lacum
    inferni,
    et erunt vere cinis sub sanclo-
    rum
    pedibus.
    i
    Mementote
    legis Moysi
    servi
    mei,
    quia
    mandavi
    ei inHorebad omnemIsral
    prxcepla
    et
    judicia.
    i
    Horebmonsest in
    Sina,
    ubi
    Moyses accepit legem
    digilo
    Dei
    scriptam
    inlabulis
    lapideis.
    Cnm
    (inquil)
    scialis
    pro
    cerlo venturumdiem
    judicii, quando
    su-
    perborum
    radicemet
    germen
    flamma
    comburet,
    ti-
    menlibus aulemorielur sol
    jusiilix, oporiet
    ut re-
    cordemini
    legis, quamper Moysen
    vobis
    dedi,
    et ea
    qux
    ibi
    percipiunlur opreimpleatis.
    Sed et nobis
    prxcipiturut
    recordemur
    spirilualis
    et divinx
    legis,
    eaque
    non
    carnaliter,
    sed
    spiritualiler impleamus.
    Aposlolus
    enimdicit
    quia
    lex
    spiritualis
    esl. Psal-
    misia
    quoque spiritualem
    ostendit esse
    legem,
    di-
    cens :
    Rvlaoculos
    meos,
    et considerabo rairabi-
    Iia de
    lege
    tua. >Hanc
    spiritualem legem
    ddit
    A Dominusin
    Horeb, qui
    mons
    inlerpretaur siccitas,
    quia
    lex
    spiritualiler
    intellecta omnem
    viliorumex-
    ; coquit
    humorem. Loculus est aulemad Isral
    prse-
    cepla
    et
    judicia, quia
    illis
    commitlendasunt
    mysleria
    Scriplurarum, qui
    mundi cordis oculis Deum vi-
    dere merenlur.
    J Ecce
    ego
    mittamvobis Eliam
    prophelam, ante-
    quam
    venit dies Domini
    magnus
    et
    horribilis,
    et
    convertet cor
    palrum
    ad
    filios,
    et cor filiorumad
    paires eorum,
    ne forte veniamet
    perculiam
    terram
    analhemate. Prxmonilo ut meminerit
    legisMoysi,
    dicit se missurum
    Eliam, quia
    in
    Moyse lex,
    in
    Elia
    significatur prophetia.
    Undeet
    transfigrato
    in
    monte Domino
    apparuerunt Moyses
    et Elias cumeo
    loquentes, quia
    tam lex
    quam
    omnis
    prophelarum
    B
    chorus,
    Christi
    prxnuntiaverunt advenlum.
    Igilur
    anlequam
    dies
    judicii veniat,
    mittet Dominus
    Eliam,
    jjui interpretatur
    Deus meus
    Dominos,
    el est Thes-
    biles de
    oppidoThesbi, quodinterpretatur
    : conver-
    sio.
    Quorum?
    Videlicet
    prophelarum, qui
    nos
    quo-
    tidie adconversionem et
    poenilenliamhortantur,
    ut
    convertalur cor
    palrum
    ad
    filios,
    idest fidem
    quam
    habuit
    Abraham,
    Isaac et
    J acob,
    et exteri
    palriar-
    chx
    inspirent,
    et insinuent filiis
    prophelicis
    leclio-
    nibus,
    qualenus quod
    illi crediderunl deChrislo im-
    plcndum,
    lu credant
    impletum.
    Sivecor
    palrum,
    t
    idesl menlemDei
    dicit, qux
    fuit in
    palribus,
    trans-
    fundat infilios
    adoptionis,
    et cor filiorumconvertat
    ad
    patres,
    ut ex
    genlibus
    et J udxis credentes
    Palri,
    in Chrislo fideet
    religione
    consentant. Nisi enim
    C
    spiritualis prophelix intelligenlia
    cor
    palrum
    ad
    filios,
    et Corfiliorumad
    patres eorum.
    tali modocon-
    verlerit,
    veniens Dominus
    percutiel
    terram analhe-
    mate,
    hoc
    est,
    xternx maledictionis
    alienalione,qua
    dicturus est his
    qux
    a sinistris erunt : Discedilea
    me, maledicti,
    in
    ignem
    xternum. Non
    solum
    au-
    temco'iumsedicit analhemate
    percussurum,
    id
    est,
    eos
    qui
    coelestemhabent conversa
    lionem,
    sed
    terram,
    id est terrena
    sapientes,
    et terrenis
    operibus
    in-
    hiantes. Hxc deElia
    diximus,
    seculi
    doctores, quan-
    quam
    mulli sint eliam nostrorum
    qui
    credunt eum
    adliiteram
    venturum,
    et restilurum
    omnia,
    ac mor-
    tis debitum
    persoluturum.
    Cxlerum Dominus inter-
    rogtus
    d adventu Elioeab
    apostolis, respondit
    :
    Elias
    jam
    venit,
    el non
    cognoverunt eum,
    sed fe-
    D
    cerunt in eum
    qnxcunque
    voluerunt,
    J oannem in
    Eliavolens
    intelligi ;
    unde subsecutus
    adjunxit
    : Si
    vullis
    recipere,
    J oannes
    ipse
    est Elias
    qui
    veuturus
    est.
    HAYMONIS
    HALBERSTATENSISEPISCOPI
    GOlfflMTARIUH IM CANTICA MCORUM.
    (Ex
    editioneColoniensi anni
    1529.)
    Saldmon, inspiratus
    divinp Spirilu, composuit
    iiiraclibellumde
    nuptiis
    Christi et
    Ecclesix, etquc-
    damiuodp
    epilhalamium
    fecit Chrisli et
    Ecclesix,
    id
    esl eaiilfcum
    super
    Ihalamos. Undeet Canticacan-:
    licorum vpcav.it
    hune
    libellum, quia
    omniacantica
    superexcellit.
    Sicut enim dicilur rex
    regum,
    et Do-
    minus
    dorainantium,
    et soleranitas solemnilatum,
    sic
    dicuniur Cantica anticorum
    obexcellentiam et.di-
    gnjlatein.
    Est auteminhocobscurissimus iste
    liber,
    quia
    nulla>ibi
    personx
    commemorantur,
    et
    quasi
    cotuico
    slylo comppsitus
    est.

    CAPUT PR1MUM.

    Oseuletur
    meosculooris sui. Desideranlisvox
    es'i
    Synagogx
    adventum
    Christi..Quasi
    diceret : To-
    lies mihi
    adventum
    suum
    proraisit per prophetas,
    veniat
    ergojam,
    et oseuletur meosculo oris
    sui,
    id
    est
    per
    se
    ipsum
    mihi
    lojruatur.

    Quia
    meliora sunt
    uberalua vino. t
    Repente
    ad
    ipsum, cujus
    desiderio
    uagrabal,
    verba
    convertens,
    subdil :
    Quia
    meliora
    suui ubera
    tua,
    etc. Per ubera
    Christi,
    dulcedoEvan-
    gelii inlelligitur, quia
    eoveluti lact nulritur infan-
    tia credentium. Vinum aulem auslerilalem
    legis
    si-
    gnificat ;
    sedubera Christi meliora sunt vino,
    quia
    dulcedo
    Evangelii
    melior est austeritate
    legis.
    In
    lege
    enim nulla reservatur
    poenitenlia,
    sed
    prxcipitur
    ut
    qui peccat
    occidatur :
    Evangelium
    aulem dicil :

    Nplomortempeccaloris,
    >
    etc.

    Fragrantia unguenlis oplimis.


    i
    Unguenta
    sunt
    dona
    Spiritus sancli,
    vel eliam
    opinionesvirtutum,
    de
    quibus.Apostolus
    : <Chrisli bonus odor sumus.

    Qleumeffusumnomen tuum. >Nomn


    tuum,
    o
    Cbrisle,
    effusumest. Chrisma
    Grxce,
    Latine
    unctio,
    unde
    Chrislus
    : nomenChrisli ab unctione vocalum
    est%So(et
    enim
    Spiritus
    sanclus olei nomine
    appel-
    lari, juxta quod
    Psalmista ait :
    Unxil le Deusluus
    oleo,
    >idest
    Spirilu
    sauclo. Hocoleumeffusum
    est,
    ijuandohxc gralia, quam
    Chrislus
    singulariter habuit,
    data esl omnibus eleclis : unde et a Chrislo Chri-
    stian
    dicuntur, participa)
    nominis Chrisli. El bene
    non sli11
    aluni,
    sedeffusumoleum
    dieitur, quia
    abun-
    danter hxc
    gralia
    omnibusdata esl lide'mChristi re-
    colentibus. Ideo adolescentulx dilexerunt te. >
    Adolescentulx dicuntur animx electorum
    , quia
    in
    baptismo reliquerunt
    sordesveleris
    hominis,
    et re-
    novatx sunt inChristo. Bene
    auterg
    feminino
    gnre
    dicuniur, quia animx sanclorum
    quo majnris fragi-
    A
    litalis sibi conscix
    sunt,
    eo
    amplius
    Christum dili-
    gunt.
    VoxEcclesix :
    Tralie me
    post te,
    curremus.
    Hic est
    permu-
    talip personx. Namhactenus locuta est
    Synagoga,
    )iic,incipit loqui
    Ecclesiade
    genlibus
    : Trahe me
    post
    le, curremus.
    Quia
    (inquit)
    meaminfirmitalem
    cognosco,
    et
    video
    menihil meis viribus boni
    posse
    agerfij
    lua
    gratia
    irahe mead lui
    imitaiioncm,
    vel
    etiam,cum
    coelum
    ascenderis,
    trahe me
    post
    le. In-
    Iroduxil me rex in ccllaria sua. Hic
    loquitur
    de
    Christo
    sponso
    suo ad animas fidles. Ccllaria Dei
    sunt xterna
    beaiitudo,
    et
    supernx patrix gaudia,
    in
    qua
    introducta est
    jam
    Ecclesia
    per
    fidemcl
    spem,
    quandoque
    introducelur
    per
    rem. t Exsuliabimus et
    lxlabimur inte. Dedonis
    (inquil)
    luisexsuliabimus
    B
    et lxtabimur. Sed
    quia
    scimus hoc non
    npstri
    esse
    meriti,
    in
    te,
    non in nobis exsuliabimus : hoc esl
    quodApostolus
    ait :
    Qui gloriatur,
    in Domino
    glo-
    rietur. >
    Memorcsuberumluorum
    super vinum,

    id
    est,
    memores
    gralix
    lux el misericordix
    lux, qua
    salvali sumus. Ubera enimsunl
    ipsa gralia, qua
    sal-
    vali sumus. Recordanles eliam
    quia
    lu auslerilalem
    legis
    uberibus doctrinx
    evangelicx lemperare digna-
    lus es. Recti
    diligunt
    le. Illi
    (inquit) qui
    recti
    corde
    sunt,
    diligunt
    te,
    id
    est,
    illi
    qui
    nihil suis me-
    rilis
    tribuunt,
    sed omnia lux
    gralix dputant.
    Nul-
    lusenim te
    diligit
    nisi
    reclus,
    et nullus est reclus
    nisi
    qui
    te
    diligit.
    Ecclesiadesuis
    pressuris
    :

    Nigrasum,
    sed
    formosa,
    filix Hierusalem.
    Hic
    rursus
    loquitur
    Ecclesia ad sanclas animas:
    Nigra
    C
    sum, quiapersecutiones patior,
    sedformosasumvir-
    lutibus,
    o filix
    Hierusalem,
    id est animx fidles.
    Nigrasum,
    id
    esl,
    defohnis
    persecutionibus
    et xru-
    mnis
    quas sustineo,
    sed formosasumdcore virtu-
    tum.
    Quomodoautem
    nigrasit,
    et
    quomodoformosa,
    ostendit cumsubdit : Sicut labernacula
    Cedar,
    sic-
    ul
    pelles
    Saloinonis. >Ita enim
    distinguitur
    :
    Nigra
    sum sicul taberacula
    Cedar,
    formosa sicut
    pelles
    Salomonis. Cedar filiusIsmaelis
    fuit, qui interpreta-
    tur tenebrx. Ismaelitx vero
    semper
    in labernaculis
    habilare solili
    sunl,
    el non habent domos. Dicit
    ergo
    Ecclesia se
    nigram
    esse sk."l labernacula
    Cedar,
    propter persecutiones quas patiebaur
    a filiis lene-
    brarum,
    quod inlerpretaur
    Cedar. Hinc Psalmista
    dicit : Habilavi cum
    babilantibus
    Cedar,
    id
    est,
    D conversatussuminler
    persecutores
    et
    peccatores
    in-
    fidelilate
    nSgros.
    Formosamvero dicit sesicut
    pelles,
    297
    ENARRATIOIN CANTICAANTICORUM. 298
    idesl laoernacula Saiomonis, qui pacilcus
    interpre-
    tatur, quoniamdigna
    erat visilalioneel consolalione
    sponsi
    sui Chrisli inler
    anguslias.
    Et sicut laberna-
    culaex
    pellibus
    mortuorura
    fiunt
    animalium,
    itaEc-
    clesia
    ,
    tabernaculum
    videlicetDei,
    exhis construitui
    qui seipsos
    cumviliis et
    concupiscenliis
    morlificant.
    Noliteme
    considerarequod
    fusca
    sim, quia
    dco-
    loravit me sol.
    Oanimx fidles et devotoeDeo,
    nolite meconsiderare
    quod
    fusca
    sim,
    idesl
    quod
    tribulationibus aliciar, quodpersecutionibus
    oppri-
    inar,

    quia
    decoloravit me
    sol,
    id est
    perseculionis
    fervor meum
    splendorem quodammodo
    obfuscavit.
    Ac si dicerel : Interiorem
    pulchriludinem
    meam co-
    gitaie,
    et illara
    altendite,
    non illam
    quamforispati
    videpr.
    Taieest
    quod
    et
    Apostolus
    dicit: Nolitedefi-
    cere in tribulationibus
    meis
    pro
    vobis, qux
    est
    glo-
    ria veslra. Nonenimsunt
    condignx passiones,
    etc.
    Soi autem in
    Scripturis
    mullos
    habel sensus. Ali-
    quando significatipsum
    Dei medialorem
    et hominum;
    onde
    scriptum
    esl : <Vobislimenlibus
    nomenmeum
    orielur sol
    justilix,
    idesl Cbristus.
    Significat
    Ec-
    clesiam sicut David dixil : <
    Fulgebunt
    justi
    sicul
    sol. >
    Aliquando
    fervorem
    perseculionis,
    sicut
    hic,
    et in
    Evangelio,
    ubi dicilur
    de seminc
    quod
    cccidit
    supra petram,
    et orto sole exxstuavit.
    Quod ipse
    Dominus
    aperit exponens
    : Facta aulem
    perseculionc
    propler
    verbum,
    scandalizanlur.
    Filii matris mese
    pugnaverunt
    contra me,

    etc., usque,
    Non cuslo-
    divi. Unde
    coeperit
    hxc
    persecutio,
    ostendit cum
    subdit : Filii matris meoe
    pugnaverunt,etc.Vox
    esl
    primilivx
    Ecclesix.
    Synagoga
    mater
    est,
    cul
    per
    Pro-
    phelam
    dicilur: Etvocaberiscivilas
    fidelisetmater
    cvilalum,
    fifiaSion.
    Hujus
    filii sunt
    J udxi, qui pu-
    gnaverunt
    conlra Ecclesiam
    prirailivam,
    quando
    ex-
    citaverunl
    persecutionem
    contra credentes,
    et omnes
    disprsi
    sunt
    per regiones
    Samarix.
    Posueruntme
    cuslodemin vineis. i Vinea
    una fuit
    primam
    Eccle-
    sia
    Hierosolyrais,
    sed ob J udaicam
    persecutionem
    dispersis
    credenlibus omnibus,
    multx vinex factx
    sunt,
    id est multx Ecclesiaeconstructx
    per
    univer-
    summunduni. Dicil
    ergo
    Ecclesia
    primitiva
    : Po-
    suerunt me
    (scilicet
    aposloli
    et
    doctores)
    cuslodem,

    idest ut esseracustos ecclesiarum. Undeet inGrxco
    bene dicilur : Disseminali sunt,
    >ubi nos
    legimus,
    disprsi
    sunt. >Adhoc enimdivinilus
    disprsi
    sunt,
    ut
    plures
    Ecclesix firent
    per
    universura mundum.
    Vineammeam,
    >idest unain illamEcclesiam
    qux
    in
    Hierosolyrais
    fuit,
    noncustodivi. Hoc nonadvo-
    tum
    neque
    admenlemest
    rfrendum,
    sedadlocum.
    Noncustodivi,
    >subaudis ut essel ibi ubi
    coepit.
    <lhdicamihi
    quemdiligit
    anima
    mea,
    ubi
    pascas,
    irai cubesinmeridie. VoxEcclesix esl ad
    sponsum
    suumChristum: O
    sponse.quemdiligit
    anima
    mea,
    id
    est
    quem
    totamentis intenlione
    diligo,
    indicamihi ubi
    pascas,
    idest ubi ovestuas
    pascere
    facias
    ; ipse
    est
    Mm
    pasior
    bonus,
    sicut
    ipse
    dicit in
    Evangelio.
    Indicamihi ubi
    pascas
    el ubi
    cubes,
    >idest
    requie-
    scas,
    et hocinmeridie,
    id est in fervore
    persecu-
    lionis vel tenlalionis. Laborans enim Ecclesia in
    PiTROL. CXVI.
    A persecutionibus,
    obsecrat
    sponsum
    suumut ei dicat.
    in
    quorum
    menlibus
    requiescat.
    Namcubare
    sponsi.
    requiescereest,
    sicut
    ipse
    dicit :
    Super quem
    re
    quiescit spiritus
    meus,
    >etc. Neenim sancti xstu
    tenlalionis
    arescant, ipse
    ineorumcordibuscubai et
    requiescit, alque
    ab omni fervore tenlalionum et
    persecutionumprolegit. Quare
    hoc? t Ne
    vagari
    in-
    cipiampost greges
    sodaliumtuorura.
    Grges
    soda-
    lium
    appellat
    conventicula
    bxreticorum, qui
    sodales
    Christi
    sunt, quia
    et
    ipsi greges
    suos
    pascunt.
    Et est
    sensus : O
    sponse,
    indica mihi sanctos et electos
    tuos,
    ne forte offendamet incurram in
    hxreticos,
    putans
    temeibi
    posse
    invenire. Huneversumma-
    ie hxretici
    distinguebant, tanquamsponsa
    interro-
    garei
    : Ubi
    pascas,
    ubi cubes? el
    ipse responderet
    :
    B
    Inmeridie cuboel inaustrali
    parte.
    Si
    ignoras te,
    o
    pulcbra
    inter
    mulieres,
    egredero
    et abi
    post vestigia gregum.
    >Vox
    sponsi
    ad
    spon-
    samsuamEcclesiam: Acsi diceret : Tu
    quereris
    te
    quasi
    ame
    dereliclam,
    et
    persecutionum
    fervoribus
    denigratam,
    nec considras
    quod pulchra
    sis inter
    mulieres,
    idest non attendis virlutum
    spirilualium
    pulchriludinem, quaprx
    exteris
    decoraris,
    licet ten-
    talionibus
    denigreris.
    Si
    ignoras ergo te,
    idest si
    banc
    dignitalem
    et formositatemtuam non
    recogno-
    scis, egredere
    demeo
    consortio,
    el abi
    post vestigia
    gregum;
    hoc
    est, sequere
    et imitare doctrinamer-
    rantium
    hxrelicorum, qui contempto
    vero
    pastore
    unius
    gregis,
    multos sibi coacervaverunt
    greges.
    Et
    pasce
    hxdos
    luos,
    id est
    peccalores
    et erroneos
    C
    auditores
    juxta
    labernacula
    paslorum,
    id est secun-
    dum
    dogmata
    hsbrelicorum. Unus enim
    pastorest
    Chrislus, qui
    unum habet
    gregem,
    id est unitatem
    calholicx Ecclesix. Paslores vero multi sunt hxre-
    tici, qui gregemdeceplorum
    hominumsibi
    aggregant,
    quos
    diabolo
    pascunt
    : de
    quibus
    etPsalmista : <Sic-
    ul oves in inTerno
    positi
    sunt. >Qves vocantur in
    hoc loco
    niali,
    non
    propler simplicitatem
    vel inno-
    cenliam,
    sed
    propler bebeludinein, quia
    nesciunt
    resistere
    pravx
    doctrinx,
    sed omnia
    qux
    sibi
    impo-
    nuntur a
    pravis doctoribus,
    sustinent nonbona
    pa-
    tiehtia.
    t
    Equitatui
    meo assimilavi
    te,
    arnica
    mea,
    incur-
    rbus Pharaonis.
    >
    Equilalum
    suum
    appellat
    exer-
    jv
    ciiumfiliorum
    Isral,
    videlicet sexcenla
    millia,
    qui
    egressi suntdc/Egypto,
    et Iransierunt mareRubrum.
    Equilalum
    aulem
    suum,
    illammultitudinem
    dicit,
    quia
    sicul
    auriga
    currui
    proeest,
    ita Deus
    plebi prae-
    eral,
    prolcgens
    illamet
    defendens,
    et adterram rc-
    promissionis
    inlroducens. Huicsummo
    equitatui
    as-
    similavit amicam
    suam, quoniam
    sicut ille
    populus
    per
    mare Rubrum salvalus est Pharaone
    dnierso,
    ita Ecclesia
    genliumper baptisraum
    dediaboli ser-
    viliolibra
    ta,
    el adveram
    repromissionis
    lerramet
    evangelicam
    liberlalem introducla
    est, sicque quas
    erat ancillaviliorum factaest arnica
    Christi,
    emun-
    dala et abluta
    per baplismum
    a sordibus
    pecca-
    torum.
    Pulchrx sunt
    genx
    lux sicut turturis.

    Turturis
    10
    399-
    iHAYMONIS
    HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BUL.
    500
    nalura
    est,
    ul si casu
    conjugem perdiderit,
    aliuiu
    ultranon
    requirat.
    Turturi
    ergo
    assimilalur
    Ecclesia,
    quia
    ex
    quo
    Chrislus mundum
    prxsentia corporali
    deseruit,
    et coelos
    petiit,
    Ecclesiain
    ejus
    amore te-
    nacissime
    persvrt,
    nec
    recipit
    ullumadulterinum
    amatorem, quia
    contemnit
    mundum,
    et solius
    sponsi
    sui
    pulchriludinem
    mente conlemnlatur. Genis au-
    temturluris
    gnas
    Ecclesix
    compart, quia
    in
    genis
    maxillx verecundia
    apparet ;
    et
    per
    boc
    pudor
    el
    verecundiaEcclesix
    oslenditur, quiaerubescitaliquid
    foedumet
    quodsponso
    suo
    displiceat perpetrare.
    Et
    est sensus : Noli timere ne
    vageris per greges
    soda-
    lium
    meorum,
    quia
    tanto te amoris mei
    pudore,
    et
    tanta verecundia
    donavi,
    ut certus sim te menon
    posse deserere,
    vel d alienos deflectere.
    <
    Collum
    tuumsicut monilia. >Per collumEcclesix doclores
    saucti
    designantur,
    nam
    per
    collumcibi reficiendo
    corpori
    ministrantur. Sermones
    eliam, quibus
    ar-
    cana inentiuni
    designantur, per
    colli fistulam
    egre-
    diunlur. Sic doctores sancii et cibum nobissaluta-
    ris doctrinx
    ministrant,
    et eliamscrta
    Scriptura-
    rum nobis manifestant. Hoc
    ergo
    collumEcclesix
    quasi
    monile
    est, quia
    castx doclrinx
    gemmis
    et vir-
    tutumornamentis sancti doctores dcorant. Monile
    enimornamenlura est
    virginum
    vel malronarum.
    <Murenulas aureas faciemus
    tibi,
    vermiculalas
    argenlo.
    Murenulx
    juxta
    Iitteraraornamentumsunt
    colli
    virginalis
    et
    puellaris,
    videlicet
    virgulx
    auri
    pgrplexx,
    intermixlis
    nonnunquam pulchra
    varie-
    tat sublilissimis
    argenli
    filis,
    el boc est
    quod dicit,
    <vermiculalas
    argenlo,
    >idest inmodumvermium
    lerrenorum, quos
    lumbricos
    dicunt,
    distinclas. Mu-
    renulx autemdicuntur a simililudine
    piscismarini,
    qui
    murena vocatur.
    Mystice,
    murenulx sunt
    per-
    plexa Scripturarum dogmata,
    et diversis sanclorum
    Palrum sententiis inler se
    conjuncla.
    Aurum
    quippe
    claritatem
    significat
    sensus
    spirilalis, argenlum
    vero
    nitorein
    eloquii dsignt.
    Murenulas
    ergo
    aureas
    sponsus sponsx
    sux
    facit,
    cumChrislus Ecclesiam
    suam doctrinis sanctorum Patrum sensuet
    eloquio
    fulgenlibus
    instruit, alque
    ad illorumfidemet vir-
    tulemimilandamaccendit.Nolandum
    quod pluraliter
    dicit : <Faciemus
    tibi,
    >
    quasi
    enim Chrislus se
    p'ersonis
    doctorum
    conjungit, per quos ipsx
    mure-
    nulx concatenantur,
    ul illius Ecclesiaexornetur.
    Dumessel
    rex in accubitu suo. Vox
    sponsx
    regemsponsum
    suum Christum
    dicit, qui per
    divi-
    iilatera suamomnia
    rgit,
    et eliam secundumhu-
    inanitatemde
    regia
    Davidis
    siirpe
    natus
    est.
    Accu-
    bitus
    rgis
    fuit incarnatio
    ejus.
    Accumbere enimest
    recubare vel rediscurabere. Et
    lune
    Christus accu-
    buit, quando pro
    nostra
    redemplione
    se
    usque
    ad
    suscipiendam
    naturam noslram inclinavil. Et
    lune,
    <nardus meaodoremsuum
    ddit,
    >
    quia
    virtus Ec-
    clesix
    magis
    enituit. Cuinenimconsidrt Deum
    pro
    se hominera
    factum, amplius
    ad
    spiritualium
    virtu-
    tuin sludiumet amorem sui Conditoris accendilur.
    Nardus enim
    fragranliara
    virtulum
    spiritualium
    d-
    signt.
    Eranl
    quidam
    ante incarnalionem sancti
    A
    Dei. Sedsicut dictum
    est,
    sanctilas
    magis
    a tem-
    pore
    iucarnalionis Christi
    excrevit,
    et tune
    quo-
    dammodonardus
    Ecclesix,
    idest odor virtutumfor-
    tius ddit odorem suum. J uxta
    liiteram,
    nardus
    herba est
    aromatica,
    crassa el
    fragili
    radie,
    foiio-
    que parvo
    et
    denso, cujus
    cacumina in aristas se
    spargunt.
    Hoc
    unguento
    Maria
    Magdalenepedes
    et
    caput
    Domini
    perunxisse
    in
    Evangelio legilur
    in
    domoSimonis.
    Fasciculus
    myrrhx
    dileclus meus mihi : >
    Myrrha'species
    est aroraalica
    , qua
    morluorora
    corpora
    condiunlur. Hoc loco
    passio
    Christi et se-
    pullura designantur
    : nam
    deposilumcorpus
    Domini
    de cruceaNicodemoet
    J oseph, myrrha
    et aloe con-
    ditum
    est,
    et involulumlinteis cum
    aromatihus,
    ac
    B
    gepullurx
    tradilum. Dicit
    ergo
    Ecclesia
    sponsaejus
    :
    Fasciculus
    myrrhx
    dilectus meus mihi factus
    est,
    quiapropler
    meraortuus est et
    sepullus
    est. Inler
    ubera
    mea commorabilur.
    Nemo dubilat locum
    cordisinler uberaesse. Dicit
    ergo
    : Inler uberamea
    commorabitur. Id est cordis mei memoria xierna-
    liter
    habebilur,
    et
    nunquam
    tanlorum
    ejus
    benefi-
    ciorumobliviscar : sedsive in
    prosperis
    sive inad-
    versis, recordaborejusquime
    dilexil,
    elmorluus est.
    Botrus
    Cypri
    dilectus meus mihi invineis En-
    gaddi.

    Cyprus
    insula est ubi vilesnobiles essefe-
    runtur,
    maximosbotros
    procrantes. Engaddi
    locus
    sirailiter esse
    fertur,
    habens arbusculas
    liquorem
    balsarai desudantes.
    Loquilur ergo sponsa
    de resur-
    reclione Chrisli sui
    sponsi
    : Botrus
    Cypri
    dileclus
    C
    meus mihi. >Ac si dicerel :
    Sponsus meus, qui
    mortis ama'ritudinem
    pro
    me
    gustavit,
    et fasciculus
    mihi
    quasi myrrhx fuit,
    m resurreclione sua faclus
    est mihi botrus
    Cypri, quando
    me
    gaudio
    sux rsur-
    rections
    lxtificavit. Vinumenim lxlificat cor ho-
    minis
    ;
    et hoc in vineis
    Engaddi, quia
    exsua resur-
    reclione
    quasi
    suavissimo balsami odore
    per
    univer-
    summundum
    redoluit,
    el
    fragranliara
    sux fidei laie
    dispersit. Engaddi
    aulem fons haedi
    inlerpretaur,
    per quodsignificatur baptisma,
    el sacrificiumin
    quo
    peccata
    omnia abluuntur
    ;
    ha?du?
    namquepeccalores
    significat. Baptismus ergo
    fons est
    haedi, quia pec-
    calores
    suscepit,
    sed iramaculaios et mundatos ab
    omnibus
    peccalis
    reddit.
    Ecce tu
    pulchra
    es,
    arnica mea. Vox
    sponsi
    Christi ad
    sponsam
    suamEcclesiam. Eccelu
    pul-
    ,. dira es : >Bis eam
    repetit
    esse
    pulchram propler
    perfectionemoperis
    et raunditiammentis. Ecce lu
    pulchra es,
    id est in bonis
    operibus perfecta es,
    sancte et
    pie
    et
    juste vivendo,
    secundum
    Aposlolum.
    Eccetu
    pulchra es,
    >mundumet
    simplicem
    cordis
    habens
    intentionem,
    quia
    non
    propler
    terrena com-
    moda vel mundi
    gloriam,
    solummodoEcclesiis Dei
    placens
    bona
    operaris.
    <Oculi lui columbarum: >
    Columba
    simplicissima
    avis
    est,
    et
    per hanc, sinipli-
    citas
    atque
    innocenlia Ecclesix
    figuralur ; quasi
    enimoculos columbarum
    babet, quia
    ab omni fi-
    ctione et simulalione se immunem cuslodit. Vel
    eliamoculoscolumbarum
    habet, quia
    scientiamdivi-
    301
    ENARRATiOIN CANTICACANT1CORUM. 505
    narum
    Scripturarum
    caslo et
    simplici
    intuilu inlel-
    j
    ligit, spiriluales
    et divinos sensus in ea
    requirens ;
    nam
    quoniamSpiritus
    sanctusin
    speciccolumbx ap-
    paruit,
    recte doctrina coeleslis in oculis columboe
    intelligilur.
    Eccetu
    pulcher
    es,
    dilecte
    mi,
    et decorus. Ac
    si dicerel : Tu
    quidem
    me
    pulchram
    in
    opre
    el co-
    giiatione
    esse
    dicis,
    sed
    ego
    omnemhanc
    pulchrilu-
    dinema teme credo habere el
    cognosco.
    Tu enim
    es
    pulcher
    el
    decorus,
    lu es fons totius
    boni,
    et
    quidquid
    boni
    habeo,
    tua
    gralia
    habeo Pulcher au-
    lem et decorus
    dieitur, quia
    et divinitalis
    perpe-
    tuilate,
    et eliam
    susceplx
    liumanitatis
    dignilate
    mi-
    rabilis esl. Lectulusnosler oridus. >Leclulus est
    qualiscunque tranquillilas,
    vel
    requies prxsenlis
    vitx. Nam
    quasi
    in bcllo est
    Ecclesia,
    dum
    pro ]
    Christo diversa tolrt
    cerlamina, quasi
    vero in
    leciulo
    requiescil,
    cum
    aliquaulula pace
    sibi con-
    cessafruitur. Sed hic lectulus floridus
    esl,
    hoc
    est,
    varietale virtutum
    quasi
    vernantibus floribus dis-
    lineta esl
    requies
    Ecclesix. Tuneenimliberius con-
    templation
    divinx.
    insislit,
    lune
    jejunia, vigilias
    et
    caeterabonorum
    operum
    liberius
    exsequitur.

    Tigna
    domorum nostraTum
    cedrina, laquearia
    jiostra cypressina.
    i DomusEcclesix -sunl conveu-
    ticula
    per
    lotuui orbem diffusa.
    Tigna
    vero
    et
    la-
    quearia
    sunt
    ipsx personx
    fidelium,
    ex
    quibus
    Ecclesiaconstat. Sed atiendendum
    quod tigna
    ad
    muuimenlura sunl
    domus, laquearia
    ad ornalum.
    Ideoque per tigna designantur
    doctores, quorum
    doctrina fulcitur et sustentalur Ecclesia :
    pei
    la- I
    quearia
    vero,
    sancti
    simplicitategaudenles,
    qui
    suis
    vir'tutibusexornant
    Ecclesiam,
    nonautem doctrina
    munirait. Et hocatiendendum
    quodlaquearia lignis
    aflixa
    sunl,
    sic et vila fideliuminEcclesia edocto-
    ribus
    pendel, quia
    illorum doctrina instruitur et
    roboratur. Beneaulem
    tigna
    cedrina et
    laquearia
    cypressina^licunlur.
    Nam
    utrxque
    arbores
    impulri-
    bilisnaturx
    sunt,
    sanctos
    dsignantes, qui
    iinmar-
    cescibili desiderio
    flagrant
    amoresui
    Condiloris,
    et
    coniemptis
    transitoriis ad xterna feslinaut. Cedrus
    eliam
    serpenles
    odore suo
    fugat,
    sic sancti doctores
    dxmoiies vel hxreticos
    fragrantia
    doctrinx sux
    repellunt.
    CAPUT II.
    <
    Ego
    Dos
    carapi
    ellilium convallium.
    Postquam
    sponsaqualem
    domum
    ipsa
    et
    sponsus ejus
    habeant
    ostendit, ipsequoquesponsus
    de se
    qualis
    sit osten-
    dit dicens:

    Ego
    Dos
    caropi,

    etc.,
    videlicet
    quia
    odoremniex virtutis
    per
    latitudinem totius mundi
    dilfundo.
    Ego
    Dos,
    id est Deus mundi. Sicut enim
    campus
    floribus adornaturet
    vernat,
    ita lotus mun-
    dus Chrisli fide et notitia decoratur. Sum eliam
    liliura
    convallium,quia
    illismentibus
    prxcipue
    meam
    gratiam
    tribuo,
    qux
    nullam in se
    spemhabenles,
    mihi se kuraili devotione subraillunt. Convalles
    significant
    menles
    humiles, quarum
    lilium Chrislus
    est,
    <|iiiapiilcbriludo
    humiliummentiuni
    ipse
    esl
    qui
    4
    dixit : Discile a me
    quia
    niitis sum et humilia
    corde. >Polest et hoc
    quod dicit,

    Ego
    sum fios
    campi ,
    >ad incarnationem referri.
    Campus
    enim
    non
    aratur,
    non
    scindilur,
    non ullo
    vpmere prosul-
    catur. Dicit
    ergo
    :
    Ego
    sumflos
    campi
    : id esl il-
    lius
    virginis.
    Non
    ergo ruris,
    sed
    campi
    florein se
    vocal, quiavirginex
    carnis
    fruclusest,
    secundumva-
    ticiniumIsaix :
    Egredietur Virga
    deradice J esse.

    Liliumconvalliumest idem
    Christus,
    hoc
    est,
    Ulius
    humilium
    parenlum.
    ConvallesenimInimits et
    pa-
    rentes
    ejus significant.
    Veniens enimDei Filius in
    mundum,
    non solumhomo fieri
    dignalus est,
    sed
    eliam
    pauper
    homo
    pro
    nobis : nec
    divites,
    sed
    pau-
    peres
    elegit
    habere
    parentes,
    ut
    particeps
    factus
    paupertaiis
    noslrx,
    divitiarum
    et-glorixsux
    nos
    par-
    B
    ticipes
    faceret.
    Sicul lilium inler
    spinas,
    sic arnica mea inler
    filias. >Videns
    sponsam
    suam ad
    requiem
    feslinare,
    et labores
    fugere,
    ac
    per quietemprxsenlis temporis
    adxternam beatiludinera
    lendere,
    se
    per pressuras
    et labores
    hujus
    sxculi
    illueperveniredebere:
    Sicut
    (inquil)
    lilium inter
    spinas,
    sic arnica mea inter
    filias.

    Spinx, qux pungunt


    et
    lacrant, significant
    perverses quosque
    vel intra
    Ecclesiam,
    vel extra
    Ecclesiam. El est sensus: Sic tibi vivendum
    est,
    et
    sic
    parata
    esse debes contra omnia
    adversa,
    sicut
    lilium inter
    spinas
    est el tamen florere et
    gratum
    odoremex se emiltere non
    cesst,
    sic amiea mea
    inter filias
    ; quia
    non solumabbis
    qui
    exira Eccle-
    siam sunt,
    mala
    pale
    ri
    s,
    veruru eliam ab illis
    qui
    C
    regenerati per baplismum
    infiliationemDei venisse
    videntur. Et nota
    quod
    se
    superius sponsus
    lilium
    appellavit
    convallium
    ,
    nunc
    sponsam
    suam dicit
    quasi
    liliiun inler
    spinas , quia ipse qui
    vere est
    lilium, per gratiam
    facil Ecclesiamsuamesse
    lilium,
    candidam
    videlicel-viitutilius,
    vel abomni vitirum
    labeimmunem.
    <Sicut malus inter
    ligna
    silvarum
    ,
    sic dilectus
    meus inter filios. >Nunc
    sponsa
    laudala a
    sponso,
    vicem ei
    reddii,
    et dicit
    qualis quoque ipse
    sit.

    Sicul
    malus,
    >
    inquil,
    etc. Sicul malus
    pulchrilu-
    dinem iiabet
    pomorura,
    et
    gratum
    odorem inler
    agrestia ligna silvarum,
    itaet medialor Dei et ho-
    minumhomoChristus J sus
    speciali refulget gralia
    inter
    filios,
    id esl inler electos.
    Ipse
    enimDei Filins
    D
    per naturam, reliqui
    elecli
    per gratiampotesiale
    ab,
    unicoFilioDei ut sint filii Dei. Hinc J oannes: Vi-
    dimus
    gloriamejusgloriamquasi Unigenili
    aPtre.
    Non
    qualemcunque.sed quasi Unigenili
    a
    Patrc. Sub
    uniDraillius
    quem
    desiderabamsedi
    ;
    quia
    in
    ejus
    protectionc
    confido,
    et abeointer adversa
    gubernari
    spero.
    Umbra enimChrisli
    prolectio
    est
    divinilalis,
    quia
    electos tuelur el dfendit. Et frnclus
    ejus
    dulcis
    gulturi
    meo
    ;
    idesl divinilalis
    contemplatie,
    qua
    ni saliari confido : hoc est enim sauctorum
    exspectalio,
    hoc
    prxmiura
    el
    satictas, visioCondilo-
    ; ris sui. Desiderat
    ergo
    umbramConditorissui Eccle-
    :
    sia, qi
    ia
    prolectionem
    illius
    exoptai
    inter
    prxsenlis
    vilx adversa. Fruclus illius dulcis
    gulturi
    meo
    esl,

    505
    HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS 1.

    COMMENT.B1BL. 304
    quiaexspecloperfrui specie
    visionis
    illius,
    et saliari
    dulcedine
    cbaritalis illius.
    Introduxil me rex incellam
    vinariam,
    ordinavit
    in me charitalem. >Cella vinaria est
    Ecclesia,
    in
    qua
    est vinum
    evangelicx
    doctrinx. In hanc
    ergo
    cellamarnica
    sponsi
    introducitur,
    quando
    exomnibus
    genlibus
    in unamEcclesiamfidlesadunantur. Or-
    dinavit
    (inquit)
    inme charitalem. Inter omnes
    pri-
    matuni tenet
    charilas, quia
    in
    ipsa
    subsistit Ecclesia.
    Charitas
    ergo
    inEcclesia
    ordinalur, quia
    nontemere
    nec
    confuse.,
    sed ordinale tenenda est. Deusenim
    diligendus
    -est
    super
    omnialoto
    corde,
    tota
    anima,
    lotis
    viribus,
    omni mente. Proximus
    diligendus
    est
    denique
    sicut se
    unusquisque diligit.
    Nam confira-
    dere vult charitatem,
    quxprosimi
    charitalem Dei
    dilectioni
    prxponit.
    De
    quibus
    Dominus in
    Evange-
    lio :
    Qui
    amat
    palrem
    wit matrem
    plus quamme,
    non est me
    dignus.-i
    Vel eliam
    ordinavit in me
    charitatem,
    >id
    est, ipseprior
    me
    dilexit.deindequa-
    liter eum
    diligere
    deberemdocuit. Unde
    ipse
    dicit:
    Nonvosme
    elegistis,
    sed
    egoelegi
    vos. >.EtJ oannes
    dicit :
    Diligamus
    Deum, quoniamipseprioi
    dilexit
    nos. i
    Fulcite me
    floribus, slipate
    me
    malis, quia
    amore
    langueo.
    i
    Postquam
    Ecclesiavel anima Deodilecia
    in secharitatemordinalam
    dixit, qualiter
    velit re-
    quiescere,
    vel in
    quo
    lecto cum dilecto
    sponso
    suo
    pausare,
    oslendil dicens: Fulciteme
    floribus,
    >etc.
    Alloquitur
    animas
    jam perfecle
    divino amori inhx-
    rentes. Per
    flores,
    initia sanctx conversations intel-
    iigunlur
    :
    per
    mala
    vero, perfecla
    bonorum
    operum
    exempta.
    Et est sensus : Osanctx
    animx, qux
    dile-
    ctioni Conditorisvestri
    inhxrelis,
    fulcite me bono-
    rum
    operum
    exemplis,
    et
    qualiter
    inexordiovirtutum
    vel in
    profectu,
    vel in
    perfeclione
    bonorum
    operum
    vixerhis oslendite,
    quia
    amore
    langueo.
    Tuneenim
    anima amore Dei
    languet, quando jus
    dilectioni
    nihil
    prxponit,
    imo
    quasi
    ad sxcularia
    opra
    lan-
    guida
    el imbecillis
    eflicilur, nihilque
    eam dtectt
    nisi meditatio coelestiuraet
    conlemplatio
    Conditoris
    sui.
    <Lxva
    ejus
    sub
    capite
    meo,
    et dextera illiusam-
    plexabilur
    me. Cum
    (inquit)
    in tali lecto
    jacuero,
    lxva
    ejus,
    id est
    sponsi,
    erit sub
    capite
    meo. Per
    Ixvain,
    prxsenlis
    temporis prosperilas,
    vel etiara
    donaDei
    iutelligunlur, qux
    sanclis in
    prxsenli
    con-
    ferunlur
    ; per
    dexleramvero,
    coeleslis
    palrix
    beati-
    tudo
    accipitur.
    Lxva
    ergo sponsi
    sub
    capitesponsx,
    quia
    hxc omnia dona ad hoc
    percipit
    Ecclesia
    ,
    ut
    per
    hxc discat
    suspirare
    ad xterna. Dextera vero
    sponsi
    eam
    amplexalur, quia
    iotaintentio Ecclesiae
    vel animx fidelishxc
    est,
    ul adxternam beatiludi-
    nem
    quandoqueperveniat,
    et
    spe
    sui Conditoris
    gau-
    deat. Et bene lxva
    prius
    sub
    capite, post sponsi
    dextera eam
    amplectitur, quia
    ad
    amplexus
    xternx
    beatitudinis non
    poierit pervenire,
    nisi hic
    mysierio-
    rnmcoelestiuraet donorura divinorumsludeat esse
    par'.iceps.

    Adjurovos,
    dix
    Hierusalem, per capreas
    cer-
    A
    vosque camporum,
    ne suscitetis
    nequeevigilare
    fa-
    ciatis
    dilectam,
    donec
    ipsa
    velit. >Yox
    sponsi adju-
    rantis filias
    Hierusalem,
    id est arnicas xlernis desi-
    deriis
    intentas,
    et visionem
    pacis reqoirentes,
    ne
    quiescentem
    suamanimam suscitent et
    inquitent.
    <
    Aojuro vos,
    >
    etc.;
    boc
    est,
    animamdivinx con-
    templa
    lioni
    deditam,
    orationibus vel leciionibus
    divinis
    occupalam, inquielare
    et ad exteriora
    opra
    suscitare ne velitis
    ;

    donec
    ipsavelit,
    >hoc est
    donec, expletocontemplations tempore,
    admonente
    corporis fragilitate, ipsa
    velit suscilari asomno in-
    terna?
    quietis
    et ad
    temporalia agenda procedere.
    Videamus aulem
    per quidadjuret
    filias
    Hierusalem,
    per capreas
    videlicet
    cervosquecamporum. Cpre
    et cervimunda animalia
    sunt, serpenlibus
    et venenis
    B inimica.
    Significant
    virtutes
    sanctorum, qux
    mun-
    ditia
    spiritual! refulgent,
    et venena fraudis diabolicx
    non solum
    cavent,
    sed ctiam
    insectantur,
    et ad ni-
    hilum
    redigunt.
    Et est sensus :
    Adjuro
    vos, filix
    Hierusalem, per
    virtutes
    vestras, quas
    divina
    gralia
    vobis collatas
    gaudelis,
    ut animam
    contemplation
    mex deditamnon
    inquieletis,
    donec
    contemplations
    hora
    nita, ipsa
    aliud
    quidagere
    velit.
    "

    Vox dilecli
    mei,
    vox Ecclesix. Vox dilecli
    mei,
    i subaudis hxc est. Lxlabu'udaenim Ecclesia
    quod
    tantum
    diligatur
    a
    sponso,
    ut eliamfilias Hie-
    rusalem
    pro
    illa
    adjuret,
    ut noneam
    requiescenlem
    inquitent,
    dicit : Hxc est vox dilecli mei
    pro
    melo-
    quentis. Quemdesiderans videre
    dilectum,
    sednon
    valens,
    annectit : Ecceistevenit saliens in monti-
    C
    bus,
    transiliens colles.
    Monteset colles
    intelligun-
    tur
    perfecti quique
    sanctx
    conversations,
    sublimiter
    aterrenis
    sublevati, elquasi camporum
    planitiem
    m-
    lionsvitx meritisexcedentes. Dehis montibus
    Isaias
    dicit:<Erit monsdomusDomini
    prxparalus
    invertice
    montrant,
    et elevabitur
    super
    colles.
    >
    Loquitur ergo
    sponsa
    dedilecto suo : Ecceiste venit saliens in
    montibus,
    et transiliens
    colles;
    hoc
    est,
    eliamse-
    cundumhumanitaiem omnium sanctorum excellen-
    liam,
    omnem
    contemplations
    divinx
    purilatem
    exce-
    dens. Necslare in
    monlibus,
    sed transilire
    dicilur,
    quia
    etsi ad horam
    perinlernam inspiraiionem
    cor
    sanctorum
    visitt,
    subito tamen
    recedit,
    ut eosinsui
    dileclionemaccendat. Polest eliamad
    incarnalionem
    Chrisli
    referri,
    qui
    veniens
    quosdam
    salius
    ddit,
    "
    quia
    decoelovenit in uterum
    Virginis,
    de utero
    Vir.
    ginis
    in
    prxsepe,
    de
    prxsepi
    in
    baplismum,
    de
    baptismo
    in
    crucem,
    de crucead
    sepulcrum,
    de se-
    pulcro
    ad coelum. Hinc Psalmista :
    Exsultavit ut
    gigas
    ad
    currendum,
    etc.
    <Similis est dilectus meus
    caprex hinnuloqua
    cervorum. >
    Caprex
    et
    cervi,
    quamvis
    insua nalura
    mulla habeant
    qux allegoricis
    sensibus
    convemant,
    bochabent tamen
    singulare, quod
    in
    planioribns
    non
    morantur,
    sedinarduis et excelsis locis
    quosdam
    saltus dare soient. Recte
    ergo
    bis assimilalur Chri-
    stus, propler
    sublilem
    contemplationem,
    et
    quia
    nullontellectudivinilalis
    ejus majestascomprehendi
    potesl.
    Non autem
    cervis,
    sed
    capreis
    assimilalur,
    505
    ENARRATiOIN CANTICACANT1CORUM.
    506
    minoribusvidelicetaniraanlibus, propler
    humililalem
    incarnations
    sux, quia
    nonsolumhomo
    fieri,
    sed
    humilishomofieri
    dignatus
    est. Hinnuloaulemcer-
    vorura similis
    dicilur, quia
    secundumhumanitatera
    de
    cervis,
    hoc
    est,
    de
    palriarchis
    duxit
    originem;
    vel
    ctiam
    propler
    varietaiemvirlutum et
    innocenliam,
    hinnulo cervorura
    comparalur.
    En
    ipse
    stat
    post
    parieiem
    noslrum. >
    Paries,
    mortalis nostraconditio
    appellatur, quia quodammodo
    inter nos et Deum
    quasi
    crassus
    quidamparies constitutus,
    non
    per-
    miliil nos
    ejus conlemplalioneperfrui. Namquepri-
    mushomoitaconditus
    est,
    ut visioneet
    alloqui
    Dei
    frueretur;
    sed
    poslquampeccavit, appositus
    est
    qui-
    dam
    paries, ipsa
    videlicet
    morlalitas, quaprxgrava-
    mur. Nanr
    (ut Sapiens dicit)
    <
    corpusquod
    corrum-
    pitur aggravt
    animam,
    et
    deprimit
    terrena inhabi-
    tatio sensummulla
    cogitantem.

    Sponsum ergo
    suum, quemsuperiuscapreis
    vel hinnulis cervorum
    comparavit,
    nunc dicil
    post
    suum
    parieiem slare,
    quia
    Chrislus
    aliquando
    vicinus
    fit,
    cumse
    quantum
    humana mens
    caperepolest, contemplari permittit
    ;
    aliquando
    vero
    elongaur,
    et
    quasi caprea
    vel cervus
    quibusdam
    saltibus
    effugit. Quiaergoparies opposi-
    luserat inter noset
    ipsum,
    necvidereillum
    potera-
    mus,
    dignatus
    est in
    ipsopariele
    facerefenestraset
    cancellos,
    per quos utcunque
    senliri
    utcunque per-
    spiei possit.
    Undeet
    sequilur
    :
    respiciens per
    fe-
    nestras
    , prospiciensper
    cancellos. >
    Quasi
    enimfe-
    nestrx et cancelli in
    pariete fiant,
    cum
    ipse
    sua
    gralia
    se
    contemplari permittit,
    licet in
    speculo
    et
    senigmaie.
    Polest et hoc
    quod dicit,

    Ipse
    stat
    post
    parieiem noslrum,
    >adhumanitatem
    ejus
    referri
    ;
    quasi
    enim
    post parietem
    noslrum
    stetit,
    cumcar-
    nem noslram sibi
    apposuit,
    in
    qua
    divinilas
    ejus
    latoit.
    Quod
    vero
    sequitur
    :
    respiciens per
    fene-
    stras, prospicienspercancellos,
    bocaddivinitatem
    ejus
    refertur. Ultenim
    qui per
    fenestras vel cancel-
    los
    inluetur,
    cuncta
    qux
    foris
    agunlur
    videt,
    et
    ipse
    a itemine
    videtur,
    et omnia
    scrutatur, ipse
    investi-
    gari
    et
    comprehendi
    non
    polest.
    Et dilectusmeus
    loquitur mihi,
    ad
    prxdican-
    dumhortalur
    me,
    dicens: <
    Surge, propera,
    arnica
    mea,
    columba
    mea,
    formosa
    mea,
    el veni. Vox
    sponsi
    ad
    publics oprations
    studia
    provocantis.
    <
    Surge, propera,
    arnica
    mea,

    per
    fideraetdileclio-
    nem
    ;
    columba
    mea,
    >
    per
    innocenliamet
    simpli-
    citatera;
    formosa>
    per
    virlutum
    pulchriludinem,
    festinaet veni. Ac si diceret :
    Surge
    de strato tuo
    illo
    dulcissimo,
    hocest de
    quiele,
    in
    qua
    soli mihi
    placere
    in
    psalmis, hymnis
    et oralionibus desideras,
    festinaet
    veni,
    id est festinaadutilitatem
    proxi-
    morum,
    ut illos
    quoqueper prxdicationis
    ofOcium
    et bonorum
    operumexemplo
    tui imilatores
    facias,
    et ad salutem
    perducas.
    Et notandum
    quodsuperius
    tfliasHierusalem
    adjurabat
    neexcitarent
    neque
    evi-
    gilare
    facerent dilectam: hic vero
    ipse
    eam suscitt
    et
    surgere
    adlaborem
    hortalur, quia
    omnia
    tempus
    babent,
    et omni rci
    tempus
    est sub
    coelo, tempus
    contcmolalionis,tempus
    eliam aclionis.' Alio enira
    A tempore
    debent sancti
    prxdicalores
    divinx con-
    templationi insistere,
    et menlemsuamcoelesti
    quiele
    obleclari
    ;
    aliovero
    temporeper
    charitatemdebent
    curam
    proximorum agere,
    et eisbonorum
    operum
    exemplaprxbere,
    ac divinx
    contemptalonis
    doclri-
    nam
    impendere.
    J amenimhieras
    transiit,
    imber abiil et reces-
    sit. >Hiemis et imbris
    nomine,
    asperitas
    infideli-
    tatis
    exprirailur, qux
    lotummundumtenebat
    usqu
    ad advenlum Christi. Dicit
    ergo sponsus
    : <
    Surge,
    arnica
    mea,
    et
    veni, quia
    hiems
    transiit,
    >sole
    justi-
    lix
    apparente,
    et imber infidelkatis
    recessit,
    ac se-
    renitas verx fidei inmundum
    resplendwt.
    Taieest
    quod Apostolus
    ait : Nox
    prxeessit,
    dies autem
    appropinquavil.'
    >
    B
    Flores
    apparuerunt
    in terra
    nostra, tempus pu-
    lationis advenit. >Finita biemeet imbreflores
    ap-
    paruerunt,
    dcor videlicetvirtutumet
    pudiciti,
    e*
    transeunte
    asperitate infidelitatis,
    verna fidei suc-
    cessit
    temperies.
    <
    Tempus putationis venit,
    hoc
    est
    purgationis
    sanctorum. Pulatio enimvinearum
    sanctorum
    significat purgationem, qux
    in Chrislo
    et
    per
    Christumest
    ;
    de
    quo ipse
    : <
    Ego
    sum
    vitis,
    vos
    palmites.
    <Vox turturis audita est in terra
    nostra. >Hoc est vox
    prxdicanlium apostolorum.
    Turtur enimavisest
    ;
    et
    quoniam
    inexcelsis
    semper
    arboribus morari solel el
    nidificare,
    apostolos
    vel
    exteros doctores
    significat, qui possunt
    dicere: No-
    stra conversatioincoelisest.
    Quod
    etiam
    gemitum
    pro
    cantu
    babel,
    sanctorum
    ploratumsignificat, qui
    C
    suos ad fletum et lamenta
    hortantur,
    dicentes :
    Miseri estote et
    lugete,

    vel,
    <luctus vesler in
    gaudium
    convertetur. Vox turturis audita est in
    terra nostra
    ;
    idest vox
    prxdicantiumapostolorum,
    interra
    nostra,
    hocest inEcclesia.De
    qua
    Psalmista:
    Domini est terra et
    plenitudoejus.
    >
    Ficus
    prolulit grossos
    suos. i
    Ficus
    Synagogam,
    significat, grossi
    autem dicuntur
    primitivx
    et im-
    maturx
    ficus,
    inhabilesad
    edendum, qui
    ad
    pulsum-
    venti facile cadunt. Voceturturis
    insonante,
    ficus.
    prolulit grossos suos, quia apostolis prxdicantibus
    emerserunt multi de
    Synagoga J udxorum, qui
    irr
    Christum
    crederent,
    et tamen
    legem
    carnaliter ob-
    servare
    vellent, magisque
    auetoritate
    legis
    delecta-
    rentur
    quam
    dulcedine
    Evangelii,
    volenles circum-
    cisionem,
    sabbalumet alia
    legisprxcepta juxta
    lii-
    teramobservare. De
    quibusApostolus
    dicit : ><mii-
    lantur vosnon
    bene,
    sed volunt vos
    circumeidi,
    ut
    in carne vestra
    glorientur.
    Vinex florentes de-
    derunt odorem. >
    Poslquam
    voxturturis audita
    est,
    postquam
    ficus
    prolulit grossos
    suos,-vinexflorentes
    dederunt
    odorem; quia
    raultitudo Ecclesiarum
    per
    latitudinemorbisdiffusa
    est, qux
    floresvirlutumet
    odorem bonx
    opinionis
    late de se
    spargerent.
    <
    Surge, propera,
    arnica
    mea, speciosamea,
    et ve-
    ni. Noli
    (inquit),sponsamea,quam
    mihi
    perfidein
    et dileclionem amicam
    feci,
    otioso
    lempore
    lente-
    scere,
    sed
    surge
    et
    veni,
    et
    exempla
    virtutumforis
    proximis
    oslende.
    397 HAYMONISHALBERSTAT.EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT. BD3L.
    50J
    <
    Columba
    mea,
    in
    fpraminibus petrx.
    >Si
    pelra
    esl
    Chrislus, juxta quodAposlolus ait,
    <Pelra au-
    temerat
    Chrislus,
    foramina
    pelrx
    sunt vulnera
    qux pro
    salulenstra in cruce
    suscepit,
    fixurx vi-
    delicet clavorumcl lancex
    percussura.
    In his
    ergo
    foraminibus
    columba,
    idest
    Ecclesia, moratur,
    quia
    lolam
    spem
    salulissux in
    passione
    sui
    Redemploris
    consliluit Ibi ab insidiis
    malignorum spirituum
    quasi
    a
    raplu accipilris
    secura delitescit
    ;
    ibi nidi-
    ficat,
    id esl ftus bonorum
    operum congerit.
    In
    caverua macerix. >Macerixex siccis
    lapidibus
    ad
    muniinenta vinearum soient
    fieri,
    ad
    repellendas
    vulpes
    vel cxleras nocivasbestiolas. Per maceriam
    ergosignificalur
    coelestiumcustodia
    virlutum,
    ange-
    licumvidelicet
    praesidium,
    sicut Isaias de Domini
    vineaait : Et maceriam
    circumdedit,
    et circumfodit
    '
    vineam. >In caverna
    ergo
    macerix
    moratur, quia
    prxsidio angelorum undique
    circumdalur,
    etalen-
    tationibus diabolicustoditur. <Oslendemihi faciem
    luara,
    sonet voxtua in auribus
    meis, quia
    vox tua
    dulcis,
    et facis tua dcora. >Tu
    (inquil)
    dilecta
    mea,
    qux
    inlecto
    contemplationis
    dulcissime
    quie-
    scis,
    veni et oslendemihi faciemtuam
    ;
    idesl ase-.
    creto
    quielisegredere
    ad
    publicamaclionem,
    et
    pul-
    chriludinembonorum
    operum
    luorumaliisadexem-
    ptant
    demonstra.
    <
    Oslendemihi,
    >dicit :
    quasi
    enim
    Deo faciemsuamoslendil
    Ecclesia,
    cum
    proxitnis
    adulilitatemet
    profeclumper
    virlutum
    opra, quan-
    tamintrinsecus babeal
    pulchriludinem,
    demonslrat.
    Hocest
    quod
    Dominusdicil in
    Evangelio,

    Videant
    opra
    veslra bona,
    et
    g'oricent
    Palremveslrum
    qui
    '
    in coelisesl. > Sonet vox tua in auribus meis. >
    Vox videlicet
    prxdicationis
    vel divinx
    laudis, qua
    alios facias
    proficere.
    Inauribus enim Domini vox
    Ecclesix
    sonal,
    cum
    per prxdicalionem
    exmultorum
    conversione delcctalur Deus. Bne autem dicit :
    Oslendemihi faciemtuam,
    >etvoxtuanonalina
    ;
    tuam videlicet faciemmihi
    oslende, quam
    in ba-
    ptismo
    libi
    dedi, quando
    mnndavi te ab omni
    pec-
    ato.
    Vox
    tua, dicit,
    in auribus meis
    sonet,
    ut
    exsincera inlenlione dileclionis mex
    procdt,
    ut
    non
    propler
    aliud
    prxdices
    nisi
    propter
    me.

    Capite
    nobis
    vulpes parvulas, qux
    demolinntur
    vineas,
    namvineanostra floruil. Vox
    sponsi prxci-,
    pientis
    sponsx
    sux et filiabus
    Hierusalem,
    sanclis
    '
    videlicet
    doctoribusvel animabus fidelibus. <
    Capite
    (inquit)
    nobis
    vulpes parvulas.

    Vulpes
    est dolosum
    animal et
    fraudulenlura,
    incaverniset
    specubus
    ha-
    bitans,
    nec
    recto,
    sed tortuoso incedens itinere:
    ideoquedsignai
    hxrelicos vel
    schismaticos, qui
    de-
    moliuntur vineas,
    hoe est Ecclesiam
    Dei,plebem
    vi-
    delicet fidelium,
    lacerare et
    decipere
    non cessant.
    Prxcipil ergii
    ut
    parvulasvulpes capiant,
    id
    est,
    ut
    hxreticara
    pravilatem
    in
    ipso
    iniliodebellareel de-
    siruere non
    cessent,
    nerobustafacta forlius
    impu-
    gnet.
    Namvinea nostra
    floruil,
    >idest Ecclesia
    per
    universuramundumfloresvirlutum emisit. Et
    nota ouia cum superius
    vineas
    pluraliler dixerit,
    A
    modo dicit
    singulariter,
    vinea nostra
    floruif,

    quia
    ex mullis Ecclesiisunaest eleclaEcclesia.
    Dilectus meus
    mihi,
    et
    egoilli, qui pascitur
    in-
    ter
    lilia,
    donec
    aspiret
    dies,
    et inclinentur umbrx.
    Vox
    sponsx,
    dilectusmeus
    mihi,

    subaudissocic-
    tur vinculocharitatis et
    amoris,
    el
    ego
    illi
    conjungar
    el consocier vicissitudincmulux difeclionis. Et<di
    leclus
    meus,
    subaudis det verbaexhortations et
    divinx
    promissions,
    et
    ego,

    subaudisoslendam
    illi faciemmeam. Vel etiamdileclus meus
    dignelur
    mihi
    conjungi glulino charitatis,
    et
    ego
    illi
    conjun-
    gar
    vinculo
    dignx obedienlix, oblemperansprxceplis
    ejus qui pascitur
    inter
    lilia,
    hoc esl delcctalur et
    jucundalur
    inler candidas et odoriferasvirlutes san-
    ctorum. El notaudura
    quod superius
    <lilium>sin-
    R
    gulariler dicilur,
    hic vero
    pluraliler

    lilia,

    quia
    multx sunt virtutes
    sanctorum,
    una tamen (ides
    est,
    et una
    ebaritas, quibus prxcipue
    Deus delcctalur.
    Sive
    etiam,
    <
    pascitur
    inler
    lilia,
    boc est suavissime
    deleclaur inler
    virgineos
    choros. Candorenimlilio-
    rura recle mundilix
    virginali coinparalur.
    Donec
    aspiret dies,
    >hoc est donecIranseanlnubila
    prx-
    senlis
    vitx,
    et
    appareat dies,
    boc est vnal clarilas
    seropilernx
    beatitudinis. Et est
    sensus,
    Dileclus
    meus mihi
    prxstat auxiliura,
    et
    ego
    illi
    dignamprx-
    beo
    obedienliara, qui
    virlutibus sanctorumdelccta-
    lur, quousque
    transeursa nocte
    prxsenlis vitx,
    in
    quaper spculum
    el
    xnigraa cernilur, appareat
    dies
    supernx clarilalis,
    ul faeieadfaciemvideatur.

    Revertcre,
    similis
    esto,
    dilecle
    mi, caprex
    aut
    -<
    hinnulocervorum
    super
    montesBelhel. >
    VoxEccle-
    six
    sponsi
    sui
    speciem
    desideraniis. Odilecle
    mi,
    qui
    delecto meo me
    surgere prxcipis,
    et ut libi fa-
    ciem meamostendam
    horlaris, revertere,
    hoc est
    clarillemdivinilalis lux me
    speculari permille,
    et
    hoc
    quod mihiperfectepromittisin
    alia
    vila, beali-
    tudinemvidelicet
    tuam,
    inhac adhuc
    peregrinatione
    inesaliemin
    figura
    et
    aenigmale
    habere
    permitte.
    Si-
    milisesto
    caprex
    aul hinnulocervorum
    super
    moules
    Belhel. >J amdictumesl
    superiusquodcaprex
    cam-
    posdespiciunt,
    et ad alla monliumenituntur. Chri-
    stus
    ergocapreiscoinparalur, quia
    secundumcarnem
    resurgens
    a
    mortnis,
    coelorumalla
    peliil;
    hinnulus
    vero cervorum
    vocalur,
    hoc est films
    anliquorum
    .
    palrum.
    Cervi enim sunt
    palriarchx
    et
    prophetx,
    de
    quibus
    Chrislus carnis duxit
    originem.
    Fertur
    hinnulus hanc habere
    naturara,
    ut fervente sole
    opaca
    el urabrosa loca
    requirat,
    in
    quibus
    ab xstu
    prolegatur ;
    sic et Christus in eorummentibus re-
    quiescit, qui
    rore
    Spiritus
    sancti abxstibus carna-
    lium
    voluptatumlemperaotur.
    Ac si diceret: O di-
    lecle, revertere,
    hoc est
    sxpius
    me tuavisilatione
    illustrando
    lxlifica, qui per
    carnem
    quam
    assum-
    psisli, jara
    coelorumsublimia
    penelrasli.
    Montes
    aulem Belhel mentes sanctorum
    significant,
    a ter-
    renis
    per superna
    desideria elevalas. Nam Belliel
    domus
    consurgens,
    vel domus
    vigiliaiuni, vigiles
    mentes sanctorum
    significat, qux
    ad desideranda
    supernacpnsurguni,
    el adea
    percipiendainvigilaut.
    J 09
    ENARRATIO
    IN CANTICACANTICORUM. 31
    obenles mseDeum
    habittorem, qui
    dicil
    per
    Pro-
    phelam
    : Inhabilabo inillis el inambulabo.
    Su-
    per ergo
    montesBethel dilectus similis est
    caprex
    vel hinnulo cervorum, quia
    illas visitare
    dignalur
    qox
    domusDei essesludent.
    CAPUT m.
    Inlectulomeo
    per
    noctes
    quxsivi quemdiligit
    anima
    mea, quxsivi
    illum,
    et non inveni. >Vox
    Ecclesix de
    genlibuscongregatx.
    Inlectulo
    (inquit)
    meocumadhucininfidelilaliset
    ignorantix
    tenebris
    positaessem, quxsivi quemdiligit
    animamea. Molli
    enim
    philosophorum
    Deum
    ignorantes,
    studio tamen
    summoillum
    requirebant, per
    creaturam Creatorem
    cognoscere
    volentes
    ;
    sicut
    Plato, qui
    in Timxo
    multa de
    anima
    dispulavit,
    et sicut
    Aristoteles,
    So-
    crates
    etcaeteri^qui
    omnevitx sux
    tempus
    insludiis
    exquirendx
    vniitis
    expendebant.

    Quxsivi illum,
    et noninveni. >Nonenim
    per
    mundanara
    sapientiam
    Deus
    cngnosci potuit.

    Surgam
    et_circuibo
    civitatem,
    per
    vicos et
    plateas quxramquemdiligit
    anima mea.
    Quxsivi
    il-
    lum,
    etnoninveni. >
    Exsurgara
    indedestrato
    corporis
    . et carnalis
    deleclationis,
    el circuibocivitatem
    hujus
    mundi,
    maria acterras
    peragrando.
    Per vicoset
    plateasquxramquemdiligit
    anima
    mea,
    hoc
    est,
    per
    lalaitinera
    gradientes hujussxculi,
    et suis vo-
    luplaiibus
    deditos
    aspiciam,
    si forte in illis dilecti
    mei
    vestigia aspiciam.
    Hoccumde raultis dici
    pos-
    sit, prxcipue
    lamen in illo eunucho
    impletum
    est
    qui
    a finibuslerrx venit Deumcoeli
    Hierosolymis
    i
    adorare, quemPhilippusinvenit, eique
    Christumin
    prophetia
    Isaix ostendit. Hoc
    quoque
    in Cornelio
    adiraplelum
    est, qui
    adhuc
    paganus
    et
    ignorans
    Deum, eleemosynas
    faciebal,
    et orationibus
    vacabat,.
    quem
    Petrus cumdomo sua
    baplizavit.
    Et
    erat ad-
    huc difficultas
    inventionis,
    et dicit : <
    Quxsivi,
    et
    non inveni. >
    Invenerunt me
    vigiles, qui
    custodiunt civita-
    tem. i
    Vigiles
    sunt sancti et cxteri doctores Eccle-
    six,
    qui
    civitatem,
    idest sanclam
    Ecclesiam,
    custo-
    diunt,
    et ab insidiisinfideliumhostium defendunt
    Quos interrogat,
    <Nura
    quem diligit
    anima mea
    vdistis?
    Quasi vigiles
    Ecclesia
    interrogat,
    cum
    intentaaure eorum
    prxdicationerapercipit.
    <Paululumcum
    pertransissem
    eos,
    inveni
    quem
    diligit
    anima mea. >Pertransire
    vigiles
    est eorum
    dicta et doclrinam
    diligenter perscrutari.
    Solemus
    namque
    dicere: Transcurri librum
    legens,
    vel
    per-
    transivi. Cura
    (inquil) penransissem eos,
    inveni
    quemdiligit
    animamea.
    Quia
    cumsollicitamedita-
    lionedicta vel
    scripta
    sanctorum
    requirimus,
    slatim
    dilectum
    inveuimus, quia
    Dorninumin eorum do-
    gmale reperiinus.
    Polest et sic
    intelligi
    : Cura
    per-
    transissem
    eos,
    inveni
    quemdiligit
    anima
    mea,
    hoc
    est,
    cumintellexissemChristum omnemsublimila-
    tera et
    gratiamsuperare,
    lune inveni
    quemdiligit
    anima
    mea,
    hoc
    est,
    lune vere intellexi
    quantum
    ipse
    a coelerorumsanctorummeritis distel. Tenui
    ^eum,
    nec dimitiamdonec inlroducamillumin do-
    mum
    matris mex et incubiculum
    genitricis
    mex
    ;
    i
    boc
    est,
    ardentissima fideet devolione illi inlixsi.
    Nec
    dimittam,
    sedin
    ejus
    amoreet fide
    perseve-
    rabo,
    <donec inlroducam cum in domummatris
    mex,
    et in cubiculum
    genitricis
    mex
    ;
    hoc
    est,
    donecillum
    Synagogx, qux
    esl mater mea
    spiritaa-
    liter,
    prxdicem,
    et eam
    quoque
    ad
    ejus
    fidem
    perducam.
    Hoc fiet in die
    judicii, quando (ut
    ait
    Apostolus)

    pleniludogentiumintroierit,
    tuneomnis
    Isral salvus fiel. >Tantum
    ergo
    sibi de charitale
    sponsi
    sui Ecclesia
    promitlit,ut
    eliara se credat
    Synagogamposse
    convertere.
    Quod
    autem
    dicit>
    <Donecintroducam
    illum,
    i nonest
    putandumquod
    tunerelictura sit
    illum,
    cumin cubiculummatris
    Bintroduxerit,
    sed Donec
    pro sempiternoponitur,
    id
    est
    semper
    illi
    inhxrebo, semper
    in
    ejus
    fideet dile-
    clione
    perseverabo
    Taie est in
    psalmo
    : lia oculi
    nostri ad DorninumDeumnostrnmdonecmisereatur
    nostri.
    Nunquid poslquam
    nostri miserlus
    fuerit,
    non erunt oculi ad eum?
    Utique
    erunt.

    Adjurovos,
    filix
    Hierusalem,percapreas
    cervos-
    quecamporum,
    ne suscitetis
    nequeevigilare
    facialis
    dileclam, quoadusque ipsa
    velit. >Bis
    repelilur
    iste versiculus : nam
    jam superius
    dictum
    est,
    sed
    supra
    adEcclesiam
    primitivam
    de J udxis collectam
    pertinet,
    hic vero adEcclesiamde
    genlibus congre-
    gatam,
    et amoris vinculo Christo
    copulatam.
    Una
    enim
    eademque
    cura est Deode
    sanctis, qui
    vel in.
    cireumeisione,
    vel etiam
    temporebaptismatis,
    coru
    '
    j
    scante
    gratia Evangelii,
    illi
    placuerunt. Quia
    vero

    isteversiculus
    superius expositus est, jam
    videndum
    est
    quare
    veluli dormienlem inducat
    Ecclesiam,
    undeet
    adjurt
    filias
    Hierusalem,
    ne eam
    excitent,
    cum
    paulosuperius
    nondormienlemvel
    quiescentera,
    sed studio
    laboriosjssimx inquisitionis insislentem,
    qua sponsuminquirebat,
    introducat. Si
    ergo requi-
    rebat
    sponsum, quomodorequiescebat?
    Sddulcis-
    simuset suavissimussomnusest Christum
    quserere.
    Dormit
    ergo Ecclesia,
    et Christum
    quxrit,
    dormit,
    videlicet adesideriis
    terrenis,
    ab actibus
    sxculi;
    vi-,
    gdat
    aulem et
    requirit sponsum, quia ejus
    contenu
    plationi inhxret,
    eum solum
    desiderat,
    ad illum
    -
    pervenire
    contenait.
    Adjurt ergo sponsus
    filias
    Hierusalem,
    animasvidelicet desideriis
    supernx pa-
    Dtrix
    inhxrentes,
    ne illamexcitent ab hoc somno
    suavissimx
    quielis
    et
    contemplationis
    donec
    ipsa
    velit. Somnus autemmerito mors
    appellatur, quia
    sicut dormiens avisibilibusoculos
    claudit,
    et invisi-
    bilia
    contemplatur,
    itais
    qui
    divinx
    contemplation
    insisiil, quasi
    alienus est et dormit
    exterioribus,
    sola
    spirituaiia
    et coelesliliavidet. Nec mirum si amor
    somnus
    vocatur,
    cumin
    sequentibus
    mors amor
    ap-
    pelletur
    : Fortis est ut mors dilectio. Cumaulem
    dicit : <Donec
    ipsa velit,
    i ostendit Ecclesiamde
    genlibus
    voluntarie se
    prxparaturam
    et ad labores
    et
    persecutionespro
    Christo
    perferendas.
    <
    Qux
    est ista
    qux
    ascendit
    per
    deserlurasicut,
    virgula
    fumrex aromatibus
    myrrhx
    et thurieMuni-
    311 HAYMONIS
    HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.
    -
    COMMENT.BIBL.
    312
    versi
    pulveris pigmenlarii?
    Vox filiarum Hieru-
    salem,
    idest sanctorum
    primitivx
    Ecclesixadmiran-
    tiura
    pulchriludinem
    Ecclesix de
    genlibus congre-
    galx.
    <
    Qux
    est
    (inquiunt)
    isla?
    Qux,
    idesl
    qualis.
    Quanta
    laudeet admiratione
    digna, qux
    noncircum-
    cisionemundala,necadhucbaplismosanetificala,jam
    currit adDeum? Ascendit
    (inquit) perdesertum.

    Hoc dicilur ad imilationem
    priscx plebis J udaicx,
    qux
    liberata de
    &gyplia servitute,
    per
    deserlum
    mari Rubro
    transito,
    venit adterrain
    reproraissionis.
    Sic et Ecclesia
    per
    desertumnalionum
    ascendebat,
    jam
    de
    iEgypto (hoc
    est,
    deconfiisione
    idololatrix)
    liberata,
    et
    Pharaone,
    id est diabolo
    submerso,
    ut
    coelesli manna
    pascereltir,
    et veram terram
    repro-
    raissionis
    ingrederelur.<
    Ascendit
    (inquit)
    admontes
    virtutum,
    vel eliamad
    ipsum
    virtutibus
    sublevala,
    qui
    in
    psalmo
    dicit: Levavi oculos meos inmon-
    tes,
    >
    etc.,
    et alibi : Adtelevavi oculos
    meos,
    qui
    habitas incoelis. Montes
    ipsi
    sunt
    patriarchx, pro-
    phetx, apostoli
    et cxteri sancti
    Dei, qui
    merilo
    virlutum
    appellanlur
    montes. Primo enimad mon-
    tes,
    idest ad sanctos sublevat oculos Ecclesiavel
    anima
    fidelis, quia
    illorum doctrinam
    actusque
    con-
    sidrai,
    illorum
    exemplo
    et iutercessione muniri
    gaudet.
    Poslea
    proficiens,
    ad
    ipsumquoquequi
    fecit
    montes,
    audet cordis
    aspectumdirigere,
    et dicit :
    Adtelevavi oculos
    meos, qui
    habitas in
    coelis,
    >id
    est
    gratanler requiescis
    insanclis. <Sicul
    (inquit)
    virgula
    fumi ex aromatibus
    myrrhx
    etIhuris.tFumus
    ex
    ign
    nascitur,
    et moxaltioraaeris
    expetit,
    donec
    aspectibus
    intuentium subtrahalur. Fumas
    igilur
    significat
    sanctumdesideriura
    ign
    divini amoris
    per-
    fusum. Nec absurdefumi
    comparantur virgulx, quia
    sancta Ecclesiavel anima Deum
    amans,
    gracilis
    est
    et
    delicata, disciplinisSpiritus
    sancti
    attenuata,
    noa
    habens
    grossitudinem
    carnaliumdesideriorum. Sive
    virgulx
    fumi non
    sparso
    fumo
    comparantur, propler
    unitatem
    Ecclesix, qux
    in Christo unumest. Unde
    vero essel ille
    fmus,
    ostendit cumsubdit :
    <
    Myrrhx
    et Ihuris et universi
    pulverispigmentarii.

    Myrrha
    condiuntur morluorum
    corpora,
    thus vero adolelur
    insacrifieraDei :
    ideoqueper myrrham
    carnis raor-
    tificatio
    designalur, per
    thus mundilia oraiionum
    exprimitur. Virgulx ergo
    fumi,
    myrrhx
    et thuris
    Ecclesia
    assimilatur, quia
    sancti mortificationecar-
    nis
    sux,
    et orationibus mundo ac
    simplici
    corde
    perfusis,
    Deo
    placere
    student. El universi
    (inquit)
    pulverispigmentarii,
    >idest
    congerie
    omniumvir-
    tutum. Non autem
    intgra
    fuisse
    aromata,
    sed in
    pulverem
    redacta
    dicuntur, quia
    sanctorumactiones
    magna
    discretionc considerandx sunt,
    et
    tanquam
    cribro subtilissimo
    consideralionis evenlilandx,
    ne
    quid
    forte
    inillisaut inconveniens existt,
    aut
    per
    ipsas
    virtutes adversarius
    milleformis
    surripiat, qui
    callidus
    per
    bonaetiamconsuevitnocere.
    '
    En lectulum Salomonis, sexaginta
    fortes am-
    biunt ex fortissimis Isral,
    omnes tenentes
    gladios,
    et ad bella doctissimi. Uniuscujusque
    ensis
    super
    fenur
    suum.

    Quo
    hxc dilecta ascenderit,
    osten-
    A
    ditur cumsubditur : En lectulum
    Salomonis,
    etc.
    Lectus
    Salomonis, quamvis superna
    illius
    coeless
    bealtudinis
    requies accipi possit,
    in
    qua
    Deus cum
    suis sanclis
    requiescil, piobabilius
    tamen
    prxsens
    accipilur,
    in
    qua
    sancli Dei
    sopitis
    tumullibus vjlio-
    rum, amplexu Salomonis,
    id est veri
    pacifici
    dele-
    ctanlur. Undeet PsalmistadeChrislodicit: <Factus
    esl in
    pace
    locus
    ejus,
    et habilatio
    ejus
    in Sion. >
    Lectulum
    ergo Salomonis, idest Ecclesiam
    Christi,
    sexaginta
    fories ambiunt ex fortissimis Isral. Per
    sexaginlafortes,
    ordo electorum
    intelligilur, qui
    vel
    prxdicando
    Ecclesiam
    muniunt,
    vel
    contemplando
    ad illam
    supernam
    bealitudinem
    pervenire
    deside-
    rant.
    Sexagenarius
    aulem numerus ex senario et
    denario constat. Sexies enim
    dni,
    vel decies
    sent,
    B
    sexaginta
    fiunt. Senariusvero
    perfeclionemsignificat
    operis, quia
    sex diebus
    perfecit
    Deus
    opra
    sua :
    denarius veroremunerationeraet
    p/aernium,quod
    in
    fineeleclis dabilur. Undeet hi
    qui
    invineamvn-
    rant,
    denarium
    leguntur accepisse. Sexaginta ergo
    fortes
    significant (ut
    diclum
    esl)
    sanctos
    doctores,
    fories et aniraoconstantes. Additurvero : Ex for-
    tissimis Isral. >Omnes in Christum
    credentes,
    el
    Christum
    diligentes,
    Isral
    (id
    est,
    vir videns
    Deum)
    appellanlur.
    Forlissimi veroIsral sunl
    qui
    Ecclesiam
    tueri
    prxdicando,
    et ab incursibus dxmonumvel
    impugnaiione
    hxrelicoruin defendere noverunl. Hi
    ergo
    ambiunt lectulum
    Salomonis,
    quia
    illis com-
    missaesl
    Ecclesia,
    et ab illis
    vigilanti
    cura est cu-
    stodienda. Omnes tenentes
    gladios,
    et ad bella
    doctissimi
    ;
    >tenenl enim
    gladiumspiritualem
    verbi
    Dei,
    de
    quo Apostolus
    :
    Et
    galeam(inquil)
    salutis
    assumke,
    et
    gladiumSpiritus, quod
    est verbumDei.>
    Ad beUavero sunt
    doctissimi, quia
    neeesseest ut
    spirilualis praelii
    arte inslrueli sint
    qui
    adversus
    principatus
    ei
    polestates ,
    adversus mundi redores
    tenebrarutn
    harunt,
    contra
    spirituaJ ia nequitix
    in
    coelestibusbella
    gerunt.
    Yersulissimusenimilleest
    hostis,
    et tanla subtililate
    spirilualis naturx,qui
    eliam
    temporislongxvitate
    doelissimus,
    contra
    quem
    sancli bella
    suscipiunt.

    Uniuscujusque
    ensis
    super
    fmur suum
    propler
    timors nocturnos.
    >Per f-
    mur
    propagalio
    sobolis
    accipilur. Super
    fmur
    ergo
    enses
    babent, quia
    timor Dei omnes
    comprimunlur.
    p.et coercenl motus carnalis
    voluplalis.
    El hoc
    pro-
    pler
    timors nocturaos. id est
    propler
    occultas
    insidias
    maligni
    hostis, qui
    in nocte
    hujus
    sxculi
    sanclismaxime
    qui
    inEcclesia,
    prminent,
    iusldia-
    tur,
    ut illis
    deceptis
    lectulumSalomonis,
    id est re-
    quiem
    sanctorum,
    foedare
    possit.
    Et nolandum
    quod
    superius
    lenere
    gladios
    dicuniur,
    bic vero
    super
    fmur ensemhabere. Gladiosenim
    tenenl,
    ut adver-
    sariis
    rsistant,
    hxreticos et omnes sanx fidei con-
    tradicenles confodiant.
    Super
    femur
    ergo
    enses
    habent,
    ut suimet curam
    grant,
    ut fluxuscarnalium
    voluptalum reprimant,
    ne aliis
    prxdicanles ipsi
    reprobi
    efliciantur.
    <Ferculum fecit sibi vex Salomonde
    lignis
    Li-
    bani. >
    Quod superius per
    lectum
    Salomonis,
    hoc
    313
    ENARRATIOIN CANTICACANTICORUM 314
    nnh designalur. per
    ferculum
    ,
    sancta videlicet
    Ecclesia,
    in oua velut in lecto
    requiescunt
    sancti
    Dei,
    et velut inlecto discumbunt ad
    epulas
    xternae
    satielatis. De
    lignis
    Libani fecit Salomon ferculum.
    Libanus monsest
    Pboenicis, cujus
    arbores et
    proce-
    ritate et
    pulchritudine
    et durabilitale carteris
    prx-
    eminent, ideoque significant
    sanctos virtutum
    spe
    fulgentes
    et ad xterna festinantes. Libanus enim
    candidalio
    inlerpretaur,
    ut dealbalio.
    Ligna ergo
    Libani sunt sancti candidati et dealbati in
    baptismo,
    el exornati orna?virtutum
    pulchritudine.
    <Columnas
    ejus
    fecit
    argenlcas.
    >Per columnas
    doctores
    ejusdem
    Ecclesix
    signifieantur, qui
    eam
    verboet
    exemplo
    sustinent acroborant. UndeinActi-
    bus
    apostolorum
    : c
    J acobus,
    et
    J oannes,
    et
    Cephas,
    qui
    videbanlurcolumnxesse.
    Hx columnx sunt ar-
    gent, quia
    nitore coelestis
    eloquii refulgent.
    Elo-
    quia
    enimDomini
    casta,
    etc. <Reclinalorium au-
    reum,
    ascensum
    purpureum.
    Per reclinalorium
    aureum, requies
    xterna
    accipilur, qux
    sanclis in
    Ecclesia
    repromittitur,
    ad
    quam
    tamen ascensus est
    purpureus. Purpureus
    ascensus est
    passo Chrisli,
    quiapurpura
    colorem
    sanguinis
    imitatur. Ascensu
    ergo purpureo
    ad reclinalorium
    pervenitur, quia
    illi
    ad xternarum
    epularum
    discubiluraet ad
    supernx
    quietis requiem
    veniunl, qui
    in
    prxsenli passionem
    Redemptoris
    sui
    digne
    venerari et imitari
    salagunt.
    Media charilate conslravit
    propler
    filias Hieru-
    salem. i Mediacharilate
    conslravit, quia
    omnibus
    fidelibus suam charitatem Chrislus
    commendavit,
    paliendopro nobis,
    et
    requiem
    nobis
    prxparando,
    juxta qnod Apostolus
    dicit: Commendat aulemDeus
    suamcharitalemin
    nobis, quoniam
    cumadhuc
    pec-
    calores
    essemus, pro
    nobis Filiam suuminmortem
    Iradidit. Aliter : Per columnas
    argenteas, apostoli
    et
    aposlolici
    viri
    designantur; per
    reclinalorium ao-
    reum,
    doctorum
    ordo, qui
    cum ineffabilia xternx
    vitx
    repromittunt, utique
    nos suaviier
    requiescere
    faciunt. Et hoc reclinalorium bene aureum
    dieitur,
    quia
    ineffabileest illud
    prxmium quod
    sancli
    exspe-
    clant Inrbusenimcaducisnihil
    pretiosius
    est auro.
    Per ascensumvero
    purpureum,
    ordo
    signatur
    mar-
    tyrum, qui passionem
    Christi
    imitati, pro
    illo suum
    sanguinem
    fuderunt. Sed
    quid
    nos
    faciemus,
    dicit
    beatus
    Gregorius, qui
    nullius merili sumus? Non
    inler
    doctores,
    noninler
    martyres
    locumnos habere
    videmur.
    Sequitur
    : Mediacharilate conslravit. i
    Rabeamus
    ergo
    charilalem, qua
    mdia
    hujus
    ferculi
    constrata sunt, qux
    et idcirco latum mandatumvo-
    catur, quia
    omnibus suis observatoribus xternam
    salulem
    part.
    Hanc eflicaciler
    teneamus,
    et
    per
    hanc salvabimur. Et hoc
    propler
    filiasHierusalem,
    hoc
    est,
    propler
    animas
    simplices,
    et nullius sibi
    virtutis
    conscias, qux quanto magis fragililalis
    sibi
    sunt
    conscix,
    lanlo
    amplius
    Salvalorem et Redem-
    ptorem
    suum
    diligeresalagunt.
    <
    Egrediraini
    et
    videte,
    filix
    Sion, regem
    Salomo-
    nemin
    diademalc, quo
    coronavit eummater sua in
    die
    desponsionis
    illiuscl in dieIxlitx cordis
    ejus.

    A
    VoxEcclesix invitantis animas fideliumad intuen-
    dum
    quam
    mirabilis et
    specfosus
    sil
    sponsusejus.
    Filix
    namque
    Sion Ecclesix
    sunt, qux
    el filix <3unt
    Hierusalem,
    sanctx videlicet animx
    supernx
    illius
    civitalis
    cives, qux
    et
    perptua
    cum
    angelis pace
    frmmtur,
    et
    per contemplationem gloriam
    Domini
    speculantur. Egredimini (inquit)
    o filix
    Sion,
    hoc
    est exite de turbulenta
    hujus
    sxculi
    conversatione,
    ul mente
    expedita
    eum
    quemdiligilis contemplari
    possilis.
    Et videte
    (inquit) regem Salomonem,
    hoc
    est,
    verum
    pacificumChristum,
    in diademate
    quo
    coronavit eummater sua. Ac si diceret : Conside-
    raie Christum
    pro
    vobiscarne
    indulum,
    quam
    car-
    nem decarne
    Virginis
    matris sux
    assumpsit.
    Dia-
    dema
    namque
    vocat
    carnem, quam
    Christus assum-
    B
    psit pro nobis,
    in
    qua
    mortuus destruxit
    imperium
    mortis,
    in
    qua
    etiam
    resurgendi
    nobis
    spem
    contulit.
    Dehoc diademate
    Aposlolus
    ait : Vidimus J esum
    per passionemgloria
    et honore coronatum. Mater
    vero sua eum coronasse
    dieitur, quia virgo
    Maria
    illi desua carne carnis materiem
    prxbuit.
    In die
    desponsionis ejus,
    >hoc
    est,
    in
    lempore
    incarnatio-
    ns, quando
    sibi Ecclesiam
    conjunxit
    non habentem
    maculamaut
    rugam,
    vel
    quando
    Deus honorai con-
    junctus
    est. <Et in die Ixlitix cordis
    ejus.
    i Lxtitia
    enimet
    gaudiumChristi,
    saluset
    redemplio
    humani
    generis est, juxta quod
    in
    Evangelio
    multos adfidem
    snamcernens
    confluere,
    in illa
    (inquit evangelista)
    hora
    exsultavit,
    et dixit :
    Confileor
    libi,
    Pater
    coeli et
    terrx, quia
    abscondisli hxc a
    sapienlibus
    et
    2
    prudenlibus,
    et revelasti ea
    parvnlis.
    Et in Evan-
    gelica parabola
    inventa ove
    ,
    convocavit
    amicos,
    dicens :
    Congratulamini
    mihi. >Potest boc et sim-
    pliciter
    totumad
    passionem
    Christi referri
    juxta
    lii-
    teram. Prxvidens etiam Salomonin
    spirilu passio-
    nem
    Christi, longe
    ante
    prxmonebat
    filiam
    Sion,
    idest
    plebemIsraeliticam,

    Egredimini,
    >
    inquiens,
    et videte
    regem
    Salomonem,
    id est Christum
    ,
    in
    diademate,
    >id est in
    spinea corona,

    quo
    coronavit eum mater
    sua,
    >
    Synagoga,
    <in
    die
    desponsionisejus,
    >
    quando
    videlicet sibi
    conjunxit
    Ecclesiam
    ;
    el in die loetitixcordis
    ejus,
    >
    quo
    gaudebat per
    suam
    passionem
    redimi mundumde
    diabolica
    potestate. Egredimini ergo,
    hoc
    est,
    exile
    de lenebris infidelilalis,
    et videte"
    (hoc est,
    mente
    D
    intelligile) quia
    ille
    qui
    ut homo
    palilur,
    verus est
    Deus: vel etiam
    egredimini
    extra
    porlam
    civilatis
    veslrx,
    ut eum in
    Golgotba
    montecrucifixum
    vi-
    deatis.
    CAPUT IV.
    <
    Quam pulchra
    es,
    arnica
    nea, quam pulchra
    esel dcora. >VoxChrisli. Bis
    repelit, quam pul-
    chra
    es,
    in
    opre
    videlicet et
    prxdieatvone.
    In
    opre, quia
    nihil
    foedum,
    nihil oculis meis
    indignum
    agis;
    in
    prxdicatine, quia
    ad considerandum
    incar-
    nations meae
    myslerium,
    etiam sodales
    tuas Hieru-
    saleminvitare noncessas. Oculi tui columbarum.
    Pcrocule-s
    intelligitur
    acunieii seusuuraspiritualium.
    315 HAYMONISHALBERS'lA'l. EP1SC. OPP. PARS I.

    COMMENT.B1BL. 5Ni
    quibus
    divinaet
    sempilerna contemplatur Ecclesia.
    Columbx aulemoculi Ecclesix
    comparantur propler
    spirilualcm graliam, quia Spiritus
    sanctus in
    specie
    columbx
    apparuit. Sequitur
    : <
    Absque
    eo
    quod
    in-
    trinsecus latcl;
    idesl
    absquesupernx
    illiusrtri-
    butions
    gloriaquam
    in fine sxculi es
    perceptura,
    quant
    etsi in
    prxsenli per
    fidem
    contempleris,
    lalet
    tamen intrinsecus : nec enim in
    prxsenli
    videri
    po-
    test,
    sedinfuturo
    perficielur.

    Capilli
    tui sicul
    gre-
    ges caprarum, qux
    ascenderunt demonte Galaad.
    Per
    capillosEcclesix, subtiles Ecclesix
    cogilationes
    accipiuntur, quibus lemporaliaplerumquedisponun-
    tur.
    Comparantur
    vero
    gregibuscaprarum, quia
    hxc
    animalia munda
    sunl,
    el in
    rupibus
    siveinexcelsis
    Iocis
    resupinapascunlur;quia cogilationes
    sanctorum
    etsi
    pro corporali
    necessitate in
    temporalibus fiunt,
    1
    tamenab xlernrum intcntionenon
    discedunt,
    et in
    ipsa
    eliam
    cura, quam
    necessitati
    corporex impen-
    dunt, quasi
    coelum
    semper
    intuentur. Possumus
    eliam
    per oculos,
    doctores Ecclesix el
    prxdicalores
    accipere, qui
    in
    corpore,
    cui
    caput
    Chrislus
    est,
    summumlocum
    tenenl,
    et
    coelesliaacspirilualiaprx
    cxteris membris vident. Per
    capillos vero,
    innurae-
    rararauliitudinem
    simplicium
    fidelium,
    inlaicali or-
    dine
    constilutorum, qux
    etsi minus vident
    spiritua-
    lia,
    sualamen mulliludine et numerosilate
    magnum
    decus
    prxslant
    Ecclesix. Et bene
    gregibus compa-
    rantur
    caprarum. Capra peccatoribus convenu, per
    quod plbes
    fideliumaclionibus sxculi
    dedilx, qux
    sine
    peccalo agi
    non
    possunt, inlelliguntur.
    Bene
    autem
    sequilur
    : <
    Qux
    ascenderunt de monteGa-
    '
    laad. t Galaadacervus teslimonii
    interpretatur juxta
    liiteram,
    ideo
    quia
    cum J acob redirel de
    Mesopota-
    inia,
    persecutus
    est eum
    Laban,
    et dielertia
    reperit
    eum, ibique
    intestimoniumraului foederisacervum
    lapidum
    erexerunt.
    Myslice,
    acervus teslimonii Chri-
    stu
    est,
    in
    quo
    mullitudo coitsislit omniumsancto-
    rum, qui
    sunt
    lapides vivi, adhrentes illi verola-
    ptdi
    de
    quo
    Peirus dicil : Ad
    quem
    accedentes la-
    pidemvivura,
    el
    ipsi tanquamlapides
    vivi
    superxdi-
    ficamini.
    Greges ergo caprarum
    de monieGalaad
    ascenderunt, quia
    sanctorumraultiludines adexcelsa
    virtutum
    conscendunt,
    et Christi doclrinamac
    proe-
    epta
    inomnibus
    sequi salagunt.
    Dents tui sicut
    greges
    lonsarum
    ovium, qux
    ascenderunt delavacro. Sicut
    per ^capillos
    Eccle-
    six innumerabilis mullitudo
    simplicium
    fideliumin-
    lelliguntur,
    iiael
    per
    dents Ecclesix doctoresin-
    lelliguntur
    : dentibus enim cibos commolimus. Et
    sancti doctores bene denlibus
    conformanlur, quia
    spiriluales cibos, quos simplices capere nequeunt,
    ipsi quodamraodoexponendo
    comminuunt. DeusEc-
    clesix
    prxcipue
    erat
    Peirus,
    cui diclum est in vi-
    sione:
    Surge,
    occideet manduca. Acsi dicerclur :
    Eos
    quos
    ad fidem
    convertis,
    occide abeo
    quod
    sunt,
    ut desinant esse
    pcccalores
    ;
    et
    manduca,
    hoc
    est transforma in
    corpus
    Ecclesix. Beneaulem hi
    dents ovibus lonsis et lavacro lotis
    comparantur.
    Soient enim oves
    post
    lonsionem currenti
    aqua
    A ablui,
    ne
    illotus sudor
    corpori adbxrescat",
    et sca-
    biem
    generet.
    Tonsi enim sunt sancti doctores et
    magislri Ecclesix, qui
    et lavacro
    baptismi
    abluti
    sont;
    el
    vellera,
    id est
    facullales et
    substantias
    suas
    pro
    Christo aroiserunt. Omnibus
    quidem
    fideli-
    busconvenit
    quod
    dicil :
    Qux
    ascenderunt dela-
    vacro,

    nullus enim sine lavacro
    baptismi
    fidelis
    esse
    potest.
    Non autem omnibus lonsio
    convenit,
    quia
    nonomnes ita sunt
    perfecli,
    ut sua
    pro
    Christo
    valeant
    amitlere,
    sed illis
    specialiter
    hoc
    congruit
    qui
    secundumverbumDomini vendrait omnia
    sua,
    et dam
    pauperibus,
    et nudi
    alque expedili sequuu-
    tur Christum. Taies
    ergo
    sunl dents Ecclesix san-
    ctx,
    id est
    prxdicalores
    et
    magislri ejus,
    oves
    per
    innocenliam abluti
    baplismo,
    volunlaria
    pauperlate
    B et rerum
    sponsiouegaudentes. Sequilur:
    Omnes
    gcmellisfelibus,
    el slerilis non est iter eas. >
    Quia
    geraina
    charilate et dileclioneDei
    etprpximiprxemi-
    nent,
    et hanc observari
    docent, vel eliam
    quia
    fidem
    et
    operalionemprxdicant.
    Et slerilis non est in
    eis,
    nullus videlicetalienus bonis
    operibus.
    <Sicut villa coccinealabia
    tua,
    et
    eloquium
    tuum
    dulce. Per labia Ecclesix sancti
    prxdicalores
    ac-
    cipiuntur qui
    et
    per
    dents
    figurantur.
    Coccus
    aulem
    sanguinis
    vel
    ignis
    habet
    speciera.
    Labia
    ergo
    Ecclesix
    (id
    est sancli
    prxdicalores)
    viltx
    epecinex
    comparantur, quia passionem
    Chrisli
    assidue
    prxdicant, qui pro
    noslra
    redemplione
    san-
    guinem
    suum
    fudit,
    siveviltx coccinea.'
    assimilanlur,
    quia prxdicalores
    ardent
    dileclione, diligentes
    eos
    C
    quibus
    verba
    impendunt,
    et eliam a
    quibus
    mala
    patiuntur.
    Ad hoc etiam
    perlinet, quoJ Spiritus
    sanctus in
    linguisigneis apparuit, quia loquentes
    et
    ardentes fecit
    appstolos,
    ardentes
    dileclione,
    lo-
    quentes prxdicalione.
    Et bene villa coccinea dici-
    lur.
    Vitta enim
    capillos ligat
    et
    constringit,
    et
    sancli doctores sua
    prxdicalione
    ad uiiilateni fidei
    et dilectionis muliitudinem fidelium in Ecclesia
    nectunt,
    et in unum decorem
    redigunt.
    Possunt
    etiam
    per capillos
    subtiles
    cogilationes
    mentis
    accipi.
    Vilta
    ergo
    coccineacrines
    ligamus, quando cogita-
    tiones nostras
    disciplina
    limoris Dei
    conslringimus
    et coercemus. El
    eloquium
    tuum dulce.
    Dulce
    esl
    eloquium Ecclesix,
    cum sancli doclores vel
    passionem
    sui
    Redemptoris
    ad memoriamreducunt,
    et
    prxdicant quantum
    Deus hominem
    dilexerit,
    vel
    etiamcumcoeleslia
    prxmia
    auditoribus annuntiant.
    Sicut
    fragmen
    uiali
    Punici,
    ita
    genx
    tu, absque
    eo
    quod
    intrinsecus lalet. Per
    gnas superius
    diximus Ecclesiam
    figurari.
    Namcumverecunda-
    mur,
    rubor
    sanguinis
    in
    genis
    effunditur. Malum
    autem Punicumrubicundumh.;bet
    corlicem,
    inle-
    rius vero raullitudine
    granorum plnum
    est : unde
    et malum
    granatura
    vocatur. Per
    fragmen ergo
    , mali
    Punici,
    memoria
    ejusdempassionis
    Dominicx
    accipilur, qux
    et in cocco
    superius figuralur.
    Solet
    i enim una res diversis
    exprimi figuris.
    Genx
    ergo
    Ecclesix
    fragmini
    mali Punici
    comparantur, quia
    i sancti doctores venerabiliter
    agunt
    memoriam
    pas-
    317
    ENARRATIOIN CANTICACANTICORUM. 518
    sionis
    Redemptorissui,
    necerubescunt crucem
    ejus,
    imo
    gloriantur,
    dicentes cum
    Aposlolo
    : <Mihi au-
    temabsit
    gloriari
    nisi in cruce Domini nostri.
    J esu
    Chrisli
    ;
    et alibi
    Apostolus
    ad
    discipulum
    suum
    scribens : Noli
    (inquit)
    erubescerecrucem
    Chrisli,
    neque
    mevinctum
    ejus.
    >Beneaulem
    genx
    nonin-
    tgra
    raalo
    Punico,
    sed
    fragmini comparantur.
    Ma-
    lumentraPunicum cum
    frangilur,
    exlerius
    rubor,
    inlerius candor
    apparet.
    Sic et sancli
    prxdicalores
    cum
    passionem
    Chrisli
    annunliant, quasi
    rubor est
    exlerius;
    cumvero
    quanta
    militasnostrx
    rdemptio-
    ns inde
    provenerit,
    et
    quod
    homo
    per passionem
    Chrisli non solum a
    peccatis justificari,
    sed eliam
    quod
    divinumconsortium
    raeruerit, demonstrant,
    quasi
    candidumest
    quod
    intrinsecus lalet. Possunt
    eliara
    per gnas
    Ecclesix
    martyres figurari, qui
    ru-
    bicundi sunl effusione
    sanguinis
    sui veluli malum
    Punicum. Sedfracto raalo
    Punico,
    candor inlerius
    apparet, quiapost
    mortem miraculis coruscant.
    Sicut turris Davidcollum
    tuum, qux
    xdificalaest
    cum
    propugnaculis.
    Collumsanclx Ecclesix
    prx-
    dicatores sancli et. doctores
    ejus
    sunt. Iidemenim
    hic
    designantur per
    collum, qui superius per
    oculos
    vel
    per
    dents
    ;
    sancli
    videlicet
    prxdicalores, qui
    veluli colla
    acceplos
    verbi cibos nulriendo
    corpori
    transmiltunt,
    et vocem
    prxdicationis
    divinx audito-
    ribus
    proferunt.
    Vel etiam sancli doctores
    per
    col-
    lum
    signantur, quia
    sicut
    per
    collum
    caput
    et cae-
    tera membra
    corpori conjungunlur,
    itasancti docto-
    res
    quasi
    mediatores sunt inter Christum et reli-
    qnosquos
    inslruunt
    fidles,
    et
    quasi
    Christum cor-1
    pori suo,
    id est Ecclesix
    conjungunt.
    Hocautem
    collumturri David
    comparatur.
    David, qui
    inter-
    prelatur
    manu
    forfis
    vel visu
    desiderabilis,
    Christum
    significat.
    El iota
    quidemEcclesia,
    civilas
    David,
    id est
    magni rgis
    Chrisli
    est, qui
    est manu
    forlis,
    quoiiiam
    diabolum
    devicit, juxta quod
    Psalmista
    dicil : Dominusforlis et
    polens,
    Dominus
    polens
    in
    pnfcKo.
    >Est et visu
    desiderabilis, quia (ut Aposto-
    lus
    dicil)
    ineumdesiderant
    angeli prospicere.
    Tur-
    ris aulem civitalis
    hujus
    illi sunt
    qui
    vel scienlia
    vel
    operationisperfeclionccxteris prxeminent. Qux
    xdificala est cum
    propugnaculis.
    >
    Propugnacula
    sunl sanclarum
    Scripturarum
    divinarum
    sacramenla,
    de
    quibus
    veluli
    jacula procedunt, quibus
    adversa-
    iix
    repellunlur poleslales.
    Mille
    clypei pendent
    ex
    ea,
    omnis armatura fortium. >Mille
    clypei
    intelli-
    guntur
    innumera defensionis divinx
    prxsidia, qui-
    bus sancta vallaur et defenditur Ecclesia. Omnis
    armatura fortium,
    >idesl inslructio vel sanclx
    ope-
    rationis vel divinx
    prxdicationis.
    Et bene collum
    Ecclesix,
    hoc
    esl, prxdicalores
    et doctores turri
    David
    comparantur, quiasemper quasi
    in bello
    sunl,
    pro
    defensionesanctx Ecclesix
    pugnanles.
    Duo ubera lua sicut duo hinnuli
    caprex ge-
    melli.
    DuouberaEcclesix eosdem
    significant
    san-
    clos doctores. Necniirum
    quod
    una
    eademque
    res
    diversis
    figuratur
    modis. Sancli enimdoctoresoculi
    sunt.
    quia
    vitx vias
    quas ingrcdi debeant, subjectis
    A demonstrant
    ;
    dents
    sunt, quia
    cibos divinarum
    Scripiurarum
    molunl et cororainuunt ut mandi
    pos-
    sint
    ;
    collum
    sunt, quia caput
    el
    membra,
    hoc est
    Cbrislumet
    Ecclesiam, conjungunt. Ipsi ergo
    docto-
    res sunt et ubera
    Ecclesix, quia parvulos
    et
    simpli-
    ces fidles lact verbi Dei
    nulriunt, juxta quod
    Apostolussimplicioribusloquens,
    dicil : <Non
    polui
    vobis
    loqui tanquam spiritualibus,
    sed
    quasi
    carnali-
    bus el
    parvulis
    inChristo lac vobis
    potumdedi,
    non
    escam. >El bene non absolute
    ubera,
    sed cumad-
    ditamento
    dicit,
    <duo
    ubera,
    >cumfemina
    neque
    plus neque
    minus habeat
    quam
    duo
    ubera, quia
    ni-
    mirum sancti doctores
    parvulos
    ex
    utroque populo,
    J udaico videlicetet
    genlili,
    lacleverbi Dei nulriunt.
    Namet Paulus de
    seipso
    dicit :
    Qui operalus
    esl Pe-
    Q
    Iroin
    aposlolalu
    circumcisionis, operalus
    est el mihi
    inter
    gentes.
    Et
    apte
    duo
    ubera,
    sicut duohinnuli
    gemelli caprex
    esse
    dicuntur, quia
    videlicet ftus
    sunl et filii Salvatoris nostri J esu
    Christi, qui supe-
    rius
    per capreas designatus
    esl : hxc enimanimalia
    et acutissime vident,
    et niraiavelocitatealtioracon-
    scendunt. Sic et Christi doclores
    qux agenda
    sunt
    el
    ipsi vident,
    et aliis
    raonstrant, et'despeclis
    lerre-
    nis ad
    superna
    nilunlur. <
    Qui pascunlur
    in
    liliis,

    hoc
    est,
    delectantur
    purissiiras
    et nitidissimis sen-
    sibus
    Scripturarum.
    Donec
    aspiret
    dies,
    boc
    esl,
    diesilla xterna
    veuiat, quara
    desiderabat
    Psalmista,dicens
    : <Melior
    estdiesuna inatriistuis
    super
    millia
    ;
    ><el inclinen-
    lur umbrx,
    hoc
    est,
    transeant nioeroreset
    pertur-
    ]
    bationes
    bujus
    sxculi.
    Donec
    aspiret dies,
    idest
    orialur dies.
    Apparebit
    enim
    dies,
    id est
    orielur,
    quando
    verus illesol
    juslitix,
    idest
    Christus, appa-
    rebit ;
    et lune inclinabunlur
    umbrx,
    hoc
    est, omnia
    nubilamoeroriset tenebrx
    prxsenlis
    sxculi
    pertran-
    sibunt. Sedet si
    ipsam
    liiteram veliinus
    aspicere,
    pulchre expressit
    ortum diei et noctis. Nam nox
    nihil est aliudnisi umbra
    terrx,
    qux
    soledescen-
    dent
    consurgit.
    Sole autem iterum
    super
    terras
    ascendente,
    inclinanlur
    umbrx,
    id est cadit nox.
    Pascunlur
    ergo
    jn liliis donec
    aspiret
    dies et incli-
    nentur
    umbrx, quia
    sanctorum doctorum in
    prx-
    senli tantumvila necessaria est
    prxdicalio
    et do-
    clrina : namiualia
    vita, postquamapparuerit
    xter-
    na dies el Imita fuerit nox
    prxsentis sxculi,
    non
    ) necesse erit doceri
    aliquem, quia
    omnes, revclata
    facie, gloriam
    Domini
    coniemplabunlur.
    Undeet Do-
    minus
    per Prophelam
    dicit : Nondocebit vir fratrera
    suum
    dicens, Cognosce
    Dorninum
    ;
    omnes enim
    cognoscenl
    mea minirao
    usque
    admaximum. <Va-
    damad monlem
    myrrhx
    et ad colleraIhuris. >In
    myrrha,
    carnis
    mortificalio,
    vel
    passionumpro
    Christp
    lolerantia
    ;
    intbure
    vero,
    sanclarum oralio-
    num devolio
    accipilur.
    Mons
    ergo myrrhx
    el collis.
    Ihuris
    mentes sanctorum sunt,
    excelsx
    per
    con-
    templationein.
    Promittit
    ergosponsus
    seadmontera
    myrrha;
    venturum,
    et ad collera
    tburis, quia
    illa}
    mentes sua visitationevisilare
    dignalur, qux
    mem-
    bra sua cum vitiiset
    concupiscentes
    moriiucant,
    319
    HAYMONISIIALBERSTAT.EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.B1BL. 520
    qux
    etiam
    seipsasper
    sanclarum orationumstudiaj
    gratum
    Deosacrificiumfaciunt.
    Tola
    pulchra
    es,
    arnica
    mea,
    et maculanonest in
    te. >Vox
    sponsi
    adamicamsuam
    sponsam.

    Tota
    pulchra
    es.
    >Omni
    (inquil)
    ex
    parle
    nullam
    recipis
    maculam
    neque rugam.
    Nonenimsoli doctoresvel
    perfecti quique pulchri
    sunt ante oculos
    Dei, qui
    summa scienliaet
    conlemplationeprxeminent,
    sed
    eliam
    simplicesquique
    fidles, qui
    recta fideet bo-
    nis
    operibus
    exornantur, pulchri
    in
    oculis
    sponsi
    ha-
    benlur.
    Namut Psalmista
    dicit,
    bcnedixit omnibus
    qui
    liment
    Dorninum,pusillis
    cum
    majoribus
    ;
    >ideo
    dicit : Tola
    pulchra
    es,
    i non
    pars
    tua. Hoc ideo
    dicimus,
    non
    quodaliquis
    in
    prxsenli
    vitasine
    pec-
    caioesse
    possit,
    cum
    scriptum
    sit: Nemoest
    super
    terram sine
    peccalo,
    nec infans unius diei
    ;
    >sed1
    ideo.quia
    fides
    perfecta
    et coelesledesideriumomnem
    abstergit
    maculamlevions
    peccati
    : non enimde
    gravibus
    nunc ratio
    est,
    qux qui
    commitlunt, jam
    sponsa
    Christi non
    sunt,
    necullamhabent
    particu-
    lam
    hujus
    saneUe
    pulchritudinis.
    Hinc est
    quod
    J oannes
    dicit,:.: Qui
    nains est ex
    Deo,
    non
    peeeat,
    subaudis
    peccalo
    *d mortem,
    non
    quod
    levi
    peccato
    quis
    careat,
    sine
    quo
    vita ista non ducitur. Tota
    ergopulchra
    est
    Ecclesia,
    in
    quantum
    secastamet
    immunemabomni
    peccato
    cuslodit. Si
    quando
    au-
    temlevi
    peccato
    fuscatur,
    cila
    poenitudine
    et fide
    recta adcoelesledesideriuminea
    prisca pulchriludo
    reparatur.
    f Veni de
    Libano, sponsa
    mea,
    veni de
    Libano,
    veni.
    >Libanus mons est Phoenicis.
    Interpretatur'
    autemex Hebrxodealbatiovel
    candidatio,
    exGrxco
    autemthus
    interpreutur.
    Undeet
    supra,
    ubi
    loqui-
    tur: Vadamadmontem
    myrrhx
    el adcollesihu-
    ris,
    collishabetur Libani. Vocat
    ergosponsusspon-
    samsuam candidatam
    baptismale,
    dealbalamnito-
    re omniumvirtutum,
    flagranlem
    studio sanclarum
    orationum. Vocateam ut
    veniat,
    id est ut invirtu-
    tibus
    proficiat.
    Non solum vocat Deus
    animam,
    quando
    eam a vinculis carnis exulamadcoelestia
    prxmia
    ducit,
    sedeliam
    per
    internam
    inspirationem
    ut in virtutibus
    proficiat
    hortalur.
    Quot
    eniminvir-
    tutibus sancli
    proficiunt, quasi
    tt
    passibus
    adDeum
    lendunt,
    et tertio
    dicit,
    <
    veni,
    >
    quia
    vult eam
    per-
    fectam esse in
    cogilatione,
    locutioueet
    opre.
    Vel
    vocat eam
    primo,
    ul ad seveniat
    per
    fidem
    ;
    vocat
    secundo,
    ut
    dignam
    coeleslium
    prxmiorum
    retribu-
    tionem
    jam
    liberata a
    corporeaccipiat;
    vocat
    tertio,
    ut in die
    generalis
    resurrectionis
    jam sumpto
    cor-
    pore, duplici
    slola
    perpetuo
    ornala
    gaudeat.
    Coro-
    naberis de
    capile
    Amanam,
    deverlice Sanir el Her-
    mon,
    decubilibus
    leonum,
    demontibus
    pardorum.

    Amana
    ipsum
    dicunt essemonteraCilicix
    Amanum,
    qui
    et Taurus
    appellatur.
    Sanir vero et Hermon
    meutessunt
    J udxx,
    in
    quibus
    leonesel
    pardi
    ferun-
    tur habitare. Per hos aulem
    montes,
    sxculi
    potes-
    tates, reges
    videlicetet
    principes, inlelligunlur, qui
    veluti montesin
    superbia
    extollunlnr,
    et
    malignis
    spiritibus quasi
    lenibus et
    pardis
    cubilia
    prxbent.
    k
    Maligni
    enim
    spiritus
    leones vocantur
    propler
    su-
    perbiam, pardi propter
    ferocitatem,
    vel etiam
    pro-
    pler
    milleartes
    nocendi,quiapardus
    variumanimal
    est. Dehis
    ergo
    montibuscoronatur
    Ecdesia, quan-
    do
    principes
    sxculi ad fidemChrisli
    convertuntur,
    et non solum
    propter
    suas
    virtutes,
    sedetiam
    prop-
    ter taliumconversationemet salulemremuneratur
    Ecclesia. Potest ethoc in
    prxsenli accipi
    : Namco-
    ronatur Ecclesiadeverticehorum
    monliirm,quando
    subjectis principibus
    catholicx
    fidei, Ecclesia, qux
    antea
    premebatur,
    coronatur et
    gloriatur
    in
    Christo,
    sicut factumest
    tempore Constantin, quando
    illo
    conversomirabiliter
    glonficata
    esl Ecclesia. Coro-
    natur et de cubilibus
    leonum,
    et montibus
    pardo-
    rum, quandosuperbos
    et
    quosque
    sxvos ac dolosos
    B
    convertit,
    et
    pro
    illorum
    quoque
    conversionexterna
    prxmia recipit.
    Vulnerasti cor meum,
    soror mea
    sponsa,
    vulne-
    rasli cor meum. >
    Sponsam
    et sororem
    suam,
    san-
    ctani dicit
    Ecclesiam, qux
    et
    sponsaest, quia
    eam
    sibi Chrislusincarnatus
    despondit, eamque
    einunda-
    tam sordibus
    peccalorum,
    dote
    Spiritus
    sancti sibi
    conjunxit.
    Soror vero
    est, quiapropter
    eamincar-
    natus,
    fraler
    ejus
    fieri
    dignatus est,
    sicut
    resnrgens
    amortuis dixit mulieribus:
    Ile,
    nuntiate fratribus
    meis.
    >Cum
    ergo
    dicit vulneratum se cor habere,
    magniludinem
    amoris
    expressit, quo
    sanctamsuam
    diligit
    Ecclesiam. Affirmtautem hoc ileranset in-
    culcans,
    Vulnerasti cor
    meum,
    ut tali itralione
    quantum
    Ecclesiamsuam
    diligit,
    ostendat.
    Qua
    au-
    "
    tem re vulneratum
    sit, subjungendo
    demonstrat :
    <Inunooculorum
    tuorum,
    et inunocrinecolli tui.

    Per oculosEcclesia?,
    superius spiriluales
    sensus vel
    doctores sanctos
    accipiendos
    essediximus. Per cri-
    nes
    vero,
    multiludines
    subjeclarumplebium, quibus
    sancta decoratur Ecclesia. Et est sensus : Cumtola
    sis
    pulchra,
    o
    Ecclesia,
    et cumteobmulta
    diligam,
    prxcipue
    tamennitor
    spiritualium
    sensuumet docio-
    ruratuorumsincerilasme
    dtectt; simplicilas
    etiam
    subjeclarumplebium, qux pie
    et fideliter verbisdo-
    ctorum
    obtemprant.
    Bene autem cum
    superius
    pluraliler
    dixit oculos et
    capillos,
    hic
    singulariter
    dicit in uno oculoet inuno
    crine,
    ut
    per
    hocunilas
    sanctorum doctorum
    exprimatur.
    Unilas est enim
    coelestis
    doclrinx,
    quamsubjectisimpendunt.
    Unus
    enim
    Dominus,
    ut
    Apostolusdicit,
    una
    fides,
    unum
    baplisma,
    neenon et una devolio
    subjectorum
    fi-
    delium. Polesl et hoc
    quod dicit,
    <vulnerasti cor
    meum,
    de
    passione
    Chrisli
    accipi
    : >Vulnerasti cor
    meum,
    idest tuo amorefecisli ut
    ego
    incrucevul-
    nerarer. Notandumvero
    quoddicit,
    inuno crine
    colli tui : >
    Per collumenimdiximusdoctores
    signi-
    ficari,
    et crinis Ecclesix collo
    adhxret, quo
    sub-
    jectx plbes
    a sanctis docloribus
    nutriuntur,
    et
    eorumsanxdoclrinx
    inhxrent,
    acsecundumiiloruin
    prxcepla
    vivere
    salagunt.
    <
    Quampulchrx
    sunt mammx
    lux,
    soror mea
    sponsa.
    Per mammas
    superius
    eosdemdoctores
    diximusfigurari, qu'
    et
    proculos designantur;
    nain
    321
    ENARRAT10IN CANTICACANTICORUM. 323
    sancli doctores maiimix
    sunt,
    id est
    simplici
    do-
    clrina humiles
    nulriunt;
    oculi
    sunt,
    cum summa
    quxque
    et coeleslia
    prxdicant.
    Ait
    ergo
    :
    Quam
    pulchrx
    suntmammx
    lux,
    soror mea
    sponsa;
    id
    est,
    quampulchri
    sunt doctores
    tui, quoniam
    sermoillo-
    rumet
    eloquioprxeminel,
    et
    pondre
    sensuum
    pre-
    tiosus est. <Pulchriorasunt ubera tua vino. Hic
    versiculus
    jamsuperiusexpositus est,
    ubi dicilur :
    <Meliorasunt uberatua vino. >Et hoc notandum
    quod
    Ecclesia
    superius
    ubera
    sponsi
    sui laudavit di-
    cens: <Meliorasunl ubera tua
    vino,
    >nunc vero
    vicissim
    sponsussponsx
    sux ubera
    extollit,
    ut
    per
    hoc unilasChrisli et Ecclesix commendetur. Chri-
    stus enim
    caput est,
    et Ecclesia
    corpus ejus
    :
    prx-
    cellit eniminilium
    prxdicationisevangelicx legalem
    seulenliam. Et odor
    unguentorum
    tuorum
    super
    omniaaromata. >
    Unguenta
    Ecclesix sunt doclrina
    coeleslis
    charismala,
    vel eliam faraa
    virtutum, qux
    deEcclesia
    fragrat
    ;
    aromatavero
    intelliguutur
    l-
    gales
    observaiiones.
    Super
    aromata
    ergo
    est odor
    unguentorum
    Ecclesix, quia
    fama
    evangelicx per-
    ieviionis transcendit omnem laudem
    legalis
    obser-
    vations.
    <Favus distillans labia
    tua, sponsa.
    >Favus est
    mei incera. Meiaulem in ceraesl
    spirilualis
    inlelli-
    geulia
    inliltera. Labia
    ergo
    Ecclesix favusdistillans
    vocantur, quia
    sancli
    doctores, qui per
    labia desi-
    gnantur, spirilualia
    documenta
    profrant
    instruen-
    dis fidelibus.Nec solum
    favus,
    sedetiamdistillans
    vocantur Ecclesix labia. Distillai enim
    favus,
    ctim
    raeilis
    copia
    exuberans
    jam
    non
    polest
    cereis
    cap-
    sulis conliueri. Recte
    ergo
    divina
    Scriplura
    favus
    distillans
    vocatur, quia mullipliciler intelligilur
    et
    variisseusibus
    exponilur,
    nunc
    juxta liiteram,
    nunc
    juxtaallegoriam,
    nunc
    juxtamoralitatem,
    nunc
    juxta.
    anagogen
    ,
    idest
    superiorem
    sensum. Mei et lac
    sub
    lingua
    tua. >Lac
    parvulisconvenit, ideoqueper
    lac
    designalur siiuplexdoclrina, qua
    iniliumcreden-
    tium
    imbuilur;
    mei
    vero,
    quod
    derore coeliconfici
    creditur,
    coelestemel
    spiritualem
    doclrinam
    signifi-
    cat, qux perfeclis
    el inslructis convenit.
    Sub
    lingua
    ergo
    Ecclesixmei el lac
    esl, quiaaliquando
    coeleslia
    mysieriaperfeclis, aliquando
    rudibus
    plana
    el sim-
    plicia
    aiiniiuiiant. Et odor veslimentorumtuorum
    sicul odorihuris. >VesiimentaEcclesix sunt bono-
    rum
    operumoruamenia, juxta quod
    J oannesin
    Apo-
    calypsi
    dicil :
    Byssinumeiiimjustificatior.es
    sancto-
    rumsunU>EiinJ obdicilur: <J usliliaindulus
    sum,et
    indni mesicul ornamenloet
    diademate,
    judicio
    meo.>
    Thure aulemdiximussanclarumorationummundi-
    liam.
    designari.
    Yesliinenla
    ergo
    Ecclesix ihuri
    comparantur, quia
    omnia
    opra
    Ecclesix
    quasi
    ora-
    tionessunt. Incunctisenim
    qux agit semper
    Dorni-
    num
    deprecatur,
    et tali modo
    implelur
    illud
    quod
    Dominusdicit : <
    Oportctsemper
    orare.
    >Necsem-
    per
    anteDorninumhocaliter
    iinpleri polest,
    nisi tola
    nostra vilaet conversatiotalis sit ut in
    conspectu
    oratio
    depuletur.
    Thus arbor est
    Arabix,
    cor-
    tice el foliolauro
    similis,
    succuin
    amygdaloe
    modo
    ^emittens, qui
    bis inanno
    colligilur,
    in aulumnp et
    vere. Inaulumnali colleclione
    prxparantur arbores,
    incisis corlicibus
    flagrantissirao
    oesialis
    ardore,
    ac
    sic
    prosilientespumapingui, qux
    concreta
    densatur,
    ubi nalura loci
    poscat, tegele palmea excipienle.
    Quod
    in arbore
    hxsit,
    ferro
    depectitur, ideoque
    vi-
    detur corticeumesse
    purissimum,
    idest candidum
    thus. Secundavindemiaest
    vere,
    ad eamhiemein-
    cisis
    corlicibus,
    rubrumhoc
    exil,
    nec
    comparandum
    priori.
    Creditur et novellx arboris candidius
    esse,
    sedvelerisodoratius. Quod
    ex eorolunditale
    gultx
    pependit,
    masculumvocamus
    ; gultam
    concussueli-
    sam,
    mannamvocamus.
    Hortusconclusussoror mea
    sponsa,
    hortuscon-
    clusus,
    fons
    signalus.
    Sororemet
    sponsam
    suam
    Ecclesiam
    dicit, quam
    ex ancillasororem sibi esse
    conslituit,
    et dote
    Spiritus
    sancti
    pigneratam
    sibi
    sponsam
    effecit. Hxc
    ergo
    Ecclesiabonus
    est, quia
    spiritualium
    virtutum
    germinaprofert, qux
    incon-
    sequenlibus
    aromalum vocabulis
    designalur.
    Con-
    clusus
    verohorlusest
    iste, quia
    sancla.Ecclesia
    Re-
    demptoris
    Domini sui
    adjutorio
    munita est,
    el
    prx-
    sidio
    angelicarura
    virtutumvallala,
    nullis
    maligno-
    rum
    spiriluuinpatet
    insidiis. Hxc
    ipsa
    Ecclesiaest
    fons
    signalus.
    Fons
    ideo, quia
    doctrinx coeleslis
    fluenlis
    maiiat, quibus
    omnes inChristocredentes a
    peccalis
    lavt,
    et veritalis scientia
    potat. Signalus
    verofonsest
    iste, quiaevangelicx
    veritalis
    signacu-
    lomumlus
    esl,
    itaut
    neque
    hxrelici, nequemaligni
    p,
    spiritus
    fidemcatholicamviolareaut
    irrumpere
    va-
    leaitt. Hic
    hortus,
    vel hicfons
    (id
    est
    Ecclesia) pri-
    mum in
    parvo
    J udxx locello
    plantatus
    vel exorlus
    est,
    deinde
    per
    universum mundum disseminala
    prxdicatione,
    areolas suas vel rivulos suos emisit.
    Unde
    sequitur
    :
    <Emissiones lux
    paradisus
    malorumPunicorum
    cum
    pomorum
    fructibus. >EmissionesEcclesix
    (ul
    diclumest
    )
    increinenta sunl fidei et disseminatio
    prxdicationis.
    Qux
    emissiones
    paradisus
    sunl. Para-
    disus
    Grxce,
    hortus
    Latine, quia
    illa
    prituiliva
    Ec-
    clesia, qux
    in J udxa
    quasi
    hortus
    fuit, per
    univer-
    summundummultos
    hortos,
    idest Ecclesiasemisit.
    Malaaulem
    Punica, qux
    rubicundumhabent.corli-
    cem,
    eos
    significantqui
    nonsolum
    generali baplismo
    D
    sanclificali sunl,
    verura eliara
    proprio sanguine
    in
    passionebaplizati, martyres
    effectisunt. Fruclus ve-
    ro
    pomorumopra significant virtutum,
    sive eos
    qui ipsas
    virtutes
    opre
    exercent. Emissiones
    ergo
    Ecclesix
    paradisus
    malorumPunicorum
    fuerunt,
    quiapriniura
    locumin Ecclesia
    post aposlolos
    mar-
    tyres
    obtinerunt, qui ipsam
    Domini
    passionempa-
    liendoirailari
    sluduerunt, quamvisgeneraliler
    omnis
    mullitudo
    paradisus
    malorumPunicorum
    possil
    ac-
    cipi, qui
    malaPunica
    sunl, quiapassionem
    sui Re-
    demploris semper
    inmemoriarelinent. El sicutma-
    lum Punicum intra unum corlicem multitudincm
    continet
    granorum,
    itain Ecclesia mullitudo fide-
    liuminirafidemDominica;
    passions
    conlinelur. Hine
    323 IIAYM0N1SHALBERSTAT.EPISC. OPP. PARS 1.

    COMMENT.BIBL.
    324
    A.postolus
    dicil :
    Quolquotbaptizali
    eslisinChrislo
    .
    J esu,
    in morte
    ipsiusbaptizali
    eslis. i
    <
    Cypri
    cum
    nardo,
    nardus et
    crocus,
    fistulael
    cinnamornumcumuniversis
    lignis
    Libani. >
    Cyprus
    arbor est
    aromalica,
    semen simile coriandri ha-
    bens,
    id est albumet
    sublucidum, quod
    oleo
    coqui-
    tur,
    el inde
    exprimitur, quod cyprus vocatur,
    unde
    regiumungucntumparatur. Legimus
    inExodo
    quod
    ;nanna erat
    quasi
    semen album coriandri.
    Cyprus
    ergo
    et mannaunam habent
    signicaiioncm. Signi-
    ficant enim
    gratiam
    coelestem
    , tanquam
    mannade
    cCeleslibusvenieniem.
    Cyprus ergo
    inborto Eccle-
    six
    nascilur,
    cumfidles
    quique
    docenlur
    graliam
    coelestemomnibus
    prxferre,
    et
    per
    illamsalutem
    sperare.
    Nemoenimsuis
    virtulibus,
    sedsola
    gralia
    Dei salvari
    potcst.
    Nardus
    lypus
    est Domiuicx
    pas-
    i
    sinnis. Unde et Maria nardo
    pislica caput
    et
    pedes
    J esu unxit. Nardus
    ergo
    inhorlo Ecclesix
    est,
    cura
    sancti
    quique
    memoriam Dominicx
    passionis
    vene-
    rantur, eiquegralias agunt, quod
    intanlura eosdi-
    Iexerit,
    ut
    pro
    eorumsalute el liberationemortem
    susciperet.
    'Narduset crocus. Crocusaurosi co-
    loris lrabet
    florem, ideoque significat
    charitatem.
    Sicut enimaurum inler omnia melalla
    pretiosius
    est,
    ita chantas inler omnes virtutes
    primatum
    te-
    nd,
    dicente
    Apostolo
    :
    Nuncautemmancnt
    fides,
    spes, charitas, major
    autemhis est chantas. >Cum
    nardo
    ergo
    crocus in horto Ecclesix
    nascitur,
    cum
    membra
    Christi,
    hoc
    esl,
    fidles
    quique
    charitalem
    Dei et
    proximi
    eflicaciter tenere sludent. Crocusau-
    lemferlur
    ignitas
    febres
    religerare,
    sic verachari-
    '
    las ardorem
    coiicupiscenlix
    sxcularis
    rfrigrt,
    et
    dileclionein Dei et
    proximi
    in meuleaccendit. Fi-
    stula et cinnamornum. >Fistula brevis esl arbus-
    cula, qux
    et casia
    vocatur,
    cortice
    purpureo. Signi-
    ficat sanctos in
    Ecclesia,
    humililale et
    palientia
    prxcipuos, pauperes
    videlicet
    spirilu, quorum
    est
    regnum
    coelorum.
    Purpureus
    aulemcortex
    significat
    simililudinem
    passionis Chrisli, quam
    illi
    qui
    in
    vera humililale
    fundanlur,
    in corde
    semper
    relinen-
    tes imitari
    salagunt.
    Cinnamoraum el
    ipsa
    brevis
    esl
    arbuscula,
    sed niirsc viriulis et
    odoris,
    ideoque
    profeclum dsignant humiiitalis, qux
    et
    per
    fistu-
    lam
    dcsiganlur.
    Fistula
    ergo
    el cinnamornuminEc-
    clesia
    sunt,
    cumsancti Dei bumilitalemel
    patien-
    liamel incordeveraciter
    tenenl,
    et forisaliisosten-
    dunt.
    Quod
    aulem fistula rubicundumhabet corli-
    cem,
    cinnamornumverocinercum habet
    colorem,
    significat quia
    sancli Dei
    quanlo plus
    memores
    pas-
    sionis
    Redemploris sui,
    lanlo in oculis suisviliores
    el
    despectiores sunt,
    ditenles cumAbraham: Lo-
    quar
    ad Dorninum
    meum, quamvis
    simciniset
    pul-
    vis;
    el cumJ ob: Idcirco me
    reprehendo,
    et
    ago
    poenitentiam
    in favillael cinere. Cura universis
    lignis
    Libani. >
    Ligna
    Libani
    pulchritudine
    el
    pro-
    crilate ac robore
    prexminent, ideoquesignificant
    docloreset
    perfeclos quosque
    in
    Ecclesia,
    de
    qui-
    bus
    superius
    domus Ecclesix
    lcgitur facta,
    dicente
    eademEeclesia:
    Tigna
    domoruinnoslrarum
    cedrina,
    A laquearia
    nostra
    cypressina,

    quia
    videlicet sancti
    doctores
    prxdicalione
    sua
    Ecclesiammuniunt. Cum
    fistula
    ergo
    et cinnamomouniversa
    ligna
    Libani in
    horto Ecclesix
    memorantur, quia
    sive
    humiles et
    patientes,
    sive
    perfecti quique
    docloreseamdemfi-
    demhabent in
    Ecclesia,
    el eamdem
    beatiiudinem
    exspeclant.

    Myrrha
    et aloe cumomnibus
    priinis
    unguenlis.

    Myrrha
    arbor est
    cujus
    succus stacle
    dieitur,
    tantae
    virtutis,
    ut
    quidquid
    de eo laelum
    fuerit,
    abomni
    pulredine
    et vermibus servetur il-
    lxsum. Aloe arbor est suavissimi
    odoris,
    adeo ut
    vice
    thymiamatis
    altaribus adoleatur. Habet vero
    succum
    amarissimum, resistenlem
    putredini
    et ver-
    mibus. Hincet in
    passione
    Domini
    Nicodemusde-
    lulissedieitur mixturam
    myrrhx
    et aloes
    quasi
    li-
    B bras centum. Per has
    ergo
    arbores
    designalur
    car-
    nis conlinenlia et caslimonia. Nam
    putredo
    luxu-
    riam solet
    designare, juxla quod Propheta
    de
    qui-
    busdamdicit :
    Compulruerunt jumenla
    in sier-
    core suo. In horto
    ergo
    Ecclesix sunt
    myrrhx
    et
    aloe,
    hoc
    est,
    mentescoelesteset omnis
    corruptio-
    ns
    immunes,
    audientesab
    Aposlolo
    : Pacemseela-
    mini cumomnibusel
    caslimoniam, sine
    qua
    nemo
    videbit Deum. >Cumomnibus
    primis unguenlis.)
    Prima
    unguentaquid
    melius
    quam
    charitas inlelli-
    guntur?
    de
    qua Apostolus
    dicit :
    Adhucexcellen-
    lioremviamvobis-
    demonslro,
    ac deinde: Si lin
    guis(inquil)
    hominum
    Ioquar elangelorum,
    charita-
    temaulemnon
    habeam,
    nihil mihi
    prodest.
    Post
    myrrham
    et aloen bene
    prima unguentaponunlur,
    C
    quia post
    carnis conlinentiamsuccedit vera chari-
    tas
    qux
    Deus
    est,
    quia
    Deus
    super
    omnia
    diligitur.
    Neque
    eniin ilii
    qui
    mundana dilectione
    tcneniur,
    hocest
    qui voluptatibus
    et illecebrisadhuc
    delectan-
    tur,
    hujus
    charitatis
    participes
    esse
    possunt.
    Fons horloruin
    , puteus aquarum vivenlium
    ,
    qux
    fluunt
    impetu
    deLibano. >Fons hortorum
    ipsa
    est
    primilivaEcclesia,
    qux
    veritalis scieniia
    hortos,
    id est Ecclesias
    per
    universummundumdissemina-
    tas
    irrigat, ipsa
    est et
    puteus aquarumvivenlium,
    quia
    scienlia
    veritalis, qux
    est
    Ecclesia,
    in
    quibus-
    dam
    quasi
    fons est ubi
    patet,
    in
    quibusdamquasi
    puteus
    ubi
    lalet,
    et ad
    liquidum
    ubi
    percipi
    non
    po-
    lest. Naminler fontemet
    puteum
    hocdislat
    quod
    fonset in imo et in
    superficie
    lerrx dicilur
    esse,
    puleus
    vero
    semper
    est inimo.
    Ecclesia
    ergo
    fons
    est et
    puteus, quiamysleria
    Dei in
    quibusdam
    ve-
    luli fons facile
    capiuntur,
    in
    quibusdam
    vero cum
    diflicultate
    lanquamaqux puleo
    exlrahuntur.
    Aqux
    viventes
    ipsa mysteria designantur Scripturarum,
    quia
    in se coelestemhabent virlutem. At contra
    cislernx
    vocantur,
    idest collectiones
    aquarum,
    do-
    cumenta
    hxrelicorum,
    de
    quibus
    Dominus
    per
    Pr
    phelam
    : Me
    dereliquerunt
    fontem
    aqux
    vivx,
    e
    foderunt sibi
    cisternas,
    cisternas
    dissipalas, qu
    conlinere non valent
    aquas.
    Hx fluentes
    aqux
    fluunl
    impetu
    de
    Libano,
    hoc
    est,
    manant de Eccl
    sia, qux
    ablutaest et candidata
    bapiismate
    et boni
    operibus,
    quod
    Libanus
    inlerpretaur.
    Dehoc Li
    328 ENARRATIOIN CANTICACANTICORUM. 326
    bano
    (hoc
    est,
    de
    Ecclesia)
    fluunl
    (hoc est,
    ema- j
    nanl) aqux
    doclrinarum
    coelestiura,
    et hoc cum
    impetu,
    id est cum
    quadam
    virtule, qua
    omnia
    hxrelicorum
    figmenta
    deslruanlur el subverlantur.
    Hinc.
    et Psalmista: Fluminis
    impelus
    IxtiGcat ci-
    vitatem
    Dei,
    >idesl virtus divinorura
    eloquiorum,

    Surge, Aquilo,
    et
    veni, Ausler,
    perila
    horiuni
    meum,
    el Huant aromata illius. >Enmeratis Ec-
    clesix virtulibus subnomine
    aromatum,
    sciens Do-
    minus, qui
    est
    sponsus
    et
    rederaptorEcclesix,
    ipsam
    Ecclesiam
    persecutionibus mulliplicandain,
    subse-
    quenler ipsam quodammodojubet
    venire
    persecu-
    tionem, non
    prxcipiendo,
    sed
    permitlendo.
    <
    Surge
    (inquil), Aquilo,
    et veni Ausler. Per
    Aquilonem
    et
    Austrum,
    fiatus
    persecutionum
    el
    periurbaiionum
    nielligunlur,
    contra Ecclesiamsxvieulium-
    Aquilo
    1
    quidemfrigidissimus
    venius
    est,
    Auster calidns. El
    ideo
    per Aquilonem
    tcrrores et minx
    designantur,
    per
    Austrumblandimenlorum
    decipulx. Quibus
    duo-
    bus modis
    probalur Ecclesia,
    lerroribus videlicetet
    blandimeniis.
    Quod
    autemdicil : <
    Surge, Aquilo,
    et
    veni, Ausler,
    non
    imperat malis,
    nec
    cogit
    eosad
    mala
    facienda,
    sed
    permittit,
    el facuitalem illis
    dai,
    ul
    possint
    sxvire contra
    Ecclesiam,
    qua
    tenus
    per
    illorummaliliamEcclesia
    probetur,
    et illi
    gra-
    vius
    punianlur
    : novit
    enim Dominus malis homi-
    numbona
    quxdamfacere,
    sed
    ipsampersecutionem
    in
    polestale
    sua
    habet,
    ut nonlai>tumsxvianl
    quan-
    tumvoirait. Unde
    scriptum
    est :
    Qui
    facit venlis
    pondus,
    >
    quia
    videlicet flalibus
    persecutionum
    mo-
    dum
    imponiiquemdam, juxta quodApostolus
    dicit : (
    <
    Faciet cumtenlationeeliam
    provenlura
    ut
    possilis
    suslinere. Perfla
    (inquil)
    horlum
    meum,
    boc
    est,
    Ecclesiam
    meam,
    <el Quantaromata
    illius,

    hoc
    est, fragrantia virtutum,
    et odor bonorum
    operum
    ex illa
    procdt. Quo
    enimacerbius Ecclesia con-
    culitur,
    eo
    majorem
    virlutumodoremexseemittit.
    CAPUT V.

    Veniat dileclusmeus in horlum


    suum,
    ut cora-
    edat fructum
    pomorum
    suorum. AudiensEcclesia
    persecutionemvocari, tanquam
    se
    prxparans
    contra
    adversa
    ,
    dicil : Venial dileclus meus in horlum
    suum,
    >hoc
    est,
    Chrislus
    sponsus meus
    venial,
    quem
    lotocorde
    diligo,
    adEcclesiam
    suam,
    ut co-
    mcdal fruclum
    pomorum suorura, hoc
    est,
    dlecte-
    1
    lur
    alquepascatur
    bonis
    operibus
    fideliumsuorum.
    Nam cibus Domini bona nostra
    opra sunt,
    sicut
    ipse
    fidemSamarilariorumvel
    genliumintuens,
    dixit
    discipulis
    suis:
    Ego
    cibumhabeo manducare
    quem
    vos nescilis. <Veni in horlum
    meum,
    soror mea
    sponsa.
    Desideranli Ecclesix ul ad sevenial
    spon-
    sus, respondet
    se
    jara
    hoc fecisse.
    Ego
    jam veni,
    namnon esl
    imperanlis
    <
    veni,
    sed
    praelerili
    tem,-
    poris
    indicalivum. O soror mea
    sponsa, jam
    veni in
    horlum
    meum,jam
    visitavi Ecclesiam
    meam,
    sed el
    jiiolidievisilo,
    el virlutumillius
    pomispascor,
    al-
    que
    odore fruor. Venioad
    em,
    ul crranles corri-
    Kara. infirmantes roborem. dubios
    confirmera, et
    A
    perfectos quoqueprxmiis
    coelestibusdouera. Mes-
    sui
    myrrham
    meam cum aromatibus meis. >Per
    niyrrbam
    designantur
    illi
    qui marlyrio
    vitam finie-
    runt,
    vel eliara carnem suam cumviliis el concu-
    piscentes
    crucifixerunt. Aromata vero sunt
    opra
    sanclarum
    virtutum,
    bonx
    opinionis
    odoribus fra
    grantia.
    Melil
    ergo
    Dominus
    myrrham
    cumaroma-
    tibus
    suis,
    quando
    sanctos
    martyres,
    vel
    reliquos
    electos bonis
    operibus insignes,
    ab bac vila falce
    raorlis
    prxcidil, alque
    ad maluritatem bonorum
    operumperductos,
    inhorrea
    supernx patriae
    recon-
    dit. Comedi favummeumcuranielle
    meo,
    bibi vi-
    num meumcum lacle meo. Per favumet vinum
    sancti
    prxdicalores figurantur ; per
    mei veroet
    lac,
    boni audiiores. Favus enimsunt
    prxdicalores, qui
    B arcana et intima
    Scripturarum mysteria quasi
    mclla
    de
    favis
    producunt,
    el
    prxdicando
    aliis manifestant.
    .Mei
    veroboni
    audiiores, quia
    dulcedinemverbi Dei
    attente
    suscipere eaqu
    deleUabililer
    pasci
    stu-
    denl. Vinumsunl
    ipsi prxdicalores, quod
    et
    favus,
    quia
    fortia sacramenla
    Scripturarum
    annunliant.
    Lac vero sunl infirrai
    quique audiiores, quibus
    aperla
    mysteria quasi
    lac convemunl. Cura
    ergo
    ho-
    rumomniumbona inicnlione
    Redemptor pascitur
    et
    delectalur,
    et sic
    quasi
    favumcumnielle
    comedit,
    et
    vinumcuralactbibit. Possumus hoc eliamad mor-
    temelectorum
    referre, quos
    Dominus
    comedit,
    cum
    adxiernam vilain
    per
    mortem
    vocat,
    et
    corpori
    suo
    (hoc est,
    societati electorumin illa
    jam
    coelesli fe-
    licitale
    Ixtanlium)
    conjungit. Quod
    si hoc demorte
    C
    sanctorum
    accipimus,
    debemusinvinoeos
    accipere,
    quorum
    animx
    jam
    coelesti
    felicitategloriantur
    : in
    favovero eos
    qui jam corpore
    et animain illa
    beati-
    tudine
    gaudent, quales
    sunt illi
    qui
    cum
    Domino
    surrexerunl. <
    Comedite, amici,
    et
    bibile,
    et in-
    ebriamini,
    charissirai. >NonsolumDominus
    profectu
    sanctorum
    gaudet,
    verumeliamnos hortalur ul illo-
    rumvirtulibus
    gaudeamus
    et iliosimiteraur : <Cora-
    edile
    (inquiens), amici,
    hoc
    est,
    fidles
    mei, qui
    amici mei eslis faciendo
    qux jubeo ,
    charissirai mei
    estis, perfeela
    me animi charilate
    diligendo.
    Com-
    edite
    ergo, inquit,
    et
    bibile,
    id est sanctorum bonis
    aclibus
    cougaudele,
    cl illos vobis ad imitanduin
    proponite.
    Notandum vero
    quod dicil,
    Bibileet
    inebriamini
    ;
    Ebrielas
    aliquando
    iu
    Scripturis pro
    D
    salurilaie
    ponitur,
    sicut defratribus
    J oseph
    diclum
    est: Biberunt el inebriali sunl coram
    eo,
    et Psal-
    mista: Visilasli
    lerram, eiinebriasticain,
    >
    id
    esl,
    satiasti et
    replesli.
    Hortalur
    ergo
    nos ul non solum
    comedaraus et
    bibamus,
    verumeliam
    saluremur,
    quia
    sunt
    quidam qui
    comedunt et non
    saluranlur,
    quia
    videlicet deleclabililer
    prxdicalionem
    divinam
    audiunl,
    sed
    negligenter obliviscuntur,
    nec adeffe-
    clumboni
    ope
    ris
    quod
    audierinl
    perducunt.
    Come-
    dunt aulem et saluranlur
    qui
    verba vitx
    qux
    au-
    diunl,
    in inlernis sensibus
    recondunt,
    et
    opre
    ira-
    piresalagunt
    ;
    de
    quibus
    Psalmista dicil : E.lenl
    pauperes
    el salurauunlur. Si vero
    ('il superius
    dictumest)
    de morte sanctorum hoc
    acceperimus,
    527
    HAYMOMS
    HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS. I.COMMENT. B1BL. 528
    amici et charissmi
    ipsi
    sunt
    angetici spiritus, quos j
    jubet
    Dominus
    congratulari
    eleclis
    suis,
    curaabhac
    vitaad xternx bealitudinis
    requiem
    transferuntur,
    juxla quod
    in
    evangelicaparabola
    legitur
    : <Con-
    gratulamini
    mihi, quia
    inveni ovemmeam
    qux pe-
    rierat.
    >

    Ego
    dormio,
    et cor meum
    vigilat.
    i Vox Eccle-
    six,

    Ego
    dormio,

    quialiquanlula pacelargiente
    sponso
    meo
    requiesco
    ,
    nec laies
    palior pressuras,
    quales primitiva
    Ecclesia
    ;
    et ideo cor meum
    vigi-
    lat,
    quia
    securius concessa
    mihi
    pace
    amori
    sponsi
    mei
    inhxreo,
    et ad illumoculoscordis mei intendo.
    Sed
    quia
    hoc
    tempus
    nonesl
    requiei,
    sed
    polius
    la-
    boris et
    certaminis,
    rursns
    sponsus
    Ecclesiamadla-
    bores excitt,
    et ad
    prxdicationis
    certamen horta-
    lur. <Vox dilecli mei
    pulsanlis.
    >Puist
    dilectus,
    '
    cum Christus fidles
    suos ad
    profcctum
    virtutum
    borlatur
    : sive
    puist,
    cumeos ut
    proximos prxdi-
    cando lucrcnlur admonet. Est et tertia
    pulsatio,
    qua puisai
    electossuos
    Dominus,
    cum
    per oegritu-
    dinis raolesliaraesse mortemvicinam
    dsignt.
    De
    qua pulsatione
    in
    Evangelio
    dieitur : Ut cumvene-
    rit et
    pulsaverit,
    confestim
    aperianl
    ei. Sedhoc loco
    pulsare
    dicilur hoc
    est,
    Ecclesiamad
    opusprxdica-
    lioms
    instigare.
    <
    Aperi
    mihi,
    soror
    mea,
    arnica
    mea,
    columba
    mea,
    imraaculatamea. >
    Aperi mihi,
    soror mea.
    Spror.-quia
    cohxres
    es-regni-
    merfecta :
    arnica
    mea,
    >
    quia
    de
    jugo
    servitulisliberata arcana
    veritalis mex
    cognovisli
    : <columba
    mea,
    >
    quiaspi-
    ritusmei dotees sanctificala
    : imraaculata
    mea,

    quia
    effusionemei
    sanguinis
    ab omni
    peccatorum
    macula
    purgala
    es.
    Aperi mihi,
    hoc
    est,
    de
    quiele
    et otio di-
    lectx libi
    contemplationis egredere
    ad
    opusprxdica-
    tionis.

    Quiacaput
    meum
    plnum
    est
    rore,
    et cin-
    cinni mei
    guttis
    noclium.
    Caput
    Ecclesix
    (ut Apo-
    stolus
    dicit)
    Christus est,
    cincinni vero sunt intimx
    cogilationes
    sanctorum, qux
    nonlaxe et dissolute
    fluunt,
    sedvinculo limoris et amorisDei
    colliganlur.
    Ros vero el
    guttx
    noctium hoc loco tenebrosas et
    infidelilate
    plenas , frigidasque
    meules
    dsignant.
    Caput ergo
    sponsi plnum
    est
    rore,
    cumsxculares
    quique
    a charilate Dei
    torpescunt,
    el
    juxla quod
    Do-
    minus
    dicil,
    abundanle
    peccato refrigescit
    charitas.
    Et cum taies sanctos Dei coelestia mditantes
    per-
    sequuntur
    el
    odiunl, quasi
    cincinni
    sponsi pleni
    sunt
    gtittis
    noctium. Cum
    ergo
    laies
    multiplicanlur,
    el
    gravant
    Ecclesiam,
    tune
    sponsus
    admonet
    sponsam
    suam ul
    surgat
    et
    operi prxdicationis
    insistt.

    Exspoliavi
    me tunica
    mea,
    quomodo
    induar
    illa? Provocata Ecclesia a
    sponso
    suo adoflicium
    prxdicationis, respondet
    : <
    Exspoliavi
    me tunica
    mea, quomodo
    induar illa? >Exui me curis et occu-
    pationibushujus sxculi,
    sine
    quibus
    oflicium
    prx-
    dicationis aut vix aut nullatenus
    agitur
    : el
    quomodo
    fieri
    potest
    ut iterum ad ea
    qux
    deserui revertar?
    Nam
    qui
    sead.oflicium
    prxdicationis adaptt
    susci-
    piendum,
    dbet
    quoque lemporalia
    subditis
    provi-
    dre, qux
    sine
    magna
    sollicitudine
    agi
    non
    possunt.
    Quod
    aulemtunica sollicitudines et curas
    significet,
    A
    Dominus ostendit in
    Evangelio
    : <Et
    qui
    in tecto
    est,
    non descendat tollere tunicam suam.
    Quod
    est
    aperte
    dicere :
    Qui
    in subtimi
    contemplationis
    arce
    consistit,
    non descendat ut tollat tunicam
    suam,
    idest ut iterum
    occupalionibus
    sxculi
    impli-
    cetur. Timet
    ergo Ecclesia,
    vel anima
    quxque
    san-
    cta
    ,
    hac tunica
    exui,
    et in
    contemplalione
    sui Con-
    ditoris
    requiescens,
    iterum reindui et sxcularibus
    negotiis occupa
    ri. <Lavi
    pedes meos, quomodo
    inquinabo
    illos? >Lavi
    pedes
    meos,
    hoc
    est,
    acliones
    quibus nunquara pulveremtangere,
    hoc
    est,
    lerrena
    agere consueveram, dignispoenitentix
    fletibus
    ablui,
    adeo ut nihil nunc nisi divina me libeat
    cogitare.
    <
    Quomodoinquinabo
    illos? >kl
    est, quomodo
    fieri
    potest,
    ut iterum ad
    cogitauda
    cadnea et lerrena
    B redeam
    qux
    nunc ex
    occupalo
    et libero
    corde,
    di-
    vinofruor contuitu?
    Dilectus meus misit manumsuam
    per
    foramen,
    et Tenter meus iutremuit adtaclum
    ejus.
    i Dileclus
    manum
    per
    foramen
    miltit,
    et venlrem
    tangit,
    cum
    interna conditor
    inspiratione
    cor
    visitai,
    et ad
    pro-
    fectum virtutum
    accendit,
    seu etiam cum nos ad
    memoriam
    operum
    suorum
    revorat,
    ut
    cogilemus
    quia
    cumDeus
    essel, pro
    nobishomo fieri
    dignalus
    est,
    ut terrena nostra
    suscipiens,
    coelestesnos face-
    ret,
    et moriendo
    pro
    nobis
    ,
    vitam xternam nobis
    donaret.
    Quod
    cum
    fit,
    venter
    inlremuit, quia
    cum
    lalia
    cogitare incipimus,
    cordis nostri arcana se
    conculiunt,
    dum stu
    pre incipimus, quanta digna-
    tionehxc Conditor
    pro
    nobis
    ageredignatus
    est. Nam
    C
    quod
    venter cor
    significet,
    oslendil
    Propheta,
    di-
    cens : Ventrera
    meum,
    venlrem meum dolco.

    Quodquid
    esset
    ostendit,
    dicens : <Sensus cordis
    mei
    dissipati
    sunt. >
    i Surrexi ut
    aperirem
    dilecto meo. >
    Aperimus
    dilecto,
    non solum cumadventum
    ejus suscipimus,
    verumetiam cum atiis
    prxdicamus,
    et eos
    qui per
    malitiam
    pectus clauserant,
    nostra
    prxdicalione
    conversos
    ,
    facimusut
    ipsi quoque januam
    cordis
    Christo
    aperiant.
    Beneautem
    primo dicilur,
    Sur-
    rexi,
    i
    deinde,
    ut
    aperirem
    dilecto. >
    Qui
    enhn
    prxdicando
    aliorumcordaChrislo vult
    aperire, prius
    dbet
    surgere,
    hoc est-ad studiumbonorum
    operum
    erigi,
    et
    opre implerequodprxdicat,
    ne forte aliis
    prxdicans ipsereprobus
    efliciatur. Hincet Lucas de
    B
    Dominodicit :
    Qux coepit
    J sus facere et docere.
    Prius dicit
    facere,
    deindedocere. Manus mex
    distillaverunt
    myrrham,
    et
    digili
    mei
    pleni myrrha
    probalissiraa.
    Per manus
    quibus operamur, ipsa
    operalio designalur ; per digilos
    vero discretio
    operationis, quia
    in nullo membro tanlx sunt di-
    stincliones
    articulorum, quanta;
    in
    digitis.
    Manus
    Ecclesix
    myrrham stillant,
    cum
    prxdicalores ejus
    continentix et mortification carnis sux
    operam
    1
    dant,
    dicentes cum
    Apostolo
    :
    Castigo corpus
    meum,
    et in serviraient
    redigo.
    >Sive cun
    pro
    Chrislo mori
    parati
    sunt,
    sicut J oannes dicit : <Si
    Christus
    pro
    nobis animamsuam
    posuit,
    et nosde-
    bemus
    pro
    fralribus animas
    poncre.
    >
    Digili
    vero
    54a< ENARRATIOIN CANTICA
    CANT1CORUM. 350
    sunt
    pleni myrrha probatissiraa,
    cura
    ipsum opus A
    mortifications subtililer discernimus
    ,
    utrum
    pro
    inluitu
    supernx
    raercedis
    fiai,
    an
    pro
    laudibus sx-
    culi.
    Qui
    enim
    pro
    humanis favoribus
    jejunat,
    vel
    abstinenlix sive continentix
    operibus
    insislit,
    in
    manibus
    quidemmyrrhamhabel,
    sedin
    digitis
    non
    habet, quia
    nondiscernit
    quare
    hocfacial. De
    qua-
    libus Dominusdicit:
    Receperunt
    mercedemsuam.
    Sive. manus
    sponsx
    distillant
    myrrham,
    cum
    operi-
    bus sanctx
    Ecclesix,
    castimonioevel sanclx conti-
    nentix
    seipsosaptant.
    Pessulumostii mei
    aperui
    dilecto
    meo,
    al ille
    declinaverat
    atque
    transierat. Pessulumostii
    ape-
    rit,
    cumEcclesiavel fidelis
    quxque
    anima cor ad-
    venienli Conditori
    pandit.

    At illodeclinaverat at-
    que
    transierat.
    Plerumque
    enim cum
    spiritualia
    "
    quxque
    traclare
    volumus, quanto
    subtilius intendi-
    mus,
    tanio acies cordis reverberalur. Unde Salo-
    mon
    dicil :
    Dixi, sapiens efficiar,
    el
    ipsa longius
    recessit a me.
    Psalmista
    quoque
    dicit :
    Acce-
    det homoadcor
    allum,
    et exallabitur Deus.
    Quanto
    enim
    quisquemagis
    ad
    contemplationem
    divinam
    purificalione
    carnis cor
    sustollit,
    tanlo altius
    quod
    quxrebatcsse invenil. Dicit
    ergo
    : <Illedeclinaverat
    atque transierat,

    quia
    nemoeum in
    prxsenli
    vita
    sicuti est
    comprehendere potest.

    Anima inea li-
    quefacta est,
    ut dileclus locutus est.
    Quanto
    (in-
    quil)
    vicinius adventum
    sponsi
    mei
    persensi
    ad
    tactum
    secretx
    inspirations,
    lanto
    magis quidquid
    in me erat
    frigidum, incaluit,
    itaul nihil
    jam
    libeat
    nisi in
    lacrymas
    resolvi.
    Loquitur
    enim
    sponsus,
    *
    CWBinterna sui
    inspiratione
    Chrisli sanclara ani-
    mam
    inspiral, eique
    coeleste desiderium
    suggerit,
    et iia eo
    Ioquenle liquefil, quia quo magis
    coele-
    stibus afflatur
    desideriis,
    eo
    amplius
    lerrenis emori-
    tur,
    et
    quasi
    insensibilis mundo
    efficilur,
    solumque
    coelesli desideriovivit. Hoc est
    quod
    eliam
    per pro-
    phelam dicilur :
    Quis
    cxcus nisi servus meus?
    Quissurdus,
    nisi ad
    quem
    nuntios meos msi?
    Qux-
    sivi,
    et non inveni illum.
    Vocavi,
    et non
    respondit
    mihi. >
    Ingeminat
    iterum
    causam doloris sui. Om-
    nibus
    quidem
    se
    pie quxrentibus
    adest Dominus
    semper,
    se invocantilvus
    resporidet,
    id esl adsalu-
    tem
    exaudit,
    sed
    plerumque
    fidelemanimamsedesi-
    derantem,
    et ad se venire
    cupienlem
    non
    exaudit,
    ,
    ad hoc ut itase ei in
    prxsenli ostendal,
    sicul se in
    futunira ostensurum
    promiltil,
    vel eliam non re-
    spondet,
    id est non
    exaudit,
    ad hoc ut libito suo
    sanctus
    quisque
    vinculis
    corporis exualur,
    et liber
    amptexibus sponsi
    sui
    demulceatur. Nam
    quando
    Apostolus
    dicebat : <
    Cupio
    dissolvi et
    esse cum
    Chrislo,

    quasi quxrebat inhaerere
    sponso suo,
    et
    vocabat illumdesiderio
    mentis, sed tanien nonre-
    spondebatilli, quia
    non slatim de
    corpore
    eumlibe-
    rabat,
    sed adhuc
    laboribus
    exerceri,
    et
    utililalibus
    Ecclesix insudare
    permittebat.

    Invcnerunt me custodes
    qui
    circumeunt civita-
    tem,
    percusserunt me,
    et
    vulneraverunt nie.
    Vigi-
    les
    qui
    custodiunt civitatem
    ,
    sancli sunt
    doclores,
    PATROL.CXVIJ
    A
    qui
    civitatem Dei
    (id
    est
    Ecclesiam) circumeunt,
    pervigilemejus
    curain
    agenles, quo
    illam el
    ab.ad-
    versariis
    lueanlur,
    et verbo suo vel
    exemplo
    ad
    coe-
    leslia desideriaaccendant. Inveniunt
    ergo sponsam
    dilectum
    quxrenlem,
    cum sancli
    doclores animam
    coeleslibusdesideriis intentam
    ,
    vel
    prsentes ver-
    bo
    ,
    vel absentes
    Scripturis
    suis inslituunt et in-
    formant.
    Percusserunt,
    inquil,
    et
    vulneraverunt
    rne.
    Verbum Dei
    gladius esl, dicente
    Apostolo
    :

    Vivus est sermo Dei et efficax


    ,
    et
    penetrabilior
    omni
    gladio ancipili,
    et
    perlingens usque
    ad divi-
    sionemanimx ac
    spiritus.
    |Hoc
    gladio sponsaper-
    'cUtitur et
    vulneratur,
    quando proe;!icatoris sermo
    deDeo
    loquitur,
    et auditores veluli
    quodamspiculo
    cOmpunclionis
    et amoris Iransfodii.
    Tiilerunl
    pal-
    B Iiummeummihi. >Hoc hic
    pallium, quod superius
    tunica
    intelligitur,
    ubi dicilur : t
    Exspoliavi
    me
    tunica
    mea,

    tegmine
    videlicet soeculariumdesi-
    , deriorum:
    quod
    custodes
    auferunt, quia quidquid
    de amore
    prxsenlis
    sxculi in menle
    alicujus
    re-
    , manserit, totumsancti
    doctores
    auferunt,
    et eam
    !
    solummodo
    sponsumChristum
    diligere
    faciunt.
    Hi
    I
    laies
    possunt dicere cum
    Apostolo
    : Mihi mundus
    t
    .
    crucifixus
    est,
    et
    ego
    mundo. t
    Custodesmuro-
    ,
    rum. >Mri civitatis sunt sancti
    doctores Ecclesix.
    Custodes aulem murorum illi sunt
    qui
    etiam eos
    instruunt, qui
    aliis
    quoquepnedicare
    possunt, qiia-
    j
    lis erat
    Paulus, qui
    Tiraothetim
    ,
    Tilum
    ,muros
    j
    utique hujus civitatis,
    instruebat et
    custodiebat,
    t
    hoc est
    exhorlabatur ad
    perfectionera boni
    ope-
    C ris.

    Adjurovos, filix Hierusalem


    ,
    si
    inveneritis di-
    lectum
    meum,
    ut nuntietis ei
    quia
    amore
    langueo.

    Filix
    Hierusalemsunt animx
    fidles,
    qux
    vel ad-
    hucin
    prxsenli
    peregrinantur,vel
    eliam
    Chrislofruun-

    tur. Filix
    Hierusalem
    ,
    id est filix illius
    supernx
    civitatis in
    qua
    est
    summa
    pax
    et flicitas divinx
    , contemplationis. Sedhoclocofilias
    Hierusalem ani-
    mas debemus
    accipere
    Deum
    desiderantes
    ,
    sed ad-
    t
    bue in hac
    peregrinatione versantes.
    Adjurai
    ergo
    sponsa
    filias
    Hierusalem,
    ut nuntient
    sponso quia
    s
    amore
    languet,
    cumanima
    fidelisfidles
    aliosDeum
    desiderantes
    adjurt,
    ut
    Chrislo
    insinuent,
    eique
    nuntient suo illam
    amore leneri. Bene autem se
    amore
    languere
    dicit :
    quanto
    enim
    magis superna

    D
    desiderare
    coeperil,
    lanlo
    erga
    ea
    qux
    mundi
    sunl,
    ,.
    languescit.
    Nec mimm si
    laies
    languere
    dicuniur,
    0
    cum
    Apostolus
    eos morluos dicat : t
    Mortui
    (in-
    ,r
    quiens) eslis,
    et vilaveslraabscondilaest cumChri-
    0
    sto.
    Ita
    ergo adjurant! sponsx
    respondent
    filioe
    n
    Hierusalem.
    ;t

    Qualis
    est
    dileclus mus ex
    dilecto,
    o
    piilcher-
    .. rima
    mulierum?
    qualis
    est dileclus Unisex
    dilecto,
    >.
    quia
    sic
    adjurasti
    nos? Hoctunefit
    quando quis
    iS
    fidelis fratrem fidelem
    alloquitur,
    et
    invicem sibi
    coelestiumdesideriorumverba
    suggrant, quibus
    se
    !-
    ad
    supernorum
    amorem
    accendunt. Lidica
    mihi,
    in-
    i- quit, jam desideranti, jam
    ad visionemConditoris
    s,
    mei
    pervenire cnpienii, qualis
    esl dilectus
    trais,
    hoc
    11
    531 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 552
    est
    qualiter
    Christus amari debeat. J am
    dudum, A
    inquit,
    illumlimere
    coepi,
    sed
    jam
    charitate timorem
    expelenle, opto
    audire'verba
    quibus
    ad amorem
    illius accendar. Tu
    ergo qux
    illum
    jam
    amore
    qux-
    ris,
    ejusque
    amore
    langues,
    die mihi
    qualis
    est di-
    leclus tuus ex dilecto. Dilectusex
    dileclo,
    Filius est
    ex
    Ptre,
    sicul est Deus de
    Deo,
    'lumende lumine.
    Vel etiam

    dilectus tuus ex
    dileclo,
    Christus est
    ex ea
    parte, qua diligendus
    est,
    non ex ea
    qua
    li-
    mendus. Namlimere
    magisimperfectorum
    est, quos
    timor a
    peccalis
    revocat,
    amare vero
    perfecto-
    rum. J am
    ergo interroget qualis
    sit dilectus ex
    dileclo,
    id est
    qualiler
    Christus amari
    debeat,
    vel
    qualis
    sit
    erga
    illos
    qui
    illumtantum amare nove-
    irunt.
    .Dilectusmeus candidus et rubicundus
    ,
    eleclus
    I
    ex millibus. Vox
    respondenlis
    Ecclesix :
    Dile-
    ctus meus candidus et rubicundus :
    candidus vir-
    ginilale,
    rubicundus
    passione. Candidus, quia
    sine
    peccato;
    namsine
    peccato
    est conversatus :
    pec-
    calum enim non
    fecit, nec inventtis est dolusin
    ore
    ejus.

    Rubicundus,

    quia
    lavit nos a
    pec-
    calis nostris in
    sanguine
    suo.
    Electus ex milli-
    bus.
    Singulari
    enim
    gralia
    homo Christus in om-
    ni humani
    generis
    massa
    refulsit, quia per
    illum
    proposuit
    Deus salvare
    genus humanum,
    et
    ipse
    est mediator Dei et hominum J sus
    Christus;
    de
    quo
    Psalmista: Non est
    qui
    faciat
    bonura,non
    est
    usque
    adunum. >Et Salomon: Virumdemille
    unum
    reperi,
    idest
    Christum,
    et
    ipse
    in
    psalmo
    :

    Singulariter
    sum
    ego
    donec trauseam. Ele- (
    -dus
    ergo
    ex
    millibus,

    quia
    ex omni mullitudine
    sanctorumsolus
    dignus
    fuit audire : t
    Hic est filius
    meus
    dilectus,
    in
    quo
    mihi
    complacui.
    >
    <
    Caput ejus
    aurum
    optimum.
    >
    Caput sponsi
    Deus
    est, juxta quodApostolus dicit,

    Caput
    Chri-
    sli
    Deus,

    quod
    auro
    optimo coinparalur, quia
    sic-
    ut aurum omnibus melallis
    pretiosius est,
    ita Deus
    oranipotens
    a se factis bonis
    prxcellit
    et
    superemi-
    net. UndeDominus:
    Nemobonusnisi solusDeus.
    Caput ergo sponsi
    aurum
    optimum est, quia
    Dei
    bonitas est
    ineffabilis,
    omnium rerum bonilatem
    Iranscendens,
    quia
    nihil
    bonum,
    nisi
    participatione
    hujus
    summi boni. Comx
    ejus
    sicut elatx
    palma-
    rura. >Comx
    sponsi
    sunl multitudines fidelium
    , per
    fidem et dileclionem Deo adhxrentes
    ,
    qux
    elalis
    J
    palmarum comparantur.
    Elalx
    palmarum
    sunt rami
    prodiictiores
    et
    excellenlipres, inlerdum aureosi
    isolons, crispantes,
    el
    semper
    ad
    excelsa
    tendentes,
    et
    nunquam
    viroremsuum amiilenles. Taies
    ergo
    dicit comas
    sponsi
    sui
    Ecclesia, crispas
    videlicet el
    rutilas. Nonnulli dicunt elatas
    palmarum, speciem
    arboris esse
    aromalicx, quam
    Latine abietem sive
    spatas
    vocant. NamGrxce abies
    lm
    dieitur. Est
    autem
    species
    hxc
    apta
    conficiendis
    unguenlis.
    Abie-
    temvero hic non
    magnam
    illam
    arborera,
    qux
    est
    navigiis
    et domibus
    apta,
    sed
    (
    ut diximus
    ) speciem
    aromalicx arboris debemus
    accipere
    : hxc
    juxta
    itleram de elatis
    palmarum
    Comx
    ergo sponsi
    A
    elatis
    palmarumcomparantur, quia
    fideliummulti-
    tudines et virore fidei
    gaudent,
    et ad xterna desi-
    deranda
    extollunlur, atque
    dulcedinem
    supetnx
    suavilatis
    dgustant, quamquanto magis percipiunt,
    tanto
    magis
    inoculissuis
    peccatores
    sibi et contem-
    ptibiles
    essevidentur. Unde
    sequilur
    :
    Nigrx quasi
    corvus. >Comx enim
    sponsi nigrx
    sunt
    quasi
    cor-
    vus, quia
    fideliummultiludines sux
    fragililatis
    sibi
    conscix
    sunt,
    et nihil se boni ex sehabere nove-
    runt. Vel eliam elalx
    palmarum

    sunt in
    speet
    Victoria:
    nigrx
    vero
    quasi corvus,

    quasi despe-
    cti et
    contemptibiles
    sunt
    pressuris hujus
    sxculi.
    Elatx
    palmarum
    sunt
    sancti, quia per gratiam
    Dei
    ad coelestis victorix
    palraam
    tendunt
    ; nigrx
    vero
    quasi corvus, quia per
    se infirmos et
    peccatores
    B
    se esse
    cognoscunt.
    Possunt eliam comx
    sponsi
    angelicx
    virtutes
    accipi, qux
    Deo
    specialiler
    inhx-
    reni,
    sicut comx
    capiti, eumque
    a vicino conlem-
    plantur. Qux
    bene elalis
    comparantur, quia
    nun-
    quam
    a status sui rectitudine
    inclinantur,
    sed in
    dignilate
    oflicii sui
    immaculale
    permanent,
    qux
    quanto magis
    clariiatem sui
    conditoris
    contemplan-
    tur,
    eo
    ampliusquam'
    utilesit omne
    creatum,
    in
    ejus
    comparalione
    aspiciunt,
    et ideo
    nigrx quasi
    corvus
    essedicuniur.
    Oculi
    ejus
    sicut columbx
    super
    rivulos
    aqua-
    rum, qux
    lacle sunt lolx. >Oculi
    ejus
    donasunt
    Spi-
    ritus sancli.
    Quod
    ostendit J oannes in
    Apocalypsi,
    dicens : Vidi
    agnumtanquamoccisum,
    habentem
    cornua
    seplem
    et
    oculos
    septem, qui
    sunt
    sep
    tem
    C spiritus
    Dei missi in omnem lerram.
    Liide^t
    bene columbis
    super
    rivulos
    aquarum comparantur,
    quia Spiritus
    sanctus
    puris
    et
    sinceris menlibus de-
    leclatur. Nonenim
    super stagna
    vel
    paludes,
    sed
    super
    rivulos
    aquarum
    columbx
    rsident, quia (ut
    diclum
    esl) Spiritus
    sanctus castas et mundas men-
    tes sibi babitaculum facit.
    Qux
    lact sunt
    lotoe,

    quia(ut
    diclum
    esl) Spiritus
    sanctus lactis
    nomine,
    idest Dei
    gratiaintelligitur, qux per Spiritum
    san-
    clum Ecclesix
    tribuitur,
    et
    qua
    veluli lact
    parvuli,
    ita Ecclesianutritur. Possumus
    per
    oculos
    sponsi
    doctores
    accipere, qui
    columbis
    comparantur propter
    ; innocenliam et
    simplicilatem.
    Hx columbx
    super
    rivulos
    rsident,
    ut adventum
    accipilris
    a
    longe

    prospiciant
    et
    prxcaveant,
    sicet sancti doclores
    aqua
    ;D
    baptismatis perfusi,
    nitore castilatis el sanclimonix
    i dcalbali
    sunt,
    et rsident
    juxta
    fluenta
    plenissima
    >
    i hoc est
    juxta Scripturarum
    exuberantem scientiam.
    Si
    quid
    vero
    putamus
    dislare inter rivulos et

    fluenla
    plenissima,
    dicendum
    est, per
    rivulosVle-
    l ris Teslamenli
    Scripluras designari
    :
    per
    fluenta
    i
    plenissima, copiosam
    sancti
    Evangelii Scripiuram
    s
    accipi.
    Istx
    ergo
    columbx et
    super
    rivulos
    aqua-
    t rum
    sunt,
    et
    juxta
    fluenta
    plenissima rsident,
    quia
    sancli doctoresassiduetamVeterisVeslamenti
    quam
    t Novi
    mysteria perscrutanlur.
    i

    Genx illius sicul. areolx
    aromalum,
    consilx a

    pigmentariis.
    >Genx
    sponsi,
    modestaChrisli
    pietas,
    i vel
    severitas,
    sive habitus vullus illius
    accipilur.
    S53 ENARRATIOIN CANTICACANTICORUM. 534
    Genx enimillius
    erant,
    cumexsultaret in
    spiritu,
    ut
    Evangeliumdicit,
    vel cum fleret
    super
    mortuum
    Lazarum,
    vel coin doleret
    super perituram
    Hierusa-
    lem,
    et
    plura
    id
    genus.
    Hx
    genx sponsi
    areolis aro-
    malum
    comparantur*
    sicut enim areolx aromalum
    oplimecompositx
    et ordinalx
    aspectum
    intuenlium
    dlectant, eisque
    odoris sui
    gratiam propinant,
    ita
    Christi mansuetudoet absentes
    faraa,
    et
    prxsentes
    re
    ipsa detectabat,
    et ad sui dileciionem
    provocabat.
    Hx areolx a
    pigmentariis
    consilx sunt.
    Pigmentarii
    sunl
    prophetx
    vel
    apostoli, quorum
    alteri hxc om-
    nia
    futurs,
    alteri
    jam
    facta
    descripserunt.

    Labia
    illius liliadistillantia
    myrrham primam.
    >Per la-
    bia
    sponsi,
    VerbaDomini nostri
    accipiuntur, qux
    liliis
    comparantur, quia
    caudoris oelerni
    prxmia
    an-
    nnnliant: distillant
    myrrham primam, quia per!
    carnis
    morlificationem ad hxc
    perveniendum
    do-
    cent. Vel
    eliam
    liliis labia Domini
    comparantur,
    quia
    castilalis illa et mundilix
    opra
    docent. Distil-
    lant
    primammyrrham, quiaquxcunque
    adversa
    pa-
    tienter
    perferenda
    insinuant. Labia Domini lilia
    erant,
    cumdocens in montediceret : Beati
    pau-
    peres spiritu,
    beali
    mites,
    beati
    misricordes,
    beati
    mundocorde. Distillant
    myrrham primam,
    cum
    post
    hxc
    subjungeret:
    Beali
    qui persecutionem
    patiunlur propter jusiitiam.

    Manus
    ejus
    lornaliles aurex. In manibusnam-
    que sponsi, digneoperatio
    Salvatoris
    accipilur.
    Si-
    cut enim
    quis
    lorao facile
    operatur,
    nec
    rgula
    ulla
    indiget,
    sic
    operalio
    Salvatoris facilis erat:
    quid-
    quid
    enim
    volebat,
    illico
    perficiebat, quia
    dixit et
    facta sunt
    ;
    et de
    quo Evangelista,
    <Erat
    quasi
    in
    potestale
    habens sermonem. Aurex enim
    erant,
    quiaoperatio
    illius divinilalis
    peragebatur polenlia
    :
    nam in auro divinilas
    figu/alur, quia
    sicut aurum
    cxtera
    melallaanlecellit,
    el
    preliosius est,
    ita divi-
    nilas suis omnibus
    operibus
    ineffabili modo
    prxcel-
    lit. <Plenx
    hyacinlhis.
    >
    Hyacinthus lapis
    esl aerii
    coloris.
    Quid ergo
    in
    hyacinlhis,
    nisi
    spes
    et desi-
    deriumcoelesle
    accipilur
    ? Et manus Domini
    plenx
    sunt
    hyacinthis, quia
    omnis
    ejus operatio
    nos ad
    spem
    et desiderium
    supernorum
    excilat.
    Hyacinthus
    esl etiamflos
    aromaticus,
    coloris
    purpurei bonique
    odoris. MinusDomini
    plenx
    sunt
    hyacinlhis, quia
    in
    eruceclavis
    perfort,
    et rubore sui
    sanguinisquasi
    colore
    purpureo respersx
    sunt. Sed
    superior expo-
    sitiode
    hyacintho lapide,
    melius hic convenit. In
    alia translatione <
    lapis
    >babetur. Dicuntur enim
    manus
    ejus
    lornaliles,
    plenx
    tbarsis. Tharsis
    lapis
    esl
    quem
    noscbalcedoniura dicimus. Venler
    ejus
    eburneus. >In membris humani
    corporis
    nihil ven-
    tre
    fragilius,
    nihil tenerius :
    ideoqueper
    venlrem
    fragilitasassumptx
    humanilalis in Christo
    accipilur.
    Ebur aulemest os
    elephantis, quod
    animal dicunt
    esse
    caslissimum,
    et naturx
    frigidissimx
    : unde et
    a
    dracone, qui
    calidx nalurx
    est,
    vehementer
    ap-
    petilur.
    Venter
    ergo sponsi
    eburneus
    est, quia
    as-
    -sumpla
    humauilas
    Redemploris,
    nullam corru-
    ptionem,
    nullamlaberaadmisil. Peccalum enimnon
    A fecit,
    nec dolusinventus esl in eo ullus.
    Fragilita-
    lem
    quidem
    carnis
    assumpsit,
    sedtamentotius
    pec-
    cati immunis
    fuit,
    sicut
    serpcns
    xneus a
    Moyse
    in
    deserto
    exallalus, figuramquidem serpenlis habuit,
    sedmalitia veneni caruit.
    Distinctus
    sapphiris.
    >
    Sappbirus lapis est,
    coeli sereni habens
    colorem,_
    undeinvisioneDomini dieitur : Et videront Deum
    Isral,
    sub
    pedibus ejus quasi opus lapidissapphiri,
    et
    quasi
    coelumcumserenum esl.
    Per
    sappbiros
    ergo opra
    divinx
    majeslalis inlelliguntur, qux
    in
    carne
    perficiunlur.
    Venter
    ergo.sponsi
    distinctus
    erat
    sapphiris, quia
    humanitas Chrisli coeleslibus
    virtulibus
    refulgebat.
    Nec
    plenus
    dieitur esse
    sapphi-
    ris,'sed

    distinctus,
    ila
    videlicet,
    ut inter
    sap-
    pbiros appareret
    eboris
    candor, quia
    sic Dominus
    g operabatur
    ea
    qux
    divinilalis
    erant,
    ut nihilominiis
    perliceret
    ea
    qux
    erant
    humanilalis,
    el non relin-
    queret
    ea
    qux
    erant divinitatis. Dislincla est enim
    operalio
    in Christo divinitatis el humanilalis. Nam
    quodesuriebat, quod sitiebat, quodflebal, quod
    las-
    sabatur, quod
    ad ultimum
    cruciligi
    et mori
    poterat,
    humanilalis
    opra
    erant :
    quod
    vero mortuos susci-
    labat, quod
    omnibus infirmanlibus
    succurrebat,
    quod seipsum
    araortuis
    resuscitabat,
    evidentissima
    erant
    opra
    divinitatis.

    Crura illius coluranx


    marmorex, qux
    fundatas
    sunt
    super
    basesaureas. Crura
    sponsi
    itinera sunt
    Salvatoris, quibus
    homolieri et adnosvenire
    digna-
    tusest.
    Qux
    reclecolumnismarmoreis
    comparantur,
    quia
    nihil marmore
    forlius,
    nihil columna rectius.
    Et crura
    sponsi
    columnx marmorex
    sunt,
    quia
    om-
    nia ilinera Domini et fortia el recta sunl. De
    ejus
    forliludinedicit Psalmista : Exsultavit ut
    gigas
    ad
    currendam viam
    ,
    a summo coelo
    egressio ejus.

    Derecliludine alibi : J ustus Dominuset
    juslilias
    dilexit, xquilatem viditvultusejus ;

    et,
    Universx
    vix Domini misericordia el veritas. Hxc crura su-
    per
    bases aureas fundata
    sunt, quia
    omnia
    qux per
    Christumvel in Chrislo
    agendaerant,
    divinilalis
    consilioante mundi constitutionem
    prxordinala
    et
    prxfinita
    sunt. Aurumenim
    quod (ul sxpe
    diclum
    esl) splendidius
    et
    pretiosius
    est cxleris
    metallis,
    di-
    vin! consilii sincerissiraum secrelum
    significat.
    De
    basibus enira aureis columnx marmorex
    procedunl,
    n
    quia
    abinitio sxculi
    prxordinala
    est
    incarnalio,
    na-
    tivitas, passio,
    et resurreclio
    Salvatoris, cxteraque
    mysteria quibus
    humanum
    genus
    redimeretur. Unde
    et
    Prophela
    laudans Deum dicebat : DomineDeus
    meus,
    honorificabo
    te,
    laudes dicamnomini tuo
    qui
    facismirabiles res : consilium tuum
    anliquum
    ve-
    rumfit.
    Speciesejus
    ut
    Libani,
    electusut cedri.
    Libanus Phoenicis est
    mons,
    terminus J udx con-
    tra
    septenlrionem,
    et est excelsior cxleris montibus.
    Arbores illiusmonlis et
    procerilate
    et
    specie
    ac ro-
    bore exierarum
    sylvarum ligna prxcellunt.
    Sicut
    (inquit)
    Libanuscxleris montibusJ udxx lerrx
    pra>
    cclsior est,
    ita
    Redemptor
    nosler
    speciosior
    est om-
    nibus
    electis, quiaspeciosus
    est forma
    prx
    filiis ho-
    minum. Et sicul
    pulchrior
    est et orocerior cxierii
    35S
    HAYM0N1SHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS I.

    COMMENT.B1BL. o5G
    arboribus,
    liaet ille
    gratia
    divinitatis
    prxcellit
    om-
    ns ab initiosxculi sanctos.
    Gullur illius suavissimum.
    >
    Superius per
    labia
    sponsi,
    verbaejus
    intellecla
    sunt,
    nunc
    per guttur
    psorum
    verboruminterior dulcedo
    significalur, qua
    inlelleclus noster reficilur. Undeet Psalmista: Gu-
    stale el -videte
    quoniam
    suavis est Dominus. Et
    multi
    quidem
    verba Domini facile
    intelligere pos-
    sunt,
    sed
    pauci
    sunt
    qui
    dulcedinemillorumvaleant
    penetrare
    ;
    hocest
    qui praxepta
    Dei ex amore et
    desiderio studeant
    adimplere.
    Et totus desidera-
    bilis. Acsi dicerel :
    Quidper singula
    membra
    ejus
    describendo immoror ? Totus est desiderabilis
    spon-
    sus meus.
    Totus, inquit, quiaperfectus Deus, per-
    feclus homo. Totus
    ergo
    desiderabilis
    est, quia
    an-
    ;
    gelos
    et electos
    quosque
    ad suumaccendit deside-
    rium,
    juxta
    quodApostolus
    dicit :
    In
    quem
    desi-
    drant
    angeli prospicere,
    et
    quo
    vicinius
    accipilur,
    hoc
    majori
    desiderioad se
    aspiciendirmprovocat
    In-
    mentes. Talis est dileclus
    meus,
    el iste est amicus
    tneus,
    filix Hierusalem. >
    Dilectus,
    quiaper
    fidemet
    tharitatem illi ihhxreo : amicus
    vero, quia
    me de
    vinculo
    peccali redemptam,
    amicamsuamel secre-
    torum suorumconsciamfacere
    dignatus
    esl.
    Quem
    quanto
    nlugquisquediKgit,
    tanloamicitia
    ejusdignior

    Quo
    abiil dileclus
    tuus,
    o
    pulcherrima
    mulie-
    rum?
    Vox est filiarum
    Hierusalem,
    idest Eccle-
    siarum,
    sive etiam animarum sanclarum. Nam
    sponsa
    Chrisli Ecclesia
    est,
    filix Hierusalem
    ipsa
    Ecclesia
    esl, qux
    ex
    singulis
    fidelium anirnabus
    constat. Aiunt
    ergo
    :
    Quo
    abiitdileclus
    tuus,
    o
    pul-
    cherrima mulierura?
    Quo
    decltnavit dileclus tuus?
    etquxremus
    eumlecum.
    Adjuraverateniin superius
    ipsa sponsa
    filias
    Hierusalem,
    ut nunliarent
    sponso
    quod
    amore
    ejus langueret ; interrogaverant
    eaedem
    filix
    Hierusalem, qualis
    esset
    sponsus,
    et illaconse-
    quenler
    formam
    sponsi
    sui
    exposuerat ;
    nunc inter-
    rogant ipsx
    filix Hierusalem
    quo
    abierit
    sponsus
    ille,
    ut
    quxrant
    eum cumea : hoc faciunt sanctx
    animx, quando
    ad invicemde xterna salule collo-
    quuntur, flagrantes
    amore
    Christi,
    et
    ejus aspectum
    desiderantes;
    sive eum
    diligenter invesligant,
    in
    quorum
    maxime cordibus Christus
    requiescit,
    ut
    eorum
    exeraplo
    et conversationexdificenlur. Notan-
    dum-autem
    quod
    dieitur, Quoabiit,
    vel
    quo
    decli-
    navit dilectus tuus? >
    Quasi
    enimad
    tempus
    dclint
    dum
    quoerilur,
    ut
    majus
    ad se
    quxrendum
    deside-
    rium excitet. Ad hoc enim
    plerumque
    differt vota
    et oraliones sanctorum,
    ut ardentius eumdesiderare
    incipiant,
    sicut el
    quondam
    Marix se
    quxrenti
    non
    statira se
    ostendit,
    sedin
    specie
    horlulani
    apparens,
    tandem
    quod ipse qui quxrebatur esset,
    ostendit.
    Exaiidit
    ergo
    Christus
    semper
    electos
    suos,
    sed
    semper quasi dclint,
    cum non slatim
    postdata
    cencedit. Beneautem
    dieitur,

    quxremus tecum,

    nam
    qui
    sine EcclesiaChristum
    qiuerit,
    errare et
    faligari potest, proficere
    non
    potest.
    A
    CAPUT VI.
    <Dilectus meus descendit in horlum suum ad
    areolam
    aromalis,
    ut
    pasealur
    in
    horlis,
    et lilia
    colligat.
    J am
    supra
    docti sumus
    qui
    sit horlus
    Christi,
    sancta videlicet
    Ecclesia,
    de
    qua superius
    diclumest : Horlus conclusus soror mea
    sponsa.
    t
    Descendit
    (inquit)
    Christus inhorlumsuumadareo-
    lam, quemipseprxparavit
    et excoluit,
    quem
    virtu-
    tum
    germinibus consevit, quem
    sua
    gratia
    illustra-
    vit, quem
    muro sux custodix ab incursu
    maligno-
    rum
    spirituum
    dfendit. Et bene in hortum suum
    descendisse
    dieitur,
    namin horto
    sepeliri
    voluit,
    et .
    primura
    Marix
    Magdalenx
    inhorto
    apparuit, inique
    quodammodoprimilias
    Ecclesix consecravit. Descen-
    disse
    dicilur, quando
    de
    superioribus
    et coeleslibus
    B
    sedibus inhortum
    descendit, quemipse
    humili loco
    plantavit
    : sedad hoc
    ipse descendit,
    ul horlus
    (id
    est
    Ecclesia) ejus
    ad
    ipsum
    ascenderet. Undeet in
    sequenlibus
    de
    horto,
    id est Ecclesia sua,
    dicit :

    Qux
    est ista
    qux
    ascendit
    per
    deserlnm? Ad
    areolam
    (inquit)
    aromatis. Per areolamanima
    cujus-
    que
    fidelis
    inleliigitur, qux disciplina
    coelestiexculta
    et
    diligenler composita,
    ac laterum
    parililateexqua-
    drala est. Ut
    pasealur (inquit)
    in
    hortis,
    id est
    ut
    piis
    sanctorum laboribus deleclelur.
    Ipse
    enim
    bonis noslris
    pascitur,
    in
    tantum,
    ut in
    paupereipse
    relicialur. Et lilia
    (inquit) colligat,
    hoc
    est,
    ut san-
    ctasanimasvirtulismalurilate ad
    perfeclum
    candorem
    perduclas,
    abbocmundoadse
    colligat
    et secuminx-
    lernabealiludinegauderefaciat.Lilia
    enimsanctx sunt
    C
    animx,
    virtutumstudiis et bonis
    operibus
    candidalx.

    Ego
    dilecto
    meo,
    et dilectus meus
    mihi, qui
    pascitur
    inter lilia. >
    Ego
    dileclo
    meo,
    >subaudi-
    tur,
    gratiampastionumprxparo
    ;
    et dileclus meus
    mihi,

    gratiam perfectlonis,
    vel
    prxmium
    xternx
    remnerationis
    prxslabit. Sive,

    ego
    dilectomeo
    in
    meipsa
    mamsionem
    paro,
    et dilectus meus
    mihi,
    quiaipse
    inine
    habitat,
    etmeinsehabilare
    facit,
    sicut
    ipse
    in
    Evangeliodicit,

    Ego
    in
    vobis,
    et vosin me.
    Pulchra
    es,
    arnica
    mea,
    suavis et dcorasicut
    Hierusalem. >
    Quxrebat
    Ecclesia
    sponsum
    suum
    tanquamabsentem,
    sedilleut se
    semper prxsenlem
    oslenderet, eique
    dese
    colloquenti seque
    desideranli
    semper
    adesse
    demonslraret,
    cito
    respondet
    : Pul-
    chra
    es,
    arnica
    mea,
    suavis et dcorasicut Hierusa-
    "
    lem. Pulchra
    es, quia
    maculamet
    rugara
    non ha-
    bes
    peccati,
    sedomni uitorevirtutumvernas. Arnica
    mea,
    Ecclesia vel anima
    quxque
    fidelis. Suavis
    et dcorasicut Hierusalem.
    Hierusalem, qux
    visio
    pacis inlerpretaur,
    illam
    supernam
    civitatemdsi-
    gnai,
    in
    qua
    est vera
    pax
    et
    flicitas; quia
    ibi sic
    gaurient
    sancti de
    munere,
    ut non sit
    quod
    doleant
    de
    corruptione. Ergo Ecclesia, qux
    adhuc interris
    est,
    vel anima
    quxque fidelis,
    ad simililudinemillius
    Hierusalemsuavisest et
    dcora, quia
    illam
    pacem
    in
    quantumpotestimilatur. Sequilur:
    terribilis ut
    castrorum acies ordinata. Terribilis est Ecclesia
    maliguis spirilibus,
    el est ordinata ut caslrorum
    aeics,
    cum videlicet
    unusquisque
    fidelis ordiucm
    &57
    ENARRATIOIN CANTICACANTiCORUM. 338
    suumel vocationemsuamrecte cuslodit. Trs enimi
    sunt ordincsEcclesix :
    doclorum, conlinenlium,
    et
    conjugatorum; qux speeies
    in iribus viris illis de-
    monstratx
    sunt, Noe,
    Daniel et J ob. Noe enim
    qui
    inter fluctus arcam
    rexit,
    sanctos doctores
    signifi-
    cat; Daniel,
    cxlebs et
    caslus,
    conlinenliumordinem
    significat; J ob, qui
    uxoremhabuit et
    filios,
    ordinem
    conjugatorumexprimit. Ergo
    Ecclesia ordinata est
    sicut acies
    castrorura,
    quiaunnsquisque
    ordoEccle-
    six velutinaciecontra hosles
    malignorumspirituum
    consislit,
    dum sancti doctores
    proedicalioni
    et do-
    ctrinx
    operara impendunt.
    Continentes, qux
    mundi
    sunt
    contemnentes,
    tantum
    qux
    Dei sunt
    cogitant,
    et libra a terrenis
    occupalionibus
    mente,
    soli Deo
    vacant.
    Conjugati eleemosynis
    et cxteris aclualis
    vitx
    operibus
    bonis
    insislunt, sicque
    utuntur
    mundo,

    ut
    qux
    Dei sunt non deserant. Hxc
    ergo
    ordinaiis-
    sima
    dispositio
    Ecclesix
    terribilis est immundis
    spiritibus,
    velut aciescastrorumad bellumordinata.
    Sive
    pulchra
    est Ecclesiaet dcora sicut Hierusalem
    in
    virtulibus;
    terribilis vero ut castrorum aciesordi-
    nata, quia imperium
    suumet
    potestatem proferre
    non cesst
    usque
    ad lerminos totius orbis. Siveter-
    ribilis est ut castrorum acies
    ordinata, quia
    sic uni-
    taie charitatis connexa est et
    conjuncta,
    ut nulla
    vi
    maligni hostis,
    nulla
    peste
    discordix
    possit pene-
    trari : nihil enimsic lerret
    malignos spiritus quo-
    modocharitas.

    Averleoculos luos a
    me, quia ipsi
    me avolare
    fecerunt. Acsi diceret :
    Egoquidem
    dedi tibi ocu-
    los
    columbinos, quibus
    me intueri et arcana Scri-
    (
    pturarum
    acutissime
    penetrare valeres;
    sed cavene
    illos ad me videndum modo inlendere
    velis, quia
    dumin
    prxsenli vivis,
    non
    potes
    : Nonenimvide-
    bit mehomo et vivel. >Cumautemvinculis carnis
    absolulaad me
    veneris,
    tune me
    aperta
    visionevi-
    debis,
    et
    implebitur quod
    in
    Evangelio promitlitur
    :

    Qui
    autem
    diligit me, diligetur
    a Ptre
    meo,
    et
    egodiligam
    eum,
    et manifestaboei
    meipsum.

    Quod
    aulem
    dicilur,

    Quiaipsi
    meavolare
    fecerunt,
    >non
    est
    putandumquod
    Deus
    quxrentes
    se
    deserat,
    et
    ab illis
    recdai,
    cura
    ipse prxcipiat
    :
    Quxrite
    et
    invenietis,
    sedita
    potius accipiendum, quiaquanto
    ampliusquisque
    divinitatem
    majestatis
    Dei
    perscru-
    lari
    voluerit,
    eo
    amplius inlelligit quam imperscru-
    tabilis
    atque incomprehensibilis
    sit. Et hoc est
    quod
    '
    Psalmista dicit :
    Accedel homo ad cor
    altum,
    et
    exaltabitur Deus. Ac si diceret : Licet homo ad
    videndum Deum cor
    sublevet, exallabitur,
    quia
    quanlus
    sit
    comprebendi
    non
    potest.

    Capilli
    lui
    sicut
    grex caprarum, qux apparuerunl
    deGalaad. t
    Hi versiculi
    superius expositi sunt,
    sed non
    piget
    iterato
    exponere, quos
    non
    pguit Spiritum
    sanctum
    repetere.
    Ideo enimbis islos versiculos
    posait,
    ut
    cerlissimumet stabile teneremus
    quod
    sub
    repeti-
    tione confirmari audiremus.
    Capilli
    Ecclesix san-
    ctx,
    multiplies
    sunt subtilium
    cogitationum
    varie-
    tates. Et bene
    comparantur gregi caprarum,
    nam
    cann
    peceatoris figura
    est. Undeet in
    logepraeci-
    A tur ut
    quicunque per ignorantiam peccaverit,
    et
    cognoveril
    realuni
    suum,
    offerat
    pro
    delictosuo ca-
    pram
    in holocausium.
    Capilli ergo
    Ecclesix
    gregi
    caprarum comparantur, quia-sancti, qui
    sunt mem-
    bra
    Ecclesix,
    omnes reatus
    cogitations
    sux
    perdi-
    gnam poenitentiam
    et
    per lacrymas justx compun-
    clionis delere
    satagunt.
    Beneautem de monie Ga-
    laad
    apparaisse
    dicuntur. Galaad
    inlerpretaur
    acer-
    vus teslimonii.
    Ideoqueper
    Galaadmens sanctorum
    designalur, qui
    sunt acervus
    teslimonii, quoniam
    omnia
    qux
    s:eculi sunt
    negligere,
    et solum Deum
    desiderare evidenlissimis attestatur indiciis. Potest
    eliam
    per
    Galaad
    ipse
    Dominuset
    Rederaptor
    nosler
    inlelligi.
    Galaad enim et montis et civitatis nomen
    est. Demonte
    ergo
    Galaad
    grex caprarum apparuit,
    B
    quia
    Ecclesia
    super
    Christumest
    fundala,
    sicut
    ipse
    dicit : Non
    polest
    civilas abscondi
    supra
    montera
    posita.
    >
    Ipse
    est acervus
    teslimonii,
    quia
    multiludo
    prophelarum
    et
    pairiarcharum gestis
    et
    scriplis
    ei
    lestimoniuin
    perhibent.

    Dents tui sicut


    gregesovium, qux
    ascenderunt
    de
    lavacro,
    omnes
    gemellis felibus,
    et slerilis non
    est in eis. Per dents Ecclesix firma sermonum
    ejus
    slabililas
    inlelligilur. Qui
    bene
    gregi
    ovium
    comparantur qux
    de lavacro
    ascenderunt, quia
    verba Ecclesix nihil nisi innocenliamet raansuetu-
    dinem
    sonanl, nihilque
    in sefoeduin, nihil
    lurpe
    vel
    immiyidum
    retinent,
    sedlavacrosincerilalis el
    pu-
    ritatis
    lavanlur,
    audientes ab
    Apostolo
    : Sermo
    malus ex ore vcslro non
    procdt.
    >Bene autem
    C omnes
    gemellis
    felibus esse
    dicuntur, quia
    sermo
    sanclorumnihil aliud sonat nec
    loquitur,
    nisi
    quod
    ad dilect'onem Dei et
    proximi pertinel.
    Solummodo
    enimeasancti
    loqui debent, qux
    ad
    perpetuam
    cor-
    porum
    et anbiarum
    pertineant
    sanitalem.
    Sicut cortex mali
    punici,
    sic
    genx
    lux
    absque
    occullisluis. (n
    genis
    diximus
    superius
    sanclorum
    caslamverecundiam
    figurari ;
    incorticemali
    punici,
    mysteriurapassionisChristi,
    audienles aPaulo
    apo-
    stolo : Noli erubescere Crucem-
    Christi,
    neque
    me
    vinclum
    ejus.
    Et hxc
    quidemmagnasunt, qux
    in
    aperlo sunt;
    maxiraavero sunt illa
    qux
    sunl intrin-
    secus,
    bocest
    qux
    infuturo sanclis rservai!tur.

    Sexaginta
    sunt
    reginx,
    et
    oclaginta concubinx,
    et adoleseentularumnonest numros.
    Reginx
    sunl
    D
    doctores sanclx
    Ecclesix, qui
    rnerito fidei et scien-
    tix thoro
    rgis
    xlerni
    propinquant,
    et
    spiriluales
    Deo filios
    pariunt. Sexagenarius
    numerus ex dena-
    rioet senario
    perficilur.
    Denariusenim
    per
    senarium
    mulliplicalus,
    in
    sexagenariumconsurgil.
    Et denario
    significantur
    divina
    proecepta,propter
    decalogum
    le-
    gis;
    senarius vero
    pro perfectioneponitur, quia
    sex
    diebus
    perl'ecit
    Deus
    opra
    sua.
    Reginx ergo
    sexa-
    ginta
    esse
    dicuniur, quia
    eos
    significant,
    ut
    diximus,
    qui perfectione
    scientix et
    operispollent,
    et
    propler
    solumamoremConditoris sui et intuitum
    supernx
    rmunrations
    prxdicant..
    Hic eliam
    numerus,
    id
    est
    sexagenarius,
    ex duodenario
    quinquies
    duclo
    cnnOcilur. Nam
    quinquies duodm,
    vel duodecics
    339 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL.
    340
    quini, sexaginta
    fiunl.
    Reginx ergo sexaginta
    esse
    dicuntur, quia
    illos
    significant qui
    in Ecclesiacon-
    sti
    luli, quinque
    sui
    corporis
    sensus
    juxla
    instilulionem
    duodecira
    apostolorum
    caste
    disponere
    novcrunt.
    Concubin* eos
    significant qui
    nonsincre Christum
    prxdicant,
    sed
    propter
    lucra
    temporalia
    vel
    propler
    laudes
    populares.
    Namet islx sunt
    reginx,
    et ante
    thorum
    rgis per
    scientiam
    accedunt,
    et filios
    spiri-
    tuales
    gnrant,
    sed a coronaxterni
    regni
    alienx
    exsistunl.Elbeneoctogenarionumerocomprehendun-
    tur,
    namhicnumerus exdenarioet oclonario confi-
    citur.
    Octogenarius
    vero inraalo
    accipiluraliquando,
    propter qualernarinm, quo mulliplieato
    consistit.
    Quaternarius
    enim
    temporalia quxque
    et
    prxsenlia
    significat, propter quatuor
    mundi
    climata,
    vel
    qua-
    tuor anni
    tempora.
    Recte
    ergo
    concubinx istx oclo-
    ginta
    esse
    dicuntur, quia(ut
    diclum
    esl) propter
    sola
    temporalia
    et visibilia
    prxdicant,
    et
    spiritualia
    mi-
    uus curant. De talibus
    Apostolus
    dicebat : Sunt
    quidam
    Christum annunlianles non
    sincre,
    >
    etc.,
    donec dicit : In hoc
    gaudeo,
    sed et
    gaudebo.

    Adoleseentularumnonest numerus. Adolescen-


    tulx sunl animx
    jam
    in Christo
    regeneratx, qux
    depositaprimi
    hominis
    vetustaie,
    in Chrislo reno-
    vatx
    sunt,
    needum tamen sunt
    nobiles,
    needum
    thoro
    rgis aplx, quia
    needum ad
    perfeclionem
    Christum
    prxdicandi pervenerunt. Quarum
    nonest
    numerus, quia
    infinitus est numerus animariimin
    Chrislo
    credentium,
    nec ab ullo homine com-
    prehendi potest.
    CxteruraDeonumerali sunt omnes
    electi. Nam
    apud quem
    etiam stellarum numerus
    comprehensus
    est, ignorari
    non
    polest
    electorum
    numerus.
    Unaest columba
    mea,
    perfecta mea,
    hoc est
    una catbolica
    per
    universummundumdiffusaEccle-
    sia, qux
    ex
    reginis
    el adolescentibus
    constans,
    etiam
    concubinas habet,
    hoc
    est, quosdamqui
    nominete-
    nus Christian vel doclores dicuniur. Una est
    ergo
    Ecclesia, quia
    scissuram et schismala non
    recipit,
    sedsicut unus est
    Deus,
    una
    fides,
    unum
    baplisma,
    itauna est
    generalis
    Ecclesia:
    qux
    recteetcolumba
    voealur, quiaSpiritus
    sancti
    dote,
    qui
    in
    specie
    co-
    lumbx
    apparuit,
    Christo
    sponsala
    et
    sanctificala
    est. Una est matri
    sux,
    elecla
    genitrici
    sux.
    Maler nostra illa est coeleslis
    Hierusalem,
    de
    qua
    Apostolus
    dicit : Illaaulem
    qux
    sursumesl Hieru-
    salem,
    libra
    est, qux
    esl mater nostra. Hxc
    ergo
    Ecclesiaunaest matri
    sux, quia
    ad
    exemplura
    illius
    Ecclesix, qux jam
    Christo
    fruitur, ipsa
    in hac
    pe-
    regrinalione
    instituilur et
    informatur,
    atque
    adillam
    bealiludinem,
    in
    qua
    cum
    Chrislo.rgnai, pervenire
    nititur. Viderunl illam
    filix,
    et beatissimam
    prx-
    dicaverunt
    reginx
    et
    concubinx,
    et laudaverunt
    eam.
    Quassuperius
    adolescentulas
    ,
    hic filias
    ap-
    pellat. Reginas
    vero et concubinas in hoc locout
    superiusintelligamus.
    Filix
    ergo, reginx
    et concu-
    binx
    prxdicant
    Ecclesiamet
    laudant, quia
    universi-
    las fideliumcalholicam admiratur Ecclesiam.
    Ipsa
    o:iim
    Ecclesia, qux
    ex mullis fideliumconstat
    per-
    A sonis,
    calholicam
    (id
    est
    universalem)
    Ecclesiam
    conficil.

    Qux
    est
    ista, qux progredilur quasi
    aurora con-
    surgens?
    Vox est
    Synagogx.
    Infine
    siquidem
    sx-
    culi cum
    plebs
    J udaica ad
    prxdieationem
    Eliseet
    Enoch conversa fuerit ad
    Christum, ipsa
    quoque
    admirabitur,
    dicens :
    Qux
    esl ista? idest
    quanta
    et
    qualis
    est Ecclesia
    qux progredilur?
    hoc
    esl, proficit
    devirlute invirtutem. Nonenim
    slare,
    sed
    progredi
    dicilur
    Ecclesia, quia
    noninuno loco
    conlenla,
    sed
    loliira mundum coelesli
    prxdicatione occupavit.
    Quasi
    aurora
    progredilur, quia
    transaclis tenebris
    infidelilatis
    ,
    lumenveritalis habereoslendil. Pul-
    chra ut luna. >Lunamferunt
    physici
    a soleillumi-
    nari. Et Ecclesia
    pulchra
    est ul
    luna, quia
    charilate
    B
    sponsi
    sui Chrisli
    illurainalur,
    et
    ejus gralia resplen-
    deL Sive
    pulchra
    est ut lunain
    prasenti vila,
    ubi
    aliquando
    concessa sibi
    pace
    el securitate
    crescit,
    aliquando
    adversilalibus oblrita decrescit. Elecla
    ut
    sol,
    in alia
    vila,
    ubi
    perpetuo resplendebit
    gaudio
    de visioneConditorissui. Sive eleclaest ut
    sol, quia
    illumverum imitari
    nititur,
    de
    quo
    scri-
    ptum
    est : Vobis limenlibusnomen meumorietur
    sol
    justilix.
    >Hunesolein imitalur vivendo in
    hu-
    mililale et
    justilia
    et
    pieiate.
    Terribilis ul castro-
    rumaciesordinata. >Terribilis aeriis
    lempeslalibus,
    ordinala ul castrorum
    acies,
    idesl charitatis unitate
    unita
    ,
    ut nullistentalionibus
    penetrari
    valeat.
    <Descendiad horlumnucum. Laudata Ecclesiaa
    Synogoga, respondet
    : Descendiadhortumnucura.
    ^
    Hortus nucumest vita
    prxsens.
    Namsicut in nuce
    tegraenquidem
    durissimum
    videtur,
    sednucleus la-
    let,
    ita in
    prxsenli
    vilanoslrx conscientix clausx
    suSt,
    et non
    apparent,
    donec fracla tesla
    corporis.
    manifestentur. Descendit
    ergo
    ad hortum nucum
    Ecclesia, quandoper
    doctoressuosvitam
    singulorum
    considrt. Unde
    sequitur
    : ul viderem
    poma
    con-
    vallium. Pomaconvallium sunt
    virtutes,
    qux
    hu-
    mililalecondiumur. Descendi
    (inquil)
    ad
    hortum,
    ut viderem
    poma convallium,
    >idest uteonsidera-
    rem
    sanctos,
    excellentia
    quidem
    virlutum
    prxditos,
    sedbumilitate
    depressos.
    <Et
    inspicerem
    si floruis-
    set vinea. >Hoc est ut considerarem
    qui
    instudio
    sanclarum virlutum
    profitrent.
    El
    germinassent
    _ mala
    punica.
    Hocest ut eos
    quoqueperquirerem,
    qui jam apti
    sunt adimitandam
    passionem
    Christi.
    Nammala
    punica,
    ut
    sxpe
    dictum
    est,
    mysterium
    passionis
    Christi
    significant.
    Considrt
    ergo
    Eccle-
    sia
    per prxlalos suos, qui
    in
    virtulibus,
    vel
    qui jam
    perfecli sunt,
    ut imitantes
    passionem Christi, pro
    illo
    quoque
    idonei sint
    sanguinemfundere, quales
    erant illi
    quibusApostolus
    dicebat : <Vobisdatum
    esl,
    non solumut credalis in
    Christum,
    sedut
    pro
    illo
    paliamini.
    >
    Nescivi. Vox est
    Synagogx. Qux
    videns lan-
    lara Ecclesix
    gratiam inspecta
    veritate
    Evangelii,
    dolet
    quod
    antea non
    eognoverit
    fidem
    Christi,
    el
    quasi
    excusans se
    quod
    tarde conversa
    sit, dicit :
    Nescivi,
    o
    sponsa
    Chrisli Ecclesia.
    Nescivi,
    idest non
    3M ENARRAT10IN CANTICACANTICORUM. 542
    cognovi
    tantara
    gratiam
    et tanta dona
    spiritualium
    A
    virlutumlibi a
    sponso
    tuocollala. <Animameacon-
    lurbavit me
    propler quadrigas
    Aminadab. >Gonlur-
    bata
    (inquil)
    sumnimiaanirai
    sollicitudine, propter
    tamsubilam
    Evangclii prxdicationem.
    Sciebamenira
    legem
    et
    prophetas
    divinitus
    datos,
    et ideo cumsu-
    bitovidissem
    prxdicari Evangelium,
    conturbata sum
    propter quadrigas
    Aminadab. Aminadab
    abnepos
    fuit
    J udx, per quemgeneralio
    Christi contexilur.
    Interpretatur
    Aminadab
    populi
    mei
    spontaneus,
    quia
    cumessel
    Deus,
    sponte
    factus est homo
    ;
    cum
    esset conditoret
    creator,
    sola
    benignitale
    suafaclus
    est
    portiopopuli
    sui. Et est sensus : Conturbata
    (in-
    quil)
    sum
    propler
    subilam
    Evangelii prxdicationem,
    qux
    veluli velocssimx
    quadrigx,
    lolura subito
    mundum
    pervolavil.
    El bene banc
    prxdicationem I
    non
    currus,
    sed
    quadrigas appellat, quia Evangelii
    prxdicatio quatuor evangelistarum
    aucloriiale con-
    sistit,
    et
    quatuor Evangelia quasi quadrigx
    sunt
    Novi
    Teslamenli,
    cui
    prxsidet
    auriga ipse
    Chrislus
    temperans
    et
    disponens ipse
    cursum
    Evangeliorum.

    Revertere, revertere,
    Sunamitis. Voxesl Ec-
    clesix,
    Synagogam
    adfideminvilanlis :
    Revertere,
    revertere, Sunamitis. Revertere
    ,
    o
    Synagoga
    ab
    infidelilatead
    fidem,
    revertere abodio ad dileclio-
    nem. Sunamitis
    interpretatur captiva
    vel
    despecta.
    Taliserat
    Synagoga
    ante adventum
    Christi, captiva
    videlicet vinculo
    diaboli,
    et
    despecta
    a
    Deo, quia
    Christum ad salulem suam missura non
    cognovit.

    Revertere, revertere,
    ut inluearaur
    le,
    >id est ut
    pulchriludinem
    tux castilatis
    aspiciamus.
    C
    CAPUT VII.

    Quid
    videbisinSunamitenisi choroscastrorum?
    Vox est
    sponsi. Qui
    audiens invitari
    Synagogam
    a
    sponsa
    suaEcclesiaad
    fidem,
    dicit :
    Quid
    videbis
    in Sunamitenisi choroscastrorum? >Ac si diceret :
    Tu
    quidem
    o
    sponsa
    doles de
    perditione
    Synagogx,
    el
    quod
    tardeadfidem
    veniat,
    sedadest
    tempusquo
    converlatur,
    et lune nibil videbis inea nisi choros
    caslrorum,
    idest nisi charitatis concordiamel sla-
    bilerobur
    fidei, quopro
    defensionemex fidei
    pugna-
    bit. Namchori canenlium
    sunt,
    castra vero mili-
    tum
    pugnanlium.
    (nSunamite
    ergo
    chori castrorum
    videbunlur, quia
    conversa
    Synagoga
    et concorditer
    Christum
    prxdicabitcum Ecclesia,
    et
    pro
    fideChri-
    I
    sli
    usque
    admortem
    pugnabit.
    <
    Quampulchri
    sunt
    gressus
    tui! >Abhoc loco
    incipit sponsusexponere
    laudes
    sponsx
    sux. Et notandura
    quod
    a
    gressibus
    incipit ejus pulchriludinem texere,
    et in ore laudes
    ejus finit,
    sicut
    superius
    ab oculis
    coeperat.
    Hoc au-
    lemfecitvel ad
    pulchriludinem
    carminis
    variandam,
    vel etiam
    quia
    sic
    mysleriis aptissimum
    est.
    Quam
    pulchri (inquit)
    sunt
    gressus
    lui ! Vidil Ecclesiam
    non otiosein uno loco
    stautem,
    sedveloci
    prxdica-
    lione totummundum
    peragrantem, ideoque
    a
    gres-
    sibus
    coepit
    eamlaudare. Gressusenim
    Ecclesixsunt
    velox
    prxdicatio apostolorum, per quos
    in omnem
    terram
    Evangelium
    insonuit. In
    calceamentis,
    id
    \
    est in
    palrum prxcedentium exemplis.
    Calceamenta
    enimex mortuis fiunt animalibus. Et calceamenta
    Ecclesixsunt Patrum
    prxcedentium exempla, quibus
    gressus
    habet
    munitos, ut securius eumimitando et
    sine offensione
    gradialur.
    Filia
    principis.
    >Alia
    translalio,
    filiaAminadab >dicit. Aminadab
    (ut.
    su-
    perius
    dictum
    est) populi
    mei
    spontaneusdieitur, qui
    recte
    figuram
    Christi
    tenet;
    namEcclesiaet filiaest
    el
    sponsa. Filia, quia ejussanguine redempla, ejus
    baptismale regenerala
    :
    sponsa, quia
    dote
    Spirilu*
    sancli illi est
    conjuncla.
    J uncturx feminumtuorum
    sicut monilia
    qux
    fabricata sunt manu arlificis. i In
    feminibusvel in femoribus soletsacra
    Scriptu'a ge-
    nerationis
    propaginemdesignare. UndedeJ acoklegi-
    mus : Omnes animx
    qux egressx
    sunt defemore
    B
    J acob. Femina
    ergo
    Ecclesix sunt
    spiritualis gene-
    ralio credentis
    populi per
    verbum
    prxdicationis
    et
    lavacrum
    regenerationis.
    J uncturx feminumest con-
    junctio
    duorum
    populorum
    in una
    fide,
    judaici
    et
    gentilis.
    Et bene hx
    juncturx
    monilibus
    comparan-
    tur, quia
    fides
    utriusque populi
    maximein
    operibus
    raanifestalur. Nam<fidessine
    operibus
    morluaest.
    Fabricata autem sunt manu
    artificis,
    hoc est Dei
    omnipotenlis, cujus
    munerevirtus boni
    operis
    cre-
    dentibus iribuitur. Hicest ille
    arlifex,
    de
    quo
    Pau-
    "lus
    dicebat, quando
    memoriamAbrahx
    pal
    riarelise
    faciebat :
    Exspeclabat
    enim manenlem
    civilalem,
    cujus
    conditor et artifex Deusest.
    <Urabilicustuus crater
    lornalilis, nunquara
    indi-
    genspoculis.
    i Umbilicus
    frigidissimapars
    est cor-
    Z
    poris ,
    et ideo
    per
    umbilicum
    fragililatern
    nostrx
    mortalitatis debemus
    accipere.
    Craler vero est calix
    major,
    ansas bine inde habens. Umbilicus
    ergo
    Ec-
    clesix,
    crater est
    lornalilis, quia quanlo magis
    do-
    clores Ecclesix sux
    fragilitatis meminerint,
    lanlo
    magis
    verbo
    prxdicationis insistunt,
    ul
    eleemosynam
    verbi Dei
    prxbenles, ipsi
    misericordiama Deocon-
    sequanlur.
    Et benecrater lornalilis dicilur. Torno
    enimfacilius
    operamur, per quodsignificatur
    facili-
    tas
    erogandi
    verbum vel
    eleemosynam
    dandi. Non
    enim
    morose,
    nec hxsitando
    eleemosyna
    danda
    est,
    juxta quod
    Salomon dicit : <Nedixeris amico tuo:
    Vadeel
    revertere,
    cras dabo
    tibi,
    pum
    slatim
    possis
    dare.
    Quod
    eliam torno
    fit,noneget
    exlerius ad-
    hibita
    rgula
    vel
    linea,
    sed inerrate ex
    seipsoperfici-
    D
    tur. Umbilicus
    ergo
    Ecclesix crater est
    lornalilis,
    quiaquicunque
    vel
    prxdicat,
    vel
    eleemosynamdal,
    pro
    soladilectioneet
    supernx
    mercedis
    cxspectalionc
    hoc facere dbet. Nam
    quicunque
    vel
    prxdicat,
    vel
    proximis
    miseretur
    pro
    remuneralione
    lemporali
    vel
    laude,
    craler
    est,
    sed non lornatilis. Et hic craler
    nunquara indiget poculis, quia prxdicatoribus
    nun-
    quara
    deest
    prxdicatio
    verbi
    Dei, quia ipse quem
    prxdicant, pocula
    scientix et virtuleraconslantix il-
    lissubrainistrat. Undeet Psalmista: Dominusdabit
    verbum
    evangelizanlibus
    virtule raulla.
    Venter tuus sicut acervus tritici vallalus liliis.
    Eadem
    fragilitas qux per
    umbilicum
    designala
    si,
    ostenditur hoc loco
    per ventrem, quia
    venter nulla
    513 HAYM0N1SHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. SU
    ossiumdrmitale
    premilur.
    Bene
    ergo
    venter Eccte
    j
    sueacervo tritici
    comparatur, quia
    sancti
    quique
    quanto magis
    memoressunt snx
    fragililatis,
    eo stu-
    diosius ad
    proferendos
    bonorum
    operum
    fruclus
    insislunt. El recte non
    copiamtrilici,
    sedacervum
    tritici
    dicil,
    ut
    per
    hoc
    significet
    incrementa virtu-
    lum, qux
    veluti acervusab inferioribusad
    superiora
    crescendo conscendunl. Nam sicut acervus inferio-
    ribus Ista
    aroplitudine spatialur, superius
    vero
    qua-
    dambrevilate contrahilur et
    acuminatur,
    ila inEc-
    clesiamulti sunt
    qui indulgentius
    vivunt, pauci
    vero
    rai summx
    perfectioni
    insislunt. Plures eniminve-
    niuntur
    qui
    de bonis suis
    eleemosynam
    faciunt,
    quamqui
    sua
    pro
    Deo
    relinquuivt.
    Hic acervus liliis
    vallatus
    dieitur, quia
    sancti bona
    qux faciunt, pro
    desiderio
    supernx
    claritatis et candoris
    agunl.
    Nam1
    per
    liliacoelestisillaclaritas
    designatur.
    Potest etiara
    per
    venlrem Ecclesix divinitus fons
    baptismatis
    accipi, quo
    fidles innovamcreaturam
    regeneran-
    tur. Hic
    ergo
    venter acervo tritici vallato liliis com-
    paratur, quiaregenerati
    fonte
    baptismatis,
    docentur
    b nis insudare
    operibus,
    et ad intuendam
    supernae
    claritatis
    gloriamsemper
    inhiare.
    '
    Duouberatuasicut duohinnuli
    gemellicaprex.
    i
    Ubera
    Ecclesix,
    sicut
    jam superius
    dietum
    est,
    san-
    ctos doctores
    significant, qui parvulos quosque (hoc
    est, nuper
    inChristo
    regeneratos)
    laetc
    apertioris
    et
    facilioris doctrinx instruunt. Beneautemduoubera
    dicuntur, quia
    deduobus
    populis, judaico
    videlicetet
    gentili,
    fidles
    congregantur,
    et lact
    spirilualis
    do-
    clrinx aluntur. Hxc duo ubera sicut duo hinnuli
    '
    caprex gemelli
    esse dicuniur. Duohinnuli sunt duo
    Teslamenta, quibus
    eorunidemdoclorumomnis
    prx-
    dicatio
    subsistit, quorum
    Teslamenlorum unus est
    auctor et
    promulgator
    Christus, juxta quod
    Salomon
    dicit : Verba
    sapientiumquasi slimuli,
    el
    quasi
    clavi
    inallum
    defixi, qux
    data sunt a
    pastoreuno,
    Chrislo
    videlicet.
    Caprea
    enim recte Christum
    significat,
    quia
    et intuitu et velocitate cxleris animantibus
    prxeminel,
    et mundumest animal
    ungulam
    dividens
    et ruminans. Taies enimsunt membra
    Chrisli,
    do-
    ctores videlicet,
    intuitu scienlix
    insignes,
    et eavelo-
    cilale lerrena
    dfrentes, alque
    ad coelesliafesli-
    nantes. Dividens
    ungulam,
    id est habens boni et
    mali discretionem
    ;
    et
    ruminans,
    hoc est sedula
    memoria
    prxcepta
    Dei medilans.
    Collum tuum sicut lurris eburnea. >Doclores
    sancli,
    qui designanlur per ubera, ipsi designantur
    et
    per
    collum. Nam
    per
    arterias colli vox
    egreditur,
    et colli ministerio exteris membris vilalia alimenta
    rainistranlur. Sic sancti doctores el verba vitx
    po-
    pulis annuniiant,
    et alimento doctrinx coelestiseos
    nulriunt. Collum
    ergo
    Ecclesix turri ehurnex com-
    paratur, quia
    sancli doctores
    ejusdem
    Ecclesix el
    pulchriludinem
    et robur
    prxstant.
    Pulcbritudineni
    quidem, qux per
    candoremeboris
    designalur,
    caste
    cl sincre vivendo. Robur vero
    prxstant, qnod
    significalur per
    lurriiu,
    quando
    eamdemEcclesiam
    contra t nlationcs diaboli vel
    iinpelus
    hxreticoruin
    \
    muniunt. Oculi tui sicut
    piscinx
    in
    Hesebon,qu
    sunt in
    porta
    filix multi ludinis. Id
    esl, ipsi
    doclo-
    res, qui per
    collum
    designali sunt, designantur
    et
    per
    oculos.
    Ipsi
    enimoculi universo
    corpori
    Ecclesix
    provident,
    et iler
    quod ingredi debeant,
    ostendunt.
    Hi oculi Ecclesix
    comparantur piscinis
    Heseboniu
    porta civitatis, quia
    sancli doctores
    populos
    inChrr-
    slum credentes vitali lavacro
    abluunl,
    et salutaris
    doctrinx
    polu
    reficiunl. Filia aulem mulliludinis
    vocatur Hesebon
    juxta liiteram,
    ob multiludinem
    confluentiuminibi
    populorum.
    Sic et sancta Eccle-
    sia recte dieitur filia
    mulliludinis, quia
    numerosita-
    lera
    quotidie colligitgenlium.
    Hesebonauteminter-
    pretatur cingulum
    moeroris. Oculi
    ergo
    Eeclesix
    piscinis
    Hesebon
    comparantur, quia
    sancli docto-
    3
    res, neglectis
    caducis sxculi
    gaudiis, cingulo
    me-
    roris se
    constringunt, quia
    caste et sobrieviventes
    in hoc
    sxculo,
    et
    pro
    suis erralibus
    deflent, quale-
    nus in
    prxsenli lugentes,
    advera
    xternaque possint
    perveniregaudia.
    In
    porta
    aulemHesebonhx
    piscinx
    esse
    dicuniur, quia
    nullus Ecclesiam
    ingredi valet,
    nisi
    prius aqua baptismatis abluatur,
    et nisi fonte
    salutaris doclrinx
    potetur.
    Hoc etiam
    significabat
    labrum
    xneum, quod
    Salomon in
    porlicu templi
    posuerat,
    ul sacerdoles
    ingressuri templum,
    el ho
    slias
    immolaluri,
    ibi
    corpora
    abluerent.
    Nasus tuus sicut lurris
    Libani, qux respiert
    contra Damascum. >
    Quia
    naso fetores et bonos
    odores
    discernimus,
    recte
    per
    nasumEcclesix iiden
    sancli doclores
    inielligunlur. Ipsi
    enim
    sagaciter
    j
    discernere noverunt inter
    fragililalem
    calholicx fidei
    doctrinam et leliferum hxrelici
    corporis
    feiorem.
    Namet in divinis
    cliarismalibiis, qux per Spiriluis
    sanclumdistribuuntur,
    dicilur: Alii dalur
    per Spiri-
    tum discretio
    spirituum.
    Nasus
    ergo
    Ecclesix turri
    Libani
    comparatur, quia
    sancti doclores et summum
    locumin Ecclesia
    lenent,
    ac veluli inLibano monte
    consislunt,
    et dfendrait Ecclesiam a
    malignorum
    spirituum
    incursibus. Hxc lurris contra Damascum
    essedieitur. Damascus
    metropolis
    civilasesl
    Syrix,
    qux quondam
    conlra filios
    Isral,
    ulpote
    fortssimos
    el crudelissimos
    reges habens, dimicabat.
    Inlerpre-
    taur autem
    Damascus,
    sanguinis potus,
    vel san-
    guinis
    oculus. Ferunt ibi Abel
    interfectum, ideoque
    significatpotestates hujus sxculi, qux sanguinispo-
    tum
    siliunt,
    quiavoluptalibus
    et illecebris carnis et
    sanguinis
    deleclantur.
    Significat
    eliara aerias
    pote-
    states
    , qux
    animarum noslrarum cruorera siliunt.
    Conlra Damascum
    ergo
    est hxc
    lurris, quia
    hxc
    Ecclesia
    semper
    diaboloet membris
    illius,
    adjulorio
    Christi
    inunita,
    resistit.

    Caput
    tuumut Carmelus.
    Capul ergo
    Ecclesix
    principalitas
    mentis fidelium
    inlelligitur
    : namsicut
    capite
    membra
    reguntur cxlera,
    Hamente
    cogila-
    tiones
    disponuntur.
    Beneaulem
    caput
    Ecclesix Car-
    melo
    comparatur.
    Carmelus
    enim, qui
    et Carmel
    dicilur, interpretatur cognftio
    vel scichtia circumei-
    sionis.
    Ergo caput
    Ecclesix Carmelo
    assimilalur,
    quia
    novit circiimctsionem
    aliquando corporalitcr
    343
    ENARRAT10IN CANTICACANT1CORUM.
    546
    '
    celebralam, nuncse
    spiritualiler
    observare
    debere,
    juxtaquodProphela
    dicit : Circumcidimini Domino
    in cordibus vestris. Hanc sentenliam circumci-
    sionisnonhabuerunt
    J udxi, ideoquereprehenduntur
    a bealo
    Stephano prolomartyre
    dicente : Dura
    cerviceet incircumcisiscordibus et
    auribus, semper
    Spirilui
    sancto restitistis. In libro
    quoque Regum
    legilur quod
    EliasinmonteraCarmeli
    ascenderit,
    et
    ibi orando aridamterramcoelestibus
    pluviis irriga-
    veril, postlongam
    triumannorumelsemis siccitatem.
    Quxhistoriapulchram
    redolet
    allegoriam.
    Nain
    Elias,
    qui interpretatur
    Deus meus
    Dominus,
    Christum
    significat. Qui
    cumsit Deuset Dominusomniumet
    totius
    creaturx,
    specialiter suus,
    idest
    proprius,
    est
    Deuset DominusEcclesix. HicinCarmeluraascen-
    dit, quandoper gratiam
    suammentes fideliumsuo- i
    mm
    conscendit,
    el
    per
    eos arenti mundo
    gratiarum
    suarum
    pluvias
    tribuit. Recie
    ergo (ut
    diclum
    est)
    caput
    Ecclesix Carmelo monti
    comparatur, quia
    mens sanctorum conversatione sublimis
    est,
    et
    Christo in se ascensum
    prxbet per profeclura
    vir-
    lutum.
    Et
    comx
    capitis
    tui ut
    purpura rgis
    vincta ca-
    nalibus. Si
    per caput
    Ecclesix mens
    accipilur,
    per
    comas
    capitis cogilationes
    mentis debemusac-
    cipere, qux
    assiduedeilla
    prodeunt. Purpureus
    ve-
    ro
    color,
    qui sanguinis
    habet
    speciem, mysterium
    Dominicx
    passionis significat.
    J uxla liiteram
    quod
    .
    dicit,
    <
    purpura rgis
    vincta
    canalibus,

    significat
    lanam
    jam purpureo
    colore confectam et needum
    infila
    deduclam,
    sedadhuc in canalibus conslitu-
    (
    tara, quas
    Grxci tUtia.
    vocant,
    in
    quibus sanguis
    conchyliorum
    solet
    defluere,
    et lanamin
    purpureum
    vertere colorem.
    Mystice
    canales islx humilitatem
    sanctorum
    significant,
    in
    quibus
    xlerni
    rgis pur-
    pura lingitur,
    cura sancti
    quique
    humilitatem sui
    Redemploris iraitando,
    passionum-illius
    conformes
    fieri
    salagunt, quatenus
    in
    purpurx dignitatem
    ver-
    tantur
    ;
    id
    est, laborantes
    pro
    Christo,
    mereantur re-
    gnare
    cumChristo. Vinctaautem hxc
    purpura
    esse
    dicilur, quia
    sanclorum
    prxcordia
    fixa sunt et sta-
    bilita in timor et amore
    Redemploris sui,
    nec un-
    quam
    a charilate
    ejus separari possunt.

    Quampulchra
    es et
    quam dcora, charissima,
    in deliciis.
    Quam pulchra es,
    scilicet in
    fuie,
    et
    dcorain
    operalione,
    charissima in deliciis.
    Supra
    '
    diclumest deEcclesia: Pulchraul
    luna,
    eleclaut
    sol,
    terribilis ut castrorum acies ordinata
    ;
    >hic
    vero
    dieitur,
    <Pulchra et
    dcora,
    charissima in
    deliciis;
    >
    qux quasi
    contraria esse videntur. Nam
    ordinatara essevelut castrorum
    aciem,
    et essein
    deliciis,
    rpugnt, quia
    delicix forlitudinemmilitum
    soient enervare. Sedsancta Ecclesia
    utrumque agit.
    Ordinata est velut castrorum
    acies, quia
    inlidelibus
    bxreticis
    resislit,
    et
    malignosspiritus
    sua sancli-
    taie et
    perfectione
    lerret. Indeliciisetiam
    est, quia
    suavitatem
    supernx
    dulcedinisassidue
    palato
    mentis
    dgustai,
    et inter
    pressuras hujus
    sxculi illas adi-
    pisci
    desiderat et continue Hlissaliari. Unde me-
    A
    rilo illa
    qux
    talis
    est, sponso
    suo Christo charissi-
    ma esse dicilur.
    <Sialuratuaassimilataest
    palmx.
    t StaturaEccle-
    six est
    perfecla ejus
    rectiludo.
    Neque
    enimad vilia
    incurvatur,
    sedrecta el immnbilis
    persistit.
    Unde
    Psalmista
    exspectanlium
    vocedicebat: <
    Incurvatus
    sumet hurailiatus
    usquequaque.
    Et
    propheta
    sub
    specie
    Hierusalem
    peccanii
    animx de
    malignisspi-
    rilibus dicit :
    Quia
    humiliaverunt
    le,
    et dixerunl
    animx
    tux',
    Incurvare ut transeamus. >At conlra
    sancta Ecclesiarecta
    stat,
    nec
    unquam
    incurvari
    consentit,
    audiens ab
    Apostolo
    : <
    Vigilale,
    slale in
    fide,
    viriliter
    agiCe
    et
    confortamini,
    el omnia veslra
    incharitate fiant. >El DominusliliisIsral
    loquitur
    :

    Ego
    sumDominusDeus
    vester, qui eripi
    vosde
    B
    ergastulo ^E^yptiorum,
    ut incederelis recte.
    Sta-
    tura
    ergo
    Ecclesix
    palmx assimilalur, qux
    inom-
    nibus
    qux agit semper
    inmemoria
    supernam
    retinet
    remuneralionem. Palma enimvictricemornt ma-
    num,
    et ideo
    significat prxmium
    illud
    quod
    viclo-
    ribus sanclis in coelestibusesl dandum. <Et ubera
    tuabolris. >UberaEcclesix
    (ut superius
    dictum
    est)
    sunt doclores sancti, qui
    lact
    simplicis
    doclrinx
    regeneratos
    in Christo nulriunt. Sed hxc ubera
    bolris
    assimilanlur, quando
    iidemdoctores
    perfeclis
    perfecliora
    denuntiant,
    sicut
    Apostolus loquens
    simplicioribus,
    dicebat: Non
    polui
    vobis
    loqui
    tanquam spirilualibus
    ,
    sed
    tanquam
    carnalibus
    ;
    tanquam parvulis
    iii Christo lac
    polum
    vobis
    dedi,
    nonescain. >Ecceubera lactis
    plena. Qux
    ubera
    C
    inbolros sunt
    versa,
    cumdiceret : Nos
    prxdica-
    musChristumDei virtuiemet Dei
    sapientiam,
    et lo-
    quimur sapientiam
    inter
    perfectos.

    <
    Dixi,
    ascendant in
    palmam, apprhendant
    frti-
    ctus
    ejus.
    >Ul ostenderetur omnis hxc excellenlia
    et
    magniludo
    donorumEcclesix deDei
    gratia
    venire,
    inlroducitur idem
    sponsus
    dicens : <Ascendamin
    palmam.
    >
    Quasi
    diceret : Inde habes ubera ad nu-
    triendos
    parvulos,
    unde habes
    bolros,
    quibus per-
    feclioribus
    perfecliorem propines doclrinam, quia
    ego
    mea
    gratia
    inte
    ascendi,
    el hanctibi
    perfeetionem
    concessi.
    <Ascendam
    (inquil)
    in
    palmam.
    Palma
    Ecclesiam
    significat,
    vel etiamanimam
    cujuscunque
    fidelis, qui
    memor est Domini Dei sui
    qui
    dicit :
    Confidite, ego
    vici mundum.
    Ipsa quoque
    omnium
    D
    vitioramet
    iniquitalis
    victrix essstudet. Beneaulem
    in
    palmam
    hic ascndisse
    dicilur,
    cum
    superius
    in
    horlum descendisse
    legatur.
    Dixit enimEcclesia:
    Dileclusmeus descendit inhorlumsuum. >Idem
    est horlus
    quod
    el
    palma,
    videlicet una eadem-
    que
    Ecclesia. Sed in eam Dominus
    descendit,
    et
    adeamascendit. Descenditin
    eam, copiam
    sux
    gra-
    lix illi de coelestibusmitlendo
    ;
    ascendil ad
    illam,
    donasua in ea
    incrementando, eamque quibusdam
    profeclibus
    veluli
    quibusdamgradibus
    ad celsiora
    sublevando. Sedet hoc denalura
    palmx
    est scien-
    dum, quod
    in inferioribus
    aspera
    est,
    in
    superio-
    bus
    pulcberrima
    dcore foliorm et
    pulchritudine
    frucluuin. Sic et sancta Ecclesia in inferioribus
    347 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS. I.
    -
    COMMENT.BIBL. 548
    asperitatem
    laborumet
    passionum
    sustinet
    pro
    Clin

    sto: in
    superioribus vero,
    hocest in
    coelestibus,pul-
    chriludinemel suavilatem
    exspectat prxmiorum.
    Po-
    test et
    per palmam
    arbor Dominicx crucis
    exprimi,
    in
    quamRedemplor
    noster
    pro
    humani
    generis
    re-
    dempiioneascendit,
    et in
    qua
    hoslem humani
    gene-
    ris
    superavit.
    Ait
    ergo
    :
    Dixi,
    ascendamin
    pal-
    mam
    ;
    id
    est, per
    meos
    prophetas
    locutus
    sum,
    et
    promisi
    me ad
    passionem venturum,
    et meamEc-
    clesiam
    redempturum.

    Apprehendam(inquit)
    fru-
    clus
    ejus ;
    >idest fructus bonorum
    operum
    et la-
    borum, quibus
    Ecclesiadesudat reraunerando
    ;
    vel
    etiam secundum meum
    sensum, quo per palmam
    crux
    inlelligitur.

    Apprehendam
    fructus,
    id
    est,
    implelo iriumpho passionis,
    veniam ad
    gloriam
    r-
    surrections,
    el
    aposlolis
    meis
    spiritualia
    dona con-
    cdant. Et erant ubera tua sicul bolri vinex. >
    Hoc
    superius jam expositum
    esl : nam ubera Ec-
    clesix doclores sunt,
    cum
    parvulos simplici
    doclrina
    nulriunt;
    sed bolri vinex
    efiiciuntur,
    cum
    perfe-
    clioribus subiimia
    quxque
    annunliant. Nambeatus
    Paulus uno
    codemquetempore
    ubera et bolros ha-
    buit, quando
    de Chrislo
    loquens
    dixit :
    Quorum
    patres,
    et ex
    quibus
    Christus. >Ecce
    ubera,
    id est
    simplex
    de Christo
    prxdicatio.
    Sed hxc ubera in
    suavissimum et forlissimumvinum conversa
    sunt,
    cum
    subjunxit: Qui
    est Deusbenedictus insxcula.
    Et odor oris lui sicut malorum. Guttur tuum
    sicut vinum
    optimum.
    Os et odor
    Ecclesix,
    est
    prxsens ejus prxdicatio, qux
    fama vel
    scripio
    ad
    absentes
    ejus pervenit.
    Guttur vero est vox
    ipsa
    i
    prxdicaloris, qux
    in
    prxsenli
    auditur. Odor
    ergo
    oris Ecclesix odoribus malorum
    comparatur, quia
    ipsa
    fama
    prxdicationis plena
    est suavitaiis et
    gra-
    tix. Gutlur vero vino
    oplimo
    assimilalur,
    quia ipsa
    vox
    prxdicantium magnam
    in se virtulem audito-
    ribus ostendebat.
    Quod
    vero malorumodor in no-
    vitate
    est,
    vini vero in
    vetustate, significat prxdi-
    cationem Ecclesix et in sui
    novitate,
    et etiamin
    sui
    perfectione
    omnemhabere suavilatem et
    gra-
    tiam.
    Dignum
    dilectomeoad
    polandum, labiisque
    et denlibus illius ruminandura. VoxEcclesix est.
    Qux
    audiens se laudari a
    sponso, gratulabunda
    respondet: 'Dignum
    dilecto meo ad
    polandum.
    >
    Acsi diceret:
    Spons"6
    meus
    gutlur
    meum vino
    op-
    tirao
    comparavit,
    e.illudvinum
    dignum
    est ad
    po-
    landum
    ipso
    dilecto
    meo,
    hoc est
    prxdicatio
    evan-
    gelica, quam
    in ore meo
    posuit, per ipsum,
    et non
    per
    alium annuntiari dbet inmundo.
    Neque
    enim
    per
    aliumdecebat
    mysteriaregni
    coelestis
    prxdicari
    in
    mundo, quamper
    mcdialorem Dei et hominum.
    fctlarais
    (inquil)
    et denlibus illius ruminandura.
    Labiaet dents
    sponsi,
    ul
    supra
    diclum
    est,
    do-
    clores sancti sunl. Illud
    ergo
    vinum
    optimum
    ru-
    niinandumest labiis et denlibus
    sponsi, quia prx-
    dicatio
    evangelica
    a docloribus iraclaiida el
    expo-
    nenda est. Nec.absurdum
    est, quod
    cum vinum
    potetur,
    et non
    ruminetur,
    hic tamen dieitur labiis
    et denlibus niminandum
    , quod magis
    ad cibum
    A
    quam
    ad
    potumperlinet.
    Namsancti docloresvinum
    spirituale ruminant, quando prxcepla evangelica.
    diligenler exquirunl,
    et crebra medilatione inve-
    sligant alque
    invicemconfrant.
    .Ego
    dilecto
    meo,
    el ad me conversio
    ejus.
    >

    Ego
    dileclo
    meo,
    >
    subaudis
    obsequiumjustilix
    et
    devolionis
    impendo
    :
    illi,
    et non alteri fidemet ser-
    vitulemmeam
    promilto.

    Et admeconversio
    ejus,

    ut me in
    prxsenli
    inter labores et xrumnas
    hujus
    vitx
    tueatur,
    et in futuro ad
    gaudia
    viix coelestis
    inducat. Potest etiam hxc esse vox
    Synagogx
    ex
    persona
    sanctorum
    Palrum,
    adventumChristi desi-
    deranlium. Acsi diceret : Scio
    (inquit)
    illum
    sp'tri-
    tuali
    prxsentia
    mihi
    semper adesse,
    et ideo
    ego
    dilecto meo omni devotione famulari
    cupio,
    sed
    B
    tandemad meconversio
    ejus,

    quiaoplo
    ut tan-
    dem,
    sicut
    promisit,
    inmeasubstanliamihi
    appareat.
    Namdixerat
    suprasponsus:
    Ascendamin
    palmam;
    id
    est, promiserat
    se in carne venturum
    ,
    et
    pro
    humano
    gnre passurum,
    et inde
    gratulabunda
    dicebat,

    Ego
    dileclo
    meo,
    et ad me fit conversio
    ejus;
    id
    est,
    credo illum borainem
    venturum,
    et in mea subslantia hominemmundo manifeslan-
    dum.

    Veni,
    dilecte
    mi, egrediamur
    in
    agrum,
    com-
    moremur in villis. >
    Ejusdem Synagogx
    vox
    est,

    Veni,
    dilecle
    mi,
    >id
    est, appare per assumplum
    hominem. Taie est et illud
    Psalmistx,
    Excita
    potentiam
    tuamet veni
    ;
    >et
    Isaix,
    <Ulinamdirura-
    peres coelos,
    et venires. >
    Egrediamur
    in
    agrum.

    GAger,
    mundus isie est.
    Egrediamur (inquil)
    in
    agrum,
    >id
    est, prxdicemus
    mundo.
    Commoreraur
    in
    villis,
    >hoc
    esl, ipsisquoquepaganis
    fidemtuam
    annunliemus. Nemo nescit
    paganos
    a villa
    dictos,
    quia Trctyof Grxce,
    villadieitur Latine. Inde
    pagani
    dicli, quialonge
    sunt a civilate Dei. Potest el vox
    Ecclesix esse,

    Veni,
    dilecte mi. Ac si diceret :
    J am
    myslerio
    ascensionis
    assumptum
    hominemad
    coelos
    sublevasti,
    sed
    veni,,
    divinx
    majestalis prx-
    sentia me
    sxpius
    visitando. <
    Egrediamur
    in
    agrum.
    Eodemsensu
    quo
    et
    superius,
    Prxdicemus tux in-
    carnations fidemmundo. Coramoremur in
    villis;

    id
    est,
    etiam
    ignorantibus
    te
    paganis
    tuamfideman-
    nuntieraus,
    nec in
    transitu,
    sed coramoremur
    ibi,
    donecillosex
    paganis
    catholicos,
    ex alienis libi
    pro-
    p prios
    faciamus.
    <
    Mane
    surgamus
    ad vineas. >Maneexorlus est
    novx
    gralix, quando videlicet,
    transeunlibus tene-
    bris
    infidelitalis,
    Evangelium
    mundo
    coepilprxdicari.
    Videamussi floruil vinea. Hoc
    est, inspiciamus-
    Ecclesiam,
    si
    jam prima
    fidei rudiraeula
    suscepit.
    Si flores fructus
    parturiunl.
    >
    Inspiciamus
    etiam
    si flores
    parluriunt
    fruetum,
    id
    est,
    si illi
    qui jam
    in.
    Chrislum
    crediderunt,
    idonei sunt adbene
    operan-
    dum. Namfloresemiltit
    Ecclesia,
    cum
    primuin
    fid-
    les ad fidemveniunt. Flores verofructus
    parluriunt,
    cum
    jam ipsa
    fide et dileclione bene
    operatur,'
    ne-
    ipsa
    fidesoliosa
    sit,
    vel mortua sine
    operibus; nam,
    ut J acobus
    dicit,
    fidessine
    operibus
    mortua est. >
    kl9 ENARRATIOIN CANTICACANTICORUM. 5S0
    i Si floruerunl mala
    punica.
    Mala
    punica(ut
    su- A
    ira dictnm
    esl)
    rubicundumvel
    sanguineura
    habent
    :orticem,
    et ideo
    significant passionemDomini,
    vel
    nembrorum
    ipsius.
    Dicit
    ergo,
    Si floruerunl mala
    liraica,
    >
    hoc
    est,
    si sancti
    qui jam
    fideet
    opre
    lerfecti
    sunt,
    idonei eliam sint imitari
    passionem
    Christiet
    pati pro
    illo. Mala
    punica
    eranl illi
    quibus
    iposlolus
    dicebat : <
    Vobis datum est non solum
    rasse,
    verumeliamut
    pro
    illo
    paliamini.
    Ibi dabo
    ibi ubera mea. UberaEcclesix doctores
    sunt, qui
    ideles
    priraum
    ad fidemerudiunt. Cum
    (inquil)
    ad
    ineas
    exierimus,
    ibi dabo
    tibi,
    o
    sponse,
    ubera
    nea
    ,
    hoc est libi filios
    generabo.
    Unde adhuc
    ubdilur:

    Mandragorx
    dederunt odoremin
    portis
    nostris. >
    iandragora
    herbaesl
    aromatica, cujus
    radix simi-
    I
    itudinembabet humani
    corporis.
    Poma
    ejus optinii
    uni
    odoris,
    in simililudinera
    porai
    Maliani
    ,
    quod
    osiri lerrx malumvocant. Hxc herba rbus medi-
    inalibus
    aplissima
    est. Namferunt eos
    qui
    incom-
    iodo
    vigiliarumlaborant,
    baustu
    hujus pomi
    rele-
    ari,
    et
    posse
    doraiire. Itemferunt eos
    qui
    obcuram
    ecandi
    sunt,
    si exteriorem
    hujus pomi
    corticem
    iberinl, non senlire seciionemvel adustionemb.
    J ux
    omniasi
    quismysticedisquirere voluerit, spi-
    ilualessensusetEcclesix
    convenientesibi invcniel.
    >icit
    ergo,
    <
    Mandragorx
    dederunt odoremin
    portis
    ostris. >
    Portx Ecclesix sunt
    aposloli
    et eorum
    uccessores, quia
    nemocivitatemDei
    (id
    est Eccle^
    iam) intrat,
    nisi
    per
    sanctos doclores
    aqua
    baptis-
    latis
    regeneralus
    el vilali doclrina inslructus fuerit.
    lehis
    portis
    Psalmista dicebat : <
    Diligit
    Dominus
    ortas Sion
    super
    omnia labernacula J acob. Man-
    ragorx
    autem
    fragranliara
    virtulura
    dsignant.
    In
    ortis
    ergo
    Ecclesix
    mandragorx
    odorem
    dederunt,
    uando
    aposloli
    vel successores eorumfamara sua-
    issimx
    opinionis
    et odoremvirlulum
    longelateque
    parserunt. Ideoque
    invitt
    sponsum
    suumut
    veniat,
    uia
    jam
    nomen
    ejus longe lateque per apostolos
    nnunlialur,
    et odor
    prxdicationis
    Christi
    longe
    ileque dispergitur.
    Omnia
    poma
    nova et
    vlera,
    ilecle
    mi,
    servavi tibi. Id
    est, prxcepta
    vel
    pro-
    H9saVeteris Teslamenti et Novi servavi
    tibi, o
    Rectemi. Sciebat enimomnia
    qux
    inVeieri Tesla-
    ento annunliata
    sunt,
    non nisi
    per
    Christumet in
    bristo
    possecompleri. Ideoque dicebat,
    Tibi ser-
    avi
    poma
    novael
    vlera,
    hoc
    est,
    te
    exspecto,
    ut
    er te
    impleantur
    in NovoTestamenlo
    qux prxdicta
    unt inVeteri. Undeet in
    passione
    sua
    jampendens
    A
    cruce,
    cum
    guslasset acetum,
    dixit : Consumma-
    umest. Et
    post
    resurrectionem
    apostolis
    : Necesse
    st
    impleri
    omnia
    qux scripla
    sunt in
    lege
    et
    pro-
    hetis et
    psalmis
    deme. Possunt eliam
    poma
    nova

    Poma MatianaRomx maximo in honore


    fuisse,
    dvectae
    quodampago,
    in
    Alpibus
    silo
    propeAqui-
    eiam,
    testatur Aihenxus lib.
    m,
    cap.
    7. Et hinc
    nemorantur veleribus non
    semei.,
    ut Columellx
    ibro
    v,
    cap. 10,19,
    et Macrob. lib.
    ,
    cap. 15,
    ubi
    lediversis malorumet
    pirorum
    generibus agit;
    ea-
    |ue
    a Caio vel Cneo Matio nomen habere indicat
    A
    et vlera
    juslorum personx intelligi, qui
    vel in
    Veieri vel in NovoTestamento fuerunt. Dicit
    ergo
    Ecclesia,
    Servavi libi novaet
    vlera,
    id
    est, justos
    qui
    inVeteri Testamento
    prxcesserunt,
    vel inNovo
    subseculi
    sunl,
    tibi
    servavi,
    ut
    per
    le laborumsuo-
    rum
    prxmia perciperent.
    Nullusenim
    justorum
    re-
    giram
    coeloruminlrare
    valuit,
    nisi
    per
    Christum;
    quiaipseprimus ascendit,
    et
    sequentibus
    suis mem-
    bris coelum
    aperuit.
    CAPUT VIII.
    <
    Quis
    mihi dei te fralremmeum
    sugentem
    ubera
    matris mex ? Ex his verbis
    intelligi
    tur totum hoc
    carraen divinum esse et
    spirituale,
    et nihil in se
    quod juxta
    liiteram
    intelligi possit,
    habere.
    Qux
    B enim
    unquam
    amatrix hoc
    optavit
    ut is
    quemdiligit,
    parvulus efliciatur,
    et
    ejus fraler,
    et in infanlent
    versus
    sugat
    ubera matris sux? Est
    ergo
    vox illius
    Ecclesix, qux
    adventum Chrisli
    prxcessil, quam
    Synagogam (
    id est
    congregaiionera) appellaraus.

    Quis
    (inquit)
    mihi det te fralremmeum
    sugenlem
    ubera matris mex? >El esl
    sensus,
    Tu
    qui
    modoes
    in sinu
    Patris, quis
    det ut
    homo~efliciaris,
    et
    parti-
    ceps
    ac consors raex
    nalurx
    exsisiens,
    fraler meus
    appelions
    ? Nam
    ipse
    sefralrem
    apostolorum
    vocare
    dignatus est,
    dicens
    per
    Psalraistara: <
    Narrabo no-
    men tuum
    fratribus meis. >Et
    post resurrectionem
    mulieribus,
    <
    lie, inquit,
    nunliale fratribus meis. >

    Sugentem
    ubera mairis
    mex,

    inquit,
    hoc
    esl,
    implentem
    omnia
    qux
    nalurx humaine
    conveniunl,
    C
    excepto peccato.
    Nam
    mater
    Synagogx
    in hoc loco
    ipsa
    humana nalura
    inlelligilur,
    de
    qua ipsa Sy-
    nagoga
    exorla est.
    Sugenlem(inquil)
    ubera matris
    ,
    mex,
    id
    est, susiinentem omnia
    qux
    humana:
    fragilitati competunt.
    Ut inveniam te foris. Hoc
    est,
    ut hominem factura in
    aperlo
    videam.
    Quasi
    . enimintus erat
    Deus,
    cum
    jam
    in sinu
    majestalis
    t
    paternx laleret,
    sed foris inventus
    est, quando
    i
    homo facius sobolemvilemse hominibus
    prxbuil,
    ;
    et
    incomprehensibilis
    voluit
    comprehendi.
    Et deo-
    sculer te. Et deosculer
    te, inquil,
    id
    est,
    mani-
    festa te
    aspiciam visione, quem
    nunc tantum in
    )
    fidei teneo
    osculo,
    quod
    initio
    hujus carminis
    optavit,
    dicens : Oseuletur me osculo
    orisi
    sui,

    j
    id
    est, per
    semelipsumjam
    veniat ut mihi
    appa-
    .
    "
    reat.
    Quasi
    enim
    per prophetas
    osculabaur
    Ec-
    l
    clesiam
    dileclus,
    cum
    adventum suum
    per
    eos
    a Tepromitteret. Optt ergo
    ut
    per seipsum veniens
    s
    illam
    oseuletur,
    hoc esl in carne sua
    prxsentiam
    exhibeat. <Et
    jam
    menemo
    despiciat.

    Quasi enim
    s despecta
    erat ante
    Synagoga quam
    Christus veni-
    ret, quia jam legalibus
    observaiionilius dedi
    ta, sub
    a
    typo
    et
    figura,
    et non in veritate adventum
    Chrisli
    :,
    Plinius lib.
    xv,
    cap. 14; quem
    ex
    equestri ordine,
    Augusli amicum,
    et arbonim
    serendarumstudiosis-
    c simumfuissetradit lib.
    xn, cap.
    2. EDIT.
    J ;
    b
    EXhis
    patel,
    ut tradunt etiam
    alii,
    jam
    medio
    )i xvo
    cbirurgos
    in
    exseclione rnembroruravel cau-
    i- Icri salionc vulnerum somniferis
    plaularum
    succis,
    u
    patientera sopire solitos,
    sic dolorisinscium. .Enir.
    Sol HAYMOMSHALBERSTAT.
    EPISC. OPP. PARS 1.
    -
    COMMENT.BUiL. 55!
    prxdicabat.
    At
    postquam
    J sus
    apparuit,
    et adven- J
    tus sui
    gratia
    mundumlustravit,
    jam
    nemo
    despexit
    eam, quinimo
    terribilis ut castrorum acies hostibus
    suis
    fuit, quia per
    universum mundum Christum
    prxdicavit,
    el mundanum
    imperium
    sibi subdidit.
    Nec mirum
    videri
    dbet si nunc Ecclesiam
    Syna-
    gogam
    dicimus. Una est enim Ecclesia in
    prxce-
    dentibus et in
    sequentibusPalribus.

    Apprehendam
    te,
    et ducamte in domum
    matris
    mex. O
    dilecte,
    per
    fidemet charitatem libi ad-
    hxrendo,
    ducamle in domummatris mex. Mater
    Ecclesix,
    hoc lococoelestisHierusalem
    intelligittir,
    de
    qua
    Paulus dicit : Illa autem
    qux
    sursum est
    Hierusalem,
    libraest, qux
    estmater nostra.
    Ducam
    te
    (inquil)
    in
    domum
    matris
    mex,
    id
    est, prosequar
    te revertenlem in
    coelum,
    post
    actumincarnations
    1
    tux et
    passionis mysterium.
    Ducamautem
    le,
    in-
    quil, pro
    eo
    quod est,
    deducamet
    prosequar, quia
    ascendentein Dominum in coelos
    apostoli
    oculis
    deduxerunl,
    et
    quousque
    eum nubes
    suscepit, pio
    aspeclu proseculi sunt,
    donec
    angeli
    assistentes
    dixerunt : Viri
    Galilxi, quid
    stalis
    aspicientes
    in
    coelum? Hic J sus
    qui assumptus
    est a vobis in
    coelum,
    sicveniet
    quemadmodura
    vidistis eum eun
    tem in coelum. <Ibi me docebis. Hocad
    supe-
    riora
    refertur,
    ubi dicilur : Inveniam le foris.
    Cum
    (inquil)
    le foris
    invenero,
    hoc
    est,
    cumte in
    assumpla
    carne
    aspexero ,
    ibi docebis
    me, quia
    ad omnia
    qux iulerrogare voluero, respondebis.
    Nam
    ssepe
    eliamvolentes
    inlerrog'are apostolos
    Do-
    minus
    prxveniebat, eosque
    inslruebat. Polest et ad
    I
    hunelocum
    jungi,
    ubi dicil : Ducamle in domum
    matris
    mex,
    ibi me docebis. Cum
    (inquil)
    coelo
    recepius fueris,
    et me
    quoque
    in coelumlecumas-
    sumpseris,
    ibi me
    docebis,
    et in omnemveillaient
    induces, quod impossibile
    est homini in
    prxsinli
    vita
    posse conseqni ;
    hinc est
    quod
    Dominus re-
    promitlit apostolis,
    dicens: Venit
    hora,
    cum
    jam
    non in
    proverbiis loquar vobis,
    sed
    palam
    dePaire
    annunliabo vobis. >
    Ergo
    ibi nie
    docebis,
    id
    est,
    te
    et Palrem mihi
    aperla
    visione
    revelabis,
    hoc
    est,
    divinitalem tuam mihi facie ad faciem ostendes.
    Et dabo tibi
    poculum
    ex vino condilo. Per vi-
    num fervor charitatis et dileclionis
    intelligilur.
    Dabo
    (inquil)
    tibi
    vinum,
    hoc
    est,
    ostendam
    quam
    ferventissima charilate te
    diligam.
    Et hoc vinum
    non
    simplex erit,
    sed
    condilum,
    bonisvidelicet
    ope-
    ribus et virtutibus. Nam amor
    Dei,
    sicut beatus
    Gregorius
    dicit,
    nunquara
    est
    otiosus, operalur
    ma-
    gna
    si est. Si enim
    operari renuit,
    amor non est.
    Vinumenim condilumesl dilectio cum
    operatione.
    Undeet Dominusin
    Evangelio
    : Si
    quisdiligitme,
    sermonem meum servabit. Probalio dilectionis
    cxhibilio est
    operis.
    Et rauslummalorum
    grana-
    tommmeorum. Malum
    granalum
    idem est
    quod
    el malum Punicum. Dicilur autem malum
    grana-
    lum
    ,
    eo
    quod
    mullitudine
    granorum
    sit
    plnum.
    Malum
    Punicum,
    eo
    quod
    in
    Africa
    plurimum
    abondt-
    Punicaenim
    ipsa
    est Africa. Habet aulem
    \.
    corticem
    sanguinei
    coloris,
    et ideo
    (ut sxpe
    dictun
    est) figurant
    tenet Dominicx
    passionis.
    Muslusenin
    malorum
    granalorum
    est dilectio sanclorum mar
    tyruro, qui
    iutantum Deum
    dilexerunt,
    ut
    pro
    ilfc
    mori non dubilarent. El bene mustum
    dicilur,
    noi
    aliud
    quodlibet poculum
    , quia
    mustum fervenlis-
    simum
    est,
    ita ut in nimio fervore omnemsordeu
    ex se
    excoquat
    et
    purget.
    Dabit
    ergo
    Ecclesiadi
    lecto mustum
    granatorum
    suorum,
    id
    est,,
    ostende
    in
    passiouibus
    sanclorum
    martyrum quanta
    chari
    late Chrislus
    diligatur.
    Lxva
    ejus
    sub
    capite meo,
    et dextera illiu
    araplexabitur
    me. Per lxvara
    (ut
    beatus Gre
    gorius dicil)
    omnia
    prospra prxsenlis
    vilx acei
    piunlur; per
    dexleram vero futura beata vita ii
    I)coelis
    accipilur.
    Lxvara
    ergo sponsi
    Ecclesia sui
    capile
    habet et dexiera
    ejus
    illam
    amplexatur
    quia quxcunque prospra prxsenlis
    sxculi blan
    diunlur, pro
    nihilo
    dputt,
    cuncla
    qux temporalit
    arrident
    despicit ;
    et dumad solain
    supernx
    beali
    ludinis visionem
    tendit,
    illamsolummodo
    amplexar
    desideral.

    Adjuro vos,
    filix
    Hierusalem,
    ne
    susciletis,
    ne
    que evigilare
    faciatis dilectam donec
    ipsa
    velit.
    Habet Ecclesia
    quosdam
    in se
    qui baptismo
    Chris)
    sunt
    renati,
    et nomine Chrislianilatis
    tilulati,
    mo
    ribus tamen et conversatione sxculo
    servirait,
    e
    Ecclesiam suavissima
    sopitam quite inquielare
    atque
    ad
    perferendos
    tumultus excilare nituntur
    Hi
    ergo propter gratiam raysteriorum Christi, quf
    C
    perceperunt,
    filix Hierusalem
    appellanlur
    in ho
    loco,
    cum lamen
    moribus contraria
    aganl.
    Et ad
    jurt
    eos
    sponsus
    ne suscitent vel
    evigilare
    facian
    dilectam,
    hoc
    est,
    ne illam in somno dulcissime
    quielis positam,
    hoc
    est,
    in
    contemplalione
    su
    Conditoris sua
    inquieludine excitent,
    et ad sollici
    tudines et curas sxculi
    evigilare compellant.
    <Do
    nec
    ipsa
    velit
    ;
    hoc
    est,
    donec
    peraclo
    oflicii
    debilx
    servitutis, qua
    in
    psalmis, hymnis,
    e
    canlibus
    spiritualibus
    Deo
    famulalur, admoneatu
    ilerum cura
    corporex fragililalis
    ad usum sxcul
    redire.

    Qux
    est ista
    qux
    ascendit de
    deserto,
    delicH
    affluais,
    iunixa
    super
    dileelummeum?Vox
    Syna
    gogx,
    admirantis Ecclesiamde
    genlibus
    congrega
    "
    lam.
    Qux est, inquit,
    id est
    qualis est,
    quanl
    merili, qux
    ascendit de deserto? Derelicta eniu
    fuerat a Deo
    per
    idololatriara et veritalis
    ignoran
    liant. Asccndebal
    ergo
    virlutum
    gradibus
    dedeserto
    hoc est de errore
    inlidelitalis,
    in
    quo
    ad
    tempus
    de
    relicta fuerat. Deliciis
    affluons,
    >idest virlutibu
    abundans. Innixa
    (inquil) super
    dileelum
    meum,
    idest,
    fiducialiter
    agens
    in
    Christo,
    et omnes vir
    tuies suas et cunctabona ad
    ejus gratiam
    referens
    seiebat se nihil suis viribus boni
    implere posse
    ideoque
    cum
    Aposlolo
    dicens: <Gralia Dei sumii
    quod
    sum. >Et notandura
    quoddicit, Super
    dilectun
    meum. Nam
    Synagoga
    solara
    puiabat
    se haber
    cognitionem
    Dei,
    cxleris
    genlibus
    in
    ignorant!
    >5S ENARRATIOIN CANTICACANTICORUM. J S4
    leslitutis. Nolus
    enim,
    ut ait
    Psalmista,
    <
    inJ udxs
    )eus,
    inIsral
    magnum
    nomen
    ejus.
    >Sed iia rai-
    anti
    respondet Synagogx ipsius sponsus
    et dilectus
    |uod sequilur.
    <Subarboremalosusci lavi le. Arborera
    malum,
    xucemDominicain debemus
    accipere,
    de
    qua
    ar-
    tore suscilala esl
    Synagoga, quia ipsa
    a
    prxvari-
    alione
    originalispeccati
    et
    potestate
    diaboli
    per
    rucem Chrisli
    redemplaest,
    ibi suscilala est
    qux
    >eccatisraortua erat. Et bene arborent mali dicit.
    Nam,
    ut
    supra
    diclum
    est,
    huic arbori Christum
    omparavit,
    dicens : Sicut maluminter
    ligna
    silva-
    um,
    sic dilectus meus inter filios. <Ibi
    corrupta
    ;stmater
    tua,
    ibi violataest
    genitrix
    tua. Mairem
    st
    genitricem Synagogx, majorem
    et
    principalio-
    em
    J udaicxplebis patremdicit, quales
    erant Scribx
    H
    Pharisxi, qui
    Christum Pilato
    tradiderunt, qui
    eliquamplebemtanquam
    mater et
    genitrix regere
    iebebant et
    erudire,
    et
    quales
    erant illi
    qui
    sua-
    lenlibus illis
    principibus, improbe
    acelamabant :
    i
    Crucilige, crucifige
    eura. Hxc
    ergo
    mater
    Syna-
    gogx
    sub arbore malo
    corrupta
    est et
    violata,
    quando
    se
    suosque posteras
    crudeli maledictione
    constrinxit,
    dicens :
    Sanguis ejus super
    nos et
    super
    filiosnoslros
    ;
    >'namet isti subcruce Chrisli
    srant,
    licet non fideet
    devotione,
    tamen crudeles
    rindicix sibi el suis
    posleris imprecalione.
    Pone me ut
    signaculum super
    cor
    tuum,
    ut
    signacuhimsuper
    biachium tuum.
    Quia( inquit)
    subarbore malo suscilavi
    te,
    hoc
    est, quia pas-
    sionemeaincrucete
    redemi, pone
    nieut
    signaculum
    super
    cor
    tuum,
    hoc
    est,
    habeto me
    semper
    in me-
    moria,
    et neobliviscaris
    mei, quantapro
    tua sainte
    pertulerim.
    Pone me
    (inquk)
    ut
    signaculumsuper
    cor tuum
    per
    fidem, pone
    meut
    signaculum super
    cor tuum
    per dignamoperationem.
    Namet nos
    quan-
    do
    aliquid
    inmemoria habere
    volumus,
    signaculum
    digilo
    vel brchio
    iroponeresolemus,
    ut illo admo-
    nili, illius rei
    cujus
    curant habemus recorderaur.
    Et nosut
    signaculumsuper
    cor el brachium Chri-
    stum
    ponere
    debemus,
    ut
    ejus
    memoriam
    semper
    habeamus,
    el ul recteinillum
    credentes,
    fidem
    ipsam
    bonis
    operibus
    exornemus.
    Quod
    si
    fecerimus, ipse
    quoque
    nosvelut
    signaculumassumet,
    et nostri re-
    cbrdabitur, juxla quod
    Zorobabel duci J udxx re-
    promiltit
    : Et
    ponam
    le sicut
    signaculum
    incon-
    spectu
    meo. Namsi nos beneficorum
    ejus
    obliti
    fuerimus,
    nec ei
    dignas graliarum
    actioncs reiule-
    imus, ipse quoque
    nostri
    obliviscelur,
    sicut de
    impiorege
    J echoniafilioJ oachimdieitur : <Si fuerit
    annulus dexter inmanu
    mea,
    indeevellameum. >
    <
    Quia
    forlisest ut mors
    dilectio,
    dura ut inferus
    xmulatio. Dilectio Chrisli forlis est ut mors.
    Sicut enimmorsanimama
    corporespart,
    et
    jam
    nihil
    concupiscere,
    nihil in
    prxsenli
    vita hoinini
    licel
    ambire,
    ita dilectioChrisli
    quem
    vere
    perva-
    serit,
    lotirai huicsxculo morlificat,
    et
    quasi
    insen-
    sibilem
    reddit,
    solumquepro
    Christo
    vivais,
    mundo
    morluusest. Idemsensus est curadicit : Duraut
    A
    inferus xmulatio. Nam si. ut infernus eos
    quos
    seinol
    recipit nunquam rcsliiuit,
    sed
    semper
    re-
    tinet,
    ita verus Christi amor
    quem
    semei
    acceperit,
    nunquam
    dimillit
    ;
    unde
    Apostolus
    dicit :
    Quis
    nos
    separbit
    a charitate Chrisli? tribulatio? an an-
    gustia?
    an
    perseculio
    ?an fams?an nuditas? an
    periculum?
    an
    gladius
    ?>Sedet dilectioChrisli hoc
    loco
    potest accipi, cujus
    dilectioforlis fuitul
    mors,
    quia
    in tantumdilexit
    nos,
    ut
    pro
    nobis immorlalis
    mortem
    susciperet.
    Dura fuit xmulatio
    ejus
    ut in-
    ferus, quia
    inferus nescit misereri aut a
    poenis
    mi-
    serorum
    miligaii,
    sic et Christi dilectio non
    potuit
    a misericordia cessare,
    aut ullis
    improhitalihus
    persecuiorum
    reraoveri ab amore humani
    generis.
    Quidam
    hoc
    quod
    dicilur,
    <Dura est ut inferus
    B
    xmulatio,
    ad
    Synagogam proprie
    rfrant, qux
    gentes
    xmulabatur, et invidebal saluti eorum. Monet
    ergo
    Christus hoc
    dicens,
    ut ab invidia
    cesset,
    et
    saluti Ecclesix
    congaudeat.

    Lampades ejus,
    lam-
    pades ignis atque
    flammarum. Id
    est,
    dileclionis
    lampades
    sunt
    lampades ignis atque
    flammarum.
    Lampades
    dileclionis
    prxcordia
    sunt
    sanclorum,
    in
    quibus
    veluli invasis dilectio habitat. Hx
    ergo
    lampades, lampadesquidem
    sunt
    ignis, quia
    incorde
    ardent
    per
    araorem
    ; lampades
    vero
    flammarum,
    qiria
    exlerius lucent
    per operationem.

    Aqux"
    multx non
    poterunt exslinguere
    chari-
    tatem,
    nec flumina obruent illam. >
    Aqux
    et flu-
    mina sunt violentx
    persecuiorumrainx,
    vel eliasn
    blandimenta, quibus
    sanctos acharitate
    Deiseparare
    C
    nituniur. De
    quibus
    Dominusin
    Evangeliodicit,
    de
    viro
    qui
    xdificavil domum suam
    supra pelram
    :

    Vcnerunlflumina,
    flaverunt
    venti,
    etimpegerunt
    in
    domum
    illam,et
    noncecidil : fundataenimerat su-
    prapertram.

    Aquxergo
    multxnon
    poterunt
    exslin-
    guerecharitatem,

    quia
    nulla
    tribulatio,
    nulla
    angustia
    sanctos acharitate
    Deiseparare
    valebit. Sidederit
    homoomnemsubstanliamdoinussux
    prodileclione,
    quasi
    nihil
    despicieteam.
    >Hic versiculus non
    eget
    exposilione.
    Namnullius mundi
    subslanlix,
    nullx
    opescomparalione
    dileclionis
    aliquid
    sunt.
    Lcgimus
    quidem
    sanctossua
    dimisissepro
    amore
    Christi,
    sed
    tamennihil sibi videbantur
    dimilterq
    in
    compara-
    lionecharitatis
    Christi, quem
    amabant. Unde
    Apo-
    stoluscumnon solum lerrenam
    substanliam,
    sed
    et
    palernas
    tradiliones dimitteret
    pro Chrislo,
    di-
    cebat : Hxc omnia conlemnoet arbitrer ut ster-
    cora,
    ut Chrislum
    lucrifaciam,
    id
    est,
    ut amorem
    illius
    acquirain.
    Soror nostra
    parva esl,
    et ubera non habet.
    Quid
    faciemus sorori nostrx in die
    quando
    albr-
    quenda
    est? Vox dilecli
    Synagogam alloqucnlis
    pro
    Ecclesia
    gentium.
    Soror
    nostra,
    >
    inquit,
    id
    est
    genlium
    Ecclesia,

    parva est,
    et ubra non
    habet;
    >et
    magna dignalione
    communicalo cum
    Synagoga
    nomine
    dicit,
    Soror nestra :
    quia
    enimexJ udxis carnem
    assumpsit,
    ideosit
    quasi Sy-
    nagogxconteraperat
    et
    exa;quat.
    Parva .rst
    (inquil)
    SOrorrrosll'il. S!~nt
    alicujus
    liomini3ritas ileseri-
    555 HAYMONISHALBERSTAT.EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 55'
    bitur,
    sic et xtas describilur Ecclesix. Parva enim
    .
    erat Ecclesia adhuc de
    genlibus congregata,
    sub
    ipsis
    Domini et
    apostolorum lemporibus, quia
    et
    parvitate
    credentium
    parvaexsislebai;
    et ubera nee-
    dum
    babebat,
    id est
    neqnaquam prxdicando spi-
    riluaes Deofilios
    generare
    valebat. Dicit
    ergoquasi
    consiliuni
    Synagogx requirens,

    Quid
    faciemusso-
    rori nostra; indie
    quandoalloquenda
    est? Allocutio
    Ecclesix est velcumintrinsecus occulta
    inspiratione,
    vel exterius
    aperia prxdicalione
    admonet Deus ani-
    mam
    cujusque
    fidelis. Et est sensus :
    Quando per
    apostolos
    meos
    alloquar
    Ecclesiamde
    genlibus
    con-
    gregatam, quid
    faciemus?
    quomodo
    illi
    prxcepta
    coelesliacorarailleinus? Ulrumvidelicetrainima
    qux-
    que prxcepta
    illi
    commitleraus,
    an
    quomajor
    ef-
    ficiatur, perfectiora
    ilii
    secreiorura
    coelestiura
    my-
    steria trademus? Nam Deus
    omnipotenspro
    mai-
    sura et
    capacilate
    mentis humanx
    temprt
    ver-
    bum
    prxdicationis,
    considerans vires et
    capacita-
    lent auditoris. Sed
    Synagoga tacente, ipse sponsus
    pro
    ea
    respondit
    :
    Si muras
    esl,
    xdificemus
    super
    eum
    propugna-
    cula
    a-'gentea;
    si oslium
    est, compingamus
    illud
    tabulis cedrinis. >Si
    (inquit)
    soror nostra est mu-
    rus,
    xdificemus
    super
    eum
    propugnacnlaargenlea.
    Ac si dicat : Cum
    coeperint aposloli
    mei
    prxdicare
    Ecclesix de
    genlibus
    congregatx,
    si taies fuerint
    audiiores
    qui
    inerito
    perfectionis
    muras
    appellari
    possint,
    dumvidelicet vel nalurali
    ingenio prxdili,
    vel
    philosophica
    eruditione
    prxstanles, quasi
    alios
    defendereet munire
    possint
    vice
    mri,
    xdificemus
    super
    hune talent raurum
    propugnaculaargenlea,
    id
    est,
    addamus illis
    eloquia
    divinarum
    Scripturarum.
    Nam,
    ut Psalmista dicit : <
    Eloquia
    Domini
    eloquia
    casta,
    argentum ign
    examinatuoi. >Si vero laies
    fuerint auditores
    qui nequaquam
    hoslibus resislere
    possint,
    nec tela conlra venientia
    repellere,
    sed
    fuerint vel osliumut
    simplicia
    annuntiantes
    possiat
    aliquos
    in Ecclesia et ad fidem
    adducere, quales
    sunt sacerdoles minoris
    gradus, qui baplizando
    in
    Ecclesia,
    et divinis
    mysteriis
    iniliando homines in
    Ecclesiam inlroducunl,
    compingamus
    illudoslium
    labuiis cedrinis
    ;
    id
    est, proponamus
    eis
    exempla
    nracedentium
    palrum, qui,
    veluti
    cedri,
    imputri-
    biliavidelicet
    ligna,
    id est iramarcescibilia
    opra
    habent,
    et veluli tabulx scientix et charitatis lali-
    tudinediffusi sunt. Latiludo enimtabularumlaiilu-
    dinemcordis vel Scientix
    significat,
    dicentePsal-
    mista : <Viammandatorunt tuorum
    cucurri,
    cum
    dilatares cor meum. >His
    ergo
    cedrinis
    labuiis,
    (id
    es'tsanclorum
    exemplis)compingamus
    illud
    oslium,
    ut videlicet illorum imitanda
    exempla
    aliisEccle-
    siamintroeundi veluli oslium
    januaraaperiant.

    Ego
    muras,
    el ubera mea sicut lurris. Vox
    Ecclesix.
    Qux
    cumaudisset
    pro
    sua saluie consu-
    lentemdileelum
    suum, ipsa
    Ixla
    respondit
    :
    Ego
    sum
    murus,
    et ubera mea sicut lurris. >
    Ego(in-
    quil) murus, egosupra
    firraam
    pelram
    fundala
    sum,
    et
    glutine
    divinx charitatis solidala. Sive murus
    A sum, quia
    de vivis et electis
    lapidibus (hoc
    es
    sanclis)
    xdificata sum
    ;
    <et uberameasicut
    lurris,
    quia
    laies intra me
    contineo, qui
    viceuberumalio:
    nutrire
    possunt spirituali doctrina,
    et vice turri:
    possunt
    alios defendere et
    munire, quique
    sicu
    turres in nturo
    eininent,
    sic merilo doclrinx e
    conversations inter
    reliquos
    membramea
    prxcel
    lunl. Hocautem non meis
    merilis, neque
    liberlati
    mei arbilrii
    habeo,
    sed dono et
    gratia sponsi
    mei
    <Ex
    quo
    facta sumcoram eo
    quasi pacemrepe
    riens. Id
    est,
    ex
    quo
    ille
    sanguinem
    suum
    pro
    rat
    fudil,
    et
    repropiliando
    mihi Deum
    Patrem,
    dissoivi
    inimicilias
    qux
    erant inler Deum et
    hominem,
    mihiqoe
    coeleslia
    pacificavit.
    Ex
    quo ergo
    han<
    pacemreperi,
    murus esse et ubera vice turrium
    B merui.
    Vinea fuit
    pacifico,
    id est dilecto
    meo,"qui
    est verus
    pacificus, quia per
    eum
    pacificala
    sunt
    omnia
    qux
    sunt in coeliset in terra.
    Unde,
    et a
    Propheta
    Pater fuluri
    sxculi,
    princeps pacisappella-
    tur,
    in
    cujus
    veri
    pacifici lypo
    Salomon
    pacificus,
    auctor
    hujus
    carminis
    prxcessit.
    Huic
    ergo
    fuit
    vinea,
    idesl sancta Ecclesia. Inea
    qux
    habet
    po-
    pulos.
    >Roc dicil ut se de Ecclesia
    genlium,
    non
    de
    Synagoga,
    oslenderct canere. Nain
    Synagoga
    unius
    genlis
    fuit tanlum. Ecclesiaverohabet
    popu-
    los, quia
    omnes
    gnies
    inlra
    capacissimum
    suum
    gremium capit
    et
    recipit.
    Tradidit eam custc-
    dibus. >Cuslodes
    hujus
    vinex
    (id
    est sanctx Eccle-
    six)
    sunt
    prophetx, aposloli aposlolorumque
    suc-
    C
    cessores. Siveetiamcustodes
    hujus
    sxculi sunt an-
    gelicx
    virtutes,
    qux
    ab incursibus lentationumet
    dxmonum Ecclesiamcustodiunt. <Vir aflert
    pro
    fructu
    ejus
    mille
    argenteos.
    >
    Viros,
    fortes dicil et
    perfectos,
    nam vir a virtute dicilur. Fructus Ec-
    clesix est coelestisvilx
    remuneralio, pro qua
    san-
    cta Ecclesia in
    prxsenli
    laborare non cesst. Mille
    autem
    argentei, quos pro
    fruclu vir
    aflert, signifi-
    cant omnia
    qux
    in hoc mundo
    possideri possunt.
    Millenarius enim numerus
    pro
    summa
    perfectione
    et
    plenitudine ponitur.
    Vir
    ergo pro
    fruclu
    hujus
    vinex mille
    argenteos aflert, quia
    sancti omniasu
    relinquunt,
    et
    pauperibus erogant,
    ut fruclum
    hujus
    vinex
    (hoc
    est, supernammercedem) consequantur.
    Taie est illud
    quod
    Dominus in
    Evangelio
    dicit :
    B*
    <Simileest
    regnum
    coelorumthesauro abscondito
    in
    agro, quemqui
    invenit
    homo, abscondil,
    et
    prx
    gaudio
    illius
    vadit,
    et vendit omnia
    qux habet,
    et
    emil
    agrum
    illum.
    Vinea mea coram me est. >Vox
    sponsi.
    Tu
    (inquil)
    dicis
    quia
    vineam meam tradidi custodi-
    bus,
    tamen vinea
    semper
    coramme
    est,
    quia
    litet
    eamcusiodibusmeis
    corainiserim,ego
    tamen
    semper
    curam illius
    habeo,
    nec
    pro
    illa
    semper
    sollicitus
    esse
    desisto,
    sed sumcumilla
    usque
    adconsumma-
    lionerasxculi. Milletui
    pacifici,
    el ducenli his
    qui
    custodiunt fructus
    ejus.
    >Mille
    lui,
    subauditur ar-
    gentei, quos pro
    vinex dedisti
    fruclu,
    pacifici
    libi
    sunt. Quasi
    diceret : O anima
    fidelis,
    noli dubia
    357 ENARRATIOIN CANTICACANTICORUM. 358
    esse
    pro
    xterna
    raercede, pro qua
    omnia tua de- J
    disti, quia
    raille
    argentei pacifici
    sunt
    tibi,
    id
    est,
    manet te certa illa
    remuneratio,
    et verumindefru-
    ctumconsecuturaes. Et
    ducenli,
    subaudis
    argentei,
    pacifici
    sunt his
    qui
    custodiunt fructus meos. Sicut
    per
    millenarium
    pleni
    ludo
    perfectionis,
    sic et
    per
    centenarium sumraa
    perfecliodesignalur, quia
    cen-
    lenarius de lxva indexleram transfertur. Ducenli
    ergoargentei, qui
    est
    duplicatascentenarius, signifi-
    cant eos
    qui
    doclrina et sancta
    operalioneperfecii
    sunt, qui juste
    et
    pie
    vivendo
    semelipsos
    custo-
    diunt,
    et eliam
    prxdicando
    alios convertunt. His
    -ergo
    talibus ducenli
    argentei
    sunt
    pacifici, quia
    duplicata
    in coeliseis manet remuneratio. De
    quali-
    bus
    per
    Danielera dicilur : <Et
    qui
    ad
    justiliam
    erudiunt
    multos,
    fulgebunt quasi
    stellx in
    perptuas
    1
    xlernitales. Hos enim
    Apostolus dupliciler jubet
    honorari,
    dicens :
    Presbyleri qui
    in nobis
    sunt,
    duplici
    honore
    digni habeantur,
    maxime
    qui prx-
    sunt
    vobis,
    et laborant in verbo.

    Qux
    habitas in
    hortis, amici
    auscultant,
    fac
    meaudirevoceintuam. Voxdilecli
    sponsam
    allo-
    quentis
    : O
    Ecclesia, qux
    habitas in
    horlis,
    id
    est,
    qux excolendisvirlutum
    germinibus
    insislis. Hortus
    etenim
    ipsa
    Ecclesia
    est, quam(ut superius
    diclum
    esl)
    crebro se
    promitlit
    invisere. Ecclesia
    ergo
    in
    horlis
    habitat,
    quia plantaria
    virtutum assiduenu-
    trit,
    nec
    transilorie modicum
    recessura, ibi
    lugu-
    rium
    ponit,
    sedfixastationehabitat. Fac
    me,
    in-
    quit,
    audirevocem
    tuam,
    >id
    est,
    prxdica quibus
    vales
    Evangelium, prxcepta
    mex
    legis
    simul et
    <
    promissum
    coelestium
    prxmorum
    annunlia. Hoc
    enim mihi
    jucundum
    et
    delectabile
    est,
    ut audiam
    vocem
    tuam,
    hoc est ut audiam te verba salutis
    aHernx
    annuntianlem. Sed amici
    auscultant,

    id
    est,
    angelici spiritus
    vocem tuam audiredle-
    stant, quos
    tibi amicosfeci effusione
    sanguinismei,
    quosque adjutores
    et
    protectores
    contra
    malignos
    spiritus
    inslilui. Sive
    amici,
    id
    est,
    justorum spiri-
    tus
    auscultant,
    quos
    detuo
    oetu
    ad me in coelestia
    .assumpsi. Ipsi
    enimdetua
    prxdicalione
    et fratrum
    salute
    congaudent. Respondel
    confeslim
    ipsasponsa
    dilectosuo :

    Fuge,
    dilecte
    mi,
    et assimilare
    caprex
    hinnu
    loque
    cervorum
    super
    montes aromatum. Mira
    responsio.
    lnvitatur ad
    prxdicandum,
    et ut
    sponsus
    A
    audiat vocem
    ejus,
    illavero hortatur
    sponsum
    suum
    ul
    fugiat.
    Sed
    magna
    est
    mysterii consequentia.
    Nam
    quia superius prxdicla
    fuerat Chrisli nativi-
    tas,
    cumdixil :
    Quis
    dei le fralrem meum
    sugen-
    temubera. Prxdicla enimfuerat
    ejus passio,
    ubi
    dictumest : <Sub arbore malo suscitavi te,
    nunc
    consequenler
    hortatur
    sponsum
    ul
    fugiat,
    hoc est
    velocissime
    per
    ascensionemad Patrcmredeat. Et
    est sensus : J ubsme
    prxdicare?
    vis vocemmeam
    audire?
    fuge,
    dilecle
    mi,
    id
    est, irapleto
    incarna-
    tions lux et
    passionis mysterio,
    reveriere ad coe-
    lum,
    ut non
    jam
    le sicul
    hominem,
    sedsicul Deum
    super
    omnia
    cogitare incipiam.
    Tune enim audies
    vocem
    meam, quia
    luneleliberiusomni mundo
    prx-
    dicabo. Et hoc est
    quod
    Dominusin
    Evangelio
    di-
    B
    cit :
    Ego
    veritatem dico
    vobis, expedit
    vobis ut
    ego
    vadam. >
    Expediebat
    enim
    apostolis
    et omni
    Ecclesix ut Christus rediret,
    et
    prxsenliamcorpo-
    ralem
    absentaret, quia
    dumin
    corporeprxsens
    erat,
    non
    polerant
    eum
    spiritu
    aliter amare,
    non
    poterant
    eum
    quem
    hominem
    cernebant,
    ut Deuminvisibi-
    lem el
    ubique prxsenlem cogitare.
    At
    poslquam
    ipse
    coelos
    ascendit, coepil
    cura Ecclesia
    spiritualiler
    diligere,
    et sic
    jam
    Deum
    cogitare
    et
    prxdicare.
    Et hoc esl
    quodAposlolus
    dicit : Et si noveramus
    Christumsecundum
    carnem,
    sednunc
    jam
    nonno-
    vimus.
    Ergo,
    dilecle
    mi,
    si visita me te
    prxdi-
    care, fuge(id
    est
    recde)
    ad
    coeleslia,
    et
    qui
    fuisti
    cpmprehensibilis per humanilatem,
    eflkere incom-
    prehensibilis per
    divinitalem,
    verumtamen ne me
    C in
    prxsenli
    sine tuavisitatione
    deseras,
    sed
    dignaro
    me crebra tua visitatione
    requirere, mihique
    te
    sxpius
    videndum
    prxbere.
    Et hoc est
    quod
    dicit :
    i Similis esto
    caprex hinnuloque
    cervorum
    super
    montes aromatum. Sicut
    (inquit) caprex
    et hinnuli
    cervorum indomila aniraalia humanumconsortium
    rerugiunt,
    et tamen crebrius in montibus
    videntur,
    sic et tu
    post
    tuam
    ascensionem,
    licet invistbilis,
    dignare
    mihi tamen
    sxpius
    donotux
    gratix appa-
    rere,
    et hoc
    super
    montes aromalum. Montes-aro-
    matumsancli Dei
    sunt,
    excellenlia sanclx conver-
    sations coelo
    proximi,
    et odoreac fama virlutum
    longe lateque fragrantes.
    Hinc
    Apostolus
    de so
    suique
    similibusdicit : Nostra conversatioincoelis
    est.
    Et alibi : Chrisli bonus odor sumus
    in
    D
    omni loco.

    HAYMONIS
    HALBERSTTENSISEPISCOPI
    IN DIVI PAULI EPISTOLAS
    EXPOSITIO
    (J uxla
    editionem
    principem,
    arino1519
    Argentorali
    datant
    *.)
    OTTOMARUS LUSCINIUS
    J UR1SPONTIFICII DOCTOR
    SIXTO
    HERMANNI,parocho
    Divi Thomoe
    Argenlinensis,
    S. D.
    Si votis
    proficeremus,
    alque
    eo
    polissimumquis-
    .
    que promoveretur
    quo
    maxime
    vellet,
    nura aliud in
    desiderio mortaliumvideriscxleris
    anleferri, Sixle,
    litieris et
    integritalespectabilis, quamquod
    tuveluli
    unicum
    scopen plelii
    Chrislianx etiam
    atque
    etiam
    proponis,
    repctis,
    inculcas
    ; nempe
    bonorumoiimium
    amuentiam,
    et absoluiam
    quamdam
    felioiiaiem?Id
    est sane
    quodjamdudum indagarunl philosophorum
    diversx familix , quanquam paulo
    remissius,
    idcst
    quod
    nemo omniumnon
    maximopere concupiscat,
    nemo non
    opiet
    esse
    quam prxsentissinium.
    Sd
    longe
    secus evenit
    alque cogilamus
    fulurum,
    ardua
    ducit ad hoc
    ipsum
    via
    quod
    est
    summum,
    nulli
    sponte
    ac
    prxter
    mrita offertur
    quando
    sudorem
    etiam virluli,
    cran et ethnicus
    quispiara allingere
    polest,
    Deus
    proposuerit.
    Ad summum
    igilur
    istuc
    conscendere
    haudquaquampossimus
    nisi eumlollem
    qui
    sumraus est teqeamus. Ipse
    est
    qui
    viara sesead
    summa enilcnlibus adfuturum
    palam pollicetur,
    ut
    sciremus
    qua
    foret eundum.
    Ipse
    est
    qui
    veritatem
    se essemonstravit,
    ne errore
    quopiamper ambages
    a recta deflecieremus.
    Ipse
    est
    postremo qui
    vitam
    sese obtulit ne
    ambigeremus quo
    esset contenden-
    dum.
    Sponsoremigilur
    veracent
    alque
    adeo
    ipsam
    verilalera sectemur
    oportet,
    cui vel soli
    conjuncla
    sunt omnia.
    Alqui
    in
    primis
    hxsito numalibi
    magis
    spiret
    vivaet
    longe
    simillima
    hujus
    bealitalis
    imago
    quam
    in arcanis
    litieris, qux Spiritu
    Dei
    conceptx
    sunt et verissimeaniraantur,
    in
    quibusperpeluo
    nos
    sermone
    alloquilur,
    docet et solalur Deus. Namnisi
    mefallat
    opinio, jamdudum
    Aristolelicis conclama-
    tumest eliam decretis,
    Talemesse
    quemquamqua-
    lemsua
    ipsius
    dicta
    factaque
    indicarent.
    Alque
    id
    quidem
    nisi libris e sacris discere nobis licerel
    quid
    gessisset
    aut
    qux dogmataposteris
    sanxissel Serva-
    tor nosler
    Christus,
    felicilatis summx
    prxco,
    imo
    vero
    ipsaperfecta
    flicitas, dispcream,
    si non
    jam-
    dudum in erroris chaos
    prolapsi
    fuissemus.
    Quan-
    quam
    nesic
    quidem
    omnino absil labendi
    pcriciilum,
    ubi videas
    vulgus
    hominum,
    tum eorum
    qui
    sunl

    Tilulus sic sehabet : Doctissimi


    Haymonis
    Saxo-
    nis,
    episcopi
    Halberstaltensis,
    indivi Pauli
    Epislolas
    cumbrevis tum
    perlucidaExpositio, nuper Argento-
    rali stanneis calamis
    primum
    excusa.
    Sequilur
    : Ma.
    iliero. Gebuilerii adlectoremteirasliclion:
    Mystlca
    divini
    pernnsceredogmata
    Pauli
    (J uiciipit,
    liunclihruui
    comparetatquelgat.
    liu<tenusoliseurisensuset
    uMiigmala quasque
    Luce
    magis
    claranuncresoluia
    pilent.
    Adcalcemlibri : Excnssum
    Argentinoeper
    Rcnalum
    A
    omnis litleraturx
    expertes,
    tumvero horura
    etiam
    qui
    lilulis inanibus doctoris
    gloriantur,
    dictu
    mirum
    quantam
    zizanix vimin semenlemChrisli
    consper-
    gere.
    Fallor si nonmille
    supersiiliones,
    mille
    prxsti-
    gias
    et totidein aniliumfabularum tlclirameiiia in-
    venias",
    qux
    sensim in Chrislianam
    religionem
    irrepserinl,
    non tain aliamob causant
    quam
    quia
    divinas illasIilteras vel
    prorsns
    non
    allingimus ,
    vel
    forie
    l'rigidius
    aut minori
    sedulilale, fervore,
    accura
    quampar
    erat. Scatenl nostro xvo
    passim
    iuex-
    hausta
    quadam
    colluvie
    quxstionum omnia,
    faclio-
    nes
    sophislicarumarguiiarum
    lamiinmcnso
    tanquam
    vario examine
    eruperunt,
    ut suramoetiam
    ingenio
    prxditis
    salis facliim videalur si
    post innumeros
    exanllatos laboresvel serotandemThomistx
    nomen,
    Scotistx aut Occanistx sibi liceat vindicare,
    Atque
    interea
    quis
    est
    qui
    in
    lege
    Domini dies meditetur
    noctesque?
    Cumne aliud
    quidem
    dici
    possit
    ad bea-
    tiludinem
    assequendani compendiosius
    et ad veram
    g
    sapientiam indagandamexpedilius perducere.
    J ure
    igitur
    optimo,
    nisi malis nostris veliraus
    longius
    deleclan, cogimur,
    Sixle amicissirae
    , jam
    tandem
    resipiscere,
    el
    conlemptis parum
    sinceris
    rivulis,
    imo omni
    prorsus
    ex
    parte lurbidis,
    ad fonlanam
    purilatem, quo propius
    fieri
    poterit,
    accedere
    ;
    ad
    veteres,
    inquam,
    illos
    graves
    ac solides
    scripiores
    qui profunda
    xternx
    sapientix
    sensa ex
    Scriplurx
    arcanx
    penelralibus,
    patente
    meatunobis
    eruerunt;
    atque
    ulinam
    pari
    studio lenerentur
    omnes,
    videres
    enimChrislo nontamnominenobiscum
    quant votis,
    verboet
    opre
    convenire. Habent enimhoc
    quodam-
    modosibi
    conjunctunt
    fxculenlx
    disciplinx,
    ut con-
    lagione.sua
    non
    parum
    fficianl moribus.
    Cxterum,
    dumomnes
    ejiiscefarina?,
    ul
    dicilur,
    doclores excuti-
    mus,
    commoduinnobis
    Hayraonem
    tua
    opra suppe-
    dilasli,
    qui
    Pauli
    aposloli verba,
    seu
    malis,
    cura
    divo
    Hicronymo,
    tonilrua
    dicere,
    ea
    diligenlia
    rae-
    lilur,
    ea trulina
    expendit,
    eafacilitate
    aperit,
    ut si
    _ etiamnonnihil ei defuisse videalur
    (quis
    est enim
    "
    qui
    inre tara immensa non alicubi
    vacillet),
    seduli-
    Becl civem
    Argenlinensem,
    anno1519. Infronte
    ope-
    ris hxc nota
    legilur
    receniiori manu
    scripta
    :
    Opus
    rarutn,
    teste Th. Bartlwlino de Morbis
    Biblicis,
    cap. 24,
    p. 84;
    Th. Honertoin
    Proleg.
    ad
    Epist.
    ad
    Rom., p.
    21
    ;
    Dan.
    Gerdesio,
    in
    Florilegio
    librorum
    rariorum,
    p. 161, seqq.
    Esl verohoeceduio
    proesertim
    memorabiiis ob
    epislotam
    Otlomari
    Luscinii, juris
    ponsi/icii
    doctoris
    qua
    ad
    epistolam
    dedicaloriamdi-
    tons,
    Sixli
    Hermanni,
    respondet,
    et in
    qua
    vivum
    veritalisChrislianoetestimonialexhibetur
    3G1 EXPOSITIOIN EPP. S. PAL'LI.

    IN EPiST. AD ROM. 362


    iicmtamenet sommant
    diligenliam
    defuissehomini
    baudquaquam
    dicere
    queas.
    Eat
    igilur
    luis
    auspiciis
    in Iucem
    Haymo
    nosler,
    et cum
    plerisque
    aliis
    prisci
    xvi doctoribus hocsxculo renascatur. Faces-
    sant
    sophislicx spinx
    eliamnumacutx,
    delitescant
    pnes
    suos asserlores verborum
    nunquam
    finienda
    certamina
    , quando
    omniscontentio
    quo
    acharitate
    longius
    abesl,
    a Chrislo nimirumaberit
    quant
    lon-
    gissime.
    Refloreant
    prisca
    simul cummoribus siu-
    dia,
    profani
    eslo
    quidquidpios
    ac sanctos rddere
    A
    non
    potest
    suos
    professores.
    Nos coelestemhanc
    alimoniam
    vegeiandis
    animisaccoinmodalamcrebro
    deh'ustahinius,
    acveluli raunda animalia ruminabi-
    mus,
    ul Deoauctore ex conversatione nostra vero
    nos
    xslimet, theologos quisquis
    nobis
    convixerit,
    et
    islis
    qui
    sola umbra
    glorianlur
    suos inanes titnios
    ceu
    personalis traoegdiarumregibus rclinquemn.
    Vale,
    oplime
    Sixte,
    el Otlomarumluum
    (ita
    ut
    la-
    cis) dilige. Argentorati.
    Kalendarum Dccerobrisj
    anno redditx salmis 15J 8.
    SIXTUS HRMANN
    AKTIUMMAGISTER
    ConsultissimoOTTOMAROLLSC1NIO
    jufi's pontifiai doctori,S.
    D.
    Quas
    adme
    super Haymonis
    Paulinarura
    epistola-
    rumfidelissimi
    expositorisprxconio,
    eximie
    doclor,
    dedisti Hueras non cilra maximumanimi mei re-
    creamen
    diligentiuspellegi, quod
    cum
    docte,
    Cum
    erudite, pnates
    Chrislianx
    tbeologix
    subire
    peten-
    libussemilani el
    quidemcompendiosaraproposueris
    liaud ternere notando
    quos anliquioribus
    Ecclesix
    doctoribus
    poslhabitis,
    cavillatorix
    quxsliones plus
    xquo
    dlectant, quibus
    ad
    decrepilam
    fermexlalu-
    lamStentorea
    (ul aiunl)
    voceinter se
    digladianlur.
    Noninficior schnlaslicamillam
    llieologiamproinge-
    niorumexercitiolillerariis
    arcliigymnasiis
    necessa-
    riam;
    verumomnera
    vitxcursm,
    classiciset avilis
    sacrarumlitterarunt
    scriptoribussprelis,
    cidemcon-
    tention dedicsse veluli ridiculum
    cuique
    nasum
    babenli damnandum censeo. In
    omni,
    ut
    nosli,
    actionecumexcessustumdefeclus
    fugiendi
    sunt
    ;quo-
    B
    circa
    recentiors iheosophos quxstionibus
    insu-
    dantes omnino
    liminandos,
    acde
    ponte quasi deji-
    ciendos
    ,
    arbitrer
    minime,
    verum omnes
    ingenii
    nervosvetuslioribus
    prxterilis
    doctoribusillucdura'-
    taxal
    extendissime, ipsa
    sloliditaleslullius
    quis
    non
    judicabii?
    Quocirca
    inhoc
    theologico
    studio ut ne-
    quid
    nimis
    item,
    et
    nequid
    minus
    aga'lur prspi-
    ciendum. Prodeat
    igitur Haymo
    nosler in
    lucem,
    auspicatissima
    alitetuo
    episiolioadornatus, quem
    l
    patrono
    ab omni livoris raordacitate tutumiri dubi-
    tamus
    nequaqum. Perge pra;terea,
    excellentissim
    vir,
    musisluis
    humanioribus,
    poliliori quoque
    litle-
    ratura, probos
    ac doctosviros immorlales
    reddere;
    meque
    amicorum tuorum raiionario
    trabali,
    ut di-
    eitur,
    clavo
    inligere, quem
    votisluisvicissimi
    semper
    offendes
    paratissimum.
    Vale.
    Argehtora'll,
    ldibus
    Marliis,
    anno Domini 1519;
    m EPISTOLAM AD ROMANOS.
    RGUMENTUM.
    Corintho civilate
    inetropoli
    Achaix
    regionis
    scripsit apostolus
    Paulus Romanis banc
    Epistolani;
    quos
    non
    ipse,
    non
    Peirus,
    non
    quilibet apostolorum
    duodecim
    primum
    instruxil,
    sed
    quidam
    J udxorum
    credentium, qui
    ab
    Hierosolymis
    Romam
    venienles,
    ubi
    princeps
    orbis
    residebat,
    cui erant
    ipsi subjecti,
    fidem
    quamapud Hieiosolymam
    didicerant Roma-
    nis
    evangelizaverunt.
    Causa autem scribendi hanc
    Epistolam,
    hxc
    probalur
    exstilisse: orta est autem
    contentio inter J udxos credentes et
    gentiles
    etiam
    ad fldera concurrentes
    : J udxi
    siquidem
    crednics,
    propter
    sanctos
    patres
    a
    quibus
    nriginem
    ducebant,
    et
    propter legemquam
    soli inter exteras
    gnies
    ac-
    eeperant, despiciebant gentiles
    venienles ad
    fidem,
    ul
    pote
    idololalrix
    superstition
    hactenus
    deditos,
    dicentes
    propter
    observationeni
    legis
    cui
    servieranl,
    meruisse
    gratiam
    Chrisli
    lidcmqueEvangelii.
    Econlra
    PiTlOL. CXVJ I.
    C
    gentilesprxferebant
    se nihilominus
    J udxis,
    impro-'
    perantes
    eis mortemFilii
    Dei,
    simulqueproleslabai:-
    lur se idolis
    obsequium
    veneralionis minimeexbi-
    buisse si
    legis
    prxcepta
    aut
    prophelarum
    oracula
    habuissent. Omnibus his
    igitur prxbuit
    SePaulus
    apostolus mdium,
    omnes illorum contentiones
    deslruens, qux
    in
    prologohujusEpisioloe
    narranlur:
    et
    quasi
    bonus coiicionalor exlnta manuillos allo-
    quens,
    omnes aduiiamconenrdiam
    adduxit,
    osten-
    dens nullumeorum suis meritis esse
    salvalum,
    sed
    per gratiam
    J esu
    Christi,
    quia
    omnesJ udxi et
    genti-
    les sub
    peccato
    tenebantur;
    PROLOGUS.
    Epistola,
    Grxco
    vocabulo,
    Latine dieitur
    spet-
    D
    missdvel
    addita,
    sicut
    epigramma,
    id est
    super-
    scriptio, etepitaphium super sepulcrum. Epiquidciif
    sonnl, super,
    stota
    vero,
    missa.
    Epistolx
    autemist;rl
    12
    55 HAYMONISHALBEBSTAT.EPiSC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 361
    idcirco dicuntur
    supermissoe
    vel
    additx,
    eo
    quod
    super
    Velus Testamentumel
    gratiamEvangelii,
    ubi
    perfecl.i
    salus
    consistit,
    ab
    apostolo
    sint raissx cre-
    dentibus,
    ad resecanda
    prxsentia alque
    orienlia
    vilia :'et ut si
    quis transgressus
    fuerit
    Evangelium,
    liic inveniat medicinamsalutis :
    qualenus
    vindictam
    Evangelii possit effugere,
    redditur illi
    per dignam
    poenilentiam.
    Sunt
    supermissx
    non
    dignitatis
    causa
    quod superexcellanl,
    sed ad
    complelionem
    illorum
    poslea scripix. Epislola
    autem ista non illumordi-
    nem lenet in
    corporc Epistolarum quo scripla est,
    sedcausa
    dignitatis
    Romanorum
    , qui
    lune
    lemporis
    universis
    genlibus imperabant, primaluni
    obtiuuil.
    Hoc aulem factumest non ab
    Apostolo,
    sed
    politis
    ab illo
    qui
    omnes
    ejus Epistolas
    sub uno
    cor,
    ore
    curavit
    colligerc.
    Noiaudumautem
    quod
    sicut
    Moy-
    ses
    legislalor
    Israelilico
    populo
    a Pharaone liberalo
    decem
    prxcepta legis
    tradidit
    (Exod. xxix),
    iia
    aposlolus
    Paulus credentibus in
    Christum,
    el aPha-
    raone
    spirilali
    erulis,
    decem
    Epistolas scripsit.
    Nam
    quatuor reliquas
    ad
    discipulos misil,
    duas
    videlicet
    Timoiheo,
    unam
    Tito,
    unam Philemoni.
    Pauli.
    Paulus,
    ut
    Ilieronymus
    dicil,
    a
    primo spolio
    quod
    sanctx Ecclesix
    contulit,
    a Paulo videlicet
    Sergio proconsule, quemapud Cyprum
    convertit
    (Act. xiii),
    hoc nomen sibi
    iniposuit;
    ut sicut Par-
    thicus, qui
    Partiras
    superavit,
    et
    Germanicus, qui
    Germaniamvicit, quilibet
    dux Romanorum diclnis
    jst,
    sic ab eo
    principe quemprius superavit
    sit
    ap-
    pellatus
    Paulus. Beatus vero
    Augustinus
    dicit mo-
    iicum
    inlerprelari
    Paulum,
    id est liumilem. Unde
    ipse
    dicit :
    Ego
    sum minimusomnium
    apostolorum
    (I
    Cor.
    xv).
    Dicilur et
    apolyspaulys[TTO
    T
    a).;]
    secundum
    quosdam,
    id est a cessatione
    perseculio-
    nis : vel
    certe,
    ut
    quidam
    dicunt,
    binomius fuisse
    intelligilur,
    ut
    plurimi
    inveniuntur duobus nomini-
    bus vocati,
    sicut Ozias
    qui
    et Azarias in Veieri
    Testamento;
    in Novo vero Mallhxus, qui
    et Levi.
    Unde in Actibus
    apostolorum legitur
    :
    Saulus, qui
    et Paulus invalescebat et confundebat J udxos. Vel
    eliam more sanctorum,
    coramunicationem meruit
    nominis,
    ul Abraham et
    J acob,
    et Simon
    qui
    el
    Petrus vocatus esl a
    Domino,
    ut
    qui perscuter
    vocalus
    est
    Saulus,
    idest infernalis, post prxdicalor
    effectus diccretur Paulus,
    id est humilis Chrisli
    discipu'.usAposloli.At:oslolus
    Grxce,
    Latine dieitur
    missus. Et iste audivit a Domino:
    Longe
    railtamte
    ;\d
    gnies(Act.xxn). Apostolorum
    autem
    gnera
    sunt
    quatuor.
    Primumest
    quod
    necabhominibusfit nec
    per
    hominem,
    sed a Deo
    lantuinmoJ o,
    de
    quorum
    numro fuerunt
    Moyses,
    Isaias
    aliique quamplu
    rimi
    prophelarum,
    duodecim
    quoque aposloli, qui
    quamvis
    abhomineChristoessent
    missi,
    tamen
    ipse
    homo erat et verusDeus.
    Moysi ergo
    diclumest :
    MitlamteadPharaonem
    (Exod. ni).
    Isaix
    quoque
    :
    Quem
    mitlam?et
    quis
    ibit nobis?El ille: Ecce
    ego,
    mille
    me,
    et Dominus: \ade ad
    populum
    istum
    (ha. vi).
    Secundum
    quidem quod
    a Deo
    est,
    sed
    per
    hominem: de
    quorum
    numro exstilit
    J osue,
    A
    qui,
    Deo
    prxcipiente alque volente, per Moysen
    missus
    est,
    aliique quamplurimi, qui
    electione
    po-
    puli pro
    vitx merilis Deovolenleelecti sunt. Volun-
    tas enim
    populi plerumque
    volunlas Dei est. Ter-
    lium, quod
    ab homine est
    tantummodo,
    et non a
    Deo,
    cum favore hominum
    aliquis eligilur,
    non
    pro
    bona
    conversatione, neque
    causa
    religionis,
    sed
    nobilitalis
    parentelx
    : seu cum
    quis pretio
    subro-
    galur
    in sarcerdolii
    dignilatem
    : de
    quorum
    numro
    dicit uni beatus Ambrosius
    episcopus
    : Nisi centrait
    solidos
    ddisses,
    hodie
    episcopus
    nonesses. Deisto-
    rum eliam numro erant illi de
    quibus
    dicilur in
    libro
    Regum (J Reg. xn), qui lemporibus
    J ro-
    boam
    implebant
    manus suas et fiebant sacerdoles
    idolorum. De istis
    ergo
    talibus dicit Dominus
    per
    B
    prophelam
    :
    Ipsi rtgnaverunt,
    sednonex me:
    prin-
    cipesexstilerunl,
    el non
    cognovi(Ose. vin). Qua
    rtum
    quoque genus
    est
    aposiolorum, quodneque
    a
    Deo,
    neque per
    hominem
    sit,
    sed a
    semelipso
    tantum
    constat,
    ul sunt
    pseudoprophetx
    et
    pseudoaposloli,
    dicentes : Hxc dicit
    Dominus,
    cum Dominus non
    miseril eos. Sciendumesl autem inter hos
    omnes,
    quosdam
    tantx
    dignitatis esse,
    ut cl
    aposlolus
    et
    prophelix
    sublimenlur
    honore,
    ut fuit
    Moyses,Isaias,
    J oannes
    quoqueBaplista,
    de
    quo
    dieitur : Ecce
    ego
    mitlo
    angelum
    meumante
    faciemtuam, qui proepa-
    rabit viamtuamantele
    (Marc, i),
    ex
    quibus
    fuerant
    et
    apostoli, qui prxmia
    electorumet tormenla re-
    proboruin
    suis audiloribus
    prxdixerunt, quodani
    honore
    prophelix insignili.
    AdRomanos. Romanes
    G
    appellat
    hic
    Apostolus, qui
    exJ udxis
    gentibus
    cre-
    deitlesin
    parlibus
    Italix habilabant.
    Inlerprelantur
    aulemRomani sublimessive
    louantes, quia
    illolem-
    porequoApostolus
    hanc
    Epistolant
    eismisit,
    cunctis
    genlibus principabantur. Ideoque
    subliraiores cranl
    omnibus
    populis,
    et intonabant
    prxcepta publica
    et
    privata, eorumque
    fama in omnium hominum
    resonabat ore.
    CAPUT PRIMUM.
    Paulus servus J esu Christi. Denomine
    Apostoli
    jam superius
    diclumest : sed
    quxrendum
    est cura
    Dominus dicat : J am non dicam vos
    servos,
    sed
    amicosmeos
    (J oan. xv), quareApostolus
    seservirai
    .
    appellet.
    Ad
    quod
    dicendumduo
    gnera
    esse servi-
    tulis : unum videlicet
    timoris,
    altrant araoris. Est
    quidem
    servitus
    timoris, qua
    tiraet servus dorninum
    suum,
    limais ab eo
    fiagellari
    si
    per
    omnia
    ejus
    vo-
    lunlali non obedierit. Et est servitus amoris fiiia-
    lionisque, qua
    servit bonus filius
    patri,
    timens
    ejus
    offensant, quo
    scilicet
    gnre
    servilutis vocat se
    Apostolus
    servum J esu Chrisli. De
    qua
    et
    ipse
    Do
    minusait : Cum
    fecerilis
    omnia
    quoeprmeepta
    sunl
    vobis, dicite,
    Servi inutilessumus
    (Luc. xvn).
    Hocest
    non servus timoriset
    poenx,
    sedservus amoris et
    filiaiionis, quo,
    ad instar
    filii,
    non vult oflendere
    ChristumJ esu. Hocnomenest ab
    angelo
    humanilali
    impositum,
    dicenteadMariant : Vocabisnomen
    ejus
    J esum
    (l.uc. i; Isa.\u;
    Malih.
    i).
    J susenimLalira/
    363 EXPOSITIOIN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. AI) ROM. 565


    eloquio
    sakator vel salu'.aris
    interpretatur. Cujus
    .
    nominis
    elymologiamexponens anglus,
    dixit :
    Ipse
    enimsalvum
    faciet populum
    suuma
    peccalis
    eorum.
    Si vero nomen divinitatis illius
    requiris,
    Verbum
    Patris vocalur.
    Chrislus, Groece,
    Latine dicilur un-
    ctus,
    Hebraicemessias:
    siquidem
    unctus est
    ipse
    non>
    oleo
    visibili,
    sedleo
    invisibili,
    plcnitudine
    videlicet
    Spiritus
    sancli. De
    qua
    unclione dicit Psalmista :
    Vnxit le
    Deus,
    Deus tuus olo
    CoetilioeXPsal. XLIV);
    Aliisfuit olim
    adjectivum
    l'.oc
    nomen,
    scerdolibus
    videlicet, rcgibiis
    et
    prophelis,
    sed J esu fartum est
    proprium
    : Vocatus
    aposlolus.
    Est vocatio
    generalisj
    de
    qua
    dicilur : Multi sunt
    vocali, pauci
    Veroelecli
    (Malth. xx).
    Et est
    specialis,
    de
    qua
    idem ail
    Apo-
    stolus
    quodam
    loco:
    Quosvocavit,
    lias et
    jusificavit
    (Rom. vin),
    secundum
    qiiam
    voealus est Paulus
    aposlolus,
    id esl missus. Nolamlum autem idcirco
    nomen
    aposloialus
    ab
    Apostolo
    in omnibus esse
    positum Epislolis,
    ut
    majoris
    honoris et
    dignitatis
    essent
    ejus Epislolx apud
    audiiores.
    Segregatus,
    id
    est elecitlsad
    Evangeliumprxdicndum.
    Vel
    Segre-
    gatus,
    id est a
    grege separatus,
    a exteris videlice
    1
    iiscipulis,
    nonmeule sed
    corpore, quia
    cor unumet
    animamunamhahebat cumexteris.
    Segregatus
    est
    corpore
    ab
    aliis, Spiritu
    sanclo
    prxcipiente
    :
    Segre-
    gnte
    mihi Barnnbamet Paulum
    (Act. xni),
    et destr
    natus est
    genlibus
    lolius orbis
    prxdicator.
    Verbi
    gratia
    : Sicut homo extendit brachium ad
    operan-
    dum
    ,
    et tamen non idcirco
    prxcidilur
    a
    reliquo
    corpore,
    itaPaulus
    apostolus
    deslinatus est
    quidem
    genlibus
    ad
    prxdicndum,
    sed tamennon ideo
    sepa-
    '
    ralus est a cxleris
    aposlolis
    mente et desiderio. Et
    cim
    reliqui apostoli singulis
    inlocis
    prxdicasscnt,
    et
    singula rgna
    tenuissent,
    verbi
    gralia
    : Andrea
    Achaiam,
    Thomas
    Indiam,
    Mallhxtis
    jElhiopiam,
    illeomnibus
    geniibus
    et omnibus
    regnis proedicator
    exstitt;
    unde
    ipse
    dieil :
    Qui
    operalus
    est Pe:ro in
    apostolatum
    circumeisionis, operalus
    est et mihi
    inler
    gentes
    (Gui.
    n). Quod
    taie est ac si a'.iisverbis
    diceret :
    Qui
    Petrum constitua
    magistrum
    J ;ulxo-
    mm,
    me
    quoque magistrum
    vomit
    prxlicere
    omni-
    bus
    genlibus.
    In
    Evangelium
    Dei. MarcUs
    dicit,
    J J IJ -
    tiv.m
    Evangelii
    J esu
    Christi,
    isle econtra
    Evange-
    liumDei Patris esse affirmt.
    Quare
    fil ista diver-
    sitas?Quia,
    ut Filius
    ait,
    omnia Patris sua
    sunt,
    et sua
    Patris; ideoque
    unum
    Evangelium
    continu-
    '
    niter
    possident,
    id est bonumnuniium. Nam siCut
    unasubstantia est Patris et
    Filii,
    una
    poteslas,
    una
    deltas,
    ita unum
    Evangelium
    est Patris el Fiiii.
    Quid ergo
    esl
    Evangelium?
    Bonum
    nuntium,
    ut
    diximus. El
    quod
    est melius nuniium
    quam
    omni-
    potenlem
    DeumTrinitatem habere in
    personis,
    imi-
    taient in subslantia
    ;
    Palrem
    ingenilum,
    Fiiiumnni-
    genitum, Spiritum
    sanctum
    procedentem abulroque,
    annunliare nativitatein
    quOque
    Chrisli secundum
    divinitatem ante
    sxcula,
    secundumhumanitalein in
    fine
    temporum,
    miracula
    illius,
    passionem,
    resur-
    rectionem,
    ascensionem ad
    coelos,
    adventum illius
    ad
    judicium,
    resurrectionem
    gneraient, gloriam
    A
    electorum,
    damnaiionem
    reproborum.
    Ad ista om-
    nia
    prxdicanda segregatus
    est
    Apostolus. Sequilur
    :
    Quod
    ante
    promiserai per prophelas
    suos. Sicut
    promisil
    Deus Pater
    per prophelas
    Fiiium suum ad
    saiulemhumani
    generis
    inmundum esse
    venturum,
    sic
    promisil
    et sanClum
    Evangelium.
    Notandm
    quod
    quia
    cum dixissel
    per prophelas,
    slatim
    subintulit
    suos
    ; prophetx
    enim
    nomejj
    commune
    est,
    et acci-
    pilur aliquando pro bono,
    aliquando pro
    raalo. Nam
    sicut fuerunt inVeieri Testamento
    prophetx boni,
    qui Spirilu
    sanclo affiati muta
    mysteria
    sibi divi-
    nilus ostensa
    prxdixerunt,
    itafuerunt et flsi dicen-
    tes : ilxc dicit
    Dominus,
    cumDominus non miserit
    eos. Undeet
    perlsaiam
    dicilur.: Et
    prophelaloquens
    mendacium
    ipse
    esl cauda
    (Isa. ix).
    Non
    ergoper
    isto-
    B rumora
    promisil Evangelium,
    sed
    potius per
    illorum
    quosipse
    in veritate misit. Unde
    per
    J ermiam di-
    cit :
    Disponam, inquiens,
    domui Isral et domui J uda
    Teslamenlum Novum
    (1er. xxxi),
    idesl
    Evangelium.
    Et iterum:
    Feriam, inquit,
    vobiscum
    pactum
    sem-
    pilrnum (Ibid.).
    Psalmista
    quoque, qui legem
    Mn-
    saicara
    habebat,
    exorabat dicens:
    LegemEvangelii
    constitue mihi
    (Psal. cxviu).
    In
    Scripturis
    sanclis d
    Filio suo. Sunt
    scripturx
    non
    sanctx,
    ut sunt dicta

    pliilosophorum,
    Platonis seu
    Aristolelis,
    carmina
    poetarum,
    Homeri seu
    Virgilii, aliorumque poela-
    rum
    gentiliura. Scripturx
    vero sanctx
    appellanlur
    lexet
    prophetx atquepsalmi.quia
    sancllficant obscr-
    valiones
    suas, probibendo
    vilia et
    commendando
    virtutes.
    Qux Scripturx
    sanclx vel
    Evangelium
    Te
    J
    Filio
    Patris,
    idest deChrislo
    sunt, quia
    illumanncii
    . liant. Multi
    quidem
    sunt filii Dei secundum
    adop
    tionem,
    de
    quibus
    J oannes dicits
    Quia
    quotquot
    re--
    ceperum eum,
    ddit eis
    polestatem filios
    Dei
    fieri
    (J oan. i),
    sedunus esl
    proprius naturalisque
    Domi-
    nus J sus
    Christus;
    de
    quo ipse
    Paler : Hic
    est,
    in-
    quit,
    Filius meus charissimus
    (Malih. m).
    El de
    quo
    Apostolus
    :
    qui faclus
    est
    ei, inquit,
    id est a Deo
    Paire
    Filius,
    ex semine David secundum cament.
    DominusJ sus ex duabus
    subslantiis,
    divina scilicet
    et
    humana,
    id est in unilate
    personx subsistais,
    verus Deusesl el verus homo
    ; secundum
    quod
    Deus
    est,
    non est
    faclus,
    sed
    genitus, quia
    non est crea-
    tura;
    sccuiidiiiii aillent
    carnem*
    factus ex semin
    David
    j
    qui
    fuit de tribu J uda. De
    cujus progenie
    "
    descendit bealissiraa
    virgo
    Maria,
    ex
    cujus
    semine
    formata est caro
    Doniinica, opere Spiritus
    sanc'i
    in utero
    virginali.
    Unde salis convenienler dicit
    Apostolus, quiafactus
    esl DeoPatri ex semineDavid
    secundum
    carnem,
    qui
    erat Dominuset creator David
    secundumdivinitatem;
    Qui
    proedeslinalusesl,
    idest
    prxordinalus
    et
    prx-
    linitus,
    Filius Dei in
    virtute;
    subauditur divinilalis
    et in
    polenlia
    Verbi,
    a
    quo assumptus
    est
    ipse
    homo
    in unitalc
    personx. Origines
    dicit :
    Qui
    deslinaluS
    est Filius
    Dei,
    dicens deslinari illum
    posse qui
    est*
    prxdestinari qui
    nonest. Al vero secundum beatum
    Augustiiiiim
    melius est dicendum:
    Qui proedeslina*
    tus est Filius
    Dei, quia
    non de Verbo
    loquitur
    his
    567 HAYMONISHALBERSTAT.
    EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.B13L. 36S
    Apostolus,
    sed de
    homln, "qui
    -
    non erat
    anlequant
    factus esset. Humanitas enim
    qux
    non erat
    aniea,
    illa est
    prxdeslinata
    et
    prxfinita,
    sive
    prxordinala,
    sine suis
    meritis,
    ut Filius Dei
    esset, assumpta
    a
    Verbo in Virtule
    divinitatis,
    el in
    polenlia
    Verbi et
    nnita illi in unllate
    personx,
    secundum
    Spiritum
    sancti
    ficalionis. Spiritus
    sanctifications
    appellatur
    hic
    Spiritus sanctus,
    tjuia
    sanctilatem
    prxstat
    an-
    gelis
    et bominibus
    justis qui
    eliam
    formavt,
    vlvifi-
    caVitet sanclificavit
    ipsum
    hominemin utero
    virgi-
    ttali,
    exsemine
    virginis
    sinesemineviri. Consideran-
    iltimest autem
    quia
    nonfuit ei
    Spiritus
    sanctus
    pro
    semine,
    nec dicimusillum
    palrem
    esse
    huinanilatis,
    ne dicantur esseduo
    patres, quod
    omninottefas est
    dicere : non enim omne
    quod
    nascitur ex nobis
    utique
    filiusnosler esl. Verbi
    gratia
    :
    capillus
    nasci-
    tur de
    capite,
    et tamen non ideo filius
    capitis
    recte
    dieitur. Pediculi ex nobis
    quoque
    nascuntur,
    ei ta-
    -
    raen filii nostri
    nequaquam
    dicuntur. Ita
    ergo
    el ille
    homo
    assumptus
    a
    Verbo,
    de
    Spiritu
    sanclo con-
    ceptus,
    idest
    opreSpiritus
    sancli formatus
    esl,
    sed
    tamen non est filius
    Spiritus
    sancli.
    J ungalur ergo
    ita beato
    Augusiino
    docenle.
    Qui prxdestinalus
    esl
    Filius Dei invirtule divinilalis et
    polentia
    Verbi,
    ex
    resurreciione morluorum, primus resurgere
    el
    pri-
    erascoelos
    penetrare.
    Deslrueto enim raortis
    irape-
    rio, ipse priraus
    omniummorluorum eleclorum re-
    siirrexit, juxla quod
    J oanncs de illo dicit :
    Qui
    est
    primogenilus
    morluorum,
    et
    princeps regum
    terrx,
    el
    primitix
    dormicniitimChristus
    (Apoc. i);
    et sicut
    primus
    resurrexil,
    ita el
    priraus
    coelos
    penetravii,
    dans fidelibussuis
    post
    se adilum
    ingrediendi.
    Ali-
    ter,
    secundumbeatum Ambrosium,
    inerito dicit il-
    lum
    prxdestinaium
    esseFiiiumDei ex
    resurrectione,
    sive
    post
    resurrectionem, quia
    tune
    paluil
    verus
    Filius Dei
    esse, quando
    in morte illius multa miia-
    cula accidenlia
    compulerunl
    dicere : VereFilius
    Dei erat iste
    (Matth.
    xxvii). Siquidem anlequant
    suspeiiderelur
    in
    ligno pro
    salute
    generis
    humani et
    moreretur, inultaque
    ntiracula licreni in
    passione
    illius, qux Evangelium
    narrai,
    a
    paucis cognosce-
    balur Filins Dei esse,
    inlanliimut
    aposloli quoque,
    dum
    comprehenderelur,
    relicto
    eo, fugerent.
    Sed
    poslquam
    sol obscuiatus esl in morle
    ejus,
    terra
    -tremuit,
    monuinenla
    aperla
    sunt,
    vlum
    quoque,
    templi
    scissumesl,
    et
    resurrexit, cognitus
    esl esse
    verus Filius
    Dei,
    siveeliam
    quando post
    resurrec-
    tionemascensioHCmque
    suam misit
    aposlolis Sjiiri-
    lum sanclum, quo
    iiruammali
    coepcrunl loqui
    om-
    nium
    genlium
    linguis
    magnalia
    Dei,
    lune
    poiius
    cognitus
    est esseverus Filius
    Dei,
    ab bis videlicet
    de
    quibus
    Lucas dicit
    quod
    una diecredideruni
    tria
    miHia,
    altra die
    quinque
    millia
    (Act. n). Digna
    autem cousideralione
    ani.madvertcndumest,
    quia
    :
    nondixit
    Aposlolus
    absolute:
    Qui proedeslinatus
    est
    Filius Dei in virtule ex resurrectione morluorum,
    sed adhuc
    addidit
    aliquid,
    dicens,
    ex resurrectione
    morluorum
    J esu Chrisli,
    hocest tantuinmodo clecto-
    '
    tumadse
    periinenlium
    ; simulque
    nobis dentonslra-
    A
    lur
    quia
    sicut suant resurrectionem
    procuravit,
    iia
    quoque
    multorum morluorum
    corpora
    et animas
    pariter
    resuscitavit
    secum,
    tain illorum de
    quibus
    dieitur : Multa
    corpora
    sanctorum
    qui
    dormietant
    surrexerunt
    (Matth. xxvu), quam
    eliam omnium
    '
    eleclorum. Ex
    quorum ergo
    resurrectione morluo-
    rum
    apparat
    Chrislus verus Filius Dei
    esse,
    J esu
    Chrisli,
    id est illorum
    qui
    adse
    pertinebant, quos
    ipse
    resuscilat advitamet de
    quibus
    idem
    Aposlolus
    dicit,
    ut sit
    ipse primogenilus
    in mullis
    fratribus
    (Rom. viii).
    Namderesurreciione
    reproborum
    nihil
    hic dicilur. Potest et ila
    conjungi
    : Paulus servus
    vocatus
    apostolus
    ex resurrectione morluorumJ esu
    Chrisli. Omnes
    quidemapostoli
    anle Domini
    passio-
    nem sunl vocali ab
    ipso
    : Paulus vero
    post
    resur-
    B
    recifonem
    ejus.
    Per
    quemaccepimus gratiam
    el
    apostolatum
    ad
    obediendum
    fidei
    in omnibus
    genlibus pro
    nomine
    ejus.
    Gratia dieitur
    gratis
    data. Et
    gratiam
    hic de-
    bemus
    intelligere
    (idemet reniissionera
    peccatorum
    vel
    palientiam
    omnium
    lahorum, pro qua
    remune-
    Tabimur in
    fulurum, qux
    omnia nullis
    prxcedenlj-
    bus meritis
    gratis
    data sunt cunctis
    fidelibus,
    sicut
    lisdem
    egreglus prxdicator
    dicit : Graliasali
    (acii
    eslis
    (Ephes. n). Apostolatus
    vero nomine debemus
    intelligere legationem prxdicationis, qnamipsi
    soli
    aposloli eorumquesequaces acceperunl qui
    siraililcr
    post
    illos oflicium
    prxdicationis
    tenuerunt. Et ne
    quis putarel quod
    inuna
    gnie
    lantummodoIsraeli-
    tica
    accepissent legationem prxdicationis,
    dicil in
    Zomnibus
    genlibus
    ad obediendum
    fidei, acccpisxe
    illos
    apostolatum,
    idest ul omnes
    gentes
    obediam
    lidei
    Evangelicx
    et
    Christi, quod
    unum est. Fides
    ailleradicilur eo
    quod
    lit
    quod promiltitur.
    Constat
    aulem inter Deumcl boulines. Verbi
    gralia
    : Tem-
    pore baptismatis profilemur
    nos credere inDeum
    Palrem,
    et DorninumJ esuni
    Christum,
    et in
    Spiri-
    tum
    sanclum,
    abrcnunliare
    quoqbe
    diabolo el om-
    nibus
    pompis ejus, omnibusque operibus ejus.
    Si
    ergo
    boe
    observamus,
    fidei obediinus: sin
    autem,
    infidelilatis
    redarguiiiiur.
    Fides
    igilur est,
    ut dixi-
    mus,
    conl'essiosanctx Trinilalis cl solidumfunda-
    mentura
    religionis, qua
    veraciter eredimus id
    quod
    nequaquam
    videre valemus. Si aulem
    quod
    eredi-
    mus
    jam
    vidcinus,
    fides
    jam
    non est
    habenda,
    sed
    J
    cognilio. Nolandunique, quiapro
    nomine
    Chrisli,
    id
    est vicenominis
    ejus
    dicil se
    accepisseapostolatum.
    Sic enimail eis Dominus: Sicul misit me
    Pater,
    et
    ego
    mitlovos
    (J oan. xx),
    idest sicut misit mePaler
    innomine
    suo,
    itael
    ego
    vosvicenominismei milto
    ad
    prxdicationem.
    Undeet iisdcm
    Apostolus
    alias
    dicit, pro Christo,
    id est viceChrisli
    legalione
    fun-
    gimur. Itemquc,
    Obsecramur
    pro
    Chrislo,
    reconcilia-
    mini Deo
    (Il
    Cor.
    v).
    In
    quibus,
    subaudis
    genlibus
    esliscl
    vos,
    Romx
    habitantes J udxi cl
    gentiles,
    vocati J esu Christi,
    id
    est abillovocati eslis
    per
    nosut ineum
    credalis,
    vel
    etiamin hoc vocati estis
    illius, quia
    ab illo nome:*
    Chrislianilalis
    pronieiuislis.
    3C9 EXPOSITIOIN EPP. S. PAULI.
    -
    INEP1ST. ADROM.
    570
    Ommbus
    qui
    sunt
    Romoe,
    dilectis Dei vocalissan-
    clis. DileclisDei
    dicit,
    idest eleclis adfidemet
    gra-
    tiam.
    Quod
    autemdicit vocalis
    sanclis,
    sic videntur
    hxc verba
    sonare, quodjam
    sancli essent
    quando
    vocati
    sunt,
    sednon
    convenir Qui
    enim erant
    pec-
    catores et
    justissimi,
    vocati sunt
    sancti,
    id est ad-
    hoc electi et vocati
    sunt,
    ut essent sanctificati
    per
    baptismunt.
    Taieest et
    illud, quod
    incanlico Za-
    charix
    patris
    J oannis
    Baptistx.
    Visilavit, inquit,
    el
    fecit redemptionemplebissiiai (Luc. i).
    Nonenimin-
    venit illamesse
    plebem
    suam,
    sedvisilando et redi-
    itiendosuamfecit esse. Nolandiimaulem
    quia
    ini-
    lium hujus Epistolx longo
    circuilu
    distenditur,
    ac
    per
    hoc
    ejus
    dislinctiosolerler est consideranda:
    si-
    mulque
    considerandumsalutaliones
    Epislolarum
    sub
    tertiis
    personis
    consistere.
    Legatur ergo per
    com-
    mata ac sub dislinclionibus: Paulus servusChristi
    J esu, etc., usque,
    In
    quibus
    estisel vosvoeali J esu
    Christi, ibiqueponalur
    mdia
    dislinctio,
    deindein-
    feratur,
    Omnibus
    qui
    sunt
    Romoe,
    vocalis
    sanctis,
    ibi-
    que
    fit
    plenadislinctio,
    et subaudialur tertia
    per-
    sona,
    saluiem
    optt.
    Nam
    quodsequitur,
    Gralia vo-
    bis,
    extra salutalionein
    est, quia
    secunda
    persona
    est
    ad
    quam
    dbet
    post
    salutalionein
    primam loqui.
    Gralia vobiset
    pax
    a DeoPtre nostro et Domino
    J esu
    Chrislo, subaudissit. Gralia vobis,
    id est fides
    et salus
    qua
    remilluntur
    peccalatemporebaptisma-
    tis,
    et
    pax qua
    reconciliainur DeoPalri
    per sangui-
    nemFilii sui.
    Quidam
    itavolunl
    intelligeredistincte,
    ut dicatur
    gralia
    vobisa Deo
    Paire, qui gratis
    misit
    Fiiium,
    et
    pax
    aDomino J esu
    Chrislo,
    cujus pas-
    sionerecoinilianiur tain-Deo
    quantangelis;
    sedme-
    lius
    utrumque
    aDeoPaire dalum
    inlelligilur,
    utrum-
    que
    a
    Filio, quiagralia
    et
    pax
    aPaireet Filio
    xqua-
    liler conferlur.
    Spiritus
    sancti vero
    personam
    idcirco
    relicuit,
    quia
    in donis suis eum
    comprehendit,
    id
    est in
    gratia
    el
    pace.
    Ait enimVeritas Samaritanx
    raulieri : Si
    sires
    donumDei
    (J oan. iv),
    idesl
    Spi-
    ritumsanclum.
    Quia
    enim
    per
    eumdivinitus
    honp-
    i-antur
    electi, ideo,
    ut
    diximus,
    indonis
    inlelligilur.
    Gratia enim,
    id esl remissio
    peccalorum, quam
    percipjunl
    credentes in lavacro
    baptismatis,
    et
    pax
    per quam
    reconcilialioneni
    nierenlur, xqualiter
    a
    tola Trinilalc
    prxslanlur.
    Primum
    quidemgratinsago
    Deomeo
    pro
    omnibus
    tobis. Hue
    usque
    salutatio :
    post
    salutalionein vero
    sequitur
    stalira lexlus
    Epistolx.
    Beatus
    Aposlolus
    in
    exordiosux
    Epistolx
    a
    gratiarunt
    exorsus est ac-
    tione, adimpleor utique
    mandatis suis
    quod
    dixit
    alibi : In omnibus
    gratins ngile(I
    Thess.
    v). Gratins,
    inquil, ago,
    id est laudes refero Deomeo
    pro
    vobis,
    Bene autem addil
    meo,
    quia
    cran omniumrerum
    niras sit Deus
    per natnram,
    eo
    quod
    sit creator om-
    nium,
    illis
    proprie
    tamen
    per gratiam
    Deus dicilur
    esse, quod
    merilolidei et
    justilix ejus
    cultores esse
    probantur,
    sicut
    bealo Paulo
    aliisque
    Christi fideli-
    bus. Hinc dieitur :
    Ego
    sum Deus
    Abraham,
    Deus
    tsaae,
    etDeusJ acob
    (Exod. n), per gratiam
    et vilx
    meritum.
    Quia (idefs
    veslra annuntialur in universo
    X mundo. A lolo
    parlera ace.ipe
    :
    neque
    enim toliis
    mundusillorumfidem
    annunliabal,
    sed
    per plures
    mundi
    partes divulgabatur
    novamfidem
    Evangelii
    eos
    percepisse,
    ut
    pote qui
    tune
    temporis pne
    omnibus
    genlibus
    dominabanlur. Abillis
    qui
    Romain
    veniebanl,
    indeque
    ad
    propria rependebant
    eorumfides mullrs
    -annunliabalur
    genlibus.
    Fides dicilur eo
    quod
    fiai,
    quod
    sicut
    proraitlitur,
    ila debeat
    intpleri
    : sin aur
    lein non fuerit
    adimplela, jam
    nonest fides.
    Testisenimmihi est Deus. Videtur contra Domi-
    nicura
    prxceptum jurare aposlolusquo
    dicilur : No-
    lite
    jurare
    omnino. Sed
    quia
    verilaiera
    jurare,
    ue-
    cessitalecompellente,
    nonest
    peccare,
    ut ab
    Augusto
    dicilur. Coaclus
    Apostolus
    ut crederelur ei abaudi-
    toribus,
    dum
    jurt
    non
    peccat.
    Tutius laraenest non
    B jurare, quiaqui nunquarajurt, nunquam
    perjuriiim
    perptrt.
    Cui servioin
    spiritu
    meo.
    Non
    ail adoro,
    sedservio. Sunt
    quidamqui corpwe
    et voce Deum
    aut homines ficte
    adorant,
    sednon
    spiritu,
    id est
    mentis
    affectu. Plus est
    ergodicere,
    cui servioin
    spi-
    ritu
    quam
    adoro:
    quia
    hic
    inlelligilur
    serviliumamo-
    ris et
    inlegrx
    dileclionis. In
    Evangelio
    Filii
    ejus,
    id
    est
    prxdicalione
    Christi, Evangelium,
    ut
    diximus,
    bonumnuntium sonat. Dicil enim : Poenilentiam
    agile, appropinquabit regnum
    coelorum
    (Matth. m).
    Prxdicare
    quoqueconceptionem
    et nalivitatemChri-
    sli et
    reliqua, dispensatipnis ejus mysteria evangcli-
    zare est.
    Quod,
    sine
    intermissionememoriamvestri
    facio, semper
    in oralionibusmeis. Sine intermissione
    dicil, quia
    omni
    die,
    omni nocleoralioni
    incombais,
    G
    eorum memoriam faciebat. Namaliter hxc verba
    stare non
    valent, quia comedebat,
    dormiebat. Homo
    siquidem
    mortalis erat adhuc
    Apostolus, ideoque
    morlalis
    indige.batoperari, omedereatque
    dormire.
    His enimomnibus
    indiget
    homomorlali
    legmine
    in-
    dutus. Inhoc vero
    quia
    oralioni
    installai,
    in semel-
    ipsoprimumopreprxtendebat, quQdipse
    alibi
    sui.s
    auditoribus exhortando
    prxceperat
    : Sine
    intermis.-
    sione, inquiens,
    orale.
    Obsecrans,
    si
    quomodo
    tandem
    aliquando prosperum
    iter habeamin voluntaleDei
    veniendi ad vos
    (I
    Thess.
    v).
    Si
    quomodo,
    idesl si
    aliquoinodo, tandem,
    adullimumvel vix. Benedicil
    obsecranssi
    aliquo
    modo
    prosperum
    iter habeamin
    voluntaleDei veniendiad
    vos, quoniam
    sunl
    quidam
    qui
    Dei
    permissione,
    non
    volunlale, prosperum
    iter
    videntur
    accipere
    ad
    malum, si
    quando
    homicidium
    aut
    aliquod
    festinent scelus
    perpetrare.
    Sed
    Aposto-
    lus omnia
    prospra qux
    sine voluntale Dei veniuui
    nibili
    pendil,
    el
    pro
    nihilo
    dputt.
    Namaliter
    pro-
    sperum
    iler se
    posse
    haberenon
    pulabat,
    nisi voliin-
    las
    Dei, qux
    omnia
    novit.,
    et in omnibus nos
    prx-
    venit
    bonis,
    prxcdii
    el
    fovet, illu
    cura
    dueret,
    ubi
    fruclum
    aliquem
    haberet.
    Desideroenimviderevos. Ideodicit desiderarese
    veniread
    illos,
    ut illos ad amoremsuum
    excitaret,
    ul et
    ipsi
    desiderarent illmn. Desiderabai aulemillos
    videre,
    ut
    aliquid gratix prxtiicatioius
    et miraculo-
    rumillis
    largiretur,
    sicut
    sequentia
    manifestant. De-
    sidero,
    inquit,
    viderevos: ul
    aliquid gralia; spiritalii
    371
    HAYMONISHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS. 1.

    COMMENT.BII'.L. 372
    hnparllar vobis.ad
    onfirmandos
    vos,
    ut confirmera
    fidemvestramdoctrina et
    prxdicalione alque
    raira-
    culorum
    virtute, supplcamque
    meo adventusi
    quid
    minushabetis in
    fide,
    vel etiamut doceamvos
    per-
    fectamcharitatem
    habere,
    ne ab invicemdissideatis
    el discordiam
    habealis,
    sicul nunc audio.
    Id est simul
    consolari invobis
    per
    eam
    qua;
    invicem
    est
    fidem
    vestram
    atque
    meam.
    Consolanlur
    magislri
    de
    profectudiscipulorum, quandosciliet
    stabiliraen-
    lum
    fidei
    reperiunt inillis: econtra consolantur disci-
    puli
    dumadventu
    magistrorum
    cumulalur illis
    gralia
    Spiritus sancti,
    vel dumsuam scientiam et fidem
    magistrorum
    scienlix aut fidei
    concprdarc
    el com-
    parlicipare intelligunt.
    Noloaulemvos
    ignorare, fratres, quiasoepepropo-
    tui ventread
    vos,
    idest etvolui et
    proposui,
    et
    prohi-
    bilussum
    usque
    adhuc. Prohibitus est Paulus a Deo
    ne antea Romani veniret
    quamgenlibus
    circa Hie-
    rosolymamposilis,
    sacrum adminislraret
    Evange-
    lium. Deindevero
    per
    Macedoniam
    Asiamque
    mino-
    rent
    prxdicando Illyricura veniens,
    qux
    est
    prima
    parsEuropx,
    tandem
    juxla
    animi sui votum
    perveni-
    ret Roraara. Cum
    ergo
    dixisset
    Aposlolussxpe
    sede-
    stinasse
    yenire ad
    .illos, poterat aliquis
    illorum ei
    obviare
    inierrogando
    ac
    dicere
    : O bate
    Apostole,
    cur
    disposuisli
    venire ad nos
    peccatores?
    Ad hxc
    itle,
    t
    aliquemfructum
    habeamin
    vobis,
    sicut etin
    coeteris
    genlibus,
    id est ut mercedemxlernam
    spiri-
    talis
    gratix
    habeaminvobisde meo
    labore,
    sicutet
    incoeteris
    gentibut.
    Groecisac
    barbaris,
    sapienlibus
    el
    insipientibus
    d-
    bitt
    sum.
    Sapientes appellat
    J udxos et
    Grxcos,
    a
    quibus
    omnis
    sapienlia divina,
    et omnis
    philosopbia
    mundanaexordium
    sumpsit, insipientes
    veroet bar-
    oaros,
    alias
    gnies,
    sicut sunt
    Teutonici,
    Britones,
    aliiquequi
    illorum
    comparatione
    indocli et
    quasi
    sine
    liiteris eranl. Namsicut abHebrxis
    acceperunt
    La-
    tini omnemdivinam
    Scripturam,
    itaet aGrxcis om-
    nem
    philosophiam
    sxcularem. Et cumin
    sapienlia
    dorrent,
    se
    quidemsapientes,
    omnes
    vero
    reliquas
    gentes
    barbaras
    vocabant.Quorumsuperbiamconfun-
    dit
    Apostolus,
    dumin
    sequentibus prxponit
    eis J u-
    dxos. Sed
    considerandum
    est
    quidaceperit Aposto-
    lus
    ,
    ut horam
    debilor essel,
    id est
    sapienlium
    et
    insipientium.
    Namab
    ipsis
    non
    acceperat aliquid.
    Adeohoc donum
    acceperat,
    ut
    omnium
    genlium
    lin-
    guisloquerelur, quibus
    cisdem
    gentibus
    fidemChri-
    sti,
    ut
    pote debilor, prxdicare
    debebat : vel certe in
    hocerat debilor omnibus
    genlibus, quia,
    sicut
    bea-
    tus
    Augustinus
    ail in
    expositianeEpistolx
    ad
    Ephe-
    sios, prx
    omnibus
    aposlolis sapientiam
    divinam
    per-
    cepit.
    Et
    quare hoc,
    nisi ut omnibus
    principihus,
    pmnibusquc philosophis per sapientiam
    sibi dalam
    rsistera
    possel.
    Undeet Dominusail deilloadAna-
    nam: Vasetectionismihi est ut
    portet
    nomenmeum
    coram
    regibus
    et
    gent\bus
    (Act. ix). Sapienlibus
    de-
    bilor erat ut eis
    profunda
    et alla
    mysteriapanderet,
    ijitt
    ipse
    dixit alibi :
    Sapientiam
    loquimur
    inter
    per-
    k fectos
    (I
    Cor.
    n). Insipientibus
    debilor
    erat,
    ul se
    cundum
    capacilaiem
    illorum eis verbum
    rayslerio-
    rum
    comrailteret, quibus ipse
    dicebat : Non
    polui
    vobis
    loqui quasi spiritalibus,
    sed
    quasi
    carnalibus
    (7
    Cor.
    ni). Insipientibus
    vero debilor erat in
    hoc,
    ul illorum
    insipientiampatienter
    ferrel.
    Ita, quod
    inme
    promplum
    est,
    id est manifestum
    est,
    et vobis
    qui
    Romoe
    eslis, evangelizare.
    Ordover-
    borum
    est, pariterque
    sensus.
    Quia sapienlibus
    el
    insipientibus
    debitor
    sum,
    vobis
    quoque qui
    Romx
    estis : raulto
    proraptior
    est meavolunlas ad
    evange-
    lizaudum: el sicut de fide omnium
    gentium,
    ila
    tiamde
    profectu
    veslrx fidei
    opto magnus
    subli-
    misquefulgere.
    ]}
    Non erubescoenim
    Evangelium,
    subaudis
    prxdi
    care.
    Quidam
    credebant inFiHuni Dei el verecunda-
    banlur
    prxdicare quod
    natus esset ex
    femina, quod
    crucifixus, quasi
    nolentes
    injuriant
    facereDei
    Filio,
    sedhoc non erubescebat Paulus
    qui
    dicebat : Non
    erubesco
    Evangeliumprxdicare,
    ac si diceret alii.-
    verbis : Non erubesco FiiiumDei
    prxdicare
    in fine
    lemporum
    natum, quem
    scio ante sxcula
    xqualem
    Palri
    genilum.
    Non erubesco mortuum
    prxdicare,
    quem
    scio
    superata
    morte tertia surrexisse die,
    deinde coelos
    pntrasse.
    Et
    quasi aliquis
    diceret,
    quare
    non erubescis
    Evangelium?
    ait : Virtusenim
    Dei est.
    Evangelium
    insalulemomni
    credenii,
    J udao
    primum
    etGroeco.Virtus enimDei
    est, Evangelium
    in salutem omni homini
    credenli, quia per
    illam
    C fidemet
    operationem quamEvangelium
    annunlial.
    decrevil salvare
    genus
    humanum. Prxferuntur mode
    J udxi
    Grxcis,
    vel
    quia
    ante illos
    leges
    divinas Ira
    manasque
    habuere
    : vel
    quia
    enutrili in
    lege,
    cile
    per cognitionemlegispervenerunt
    anieillosadfidem
    Evangelii,
    videlicet
    quando post
    ascensionemDomi:
    nicam
    prxdicantibus aposlolis
    crediderunl ex eis
    unadie tria
    millia,
    altra
    quinque
    milliaet
    deinceps.
    mu.Uamillia. Siveetiamin hoc
    prxfert
    J udxos Grx-
    cis, quia ipsi aposloli
    a
    quibus
    Grxci doclrinam
    fidemqueEvangelii quasi
    a
    magislrispercipiebanl
    na
    lura J udxi erant. Nolandumautem nomine
    J udxi,
    omnes J udxos credentes debere
    intelligi,
    et nomine
    Grxci,
    omtes
    gentiles
    debere
    cornprehendi,
    n
    J uslitia enimDei ineo,
    idest
    Evangelio,
    ret>e/ufr
    ex
    fide
    in
    fidem.
    J uslitia
    Dei,
    idest
    justificalio qua
    justificat
    inse
    credentes,
    in
    Evangelio
    manifestalur
    duradicilur .
    Qui
    credideril el
    baplizatusfuerit,
    sal-
    vus, id
    est
    juslus,
    er'u
    (Matth. xvi).
    Hxc est
    juslitia,
    qua
    omnescredentes dqnoPatris etFilii ac
    Spiritus
    sancti
    jusiificantur.
    Qux idcircojuslitia
    Dei
    dieitur,
    quia
    eam
    imparliendo fidelibus, justos
    eos
    reddit,
    et
    hocex fide,subaudis
    legis,
    infidemsancti
    Evangelii,
    si ad J udxos referas.
    Quia
    enim in
    lege
    unius Dei
    noliliamet fi.Iem
    habuerunt, sicul
    dicilur in
    Exodo,
    quod
    crediderunl Dominoet
    Moysi servejus (Exod.
    xiv),
    faciliusexfideet
    cognitioneunius
    Dei adEvan-
    geliumtranseunles,
    fidemsanctx Trimlatis
    perec-
    perunt.
    Commur.iter oirnes credentes a
    fide
    verbo-
    S73 EXPOSITIO
    IN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. AD ROM. 571
    mm Iransient
    quandoque
    ad fidem reram,
    quia
    j
    juxla quodpromittii Evangelium
    fideliter cxhibelur
    spei prxmiorum,. quando quod
    modo tcnemus in
    fideel in
    spe,
    tune
    possidebimus
    in
    re, juxta quod
    beatus J oannesdicil : Charissimi Filii Dei sumus m
    spe,
    et nondum
    apparuit quod
    erimusinre. Scimus
    autem
    quoniam
    cum
    apparuerit,
    similes ei
    erimus,
    quoniam
    videbimuseumsicuti esl
    (I
    J oan.
    m).
    Sicut
    scriptum
    est:J us!us aulemex
    fide
    vivit.Adhocexem-
    plum
    inoraculoHabacuc
    prophetx.
    continelur. Exfide
    igitur qux concipitur
    cordeet
    proferlur
    ore,
    et bonis
    operibusexornatur,
    vivit
    justus
    vita xterna. Fides
    aulemsine
    operibus
    mortuaest
    (J ac. n).
    Revelalurenimira Dei de coelo
    super
    omnemim-
    pietatem
    et
    injustitiam
    hominum. Ira Dei
    appellalur
    islo in loco ullio diei
    judicii,
    et vindicla
    divina,
    1
    quam
    omnibus
    reprobis
    inferet Dominus in die illa
    dicensillis: Ilein
    ignem
    oelernum
    (Matth. xxv). Qux
    vindicta divina de coelo
    manifestabilur, quia
    inde
    veniet Dominusad
    judicium,
    sicut
    ipse per seipsum
    dicit :Filiushominisvenietut reddat
    unicuique
    secun-
    dum
    opra
    sua
    (Matth. xvi),
    vel certe vindictadivina
    de coelo
    raanifestatur, hoc est deEcclesia
    per
    tubain
    Evangelii
    :
    quia
    ea
    qux
    dedie
    judicii
    et Domini ad-
    ventu
    diximus,
    ibi continenlur. Coeli enim nomine
    Ecclesiacensetur. Sicul
    ipsa
    Veritas dicit : Simile
    est
    regnum
    coelorumdecem
    virginibus(Matth. xxv).
    In
    Apocalypsiquoque
    J oannis raullis in locis coeli no-
    mine
    designalur.
    Polest et absolute
    intelligi, quod
    dieitur de coelomanifeslari divinam
    vindiclam,
    hoc
    est de
    Evangelio
    de
    quo
    Dominusdicit : Simileest
    '
    regnum
    coelorum
    fermento, quod
    mutier absconditin
    farinoe
    salis
    tribus,
    donecfermentaretur tolum
    (Matth.
    xm). Revelabitur, inquit,
    divina
    vindicta, super
    om-
    nem
    impietatem
    et
    injustitiam. Impietas
    idololatriam
    significat,
    ut habetur inZacharia :
    Impietas
    sedebit
    super
    talentum
    plumbi. Injusiitia
    est
    qua
    contra Do-
    rninumet
    proximumquis injuste agit,
    et estsensus:
    Vindicta
    quam
    Dominusin
    Evangelio comminalur,
    venit
    super
    omnes idololalras et
    peccalorcs. Sequi-
    tur : eorum
    qui
    veritatemDei in
    injusiitia
    delinent.
    Simplex verilas,
    Deus invisibilis cl incoramutabilis
    est, cujus religionem
    in
    injusiitia detinuerunt,
    qui
    cultumsoli Deo
    dignum
    creaturis
    corruplibilibus
    im-
    pendendunt judicarunt.
    Veritatem Dei in
    injusiitia
    detinebant, qui
    veri Dei
    religionematque
    honorem
    injuste crealurx, quantum
    in
    ipsis erat,
    attribue-
    bant,
    dicentes
    lapidi
    : Deusmeus es,
    et
    ligno
    : Tu
    me
    genuisli.
    Quia
    quod
    notumest Dei
    manifestum
    est in illis.
    Hinc
    jam
    contra
    philosophos
    istius sxculi ex maxima
    parle loquitur Apostolus
    et est sensus : Idcirco ira
    Dei
    omnipotentis
    veniet
    super reprobos, raaximeque
    super philosophos, quia quod
    nolumest
    proprie
    Dei
    esl
    esse,
    scilicet
    quia ipse
    solus sic
    verus,
    verus
    Creator omnium
    rerum,
    manifestum est illis. Ex
    pulchritudine
    enimvisibilium
    operumcognitio opi-
    fteiset
    majestas
    innoluit
    philosophis, quia
    tam
    spe-
    ciosx creaturx
    speciosiorem
    haberent
    Creatorem,
    {
    sicul fertur ab Hebrxis de
    Melcbisedech,
    quia
    consi-
    derata fabrica
    mundi,
    unum Deum excellenlem
    creaturis esse dixit : et ideo
    excellenliora,
    id est
    panem
    et vinumDeo obtulit vero. Deus enim illis
    revelavii. Siveenim
    per
    naturale
    ingenium
    et ratio-
    ns donum
    atque
    acumen
    studii,
    sive
    per
    occul-
    tara
    inspirationem
    revelavii Deus
    eis, quia
    nonhoc
    esl Creator
    quodcrealura, quia
    Creator esl
    Deus,
    creatura vero est factura Dei.
    Invisibilia enim
    ipsius
    a creatura
    mundi, per
    ea
    quoefactasunt,
    intellecla
    conspiciuntur. Quod
    est di-
    cere : Invisibilia sacramenta
    omnipotentis
    Dei a
    crealura
    mundi,
    id est ab homine
    maximeque
    a
    philosophisgenlium, per
    ea
    qux
    facta sunt visibi-
    lia,
    intellectasive
    percepta
    et
    cognilaconspiciuntur,
    "
    nonoculis
    corporeis,
    sedoculismentis
    intelligunlur.
    Per ea enim
    qux
    facta sunt
    ejus
    sacra invisibilia:
    sempiternaquoqueejus
    virtus et divinitas. Subaudis
    per
    ea
    qux
    facia sunt visibilia
    conspiciuntur mente,
    ab illis
    philosophis.
    Ita ul sint inexcusabiles.Virtus
    Dei esl
    qux
    cuncta creala
    gubernat
    : divinitas
    vero,
    qux
    universa
    replet
    :
    ideoque
    Deus
    omnipotens per
    naturale
    ingenium,
    et
    per
    ea
    qux
    facta sunt visibi-
    lia,
    ddit
    philosophis
    multa
    cognoscere
    dedivinitate
    sua,
    ut illi adorantes
    idola,
    creaturam videlicet
    pro
    Creatore,
    inexcusabiles
    sint,
    et non
    possint
    dicere
    quia
    Deum
    ignoraverinl.
    Virtus enimDei
    qux
    sem-
    piterna
    est, et divinitas
    qux
    nihilmniuus xterna est,
    ex
    conjecluris
    creaturx ostendilur.
    -i
    Quia
    cum
    coguovissent
    Deum
    per
    nalurale
    inge-
    niumvel
    per
    creaturam
    invisibilem,
    nonsicul Deum
    glorijicaverunt
    aut
    gralias egerunt;
    sed evauuerunl
    in
    cogitalionibus
    suis,
    id est vani facti sunt a sua
    sapientiapropler
    suam
    superbiam,
    et ad
    pristinos
    redierunt errores,
    ascribentes sibi facultatema Deo
    datx
    sapienlia;,
    et obscuralumesl cor eoruminsi-
    piens
    : Deumnon
    glorificaverunt,
    sivenon honora-
    verunt, quia majeslatem
    illiusnon
    publie prxdica-
    verunt,
    neque
    docuerunt illumsolumesse
    colendura,
    abjectis
    idolis. Gralias non
    egerunt,
    id est laudes
    nonretulerunt illi
    pro
    demonstralione summi et in-
    visibilisboni. Cor
    quoque
    illorum
    quod
    illuminalura
    esl
    per
    naturale
    ingenium
    et
    per gratiamDei, posl-
    quam coeperunt
    idola et crealuram adorare
    pro
    DCreatore,
    obscuratum est
    per ignoranliam. Quid
    cuiradtenus et obscurius
    quam
    serpentes pro
    vero
    Deo
    coli ?
    Dicentesenimse esse
    sapientes
    a
    semetipsis
    slulli
    facti
    sunt in
    boc,
    cumab illis non esset
    sapientia,
    a
    se
    ipsis
    eamse habere
    putaverunt. Quod
    enimcon-
    tulii illis divina
    gralia gratis,
    abstulit
    ulique
    dum
    essent
    ingrati.
    Et mutaverunt
    gloriamincorruptibilis
    Dei in si-
    mililudinem
    imaginis corruptibilis hominis,
    et volu-
    crum,
    et
    quadrupedum,
    et
    serpenlium,
    Omnis crea-
    tura
    qux
    mutari
    potest
    in melius aut indterras
    corruptibilis
    est. Verbi
    gralia
    : Homo
    corruptibilis
    est
    quia
    corrumpitur per senectutem, per
    infirraila-
    373 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BISL.
    376
    tein : ad exlreraum eliam
    quando per
    mortemredi-
    gitur
    in
    pulverem
    : Deus
    verp
    oranipotens, qui
    non
    potes.tmutari, aut ip
    melius aut in
    delerius,
    sed
    semper
    idemet
    xqualis manet,
    incorruptibilis
    solus
    existit.
    Cujusgloriam
    el
    culturam, qux
    soli conve-
    nit ei
    qui
    Deus
    est, mutaverunt homines in simili-
    ludinent aliorura
    hominum,
    ut
    Assyrii, qui
    simula
    -
    crura Beli
    patris
    Nini
    rgis pro
    Deocolebanl
    ;
    et
    Babylonii idipsura, quem
    vocabant
    Bel, Sydonii
    Baal,
    J udxi
    Beelzebub,
    et Pbilisthxi Zebet : et
    non solum in
    sjniililudinem
    hominismorlui et cor-
    ruptibilis,
    sed eliam in
    similitudinem volucrum,
    sicuti Romani
    qui
    colebant
    nserem,
    et
    ^Egyptii qui
    colebant
    accipitrem.
    In similitudinem
    quoque qua-
    drupedum,
    sicut
    yEgyptii qui
    colebant
    apira,
    hoc
    estvaccamalbam. Insimilitudinemeliam
    serpentium,
    sicut
    Babylonii qui
    colebant
    draconem,
    et
    jEgyptii
    qui
    colebant
    crocodilum, qui
    est
    serpens aquaticus,
    natans in
    aqua
    ul
    piscis,
    pasens
    in terra ul bos.
    Propter quod,
    id est
    quia
    cullum et
    religionem
    Dei falsis
    imaginibus tradiderunt,
    et noluerunt ei
    gralias
    referre
    pro
    collalis sibi divinilus
    donis;
    tradidil illos Deus in desideriacordis eorumin im-
    munditiam^
    id est tradi
    permisit
    a
    seipsis,
    vel ire
    secundum desideria cordis eorum in
    immumliliam,
    nt
    conlumeliis,
    idest
    turpitudiuibus libidinura,
    offi-
    ciantsive
    deturpent corpora
    suain
    semetipsis.
    Idcirco
    permisit
    eos ire in desideriacordis
    eorum,
    ut
    gra-
    vius
    punirentur. Quomodopermiserit
    illos Deusse-
    cundumdesideria"deleciationum suarumin
    sequen-
    libus
    plenius
    refertur.
    Qui
    commutaveruntveritatemDei in
    mendacium,
    et eoluerunl el servierunt creaturoe
    poliusquam
    Crealori, qui
    estbenedictusinsoecula. Verilatem Dei
    inmendacium
    commutaverunt,
    idest cultura et re-
    ligionem
    vpri Dei in idelolatriani. Veritas enim est
    Deus,
    mendaciumveroidolum
    ;
    aliter :Veritas
    quippe
    creala aDeo
    est, ideoqueipsa
    creatura nonest Ve-
    ritas, quamipsi
    inmendacium
    converterunt, dicen-
    tes solem et lunam
    aliasque
    crealuras deos
    esse,
    pro
    nihilo
    dputantes
    Deum
    qui
    est benedictus in
    sxcula. Verilatem Dei in menefaciumcommutave-
    runt, quando
    veram ereaturam a Deo factam
    per
    mendaciumdicebant esse
    quod
    non erat. Solem et-
    enim et lunam dicebant
    mendaiter deos
    esse,
    de-
    negantes quod
    erant :
    quia
    non sunt
    \i,
    sed
    solummodocrealurx inveritate.
    Crature
    quippe
    a
    Deofacta vera creatura
    est,
    sed non est eaveritas
    qux
    Deus
    est, quia
    deus non est :
    qui
    est benedictus
    m sxcula. Si
    ergo
    ille est benedictus Deusin sx-
    cula,
    illi
    utique qui
    cullum et
    religionemejus
    idolis
    impendebanl,
    erant naledicti in
    sxcula,
    et
    tempo-
    rales,
    idest defectumel
    corruptibilitatem patientes
    :
    juxta qupd psaratus
    dicit deillis: Erit
    tempus
    eorum
    iasoecula
    (PsuL LXXX), quod
    est dicere: Defectus
    eorum
    manebit in
    sxcula, quia semper corrurapen-
    tur ab
    ign
    et vermibus.
    Sequitur
    :
    Prpterea
    tradidil illosDeus in
    passionesignomi-
    nloe.Prpterea, inquil, quia
    veri Dei
    religionem
    in
    A mendacium
    commutaverunt, iradidit. illos
    Deus,
    i<'
    i est
    tradi
    permisit,
    vel ire
    in
    passiones
    et
    flagitia
    I
    ignominix. Ignominia
    dicilur
    quasi qui
    sinenomine

    dignitatis.
    Inde
    dieitur
    ignominiosus qui
    desinit ha-
    bere
    dignitatis
    nomen
    , quando deprehenditur
    in
    aliquo rimine
    : sieut
    ignobilis,
    sinebono
    nomine,
    el infamis sinebona
    fama, quales
    erant illi de
    qui-
    bus
    subjungilur
    :
    Nam
    fominoe
    eorumimmutaveruntnaturatem
    usum,
    ineumusum
    qui
    est conlra
    naturam. Similiterautem
    mascli relictonaturali usu
    feminoe,
    exarserunl in de-
    sideriismis tnasculiinmascutos
    turpitudinemopran-
    tes. Idesl naturalis usus est ut vir et millier in
    unum concubitumcoeanl : contranaturam vero est,
    ut raasculus masculum
    pollut,
    et millier muliereni.
    Si
    quis,
    relicta
    conjuge,
    cumalia
    concubuerit, turpi-
    tudinem
    quidemoperatur
    et
    peccat,
    sednoncontra
    naturam.
    Qui
    vero cum
    ipsa conjuge
    aliter
    quant
    dbet
    concubuerit,
    idest in aliomembro
    quant
    de
    cet,
    contra naturam
    turpitudinem operatur,
    et
    gra
    vissimum scelus
    perptrt,
    et mercedem
    quam
    oportuit
    in
    semetipsisrcipientes,
    id esl
    quia primum
    Deum
    cognoscentes
    non
    honoraverant, juslo
    Dei
    judicio
    mercedem mutuam
    receperunt
    sui erroris.
    ut nonservarent sibi
    honorem,
    traditi
    passionibus
    turpissimis.
    Sive eliara mercedem xternx damna
    tionis
    receperunt, quam promeruerunl pro
    talibus
    operibus
    : de
    qua
    idem
    egregius prxdicalor
    alias
    dicit :
    Stipendium, inquiens, peccati
    mors esl
    (Rom.
    Et sicut non
    probaverunt,
    id est non
    elegerunt
    nec
    dilexerunt,
    Deumhaberein
    nolitia,
    tradidit illos
    Deus,
    id est ire
    permisit,
    in
    reprobum
    sensumut
    facianl
    ea
    quoe
    non
    conveniunt,
    hocesl
    qux
    el
    divinx
    et humanx
    prohibent leges.
    Illi dicuniur Deumha-
    bereiu
    nolitia, qui
    cura
    semper tanquamprxsenlem
    liment : et dura considrant
    ejus prxsenliam ubi.-
    que esse, peccare
    non audenl. Illi autem
    dicuntur.
    illumnon habere in
    nolitia, qui
    nolunl considrait:
    prxsenliam
    illius esse
    ubique,
    ul sine timor libe-
    rius
    pecent.
    Replelos
    omni
    iniquilate. Iniquilas
    esl, qux
    et
    anomia
    dieitur, quidquid
    conlra
    legera
    Dei fil. Nain
    nomos
    lex,
    anomiavero
    quasi
    sine
    lege
    : el dicilur
    "
    iniquilas
    mentis
    acgrbitas,
    duramalumcordeconci-
    pi.tur.
    Pecca.tu.ni
    esl
    perpeiratio
    mali. Iniquilas
    au-
    temet
    peccalum
    ita
    dislinguunlur, quia iniquilas
    ad mentis acerbi
    latent sive duritiam refertur,
    ut
    diximus
    i peccalum
    aulemad
    probpsionem corporis
    malitia. Maliliaaulem
    est fraus aut
    aslulia, quando
    videlicet
    a\jud
    corde
    gerit,ur
    e.l aliud
    ore
    proferlur,
    cogitalio proferlur. CogUalip.pravx
    mentis malitia
    dieitur,
    Malitix volura vel
    opus malignilas appella-
    tur. Fornicutione. Fornicatio aulema
    fornicibus,
    id
    esl arcuatis
    domibug dicilur, qux
    fornices
    appella-
    bautur, ubi
    public
    merelrices
    proslernebaniur,
    Fornicator siquidemest, cujus corpus publicumej
    vulgare
    esl. Avaritia. Avaritia est
    cupidilas
    rerum.
    377
    EXP031T10 IN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. AD ROM. 573
    inexplebilis,
    vel adulteiiutn : et esl in hoc loconon
    solumad
    pecuniam,
    sed etiam ad coiluiii rfren-
    dum.
    Nequitia. Nequili
    est
    superbia
    vel audaca
    peccati.
    Undedieitur :
    Ego
    novi
    nequitiam
    eorum.
    Plenosinvidia. Invidusdicilur
    plenus invidia, qui
    al-
    terius felicitate
    torquetur,
    et scinditur in
    duplicem
    passionem
    : cumaut
    quod ipse
    est, alipm
    essenon
    vult,
    aut aliumvidens esse meliorem,
    dolet se non
    esseconsimilem. Inter invidiamaulemet zelumhoc
    distat, quia
    zelusvel xmulatio
    qux
    unum
    sunt,
    ali-
    quando
    in bonam
    partemponitur,
    ut ibi : Zelus Do-
    mini exercituum
    faciet
    hoc
    (IV Reg.
    xix); ponitur
    et
    inmalam
    partem,
    sicut de
    J oseph legitur, quod
    xinulantes sivezelantes cumfralres
    sui,
    idesl invi-
    dentes
    illi,
    vendiderunt illum
    (Gen, xxxvn).
    Invidia
    vero
    semper
    in malam
    partem ponilur.
    Homicidio.
    Homicidium
    dicilur ab homineet coedo
    verbo,
    inde
    dicilur homicida hominem cxdens. Recte autem
    post
    invidiam
    subsequilur
    homicidiumstalim, quia
    exinvidia
    procedil
    homicidium,
    verbi
    gralia
    : Dia-
    bolus cernenshominemadhoc factum
    ut locum
    glo-
    rix
    acciperet, quem
    ille
    superbiendo perdiderat,
    in-
    vidia duclus inlerfecit illum in anima
    (Gen. m).
    Simililer Cain invidia commotus contra
    fralrem
    suum
    Abel, quia respexisset
    Dominus ad
    illum,
    in-
    flaramandomunera
    ejus,
    ad
    ipsum
    vero non re-
    .spexisset
    necad munera
    ejus inflanimando,
    inlerfe-
    cit illum
    (Ibid.).
    Conleniione. Contentioest ubi non
    ratione
    aliquid,
    sed animi
    perlinacia
    defendilur :
    vel ubi nonveritas
    quxritur,
    sed
    animosilas,
    idest
    superbia faligalur. Loqui
    contra alteram sine
    aliqua
    utiiitate conlentio maxima
    potest
    dici. Dolo. Inter
    doloremet dolumhoc
    disat, quia
    dolor ad infirmi-
    alem
    corporis periinel,
    dolus vero est mentis calli-
    'ditas,
    dictus abeo
    quod
    deludat verbis ficlis. Inter
    dolum autem et insidias et fraudemhoc
    inlerest,
    quia
    dolusanno fit,
    insidix loco sive
    zelo,
    fraus
    verocircafidemmutuam.
    Malignilate, Malignilas
    est
    malitix
    opus qux
    et malevolenlia
    potest
    dici. Su-
    surrones. Susurro de sonoIocutionis nomen
    aecepit,
    quia
    nonin facie
    alieni,
    sedinaure
    loquitur,
    detra-
    h'endo: et est
    onomatopoeia,
    nomen de sono fa-
    ctum.
    Detraclores.
    Quidam
    codices habent detractato-
    res,
    sedfalso
    scriplum
    est.
    Delraclio
    est aliorum
    bene
    gesta opra
    vel in malummalitiose
    mutare,
    vel invidendo fallaci fraudediminuere
    : cumautem.
    mala
    dicuntur, qux
    bona
    sunt,
    aut
    parva boua, qux
    magna
    sunt. Detrabere enim
    dieitur, qui
    alicui ali-
    quid
    subtrahere
    comprobatui;
    et diminuere. Deo
    idibiles, qui
    Dei odiumincurrunl. Contumeliosos.
    Conturaeliosidicuniur
    qui
    velocessunt in verborum
    injuriis
    et
    aliis,
    aut verbisaut factis
    injuriant
    faciunt;
    verbis
    silicel conviciando,
    aut
    aliquid improperan-
    do : factisvero
    flagellando.
    Unde
    legimus
    de
    apo-
    slolis, quia flagellati
    in concilio ibanl
    gaudenies,
    quoniam digni
    habili sunt
    pro
    nomineJ esu conlume-
    liam
    pli (Act.v),
    id est
    flagellalionem,
    el contume-
    h.
    m,
    et
    opprebrium. Superbos.Stipcrbus
    est
    perversx
    A celsitudinis
    appelitor,
    el
    qui prxccllcre
    vult alios.
    UndeGrxco vocabulo
    liyperephanos,
    id est
    super
    appareils
    vocatur. Elalos. Elatus
    qui
    effertur
    srpra
    mensuram
    suam,
    vel
    qui majorant
    institutis non
    acquiescil.
    Inventons
    malorum,
    qui
    inulla mala ad-
    inveniunt,
    sicut illi
    eranl,
    de
    quibus
    hactenus dixi-
    mus. P-arentibusnonobedienles. Parenlibus terrenis
    non
    obtemprant, qui
    veroDeoPatri non obedienles
    existunl.
    *
    Insipienles
    sunt stulli et
    falui,
    a sale
    sapienlix
    immunes.
    Incompositi,
    id est inordinali
    lascivique
    :
    qui
    omnia sua inordinale et lasciviose
    pcragiinl.
    Omnisenim
    insipiens, incomposiliis,
    inordinatus est.
    Sine
    a/feclione,
    idest sinedileclioneDei et
    proximi.
    Est affectio
    qux ponitur pro afflielione,
    ut inEvan-
    B
    gelio
    ubi
    dicilur, quod
    sejrvosconlumeliis
    affectos,
    id
    esl
    afflicios,
    occiderunl
    (Matth, xxn),
    et est
    affectio
    qux ponitur pro
    dileclione, ul
    in
    prxsenti
    loco,
    Absquefoedere,
    hoc est amicilia el
    pace.
    Sinemiseri
    ordia. Sunl
    qui
    nec sui nec aliorum niiserentur
    ;
    primum
    enim necesse esl ni nobis misericordiam
    impendamus,
    deinde vero aliis. Unde dicit Salo-
    mon:
    Eili,
    miserere animt tuoe
    plaais
    Deo
    (Ecl,.
    xxx).
    .
    Qui
    cum
    cognovissenljusliliam
    Dei,
    nonintellexe-
    runt
    quoniam qui
    lalia
    agunt digni
    sunt morte :
    Omne
    quod turpe est,
    Deo
    displiccl.
    Et
    philosophi,
    licel mala
    agerenl,
    tamen inhoc erant consenlientes
    justilix Dei, quia
    in aliis
    ipsa
    vitia
    reprehendebant.
    ,_
    J uslitia
    quippe
    Dei
    est,
    qux
    odit ac detestatur
    vilia,
    J
    et docet virlutes.
    Quam justiliam
    illi
    cognoverunl,
    qui
    vilia Deo
    displicere
    inlellexerunt
    ;
    et tamen in
    hoc
    ignorare
    dicuniur,
    quia
    non
    intellexerunt,
    quo-
    niam
    qui
    lalia
    agunt, qualia ipsi agebant, digni
    sunt
    morte
    xternx damnations, el
    quasi
    non inlellexe-
    runt,
    dumsine timor
    peccaverunt;
    non solum
    qui
    ea
    faiunt,
    subaudis
    digni
    sont
    morte,
    sed eliam
    qui
    consenliunl
    fqcientibus. Qui fait peccalum
    t
    non
    consentit, dignus
    est morte.
    Qui
    non facit et con-
    sentit in subditis non
    puniendo, dignus
    est morte.
    Qui
    autemfaciunt et
    consentiunt,
    illi
    duplici
    morte
    dign:
    sunt.
    CAPUTII.
    Propler quod, quia
    nonsolumille
    dignus
    est morte.
    qui
    facit
    peccalum,
    sed etiam
    qui consentit,
    inex-
    cusabilises,o
    homo
    omnis, quijudicas.
    Hic non tan-
    tum
    genliiemqueralibet,
    sed et J udxam
    alloquitur,
    et omnes
    gencraliier prxlalos.
    J udxos ideo
    alloqui-
    tur, quia
    illi
    reprehendebant
    et danraabant
    gentiles
    quasi
    idololalras el
    peccatores, gloriantes
    se ad
    gra-
    tiam
    Evangelii propter
    observantiam
    legis
    meruisse
    pervenire.
    Prxlatos
    autem, quia
    [n
    aliis
    peccatuni
    judicant
    et
    reprehendunt, intelligentes
    esse
    pecca-
    lum,
    et in se non
    damnant,
    cura faciant
    idipsum.
    Sic etiam
    iniclligcndura
    est deomnibus
    qui
    aliorum
    vilia
    reprehendunt,
    et in se eadein non entendant
    fil
    quo
    enim
    judicas alterum, teipsum
    condemnas.
    Hoc itaesl
    intclligcndum
    : Si
    reprehendis
    et
    judicas
    379 HAYMONISHALBERSTAT. EPiSC OPP. PARS 1.

    COMMENT.B1BL.
    380
    alium. et
    lemetipsum
    ab his
    vitiis,
    a
    quibus
    illumI
    reprehendis,
    observas et ab aliis
    teipsum
    libras
    : si
    vero en
    opra impies
    aut
    majora
    a
    quibus repre-
    hendis fralrem
    luura,
    in
    quo
    illum
    judicas, teipsum
    damnas, quia qui
    alium
    judicas quandoquejudica-
    bris,
    et
    recte, quia
    eafacis
    qux judicas.
    Scimus enim
    quoniamjudicium
    Dei est secundum
    veritatem
    ;
    idest sine
    personarumacceptione,
    in eos
    qui talia^gunl,
    hoc est
    qui
    lalia
    faciunt, qualia
    in
    aliis
    reprehendunt.
    In
    prxsenti
    sxculo attendunt
    homines
    personas polentum,
    divilum,
    propinquorura
    in
    judicio
    : sedDei
    judicium
    inhoc verum
    est, quia
    ipsequi
    rex est non
    attendit
    personas,
    sedvitx me-
    ritum.
    Exislimas autem
    hoc,
    o homo
    omnis, qui judicas ,
    eos
    qui
    talia
    agunt,
    et
    facis ea,
    quia
    tu
    effugiesju-
    diciumDei ? Andivitias bonitatis
    ejus,
    et
    patientioe,
    et
    tonganimitatis
    contemnis?
    Ignoras quoniam
    beni-
    gnitas Dei,
    id est valdebona
    pietas Dei,
    ad
    poeniten-
    tiam teadducit. AdJ udxos
    quidemloquitur specia-
    liler, qui reprehendebant
    et damnabant
    gentiles
    quasi
    idololatras,
    sicut
    jamsupra
    diximus
    ;
    seautem
    pro-
    raeruisse hoc
    dicebant,
    ulad fidemChristi
    venirenl;
    generaliter
    veroomnes
    alloquitur,
    taraJ udxos
    quam
    gentiles.
    Et est sensus : Si servus aut
    subjeclus
    tuus nonvalet
    eflugercjudiciumtuum,
    o
    homo,
    hu-
    manatantummodo
    sapiens, quomodotu
    poteris
    effu-
    gerejudicium omnipotentis
    Dei ? Divitix bonitatis
    Dei
    sunt, quibus
    universum mundum
    quotidiepec-
    canteranonslatim
    punit, exspectans
    illumad
    poeni-
    (
    tentiam;
    sed
    insuper
    illi
    benigna largitate
    solemet
    pluviamlargilur, quas plerumque
    homines contem-
    nunt sive
    despiciunt,
    dumei
    gralias
    non
    referunt,
    Palientia est
    quaper superbiam
    et
    procacitatem
    pec-
    cantes nonslatim
    punit. Longanimitasest, qux
    alibi
    suslentatio sive suslinentia
    vocatur, qua per
    inlir-
    mitalem et
    fragilitatem,
    et non deliberalo animo
    peccantes
    diu
    portt, exspectans
    illos ad
    poeniten-
    liam.
    Secundumaulemduritiam tuamel
    impoenitens
    cor
    thesaurizas,
    id est rservas el
    mulliplicas libi,
    iram
    indie
    iroe,
    hoc est vindictamin die
    judicii
    et revelar
    tionis
    jusli judicii Dei, qui
    reddet
    unicuique
    secundum
    oprasua,
    bonis
    bona,
    malismala. Diesirxet reve-
    llionis sive
    manifestations
    judicii, ipsumjudicium
    et manifestatio
    judicis omnipotentis
    Dei
    inlelligilur.
    Cor durumet
    impoenitens
    in
    Scripturis
    divinisdi-
    cilur,
    cum' mens
    humana
    velut cera
    frigoreinique
    talis
    obstricta,
    signaculum
    divinx
    majeslalis
    nonre-
    cipit,
    illud
    scilicet, quod
    Dominusinanima nos ha-
    bere
    docet, dicens : Sancti
    eslote,
    quia
    et
    ego
    san-
    lus sum
    (Lev.xix).
    Et de
    quo
    Psalmista :
    Signaium
    est,
    inquit, super
    nos lumen
    vullus
    lui,
    Domine
    {Psal. iv).
    His
    quidemqui
    secundum
    patientiam
    boni
    operis,
    gloriam
    et honoremet
    incorruptionemquoerunt,
    vi-
    tam oeternam. Ordo
    verborum,
    et est sensus cum
    fubauditione ; His
    quidemqui
    secundum
    palienliam
    A boni
    operis
    niddolaborant aut
    vivrait,
    quxrenlibus
    viiam
    xternam,
    idest
    judicium
    Dei
    exspeclanlibus
    qui
    debono suo non
    modo,
    sed infuturo
    mercedem
    quxrunt,
    gloriam
    et
    incorruptionem
    dabit in die
    judicii.
    Gloriam
    claritatis dabit
    eis, qua fulgebunt
    sicut sol in
    regno
    Patris
    sui;
    honorem
    quoque, quo
    filii Dei
    erant,
    sicul dicit beatus
    J oannes; Charis-
    simi, filii
    Dei
    sumus
    ,
    et nonditm
    apparuit quod
    erimus. Scimus autem
    quia
    cum
    apparuerit,
    similes
    ei
    erimus,
    et videbimuseum siculi est
    (I
    J oan.
    ni).
    Incorruptionemquoque
    dabit
    illis,
    idest immorlali-
    tatem, quia
    erunt omnes electi incommutabiles in
    anima,
    et
    incorruptibiles
    in
    corpore.
    His autem
    qui
    ex
    conlenlione,
    subaudis
    sunl,
    id est
    qui
    Dei
    judi-
    cium
    reprehenduni,
    et
    qui acquiescunt verilati,
    id
    B
    esl
    Evangelio
    vel
    Christo,
    credunt aulem
    iniquitati,
    hocesl
    mendacio,
    comique
    malo, vel etiam diabolo
    ejus
    voluntalem
    implendo, ira,
    id est
    judicium
    Dei
    veniet,
    et
    indignalia,
    hoc est vindicta
    sive severilas
    damnationis.
    Tribulatio
    quoque
    venit eis de reatu
    conscientix
    et consideratione
    peccaii,
    el
    anguslia
    de sera
    poeni-
    tenlia. Hxc aulemomnia
    venienl inomnemanimam
    hominis
    operanlis malum,
    J udoei
    primum
    el Groeci.
    In omnemanimam
    dicit,
    hoc est intotura
    homineni,
    a
    parte
    totura
    intelligens;
    frequens
    enim
    Aposloli
    loculio
    est,
    ut esl illud:
    DescenditJ acob in
    Mgy-
    plura
    inanimabus
    sepluaginla (Gen.
    XLVI
    ;
    Deut.
    x)
    :
    vel etiamin animam
    dicit, quia primum peccalum
    _
    concipitur
    inanimo
    cogitando,
    ac deinde
    perpetra-
    tur
    opre.
    Sed
    limenduni, nimisque
    formidandum
    esl
    quia
    dicit : In omnemanimam hominis
    operanlis
    malum,
    hxc esseventura. Nulli enim
    pareil
    Deus:
    non
    angelo,
    nonaroico, Peccavil
    siquidemanglus,
    I
    et
    projeclus
    esl decoelestisede. Peccavil item
    homo,
    et
    ipse expulsus
    est a
    para,Ksi gaudiis.
    Peccavil
    , Moyses
    ad
    aquascontradictions, ideoque
    nonest in-
    gressus
    terram
    repromissionis. Idcirco autem J u-
    dxus
    gentili
    in
    culpaantefertur, quiaipsi qui legem
    ante
    Moysi habuerunt,
    gravius peccaverunt,
    legem
    naluralem el
    legemscriptaraprxvaricando.
    In
    gloria
    vero noncausahonoris
    prxferlur
    J udxus
    gentili,
    sed
    credulilatis tempore.
    i
    Gloria
    autem, qua fulgebunt jusli
    in
    regno
    Dei
    ,
    D sicut sol : el honor
    quo
    erunt filii
    Dei,
    et
    pax,
    id
    est remissio
    peccatorum,
    sive reconcilialio
    qua
    re-
    conciliamur Deo
    Patri,
    omni
    operanti bonum,
    subaudi
    venit. J udoeo
    primum
    etGroeco
    quiaprimilix Ecclesix
    ex J udxis fuerunt.
    Non esl enim.
    personarum acetptio apud
    Deum.
    Tuneesset
    personarum acceplio
    sivedislinctio
    apud
    i
    Deum,
    si
    propter
    Abraham J udxos
    eligeret
    et
    gen-
    is
    tiles
    diuidola colentes
    abjiceret
    : vel si remunc-
    raret
    J udxuin
    bene
    vivenlera,
    et
    negligeret gen-
    tilemrecle credentem
    el recte
    operantem,
    -
    Quicunque
    enim
    sine
    lege
    vel
    Moysi,
    vel
    Evangelii
    n
    peccaverunt,
    sicut
    pagani,
    sine
    legeperibunt, quia
    n non
    requi
    relur ab
    illis lex;
    peribunl taineut quia
    3SI .
    EXPOSITIOIN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. AD ROM. 583
    legem
    naturalem
    spreverimt,
    et
    Evangeliumrecipcre
    .
    noluerunt : et
    quicunque
    in
    lege Moysipeccaverunt
    positi, per legemjudicabuntur, quoniam
    sunt
    prx-
    varicati.
    Non enimaudiiores
    legisjusli
    sunt
    apud
    Deum,
    sed
    fadores legisjuslificabuntur.
    Hocest
    jusli
    habebun-
    lur,
    et
    justi apparebunt,
    sicul ille
    volebat,
    de
    quo
    dieitur : Volentautem
    justificaresemelipsum(Luc.
    x),
    idest volens
    justum apparere. Qui
    audit
    legem,
    et non
    implel prxcepta ejus,
    non
    justificabitur
    so-
    lummodo
    propler
    auditum
    ; qui
    vero est auditor
    legis
    el
    factor, ulique
    ille
    justificabitur per legem.
    Cumenim
    gniesquoelegem
    non
    habent,
    natura-
    [iter
    ad
    quoelegis
    sunl
    faciunt; ejusmodi legem
    non
    hubentes,
    ipsi
    sibi sunl
    lex, qui
    oslendunt
    opus legis
    scriptum
    in cordibus suis. Hoc
    dupliciter intelligi
    polest.
    Cum
    gentesqux legemscriptam
    non
    habent,
    faciunt ea
    qux
    lex
    scriptaprxcipit
    illis
    quibus
    data
    est, ipsi inique
    oslendunt se habere
    scriptam
    natu-
    ralem
    legem
    in
    cordibus,
    el
    ipsi
    sibi sunt lex :
    quia
    illafaciunt
    qux
    lex
    docet,
    licel illisnon sit data.
    Verbi
    gralia
    : Saraceni
    qui nequelegemMoysi,neque
    Evangelii
    habent,
    dura naturaliter servant
    legem,
    ne homicidium
    faciant, neque
    adullerium
    perp-
    trent,
    cxlera
    qcx
    lex inse
    scriptacontinet, ipsi
    sibi
    sunt
    lex,
    quoniam
    per opraqux faciunt,
    scriptam
    legem
    in cordibus suis oslendunt, Lex dicit : Non
    occides. Is
    qui legem
    non
    accepit,
    si non
    ocidit,
    ipse
    sibi est lex. Aliter : Cum
    gentes qux legem
    Moysi
    non
    habent,
    per
    doctrinam
    Evangelii imbuli,
    ,
    naturaliter ea
    faciunt
    qux
    lex
    Moysiprxcepit, ipsi
    sibi
    sunt lex:
    quia
    habent eamdem
    legemMoysiscriptam
    in cordibussuis
    inspiralioneomnipotentis
    Dei. Tesli-
    moniumillisreddenteconscienlia
    ipsorum,
    et inter se
    invicem
    cogitationumaccusanlium,
    auteliam
    defenden-
    lium: El
    quando
    boc?In diecum
    judicabil
    Dominus
    occultahominumsecundum
    Evangeliummeum,
    idest
    secundum
    quodego
    annunlio vobis
    per
    ChristumJ e-
    sum.Per illum
    judicaturus
    est DeusPater mundum
    sicut
    ipse
    dixit: Paler
    nonjudical quemquam,sed
    omne
    judicium
    dditFilio
    (J oan. v).
    Sicut
    styloimprirai-
    tur nota in cera
    ,
    sic
    quxdam
    notx malarumaut
    bonarum
    cogitationum liguntur
    in mente et con-
    scienlia
    nostra, qux aulaccusabiint,
    aut certedfen-
    dentnosindie
    judicii, quando
    nonsolum
    aperta,
    sed i
    etiam
    qux
    modo sunt nobis occulta
    judicabunlur.
    In hoc
    ergo
    teslimoniumnobis
    perhibebil
    conscien-
    lia nostra
    , quia
    inanifeslabit nobis utrum
    plura
    peccala
    sint anbona
    opra,
    et utrumvleraan
    nova,
    utrum deleta
    per poeiiitentiam
    an
    novjs
    sceleribus
    cumulala.
    Si aulem tu
    J udoeus
    cognominaris,
    subaudis a
    J uda
    palriarha.
    El
    requiescis
    in
    lege.
    Illam
    legen-
    do, medilando, et secundumtuamfaisant doctrinam
    inlelligendo,
    et
    gloriaris
    in
    Deo,
    hocest inunius Dei
    nolitia.
    Et nosti voluntatem
    ejus, per ipsamlegem,
    et
    pro-
    kasuliliorainzlruciut
    perlegem,
    et extera
    usque
    ad
    A id tedico Habentem
    formam
    scientioeet veritatis in
    lege,
    idest siraililudinem
    quidem
    habentem
    scientix,
    sednonveritatem
    prudenlix, quia
    Christonon*credis.
    AdinfidelemJ udxum
    loquitur qui gloriatur quasi
    :n
    cognitione
    Dei unius et in
    circumeisione,
    et
    probat
    uliliora in
    legeMoysi.
    Et
    pulat
    seesseducem
    coecorum,
    id est
    gentium
    qux
    erant excx in
    infidelilate
    ignorantix
    et
    peccalis,
    sicut et illi fuerunt olim
    qmbus
    idem
    aposlolus
    lo-
    quitur
    : Fuistis
    aliquando tenebroe,nunc aulemlux
    in
    Domino,
    bene dicit
    quia probat
    uliliora in
    lege
    Moysi.
    In
    lege
    aulemnaturali utilia sunl
    qux
    dicit :
    Quod
    tibi nonvis
    fieri,
    alii ne
    feceris,
    sedin
    lege
    scripta
    erant
    utiliora, quia
    ibi est
    cognitio
    Dei
    ,
    in
    Evangelio
    autem utillima. Gentiles enim
    quodam-
    B
    modoutilia
    cognoscebant per
    naturalem
    legem,
    J u-
    dxi vero
    per legem
    naturalem
    et
    per legemMoysi
    scriptamutiliora,
    fidlesauleminNovoTestamenlo
    utillima
    cognoscunt, quia
    habent fidem
    sanctx
    Tri
    nitalis.
    Qui
    ergo
    alium
    doces, leipsumquare
    non doces?
    Hoc
    increpalive
    est
    legendum
    et cum subauditione
    hujusmodi.
    O
    J udxe, qui
    alium
    doces,
    teipsumquare
    non doces?
    Qui
    proedicas
    non
    furandum, quare fu-
    raris bona
    allerius,
    vel eliara
    qui prxdicas legem,
    quarefuraris
    de
    legespiritalemintelligentiam
    ?
    Qui
    dicis non
    moechandum,quare
    moecharis?Moe-
    chus est
    adulter,
    et non solumille dieitur moechus
    qui
    uxoremallerius
    violt,
    sedet ille
    qui
    cullum.et
    religionem qux
    soli Deo
    convenit, quantum
    inse
    ^
    esl,
    falsis
    superstitionibus
    Iribuit. El est sensus:
    Qui
    dicis allerius uxoremnon debere
    adullerari,
    quare
    adulteraris? vel eliam
    quid
    dicis Deo
    debere,
    seivire
    quare
    deservis viliis?
    Qui abotninaris,
    id esl
    respuis
    vel odio habes
    idola, quarefncissacrilegium
    ?
    Lgre
    sive
    sublegerc,
    est furari. Inde
    sacrilegium
    dicilur sacrarumrerum
    furtum. Verbi
    gralia
    :
    Quisquis
    de lliesauroEcclesix
    vel de substanlia Deo
    famulanlium
    aliquid
    occulle
    abslrahit, sacrilegium perptrt. Spiritualiler
    vero
    sacrilegium
    est sacrorumveiborum
    prxvaricalio.
    Qui
    in
    legegloriaris,
    quare per proevaricationem
    legis
    Deuminhonoras? Deus
    inhonoralur,
    dumvo-
    luntas et
    jussio
    illius
    cajeatur
    et
    pro
    nihiloducilur
    Sic dicilur inbonorari rex vel
    quxlibel poteslas
    ,
    dum
    epislola
    illius non
    observalur,
    prxceplumque
    ejus
    nonciistodilur. Nomenenim Dei
    per
    vos bla-
    sphentalur
    inter
    gentes,
    sicut
    scriptum
    est inIsaia.
    Caplivalus
    est
    populus
    Isral in
    Assyrios
    et in
    Baby-
    lonem
    exterasque gnies.
    NomenDei
    per
    illosbla-
    sphemabatur quod
    dicebantliostcsillorumcumirri-
    sione:Ecce
    quem
    Deum
    colebatis,qui
    nonvaluit vos
    liberare de manibus
    npstris, vere
    idola nostra vi-
    ctriciafuerunt Dei vestri.
    Simililer, quandodeprxJ a-
    tur sancta Ecclesia ab
    hoslibus,
    et
    quando
    illi
    qui
    nomen sancliiatis deberent habere maie vivrait,
    blasphematur
    nomen
    Dei, quia
    dicunt J udxi
    atquo
    pagani
    : Ecce
    populus Domini,
    ecce
    apparet quales
    servos habet J sus veslcr.
    383
    H.VVMONIS* HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENTB1BL.
    581
    Circumcisio
    quidemprodest
    si
    legem
    observes.In
    hoc loco non esl
    sequendus Claudius,
    sed
    polius
    Arabrosius.
    IJ ujusraodi
    circumcisionemhocin loco
    pro ipso gnre gentis accipe,
    hoc est
    pro gnre
    Abrahx a
    quo
    ille
    populusoriginem
    carnis
    trahit,
    a
    quo
    etiam
    ipsa
    circumcisio cxordium
    sumpsit.
    Hanc
    enim
    habet Aposlolus
    consuetudinem, ut J udxos
    circumcisionem, gentes
    aulem
    prxputium appelle!.
    Et est sensus : O
    J udxe,
    tune
    prodest
    libi
    quod
    dp
    gnre
    Abrahx
    eset de
    gensre circumeisionis,3
    quo
    ipsa
    circumcisio
    exordium
    sumpsit,
    si
    legemspiri-
    tualiler
    intelligens
    credis in
    Christum,
    cui lex tesli-
    monium
    perhibet,
    et si
    circumcisionem
    noncarnali-
    ler,
    sed
    spiritualiler
    observas.
    Aljoquin
    non
    prodest
    esse de
    gnre
    Abrahx,
    sed
    magis
    obest tibi. Pro-
    mitiens enim lex
    Christum,
    dicit
    per
    J acob: Non
    deficietprinceps
    ex
    J uda, tieque
    dux de
    femoreejus,
    dfinec
    veniat
    qui mitten/lusest,
    et
    ipse
    erit
    exspectalio
    genlium(Gen. xux),
    el
    per ipsumlegislatorempro-
    phelam
    suscitabit Dominusvobisdefratribus
    veslris,
    tanquam
    me
    ipsum
    audietis
    juxta
    omuia
    qux
    dixerit
    vobis.De
    circumeisione.quoquespiriluali,
    indiebus,
    inquit,
    novissimis
    circuraidel
    Dominus
    cor tuumel
    noncarnemtuant.
    Si autem
    proevaricatorlegissis,
    id
    esl,
    si noncredis
    in Christum
    quem
    lex
    promiitit,
    et si circumcisio-
    nem
    spiritualiler
    non servas.
    Circumcisiotua
    proeputiumfacta
    est,
    idest talis es
    qualis
    et
    gentilis qui legem
    non
    habet, quiaqui
    de-
    bueras esseJ udxus credendo in
    Christum,
    et
    legem
    spiritualiler implcndo
    similis efleclus es
    gentili,
    ideoque
    in
    gentili
    tatera
    reputaberis.
    Undedicit Do-
    minus
    per prophetam
    : Chermel in sallum
    reputa-
    bilur
    (Isa. XXXII),
    circumcisiovidelicet in
    genlili-
    laleni.
    Si
    igilur proeputiumlegis.justifias cuslo^iat,
    nonne
    proeputium
    illiug
    incircumcisionem
    repulabitur?
    Sen-
    sus
    isjc
    est : Si
    gentilisquilibcl legem
    custodiat cre-
    deqdo
    in Christum
    ,
    circumcisionem
    spiritualiler
    ob-
    servando, cxteraque qux
    lex
    prxcipit
    spiriluali
    inlelligentiacuslodiendo, nunquidgentili
    tasilliusnon
    repulabitur
    in circumcisionem?
    Utique quod
    verus
    illeJ udxus
    erit,
    id
    est confilens Christum. Unde
    prophela
    dicit : Convertetur Libanus in Chermel
    (ha. xxix),
    id est
    gentililas
    in
    cirunicisionent
    ve-
    ram. Libanus enim dealbatio
    dicilur,
    Chermel vero
    scienlia veroecircumeisionis.
    Libanus
    ergo
    in Cher-
    mel conversus esl, quandogentililas
    dealbatainba-
    ptismale
    locum
    oblipuit J udxprum,
    scientiam
    vera?
    circuracisionis habens.
    Et
    judicabit
    id
    quod
    exnaturaest
    proeputium,legis
    censummans,
    idest
    perficiens, qui per
    litteramet cir-
    cumcisionem
    proevaricatorlegis
    es. Prxvaricator
    legis
    est
    qui
    Christum non crdit. Et
    superioribus
    ista
    pendent,
    et est sensus:
    Nunquid
    ille
    qui
    naturaliter
    gentilis est,
    et
    legem
    consummat,
    sive
    perficit
    el ob-
    servt,
    non
    judicabit
    te
    comparatione,
    sed melioris
    acti
    quia per
    litteralem
    inlclligentiam
    el circumei-
    A sionera carnalem
    legemprxvaricaris?
    Utique
    dam-
    nabil
    te,
    sicut
    diximus, quia
    ille
    spiritualem
    inlel-
    ligentiain
    in
    lege
    serulando
    requirit
    : tu
    semper
    carnli intellectu
    requiris, superficiem
    tantummodo
    legendo.
    Non enim
    qui
    in
    manifesto
    J udoeus
    est,
    subaudis
    placel
    Deo
    ; neque
    circumcisio
    quoe
    in
    manifesto
    el in
    carne
    esl, placet
    Deo.
    Sed
    qui
    in
    abscondilo,
    idest
    qui
    in cordeJ udoeus
    est
    placet
    Deo. Et circumcisio cordis in
    spirilu,
    non
    littera,
    subaudis
    placel Deo,
    cujus,
    subaudis
    J udxi,
    laus nonex
    hominibus,
    sed exDeoest. Carnalis cir-
    cumcisio
    qux
    manifesta
    alque
    secundum litteram
    explanalio, velexspolialio
    carnis
    esl,
    illalaudatur
    abomnibusJ udxis. Circumcisiovero
    cordis, qux
    fit
    B in
    spiritum,
    est ablalioinfideliialis et
    susceplio
    fidei
    Christi, alque exspoliatio
    vitiorum. Et est sensus :
    Qui
    tanlummodo
    gnre
    et nomine est
    J udxus,
    et
    circumcisionemcarnaliler
    observt,
    non
    placet Deo,
    neque
    meretur lau;lari abillo :
    quanquam
    ab homi-
    nibus
    laudelur; qui
    vero in
    occulio,
    in corde est
    J udxus,
    idest confilens
    Christum,
    el in corde esl
    circumeisus
    ab omni infidelitate et ab omni mala
    voluntale et
    cogitatione, placel
    Deoel meretur lau-
    dari a
    Deo,
    audiens abillo:
    Euge,
    boneserveet
    fide-
    lis,
    inlra in
    gaudium
    Dominitui
    (Matifi. xxv).
    CAPUT III.
    Quid
    ergoamplius
    estJ udoeo. Subaudis
    quant gen-
    tili
    propter
    circumcisionem. Aut
    quoe
    ulilitas cir-
    CA
    cumeisionis?Multum
    per
    omnem
    modum,
    id est
    per
    multas
    causas,
    Primum
    quidem.
    In hoc subaudis
    profuit illis,
    quia
    crdita sunt illis
    eloquia
    Dei.
    Erant
    apud
    Romanos J udxi et
    gentiles
    inCltrislum
    credentes,
    sed
    plus
    habuerunl J udxi ante Domini
    adventum
    quant
    gentiles,
    quia
    illiscrditasunt
    eloquia
    Dei. Et est
    sensus
    :
    Quid
    boni
    percepit
    J udxus
    pro-
    pler circumcisionem
    plusquam gentilis,
    aut
    qux
    major
    ulilitas est J udxo circumeiso
    quam gentili
    incircumeiso? Multum
    per
    omnes causas
    profuit illi,
    quia
    meruit
    legem accipere,
    manna
    suscipere
    de
    coelo,
    interrant inlrareomnibus
    meliorem, regnum
    et
    sacerdotium
    possidere.
    Undedicit
    Apostolus
    :
    Quid
    primumprofuil
    eis
    quod legem
    et
    proplieliam
    me-
    ruerunt
    accipere
    ?
    D Quidenim,
    subaudis
    nouit,
    si
    quidam
    illorumnon
    crediderunl ?
    Nunquid
    incredulitas illorum
    fidem
    Dei
    evacuavit?Absit.Hoc
    tripliciterpotesl intelligi. Quid,
    inquil,
    nouit
    J ocue,
    el
    Caleph, aliisquequi
    terrain
    repromissionis
    mernerunt
    accipere ,
    si sexcenia
    millia non
    crediderunl,
    sed
    perieranl propler
    suam
    incredulilatem?
    Nunquid
    incredulitaset
    perditio
    illo-
    rumfidem
    Dei,
    idesl
    repromissionem
    Dei
    evacuavit,
    aut inanemfecit
    quod
    dixil Abrahx : Terram islam
    libi daboet seniini tuo?Nihil eis
    nouit, quia ipsi
    non sunt fruslraii
    promissione
    Dei. Aliter : si
    qui-
    dam illorum non
    crediderunt,
    sed morlui sunt in
    deserto, nunquid
    mors illorum
    promissionem
    Dei
    inanemfecit, quampr,QraisitAbrahx,
    dicensdeGlitir.
    S83
    EXPOSITIOIN EPP. S. PAULI.
    -
    IN EPIST. AD ROM. 386
    slo : In seminetuo benedkentur omnes
    gentes (Gen.
    .
    xxvi)
    ? Nonne
    quia
    rcmanserunt ex
    ipsis
    de
    quorum
    progenie postmodum
    Christus natus est. Aliter :
    Quamvis
    mullitudo J udxorum in adventu Christi
    non
    crediderit,
    tamen nonest evacuaiura
    quod pro-
    inissum fuerat David: De
    fruclu
    veniris lui
    ponam
    super
    sedemtuam
    (Psat. cxxxi), quia super
    creden-
    tes ex J udxis sedem
    principatus accepit
    Chrislus.
    Sed
    neque
    illudevacuaiura est
    quod promisit per
    prophelas
    : Si
    fuerit
    numerus
    filiorum
    Isral
    quasi
    arena
    maris, reliquioe
    salvi
    fient.
    Esl aulemDeus
    verax,
    omnisautemhomomendax.
    Deusautemverax
    est,
    quia quod promisit
    illis dare
    terram
    repromissionis opre coniplevit.
    Simililer
    quod promisit
    Abrahx de Christo
    quod
    in semine
    ejus
    benedicendx forent omnes
    gnies,
    et
    quod pro-
    misit Daviddefruclu lumbi
    ejus
    sessurum
    regem
    super
    sedem
    regni ejus,
    et
    per
    alium
    prophelam
    de
    salute
    reliquiaram
    tolum
    compluvit.
    Omnis aulem
    homoconlrailicens
    prornissionibus
    Dei,
    mendax
    est;
    vel omnis homo in
    quantum
    a
    seipso
    est,
    mendax
    est;
    in
    quantumverax,
    a Deo.
    Sicut
    scriptum
    esl :
    Ut
    juslificeris
    in sermonibs
    luis,
    et vineas cum
    judicaris.
    J uslificeris,
    id est
    justus prxdiceris,
    et verax inluis
    prornissionibus
    et
    verax
    explendo
    illas,
    dum
    judicaris
    a
    populis. David,
    postquani
    factus est adulter et
    homicida,
    uxorem
    L'rix
    accipiendo,
    et illum
    gladio
    filiorumAmonin-
    lerficiend,
    dicebant multi : Vacuaelcielur
    promis-
    sio
    omnipotentis
    Dei, qux
    facta est ad
    David,quod
    ex semine illius essel Chrislus
    nascilurus, quia
    non
    convenit Christumnasci de homicida et
    adultra;
    sedfalsumerit
    quod
    sibi
    pollicitum
    asserebal.
    Quod
    si et Christus de
    ejus
    semine fuerit natus
    , injustum
    alqueindignum
    erit ut de malefieoet
    peccatore
    ho-
    mine
    origineni
    ducal.
    Qni
    econlra cOnfiletiir
    pecca-
    lum
    suum,
    dicenshumiliter : Tibi soli
    peCcavi,quia
    rex
    sum,
    etmalumcoramte
    feci (Psal. L),
    et
    depre-
    calur ut Deus
    quodpromisit opre corapleat,
    con-
    tradicentesqne
    mendaees ostndat. Aliter : J uslifi-
    ceris
    indulgentiam peceali
    dando ad le conversis
    sicut
    proraillis,
    et vineas reniitiendo
    peccata
    dum
    judicaris
    non
    posse
    dimillere.
    Si autem
    iniquilas
    nostra
    justitiam
    Dei
    commendal,
    quid
    dicemus? Eranl
    quidam
    minus
    perfecii qui
    di-
    cebant ideo velle Deumut nos
    peccemus,
    ul
    ipse
    solus
    comparatione
    rtoslri
    justus appareret
    dum
    pec-
    catumnobis
    dimiitercl,
    et
    quia
    misericors sit
    paie-
    laceret : ideoeliamvelleeumut nos
    mentiamur, ut
    ipse
    solus verax invenialur.
    OJ iod
    si ita
    esset, injuste
    damnareinur abillo
    qui
    malo nostro
    creseeret,
    raa-
    gnusque
    eret. Contra illoslaies
    loquitur Apostolus,
    personam
    slulli hominis assumais
    siniulque sapien-
    lis,
    et
    perversam
    illorum senlenliam destruil.
    Si,
    inquil, iniquilas
    nostra el iKendaciumDei
    justitiam
    et sanctitalent
    atque
    verilatem
    commendal^
    idest lau-
    dabilem
    facit,
    quid
    dicemus?Coramendalio
    aliquando
    pro
    laude
    ponitur,
    ul inhoc loco. Et alibi idem
    Apo-
    titolus ait
    Eqo
    debui a vobis
    commendari,
    id est
    A
    laudari.
    Subjungit ergo
    el dicit :
    Nunquid iniquilas
    est
    apud
    Deum
    qui \nferl iram,
    id est vindictam.
    Et est sensus : Si nostra
    iniquilas
    et mendacium
    Deum laudabilem
    facit,
    et si
    quantoamplius peeca-
    mus tanlo ei
    placet,
    et co
    amplius ipse
    solus
    justus
    et verax
    apparet , nunquid iniquus
    est Deus infe-
    rendo vindictam
    pro
    malis
    qux
    illevult ut
    faciamus;
    secundum
    quod
    stullissimi dicunt : Omnino si ille
    vult ut
    peccemus,
    sicul
    quidam
    slullorum
    dicunt,
    quod
    nefas est
    insuper cogitarequando
    damnant ho-
    minem
    peccalorem
    :
    iniquusest, quiainjustejudicat ;
    potius
    enimdeberet illum
    honorare,
    cujus iniquilas
    illumlaudabilemfacit. Sed
    quia
    hocverumnon
    esl,
    subdit
    Apostolus
    :
    Secundumhominemdico
    ,
    id
    est,
    secundumintel-
    B
    Iiger'iani
    carnalis
    hominis, qui
    nilboni
    cogitare
    valet.
    AddL adhuc:Absit. Hoc
    jungendunt
    esl ad
    superiora,
    bi dixit :
    Nunquidiniquus
    est Deus
    qui
    ihfert vin
    >
    dictant?
    Absit,
    subaudis hoc
    quod aliquis
    fidelium
    cogitet
    :
    quia
    Deus
    iniquus sit,
    et
    quia
    nostra ini-
    quilas
    faciat illum
    laudabilem.
    Alioquinquomodojudicabit
    Deus hunemundum?
    d
    est,
    si Deushoc vult ut nos
    injusli simus, quare
    judicabit
    homines
    qui quando peccant ejus
    volunla-
    tent
    adimplent
    el
    quoruminiquilas
    illumlaudabilem
    facit.
    Si enimverilasDei in meo mendacioabundavit in
    gloriam ipsius, quid
    adhuc
    tanquam
    el
    ego peccator
    judicor
    ?Et est sensus : Si Deus in meo mendacio
    verax
    apparet,
    et dm
    ego
    meniior
    ipse
    solus verus
    C
    esse
    prxdicatur, quare
    damnai et
    judicat
    me tan-
    quam peccalorem?
    Hxc vciba non dicuntur affir-
    mando,
    sed
    potiusdenegando;
    nec dbet hoc
    aliqu's
    pro
    veritate
    accipere, quod Deus, qui
    naturaliter et
    essenlialiter
    justus est,
    misericors et
    verax,
    nostro
    peccato,
    nostro' mendaciocrescat inl.ludemel
    justi-
    tiam
    , quia
    non
    placet
    ei
    quandoque peecamus
    et
    Rienlimur.
    Et non
    prxdieamtis
    sicut
    blaspltcmamur,
    subaudis
    ab
    infidelibus,
    et sicut
    aiuni,
    nos
    quidam
    infideliuni
    dicere, faciamus
    malaut veniantbnn:
    quorum
    dam-
    na io
    justa
    est.
    Quidam
    simplicium minusque per-
    fecii
    ,
    audientes
    prxdicationem
    Pauli et aliorum
    apostolorum qua
    dicebant : Ubi abundavit
    iniquilas
    super
    abundavit
    gratia (qux
    sententiolain
    subsequen-
    tibus
    exponendaest),
    ubi debuerunl
    accipere
    Salulcm
    el vitam
    ,
    ibi
    acceperunt
    damnationem: non recte
    intelligentes ilhid,
    dicebant enim :
    Faciamus
    mala,
    sicut
    apostoli
    nostri
    prxdicant, quiaquanio amplius
    majora
    crimina
    commiserinras,
    tanio
    amplius
    ma-
    jora
    bona
    percipiemus
    et
    majorera gloriam; quia
    Deusvult ul
    peccemus,
    ul
    per
    hoc babeat
    quod
    di-
    .mitiat;
    ac
    per
    hec
    justus
    ci misericors
    appareal.
    Contra laies
    prolulit Aposlolus
    hanc sententiam :
    Quidam
    dieuiil
    quod
    nos ista dicamits
    ;
    sed non
    sumus taies
    quales
    >iciinur et
    blasphemaniur, heqae
    docemus illa
    qux
    nos dicunt
    docere; quorum
    dam-
    natio
    esljuslasi
    illi in talibus
    permanserint,
    ul
    per
    wiala
    sperent accipere
    bona et
    insuper quia
    menda-
    387 HAYMONISHALBERSTAT. EPiSC. OPP. PARS I.
    -
    COMMENT.BIBL. 388
    ciuin denobissentiunl. Nosaulemnondebemusdi-
    .
    cere : Faciamus mala ut veniant bona
    ;
    sedfecimus
    mala el veuerunt nobis bona
    per gratiam Dei;
    et
    minefaciamusbona ut veniant meliora.
    Quidigilur?
    Proeceltimuseos?
    Nequaquam.
    Revei--
    tilur iterum ad
    superiora
    : ubi dicit
    quod
    est
    amplius
    J udXo
    quttiit
    Grxco.
    Quid
    igilur?
    Proecellimuseos?
    idest
    nunquam
    excellenliores sumusnosJ udxi
    gen-
    tilibus.
    Nequaquam
    :
    quia
    non est
    personarum
    ac-
    ceptioapud
    Deum
    ;
    sedinomni
    gniequi
    timel Deum
    acceptus
    esl illi
    (Acl. x).
    Causait enimsumusJ udoeot et
    Groecos,
    id est cau-
    sant ostendimus
    eis,
    et diximus omnes J udxos et
    gentiles
    sub
    peccato
    esse,
    quia
    J udxi
    prxvaricando
    legem
    naturalem et
    scriptam,
    et
    gentiles
    naturalem
    transgrediendo,
    inventi sunt
    peccatores.
    Sicul
    scriptum
    est ;
    Qia
    nonesl
    justus quisquam,
    subaudis a
    se,
    vel in omnibus malis hominibirs: J u-
    dxi s et
    gentibus*
    non est
    justus quisquam.
    Taie est
    et illud: estimonium
    ejus
    nemo
    accepitj
    cummulti
    electorum
    acceperint, reproborum
    veronemo.
    Nonest
    intelligns
    Deum: non est
    qui requirat
    illum. Ille
    intelligil
    et
    requirilDeum, qnij
    volunlalem
    illius
    sciens, studel
    placere
    Deo.
    Omnes,
    J udxi cl
    gentiles, declinaverunt,
    id est
    recesserunt a Deo volunlalem
    ejus
    non
    faciendo;
    simul inutiles
    facii sunt)
    idesl nihil facti
    sunl,
    crea-
    turam adorantes
    pro
    Creatore. Non est
    qui faciat
    bonum
    aliquodet
    non
    peccel,
    nonesl
    usque
    ad
    unum,
    idest
    prxter Chrislum,
    vel
    usque
    al Christum. Sic
    enimsoliti sumus dicere :
    Ager
    ille
    pertingit usque
    admare;
    Quo
    dicto non
    comprehendimusmare, quia
    non inlral in
    mare,
    sedlocum
    perlingentemusque
    ad mare. Non est
    ergo qui
    facial bonum
    usque
    ad
    Christum,
    idest
    quousque
    adillum veniat
    credendo*
    per quem
    diilur fides et facultas
    operandi
    bonum.
    Nisi enim ad Chrislum veniat credendo in
    illum,
    aliter bonum
    opus iraplere
    non
    valet,
    ul esl
    agen-
    dum.
    Sepiilcrumpatens
    est
    gUtlttr
    eorum. HoedeJ udxis
    proprie intelligitur
    :
    quaravis
    et de
    philosophispossit
    accipi. Sepulcrum
    adhoc
    palet,
    ul morluorum cor-
    porasuscipiat.
    Taies sunt
    qui
    suis erroribtis et sua-
    sionibus alios
    decipiunt,
    et alios ad malum
    deglu-
    tiunl : interficienles eos in anima sicut scribx et
    Pharisa;i et
    philosophi genlium, quorum
    ora et fau-
    tes ad hoc
    patebant,
    ut
    simpliciores quosque
    sua
    prava
    doctrina inlerficerent. Aliter :
    sepulcrumqui-
    Iibct
    paens existit, qui
    malum
    aperlis
    indiciis co-
    gitando
    mditatur
    ,
    ac deinde in
    prxsentia
    sine
    aliquo
    melu aut verecundia
    operatur.
    Linguis
    suis dolose
    agebant.
    Dolose
    agebani J udxi,
    quando
    volebant Dorninumcallidesuis sermonihus
    decipere
    dicentes :
    Magister,
    scimus
    quia
    verax es
    (Matth. xxii),
    etc.
    \ener\um
    aspidum
    sublabiiseorum.
    Aspis
    mor-
    dendo
    infiinditvenenum, quodpene
    omnibusvenenis
    acr-rbiusest : ita J udxi mordendo infundebant ve-
    A
    nenum
    quodammodo
    erroris et
    suasionis,
    dum lo-
    quendo
    et blandiendo inieriiciebanl suos audiiores
    in
    anima,
    et nonsolumin
    alios,
    sedeliamadversus
    Chrislumcrudelissima exstilil eorum malitia. Sub
    labiis autem
    dicil,
    id est corde: ubi
    concipiunUir
    semina malilioeet
    blasphemarum,
    ac
    postraodum
    proferuntur
    ore
    juxta quod
    Verilas dicit : De
    corde,
    inquiens,
    exeunt
    cogilationes
    maloe
    (Matth. xv),
    etc.
    Quorum
    osmaledictioneetamaritudine
    plnum
    est.
    Os J udxorum
    plnum malediclionis, infidelitatis,
    perversxque
    doclrinx
    erat, quahdo
    dicebant deChri-
    sto : Doemoniumhabet
    (Matth. xi),
    et
    quando
    male-
    dicebanl exco
    *
    dicenles : Tu
    discipulus
    illius sis
    (J oan.
    ix
    ), qui
    el fabri filius est et Samaritanus
    (Matth.
    xin;
    J oan.
    xi),
    etc.
    Talia, quibus
    verbis
    pro-
    vocabaht-Deumadamariludiiiem. Vel certe ut araa-
    ritudinem referamus ad Domini
    passionem,
    os
    J udxorum
    replelum
    fuit
    amaritudine, quando
    cla-
    maverunt dicentes :
    Crucifige, crucifige
    eum: reus
    est morlis
    (J oan.
    xix
    ;
    Maith.
    xxvi);
    Veloces
    pedes
    fuerunt eorumad
    effendenaum
    san-
    guinem, quia semper
    fuerunt
    prompti
    ad eflunden-
    dum
    sanguinem prophetarum
    et
    justorum.
    El non
    solum occiderunt
    servos,
    sicut
    Isaiam, Ezechielem,
    J eremiam
    atque Zachariantj sedeliam
    prophelarum
    Dorninum.
    Ergo quia
    hoc
    fecerunt,
    venit
    super
    eos
    Contrilio,
    idest afflictioa
    Romanis; quam pcrlu-
    lerunt in
    corporibus.
    Et
    infelicilas
    in viis
    eorum,
    id
    est miseria
    quam
    sustinuerunt in
    corpore
    et anima
    ,

    pro viis,
    id est
    actionibus suis malis.
    Et viam
    pacis
    non
    cognoverunt,
    idest mediatoreni
    Dei et
    hominum, qui pacem
    altulit
    mundo,
    el dixil
    '
    Ego
    sumvia
    (J oan. xxiv),
    non
    cognoverunt
    adhoc
    Utineum
    crederent,
    ignorantes
    eumadhoc venisse
    ut
    per
    suam
    passionem
    reconciliaret illosDeoPalri.
    Vel
    pacis
    viamdicit
    j
    id est aclionem
    justam
    non
    elegerunt,
    ut
    agerent condignampoenilentiamper
    quam pacificamnr
    Deo
    Palri, juxla quod
    Dominus
    dicil : Poenitenliam
    agite
    :
    appropinquabil
    vobis re-
    gnum
    coelorum
    (Maltlu lii).
    Non est limor Dei ante
    oculos eorum. Timorem
    Dei
    prx
    oculis mentis
    semper habet, qui
    Deumet
    Dominumsuum
    prxsentem
    considrt esseet nl:i-
    quej
    et dum
    prxsenliam
    illius
    recolit, peccare
    me-
    Dluit, ideoque nequaquam
    illumoffemiit. Sed
    quia
    J udxi istum timorem ante oculos non
    habueruiii,
    ideooffenderunt.
    Scimus autem
    quoniamquoecunque
    lex
    loquitur
    t
    his
    qui
    in
    lege
    sunl
    loquitur.
    Lex
    generalker appel-
    latur Velus
    Testamentura; aliquando
    tamen in tri.i
    dividilur,
    ulin
    Evangelio,
    ubi Dominusdicit : Necesse
    est
    impleri
    omnia
    quoescripta
    sunt in
    legeMoysi,
    et
    prophetis,
    et Psalmis deme
    (Luc. Xxiv). Aliquam!
    >
    Veroin
    duo,
    ut ibi i Lexet
    prophetoeusque
    adJ oan-
    nem
    (Luc.xvi),
    idest
    usque
    ad
    Christum,
    cui J oannes
    testimonium
    perhibet. Nonnuriquam
    Psalmi lex vo
    canlur. Sicut Dominusdixit : In
    lege
    veslra
    scriptum
    est :
    Ego
    dixi : DUestis
    (J oan. x).
    Et alibi : Sedutim
    589
    EXPOSITIO
    IN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. AD ROM.
    390
    pleatur
    sermo
    qui
    in
    lege
    eorum
    scriptus.
    est :
    Quia
    odiohabuerunt me
    gratis(J oan. xv).
    Ita et hic
    legem
    appellat Apostolus
    Psalmos,
    in
    quibus prxdictura
    fuerat de J udxis : Dixit
    insipiens,
    id est
    populus
    J udxorum videns Christum
    prxsentem
    in
    carne,
    Non est Deus
    (Psal. LU).Ergo Apostolus,
    ut ostende-
    ret ea
    qux superius
    dixit de Psalmo
    proprie
    adJ u-
    dxos
    perlinere, qui gloriabanlur
    denobilitate
    gene-
    ris,
    et vilx
    meritis, quasi
    Christum
    ipsi
    nonoccide-
    rint vel damnaverint
    ;
    sedobservatores essent
    legis
    mandalorum, propter qux
    omniasevolebant
    genlibus
    prxponere,
    dixit : Scimusautem
    quoniamquoecunque
    lex,
    id est Psalmi isto in
    loco,
    loquitur,
    his
    qui
    in
    lege
    sunt
    loquitur,
    id est J udxis
    legem
    habenlibus
    ;
    ideoque
    non debent
    gloriari
    J udxi in sua
    juslitia,
    nec
    prxferre
    se
    gentibus
    ;
    sed
    potius
    se reosintelli-
    gentes,
    subdere se debent
    Deo, cujus gratia
    sunt
    vocati,
    sicut et
    gentes qui
    rvera
    prxvaricatores
    existunt
    scriptx
    et naluralis
    legis.
    Ac si dicerel
    Apo-
    stolus : O
    J udxi,
    nolite
    gloriari,
    nolitevos extollere
    adversus
    gentiles, quia
    isla
    qux
    dixi de
    Psalmo,
    ad
    vos
    specialiter pertinent.
    Vobis enim
    loquitur
    lex
    quibus specialiter
    data est.
    Ut omneos
    obstrualur,
    etsubditus
    fit
    omnismun-
    dusDeo. Ac si dicerel aliis verbis : Idcirco dixit lex
    Psafmorum, quia
    non est
    justus quisquam,
    non est
    qui
    facial
    bonum,
    ut omneosJ udxorum el
    gentilium
    claudatur,
    ne
    quis possit gloriari
    sesuis esse salva-
    tum
    merilis,
    non
    gralia Dei,
    quoniam
    omnesinventi
    sunt
    peccatores,
    et
    gratia
    Dei sunt
    salvali,
    nonsuis
    merilis. Subditus dbet esse omnis mundus
    Deo,
    reilum suum
    agnoscendo,
    et medicinamsalulis
    qux-
    rendo. Lex
    itaque
    J udxorum est
    proprie,
    sedexien-
    dilur
    quoque
    ad
    gentiles, quasi
    ad
    alienos,
    quia ipsi
    dixerunt idolacolentes : Non est
    Deus,
    scilicet
    prx-
    ter illos
    quos
    colirauset veneramur.
    Quia
    ex
    operibuslegis
    non
    justificabitur
    omniscaro
    coramillo. Lex
    Moysi
    bifariam
    dividitur, quoniam
    in
    mysteriisetprxceptis
    continetur. Secundum
    mysteria
    etsacraraenla cessavit adveniente
    Christo, quia
    finis
    sive
    complelio legis
    est Chrislus. Secundum
    prx-
    cepta
    autem adhuc
    manet, quia
    servandum est :
    Nonadorabis deosalienos
    ;
    honora
    palrem
    tuumet
    malrem,
    cl cxlera
    prxceplorum
    dicta.
    Ergo
    ex
    ope-
    ribus
    legis,
    idest ex circumcisione carnali et sab-
    bati
    cuslodia,
    et viclimis
    legalibus
    non
    juslificabiiur
    post
    Domini advenlum omnis caro
    ,
    id est omnis
    homo,
    vel omnis carnaliter
    vivens,
    el carnaliler ea
    observans, quia
    omniaChristo adveniente velut um-
    bra cessaverunt.
    Lexenimet
    prophetoeusque
    adJ oannem
    (Luc. xvi).
    Aliter
    legisopus
    est : Honora
    palrem
    etmalrm. Et
    alibi dieitur :
    Qui
    maleixerit
    palri
    vel
    matri,
    merle
    morialur. Si
    quis
    hxc
    prxcepta propler poenaraquam
    rainatur et
    vindictam,
    vel
    parentes honoraveril,
    vel
    non
    occideril,
    el non
    propter
    amorem Dei et
    justi-
    tiam hxc
    potius observaverit,
    hominibus
    quidem
    justus videtur,
    dumnon commillit unde occidi me-
    i
    A
    reatur : tamen
    apud
    Deumsalis
    justus
    non
    est,
    dum
    i bonum
    prxccplum ejus
    ex
    necessilate,
    et non ex
    i amore
    probatur implere.
    Dum
    ergo
    non
    justificatur
    i coram
    Deo,
    licetVidealurcoramhumano
    oculo,
    tamen
    ,
    in
    conspectu
    divinx
    majestalis ejus-,
    minus
    justus
    habetur. Hicautem
    quxritur
    :
    Nunquid Moyses,
    J o-
    sue,
    David
    aliique quamplures
    ex
    lege
    non fuerunt
    justiGcali?
    Fuerant
    quidem justi,
    sed non ex
    operi-
    bus
    legis.
    UndePetrus
    apostolus
    :
    Quid, inquit,
    ten
    i
    talis
    Deum, imponerejugum legissuper
    cervicesfra-
    trum
    credentium,
    quodneque
    nos,
    nequepatres
    nostri
    porlare potuimus?
    Sed
    per gratiam
    DominiJ esucredi-
    mus
    salvari,
    quemadmodum
    et illi
    (Act. xv).
    Sicut
    ergo
    nos salvamur modo
    per gratiam
    Dei infideDo-
    mini
    nostri J esu Chrisli
    ;
    sicet illi salvabanlur
    per
    B
    eamdem
    gratiam , per
    eamdem
    fidem, quia
    crede-
    bant in FiiiumDei
    quemexspectabant Salvatorem,
    quem
    nos
    jam accepimus propiliatorem.
    Et
    quare
    non
    justificabantur
    ex
    operibus legis? Quoniam
    ira-
    possibile
    erat
    sanguine
    bircorum auferri
    peccalum,
    etquisquis operatur justitiam el^in
    ea
    confidit,
    con-
    tra Deumtumendo
    superbit.
    Lex enim non venit
    peccalumtollere,
    sed ostendereet
    punire.
    Per
    legem
    enim
    cognitiopeccati. Niftiqid
    anlele-
    gemcognoscebatur peccatum
    ? Et si
    peccatunt
    non
    cognoscebatur, quare J oseph,
    licet
    injuste,
    missus
    est in carcerem?
    Nunquid
    nonest accusatus de cri-
    mine:etfratres
    ejusnunquid
    non
    cognoscebantpecca-
    tum, quando
    dixerunt : Merito hoec
    palimur, qu':a
    peecavimus
    in
    fralrem
    noslrum
    (Gen.xi.n)? Cognosco-
    G batur
    ergo peccatum,
    sed
    quantum
    malum
    esset, et
    quam
    vindictam
    juste expeleret ignorabatur. Igilur
    per legem
    et
    major cognitiopeccati
    est
    quam
    anio
    legem, quia
    lex dicit : Non
    occides,
    non adullerinm
    facis,
    et
    cognitio pne ipsius peccati per legem
    ostenditur, qux
    monslrat
    quomodopeccalumpuniri
    debeat,
    dicendo: Si
    quis
    hoc vel hoc
    fecerit,
    occi-
    datur. Potest et ita
    intelligi, quia
    erant
    quxdam
    mala
    qux
    non
    cognoscebantur peccatumesse,
    sicut
    concupiscentia erat,
    de
    qua
    idem
    Apostolus
    ait :
    Nam
    concupiscentiam
    nesciebam
    peccalumesse,
    nisi
    lex diceret : Non
    concupisces.
    Hune
    autem,
    idest inDomini
    adventu,
    et in
    prx-
    senti
    temporejuslitia
    Dei
    manifeslata
    esl sine
    lege.
    J uslitia Dei in
    prxsenli lempore
    sine
    lege
    mani-
    D
    festata est : non ea solummodo
    qua ipsejustus est,
    aut
    quajustificelur qui
    esscnlialiter
    ipsajuslitia esl,
    sed
    qua
    induit
    impium, quando
    iiiisericorditer do
    infideli facit
    fidelem,
    de adultra el fornicatoreacit
    casluin et
    continentem,
    de
    injusto
    et
    peccaiore
    facit
    juslum
    etaniatorem virtutum.
    Qux juslitia
    in Chri-
    sloest rvla
    la,
    et dalasine
    lege,
    idesl sine obser-
    valione
    legali, quia
    nulli lex secundum
    mysteria
    el sa-
    crifiera iraditur
    jam
    observanria
    ;
    sed dicit :
    Qui
    credideritet
    baptizatusfuerit,
    salvuserit
    (Marc.
    xvi^.
    Hocest
    justus
    erit. Possumus etiam
    ipsamjusliiirm
    Dei
    Patris,
    id est Fiiium
    intelligere
    a
    quo
    et
    per
    quemjustificamur, quia
    sine observalione
    legis per
    opra
    deilatis manifestaus esl Filius Dei esse.
    391 HAYMONISHALBERSTAT.EPISC. OPP. PARS I.- COMMENT.BIBL. 592
    Teslificala
    a
    lege
    et
    prophelis.
    J uslitia
    baptismatis,
    quajustificamur, per legem
    testificatur,dura
    dicilur:
    In novissimisdiebuscircuincidet Dominuscor
    tuum,
    id est auferet
    peecata tua,
    et
    juslificabit
    le
    per
    baptismum(Deut. xxx).
    Testificatur et
    per prophe-
    las,
    dumdicilur :
    Ipseiniquitates
    nostras
    porlabit,
    et
    peccala
    nostra
    ipse
    tollel
    (Isa. LUI).
    Et alibi :
    Effundamsuper
    vos
    aquammundam,
    el mundabimini
    abomnibus
    inquinanienlis
    vestris
    (Ezech. xxxvi). Ipse
    quoque
    Chrislus
    juslitia)
    nostra
    testimonium,
    habet
    a
    lege
    et
    prophelis.
    J uslitia autem
    Dei,
    idesl
    juslificalio quajustifica-
    mur aDo
    super
    omnesJ udxos et
    gentiles
    credenles
    venit. Per
    fidem
    J esu
    Chrisli,
    qua
    credimus illum
    FiiiumDei esse
    Patris, redilque
    causant
    quare
    dixe-
    rit :
    Super
    omnes
    qui
    credunt
    justitiam
    Dei
    venluram,
    cum
    prolinus
    subdit : Nonest enim
    dislinctio,
    idest
    nullaesl diffrai liainter J udxos et
    gentiles, quia
    ut
    J udxi
    poccalores
    sunt
    inventi;
    itaet
    gentiles
    Unde
    sequilur
    :
    Omnesenim
    peccaverunt
    el
    egenl gloria Dei,
    idest
    indulgenlia
    et venia
    peccatorum indigent
    omnes,
    lam J udxi
    quam gentiles
    :
    pro qua glorificandus
    est Deus.
    J ustificati gratis pergratiamipsius
    :
    perrcdemplio-
    ncm, quoe
    estinChristoJ esu. Gratis
    dicit,
    idest sine
    ullis
    prxcedentibus
    meritis. Verbi
    gralia. Qui
    ad
    baptismumvenit,
    nihil
    unquam
    boni
    fecit, baplizalur,
    stalimque justificatur.
    Ecce
    gratis juslificalur per
    gratiam,
    idest
    per
    domumDei : et hoc
    per
    redem-
    ptionemquoe
    est in Christo
    J esiii
    non in
    operibus
    legis. Rederaptio
    nostra
    qua
    sumus
    redempli,
    et
    per quamjustificamur, passio
    Christi est
    qux, juncta
    baplismo,juslificat
    hominem
    per
    fidem:
    etposlmodum
    per poenitenliam.
    lia enimilladuo irailuosunl con-
    juncta,
    ul unum sine altero hominemnon
    possit
    jiislilcare.
    Nam
    neque
    fidesDominicx
    passionis
    sine
    aqua baptismatis
    hominem
    inundal,
    nisi forle in
    marlyrio quod pro baptismale accipilur
    :
    neque
    aquambaptismi
    sinefideDominicx
    passionispurifi-
    care hominem valet.
    J ungantur ergo
    siniul
    sicque
    prxslabunt perfectam redeinplionem,
    perfeclamque
    inundaiionem.
    Itaque neque J udxus, nequegentilis
    suis
    juslificalur operibus,
    cum
    ulcrque
    sil
    proe-
    varicator sux
    legis
    : J udxus videlicet naturalis et
    scriplx; gentilis
    autem naturalis. Sed
    redemptione
    qua
    Christus nos redeniit suo
    sanguine
    et
    iide;
    et
    aqua baptismatis, qua quisque reualus,
    si slatim
    obierit,
    salvabitur in vita : si aulem
    vixerit,
    dbet
    ornare fidem
    operibus, quia fides
    sine
    operibus
    mortua est. Noiahduin vero
    quod
    dicit
    per
    redeni-
    ptionemquoe
    est in ChrisloJ esu. Nain
    per
    redem-
    plionemcaplivi
    redimunlur
    qui
    ab hoslibus
    capti-
    vatur.
    Quomodo ergo
    homo
    captivai
    i
    poluit,
    cum
    Deusubique
    sil? Sed
    captivatus
    est animoa
    diabolo,
    quando
    diabolo sesubdidit
    prxvaricando legemDei,

    Hxc redundarc videntur.


    A
    et
    quando
    vitiis et idolis
    coepit
    servirc. Hxc autem!
    captivilas
    soluta
    est,
    dum animus adDeum
    rediit,
    et se
    infirinum,
    illumveromedlcumintellexit; per-
    fectaque rederaptio
    in effusiorie
    sanguis
    Christi
    patuit.
    Quemproposait
    DeusPater
    propilialoremper fidem
    in
    sanguineipsius.
    Fiiiumsuum
    proposuit
    Deus
    Paler,
    idesl decrevil et
    prxfinivii propilialorem
    et recon-
    ciliritorem
    ,
    ut
    ipse
    nobis
    propitium
    fafceretDeum
    Palremet
    placabilemper
    fidem
    passionissux,
    vel in
    promptu
    anle oculos omnium
    posuit,
    ut omnessal-
    varet inse
    credentes, quia
    dum in eurit
    credimus,
    et
    ejussanguinempro
    nobis fusiirn
    cbnfileraur,
    sine
    quojuslificari
    non
    possnntus,
    ex
    integrojustificami'.r.
    Ad oslensionem
    juslilioesuoe,
    subaudisbinferiori-
    B bus. In hoc
    lempore,
    idest inho'vissintaxtale. J usli-
    tiainhocloco
    duplici
    modo
    polest intelligi:
    videlicet
    vel
    ipse
    Chrislus
    qui justilicat nos,
    vel
    juslitia qua
    justicat
    Deus Paler credenles in FiliUmsuum.
    Ostendit
    ergo
    manifeste DeusPater
    justitiam stiam,
    idest Fiiium
    suum,
    vel
    quia
    nos
    juslificat
    in eflu-
    sione
    sanguinis
    Filii sui in hoc
    lempore,
    id est ab
    adventu illius
    usque
    in fincm
    sxculi, quia
    nisi nos
    jiislificare voluisset,
    ad moileni Fiiium suum
    pro
    nobis non
    tradidissel, qui
    non fecerat ullum
    pecca-
    tum.
    Proposuit
    eliamillumvenire et
    pati propter
    remissionem
    proecedentiumdelictorum,
    idest
    origi-
    nalium
    qua;
    ex
    parenlibus
    trahimus
    antequant
    na-
    scaraur,
    vel omnium
    peccatorumqux
    commitliraus
    anle
    baptismum.
    ^
    In suslehlatione
    Dei,
    id est ad
    patienliam
    Dei
    manifestandam, quia
    cum
    peccamus
    non statint
    punimur;
    sed
    ejus patienlia alque
    sufferenlia ad
    poenitenliamexspeclamur. Qux
    sustentatio nisi a
    Deo
    essel,
    in
    primo
    homine finis hominum
    per ju-
    diciumfuisset.
    Adostenionem
    juslitioe
    suoemhoc
    lempore,
    sub-
    audis
    novisSimo,
    id esl ad hoc
    prxfinivii propilia-
    lorem fieri nobis Fiiium
    suum,
    ut suam
    justitiam
    oslenderet
    per
    illum
    ,
    et misericordiam
    qua
    nos ex-
    speclat
    ad
    poenitenliam.
    a
    Ut
    ipse
    sit
    justus.
    J ustus est
    qui qux prmllit,
    tribuit. Ita et Deus Paler
    promisit
    nobis Fiiium
    suum,
    et in eo
    justilictionem
    :
    quodutique
    adini-
    D
    plcvit,
    mitlcns illum in mundum
    per
    incarnalionis
    niyslerium, cujus passiouis
    fide
    justificamur,
    abluti
    aqua baptismatis.
    Unde
    sequilur:
    Et
    jUstificans
    eum
    qui
    ex
    fide
    est J esu
    Christi,
    hoc est
    quenilibet
    homi-
    nemfidem J esu Christi habenieiu : non tamen
    per
    opra legis juslificat
    illum
    ,
    sed
    per
    fidemJ esu
    Christi, quoniamabsqueejus
    fidenonvalemus
    just-
    ficari.
    Ubi
    ergo
    est
    gloriatio
    tua? xclusa est. J udxum
    alloquituret
    confirmt, quia
    nonvalet
    quisquamper
    opralegis juslificari.
    Ac si dical : O
    J udxe, qui
    in
    luis
    operibus gloriaris,
    vide
    justificationes
    sinelide
    395
    EXPOSITIOIN EPP. S.#AL1.

    IN EPIST. AD ROM. 394
    Dei essenon
    posse.'Quare? Quia
    exclusaet-
    procul
    abjecla
    est lex
    justifications
    sacrificiorumin
    qua
    gloriabaris.
    Per
    quamlegem
    exclusaest?
    Interrogat
    iterumJ udxumut consideret
    per quam legem
    ex-
    clusa est lex in
    qua gloriabatur. Interrogat
    etiam
    adhuc. Factotum? idest
    nunquidper legem
    faclo-
    ruraexclusa
    est,
    ul alia lex
    pro ipsa
    data
    sit, qux
    similiter moribuscarnalibus constat.
    Non,
    sed
    per
    legemfidei,
    idest non
    per legem
    factorum exclusa
    est,
    sed
    per legem
    fidei et NovumTestamentum.
    Simulque
    notandum
    quoniam
    non
    jubet
    Deus ut
    carnaliter
    circumcidamur,
    sedut fide recla
    bapti-
    zemur,
    ubi
    gratis
    cuncta dimiltuntur
    peccata.
    Dumenimdixit : Poenitentiam
    agile, appropinquabit
    enim
    regnum
    coelorum
    (Matth. m).
    Nonait : Servate-
    legem
    carnaliter.
    ArbitramuT,
    idest
    judicamus,
    definimussivetesti-
    licamur, justificari
    hominem
    per fidemChrisli,
    in
    baptismale,
    sine
    operibuslegis,
    idest sinecarnalibus
    observationibus. Arbilrari est
    proprie judicare
    vel
    teslificari. Unde arbitri dicuntur
    judices
    et testes.
    Duobus modis
    juslificatur
    homo
    per
    fidemChristi.
    Verbi
    gratia. Si
    fuerit sine
    operibus
    bonis ante
    baptismum
    : in
    ipso baptismate juslificatur,
    aut
    etiam
    post baptismum
    sine
    legisoperibus
    :
    qux jam
    nonsunt
    observanda,justushabelur,
    si tamen
    prx-
    cepta
    divinacustodierit. J udxis
    gloriantibus
    et di-
    cenlibus,
    Deusveruset unusJ udxorumtantumDeus
    est, quibus
    ddit
    legem,
    et
    quibus
    dieitur : Notus
    inJ udoea
    Deus,
    ait
    Apostolus.
    An J udoeorumDeus tantum: Nonne et
    genlium
    Deus
    est,
    idest
    nunquid
    J udxos solos
    creavit,
    ut de
    illis tantummodo curam
    gerat?
    Imo et
    gentium,
    id
    est multo
    magis gentium
    Deus
    est,
    videlicet
    quia
    multi crediderunt
    Deo,
    et
    placuerunt
    ex
    gentilibus
    antequam
    J udxi in Abraham fuissent electi et in
    sortent Dei
    assumpti,
    sicut
    Abel, Noe, Sera,
    J ob et
    amickejus, aliiquequampluresquosScriptura
    com-
    mmort,
    vel
    quos
    etiam
    reticet,
    siveinhoc multo
    magis
    Deus
    gentium
    est, quoniammultoplures
    cre-
    dant fn eum ex
    gentibus quam
    ex J udxis. Nam
    quod ipse
    sit Deus
    genlium
    J ereraias
    manifestt
    dicens:
    Quis
    nontimebit
    te,
    oRex
    gentium
    ?
    (J sr, x)
    Quoniamquidem
    unus Deus est
    qui justificat
    cir-
    cumcisionemex
    fide
    et non ex
    operibus
    vocatos,
    videlicetex J udxis
    qui
    circumeisi
    appellanlur, pro-
    pter
    Abraham
    qui primus accepit
    eam,
    de
    cujus
    stirpe
    illi descenderunt.
    Et
    proeputiumper fidem,
    idest credenlesex
    genli-
    bus
    qui
    a J udxis
    prxputium
    vocabantur.
    Quod
    dicit
    ex
    fide,
    idemest et
    per fidem, quiaApostolussxpe
    mutt
    proposiliones
    in uno sensu.
    Legemergoprx-
    ceptorum,
    subaudis
    qux
    dicit :
    Diliges
    Dorninum
    Deumtuum
    ;
    et :
    Audi, Isral,
    Deus unus
    est,
    de-
    struimus
    per fidem,
    et
    per
    NovumTestamentum.
    Absit.Prxcavet inhocloco
    Apostolus
    xslimalonem
    J udxorum. Sed
    legem,
    subaudis
    prxceplorum,
    sta-
    luimus,
    id est
    confirmaraus,
    et
    laudamus,
    et a Deo
    datant
    dicimus,
    vel eliaraomnein
    legemgeneralitr
    PATBOL.CXVII.
    A
    statuimus nos sanctam
    esse, quia
    a Deodata
    est,
    qux
    observandafuit suis
    temporibus,
    sed
    jam
    ces-
    savit in
    mysteriis,
    manet tamen in
    prxceptis;
    vel
    statuimuseam
    per fidem,quiaquidquid
    illa
    promisit
    deChristo,
    nos confirmamusverumet
    completum
    esse: et credimusinillum
    quem
    illa
    promisit.
    Sicut
    est illud :
    Prophelam
    suscitabit vobisDeusde fra-
    tribus vestris
    (Deut. ix).
    Et iterum: IVcm
    deficiet
    princeps
    ex J uda donecveniat
    qui
    mittendus
    est,
    et
    ipse
    erit
    exspectatiogentium(Gen. XLIX),
    in
    quem
    modo
    gentes
    credunt.
    CAPUTIV.
    Quid
    dicemus
    ergo
    invenisseAbraham
    palrem
    no-
    strumsecundumcarnem: id est
    quid
    boni
    promeruit
    Abraham
    propter
    circumcisionemcarnalem? Nihil.
    B
    Quia
    needumerat circumeisus
    quando placuit Deo,
    et audire meruit : Exi de terra
    tua,
    et faciamte in
    gentemmagnam(Gen.
    xii
    ),
    et
    quod magis
    fuit de
    Christo : In seminetuo benedicentur omnes
    gentes
    {Gen.xxii).
    Si enimAbrahamex
    operibusjuslificatusest,
    habet
    gloriam,
    sed non
    apud
    Deum.
    Quidam
    codices ha-
    bent x
    operibuslegis,
    sedfalse
    scriptum
    est. Non
    enim lex adhuc data
    erat,
    nisi forteita sit intelli-
    gendum
    ut
    dicatur,
    ex
    operibuslegisposlea
    datx. Et
    est sensus : Si Abrahamex
    operibus
    suis
    justifica-
    tus sinefideet sine
    gratia
    Dei se
    prxveniente,
    ha-
    bet
    quidemgloriam
    et laudem
    apud
    se in
    prxsenli
    et
    apud
    homines,
    eo
    quodjustus
    fuerit
    ipse, apud
    Deumveronon est laudabilis
    neque
    erit futurum.
    G
    Quare?
    Quia
    sine
    fide impossibile
    esl
    placereJ )eo
    (Hebr. xi).
    In se
    ergo
    et
    apud
    homines habuisset
    Abraham
    gloriam
    et laudem
    pro
    suis
    operibus,
    si
    justificatus
    fuissetsinefidesuis
    operibus,
    sicut ille
    pharisxus gloriabatur, qui
    cum
    publicano
    in tem-
    plum
    ascenderat. Fuil
    opus
    Abrahx circumcisio.
    Fuit
    utique
    ob
    signumntagnx
    fidei sux
    ;
    sedtamen
    antequam circumeideretur,
    anle a Deoelectus
    est,
    ideoque
    non ex
    operibusjustificatus est,
    sed
    per
    fidem. Unde
    Scriptura
    non commmort
    opraejus,
    sedfidem.
    Sequitur
    :
    Quid Scriptura
    dicit?CrediditAbraham
    Deo, obe-
    diens
    prxceptis
    illius
    , quia
    exivit deterra
    sua,
    et
    de
    promissions
    Isaa et Christi redidit
    quod
    ei
    dixit Deus : In seminetuo benedicentur omnes
    gnies.
    Et
    quia
    crediditDeo
    repulatum
    estei ad
    justi-
    tiam,
    id est ad remissionem
    peccatorum, quia per
    ipsam
    fidem
    quacredidit, justus
    effectus
    est,
    et
    post-
    modumcircumcisionem
    accepit
    in
    signum
    sux
    justi-
    lix
    quajustificatus
    fuerat
    per
    fidem.
    Ei autem
    qui operatur,
    mercesnon
    imputatur
    se-
    cundum
    gratiam,
    sedsecundumdebitum. Exhumana
    consueludinesumit
    exeraplum, quando operantibus
    secundummeritumdamus
    mercedem,
    et nullamno-
    bis
    agunt gratiam
    : non
    operantibus
    vero si damus
    aliquod beneficium,
    non
    merces,
    sed
    gralia
    : id-
    eoquegratiamur
    abillis. Et est sensus: Si Abraham
    propter opra
    sua
    posset justificari
    sine
    gralia
    Dei
    se
    prxvenienle,
    et sine
    fide,qux
    etiam
    gratis
    ill

    13
    595 HAYMONISHALBERSTAT.EPISC. OPP.PARS 1.
    -
    COMMENT.B1BL. 396
    data
    est,
    nonesset ei
    prxmium justifications gratis
    illi
    dalum,
    sed debitum esset : vel si alii J udxi suis
    operibus
    fuissent
    justificatl,
    nonessentunde refer-
    rentur Deo
    gralix, atque
    ideo
    superflua,
    id est sine
    causaesset Chrisli
    passio.
    Ei autemsubaudis
    gentili,
    qui
    non
    operatur opra legis,
    credenti autemin
    eum,
    idest inDeum:
    qui juslificat impium,
    non
    per opra,
    sed
    per
    fidem,
    et sine
    prxcedentibus
    merilis,
    ex
    impio
    et
    peccatore
    facit
    pium
    et
    juslum, reputatur fi-
    des
    ejus
    ad
    justitiam,
    idest ad
    remissionera,
    secun-
    dum
    propositumgratioeDei,
    hocest decrelum
    justi-
    lix et misericordix Dei,
    non
    "
    secundum meritum
    quid
    decrevit
    gratis peccala
    dimittere. Hoc intelli-
    gendum
    est de
    genlilibusqui
    ante fidemnulla ha-
    buere
    opra legis,
    et tamen sicut J udxi conversi
    luslificantur per
    fidemChristi sine
    operibuslegis,
    ita
    cl isti. Et bene
    dicit,
    secundum
    propositum
    sivede-
    crelum
    gralix
    Dei,
    quia
    anlemundi
    constiiutionem,
    cum homo
    adhuc non
    esset,
    decrevit DeusPater
    curaFilio suosalvare
    genus
    humanum,
    nullis
    prxce-
    dentibus meritis,
    undeidem
    Apostolus
    alias dicit :
    Sicut
    elegit
    nos in
    ipso
    ante mundi constitulionem
    (Ephes. i),
    volens
    ergo Apostolus
    oslendere
    justi-
    tiam,
    idesl
    juslificationem qua justificamur
    homi-
    nes,
    sine
    operibus
    legis
    et meritis suis : testimonium
    psalmi proponit,
    in
    quo prxdicabalur quod
    in ad-
    ventu
    Chrisli,
    et
    gentiles
    fuie essent salvandi. Ait
    enim: Sicutet Daviddieitbealiludinem
    hominis,
    su-
    baudis describens
    cui horaini Deus
    acceptafertjusti-
    tiam sive
    juslincationem
    sine
    operibuslegis.
    Quod
    autemdicit
    acceptofert,
    adverbialiler dicil
    ; accepio
    fert,
    id est libenter tribuil : vel
    jungendum
    ita cum
    subauditione,
    cui
    accepto
    a
    se,
    idest elecloet dile-
    cto iribuit illi ad
    justitiam.
    Dicimuset tertio modo.
    Inusitatus enimraodus est locutionis,
    cni Deus ac-
    cepto
    fert
    justitiam,
    id est cui Deus
    acceptant
    dat
    justitiam,
    vel
    acceptabilem
    habet sine
    operibuslegis.
    Beati
    quorum
    remissoesunt
    iniquitales,
    idest om-
    nia
    peccata
    in
    baptismate,
    et
    quorum
    tectasunt
    pec-
    cala
    per poenitentiamposl baptismum.
    Res lecta et
    cooperta
    nonvidetur,
    et nos tune
    tegimus peccata,
    quando
    malis bona
    opra jusiitix superponimus,
    poenitenliam
    videlicet
    prxlerilis agendodignam,
    et
    alianon
    perpelrando.
    Hocaulemdistat inter
    iniqui-
    tatemet
    peccatum,
    ut
    quidam
    dicunl
    auclores, quod
    iniquitas
    sit ante
    legem,peccalum post legem,
    vel
    iniquilas
    sit
    cogitationum, peccalum
    sit
    opertum.
    Quidam
    eliamdicunt
    iniquitalem
    esse
    quod
    contra
    legem
    coraraitiitiir, peccalumquod
    contra naturam
    et conscienliam
    : sedhidiflerenter unum
    pro
    allero
    sxpe ponitur.
    Beatus vir cui non
    imputavit
    Dominus
    peccatum.
    MisericorsDeus
    neque
    in
    baptismale
    deleta
    imputa-
    bit, nequepoenitentia,
    recta si
    permanseril
    in
    fide,
    vel
    potesl
    hoc
    intelligi
    de
    martyribus qui
    insuosan-
    guinebaptizali,
    in
    ipso martyrio
    cuncta eis dirait-
    tuntur
    peccata
    :vel certedehis
    potestaccipi qui post
    baptismum
    multacomraiserunl
    peccata,
    sedveniente
    occasionedum
    pro
    Chrisli nomine raartvriura su-
    A stinuerunt,
    in
    ipsomartyrio
    dimissa sunt
    illis, quo-
    niam
    poenitentiamcorporalemsusceperunt.
    Beatitudo
    ergo
    fuec,
    de
    qua
    Psalmista
    dicit,
    incir-
    cumcisionetantum
    manet,
    an etiamin
    proepulio?
    u\
    esl
    pertinet
    solummodoadJ udxos
    qux
    circumcisio
    appellatur,
    aneliamad
    gentiles qui prxputium
    di-
    cilur. IBabeatitudo
    qua peccata
    sine
    operibus legis
    dimittunlur
    gratis
    in
    baptismate,
    et
    per poenilentiani
    alquemarlyriura,
    tara adJ udxos adfidemvenien-
    les, quam
    ad
    gentilespertinet
    :
    quagratiaAbraham,
    licet nonesset
    baptizalus, per
    fidemtamen cumes-
    set in
    prxputio justificatus
    est. Undesubdit
    Aposlo-
    lus : Dicimusaulem
    quia reputata
    est
    fides
    Abrahoe
    ad
    justitiam,
    non
    circumcisio,
    idest hocaffirmainus
    nos
    apgfetoli,quia
    non
    propter
    circumcisionemcar-
    B
    nalem,
    sed
    propter
    fidem
    quant
    habuit,
    qua
    credidit
    Deo,
    meruit
    justificari.
    Quomodo
    ergo
    Abrahx
    reputata
    est? fidesad
    jus-
    titiam,
    in circumcisionean in
    proepulio
    ?hoc esl re-
    putata
    est ei fidesad
    justitiam, poslquam
    est cireum-
    cisus : an curaesset in
    gentilitate
    incircumcisus.
    Ipse
    sibi
    Apostolusrespondet
    : Nonin
    circumcisione,
    sedin
    proepulio,
    idest non
    poslquam
    circumcisionem
    accepit reputata
    est ei fides ad
    justitiam,
    sedcum
    adhuc essel in
    prxputio,
    idest in
    gentilitate, quia
    needumtat
    circumcisus,
    ideoque
    antea est
    justifi-
    catus
    per fidem, quam
    esset circumcisus.
    Et
    signumaccepitcircumeisionis,
    signaculumjusiitioe
    fidei,quoe
    estin
    proepulio.
    Nedicerent J udxi
    superflue
    circumeisumesse
    Abraham,
    si
    periliam
    non
    estjusti-
    C
    ficatus,
    ostendit illam circumcisionem
    signum
    esse
    justilix,
    non
    augmentum,
    ut
    significaret justitiam
    Christi, qux
    est ex fide.
    Signnm
    esl
    quando
    i hoc
    quod
    videtur aliud
    inlelligilur,
    sieut Dominusmam-
    festat,
    dicens : Generatiohoee
    signumquoerit,
    et si-
    gnum
    non dabitur
    ei,
    nisi
    signum
    J onoe
    prophetoe
    (Matth. xn).
    Sicut fuit J onas in ventre ceti tribus
    diebuset tribus
    noctibus,
    sic erit Filius hominisin
    cordeterrx. Ecce
    quodsiguabat
    J onas
    voralus,
    ila
    quoque
    circumcisio Abrahx fidemillius
    significabat
    quam
    habebat in
    corde,
    et
    qua
    nierait
    juslificari.
    Hxc circumcisioest
    exspoliatio
    infidelilatiset vilio-
    rumabolilio. Distat vero inter
    signum
    et
    signacu-
    lum
    quodsignum
    aliud
    est,
    et aliud
    significat
    :
    sigaa-
    culumautem
    quod
    alicui rei adhuc
    imprimitur
    ul
    lateat, quousque
    ab illoreseretur a
    quoimprimitur,
    ilaet illacircumcisio
    significabatjustitiam
    fidei
    qux
    erat in Abraham: el lalebal ibi
    signacuh
    veracir-
    cumcisio, qua Chrislus, qui
    ex
    ejus gnre
    erat na-
    sciturus
    per baptismi gratiam,
    suos fidles erat a
    cunctissordibus
    peccatorum circumeisurus,
    in die
    quoquejudicii
    abomni mortalitatis
    fragilitate
    et cor-
    ruplionis
    fxce est eraundaturus. Inhoc etiam
    quia
    oetavadie
    fiebat,
    significabat
    Dominicainresurrectio-
    nem, qux
    oclava die celebrala esl. Nam et
    ipse
    Christus
    significabatar
    in cullello
    ptri
    no
    quo
    cir-
    cumcisio
    palrabalnr.
    Fuit
    prxlerea signum
    J udxis
    circumcisio
    data, quo cognosceretur
    eorum
    genus
    ut
    permistione
    non
    confunderetnr,
    dnm inter
    gentes
    307 EXPOSITIOIN EPP. S. PULI.

    IN EPIST. AD ROM.
    398
    militas
    habitarent,
    vel cura inler
    gentes
    mullas ca-
    ptivi ducerenlur,
    et
    ignoraretur quod
    de
    gnre
    Abrahx descenderet
    Chrislus,
    ac tandiu mansit in
    lypo
    et
    figura, quousque
    veraciter
    compleretur
    ad-
    veniente
    Cbristo,
    remoto
    signaculo
    sub
    quolalebat,
    idest eadem circumcisione carnali
    pcnitus
    ablaa.
    Erat etiamin
    signum
    eisdem
    J udxis,
    ut
    quando
    in
    prxliis
    cumaliis
    sternebantur,
    et nudi
    relinqueban-
    tur,
    ex circumeisionis
    signonolari, sepullurx
    man-
    darentur.
    Signumergoaccepit
    circumeisionisobbu-
    jusmodi
    causas
    (ut diximus); qux
    circumcisio
    signa-
    culumfuit
    justilix
    fidei
    qux
    in
    prxputio
    est,
    quia
    anleest
    justificatusper
    fidem
    quam
    circumeideretur.
    J uslitia eliam fidei dicilur
    quia primum
    fidemha-
    buit,
    et
    per
    eam
    justitiam proraeruit quia justifica-
    tuset mundalus esl ab omnibus
    peccalis.
    Nam in
    gentilitate
    sive in
    prxputio positus,
    fide est
    justifi-
    catus. Et reddit causant
    quare
    hoc
    scilicet,
    ut sit
    pa-
    ler omniumcredentium
    per proeputium.
    Per fidem
    quant
    habuit iu
    prxputio, paler
    est omniumcreden-
    tiumtant J udxorum
    quam gentium.
    Namcarne
    pa-
    ler est
    J udxorum non
    credentium,
    fide autem om-
    niumcredentium J udxorum et
    gentium, quoniam
    fidem
    qua
    credidit Abraham Deum
    omnipotentem
    esse et Trinitatent habere in
    personis,
    et unitatera
    in
    substantia, ipsamquasi
    ex hxreditale
    paterna
    re-
    tinenl credenles. Et
    quare
    sunt omnes credentes
    filii Abrahx
    per
    fidem? ut
    repuletur
    eademfides et
    illis ad
    justitiam,
    sive ad
    juslificationem,
    sicut re-
    pulala
    est Abrahx dumesset adhuc in
    gentilitate.
    Sicut enim Abraham
    antequam
    circumeideretur fi-
    demhabuit
    qua paler
    est
    credentium,
    et
    poslea ge-
    nuii saac,
    ex
    quo paler
    est
    J udxorum,
    sic
    potius
    paler
    est
    spiritualiumquamcarnalium,
    et itafactum
    est ut sit
    paler genliumper
    fidem.
    Et
    sitpater
    circumeisionis,
    id est J udxorum cre-
    dentiumel noncredentium
    per carnem,
    nonhistan-
    tum
    qui
    sunt ex
    circumcisione,
    sedel his
    qui
    sectan-
    tur
    vestigiafidei, quoe
    est in
    proepuliopatris
    nostri
    Abrahoe.Acsi diceret aliisverbis : Nonillis tantum
    J udxis Abrahamest
    paler,
    vel
    repulalur
    fidesAbra-
    hx ad
    juslificationem, qui
    descenderunl de
    progenie
    illius
    poslquam
    circumcisionem
    accepit,
    sed l his
    geutilibusqui
    iinitantur
    exemptafidei,qux
    est in
    prx-
    putiopatris
    nostri Abrahx. Nam illis est Abraham
    paler,
    et illis
    repulalur
    fides
    ejus
    ad
    justificalionem
    qui imilanturexeinpla
    fideiillius
    qux
    dataest
    ei,
    cum
    alhuc essel in
    gentilitatequx prxpu'liumappellalur.
    "ionenim
    per legempromissio
    Abrahoeaut sernini
    ejus,
    idesl Chrislo data
    est,
    ut Imres essel
    mundi,
    sed
    perjustitidmfidei quam
    habuit
    antequam
    circum-
    eideretur,
    et
    anteqUam
    illam
    promissionemaccipe-
    ret. Ideo autem
    per legem
    non esl facta vel data
    promissioAbrahx, qua
    diclumest illi : Patremmul-
    tarum
    genliumposui te,
    ei inseminetuo benedicen-
    tur omnes
    gnies(Gen.xxii), quia
    nonerat adhuclex
    qux post quadringentos
    et
    triginta
    iinos dataest.
    Abraham
    ergo
    inChrislohxres est
    mundi, quia
    omnes
    credenles
    per
    fidemfiliiL.unt
    Abrahx,
    et
    ipse
    nChri-
    A
    stoomnia
    possidet,
    cui diclumest aPaire. Postula a
    me,
    et dabotibi
    gentes
    hoereditatemtuam
    (Psal.
    il).
    Si enim
    qui
    ex
    legesunt,
    hi sunt
    hoeredes,
    exina-
    nitaesl
    fides, abolila,
    idest
    deleta,
    esl
    promissio,
    id
    esl, qui
    J udxi
    qui
    ex
    circumcisione,
    el
    qui legem
    habent
    ,
    hxredes sunt
    tanlummodo
    promissions
    Abrahx de
    Christo,
    et non eliam
    gentiles, evacuata
    sive annihilala est fides
    qua ipse
    credebat
    Deo,
    et
    abolila,
    delela est
    promissio
    deChristo. Et
    est sen-
    sus: Si solummodo vos J udxi circumeisi
    hxredes
    promissions
    Dei
    eslis,
    ut vos
    vullis,
    non
    implevilDeus
    promissionem
    suam
    quam
    ddit
    Abrahx,
    ut
    paler
    essetmuliarum
    gentium.
    Et si ita
    est, jamvidebitur
    Deofrustra credidisse. Nonest
    ergo
    data
    promissio
    Abrahx
    per legem,
    sed
    per
    fidem.
    Quare?
    B Lexenimiram
    operatur,
    idest
    vindictamDei. Lex
    non ddit illam
    promissionem
    Abrahx,
    sed
    vindi-
    ctam
    operatur,
    dumdicil : Dentem
    pro
    dente. Et
    qui occident, occidatur. Ubi
    non est
    lex,
    nec
    proeva-
    riceris, subaudis
    tanta,
    vel non ita
    imputalur.
    Hoc
    dupliciter intelligi polest
    : ubi nonest lex
    naturalis,
    non esl tanta
    prxvaricalio ejusdemlegis. Verbi
    gra-
    lia:
    Quandiu infanlibus non
    viget inlclligenlia aut
    intellectus naturalis
    legis discernendi inler
    bonum
    et
    malum, licet
    percutiant
    palrem, verberent ma-
    trem,
    maledicant
    pareniibus, non.est tanta
    prxva-
    ricatio, nec ila
    imputalur
    eis sicut
    postmodum, ubi
    venerint ad
    legilinios annos,
    et ubi
    coeperit
    vigere
    in illis naturalis intellectus. Aliter : Ubi nonesl lex
    Moysi,
    licet
    peccet aliquis,
    non esl
    tanla
    prxvari-
    calio,
    nec ita
    imputalur
    ei
    qui
    non
    habet
    ipsamle-
    gem
    si
    peccaverit, quia
    non exislit
    prxvaricaior
    ejus,
    sicul illecui dala est ad
    observandum:
    ideo-
    que
    ubi
    prxcepta legis,
    ubi
    prxvaricationis occasio
    el ubi
    prxvaricalio,
    ubi
    major
    iraDei el
    vindictain
    prxvaricalorcm.
    Potest el tertio
    intelligi
    :
    ubi non
    est lex
    Evangelii,
    sicut in
    paganis,
    non est
    prxvari-
    calio
    tanta, tamen non ideo
    immunes a
    vindicta
    Dei erani :
    quiaper
    creaturam
    polerant
    cognoscere
    Crealorem.
    Ideo ex
    fide,
    ut secundum
    gratiam firma
    sit
    pro-
    missioomni sernini Abrahoe.
    Sensus
    igilur iste est :
    Quia
    non est tanta
    prxvaricalio
    in
    genlibusubi non
    est lex
    Moysi,quanta
    in
    J udxis,
    ideoexfideet
    per
    i-
    dem
    justificantur
    omnes
    J udxi,*sive
    gentiles
    cred'en-
    D tes,
    et
    per
    fidemsunt
    hxredes, non
    per
    legem
    ul
    secundum
    gratiam quam gratis promisit
    :
    non se-
    cundum
    merilum,
    neque
    secundum
    legem
    firma sit
    promissio, quam promisit
    Deus
    omni sernini
    Abra-
    hx,
    non solum ex
    J udxis,
    sed eliara ex
    genlibus.
    Qux
    est ista
    promissio? Benedicentur,
    inquit,
    in te
    omnes
    gentes(Gen. xxn), patremque muliatum
    gen-
    tium
    posui
    te
    (Gen. xvn).
    Unde
    sequitur
    : Non enim
    ei
    qui
    ex
    lege
    est
    solum,
    sedet
    eiqui
    ex
    fide
    estAbra-
    hoe,qui
    est
    pater
    omniumnostrum.
    Sensus iste est:
    promissio qux
    facta est ad Abrahamde
    Christo,
    quia
    insemine
    ejus
    benedicentur oranes
    gentes,
    non
    ei J udxo lirmata esl solummodoista
    promissio, qui
    ex
    lege
    circuracisionis
    descendit,
    sed eliam
    gentili
    399 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC.
    OPP,
    PARS I.

    COMMENT.BIBL. 400
    lirmata
    est, qui
    ex fide filiusest Abrahx
    qui
    est
    pa-
    ter omniumcredentium.
    Sicut
    scriptumest,
    in
    lege Moysi
    :
    Quia palrem
    multarum
    genliumposui te,
    anteDeumcui credidisti
    (Gen.xvii).
    Hic
    percutitur
    J udxorum
    superbia, qui
    se
    gloriantur
    de
    progenie
    Abrahx descendisse. Non
    enim ait
    patrem
    unius
    gentis
    Israeliticx conslitui
    le,
    se'd
    patrem
    omnium
    gentiumper
    fidemconstilui
    te. Per carnemenim
    pater
    J udxorum
    est, per
    fidem
    autemomnium
    gentium.
    Et recte addidit
    Apostolus
    ex sua
    interpretatione
    : AnteDeumcui
    credidisti,
    id
    est coramDeo cui credidisti in corde. Multi enim
    sunt
    qui
    videntur credere in
    Deum,
    sednoncredunt
    ante Deum. Illi autemnon credunt ante
    Deum, qui
    confitentur secredere Deum
    verbis,
    sed aliudcorde
    retinent. Illi vero anle Deum
    credunt, qui
    totaani-
    ma,
    toto corde,
    tota virtute illum
    diligunt,
    ut Abra-
    ham,
    et
    qui potius
    in interiori homine in
    conspectu
    Dei fidemservant :
    quam
    inostentatione hominum:
    sicut est carnis circumcisio :
    qui vivificat
    mortuos
    per
    fidemet
    gratiam sum,
    id est
    gentiles
    et omtes
    qui
    mortui sunt
    per
    infidelitatemin
    peccatis.
    Sic
    enim vivit
    justus per
    fidem,
    ita moritur
    peccalor
    per
    incredulitalem,
    vel certe dixit vivificatsub
    prx-
    senti
    tempore
    , pro
    futuro viviflcabit.
    Ipse
    enim
    suscitabit siveviviflcabit mortuos indie
    judicii,
    si-
    cut in
    Evangelio
    dicit : Vniel hora
    quando
    omnes
    qui
    in monumentis sunt,
    audient vocemFilii
    Dei,
    et
    procdent, qui
    bona
    fecerunt
    in resurrectionemviloe
    (J oan. v).
    Et vocatea
    quoe
    non
    sunt, tanquam
    ea
    quoe
    sunt. Deus
    omnipotens
    solushabet essentialiter
    esse,
    et
    qui
    adhxrent ei
    per
    fidemet
    dilectionem,
    illi uti-
    que
    habent esseab
    illo,
    et illi sunt sicut
    ipse
    dixil :
    Ego
    sumDeus
    Abraham,
    et Deus
    lsaac,
    etDeusJ a-
    cob
    (Exod. m).
    E conlra illi
    qui
    non
    adhxrent,
    cora-
    paratione
    ejus quasi
    non sunt. UndeIsaias
    propheta
    dixit: Omnes
    gentesquasi
    non
    sint,
    sicsuntcoram
    eo,et
    quasi
    nihilwmetinane
    reputatoe
    sunt ei
    (Isa. XL)
    .
    Igitur
    secundumhune sensumdicit
    Apostolus
    modo.
    Ergo
    sicut vocavitAbraham
    qui erat, quia
    Deoadhxrebat
    per
    fidem,
    dicens
    : Exi deterra tua etde
    cognatione
    tua
    (Gen. xn),
    sicvocat ea
    qux
    non
    sunt,
    idest sic
    vocat
    gentiles
    infidles ad fidemut habeant esse illi
    adhxrendo :
    qui
    anteanon
    erant,
    illi nonadhxrendo.
    Qui
    contra
    spem
    in
    spemcredidit,
    ui
    fieret paler
    multarum
    gentiumpet
    fidem. Contra
    spemdesperatx
    sobolis,
    credidit in
    spemsperandx sobolis,
    vel cerle
    contra
    spem
    naturx in
    spemgratix
    et
    poten
    tixDeicre-
    didit. Contra
    spem
    enimnaturx
    erat,
    ut vetula
    pare-
    ret,qux adolescensetjuvencula
    slerilis
    permanserat.
    Nam natura
    est,
    ut
    juvenis junclus juvenculx
    generet,
    similiter senex
    junctus juvenculx,
    naturale
    est ut
    generet,
    sicut Abrahamsenex et
    Agarjuven-
    cula,
    ex
    quibus
    natus est Ismael. Contra
    spem
    vero
    naturx
    est,
    ut senex cumvetula mistus
    generet.
    Sed
    Abrahamnonatlendit ad consuetudinem
    naturalem,
    quod
    non
    posset
    ex seet Sara
    jam
    velulisfilius
    pro-
    crai'!,
    sedin
    spempolentix
    Dei
    credidit, quia
    om-
    nipptentent
    noverat eum
    qui promisit.
    Considerau-
    A
    dum est autem
    quatuor
    existere causas
    (ut
    beatus
    dicit
    Ambrosius)qux
    reddunt feminas
    striles,
    vide-
    licet aut
    quod
    semen virile non
    pervenit usque
    ad
    locum
    conceptionis,
    aut
    quia
    mulier non valet illud
    relinere,
    aut
    quia
    nonhabet
    vigoremcoquendi illud,
    aut
    quia
    ambosenes simul conveniunt et senectute
    gravantur,
    secundum
    quod
    dictumest ei : Sic erit
    semen
    tuum,
    sicut sielloecoeli et arena maris. Semen
    Abrahx in hoc loco
    inlelligilur
    tam mullitudo J u-
    dxorum, quorumpater per
    carnemest et
    per fidem,
    quam
    etiam omnium
    gentium multitudo, quorum
    pater
    solummodoest
    per
    fidem. Et diclum est hoc
    hyperbolicos, per tropum
    scilicet fidemexcedentera.
    Licet enim
    prx
    multitudine non
    possit
    numerari
    abhominibussemen
    Abrahx,
    Deotamen numerabile
    n
    est.
    Notandumque per
    stellas et arenam secundum
    quemdam
    doctorem
    inlelligeuduin
    esse
    generaliler
    omnesemenAbrahx credentes videlicet ex
    genlibus
    et ex
    J udxis, omnemque Israelem,
    et secundum
    alium
    per stellas,
    electos solummodo
    intelligendos
    ex
    utroque populo; per
    arenam veroomnes J udxos
    infidles et
    incredulos, pondre peccatorum gra-
    vtos. Et non inconvenienter
    per
    stellas
    qux
    coelo
    adhxrent :
    suaque
    claritate mundum
    illuminant,
    designantur
    electi, qui semper
    coeleslia
    appetunt,
    dicentes cum
    Apostolo
    : Nostra conversalioin coelis
    est
    (Philipp. m), raundumque
    verbis et
    exemplis
    irrideant :
    per
    arenam vero
    qux ponderosa
    est et
    slerilis, reprobi, qui pondre peccatorum gravati,
    striles exislunt abono
    opre.
    C
    Et non
    infirmatus
    est in
    fide.
    Ille infirmatur
    fide,
    qui dubitat,
    nec crdit
    prornissionibus
    Dei. Sed
    Abraham audiens a
    Deo, patrem
    multarum
    gentium
    posui te, et,
    Secundumhoc
    tempus
    veniam
    eritque
    Saroe
    filius (Rom. ix).
    Licet contra naturx usum
    videretur esse
    quod prorailtebatur,
    non tamen esl
    infirmatus
    fide, quia
    non dubitavit in
    promissione.
    Nihil enim fidesconsidrt
    naturx, quia
    inhis
    qux
    promillil Deus,
    facileservit natura suoauctori. Nec-
    .
    consideravit
    corpus
    suumemortuumad
    procreandos
    filios,
    cum
    jam fere
    centumesset
    annorum, quia
    cen-
    lenarius
    erat,
    et emorluamvulvamSaroenon consi-
    deravit. Emortuos dicit Abrahamet Saramin
    pro-
    pagandis
    liliis
    propter
    annorum multitudinem
    jam
    desperatos.
    Abraham
    namque
    eentenarius
    erat,
    cl
    J J
    Sara
    nouagenaria, quandopromisit Deus, inquiens
    per Evangelium.
    Secundumhoc
    tempus
    veniameterit
    Saroe
    filius.
    Emorlua enim erat vulva Sarx :
    quia
    jaraprxoesserat tempuspariendi,
    et
    jam
    desierant fieri
    Sarx
    muliebria,
    idest
    jam
    desierat menstruum
    pli,
    ubi maximeconsislit
    vigor conceptionis,quod
    ubi ces-
    saverit in
    feminis,
    transit
    tempusgenerandi
    filios.Sed
    Abrahamnonattendit ad
    naturxusum,
    sedadDei
    po-
    tentiam,
    credulus
    ejusprornissionibus
    unde
    sequitur.
    In
    repromissione
    etiam Dei non hxsilavit dilli-
    dentia,
    sedconfortatus est
    fide,
    dans
    gloriam
    Deo.
    In
    repromissione
    Dei
    (dequa supra diximus)
    sivede
    lsaac,
    seude
    Christo,
    non hxsilavit diflidentia,
    sive
    nondubitavit
    incredulilate,
    sedconfortatus est fide
    404
    EXPOSITIOIN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. AD ROM.

    404
    de
    prornissionibus,
    dans
    gloriam
    Deo
    prornissionibus
    illius
    gralias
    referendo
    quasi
    de
    acceptis beneficiis,
    intelligens
    solius Dei esse
    munus et
    gratiam,
    ubi
    humanx fecunditalisnaturx usus cessaverat.
    Plenissimesivecertissime sciens
    quia quoecunque
    promisit Deus, polens
    est
    facere
    : ideo subaudis
    quia
    credidit Dei de
    prornissionibus,
    reputatum
    est illi ad
    justitiam.
    Non est autem
    scriptum
    tantum
    prapter
    ipsum, quia reputatum
    est illi ad
    justitiam,
    sed et
    propter nott, quibusrepulabitur
    credentibus in eum
    qui
    suscilavit J esum Christuma mortuis. Non est
    (inquit)
    tantum
    propter
    hoc
    scripta
    fidesAbrahx ut
    ipse legeret, qui
    olim- fuerat
    defunctus, quando
    Moyses
    ista
    scribebat,
    sed
    propter
    nos et
    profectum
    noslrum,
    ut imitaremor fidem
    illius, quibus repu-
    tatur fides
    ejus
    ad
    justitiam
    credentibus in
    eum,
    id
    1
    est inDeum
    Patrem,
    qui
    suscitavit J esumChrislum
    a
    mortuis,
    id est a
    sepulcro,.qui proprius
    locus est
    mortuorum,
    vel certeabinferno. Si ila
    perfeote
    cre-
    diderimusChristumamortuis
    resurrexisse, quomodo
    illecredidit
    corpus
    Sarx emortuum
    posse
    ad con-
    cipiendumvivifieari,
    et crediderimus Deum
    Patrem,
    qui
    Christumsuscitavita
    mortuis,
    reputabitur
    nobis
    fidesnostra ad
    justiffcationem,
    quiarepromissionera
    accipiemusomniumpeccatorum,
    DeusPater suscitavit
    Fiiium
    suum[a
    mortuis et
    ipse
    etiamFilius suscitavit
    semetipsum,
    etut etiamaltius
    dicamus,
    tolaTrinitas
    suscitavitillumhominem
    assumptum
    averbo Dei.
    Qui
    tradilus est
    propter
    delicta
    nostra,
    et resu-r-
    rexit
    propter juslificationem
    nostram. Multis modis
    traditus
    legitur
    Dominus J sus Christus. Namira-
    '
    didit illumDeus
    Paler,
    sicut dicit
    Aposlolus. Qui
    proprio, inquiens,
    Filio suo non
    pepercit,
    sed
    pro
    nobis omnibus tradidit illum
    (Rom.
    vin).
    Tradidit
    ipse
    Filius
    seipsum,
    sicut
    egregiusprxdicator
    dicit
    in
    prxsenli loco,
    et alias ubi
    loquitur
    :
    Qui dilexit
    me,
    et tradidil
    semetipsumpro
    me
    (Gai. n).
    Tradi-
    derunt illum
    dxmones,
    qui persuaserunt
    J udx ut
    traderet
    illum,
    unde dicit
    Evangelista, quia
    intrvit
    jsatanas incor J udx ut traderet illum
    (J oan. xm),
    et
    Apostolus manifestt,
    dicens de
    dxmonibus : Si
    enim
    cognovissent,nunquam
    Dorninum
    gloria;
    cruci-
    fixissent (I
    Cor.
    n).
    Tradidit illum J udas
    propter
    triginla argenteos.
    Tradiderunt eum
    J udxi Pilalo.
    Pilatus
    quoque
    illum tradidit
    militibus, qui
    cruci- i
    fixeront eum. Sedinter hxc omnia
    digna
    considera-
    lione
    perpendendum est, quia quod
    Deus Pater et
    Filiusfeceruntcausadileclioniset
    misericordix,
    hoc
    J udas causa
    cupiditatis, dxmones vero
    et,
    J udxi at-
    que
    Pilatus causa invidix. Traditus est
    propler
    de-
    licta
    nostra,
    et resurrexit
    propler juslificationem
    no-
    stram,
    ut
    credentes eum
    passum propter
    salutem
    nostram,
    et resurrexisse in veritate a
    mortuis, per
    hanc fidemmereamur
    justificari.
    In
    traditione Christi
    ineffabilis misericordia
    exstitit,
    in resurreciione
    quoque incomprehensibilispolentia
    deitatis demon-
    strata
    est,
    etc.
    CAPUT V.
    J ustificati igilur
    ex
    Me, pacem
    habeamusad Deum
    A per
    Dorninumnoslrum J esum Chrislum. CuraJ udxi
    et
    gnies
    inler se
    disceplarent,
    et illi de
    anliqux
    legis operibus,
    hi vero de nova Christi vocatione
    prxsumplive gloriarentur, pertraclata
    et elucidata
    causa, quia
    nemoeorumex merito suoesset
    justifi-
    catus,
    sedomnes
    per gratiamquam
    fideminfundit et
    veritatem
    ostendit,
    et
    quia
    nec
    genus,
    nec circum-
    cisiofaciat filios
    Abrahx,
    sedfides recta
    qua
    claruit
    Abraham,
    a Deo illuminatus et
    prxventus
    statim
    subjunxit Aposlolus: J ustificati igilur
    ex
    fide,
    et non
    ex
    operibus legis, neque per aliquod
    meritum no-
    stram
    quodprxcesserat fidem, pacem
    habeamus ad
    Deum
    Palrem,
    per
    mdiatoremDorninumnostram
    J esum
    Chrislum, cujus passione
    reconciliali sumus
    Deo
    Palri,
    sicut
    angeli
    in
    ejus
    nativitate cantaverunt :
    B Gloriainexcelsis
    Deo,
    etinterra
    pax
    hominibusbonoe
    voluntatis
    (Luc. n).
    Tuneenim
    pacem
    habentus
    apud
    Deura,
    si inter nos
    pacem
    et concordiain fraternam
    tenemus. Ac si diceret : J am
    quia
    reconciliati sumus
    per sanguinem
    Filii
    Dei,
    et
    pacem
    habemus
    apud
    Deum
    Patrem,
    simuset nos inler nos
    pacem
    haben-
    tes,
    non
    prxsumentes
    in
    aliquo
    de
    nobis,
    cumomnia
    exfideDei habeamus :
    Per
    quem
    habemus accessum
    per fidem
    in
    gratiam
    istdmin
    qua
    stamus. Per Chrislum
    (inquit)
    nos
    paci-
    ficavit Deo
    Patri, per
    illum
    utique
    accessu.met in-
    troitum
    habemus,
    per
    fidemillius in
    gratia
    ista in
    qua stamus,
    credendo inPatrem et Fiiium et
    Spiri-
    tumsanclum. Gratiam
    appellat
    inhoclocofidem
    per
    quam pleni
    tudinem
    justifications percepimus gratis
    C
    a Deo
    temporebaptismatis,
    et
    insuper quidquid
    do-
    norum habemus
    spiritualium,
    nomine
    gratix
    islo in
    loco
    comprehendit.
    In
    qua
    vel ad
    quamgratiam,
    in-
    troitum vel accessumhabemus
    per ipsumqui
    ante
    eramus
    longe, quia ipse
    est ostium sicut dixit :
    Ego
    sumostium
    (J oan. x),
    et nemovenitad Patrem nisi
    per
    me
    (J oan. xtv).
    In
    quagratia,
    idest fide
    justifica-
    tions et
    indulgenlia peccatorum
    slare
    debemus,
    in
    . bonis scilicet
    operibus
    viriliter
    laborando, qui
    anlea
    jacebamus
    inlutoetfetore
    vitiorum, gloriamur
    in
    spe
    glorioefiliorum
    Dei. In
    prxseuti
    sxculo filii Dei
    sumus in
    spe,
    inaltra
    autemvila erimus in
    re,
    si
    in bonis
    operibus
    arliculus mortis nos
    invenerit,
    unde dicit J oannes:
    Charissimi,filii
    Dei sumusin
    spe,
    et nondum
    apparuit quid
    erimus in re
    (/
    J oan.
    m).
    Non solum
    autem,
    subaudis
    gloriamur
    in
    speglo-
    rix filiorum
    Dei,
    sedet
    gloriamur
    in
    tribulationibus,
    id est
    angustiis
    et
    adversitatibus
    persecutionum
    pro
    Chrislo : scientes
    quod
    tribulatioet afflictio
    palientiam
    operatur
    inelectis
    qui patienter
    adversa
    hujus
    sxculi
    perferunt.
    Patienlia a
    paliendo,
    id est a feriendo
    dicilur,
    et est
    patienlia quando corpus
    el animus
    timor et affliclionetormentorura
    ferilur,
    sed vin-
    dicta non
    pelilur.
    Per hanc sancti
    martyres
    viceruiit
    persecutionem
    et sxvitiam
    lyrannorum,
    non red-
    dentes
    vicera,
    sed
    patientiam
    sivetolerantiam ser-
    vantes.
    Patienlia autem
    probationem,
    meritorum et
    fidei,
    sicut
    probati
    sunt sancti
    martyres,
    et sicut
    probatu
    403 HAVMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. ii
    est
    J ob,
    nondeficiensin irihulatione. Est etiam
    pro-
    A
    batio,
    honestas morum el laudabilitas
    actionum,
    unde
    probus
    dieitur laude
    dignus
    :
    probnlio
    vero
    ope-
    ratur
    spem,
    vitx xternx.
    Spes
    est
    exspectalio
    futu-
    rarum bonorum.
    Qui ergo
    inter iribulationes et
    adversa
    per patienliam probabiles
    exislunt
    in
    fide,
    illi securi de
    prxmiis,
    futurambeatitudinem
    exspe-
    ctant.
    Spes
    autem non
    confundit. Spes
    sive
    exspeclatjo
    futurorum bonorum omnemconfusionem et vere-
    cundiam
    hujus
    sxculi
    expellit. Spesergo
    non con-
    fundit,
    id est
    qui probatus
    esl in fide
    bonisque
    operibus,
    et
    spem
    habel xlernorum
    prxmiorum,
    nonerubescit
    quidquid
    adversi in hoc sxculo susli-
    nuerit,
    securus de
    prxmio.
    El
    quare
    hoc?
    quia
    cha-
    ritas Dei
    qua
    nos
    diligit Deus,
    vel
    qua diligimus
    }
    Deum,
    diffusa
    esl in cordibusnostris
    tempore bapti-
    smatis,
    et
    lempore
    manus
    impositions per Spiritum
    sanctum
    qui
    datus est nobisnon
    per
    meritum no-
    slrum. Verbumeffusionissive diftusionis
    largitatem
    munerura
    significat,
    sicul in J ol habetur:
    Effundam
    de
    spiritu
    meo
    super
    omnemcarnem
    (J ol. n).
    Sive
    ergo
    charitas
    qua diligimus
    Deumin nobis
    sil,
    pro
    cujus
    amore
    patienter
    omnia adversa sustinenius :
    sive
    qua diligimus proximum,
    vel
    quidquid
    boni in
    nobis
    habetur,
    non
    per
    meritum
    noslrum,
    sed
    per
    gratiam
    Dei, Spiritu
    sancto
    cooprante,
    nobistribui-
    tur :
    ideoqueperceptis quibus
    volunlali illius oblem-
    perare debemus,
    habentes inter nos
    pacem quam
    ipse
    comniendavit
    discipulis,
    dicens : Pacem
    reliitquo
    vobis
    (J oan- xiv). Ipsa
    eliara
    spes per Spiritum
    san-
    (
    ctum nobis
    dalur, qui
    facit nos credere
    quod pro-
    initlit. Necenim
    confundil nos
    spesquoniamamplius
    dabit
    quam sperainus nos,
    gaudia
    videlicet
    palrix
    coelestis.
    Ut
    quid
    enim
    Christus,
    cumadhuc
    infirmi
    essemus
    secundum
    tempus, pro impiis
    morluus est. Ut
    quid
    enim
    Christus,
    cum adhuc infirmi
    essemus,
    id est
    peccatores
    secundum
    tempus pro impiis,
    idest irre-
    ligiosis
    morluus est nisi ut abundanliam et
    plenitu-
    dinem sux charitatis nobis
    commendarel,
    sicul
    sequenlia
    nobismanifestant. Infirmusesl omnis
    pec-
    cator et omnis
    infidelis,
    forlis vero
    justus
    et fidelis
    alque cognoscens
    Deum. Pielas est cultus et
    religio
    Dei,
    a
    qua
    dicilu
    pius,
    idest
    religiostis.
    E conlra
    impielas,
    est
    irreligiosilas
    a
    qua
    venit
    impius,
    id
    est
    irreligiosus.
    Tanta fuit charitas
    Chrisli,
    ut non
    solum
    pro
    illis
    qui comparalione
    reproborura
    re-
    ligiosi erant,
    sedeliam
    pro impiis
    morerelur
    quos
    posteaper
    fidemsuam
    justos
    fecit. Islamcharitalem
    nobis
    coramendavil,
    ul illam
    imitaremur,
    sicut disci-
    pulis dixil, quando
    lavit
    pedes
    eorum.
    Exemplum
    (iuquiens)
    dedi
    vobis,
    ut
    qualia
    vobis
    facio,
    lalia fa-
    cialis
    (J oun. xm),
    id est sicut
    ego
    vobis lavi
    pedes,
    itael vosalla ulrum: et sicut
    egopro
    vobisanimam
    meamnon dubilo
    ponere,
    ila et vosnon
    dubitelis,
    neque pro me,
    neque pro fratribus,
    si ncessitas
    fuerit
    causa amoris mei animas
    ponere. Quod
    vero
    dicit
    Apostolus
    Chrislum secundum
    tempus
    esse
    A
    inortuum,
    tripliciter accipi potesl
    : beatus si
    quidem
    Ambrosiushoc modo dicit
    :
    Morluus esl secundum
    tempus, quia
    parvo
    et brevi
    tempore
    poluit leueri
    a morte : tertia enim dieresurrexil.
    AlU^r;
    Secun-
    dum
    tempus
    morluus
    est,
    id
    est lune
    quando
    tolus
    imindus sub
    peccalo
    tenebatur. De
    quolempore
    dicil
    Apostolus
    alibi :
    Poslquam
    venit
    plenitudo temporis,
    misit DeusFiiium
    suum.
    nalumex
    muliere, factum
    sub
    lege(Galat. iv).
    El DeusPaler ad
    Filjum
    per pro-
    phelam
    :
    Temporeinquit, accepto exaudivi
    te
    (Isa.
    XLIX).
    Potesl eliamlerlio modo
    intelligi, quia
    mor-
    tuus est secundum
    tempus,
    id est
    corporaliier,
    in
    corpore,
    non in anima :
    quiapeccatum
    non
    fecil,
    nec invenlus est dolus in ore
    ejus. Tempus
    enim
    dicilur
    esse,
    ubi
    aliqua
    varielas
    esl,
    verbi
    gratia
    :
    B
    Ubi sol orilur sol
    etoccidit,
    ubi luna
    augmenlum
    vel decrementum
    capit, tempus
    dicilur
    esse: ubi
    etiam ver transit in
    xstatent,
    xstas
    quoque
    inau-
    lurauum
    mulatur, aulumnus nihilominusinhieraeni.
    Mortuusest Christus secundum
    tempus,
    idest seerai-
    dum
    carnem, qux
    rautabilis est et variation
    subja-
    cet,
    morluus est
    temporaliter
    : nam ubi xlefnitas
    est, tempus
    essenon
    polest.
    Via; enim
    pro justo quis moritur,
    nam
    pro
    bono
    forsiian quis
    audeal mori? Subaudis aut
    nullus,
    aut
    rarus.
    Quisenim,
    pro nullo,
    aul
    pro
    raro
    sxpissirae
    ponilur
    :
    pro
    nullo
    accipitur,
    ut in
    psalmis, Deus,
    Quis
    simitis eril tibi ?
    (Psal. LXXXII.)
    Id
    est nuWus.
    Pro
    raro, ut
    hic,
    el alibi ubi dicilur:
    Quissapiens
    et
    inlelligel
    ista?
    (Psal. cvi.)Raroinvenitur.
    Et est sen-
    C sus : Yix
    potest aliquis inveniii, qui
    non solum
    pro
    impiis,
    sednec ore
    pro justis
    el bonisaudeal mori.
    El curararo invenialur
    qui pro justo
    et bonoaudeat
    mori,
    Chrislus
    pro impiis
    morluus est. Inter
    juslum
    el bonumhoc
    distat,
    quia justus
    sil studio et exer-
    cilalione virlutum : sic sancli
    martyres;
    bonus vero
    in
    innocentia,
    sicut sunl
    parvuli qui
    inundaiitur in
    baptismate.
    Potest eliamel
    pro
    uno
    accipi jusius
    et
    bonus.
    CommendatautemDeussuamcharitalemin
    nobis,
    quoniam
    cumadhuc
    peccatoresessemus,
    idest anle-
    quant
    essemus
    justificati per fidem, secundum
    tempus
    Chrislus
    pro
    nobismortuusest. Ad
    quid
    commendat
    Deus suant charitatem in nobis? Ul
    illamimilemur
    eo modo
    quo
    superius
    diximus. Multo
    magisigilur
    "justificati
    nunc
    per sanguinemipsius,
    satvi erimus
    ab ira
    per ipsum.
    Si cum
    peccatoresessemus,
    Chri-
    slus
    pro
    nobis
    dignalus
    est
    mori,
    multo
    magis jam
    remissionem
    peccatorum
    habentes in
    sanguinepas-
    sionis
    ejus,
    et
    justificati per
    fidemsalvi erimus
    per
    Chrislumab
    ira,
    idest viwliciadiei
    judicii qux
    ven-
    tura est
    reprobis.
    Licet aulem
    leganras
    plerisque
    in
    locis
    omnipotentem
    Deumiram
    habere,
    non debe-
    mus
    putarequod
    inillum
    cadalullaperturbatio, quia
    ipsesemper
    idemmanet
    juxla quod
    Psalmistadicil :
    Tu
    semper
    idem
    ipse
    es
    (Psal. ci),
    sedira illius
    ap-
    pellatur
    vindictaet ullio
    ipsius, quam
    illesine
    aliqua
    mutabilitale
    exercet, secundum
    quod
    ei
    sapienlissi-
    musorator dicil : Tu
    aulem,
    Domine Sabaoth
    , cum
    405
    EXPOSITIOIN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. ADROM. 406
    tranquillitalejudicas($ap. xn).
    Inhocloco
    proponit
    sibi beatus
    Auguslinus quxstionem,
    dicens : Si
    inquit,
    in
    sanguine passionis
    Filii Dei
    accepimus
    remissionem
    peccatorum,
    nonnecesseest ut
    bapti-
    zemur : et si in
    baptismaleaccepimusremissionem,
    et mundamurabomnibussordibus
    vitiorum, quid
    ne-
    cessefuit Christum
    pati? Quantquxstionem
    itadis-
    solvil : Ista duo
    , passio
    videlicet Chrisli et
    bapti-
    sions, itasunt
    conjuncta,
    ut
    nequebaplisrauspossit
    lavare a
    peccalis,
    et
    perfectura
    hominemreddere"
    sinefide
    passionisChristi, quia
    sinefide
    irapossibile
    est
    placere
    Deo
    :
    neque
    fides
    passionis
    Christi
    possit
    emissionera
    peccalorum
    daresine
    gratia baptisma-
    tis,
    nisi in
    sanguinemartyrii
    sui fuerit
    baplizalus,
    quia
    Dominusdixit
    : Nisi
    quis
    renalus
    fuerit
    ex
    aqua
    et
    Spiritu sanclo,
    non
    potesl
    introire in
    regnum
    Dei
    (J oan. Hi).
    Si
    enim,
    cuminimici
    essemus,
    rconciliait
    sumusDeo
    per
    mortemFilii
    ejus,
    multo
    magis
    recon-
    ciliati
    salvi
    erimus in vita
    ipsius. Si, inquit,
    cura
    inimici
    essemus,
    id est
    peccatores,
    reconciliati su-
    mus
    Deo Palri
    per
    mortemFilii
    ejus,
    multo
    magis
    quam
    meruimus reconciliati et in araicitiam con-
    versi,
    salvi erimus in vita
    ipsius,
    id est in vita
    ipsiusChristi, qui
    est
    vila,
    et in
    quo
    vitamxternam
    habiluri sumus.Illi
    reconcilianturqui
    inimici sunt ad
    invicem.
    Quomodoergo
    exstitit nobis
    omnipolens
    Deus iratus et
    iniinicus,
    curadeillo
    dicatur, quod
    nihil odit eorum
    qux
    fecit. Sciendum
    quod
    nonna-
    turam
    nostram, quamipse
    fecit sanciamet bona
    m,
    odio
    habebat,
    sed vilia et
    peccalaqux ipsi
    nobis
    altraximus.
    Quaproplerquadamjuslitia
    Dei tradili
    sumus
    diabolo,
    quandiu
    sub
    peccato
    fuitnus. Sicut
    legitur, poslquam
    meruit homo audire : Terra
    es,
    et in lerram
    ibis,
    hocesl totus terrenus eflectuses
    et idcirco ntorieris. Dictumest et diabolo in ser-
    pente:
    Terrantcomedes,
    idest
    peccatores
    devorabis.
    Ablatisautemvitiis et
    peccalis, per passionem
    Filii
    ejusrecpnciliati
    sumusinid
    quod
    antefuimus. Unde
    dicit
    Apostolus
    :
    Si, inquiens,
    cuminimici Dei esse-
    mus
    aclibus,
    non
    natura, per
    mortemChristi salvali
    sumus, quantomagis
    in
    ejus glorificabimurvila,
    si
    eamimitati fueriinus.
    Non solum
    autem,
    sed et
    gloriamur
    in Deo
    per
    DorninumnoslrumJ esumChristum,
    per quem
    nunc
    accepimus
    reconciliatiouem.Nonsolum,
    inquit,
    salvi
    erimus,
    etdabilnrnobisvita
    xterna,
    sedet
    gloriamur
    inDeoPtre sivein
    cognilioneDei, quant
    habemus
    per
    DorninumnoslrumJ esum
    Chrislum, cujuspas-
    siopenunc
    reconciliatiouem
    accepimus.
    Nunc,inquit,
    recpnciliati sumus Deo
    Palri,
    id est in
    tempore
    advenlus
    Chrisli,
    sicut emni verbo Palri sumus
    creati, juxla quod
    J oannesdicit : Omnia
    per ipsum
    factatant,
    etsine
    ipsofactum
    est nihil
    (J oan. i),
    ila
    quoque
    et abillosumus
    redempli
    et DeoPalri re-
    . conciliali.
    Prpterea
    sicut
    per
    unumhominemin hune mun-
    dum
    peccatum
    intravit,
    et
    per peccalum
    mors,
    el ila
    tu omneshominesmors
    perlransiit,
    in
    quo
    omnes
    pec-
    averuni.
    Defectusdictionis istoin loco est
    hujus-
    A
    modi : Sicut
    per
    Adam
    peccalum
    et mors
    intravit,
    ita
    per
    Christum
    justificatio
    et vita xterna venit.
    Prpterea, inquit Aposlolus,
    reconciliatisumus Deo,
    quia
    sicut
    per
    unumhominemAdamin hune mun-
    dum,
    idest inuniversitatera
    generis
    humani
    (prxter
    Christum
    qui
    de
    superjiisesl) peccalumintravit,
    el
    per peccalum
    mors
    venit,
    itaet inomneshomiues
    mors
    corporis
    el animx
    pertransiil,
    sicut in illum
    primum,
    in
    quo
    omnes
    peccaverunl
    ita
    per
    Doniinura
    nostramJ esumChristum
    justificatiointravit,
    cl
    per
    justifteaiionem
    vita futura. Sensustalis est : Sicut
    per
    Adam
    peccatum
    inlravit in
    genus
    humanumet
    mors,
    et
    per
    omnes
    transiit,
    sic
    per
    Christumvenit
    justificatio
    et vita. In
    ipso quoque
    omnes
    peccave-
    runt, qui
    inlumbis
    ejuserant,
    sicut Levi inlurabis
    Berat
    patris, quando
    decimatus est
    (Hebr. vu).
    Et
    congrue
    dicit
    primum
    intrasse
    peccatum
    ac .deinde
    per peccatum
    subintrasse
    mortem, quia
    slatim
    ut
    peccavil,
    morlalisfactus
    est,
    sicutei
    Deus
    ante
    prx-
    dixerat : In
    quacunque
    die, inquiens,
    comederis ex
    eo,
    morle moiieris. Peccavit
    concupiscendo
    atque
    comedendo,
    et morlalisfactus est in
    peccando.
    Usque
    ad
    legem
    enim
    peccalum
    erat inmundo. Non
    dicil
    usque
    ad
    tempus, quo
    data est
    lex,
    sed
    usque
    adterminumfiniendx
    legis.
    Sic enimsolliciti sumus
    dicere.
    Regnaverunt
    Huni
    usque
    adAltalem
    [F.
    Atti-
    lam] regem,
    idest
    usque
    admortemAllale
    rgis.
    Us-
    que
    ad
    tempus,
    idest
    usque
    adfinem
    legis
    et inilium
    gralix, peccatumoriginale
    et actualefuit inmundo.
    r
    Per
    gratiam
    aulemJ esuChristi nonsolum
    originalia,
    sedetiamactualiadeserlasunl. Peccalumautemnon
    imputt
    utur cumlex nonessel. Hoc
    iripliciter
    intel-
    ligi potest. Quandiu
    lex naturalis non est in homine
    sicut in
    parvulis, quidquidagat parvulus,
    non
    impu-
    talur esse
    peccalum, quia
    nescit
    quid
    sit bonumaut
    malum. Aliter:
    Antequam
    lex
    daretur,
    non
    agnosce-
    batur
    peccatum
    tam
    grave
    malum
    esse,
    sicul
    per
    legem
    oslensum est. Vel aliter : Cumlex
    deesset,
    non
    imputabalur,
    idest
    ignorabatur qua poena
    di-
    gnum
    essel
    peccatum, quousqueipsa
    lex dixit :
    Qui
    hocvel illud
    fecerit,
    morle
    moriatur. Sed
    regnavit
    morsabAdam
    usque
    ad
    Moysen,
    etiam in eos
    qui
    non
    peccaverunt
    insimilitudinem
    proevaricationis
    Adoe.
    Idest mors idemest
    quodpeccatum,
    ideodicit re-
    U
    gnasse
    mortem, quia
    universumtenuit orbemtam
    tors
    peccati, quam
    mors
    corporis. Quod
    dicit
    usque
    ad
    Moysen
    ila est
    inlelligendum
    ut
    jamdiximus,
    id
    est
    usque
    ad finem
    legis
    et inilium
    gralix.
    Per
    Moysen
    enim
    inlelligilur
    lex,
    sicut dicilur in Evan-
    gelio
    addivitem: Habent
    Moysen,
    id est
    legem.
    Et
    alibi :
    lncipicns
    a
    Moyse(Luc. xxvn),
    hoc est a
    lege. Regnavil, inquit,
    mors animx in tolo
    mundo,
    ex
    quo primus
    non
    peccavit usque
    ad finem
    legis
    Moysi
    et cxordiuin
    vaugelii,
    non solumin
    alios,
    sed etiamin illos
    qui
    non
    sponte neque
    scienler
    peccaverunt,
    sicut
    parvuli
    erant, qui originalibus
    peccatis
    tenebantur obnoxii. Illi in similitudinem
    prxvaricationis
    Adx
    peccant, qui
    scienler et volun-
    larie
    peccant,
    sicul illecui dixit Deus: Exomni
    ligno
    407 HAYMONISHALBERSTAT.EP1SC. OPP. PARS I.

    COMMENT. BIBL. 408


    paradisi
    comede,
    de
    ligno
    autemscientixboni et mali
    ne
    comedas,
    etc.
    (Gen.n).
    Illevero in similitudinem
    Adxnon
    peccat,qui nequelegem
    naturalem
    habet,
    ne-
    que
    cum studio
    peccat. Qui
    est
    formafuturi.
    Hoc
    iripliciler potestintelligi
    : Adam
    qui peccatum
    attulit
    mundo, exemplar
    siveformaest futuri
    Adx,
    id est
    Chrisli, quia
    sicut ex
    virgine
    terra illefactus
    est,
    ita
    Christus ex
    virgine
    Marianatus est. Vel a contraria
    parle,
    aliter
    accipitur caput peccati,
    aliter
    caput ju-
    stilix :
    quia
    sicutAdam
    peccatum
    attulit et
    mortem,
    ita Christus
    justificationem
    et vitam. Aliter : Si sic
    dixerimus, qui
    est forma
    futuris,
    ut
    quidam
    codices
    habent,
    erit sensus :
    Exemplar
    est futuris
    posteris
    suis in
    peccato, quia
    sicut ille
    peccator
    et mortalis
    exslitit,
    ila omnes
    posteri ejus peccatores
    et mor-
    tales nati sunt et nascuntur
    quolidie,
    transductoori-
    ginali peccato
    in
    posteras,
    ut beatus
    Augustinusdicit,
    pr concupiscenliamcoitus,
    sed
    per gratiam
    Do-
    mini nostri J esuChristi liberantur a
    peccatis
    et morte
    xterna: sicut enimnullus homoexlra
    Adam,
    idest
    exlra
    progeniemillius,
    ita nullus extra
    peccalum
    illius
    prxler
    Christum.
    Sed nonsicut
    delictum,Adx,
    itael donum
    juslifi-
    cationis,
    hocest
    majus
    fuit donum
    Christi, quo
    nobis
    remissio
    peccatorumvenit, quampeccatumAdx, per
    quod
    venit mors. Et
    plus prxvaluit juslitia
    Christi
    in
    justificando, quampeccatum
    Adx in occidendo:
    quoniam
    in his
    qui per
    Christum
    redimuntur,
    tem-
    poraliter
    valetformamortis exAdam: formaautem
    vilx valebit inxternum
    perChristum.
    Si enimunius
    hominis,Adx,
    delicto
    multi,
    idest
    electi,
    mortui sunt
    temporaliter,
    multo
    magisgratia Dei, qua
    nobis di-
    mittunlur
    peccala,
    et donum
    Spiritus
    sancti in
    gralia
    uniushominisJ esu Christi in
    plures
    abundavit. Multi
    et
    plures
    adelectos
    referuntur,
    nec est
    comparatio,
    quod
    dicit
    plures, quiaplures
    sunt
    reprobi qui
    dam-
    nabuntur, quam
    sint
    justi qui salvabuntur,
    sedabso-
    lute
    positum
    est.
    J ungatur
    et hoc modo: Si
    propter
    unius hominisdelictum
    Adx,
    non solum
    reprobi
    et
    nimium
    peccatores,
    sed etiam electi mortui sunt
    temporaliter corpore,
    non
    anima,
    multo
    magis
    abun-
    davitet crevit
    graliaDei,
    et donum
    per gratiam
    J esu
    Chrisli in
    plures,
    idest in
    electos,
    in hocenim
    plus,
    sivemulto
    magis
    abundavit
    gratia,
    id est remissio
    peccatorum
    in
    electos, quampeccatum
    :
    quia
    non
    solum illud
    peccatum priginale, propter quod
    in
    mortemanimx el
    corporisruimus,
    sedetiamomnia
    actualiaabstulit in
    electis,
    et
    insuper
    donavitvitam
    sinefinemansuram.
    Et non sicut
    per
    unum
    peccatum,
    subaudis
    origi-
    nale,
    venit
    mors,
    ita et
    donum,
    subaudis
    gratix
    ve-
    nit, quod
    est dicere: Aliter
    atque
    ad aliud venit
    peccatumAdx,
    et aliter
    atque
    ad aliudvenit donum
    Christi. Peccatum enimAdx venit
    per
    inobedien-
    liamut mortemafferret: donumautem
    gralix
    Chri-
    sti venit
    per
    obedienliam:
    qua
    obediens fuit Deo
    Patri ut non solum
    originale,
    sed etiam omnia
    actualia auferret.
    Quid
    delictumfuerit
    per
    unum
    peccantem,
    ita erit
    inlelligendum.
    Et non sicut
    per
    A
    unum
    peccantem,
    idest
    per Adam,
    venit mors : ita.
    et donum
    gratix
    venit
    per
    Christum. Nam
    judicium
    quidem
    ex uno in eondemnationem
    , gralia
    autemex
    mullisdelictisin
    juslificationem. J udicium,
    siveda-
    mnatio,
    exuno
    homine,Adam,
    vel uno
    peccatoorigi-
    nali venit ineondemnationemomnium hominum:
    gratia
    autemChristi
    qua
    nobis
    gratis
    dimiltuntur
    peccata,
    in
    juslificationem
    fideliumvenit exmultis
    delictis
    qux post originale peccatum
    addita sunt.
    Et est sensus: Damnaliovenit ex'uno
    homine,
    vel
    uno
    peccato originali,
    in eondemnationem
    generis
    humani,
    gratia
    aulemChristi venit in
    juslificationem
    electorumex multis
    delictis,
    idest adhoc
    venit,
    ut
    non solumabillouno
    originali,
    sedetiamabomni-
    bus actualibusnos
    justificaret
    :
    ideoque
    aliter venit
    B peccatum,
    aliter
    gratia. Considerandum, quia
    cura
    dicit
    judicium
    venire ex unohomine ineondemna-
    tionem, loquitur
    contra
    Pelagianos, qui negant
    ori-
    ginalepeccatum
    trahi ab infanlibus
    quando
    nascun-
    tur,
    dicentes:
    quia
    non
    per originem
    illud
    peccatum
    trahitur,
    sed
    per imitalionem,
    quod
    omninofalsum
    est. Si enim ita
    esset,
    ut illi
    dlirant, nequaquam
    Dominus
    expresse
    in
    Evangelio
    diceret : Si
    quis
    non
    renatus
    fuerit
    ex
    aqua
    et
    Spiritu
    sanclo,
    noninttabit
    in
    regnum
    coelorum
    (J oan. ni).
    In Veteri
    quoque
    Testamento
    nequaquam
    diceret : Masculus
    cujus
    caro circumeisanon
    fuerit, peribit
    de
    populo suo,
    quiapactum
    meumirritum
    fecit(Gen. xvii),
    non
    per
    se,
    sedin
    paire
    suoAdamin
    paradiso.
    Si enimunius hominisdelicto mors
    regnavit per
    C
    unum,
    multo
    magis
    abundanlia
    gratioe
    donationiset
    justitioeaccipientes
    invitam
    regnabunt per
    unumJ e-
    sumChristum. Et est sensus: Si
    pro
    delicto unius
    hominis
    Adx, quodper
    unumhominemAdam
    venit,
    mors
    corporis
    et animx
    regnavit temporaliter,
    etad
    tempus
    inelectis multo
    magis regnabunt
    illi invita
    xterna, accipientes per
    J esumChristum abundan-
    tiam,
    id est
    pleniludinemgralix, qua
    dimiltuntur
    peccata,
    et
    plenitudinemdominationis,
    id est dona
    Spiritus
    sancti
    qux
    electis
    donanlur, quando
    illisda-
    tur
    per Spiritum
    sermo
    sapientix,
    et extera dona
    singulis
    dividuntur,
    accipientes
    etiam
    plenitudinem
    justilix,
    idesl omnes
    virtutes,
    ut
    post baptismi gra-
    tiam
    juste sancteque
    vivamus. Si enim moriuntur
    electi
    temporaliter propter originalepeccatum,
    la-
    u
    men
    per gratiam
    Christi
    accipiunt
    vitam
    sempiler-
    nam,
    ubi
    regnabunt
    cum
    ipso.
    Igitur
    sicut
    per
    unius delictumin omneshomines
    ineondemnationem
    mortis,
    sic
    per
    unius
    justitiam
    in
    omneshominesin
    juslificationemvitoe,
    idest sicut
    per
    unius hominis delictuminomneshomines
    ge
    neraliter in eondemnationemvenit mors et
    pecca-
    tum,
    sicet
    per
    uniushominis
    justitiam,
    idest Chri-
    sti,
    in omneshomines electoset
    prxdeslinalos
    ad
    vitamxlernam venit
    gratia
    in
    justificationem
    vitx.
    Sicut enim
    per
    inobedientiamunius
    hominis,Adx,
    peccatores
    constiluti sunt
    multi,
    id est omne
    genus
    humanum, quod
    inlnrabisAdx
    erat,
    ita
    per
    uniut
    hominis
    obedienliam,
    id est
    Christi, qua
    fuit ohe-
    409 EXPOSITIOIN EPP. S. PAULI.
    -
    IN EPIST. ADROM. 4l(
    diens Patri
    usque
    ad mortem
    j-justi
    constituentur
    multi,
    nontamenomnes.
    Lex aulem
    tubintravit,
    ut abundaret delictum.
    J udxi
    ignorabant
    ad
    quid acceperant legem,
    et
    pu-
    tabant se
    per
    circumcisionem et
    per
    carnales ob-
    servationes salvari
    posse
    sine
    gratia
    Domini nostri
    J esu Chrisli. Unde
    Apostolus
    volens eis
    ostendere,
    quia
    lex nonest dataut
    peccata
    auferret,
    sed de-
    monslraret,
    ait : Lexaulem
    subintravit,
    idest subito
    intravit
    ,ut
    abundaret delictum.
    Quomodo
    abundat
    delictum
    per legem
    ?
    Dupliciter
    : vel
    quia
    dum
    prx-
    cepit,
    dicens: Neadulterium
    facias;
    non
    concupiscas
    rem
    proximi
    tui
    (
    Exod. xx
    ),
    exardescit animus ad
    libidinemet ad
    concupiscentiam, qui
    antenesciebat
    quodconcupiscentiahujusmodi peccatumesset,
    aut
    taie. Vel dum
    transgressor
    fit
    legis
    et crescit deli-
    ctum in
    vindictam, quia majori poena
    cl vindicta
    dignus est, qui
    scienter contra
    legis prxcepta pec-
    cat
    , quamqui
    non habens
    legemignoranter
    delin-
    quit.
    Ubi autemabundavit
    peccalum, superabundavit
    ei
    gratia. Originali peccato quod
    adomnes
    pervenit
    additasunt
    actualia,
    et abundavit sive excrevit de-
    lictum. Sed ubi delictum abundavit et crevit
    per
    actualia
    peccata
    et
    contemptumlegis, superabunda-
    vit
    gratia Christi, qux
    non solum
    peccatumorigi-
    nale
    ,
    sed eliam actuale
    abslulit, largiens insuper
    piabenignitate
    vitamsinefinemansuram.
    Ut sicut
    regnavitpeccatum
    in
    mortem,
    ita et
    gra-
    tia
    regnetper justitiam
    invitam
    oeternam,
    per
    J esum
    ChrislumDorninumnoslrum. Acsi diceret : Sicut
    regnavit
    ac tenuit
    principatum originalepeccatum,
    et
    insuper
    actuale electis est ut in mortemeos tra-
    heret ad
    tempus,
    ilaet
    gralia qua
    dimittunlur
    pec-
    cata, regnet
    inelectis
    per justitiam
    eoruminvitam
    xlernamillosintromittendo
    per adjutorium
    J esu
    Chri-
    sli. Inhoc enim
    major
    est
    gratia
    Chrisli
    qux
    nobis
    dataest
    quampeccatum
    Adx: et
    magis
    nobis
    profuit,
    quam
    illudnouit :
    quiapeccalum
    Adx facit nos ad
    tempus
    mori:
    gralia
    autem Christi dimiuit nobis
    non solum
    originale,
    sed eliam actuale
    peccalum,
    faciensnos
    insuper
    vivereinvitam
    xlernam,
    etc.
    CAPUTVI.
    Quidergo
    dicemus?Permanebimus in
    peccato,
    ut
    gratia
    abundet?Absit. Hxc ad
    superiora pertinent,
    ubi dicit
    Apostolus
    : Et
    non,
    sicut aiunt nos
    quidem
    dicere
    , faciamus
    mala,
    ut veniant bona
    ;
    et illud :
    Ubi abundavit
    peccalum, superabundavit
    et
    gralia.
    Quidam
    enim
    gentiliiim;
    ubi audierant
    prxdicatio-
    nem
    Pauli,
    aliorum
    apostolorum
    : ubi debuerant
    acciperevitam,
    ibi
    acceperunt mortem,
    nonintelli-
    gentes
    sensum
    prxdicationis
    eorum. Undedicebant
    apostolos prxdicare, quia quanlo
    homo
    amplius
    peccaret,
    tanlo
    magis
    Deo
    placeret
    : et ubi
    major
    esset
    culpa,
    ibi
    major
    esset
    gralia
    Dei : ut dum
    omnes essent nimium
    peccatores, ipse
    solus
    appa-
    reret
    justus
    : et
    quo majora peccata
    et
    plura
    di-
    mitteret,
    eo
    plus
    misericors esse laudaretur.
    Qua'
    propter
    dicebant; Faciamus
    mala,
    ut veniant bona:
    A,quiaquo amplius peccamus,
    eo
    majorera gratiam
    apud
    Deum habemus. Nos aulem aliter
    debemus
    dicere : Fecimus mala : et venerunt bona sine no-
    stris meritis
    per gratiam
    Christi. Faciamus modo
    bona,
    ut veniant nobis
    bona,
    attendenies
    quod
    dicit
    Apostolus
    ex
    persona
    fidelium
    loquens, qui
    se a
    peccatis
    servant :
    Nunquid permanebimus
    in
    pec-
    cato? Hoc est :
    nunquid semper peccabimus,
    ut
    gratia
    Dei in hocabundet ut
    plus
    habeat
    quod
    vobis
    dimittat,
    et crescat nobis dimittendo
    ,
    sicut
    qui-
    damcarnalium
    dicunt,
    absit ? Non fit illud: ut
    semper
    in
    peccatis permanemus.
    Hoc autem
    digna
    consideratione
    perpendendumest, quia
    idcirco ista
    contra dicit
    Aposlolus
    : ne
    aliquis
    infideliumdicere
    possit
    :
    quod
    asseral
    ipse peccandumesse,
    ut
    gra-
    B
    liaDei abundaret.
    Qui
    enimmortui sumus
    peccato,
    tempore baptismatis, quomodo
    adhuc vivemusin
    illo? idest si omnia
    peccata
    nobis dimissa sunt in
    baptismo, quare
    obedimus vitiis et
    suggeslionibus
    carnis? IUemorluus est
    peccato, qui
    nonhabet
    pec-
    catum
    ,
    cui deleta sunt omnia
    peccata
    in
    baptismo
    :
    e contra illevivit
    peccato,qui
    obedit delectationibus
    peccati
    et
    suggeslionibus pravx
    volunlalis. Docet
    autem
    Aposlolus
    ut
    poslquam
    in
    baptismate accepi-
    mus remissionem
    peccatorum,
    abstineamus a car-
    nalibus
    peccatis
    : et in
    quantum
    humana
    fragililas
    valet, nosmetipsosrestringaraus per
    Dei
    gratiam
    a
    delectationibus carnis et
    pravis cogitalionibus.
    An
    ignoralis, fratres, quiaquicunquebaptizali
    su-
    mus in Christo
    J esu,
    in morte
    ipsiusbaplizati
    su-
    "
    mus?Beatus
    aposlolus myslice
    et sublilissime islo
    in loco
    loquitur,
    et vult ostendere
    quomodorayste-
    rium
    Lmortis, sepulturx
    et resurrectionis Christi
    ad
    baptismum
    nostram
    pertineat,
    et dicit : Nun-
    quidignoratis,
    o
    Romani,
    myslerium
    mortis Chri-
    sli
    , sepufturx
    ac
    resurrectionis, quomodo
    conveniat
    mysterio baptismatis? Cerle,
    ut
    puto, ignoralis
    : et
    si
    ignoratis, ego
    vobis
    pandara.
    Sed
    quxstio
    oritur
    in hoc
    loco,
    cum
    prxcipiat
    Dominus
    aposlolis
    in
    Evangelio
    innominesanctx Trinitalis
    baptizare
    cre-
    denles
    ,
    cur
    Aposlolus
    inhoclocosolummodo
    perso-
    namChristi assumai dicens :
    Quicunquebaplizati
    su-
    musin Chrislo
    J esu,
    inmorte
    ipsiusbaplizati sumus,
    qux
    hoc modo
    solvitur, quia Apostolus
    in hoc loco
    _ non tantum rationem et inslilutionem describere
    baptismi disposuit, quantummysterium
    mortis Chri-
    sli et ubi demorte erat
    aliquidloculurus,
    indignum
    duxit
    personam
    Patris el
    Spirilus
    sancli
    ponere, qux
    carnemnon
    suscepit, neque mortem,
    sed
    personam
    tantummodoFilii
    qux
    carnem
    assumpsit,
    et
    pro
    no-
    bismortuaest. Nonenimconveniebatul diceret :
    Qui-
    cunquebaplizati
    sumus innomine
    Patris,
    et
    F'ilii,
    et
    Spiritus sancli,
    in morte
    ipsiusbaplizati
    sumus.
    Iterum
    quxrendum
    est
    quomodobaptizali
    sumusin
    morle
    Chrisli,
    Christomortuo incruce
    pro peccatis
    nostris, qui
    est
    caput
    omnium
    electorum,
    omnes
    electi
    qui
    sunt membra
    ejus,
    commorlui sunt
    pec-
    -*
    cato
    capiti
    suo
    Christo,
    verbi
    gralia
    : Sicut ablalo
    et absciso
    capite cujuslibet
    animantis. commoriun-
    il! HAYMONISHALBERSTA1. EP1SC.OPP. PARS I.

    COMMENT.
    B1BL. 412
    lui-omniamembra,
    ita morluo Christo commortui
    i
    sunl in illo omnes electi et
    baptizali
    in
    ejus pas-
    sioiie. Passio
    etenim
    illius
    baptismus
    nosler fuit.
    Ille
    quidem
    mortuus
    esl
    corpore,
    et nos
    peccato,
    quia ipsepro peccaloribus
    morluus
    est,
    et noslrum
    peccalum
    in suamorteoccidit. Aliter : In morte
    ip-
    sius
    baptizali
    sumus,
    id est in fide
    passionis
    et
    mortis
    ejus quiaper
    fidem
    passionis
    Chrisli et ba-
    ptismi gratiam
    abluimur a
    peccatis.
    Ista enim duo
    ila
    conjunclasunt,
    ul
    nequepassio
    Chrisli sineba-
    yiVismonequebaptismus
    sinefide
    passionisChrisli,
    nos
    possit
    salvare. Dicamusel aliter : In morte
    ipsius
    baplizati sumus,
    id est ad
    excmplum
    el
    figurant
    mortis
    ejus
    ut illi commoreremur
    peccato,
    sicul
    mortuus est
    ipsecorpore,
    vel ad
    exempluni
    mortis
    ejus,
    eomodo
    quo
    in
    sequentibus
    dicendumest. Inter
    1
    hxc considerandumest
    quatuor
    esse
    gnerabaplis-
    inalum. Unumtantum in
    aqtiis,
    sicul fuit
    baptis-
    mum J oannis
    quod
    remissionem
    peccatorum
    non
    ddit
    ;
    aliud
    in
    ign
    vel
    Spirilu
    , quo baplizati
    sunt
    aposloli
    indiePenlecosies : et de
    quo
    Dominusdi-
    xit : Vosautem
    baplizabiminiSpirilu
    sanclo
    (Act.i),
    quia
    eo die in
    ign apparuit super aposlolos;
    ler-
    liuni est in
    aqua
    et
    Spiritu,
    in
    que
    sancti
    apostoli
    baptizabatit,
    Domino
    prxcipiente
    :
    quod genus
    ba-
    ptismatis
    sanctaEcclesiamodoretinet
    ;
    quarlum
    est
    in
    sanguinis effusione, quo baplizalus
    est
    ipse
    Do-
    minus
    omnesque
    sancti
    martyres
    : de
    quo
    eliam
    Dominusait filiis Zebedxi : Poteslis
    haptizari
    ba-
    ptismatequodegobaptizari
    habeo
    (Marc, x)
    ?idest
    poteslis
    efTusionem
    sanguinis
    vestri sustinere :
    quo-
    '
    rum
    unus,
    scilicetJ acobuseo
    baptismalebaplizalus
    est,
    decollatus ab Hcrode. Sed et boc
    quoque
    no-
    tandum
    est, quia
    in
    baptismate
    tria sunt
    corporalia
    alquevisibilia,
    et tria
    incorporaliaalque
    invisibilia.
    Tria sunt visibilia: sacerdos
    videlicet, corpusbapti-
    zandumet
    aqua.
    Tria invisibilia:
    fides,
    et anima
    qux
    abluitur a
    peccatis,
    et
    Spiritus, quo cooprante
    remissio
    peccatorum
    dalur. Forlassis eliara
    quxret
    aliquis quare
    in
    aqua solummodo, et non
    aliquando
    invino
    baptismus
    consecretur?Cui
    respondet
    beatus
    Ambrosius,
    idcirco iniformiler boc fieri in
    aqua,
    ul
    intelligalur, quia
    sicut
    aqua
    sordes
    corporis
    aut
    veslimcnli
    abluit,
    ila illud
    baplisma
    maculasani-
    mx
    sordesque
    vitiorumemundando
    abstergit.
    Consepulli
    enimsumuscumillo
    per baptismum
    in
    mortem,
    subaudis
    peccati
    et vitiorum.
    Quomodo
    possumus
    viventes in carne
    consepeliri
    Chrislo?
    Si
    mpriemur
    peccalo,
    sicul illemorluuseslin
    cruce,
    et
    baptizamur
    in nominesanclx
    Trinitalis,
    conse-
    pelimur
    ei
    ;
    si aut vivimus
    peccato, nequaquampos-
    sumus
    consepeliri
    ei. Consideremus
    ergo quomodo
    moriamur
    peccalo
    ,
    et
    consepeliamur
    el conresusci-
    lenuir
    Chrislo,
    et
    quomodo
    concordet
    mysierium
    mortis, sepulturx
    et resurrectionis
    ejus baplismali
    nostro :
    Christus,
    poslquam
    morluus est in cruce
    ,
    de cruce
    posilus
    est in
    sepulcro
    : de
    sepulcro
    lerlia
    dievictor resurrexit. Siiniliter et nos venienles ad
    foulera
    baptismatis,
    dumabreuuntiamus diabolo et
    A
    omnibus
    pompisejus,
    et omnibus
    operibusejus,
    mo-
    rimur
    peccalo,
    sieut Christus morluusest in
    cruce,
    Christus de cruce
    positus
    est in
    sepulcro,
    et nos
    post
    confessionemsanctx Trinitatis
    consepelimur
    ei
    in
    cognato,
    id est simul nato terrx
    eleraento,
    hoc
    est in
    aqua.
    Resurrexit
    ipse
    terlia die
    vivus,
    et nos
    post
    ternammersionem
    resurgeraus
    de morte
    pec-
    catorum ad
    vitam,
    ul Deovivamus in sanctitateet
    boniiate
    exierisque
    virtutibus. Ascendit ad
    coelos,
    et nos
    post
    illum
    ascendemus,
    si in novitaie vitx
    ambulaverimus: et
    quasi
    dicerel
    aliquis Apostolo
    :
    Ad
    quid
    sumus
    consepulli
    Christo ?
    subjunxit
    : Ut
    quomodo
    surrexit Christusamortuis
    per gloriam
    Pu-
    tris,
    ila et nosin novitatevitoeambulemus.A mortuis
    surrexit
    Christus,
    id est a
    sepulcro quod proprie
    B locus esl mortuorum siveab inferno. Per
    gloriam
    autemDei Patris dicit surrexisse
    Chrislum,
    id est
    per
    divinitatis
    virtulem,
    ut
    glorificaretur
    DeusPater
    in
    ejus suscitatione,
    sicut
    ipseloquens
    adPatremdi-
    xit :
    Paler, clarifica
    nomentuum
    (J oan. xu),
    idesl
    suscita Fiiiumtuum
    ,
    ut mea suscitatione
    glorifi-
    ceris. Potest etiam
    intelligi, quodipse
    Filius
    poten-
    tia deitalis suscitaverit
    semetipsum, qui
    est
    gloria
    Patris,
    sicut ei dicitin
    psalmo
    :
    Exsurge, gloriamea,
    exsurge, psallerium(Psal.
    LVI
    ),
    id est chorus om-
    niumvirtutum. Cui
    Filius,
    Exsurgam
    diluculo
    (lbid.).
    Ipsequoque
    Filius dicit deSH suscilatione
    loquens
    ad
    J udxos,
    Solvite
    templumhoc,
    et
    post
    Iriduum
    suscitabo
    illud,
    ila enim
    intelligendumest,
    ut sicut
    tota trinitas creavit illum
    hominem,
    ita tolatrinitas
    C suscitavit
    illum, quia opra
    totius Trinilalis inse-
    parabilia
    sunt.
    Prxcipit ergo Apostolus,
    ut sicut
    Christus
    surgens
    a mortuis
    jara
    non
    moritur,
    itael
    nosin novitatevitoe
    ambulemus,
    hoc est sicut novi
    effecti sumus in
    baptismo,
    ita
    semper
    novi et im-
    maculali vivamus:
    ambulantes de virtule in virtu-
    lem. Novitas enimvitx
    est, post baptismum
    crimi-
    nalia
    peccata
    non
    coramiltere,
    et alevibusin
    quantum
    possibile
    est
    temperare, qua
    novitate innovantur
    quolidieelecti, dum
    proficiunt
    in
    virtutibus,
    et lau-
    datur
    omnipotensDeus
    inillorum
    operibus,
    sicutDeus
    dicit : Videantur
    opra
    veslra
    bona,
    et
    glorificent
    Pa-
    tremvestrum
    qui
    incoelisest
    (
    Matth.
    v).
    Si enim
    complantali facti
    sumussimilitudini mortis
    ejus,
    idest
    Christi,
    simul et resurrectionis
    erimus,
    "
    subaudis
    complantali,
    idest
    conjuncli
    el conformes.
    Quidam
    codices habent
    resurrectionis
    genilivum
    vi-
    delicet
    casum,
    sedmelius
    est,
    ut doctores
    dicunt,
    dicere
    per
    dativum
    resurrectioni, quia
    verbumcom-
    plantali ei, superioribus
    jungilur
    : arbor
    complanta-
    tur arbori cum
    inseritur,
    et Chrislus arbor est
    per
    sirailitudineii),
    de
    qua
    dicit Salomon in
    persona
    sa-
    pienlis, qux
    esl Christus :
    Lignum
    vitoeesthis
    qui
    apprehenderint
    eam
    (Prov. ni). Ipse
    est eliamarbor
    vitx
    qua;
    est
    planlala
    inmedio
    paradisi,
    hoc esl m
    medioEcclesix. Idcirco autemarbori
    comparalur,
    quia
    sicut arbor
    pascil
    et urabram
    proosiat,
    itaChri-
    stus
    pascit angelosspiriluali cibo,
    sua videlicetcon-
    templatione,
    hominesvero
    cognilionesua,
    protegens
    413.
    EXPOSITIO
    IN EPP.
    S. PAULI.
    -
    IN EP1ST. AD ROM. 414
    uirosque
    ab omni adversitate
    ; generaliter
    aillent A
    pascit
    et recil totum mundum cibo
    corpprali.
    Mors etiam
    ejus
    arbor
    potest intelligi, quia
    sicut ar-
    bor ad
    bpc
    plantatur
    ut fructum afferat
    plantatori,
    ita
    mors Christi ad hoc celebrata esl in
    cruce,
    ut
    fructumsalutis
    elredemptionis
    afferrel mundo.
    Qux-
    ritur
    quare
    dixerit
    Apostolus, complantali
    sumus
    similitudini mortis
    ejus,
    idest
    Christi,
    et non sira-
    pliciter coroplanlati
    sumus
    morti
    ejus.
    Mors enim
    Christi in hoc loco
    dupliciter polest intelligi,
    tara
    spiritalis
    videlicet
    quamcorporalis.
    Similitudini
    mor-
    tis
    ejus corporalis complantaraur, quando
    sicut ille
    raortuus
    est
    corporepro peccaioribus
    nos morimur
    peccatp. b)
    hoc enimest
    similitude, quia
    illeraor-
    l'iiis est
    corpore,
    nos vitiis. Aliter : Similitudini
    mortis
    ejus spiritalis complantamtir, quando
    mori-
    "
    mur criminalibus
    peccatis.
    Ille enim in veritate
    mortuus est
    peccalo, qui nunquam peccavit.
    Cui
    verilati non
    possumus complanlari
    et
    cnnjungi,
    quiaquandiu
    sumusinhoc morlali
    corpore,
    ex lolo
    carere
    peccatis
    levioribus non
    possumus,
    sicut di-
    ci
    t'J oannes;Si
    dixerimus,inquiens, quiapeccalum
    non
    luibemus
    nosipsosseducimus,et
    veritasinnobisnonest
    (J oan. i).
    Tunecuirasimilitudinemmortis
    ejus
    assu-
    niinius
    spirilualis, quando
    ejus
    auxilio frcli crimi-
    nalia
    peccata
    11011
    commillinius,
    et sic
    coraplanta-
    mur in
    prxsenli
    sxculo similitudini mortis
    ejus,
    !:r.n
    corporalisquant spiritualis,
    ul sicut ijle mor-
    luusesl
    corpore,
    et mortuus est omnibus
    peccatis
    :
    quia nuuquam peccavit,
    moriamur cl nos omni-
    r
    bus
    peccatiscriminalibus,
    erimus
    ulique coniplax-
    tai et
    conjuncti
    resrrectioui
    ejus
    in
    gloria,
    et cum
    apparuerit, similes ei
    erimus,
    quoniam
    tidebimus
    mmsicuti eut
    (J oan. ni).
    Macscientes
    quia
    vtus homo noster simul cruci-
    fixusest,
    ul destrualur
    corpuspeccati,
    et ultra non
    icniamus
    peccato. Velerera
    hominem,
    ut dicil beatus
    Angusiinus.
    voluerunt
    quidam intelligere corpus,
    i ovumveroanimam:
    sed nonconvenil
    illud, quia
    corpus
    exterior homoa
    plerisque nppellatur,
    inte-
    rior vero anima. Hocvero inlocoveierem
    hominem
    vocal
    vitamet
    conversaiioneinveteris hominis
    Adx,
    qii.i"crucifixa,
    id est
    morlna,
    occisa est semei in
    baptismale.
    Quicunque
    enim
    originali
    adhuc el
    actualibus
    peccalis
    tenetur obnoxius
    qux
    Adam
    per-
    D
    petravit,
    vel eliam
    phiribus,
    vtus homoesl et te-
    quaxAdx,
    quia
    vitamet
    coitversationem
    ejus
    imiia-
    lur. Ad
    quidergo
    raor(4iaesl et deleta illa
    conversa-
    lio, qux yetus
    homo
    dicilur? Ut destrualur
    corpus
    peccati,Corpus
    noslrum
    corpus peccati esl,
    quia
    uos
    trahit ad
    peccatumper suggestionem
    carnis
    el con-
    cupiscenliampravam. Quodcorpus
    nonila
    prxcipil
    Apostolus deslrui ul
    amiihiletnr,
    sed ut
    quiescal
    ab
    opre peccati.
    Tuneenim
    quasi destruitur,
    dura re-
    frenalur et retrahilur a
    peccalo
    et mala
    voluntale,
    quam desideral
    adimplere,
    nec
    permittiliir
    servire
    peccato.
    Aliter : Peccalumenim hic
    possumus
    in-
    telligere diabolura, qui
    est auclor
    peccati, corpus
    vero
    ejus
    universitatemvitiorum. Sicut Christus ca-
    A
    put
    est
    omniumeleclorum et omnium
    virlutum,
    omnesqueelecti,
    et omnesvirtutes sunt
    corpusejus,
    itadiabolos
    caput
    est omnium
    reproborum
    omnium-
    .quevitiorum, omnesque reprobi
    et omniavilia cor-
    pus
    illius
    sunt,
    et ad hocdelataestvila et conversa-
    tio veteris hominis Adx semei in
    baptismo
    : ut
    deslruatur universitas
    vitiorum, qux
    est
    corpus
    dia-
    boli : ut ultra nonserviamus
    diabolo;
    aliter secun-
    dum
    origenemcorpus peccati potest appellari
    uni-
    versitas
    vitiorum, qux
    faciunt unum
    corpus quo-
    dammodo
    peccati
    :
    singula
    autemvilia membrasunt
    universilalis :
    quam prxcipit Apostolus
    desirai
    per
    abolilionem,
    idest
    per
    deletionemcessationis. Bene
    aillent dicit
    Apostolus
    semei mortuum esse veie-
    rem
    hominem,
    ut admoneat nos caverc criminalia
    B
    peccala
    :
    quia
    sicut Christus semei morluus
    est,
    et
    jam
    non
    moritur,
    itaetnossi semei morlui sumus
    pec-
    cato in
    baptismale,
    non
    possumus
    iterum
    baplizari.
    Qui
    enim morluus
    est,
    subaudis
    peccato
    in
    bap-
    tismo,
    justificatus
    est a
    peccato,
    id est alienus ef-
    fectus est abomnibus
    peccalis
    :
    quapropler
    dbet se
    cusiodire,
    neiterum
    pollut
    secriminalibus
    peccatis,
    quia
    non
    polerit
    iterum
    justificari per baptismum.
    Si autemmortui sumus cum
    Christo, lemporebap-
    tismatis
    peccato,
    eo modo
    quo superiorsermo lexuit,
    credimus
    quia
    simul etiamvivemus cum Christo in
    coelo
    post gneraient
    resurrectionem. Scientes
    quod
    Christus
    resurgens
    a
    mortuis,
    idest a
    sepulcro, quod
    proprie
    locusest
    morluorum,
    vel ab
    inferno,
    jam
    non
    moritur,
    mors illi ultra nondominnbilur. Hocla-
    C
    borat
    Apostolus
    in hoc
    loco,
    ut osleudat
    credenti-
    bus,
    quia
    si semei remissionem
    peccatorum accepe-
    rint,
    non
    posse
    eos iterum
    baplizari,
    sicut Chrislus
    non
    potiiit
    mori nisi semei. Et sicut Christus
    surgens
    a niorliiis
    jam
    non
    moritur,
    ita et nos
    semper
    de-
    bemusvivere
    virtutibus, quia
    anima
    qux peccaverit,
    criminali
    peccalo
    morietur.
    Quod
    aulem
    dicit,
    mors illi ultra non
    dominnbilur,
    mortem
    inlelligere
    possumus diipliciler,
    sivemorlern
    corporalemalque
    leraporalem, qux
    ad
    tempus
    dominala est
    ei,
    ipsoperiniileiile,
    sivediabolum
    qui
    ei etiam
    quodam
    modo dimissus esl doniinari
    per
    ministros suos
    ipsopermiltente.
    Intravit autemdiabolosin cor J u->
    dx utlraderet Christum
    (Luc. xxn). Ipse
    etiamsiiasil
    n
    J udxis et
    Pilalo,
    ut eum
    crucifigerent. Quod
    diabolus
    mors
    appellalur qui
    mortematlnlit
    mundo,
    ostendit
    J oannes
    inquiens
    : Et nomen illi mors
    (Apoc. vi).
    Quod
    enim
    mortuus,
    subaudis
    Christus, peccalo
    morluus est semei, iste versiculus ita
    dislinguendus
    est ut
    primum
    dicatur
    quod
    enimmortuus
    est,
    ac
    deinde
    subsequatur, peccalo
    mortuus est
    semei,
    idest
    semper
    mortuus fuit
    peccato, quia nunquampecca-
    vit. Solus
    Chrislus semei mortuus est
    peccalo,
    idest
    semper, quianunquampeccavit. Aliter.
    :
    Quod
    Chrislusmortuusest
    corporaliter,
    semei mortuus est
    peccalo nostro,
    non
    amplius,
    ila et nos semei mo-
    rimur in
    baptismale.
    Possumus tamen
    posl baptis-
    mum,
    si
    peccavei'iraiis,
    mori
    peccato,
    et
    per dignam
    poenilcnliamresurgere
    :
    quod
    autem
    vivit,
    vivit
    Z)co,
    415 HAYMONISHALBERSTAT.EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL.
    -
    41C
    Christus,dum
    morluus esset in
    cruce,
    el
    scpultus
    in
    A
    monumento,
    videbatur non
    vivere,
    sed
    quid
    fecit?
    Intravit in domum
    forlis,
    idest descendit ininfer-
    num,
    abslulit diaboloillos
    quos
    lenebat
    electos,
    et
    potestatem
    etiam
    quam
    habebat inhocmundo illi
    abstulit, sicquequadragesimo
    dieresurrectionis sux
    ascendens in
    coelum,
    vivit xlernaliter
    Deo,.id
    est
    in
    gloria paternx majestalis.
    Ita et vosexistimatevosmortuos
    quidem
    esse
    pec-
    cato, lempore baptismatis,
    viventesaulemDeo. Me-
    lius habetur in
    Grxco,
    ut in
    Origene legitur
    :
    Cogi-
    latevos mortuos
    peccalo,
    viventes aulem
    Deo;
    et
    e|t sensus : Sicut ille
    qui
    crucifixus
    est,
    nihil aliud
    cogitai,
    nisi tanlummodomisericoidiamDei exoret :
    qualenus ejus spiritumdignetur susciperc,
    sicut et
    Dominusdixit adPalrem : Inmanustuas commendo
    B
    spiritum
    meum
    (Luc. xxm):
    itaet
    vos,
    si
    quando
    ve-
    nit mala
    concupiscentia,
    et delectatio
    prava
    inflam-
    mat vos ad libidinemet ad cxtera mala
    patranda,
    cogitate
    et ad memoriam
    reducile, quia
    in
    baptis-
    mate mortui estis omnibus
    peccatis
    : ubi
    recepistis
    remissionem
    peccatorum,
    et lalia
    cogitantes
    vivite
    Deo,
    id est
    sapientix, prudentix, caslitati,
    cxte-
    risque
    virtutibus.
    Quicunque
    enimvivit
    Deo,
    omni-
    busvirtutibusvivit
    qux
    inDeosunt.
    Non
    ergo regnet peccalum
    in vestro mortali cor-
    pore,
    ul obediatis
    concupiscentiisejus.
    J am
    quia
    mor-
    tui estis
    peccalo
    in
    baptismate,
    et vivilis
    Deo, ca-
    velene
    regnet peccatum
    in veslro mortali
    corpore,
    id est
    quandiu
    in
    prxsenli
    sxculo estis. Non dicit
    Apostolus
    non sit
    peccatum
    investro mortali cor-
    C
    pore,
    sed non
    regnet. Quandiu
    sumusin hocmor-
    ^
    tali
    corpore,
    ad
    integrum
    carere
    peccatis
    non
    possu-
    mus. De
    quibus ergo peccalis
    dicit? De
    homicidio,
    deadulterio et deexteris criminalibus
    viliis, qux
    a
    regno
    Dei nos
    sparant,
    non de
    levioribus,
    sicut est
    peccatum cogitationis
    et
    concupiscenlix.
    Et
    quo-
    modo non
    rgnai peccalum
    in nostro mortali cor-
    pore
    si statimut
    pulsaverit
    nos
    consentimus,
    et obe-
    dirausdelectationi
    ejus, quiasubjaceamus
    ei ?
    Sed
    neque exhibealis,
    idest
    prxparelis,
    membra
    veslra arma
    iniquilatis peccato. Iniquitas
    est
    quid-
    quid
    contra
    legem agilur, ideoqueper iniquitatem
    debemus
    intelligere
    omnia vitia. Membra
    corporis
    nostri adhocfacla
    sunt,
    et sensus nostri
    corporis
    ad
    hoc nobisdali
    sunt,
    ul nobis necessaria
    procurent
    D
    el Deo militent. Si auteminclinamus aures ad au-
    diendamdelraclionemde
    proximo,
    et addelectanda
    verba
    oliosa,
    et ad carmina
    raeretricum,
    si
    aperi-
    ntusoculosad
    concupiscendammulierem,
    si malum
    odorem,
    idest malamfamamex nobisdiflundimus:
    si delectamur in odoribus
    raeretricum,
    si os
    aperi-
    raus ad
    loquendarablasphemiam
    inDeumvel
    proxi-
    mum: si extendimus manus ad
    rapinam,
    si
    diligi-
    mus
    gressus pedum
    ad effundendunt
    sanguinem,
    tunemembranostra exhibemusad
    hoc,
    ut sintarma
    militantia
    peccalo
    et
    diabolo, qui
    est auctor mortis
    oniniumquevitiorum,
    hoc est
    prxparamus
    illa ut
    militent
    peccato
    et diabolo. Sed
    exhibete,
    idest
    prx-
    A parate,
    vosDeo
    tanquam
    exmortuis
    viventes,
    elmem-
    ? braveslraexhibete arma
    justitioe
    Deo. Id
    est,
    ut sint
    Deoarma omniumvirtulura mililando ei. Si omnia
    !
    qux superius
    diximus de
    membris nostris
    prxter-
    i
    mittimus,
    et in Dei servitio illa
    occupaverimus,
    ut
    s inclinemus aures ad audiendaverba
    Dei, aperiamus
    ; oculosadscrutanda
    eloquia
    divinaet ad
    pauperera
    respiciendum
    :
    aperiamus
    osad enarranda
    magnalia
    Dei,
    exlendamus manus ad
    eleemosynam, dirigamus
    pedes
    ad
    pacem,
    bonum odorem de his omnibus
    reddentes,
    tunemembranostra arma omniumvirtu-
    tum
    erunt,
    et militabunt Deo.
    Quod
    aulemdicil tan-
    quam
    ex mortuis
    viventes,
    sensus est : Sicut illi
    qui
    Domino
    rsurgente surrexerunt,
    de
    quibus
    dicit
    Evangelista
    : Multa
    corpora
    sanctorum surrexerunt
    B
    (Mallh. xxvii),
    vivunt
    quidem,
    sed
    neque concupi-
    scentes
    neque peccare appelunt,
    ita et vos
    cogitate
    mortuos
    quidem
    esse
    peccato
    et vivite
    Deo,
    dcli-
    nantes a
    peccatis
    criminalibus.
    Peccatumenimvobisnon
    dominabitur,
    subaudissi
    hxc
    feceritis,
    sed utinamvobis
    peccatum
    nondonii-
    nelur : ubi dominatur
    peccatum,
    ibi
    perficilur.
    Do-
    minatur enimhomini
    quando
    obedit desideriis
    ejus.
    Nonenimestissub
    lege,
    sedsub
    gratia.
    Non
    estis,
    in-
    quit,
    sub
    legeMoysi, qux punit
    et damnt
    pecca-
    tores,
    sedsub
    gralia Christi,
    id est sub remissione
    peccaloruin
    : et
    quia
    remissionem
    peccatorumjam
    perceptamhabelis,
    nondebetis
    peccare.
    Quid
    ergo
    ? Peccabimus
    quia
    nonsumus sub
    lege,
    Moysi, qux peccatores punit,
    sedsub
    gratia
    ?
    qux
    (j peccatum
    dimittit. Poterat
    aliquis dicere, jam quia
    .sub
    lege,
    nonsumus
    qux poenam
    infert
    peccantibus,
    '
    satis
    possumuspeccare, quiaquidquiddeliquerimus
    dimittetur nobis
    largapietate per gratiam
    Chrisli :
    ad hxc
    Apostolus,
    non aflirmando
    dicit,
    sed dene-
    gando
    :
    Nunquidergo semper.peccabimus,
    eo
    quod
    lex deest
    cujuspoenaconstringamur
    ?
    Absit,
    ut sem-
    per peccemus, quia gratia
    itavull nos
    vivere,
    ut
    criminalia
    peccata
    nonadraittamus.
    AH
    nescitis,
    id
    esl, nunquidignoratis, quoniam
    cui
    exhibelis vosservos ad
    obediendum,
    servi eslis
    ejus
    cui
    obeditis,
    sive sitis
    servi, peccati
    ad mortem
    xternam, [sive
    obeditionisChrisli ad
    justitiam.
    Si
    servirausvirtutibus et
    Deo,
    servi sumusvirlutumet
    Dei : si vero servironsviliis et
    diabolo,
    servi sumus
    Dvitiorumet diaboli.
    GratiasaulemDeo
    quodfuistis
    servi
    peccati.
    Fuislis
    quidem,
    sed
    jam
    nonestis. Beferens
    Apostolusgra-
    tias Deo de
    fide, bonisqueoperibus illorum,
    laudai
    illos,
    sicut et illos de
    quibus
    dicebat : Fuistis ali-
    quandotenebroe,
    nuncautemluxin
    Domino(Ephes.v).
    Obedislisautemex cordein eam
    formant
    doctrina:
    in
    quam
    tradili eslis.
    Obedistis, inquiens,
    Deoinea
    forma
    doctrinx,
    id est in doctrina
    Christianitalis,
    indoctrina
    ecclesiaslica,
    in
    qua
    docti sivevocati et
    assignati
    eslisDeo.
    Liberati autema
    peccalo,
    idest ab omnibusviliis
    et abomnibus
    peccatis
    in
    baptismo;
    servi
    facti
    eslis
    justitioe,
    idest omniumvirtutum. Sicut nomine
    pec-
    417 EXPOSITIOIN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. AD ROM. 418
    cati
    intelliguntur
    omnia
    vitia,
    ila nomine
    justilix
    j
    omnesvirtutes.
    Humanumdico
    propler infirmitatem
    carnis vestroe.
    Quid
    est
    quod
    dicit
    Apostolus
    : Humanumdico?hoc
    est
    lev,
    et ad
    complendumfacile,
    ac si diceret aliis
    verbis :
    Quia
    carnales adhuc
    eslis,
    nec
    poteslis
    propter fragilitatem
    carnis
    majora prxcepta
    ferre et
    implere,
    idcirco levia
    prxcepta
    vobis comrailtam.
    Quid
    enimtam
    facile,
    ut
    Origens dicit, quid
    tam
    lev
    quam
    ut sit homotam
    promptus
    ad
    justitiam
    et
    voluntatem Dei
    complendam,
    sicuti et ad mala
    opra
    solet esse
    promptus ubique
    ? Multo
    magis
    si-
    quidem
    levius
    potest
    virtutibus
    deservire, quam
    vi-
    tiis : et Dei voluntatem
    adimplere, quam
    diaboli.
    Videamus
    quomodo
    et dicamus
    pauca
    ex-
    pluribus.
    Est
    quilibet lalro,
    et
    quilibet
    alius
    juslitia propria
    vivens,
    nonde
    rapina.
    Dumlatro cruciatur
    gelu
    et
    frigore,
    et
    superfluis
    meditationibus
    per
    dies et no-
    ctes
    torquetur,
    volvens animoet
    exspectans
    in
    agro
    quomodo
    furtura
    perficiat, justus
    securus
    epulalur
    indiedelaboribus
    suis,
    et
    quite
    noctis curasecu-
    ritate
    delectatur,
    et dormiente isto somno
    gratis-
    simo, plerumque
    ille
    qui gelu frigoris
    et inedia fa-
    mis
    torquetur,
    occiditur abhis
    quibus
    viminferre
    moliebatur. Similiter
    qui
    adulterium
    perptrt,
    li-
    raet
    supervenire
    maritum et interfici ab
    illo,
    timet
    etiam vicinos
    propler
    famam volantem. Econtra
    castus et amator
    proprii
    connubii cum securilate
    firma servat caslitatem suam : vel eliam secure
    cum
    optataquieleamplectitur propriumconnubium,
    quapropter subjungit Apostolus
    : Sicut enim exhi-
    buistis, inquit,
    id est
    prxparaslis,
    membra veslra
    servire
    immunditioe,
    idest
    libidini, fornicationi,
    ira-
    pudicitix,
    et
    iniquitati
    ad
    iniquitatem,
    subaudis
    perpetrandam
    : Ita nuncexhibetemembravestraser-
    vire
    justitioeomiiibusque
    virlulibus in
    sanctificatio-
    nem,
    videlicetut sancti esse
    possilis,
    secundum
    quod
    Deus
    prxcipit
    : Sancti eslote
    quia
    et
    ego
    sanctussum
    (Levit. xi).
    Per
    iniquitatem
    debemus
    intelligere
    omnia
    peccata, quia quidquid
    contra legem
    Dei
    agi-
    tur
    iniquilas nuncupatur.
    Per
    justitiam
    vero omnes
    virtutes,
    et est sensus: Sicut vos
    prxparaslis
    ante-
    quam
    ad fidemvocati
    essetis,
    ut servirelis omnibus
    immunditiis
    oranibusque
    vitiis,
    ilanunc infide
    jam
    consistenles
    prxparate
    membra vestra et omnes
    sensus
    corporisvestri, quomodo
    serviatis omnibus
    virtutibus.
    Cumenimserviessetis
    peccati
    liberi
    fuistisjustitioe,
    idest alieni fuistis a
    justilia.
    Sicut
    qui
    servit
    pec-
    cato et
    diabolo, ejus
    servus est
    cujus
    voluntatem
    adimplet
    : sic
    qui
    servit
    justilix
    servus est
    justitix
    et Dei.
    Qui
    enimservit furto et
    adulterio,
    servus est
    furti et aduilerii. Sed et hoc sciendura
    , quia
    sicut
    servum esse
    justitix
    laudabile.est,
    librant vero
    esse a
    juslitia
    non est laudabile: ila servum esse
    peccati
    delestandum
    est,
    librant autema
    peccato,
    laudandunt.
    Quemergofructum
    habuislislunein
    illis, subaudis
    immunditiis
    peccatorum,
    in
    quibus
    tuneerubesrilis ?
    A
    Nam
    finis
    illorum mors esl. Romani
    anlequant
    ad
    fidemDomini
    venirent,
    omnibus viliis
    oranibusque
    turpitudinibus
    serviebant, quod
    eliam
    lurpe
    est di-
    cere, qux
    ab
    Apostolo
    inhac
    Epistolajam
    sunt su-
    perius
    commemorata. Venientes autem ad fidem
    erubescebant ac
    verecundabantur,
    non solum
    faclo,
    sed etiam in recordatione
    eorum,
    unde volens eos
    onfirmare,
    ne adilla
    reverterentur,
    aiebat : Dicitc
    mihi
    quemfructum,
    id est
    quid
    boni conseculi estis
    vel
    quam
    remunerationem bonam habuislis in illis
    immunditiis
    quas perpetrastis antequam
    ad fidem
    veniretis,
    in
    quarum
    recordatione et memoria nunc
    erubescitis et verecundamini? Nam
    finis,
    idest con-
    summatio illorum
    peccatorum,
    mors xierna est.
    Quando
    homo in
    peccatis
    criminalibus
    moritur,
    et
    B
    terminumvitx
    facit,
    finis
    peccatorum
    mors est illi :
    quia
    mortemxternam inde
    accipit.
    Delalibus dicit
    Propheta
    :
    Computruerunt jumenta
    in stercoresuo
    (J ol.
    i).
    J umenta
    appellanlur
    homines
    qui
    irralio-
    nabiliter
    vivrait,
    sine honestate morumet conver-
    sations. J umenta
    quippeputrescere
    est in
    stercore,
    in fetore
    luxurix,
    et
    turpitudinibus
    vitiorum vitam
    finira.
    Nuncverotiberati a
    peccato,
    serviautem
    facti
    Deo,
    habetis
    fructum
    vestrumin
    sanctificationem, finem
    verovitamoeternam.
    Nunc, inquit,
    liberati a
    peccato
    per passionemChristi, per aquamnaptismatis,
    servi
    autemfacti
    Deo, qui
    anteaeratis servi
    diaboli,
    ha-
    betisfructum
    operum
    vestrorumin
    sanctificationem,
    quia opus
    vestrum
    sanclum,
    sanctificationemvobis
    ^
    procurt
    : finemvero vitam
    xternam,
    id est
    pro-
    pter
    consummationem
    operum
    vestrorum fiabebitis
    vitamxternam :
    qux
    vobis dabitur
    pro perseveran-
    tiavestra.
    Stipendia
    enim
    peccati,
    idest remuneratio
    pecca-
    torum, mors,
    xterna es't. Non tamen de omnibus
    peccalis intelligendumest,
    sed decriminalibus
    pec-
    catis,
    de
    quibus
    dicitJ oannes: Est
    peccatum
    ad mor-
    tem,
    non
    pro
    hocdicout
    quisroget(I
    J oan.
    v).
    Sli-
    pendium
    dicilur a
    slipite pendenda,
    id est a sub-
    slantia
    ponderanda. Antiquitus
    enim
    potius ponde-y.
    rabatur
    pecunia quam
    numerabatur. Undemilitibus
    pro
    vita
    rgis
    et libertate
    patrix
    militantibus sli-
    pendium,
    hoc esl subslanlia et remuneratio ex
    pu-
    blico xrario conferebalur : et sicut illis remunera-
    tionis causa
    slipendiuin dabatur,
    ita militantibus
    diabolodabitur
    mors,
    sive xierna damnalionis
    pro
    rerauneratione. Gratia autem Dei vita oeterna in
    Christo J esu.
    Quid
    est
    quod loquens
    deremunera-
    tione
    peccati, stipendium
    nominavit
    ipsam
    remune-
    rationem,
    el de remuneratione electorum dixit ter-
    tiam Dei?
    Ideo, quia
    illi
    qui militant, propriam
    mercedem
    accipiunt, quidquid
    autemelecti
    habent,
    toluma
    gralia
    Dei
    accipiunt,
    sive
    fidem,
    sivechari-
    talem,
    seu
    aliquod
    bonum
    opus habeant,
    et
    insuper
    pro gratia
    isla fideiet bonorum
    operumgratis
    acci-
    pient
    a Deo vilain xternam
    per adjulorium
    J esu
    :
    Christi,
    sine
    quo
    nihil boni habere
    possumus
    419 HAYMONISHALBERSTAT.EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.B1BL. 420
    CAPUT VII.
    Anignoratis, fratres
    ?idesl
    nunquidignoralis qux
    ego
    dicturus sum: scienlibusenim
    legemloquor, quia
    lex inhominedominatur
    quanto tempore
    vivit. Cora-
    paratio
    est in hoc
    loco,
    el in
    sequentibus
    a
    lege
    hu-
    mana tendens ad divinam
    legem,
    sivea
    legeMoysi
    ad
    legem Evangelii genlibus J udxisque loquebatur
    Apostolus
    habilantibus
    Romx,
    ex
    quibus
    J udxi le-
    gem
    divinam
    sciebant,
    Romani
    quoque
    ab Alhe-
    niensibus
    leges
    sibi
    mulaverunt, quorum
    rex Pho-
    roneus
    leges
    humanas
    composuerat,
    ideodixit le-
    gem
    scientibus : De
    lege loquor, qux
    hanc habet
    consuetudinem,ulunicuiquehominidominetur quanto
    tempore ipse
    homo vivit. Verbi
    gralia
    : Romanus
    quanto lempore vivit,
    sub doininio Romanx
    legis
    coitsistil,
    Gallus et
    Hispanus simililer,
    J udxus el
    Christianus,
    monachus et
    ca.nonicus,
    quanto
    tem-
    pore vivunt,
    sub dominio
    legis
    sux vivunt.
    Nam
    quoe
    subviroesl
    mulier,
    vivente
    viro, alligata
    est
    legi,
    idest
    poteslali
    viri : si aulemmortuus
    fueril
    vir
    ejus,
    soluta est a
    lege viri,
    secundum
    legem
    Moysi
    et
    Evangelii,
    necnonsecundum
    leges
    huma-
    nas ista est
    consuetudo,
    ut vivente
    viro,
    sub
    ejus
    potestate
    sil mulier? mortuo vero
    illo,
    solvitur a
    poteslate
    illius,
    et
    potest
    cui vult nubere. Vel ali-
    ter : Si
    acceperit
    Gallicushomo uxorem Romanam
    gnre, quandiu
    vixerit
    yir ejus,
    sub ea
    lege
    vivet
    qua
    vir
    ejus,
    et
    per
    eam
    respondebit interrogata
    in
    publico
    : mortuo aulem
    viro,
    reverielur ad
    propriara
    legem,
    et
    deinceps
    non vivet sub
    lege
    viri :
    prx-
    terea
    digna
    consideralione
    perpendendum
    est duos
    viros in hocloco
    spiritualiler
    ab
    Apostolointroduci,
    et unamraulierera. Unus autem vir lex
    inlelligilur
    Moysi, qux
    sicut vir
    super uxorem,
    ila illa tenebat
    Dorninum
    super
    Israeliticara
    plebem
    : aller vero vir
    accipilur peccatum, quod plerumque
    dominatur
    animx. Mulieris autem
    nomine,
    vel
    specialiter
    unaniquamque animam,
    vel
    generaliter
    totam
    ple-
    bem Israeliticamvult
    intelligi, quod
    in
    sequentibus
    distincte
    singulis
    in locis manifeslabitur. Namcum
    dicil
    Apostolus
    :
    Quoe
    subviroesl
    mulier, per
    virum
    vult
    intelligi legemMoysi, per
    mulieremautem
    spe-
    cialiter
    quamlibel
    animam,
    vel
    generaliter plebem
    Israeliticara,
    ut
    diximus, qux
    sub
    lege Moysi
    con-
    s'istebat.
    Quod
    vero
    subjungit,
    viventeviro
    alligata
    est
    legi, per
    virumhic vult
    intelligi passiones carnis,
    id est
    vilia, qux quandiu
    vivunt in
    homine,
    alliga-
    tus esl
    legi Moysi, qux
    dicit : Si
    quis
    hocvel illud
    fecerit,
    morte
    moriatur,
    et est sensus : Anima vel
    plebs qux
    subviro
    esl,
    id esl sub
    legeMoysi
    cn-
    sistit,
    vivente
    viro,
    idesl
    regnanlibus
    inilla
    passio-
    nibuset delectationibus et vitiis
    carnis, subjacet
    le-
    gisMoysi
    vindiclx
    qux
    data est
    jmpiis
    et
    peccato-
    ribus. Si aulem
    morluus
    fuerit vir
    ejus,
    id esl si
    inorluafuerint
    peccata
    in anima et vitia
    carnis,
    so-
    lutaesl a
    lege
    viri,
    idest nonest
    jam subjecta legi
    Mosaicx, quia
    nihil habet
    quod
    ei debeat : lex
    enimnonest
    posita justis,
    sed
    peccaloribus
    et im-
    piis.
    Vivil el
    rgnt peccatum
    in anima
    quando
    sta-
    A
    timut
    puist
    hominem
    perficit
    : moritur vero
    quanav
    mens non obedit
    ejus suggestion
    et delectationi.
    Igitur
    viventeviro vocabituruxor adultrasi
    fuerit
    cumalio viro. Hoc
    simpliciter intelligendumest,
    et
    es modo
    quo
    et illud in
    Evangelio.
    Omnis
    qui
    dmi-
    serit
    uxorem,
    et alteram
    duxerit, moechatur,
    excepta
    causa
    fornicationis
    : et
    qui
    dimissama viro
    duxerit,
    moechatur
    (Matth. v)
    : et
    qui dimittit,
    si alleramac-
    cipil,
    et
    qui
    dimissx
    copulaverit se,
    uterque
    adulte-
    rium
    perptrai.
    Potest tamen non convenienter re-
    ferri ad
    plebem
    Israeliticam sicut et
    superiora.
    Quandiu
    lex
    vixil,
    id
    est, quandiu
    observari debuit
    a
    J udxis,
    si
    quis
    J udxorum
    reliquit illam,
    elcultuin
    Dei
    veri,
    el se
    copulavit
    errori
    gentilium
    adorando
    idola,
    adulter fuit. Undeetiam
    ipsaplebs
    mereirix
    B
    appellalur,
    dicenle Ezechiele :
    Prpterea, mereirix,
    audi verbumDomini
    (Ezech. xvi).
    Si aulemmortuus
    fuerit
    vir
    ejus,
    liberataesta
    legeviri,ut
    nonsit
    adultra,
    si
    fuerit
    cumaltero viro. Ad liiteram salis
    patent
    :
    Si aulem morluus fuerit vir
    ejus,
    id
    est,
    si mortua
    fuerint
    peccata
    et vitia
    carnis, qux
    soient
    plerum-
    que
    dominari
    animx,
    liberata est a
    legeviri,
    idest
    Moysi, qux
    landiu dominabatur
    bomini, quandiu
    peccabat
    : et non erit adultra
    ,
    si fuerit cum alio
    viro,
    id est cum
    Christo,
    et sub
    Evangelio.
    Ani-
    maenim
    qux
    liberata esl a
    peccatis,
    Christo debel
    adhxrere.
    Itaque, fratres
    mei el vos
    mortificati
    estis
    legi per
    corpus
    Christi. Debuerat dicere
    ,
    Mortuaest lex vo-
    bis,
    sedne scandalizaret
    J udxos, quibus
    ista scri-
    C
    bebat,
    raaluit dicere: Mortificati eslis
    legi, quia
    non
    habet
    quodpuniat
    invobis. Si enimdixisset : Mortua
    est
    lex,
    conrisiarentur etscandalizareniur eo
    quod
    diceret illamabolitamet raorluam. Illi enimmorti-
    ficati sunl
    legi
    in
    quibus
    nihil habet
    quod punial.
    Cumdicit : Per
    corpus
    Christi mortificati estis
    legi,
    de
    quo corpore loquitur
    ? Nam
    corpus
    Chrisli est
    quod
    assumpsil
    in utero
    virginali
    :
    corpus
    Chrisli
    est tota Ecclesia fidelium:
    corpus
    Christi
    esl, quod
    consecratur in Ecclesia
    quolidie. Apparet ergo
    de
    illo
    corpore
    dixisse
    Apostolum, quod assumpsit
    in
    utero
    virginali.
    Per
    corpus
    suum
    ergo
    Christus nos
    liberavit a
    lege,
    id
    esl,
    per passionem corporis
    sui
    ddit nobisremissionem
    peccatorum
    : ut
    jam
    non si-
    . mus
    subjecti legi,
    si
    peccare
    desistimus : Ut sitis
    v
    vos
    alterius,
    idest
    Chrisli, qui
    ex mortuis resurre-
    xit : ul
    fruclificetis
    Deo:
    Ideo, inquit, redempli
    eslis
    passione
    Christi : ideo
    accepislis
    remissionem
    pec-
    catorum,
    ul
    jam
    non sitis
    subjecti legi,
    sed
    Chrislo,
    ut fruclificetis Deo. Illefruclificat Deo
    qui
    animas
    ei
    mulliplical,
    et
    qui acquirit
    eas verboet
    exemplo
    ci
    quibuscunque
    modis.
    Cumenimessemusin
    carne,
    passionespeccatorum,
    quoeper legemerant,
    operabanlur
    in membris noslris
    ul
    fructificareni
    morti. Cumenim
    essemus,
    inquil,
    in
    carne,
    idest in
    spe
    rerumcarnalium
    posili
    el incon-
    cupiscentiis carnalibus, passiones peccatorum,
    adul-
    teriura
    videlicet, rapina, homicidium, qux per legem
    erant
    cognitx
    hominibus,
    et
    qux per legemcogno-
    421 EXPOSITIOIN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. AD ROM. 422
    scebantur esse
    peccata, operabanlur
    inmembris no-
    stris vitia et
    peccata,
    ut fruclificarent
    morti,
    boc
    est,
    ut mortem xlernara itobis'
    acquirerent.
    Sicut
    enim
    qui
    servit virtulibus
    ,
    fructifcat vitx
    xternx,
    quia
    vitam xternam
    acquirit
    : ita
    qui
    servit viliis
    mortem xternam sibi
    acquirit. Stipendiuin
    enimet
    remuneratio
    peccati
    mors xierna est
    (Rom. vi).
    Nunc autemsoluti
    sumus, per passionem
    Chrisli
    et
    per baptismum,
    a
    lege mortis,
    idest a
    legeMoysi,
    qux
    morteminferebat
    peccatoribus,
    in
    qua
    -destine-
    bamur, subaudis
    anlequant pr
    Chrislum solvere-
    raur : ila ul serviamus in novitate
    spiritus
    et iton in
    vetustatelitteroe.In vetuslale litterx servit
    qui
    Cir-
    cumcisionemetsabbaturacarnaliter
    serval,
    et
    qui per
    carnalera observaiitiain
    legisputat
    se salvari
    posse.
    Illevero servit in novitate
    spiritus, qui
    circumci-
    sionem
    spiritualiler servat,
    et circumcidit cor suum
    ab omnibus
    viliis,
    et
    quiescl,
    a
    praVo opre,
    et
    cxtera
    qux
    lex docet
    spirilualiter intelligit
    et ad-
    implet.
    Quid ergo
    dicemus? Lex
    pecclUm
    est? Absit
    ,
    ul lex
    qux peccata prohfbet
    causa
    peccati
    nobis
    data sit. J udex
    quidem
    est
    peccatorum,
    et docet
    quid
    sit
    appetendum
    et
    quidvtandum,
    non est ta-
    men
    operalrix peccati, rique
    causa mortis est illis
    qui peccant.
    Verbi
    gralia
    : Sicut raedicus
    qui
    homi-
    nem
    prohibe!
    abslinere A cibis morliferis et a
    succovenenatx
    herbx,
    si ille comedrit aut biberit
    conlra
    prxcepturnmedici,
    et mortuus
    fuerit,
    onid-
    circo est medicus causa mortis illius cui
    prohibuit,
    sed
    ipse
    sibi est causamortis
    qui
    comedit de
    prohi-
    bais : ita lex
    qux prohibebat peccata,
    dicens :
    Si
    quis
    hoc vel illud
    fecerit,
    morte
    moriatur, pec-
    cantibuset eafacienlibus
    qux-ipsa prohibebat,
    non
    erat causa
    mortis,
    sed
    ipsi qui transgressores
    exi-
    slebant,
    erant sibi causasux damnations. Sed
    pec-
    calum non
    cognovi
    nisi
    per legem,
    id
    est,
    poenam
    et vindictam
    peccati
    non
    cognovi,
    nisi
    per legem
    qux punit peccata,
    vel eliara
    quxdam
    maia
    oper
    non
    cognoscebaili quia peccalum essent, usquequ
    lex venit. Erant enim
    quxdam peccata, qux
    non
    putabanlur
    nte
    legem
    esse
    peccata,
    sicut erat
    pec-
    catum
    concopiscenlix
    de
    quo ipse subjungit
    : nam
    concupiscentiamlibidinis, aliaruraqu
    malarum re-
    rum
    nesciebam,
    subaudis
    peccatumesse,
    nisi lex di-
    cerel : Non
    concupisces.
    Per
    concupiscentiam
    enim
    intelliguntur
    et alia
    quamplura peccal qux
    ante
    legemignorabantur
    esse
    peccata
    vel
    qua poenadigna
    essent.
    Occasioneautem
    accepta, peccatumper
    mandatum
    legis,operatum
    estinmeomnem
    concupiscentiam.
    Ex
    persona
    J udxorum
    loquitur Aposlolus poenilenliam
    agentium
    : vel ex
    prsona uniuscujusque
    hominis
    poenitenliam
    agenlis.
    Nam
    quando
    ista
    Ioquebalur,
    gralia baptismatisjustificatus
    erat. Peccati autem
    nominein islo loco beatus Ambrosius vult
    intelligi
    diabolum, qui
    est auctor
    peccati.
    Videns enim
    diabolus
    quia per
    observantiam
    legis
    rcdditurus
    esset homo ad
    veniam,
    invidii iterum
    ei,
    sicut et
    A primo
    homini :
    consideransque legem,
    invenit
    quo-
    modo
    per transgressionemejusposset
    illum
    damnare
    quem
    antea damnaverat
    per originale peccatum
    :
    et
    accepta
    occasione, per transgressionem legis
    inflammavit
    illum,
    non solum a
    concupiscentiam
    libidinis,
    sedomnium
    vitiorum,
    ut
    per concupiscen-
    tiamfieret
    prxvaricalor legis.
    Nainhoc habet
    pro-
    priumper transgressionem
    humanx mentis infirmi-
    tas,
    ut difficiliusobservari
    possint probibila.
    Sine
    enim
    lege
    nalurali,
    vel
    Moysi, peccatum
    ^ntortuum
    erat,
    id est
    latebat, ignorabatur,
    non
    apparebat.
    Antequam
    lex naturalis et inteltectus
    incipiat vigere
    in
    parvulis, aliisque
    bommibus,
    licet
    percutiant
    patrem
    et matrem,
    et maledicant
    parentibus,
    non
    peccant. Postquam
    autemad
    legitimos
    arniosintelli-
    B
    gentix pervenerint,
    si
    aliquid
    taie feeerint
    peccant,
    et vindictam
    recipiunt.
    Similiter
    antequam
    lex
    Moysi
    data
    esset,
    erant
    quxdam peccata qux
    ignorabantur peccata
    esse, qux
    commissanonlantx
    gravitudhtis
    erant : vel etiam si
    cogtfoseebanlur
    esse
    peccata,
    latebat
    quapoenadigna
    essent.
    -Ego
    autemvivebamsine
    lege aliquando. Sffponit
    proomnibus,
    et est sensus :
    aliquando,
    id
    est,
    ante-
    quamlegemcognoscerem
    viveremearbitrabar
    recte,
    cum
    pne
    omnibusviliis deservirem. Sed cumve-
    nisset mandatum
    legis "Moysi
    dicens : Si
    quis
    hoc
    vel illud feceril morle
    moriatur, peccatum
    revixit.
    Illuddieitur reviviscere
    quodjam
    vixit. Et
    peccalum
    in
    primoquidem
    hominevixil
    qui
    scienler
    peccavit;
    et inCain
    qui
    dixit :
    Major
    est
    iniquitas
    mea
    quam
    C ut veniammerear
    (Gen. iv);
    sedin filiis
    ejus
    mor-
    tuumest
    qui
    ad tantum
    pervenerunt
    errorera ut non
    puiarent
    esse
    peccalumquod
    erat
    peccatum.
    Adve-
    niente aulem
    lege Moysi
    revixit ouod
    coeperal
    non
    vivCre
    quando
    latebat.
    Ego
    autemmortuus
    svm,
    idest
    dignum
    me morte
    intelkxi :
    postqaam accepi legem
    et
    transgressus
    sumeam: et inventumestmihi mandatum
    quod
    erat
    ad
    vitam,
    hocesseadmortem. Sensus
    hujusmodi
    est :
    Illudmandatum
    quod
    mihi adhoc datum
    est,
    ut ob-
    servatum et custoditum
    proficeret
    ad vitam xter-
    nam, neglectum perdrait
    ad mortemxternam. Et
    ita factum est ut
    quod
    mihi
    pro
    bono datum
    est,
    meovitiomularelur inmalum.
    Nam
    peccalum,
    id est diabolos auctor
    peccati,
    oc-
    D
    casione
    acceptaper
    mandatum
    legis,
    eo modo
    quo
    superius diximus,
    seduxit
    me,
    et
    decepit
    medulce-
    dine
    peccati
    et
    concupiscenlix,
    ut ea
    implerem
    a
    quibus
    lex
    prohibe!,
    et
    per
    illud
    mandatum,
    hoc
    est, per transgressionem mandati,
    occidit me in
    anima.
    Itaque
    lex
    quidem
    sanctaet mandatum
    sanclum,
    et
    juslum
    el bonum. Unummandatum
    accipepro
    om-
    nibus mandatis. Lex
    sancta, jusla
    et bona esl :
    quia
    sanclitalem
    ,
    justitiam,
    bonitatem
    prxdicat,
    et
    observatores suos
    sanctos, justos
    et bonos facit.
    Quod ergo
    bonumest mihi
    faetum
    eu mors? id
    est,
    mandatant
    legisquod per
    se bonum
    est,
    si ob-
    servetur,
    mihi facturaest mors?
    Abiit,
    ut illud sit
    423 HAYMONISHALBERSTAT.EPISC. OPP. PABS I.

    COMMENT.BU!,: 424
    mihi causamortis. Nonenimme occidit illudman-
    datum
    legisquodper
    sebonum
    est,
    sed
    ego
    me oc-
    cidi,
    et causamex mortis fui
    transgrediendo
    illud.
    Sed
    peccatum
    ut
    appareat peccatum, per
    bonum
    mandatum
    legis, operatum
    estmihimortem.Peccatum
    in hoc loco
    inlelligilur
    diabolus secundumbeatum
    Ambrosium,
    sicut et in
    superioribus.
    Non
    ergo
    mihi
    lex mortem
    operata
    est,
    sed
    diabolus,
    ut
    appareret
    '
    peccatum,
    id
    est,
    inimicus humani
    generis
    esse,
    per
    transgressionem
    boni mandaii
    operatus
    est mihi
    mortem:
    quia
    ad mortemme traxit. Aliter secun-
    dum beatum
    Augustinum
    : Peccatum
    quod
    ante
    legemlatebat,
    et
    ignorabatur
    esse
    peccatum,
    ut
    ap-
    pareret quidesset, per transgressionem legis
    duxit
    me ad mortem :
    quia majori poenadignus
    fui,
    si
    peccavi postquamlegemcognovi, quia
    scienter
    pec-
    cavi : ut
    fitsupra
    modum
    peccalispeccatumper
    man-
    datum
    legis.
    Erat antedatant
    legemMoysi magnum
    peccalum originale
    et
    actuale, quocognoscebatur
    transgression
    naturalis
    legis,
    sed istud
    peccatum
    exerevitper prxvaricationem scriptx legis,,qux
    di-
    cit
    (Exod. xx)
    : Nonoccides
    ,
    non
    coneupisces,
    etc.
    Et cumdicit : Ut fit
    supramodum,
    ostendit
    quem-
    dammodumetmensuramesse
    peccati.
    Unde Domi-
    nus dicit adAbraham
    (Gen.xv)
    : Needum
    complta
    sunt
    peccata Amorrhxorum;
    et adJ udxos :
    Impit
    mensuram
    patrum
    vestrorum
    (Matth. xxiu).
    Omnem
    ergo
    mensuram
    peccati qux
    erat ante
    legem,
    trans-
    ceu'dit
    prxvaricatio
    mandati
    legis.
    Et taie est ac
    si diceret : Ideo diabolusseduxithominem
    per
    dul-
    cedinem
    peccati,
    ut fit
    per transgressionem
    man-
    dati
    supra
    modum
    peccanspeccatum, id.est,
    dte-
    rras el maximum
    peccatum,
    velut beatus
    Hierony-
    uius dicit :
    peccalumpeccatius.
    Scimusenim
    quia
    lex
    spiritalis
    est
    ; ego
    autem car-
    nalis
    sum,
    venundatussub
    peccato.
    Ex
    personageneris
    humani
    loquitur
    hic
    Apostolus,
    et in
    sequentibus
    :
    vel etiam ex
    persona cujuscunque
    hominis
    poeni-
    tentiam
    agentis,
    et ex toto cordead Dorninumcon-
    vertentis. Lexenim
    Moysispiritalis est, quia spiritu
    alia
    prxcepta habet,
    ea docens
    qux
    adsalutemani-
    mx
    pertinent
    vel etiam
    spiritalis dieitur, quia spiri-
    taliter sevult
    intelligi
    anobis.
    Ego
    autemcarnalis
    sum,
    idest morlalissum
    adhuc, ideoque
    in carna-
    libus desideriis et
    concupiscentes spem
    pono,
    ve-
    nundatus sub
    peccato.
    Primus
    homo, accepta
    dul-
    cedinevetiti
    pomi,
    vendidit
    semetipsum
    diabolo in
    servum,
    cumliber
    esset,
    et omnis
    qui concupiscen-
    tia carnali delectatur : et dulcedine
    peccati
    fruitur
    diaboloet
    peccato
    sevendit cui
    sesupponit.
    Quod
    enim
    operor,
    non
    intelligo.
    Personam duo-
    rum hominum assumit in his verbis
    Apostolus,
    interioris
    videlicet,
    idest
    mentis,
    et
    exlerioris,
    id
    est carnis.
    Quidoperabatur Apostolus?Concupisce-
    bat contra
    legisprxceptum
    :
    quamconcupiscentiam
    non
    inlelligebat,
    id
    est,
    non
    approbabat,
    non
    elige-
    bat, neque perficere optabat.
    Notandum autem
    raulla hic
    loqui Aposlolum
    ex
    personageneris
    hu-
    mani de
    concupiscentia, per quam
    debemus inlelli-
    A gre
    universitalem
    vitiorum, qux
    omnia
    per
    conu"
    piscenliamexplenlur.
    Nullumenim
    peccatum per-
    ficitur sine
    concupiscentia.
    Verbi
    gratia
    :
    Qui
    facit
    homicidium, concupiscit
    illum
    occidere,
    cui vim
    infert : sicdeexteris vitiis
    intelligendum.
    Nonenim
    quod
    volohoc
    ago,
    sed
    quod
    odi malumillud
    facio.
    Quid
    volebat
    Apostolus?
    Volebatnon
    concupiscere,"
    et tamen
    concupiscebat.
    Si autem
    quod
    noloillud
    facio,
    idest
    concupisco,
    consentie
    legi quoniam
    bonaest. Licet
    concupisceret
    per fragilitatemcarnis,
    tamen
    quia
    mente nolebat
    concupiscere,
    concordabat
    legi
    dicenti : Non con-
    eupisces.
    Nunc
    autem,
    subaudis
    gratia
    Dei
    confortatus,
    jam
    non
    ego operor
    illuddesiderium
    peccati, neque
    B
    concupisco
    affecta
    mentis,
    sed
    quod
    habitat in me
    peccatum,
    id est mala consuetudo
    peccandi quant
    traxi ex
    Adam, operatur
    inme
    concupiscentiam..
    Scioenim
    quia
    nonhabitat in
    me,
    hocest incarne
    mea,
    bonum. Cum
    dicit,non
    habitat in
    me.totum po-
    suit
    proparte,
    sicut et Mariain
    Evangelio
    :
    Tulerunt,
    inquiens,
    Dorninummeum
    (J oan. xx),
    id
    est, corpus
    Domini mei
    ;
    sed
    subjungens
    : hoc est in carne
    mea,
    exposuit ipsequid
    esset
    quod
    dicit : Nonhabitat in
    me
    aliquod bonum,
    et
    separavit
    aflectum mentis
    a desideriis carnis in
    qua
    nihil est boni :
    quia
    sem-
    per
    delectatur carnalia
    opra perficere.
    Namvelle
    adjacetmihi,
    id
    est,
    inest mihi
    velle,
    et
    voluntas est
    mentis,
    ut non
    concupiscam
    maluni
    quod
    non velim:
    perficere
    autembonumnon
    invenio,
    C quia
    non
    possum
    non
    concupiscere.
    Perfeclumbonum
    est nonsolumnon
    perficere,
    sed nec
    concupiscere.
    Non enim
    quod
    volobonumhoc
    facio, quia
    uollem
    concupiscere,
    et
    concupisco;
    Sed
    quod
    nolomalum
    hoc
    ago, quia concupisco.
    Si autem
    quod
    noloillud
    facio,
    idest si
    concupisco
    et deleclor incarnalibus
    desideriis, jam
    non
    egoope-
    ror illuddesideriumrationabilitale mentis et inten-
    tione,
    sed
    quod
    habitat inme
    peccalum,
    id est mala
    consuetudo
    peccandi.
    Invenio
    igitur legem
    mihi volenti
    faeerebonum,
    ut
    non
    concupiscamquoniam
    mihimalum
    adjacet,consue-
    tudo videlicet
    iprava
    et
    concupiscentiapeccati.
    Ordo
    verborumest : mihi volenti facere
    bonum,
    inveniole-
    gem
    bonaraet
    utilem,
    ac si diceret aliis verbis :
    D
    Quia
    delectaliocarnis et
    suggestiodiaboli.impellunt
    me ad
    malum,
    volenti mihi facerebonum invenio
    legemMoysi qux prxcipit
    declinaremala et facere
    bona.
    Condelector enim
    legi
    Dei secunduminteriorem
    hominem,
    id est secundumrationabililatemmentis.
    Lex dicit: Non
    coneupisces,
    et
    ego
    condelectorilli,
    quia
    nolo
    concupiscere, ideoque quod
    Ulam dle-
    ctt,
    delectat et me.
    Videoautemaliam
    legem
    in membris
    nteis, repu-
    gnantemlegi
    mentis
    meoe,
    id est rationabililali et
    intentioni
    mentis,
    el
    caplivanlem
    mein
    legepeccati,
    id
    est, caplivare
    volentemin
    lege
    malx consuetu-
    '
    diras, quoe
    estin membrismeis.
    Legem
    membroium
    125
    EXPOSITIOIN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. ADROM. 426


    appellat
    onus
    pondusque morlalitatis, quia corpus
    nostrumadhuc mortaleirahil nos
    quotidie
    ad con-
    cupiscentiam
    malamet consuetudinem
    pravani.
    Lex
    enim membrorum
    corporis
    est
    concupiscere,
    sicut
    lex mentis non
    concupiscere.
    Alio
    modo,
    secundum
    beatum
    Gregorium
    : Alia lex
    qux
    est in
    membris,
    repugnans legi mentis,
    inlelligilur
    lilillatio
    carnis,
    idest
    promotio
    ad libidinera: vel cerle omnis con-
    cupiscentia
    mala.
    Injelix egohomo,
    quis
    meliberabitde
    corpore
    mor-
    tis
    hujus
    ?GratiaDei
    per
    J esumChristumDorninum
    nostrum. Ex
    personageneris
    humani
    loquitur,
    sicut
    et
    superius ;
    vel ex
    persona
    illorum
    qui
    recedunt a
    peccatis ,
    et ex toto cordedesiderant Deo
    servira,
    sed
    impugnanlur
    a
    concupiscentiis
    carniset delecta-
    tionibus
    corporis; ideoque
    desiderant liberari acor-
    pore
    mortali et
    corruplibili, per quod
    trahunlur ad
    concupiscentiam.
    Sednon omnes homines libera-
    buntur abhoc
    corporecorruptionis. Reprobi
    enim
    licet
    recipiantcorpora iraraorlalia,
    tamen non ideo
    liberabuntur a
    corruplione, quia corruptibilia
    errait
    et
    poterunt corrumpi
    a verraibuset
    ign
    : ut sicut
    propriis
    delectationibus
    servierunt,
    et
    voluptalibus
    in
    corpore
    et
    anima,
    ita
    corpore
    et anima
    poenas
    xternas luant: electi autemliberabunlur indie
    ju-
    dicii abomni faece
    peccati,
    et
    morlalitatis, atque
    cor-
    ruptionis, quia rcipient corpora
    immortaliaet in-
    cofruptibilia,
    inanima
    quoqueincommutabililatem,
    nec
    poterunt
    ultra
    concupiscere
    aut
    aliquid
    mali
    cogitare,
    sed inDei
    omnipotentis contemplalione
    erunt
    inlenti,
    et hoc
    per gratiam
    Dei Patris et
    adju-
    toriumDomininostri J esu
    Christi, per quem
    omnia
    bona habemus. Aliter :
    corpus
    mortis
    possumus
    intelligere
    universitatem
    vitiorum,
    sicut
    jam supra
    dictumest : unum
    quodquepeccatumper
    seraeni-
    brum
    est,
    universilas vero
    peccatorum corpus ap-
    pellatur. Quod
    idcirco
    corpus
    mortis
    dicilur, quia
    mortemxternaminfert. De
    quocorpore mortis,
    id
    esl universitateomnium
    peccatorum,
    exorabat
    Apo-
    stolusliberari.
    Igilur egoipse
    menteservio
    legi Dei,
    carne aulem
    legi peccati.
    Rationabilitate mentis et
    intentioneservio
    legi
    Dei,consentiendo
    ei,
    duravolo
    concupiscentix
    carnali
    subjacere,
    carne autem
    legi
    peccati,
    idest consuetudini
    malx, quiaconcupisco.
    In
    quantum malignusspiritus suggerit
    et caro dle-
    ctt,
    homo
    legi peccati
    servit: in
    quantum,
    vero cou-
    tradicit mens
    his, legi
    Dei servireconlendit.
    CAPUTVUI.
    Nihil
    ergo
    nunc damnalionis est his
    qui
    sunt in
    Christo
    J esu,
    qui
    non secundumedrnemambulant.
    Hincdatur nobis
    intelligi, quia
    se
    ponit pro
    omnibus
    fidelibus.
    Qui ergo
    mente serviunt
    legi Dei,
    licet
    concupiscant
    carne,
    nihil damnationisest
    illis, quia
    non ambulant secundum
    carnem,
    id esl secundum
    carnalia desiderianonvivunl
    ;
    vel certe in illis
    qui
    jam
    de
    corpore
    mortis sunt
    liberati,
    idest
    qui
    ab
    uitversilate omnium
    peccatorumtemporebaptisma-
    tis
    per
    Dei
    gratiam
    sunt
    exuti,
    et ineademsancti-
    PATROL.CXVII.
    A
    taie
    manent,
    nihil est damnationisut morti xternx
    subjaceant.
    Lex
    enim,
    spiritus
    vitoein Christo
    J esu,
    liberavii
    mea
    legepeccati
    et mortis.
    Legemappellat gratiam
    Spiritus
    sancli, qui spirilus
    vitx ideo
    appellatur,
    quiaquoscunquerepleveril,
    viverefacitin
    virtutibus,
    et dimittendo
    peccata, perducil
    ad vitam
    xternam,
    Lexenim
    spiritus vitx,
    idest
    gratiaSpiritus sancli,
    qux
    vivificatnos inanima
    lemporebaptismatis,
    libe-
    ravii me aconsuetudine
    peccati, per quant perveni-
    tur addamnationemmortis xternx. Aliter :
    legem
    in hocloco
    gratiam
    sancti
    Evangelii possumus
    ac-
    cipere, quamper Spiritum
    sanctum
    didicintus,
    ubi
    nobis vita
    repromillitur
    xterna
    ;
    vel lex
    spiritus,
    fides
    intelligitur qux Spirilus
    sancli esse dieitur.
    B
    quia
    abillo et
    per
    illum conceditur. Nemo enim
    dicit : Dominus
    J sus,
    nisi in
    Spirilu
    sancto
    (I
    Cor.
    xn),
    el fidesvita
    est, quia
    ad vitam xternam nos
    ducit.
    Nam
    quodimpossibile
    erat
    legi,
    in
    quoinfirmabulw
    per
    carnem:Deus
    fiiium
    suummittensinsimilitudinem
    carnis
    peccati.Impossibile
    erat
    legi
    ut hominem
    ju-
    stificaret,
    et mundaret a
    peccalis,
    et ut
    januampa-
    trix coelestis
    aperiret, quod gratia Evangelii per
    passionem
    Domini Salvatoris et
    aquambaptismatis
    credentibus
    prxstat.
    Et inhocerat ei
    impossibile
    istud
    facere,
    in
    quo
    infirraabalur
    per carnem,
    hoc
    est
    per
    carnales
    observantias,
    et
    per
    observationem
    carnalem illorum
    qui
    carnaliter ea
    intelligbant,
    alque
    carnaliter vivebant.
    Impossibile
    enim erat
    C
    sanguine
    hircorum mundari
    peccata,
    quia
    lex non
    venil tollere
    peccata,
    sedostendere. In hoc infirma
    eral, quianeque
    hominemsecarnaliter
    observantem,
    neque
    ea deslruentera
    qux ipsa prxcipiebat, justi-
    ficare
    poterat, ideoque
    infirmabatur
    per carnem,
    quia
    a nullo mortaliura secundumcarnem
    impleri
    poterat.
    Unde beatus Peirus dicit :
    Quid
    tentatis
    Deum, imponere
    jugumlegis super
    cervices
    fratrum
    quodnequenos,nequepatres
    nostri
    portarepoluimus
    ?
    (Ad. xv).
    Vel in hoc infirmabatur
    per carnem,
    qua
    propter concupiscentias
    carnis nemiueni
    justificabat
    Sicut enimmedicusinea
    parte
    est infirraus in
    qua
    non
    potest
    exco lumen
    reddere,
    aliisque
    infirmis
    sanitatem
    prxbere,
    italex inea
    parle
    erat
    infirma,
    in
    qua
    non
    poterat
    hominemmundareacriminalibus
    D
    peccatis,
    sed Deus Pater mittens Fiiiumsuumad
    salvandum
    genus humanum, qux
    missionihil aliud
    est
    quam
    illius
    incarnatio, quod
    lexnon
    poterat
    con-
    ferre contulit
    ipse. Quare
    autemdicil : in similitu-
    dinemcarnis
    peccati
    illum
    missum,
    curainveritate
    credendum sit eumverum
    corpus assumpsisse
    ex
    carne et ossibus ?
    Corpus
    nostrum et caro nostra
    caro
    peccati est, quia
    libitudinoso usu
    procreatur ;
    ideoque
    cum
    peccatoconcipitur,
    cum
    peccalo origi-
    nali nascitur : et in hoc sxculo sine
    peccato
    non
    potest
    conversari.
    Corpus
    vero Christi nonlibitudi-
    nosousumariset feminx est
    procreatum,
    sed
    opre
    Spirilus
    sancti de seminemulieris sine seminevi-
    rili
    ; ideoque
    sine
    peccalo conceplus,
    sine
    peccalo
    14
    427 HAYMONISHALBERSTAT. EP1SC. OPP.
    PARS I.

    COMMENT.BIBL.
    428
    est
    natus,
    et sine
    peccato
    abhoc mundo transivit :
    et in hocfuit caroilliusinsimilitudinemcarais
    pec-
    cati :
    quia
    veram carnem habuit sed sine
    peccato,
    quod
    nos nonhabemus. Et de
    peccato
    damnavit
    pec-
    calumincarne. Licet diflicilisvideatur iste versi-
    culus,
    sensus tamen iste est :
    peccatum appellat
    Apostolus
    inhoclococarnem
    Christi,
    non
    quia pec-
    cati maculam
    habuerit,
    sed
    quia pro peccaloribus
    oblata
    est,
    sicut idem
    Apostolus
    alias dicit :
    Eum,
    id est
    Chrislum,
    Deus Pater
    pro
    nobis
    peccatum
    fecit
    (//
    Cor.
    v),
    id est hosliam
    pro peccalis.
    Sic
    enimhostia
    appellabatur pro peccato
    in Veteri Te-
    stamento
    (Lev. i),
    maxime in
    septuaginta interpre-
    tibus,
    ubi dieitur : Posuit manumsuam
    super caput
    peccati,
    idest
    super caput
    hostix
    qux
    offerebatur
    pro peccalo.
    De
    peccato
    damnavit
    peccatum
    incarne }
    -sua,
    idest de carne
    sua, qux
    fuit hoslia
    pro pec-
    cato,
    damnavit
    peccatum
    humani
    generis,
    non
    pec-
    Cando
    per
    carnem.
    Dnplicitef
    enim
    damnavit,
    sive
    occidit et morlificavit
    peccatumgeneris
    humani,
    vel
    quia
    tibn
    pCcavit
    in carne
    sua,
    vel etiaramortCfi-
    caodo illifd in cruce. Taie est hoc
    quasi quis
    de
    barbaris victoriam
    sumat de
    barbaris,
    et de Gothis
    vincat
    Gothos.
    Ut
    justificatio legis impleretur
    in nobis. Id
    est,
    ul
    per passionem
    ejus redempli,
    et
    per baptismum
    ab
    omnibus
    peccatis
    liberati, per Spiritumquoque
    san-
    clumroborali, opralegis spiritualiler intplerepos-
    sentus, per cujus impletionempossumus
    justificari.
    Qui
    nonsecundumcarnemambulamus,
    idest secun-
    dum carnalia desideria vivimus,
    sedseeundum
    Spi-1
    ritum sanctum,
    hocest secundum
    quodSpiritus
    san-
    cius docet el
    prxcipit
    : vel certe idcirco damnavit
    Deus hostia faclus
    pro peccato peccalum generis
    humani,
    seu diabolum, qui
    esl auctor
    peccati,
    ut
    juslitia
    quant
    lex
    prxfigurabat
    in sacrificiis
    suis,
    in
    agira
    scilicet, ariete, columba,
    et
    turture, comple-
    relur in nobis
    per
    Christum in
    ejus passione, quem
    illa
    significahant.
    Qui
    enimsecundumcarnem
    sunt,
    idest
    qui
    car-
    naliter
    vivunt,
    et carnalibus delectalionihus
    fruun-
    tur,
    quoe
    carnissunt
    sapiunt,
    hoc est carnalia et tem-
    poralia
    solummodo
    requirnt,
    non curantes de
    spi-
    rilalibus :
    qui
    vero secundum
    spiritum
    vivunt,
    id est
    secundum
    quodipse
    docet et
    ejus
    voluntasest vivunt:
    quoe
    sunt
    spiritus
    sentiunt,
    idest
    spirilalia sectanttir,
    gaudiapalrix
    coelestis
    quxrentes.
    Aliter : homoex
    duabus substantiis consislit,
    ex carne videlicet et
    anima. Si actus carnis
    superaverint
    afleclum
    mentis,
    carnaliael
    temporalia
    lune homo
    requirit
    : si vero
    affectas
    spiritus
    sive mentis
    superaverit
    actus car-
    nis,
    tuhc
    spirilalia
    sectalur.
    Nam
    prudentia
    carnis mors esl. Prudentia vero
    carnis sivecarnalis est malum
    pro
    malo
    reddere,
    carnalia desideria sctari, qux
    si
    quis impleverit,
    mortemxternam sibi
    acquirit.
    Pltilosophi
    definie-
    runt
    prudentiam
    essebona
    temporalia appetere,
    et
    mala
    temporalia
    cavere; quxprudenlia, quia
    carnalis
    est,
    idcirco
    gnerai
    mortem
    xternam, quoniam
    dum
    A
    bona
    prxsentis
    vitx omni aviditate
    desiderantur,
    et
    adversa
    pro
    Christi nomine desiderantur
    ,
    bona
    xternx vitx
    pro
    nibilo habentur. Prudenlia autem
    spiritus, vita,
    et
    pax
    :
    prudentia spiritus,
    idest ra-
    tionabilitas mentis : est malum
    pro
    malononred-
    dere
    ;
    amicosin Deo et inimicos
    propter
    Deumdili-
    gere;
    orare
    pro persequentibus
    et
    calumnianlibus,
    juxta quodEvangeliumprxcipit ;
    cuncta
    temporalia
    ac iransitoria
    spernere ; gaudiapalrix
    coelestistoto
    nisu mentis
    appetere.
    Prudenlia enim mentis in
    prxsenli pacem
    habet,
    non reddendo malum
    pro
    inalo,
    et infulurovitamxternam meretur.
    Quoniamsapientia
    carnis inimica est Deo.
    Quod
    superius
    dixit
    prudentiam
    carnis,
    modo
    appellat
    sa-
    pientiam
    carnis.
    Sapienlia
    autem carnalis hominis
    5
    et raundana est inrbus caducis
    spemponere,
    et ea
    operari qux superius
    diximus.
    Legi
    enim
    Dei,
    id
    est
    legi Evangelii, qux
    dicit : Malum
    pro
    malo non
    reddas,
    nonest
    subjecla sapientia
    carnalis.
    Quare
    ?
    quia
    non
    potesl;
    et
    quitrenon polest? quia
    non
    vult,
    timensamiltere bona
    len.poralia.
    Dumenimmalum
    pro
    malo
    reddunt,
    odienles invicem,
    Evangelio
    cou-
    trarii
    existant, quod
    inimicos
    prxcipit diligi.
    Qui
    aulem in carne
    sunl,
    id est
    qui
    secundum
    carnalia desideria
    vivunt,
    et in
    spe
    carnalium bo-
    norum sunt
    posili,
    Deo
    placere
    non
    possunt;
    subau-
    dis
    quandiu
    in talibus manent.
    Vos
    autem,
    o
    Romani,
    in carne non
    eslis,
    idest
    incarnalibus desideriis:
    quiajam
    morlificastismem-
    bra vestra cumviliis et
    concupiscentiis ;
    sed in
    spt-
    J
    rilu
    eslis,
    idest in
    spiritalibus rbus,
    et
    spiritualia
    quxrilis
    : si tamen
    Spirilus
    Dei habitat m
    vobis,
    hoc
    est,
    si
    Spiritus
    sanctus habitat in
    vobis,
    lune
    utique
    spiritaliter
    vivitis. Si
    quis
    autem
    spiritum
    Christi non
    habet,
    hic non
    est, ejus. Spiritus
    sanctus communis
    spiritus
    est Patris et Filii.
    Quomodopolest cognosci
    si
    Spiritus
    sanctus habitat in nobis
    per operationem
    bonam et
    veram, quia Spiritus
    sanctus
    disciplinx
    effugiet
    fictum.
    Quicunque
    Christi
    opra
    imitatur,
    ut oret
    pro persequentibus
    et
    calumnianlibus, utique
    spiritum ejus
    habet inse
    habitantera,
    idesl
    Spiri-
    tum
    sanclum, qui
    est titulus
    possessions ejus, quia
    queracunque repleveril
    ad
    corpus
    Christi faeil
    per-
    tinere :
    qui
    vero Christum non
    imitatur,
    nec
    spi-
    ritum
    ejus habet,
    non
    pertinet
    adPatrem illius.
    ^
    Si autemChristusin vobis
    esl, corpusquidem
    mor-
    tuum
    esl,
    idest morlale et
    moriluruui, propler pec-
    catum
    Adx,
    et
    propter
    actualia
    poslmodum
    com-
    missa:
    spirilus vero,
    idest
    anima,
    vivit
    apud
    Deum
    per
    fidem
    propter justificationem
    fidei et
    baptismatis.
    Per
    anlicipationem
    dicit
    corpus
    mortuura
    esse, pro
    eo
    quod
    debuit
    dicere,
    morlaleel
    corruptibile.
    Hoc
    aulemsciendum
    est, quia
    non
    propter
    terrenamfra-
    gilitatemcorpus
    nostrum morlale
    est,
    sed
    propler
    peccatum.
    Quod
    si
    spirilus ejus,
    idest
    Patris, qui
    suscitavit
    J esumChristuma
    mortuis,
    habitat in
    vobis,per
    fi-
    dem, per charitalem, per spem,
    sicut dieitur
    per
    Prophetam
    : Inhabilabo inillis
    ; qui
    suscitavitJ esum.
    429 EXPOSITIOIN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. ADROM. 430
    Christum
    a
    mortuis, vivificabit
    et mortalia
    corpora
    vestraindie
    judicii,
    ut ultra non sint
    raorlalia, pro-
    pter
    inhabitantem
    Spiritumejus
    in
    vobis,
    in
    quo
    in-
    venerit Deus Pater in
    prxsenli
    sxculo habitantent
    Spiritum
    sauctum :
    utique potenlia
    Divinitatis, qua
    Christum suscitavit,
    suscitabit et illum in die
    ju-
    dicii ad
    gloriam,
    dans ei imraorlalitatem et incor-
    ruplibilitatem
    in
    corpore,
    et incommutabilitalemin
    anima. Passio elenini Christi a morte animx libe-
    ravit nos in
    prxsenli sxculo,
    sed mors
    corporis
    usque
    ad
    gneraient
    resurrectionemomnibus
    xqua-
    liter evcniet.
    Ergo, fratres,
    debitoressumus non
    carni,
    ut secun-
    dumcarnemvivamus. Debilor est
    qui
    alicui
    aliquid
    dbet. Non idcirco creati sumus ab
    omnipotente
    Deout secundum
    carnem,
    idest secundumdesideria
    carnis
    vivamus,
    quia
    nonsumuscarni debilores,
    sed
    Deo,
    ut
    spiritualiler
    conversemus,
    cunclatransitoria
    et caduca
    pro
    nihilo
    dicentes,
    et Deo dbitant no-
    strum reddentes.
    Quidergo accepimus
    ab illout ei
    debilores essemus?
    Quidquid
    boni habemus. Cum
    enim non
    essemus,
    ab illo de nihilo conditi sumus,
    et cumnostrovitio
    perdili
    essemus-,
    ab
    ipsoredempti
    sumus,
    donante nobis
    pariler
    bona
    temporalia,
    et
    promittente
    xterna. Et
    quomodo possumus
    ei debi-
    tum reddere?Serviendo voluntali
    illius, obtentpe-
    rando mandatis
    ejus,
    et
    quidquid
    boni
    habemus,
    nonnostris
    meritis,
    sed illius
    gratix impulando.
    Si enimsecundumcarnem
    vixerelis,
    id
    est,
    si car-
    nales
    concupiscentias
    et deleclalionessecundum
    ap-
    petitura
    Carnaliumdesideriorum
    opre impleveritis,
    nioriemimmorlexierna.
    Quid
    est secundumcarnem
    vivere? Carnalia
    opra exercera,
    adulleriura videli-
    cet, homicidium, furtum,
    el cxlera talia. Si aulem
    spiritu,
    id est
    gratia
    sancli
    Spirilus, facta
    cumis
    morlificaverilis,
    vivetis vila xterna. Videamus
    pri-
    mum
    qux
    sint
    opra
    vel facta
    carnis,
    ex aliisverbis
    Aposloli
    : Manifestaautem sunl
    opra
    carnis; qux
    Sunt
    fornicalio, immunditia,
    luxuria ei cxlera lalia
    qux sequuntur.
    Et
    quid
    dicit de fruclu et
    operibus
    Spirilus
    sancti? Fructus, inquiens, Spiritus
    est cha-
    ritas, gaudium,pax (Gai.v),
    et cxtera lalia.
    Quomodo
    ergo possumus
    mortificare
    per gratiam
    sancli
    Spiri-
    s.us
    opra
    carnis? Hoc
    modo;
    verbi
    gratia
    : vivit in
    nobis et
    rgnai superbia, accipientes
    a sanclo
    Spi-
    ritu humilitatem
    ,
    simus
    humiles,
    et sic mortrficabi-
    mus
    superbiam;
    vivit in nobis
    libido, accipientes
    a
    Spiritu
    sancto
    castitatem,
    simus
    casti,
    et sic
    poteri-
    mus mortificare libidinem.
    Si, inquit,
    secundum
    Deumvivendo
    voluptates
    carniset desideriacarnalia
    exstinxeritis,
    beati eritis in vitaxterna.
    Quicunque
    enim
    Spiritu
    Dei
    agunlur,
    idest
    reguntur
    et ducun-
    tur ad
    donum,
    hi Alii Dei
    sunt,
    non
    per naturam,
    sed
    per adoptionem
    Nonenim
    accepistisspiritum
    servilutisiterumin ti-
    mor,
    sed
    accepistisspiritumadoptionisfiliorumDei,
    in
    quo
    clamamus: Abba
    (Paler).
    J udxi
    quibus
    ista
    scrbchat
    Apostolusacceperant
    a
    pntribus
    suis
    spiri-
    tumservitutisin
    timor,
    idest
    legem
    a
    Spiritu
    sancto
    A
    diclataraet
    scriptam, qux
    eos
    eogebat per
    timorem
    adobservanliamsui,
    minanset dicens : Si
    quis
    hoc
    vel illud
    fecerit,
    morle moriatur.
    Ipse
    eliam
    Spiritus
    sanctus, quem
    illi
    acceperunt quando
    data est
    lex,
    cogebal
    eos ut
    legem
    obscrvarent. Et
    quia
    tuneacce-
    perant
    isti a
    patibus
    suis
    Spiritum
    sanclum et le-
    gem
    ,
    ideodicil
    Apostolus
    : Non
    accepistis
    iterum
    spiritum
    servitutis, qui
    vos
    cogal per
    timoremad
    servitiuni
    omnipotentis
    Dei,
    sed
    accepistis gratiam
    Evangelii,
    ubi non
    cogilur aliquis
    venire ad fidem
    Christi timor.
    Accepistisquoquespiritum
    adoniio-
    nis sive eleclionis filiorum
    Dei, qui
    vos in
    partem
    Dei vocavitad
    libertatem,
    ut
    jam
    nonsitis serviemet
    Deo timor
    servili,
    sed amoreac timor
    filiationis,
    quo
    servitbonus filius
    palri,
    timens eum offendere.
    B
    Quod
    vero
    subdit,
    in
    quo Spiritu
    sancto clamamus:
    Abba
    (Paler)
    taie
    est,
    ac si dicerel : Per
    quemSpi-
    ritumsanclumedocti el illurainati clamamus: Abba
    (Paler)
    ;
    nisi enim
    Spiritum
    sanclum
    temporebaptis-
    matis
    accepissemus, nequaquam
    auderemus Deum
    omnipotentem
    faclorem nostrum Patrem
    clamare,
    dicentesin oratione Dominica : Paler
    noster,
    qui
    es
    incoelis
    (Matth. vi).
    Nemoenim
    paganorum
    hoc
    prx-
    sumil dicere. Abba
    Syrura
    est et
    Hebrxum; Pater,
    Grxcumel Latinum. Prxvidens
    ergo Apostolusutros-
    quepopulos
    ad fidem
    colligendos, posuit
    duonomina
    sub
    unasignificatione,
    ut illi
    qui
    credunt ex Hebrxis
    et
    Syris
    dicant :
    Abba,
    miserere nostri
    ;

    qui
    ex
    Grxcis
    aliisque
    omnibus
    gentibus credunt,
    dicant :
    Pater. Taie
    quid
    in
    Evangelio
    Marci
    habelur, dicens,
    G
    Domino: Abba
    (Pater),
    si
    possibileest, transeat ame
    enlixisle
    (Matth. xxvi)
    Ipse
    enim
    Spiril
    ussanctus leslimoniumreddit
    spi-
    ritni
    nostro, quod
    sumus
    filii
    Dei. Si
    quando opra
    bona
    agimus
    Deoservientes,
    Spiritus sanctus, qui
    habitat in
    nobis, perhibet
    nobisleslimoniumin corde
    per
    occultara
    inspirationem
    sine
    sirepitu vocis, quia
    filii Dei sumus effeeti in
    baptismate,
    non
    per
    natu-
    raat,
    sed
    per adoptionem,
    el
    quia,
    talia
    faciendo,
    per-
    severabimitsin
    ejus
    filiatione.
    Si aulem
    filii,
    et hoeredes.Servusnonmeretur ac-
    ,
    cipere
    hxrediiatem
    ,
    filius
    accipil:
    et
    nos,
    si'filii Dei
    sumus
    ,
    hxrediiatem merebimur
    accipere.
    Hoc
    quo-
    queconsideranduiri, quia
    hxreditas in morte
    patris
    confirmatur secundum humanas
    leges. Quam ergo
    hxrediiatem
    poterit
    DeusPater dare nobis
    , qui
    non
    potest
    mori?
    Seipsumuliquedabit,
    ul sicut est ira-
    mortaliselincorruptibilis,
    itaet nossimus imntorta-
    J es,elincorruptibiles,atqueincommutabiles,
    ihesauri
    quoquesapienlixetscientix
    divinitatis sux. Hoere-
    des
    quidem
    Dei,
    cohoeredesautemChristi. Hxredes
    Dei Patris
    erimus,
    ut diximus: sed considrerons
    quomodo
    simus hxredes Chrisli. Hoeredes
    igilur
    Christi
    jam
    ex
    parle sumus, quiapergens
    ad
    passio-
    nem, reliquit
    nobis
    possessionempacisecclesiasticx,
    inquiens
    : Pacem
    relinquovobis,pacem
    meamdovo-
    bis
    (J oan. xiv). Qni
    !
    pliira
    dicam? Omnia
    qux ipse
    in
    prxsenli
    s-vc.do,
    sivein
    prxJ ic tione,
    siveinrai-
    raculis
    operalus est,
    omnianobis
    reliquit
    ad eretlen-
    431 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. ^- COMMENT.B1BL. 432
    dum et tenendum
    , Evangelii quoque
    Testamentum,
    qux
    omnia in morle sua confirmavit. Cohxredes
    etiam
    ejus
    erimus
    post gneraient
    resurrectionem,
    quando
    erimus
    immortales, incorruplibilesque
    incor-
    pore, atque
    incomraulabiles in
    anima,
    sicul et
    ipse.
    In
    gloriaquoque
    similesei
    erimus, quoniam
    videbi-
    111 us eumsicuti
    est,
    velut J oannesdicit :
    Charissimi,
    filii
    Dei
    sumus,
    et nondum
    apparuit quid
    erimus,
    sci-
    nus aulem
    quia,
    cum
    appurnerit,
    similes ei erimus
    (I
    J oan.
    m).
    Et
    ipse
    Dominusad Palrem
    (J oan. xn)
    :
    Paler,
    volout ubi sum
    ego,
    ibi sit et minislcr meus.
    Sicut enimChristushabitat in dextera Patris
    ,
    idest
    in
    magniludinepaternx majeslatis,
    ilaerimus et nos
    ei
    cohxredes, quia fulgebimus
    sicut
    ipse
    fulsil in
    monte
    ;
    et nonsolumin
    gloria
    erimus ei
    cohxredes,
    sed etiam in
    potestate,
    sicut
    ipse
    dixit
    aposlolis
    :
    Cumsederit Filius hominisinsede
    majeslatissuoe,
    se-
    debitisetvos
    super
    sedesduodecim,
    judicanles
    duode-
    cim tribus Isral
    (Matth.
    xix). Quidplura
    dicant?
    Quicunque
    filius Dei effleitur et
    hxres, quxcunque
    Dei
    sunt, utique
    et
    ipse
    merebitur
    accipere.
    Ista
    ehimomnia cumsecurilale
    exspectare possumus,
    si
    fecerimus
    quodsequilur
    : si tamen
    compalimur,
    su-
    baudis
    Christo,
    ut
    glorificemur
    cumillo.
    Quod
    est di-
    cere : lune merebimur cohxredes Chrisli esse in
    gloria,
    si talia
    patiinur pro
    amore nominis
    ejus,
    ne-
    cessitale
    ingruenle, qualia ipse pro
    nobis
    pertulit,
    imitantes
    ejus passionem
    el
    dilectionem; juxla quod
    Peirus dicit : Christus
    passus
    est
    pro
    nobis,
    vobis
    relinquens exemplum,
    ul
    sequamini vestigia ejus.
    (I Petr.
    n.)
    Existtmo enim
    quod
    non sint
    candignoepassiones
    hujus temporis
    ad
    futuramgloriam quoe
    revelabitur
    in nobis. Si
    quilibet
    hominumomnia
    prxcepta
    Ve-
    teris et Novi Teslamenti
    poluisset impler,
    etomnia
    gnera
    tormentorum
    despicere,
    carceres
    videlicet,
    aculeos, ungulas,
    ustulationes, lapidaliones,
    cru-
    cifixiones,
    frixiones in
    sarlagine per
    multa curri-
    cula
    leniporum
    , nequaquam
    esset
    dignus gloria
    fu-
    lura
    quam percepturi
    sunt electi.
    Quxrit aliquis,
    quare?
    Ideo
    utique quia
    isla
    temporalia sunt,
    illa
    xierna.
    Qux
    erit illa
    gloria? quia fulgebunt
    electi
    sicut sol in
    regno
    Patris
    sui,
    et errait sicut
    angeli
    Dei,
    cmentes
    prxsentissimum
    Dei vultum
    ; juxta
    quod
    J oannes dicit ; Scimus
    quoniam,
    cum
    appartie-
    nt,
    similesei erimus
    , quoniam
    videbimuseumsicuti
    esl
    (I
    J oan.
    m).
    Namexspectatio
    creaturoerevelalionem
    filiorum
    Dei
    exspectat.
    Creaturam in hoc loco
    appellat
    hominem,
    qui
    uierito
    creaturaappellalur, quia
    vitio suo
    imagi-
    nent amisilel siniililudinem
    omnipotentisDei, quam
    habebai inanima. Ista
    ergo
    crealura,
    idest omnis
    homo
    fidelis,
    nianifestalionemfiliorumDei
    exspectat,
    ut
    appareat quodpromissura
    est,
    quando ipsa
    rema-
    nileslabitur
    qui
    sint filii
    Dei, quod
    modotenemus in
    spe
    : Ecclesia si
    quidem
    in
    prxsenti permista
    est
    boniset
    malis, omnesque
    Christum
    clamant,
    et non
    apparet qui
    sint filii Dei futuri in re. Cura autem
    Christus venerit ad
    judicium, etseparaverit agnos
    ab
    Ahxdis,
    dicens
    juslis
    :
    Venite,
    benedicti Patris mei
    (Matth. xxv),
    tune revelabitur
    qui
    sint filiiDei inre.
    Quod
    autem
    dicit, Exspectatio creaturx, siveexspe-
    ctationostra revelalionemfiliorumDei
    exspectat,
    sic
    videntur hxc verba
    sonate,
    quasi
    aliudsit
    crealura,
    atque
    aliud Filius
    Dei,
    cumunum sit. Sic
    denique
    solili sunt homines
    dicere,
    videntes in
    prxsentia
    sui
    multos colores
    per
    diversavasaordinalos:
    exspecta-
    tio vel
    expressio
    istorum colorant nianifestalionem
    imagiuis exspectat,
    cum non sil aliud
    imago,
    et
    aliudcolores.
    Vanitati enimcreatura
    subjecta
    est non
    volens,
    sed
    propler eum, qui subjecit
    eamin
    spe.
    Inhoc loco el
    eliam
    subsequentibus,
    ubi dicil
    Apostolus quod
    omniscrealura
    ingemiscit, reprehendit
    beatus
    Augu-
    B stinus aculissime
    Origenem, quare
    in hoc nomine
    quod
    est
    crealura, comprehenderit
    non solumbe-
    stias,
    sedetiam
    solem,
    cxteraque
    sidra et
    angelos
    pariter
    cura
    homine,
    dicens omniavanitati
    subjecta
    esse, et, quodraajusest, ingemiscere
    in suocursu et
    operatione. Sed,
    licet omnis creatura
    qux potest
    mutari in melius aut
    deterius, sicut sancti
    angeli
    quondampotuerunt,
    licet modonon
    possint
    illi
    qui
    Deo
    adhxrent,
    aut
    qui polest
    a lxlitiain Iristitiani
    converti,
    ut homo velexterx omniumrerunt crea-
    turx, coraparatioiie omnipotentis
    Dei
    qui semper
    idem
    est,
    vanitas
    sint,
    sicut dicit
    Ecclesiastes,
    Vanitas
    vanilalum,
    et omniavanitas
    (Eccie. t)
    : la-
    raennonideoomnis
    ingemiscit,
    sicut
    angeli
    Deoad-
    hxrentes,
    quia jam
    immutabiles sunt
    effecti, sicut
    C
    Ezechieli
    (Ezech. i)
    monslratum est in
    cryslallo quod
    erat
    super capila animalium,
    et sicut illa
    qux
    irra-
    lionabilis
    esl,
    vel anima caret.
    Quapropter
    creaturx
    nominedebemus
    intelligere
    bominera
    qui
    curaomni-
    bus creaturis
    quamdara
    coramunionera
    habei, quia
    omnis creatura in tria dividitur :aut enimest cor-
    poralis
    ,
    qux potest
    moveri et volvi
    perloca;
    aut
    est
    animalis,
    qux
    anima
    vivificatur;
    aut esl
    spiri-
    tualis,
    ul
    angeli qui
    ratione ulunlur. Homo
    ergo
    in
    hoc
    quoi corpus
    habet
    conjungilur corporalibus
    creaturis
    per animam,
    anima
    vegetanlibus, per
    ra-
    lionem
    qua
    discernit inler bonumet
    malum, spiri-
    talibus.
    Quod
    beatus
    Gregorius
    aliis
    verbis,
    sed eo-
    demsensu ila
    exponit
    dicens : Habet
    homo,
    inquil,
    _ essecum
    lapidibus,
    viverecum
    arboribus,
    sentire et
    viverecura
    aniraalibus;
    intelligere,
    id est rationabi-
    litalem
    habere,
    cura
    angelis.-
    Creatura enim id est
    omnis homovivens in
    carne, vanitati,
    idestmula-
    bilitali, mortalitali,
    corruption
    subditus
    est,
    non
    volens, quia sponte quidem peccavit
    in
    paradiso,
    sed non
    sponteneque
    volens
    subjectus
    est morlali-
    lati et
    poenx.
    Verbi
    gratia
    : sicut lalro
    qui sponle
    commitlil
    furtum,
    sed non
    spontesuspenditur,
    et li-
    cet
    ipsenollet,
    lamen
    subjectus
    est vanitati
    propter
    eum,
    idest
    propler juslum omnipotentis
    Dei
    judi-
    cium, qui subjecit
    eumin
    spe
    librationiset venix.
    Naminhocostenditur Deus
    omitipolens
    esse
    justus,
    quia ejuspeccalum
    nondimisit
    impunitum,
    et inhoc
    prxdicatar
    esse
    misericors, quia
    npn statimillum
    453 EXPOSITIOIN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. ADROM.
    434
    penitus
    damnavit
    et
    occidit,
    sed reservavit ad
    poe-
    nitentiam,
    dans ei venix
    spem
    etliberationis, regres-
    sionisque
    in
    gradura pristinum
    ut
    exspectet
    illud
    quod
    in
    sequentibus
    dieitur.
    Quia
    et
    ipsacreatura,
    idest
    quilibet
    homo
    electus,
    liberabitur in die
    judicii,
    a serviluie
    corruplionis,
    in
    libertatem
    glorioefiliorum
    Dei. Homoin
    prxsenli
    sx-
    culo sub servitule
    corruplionis
    et mortalitatis est
    positus, quia subjacet
    mutabilitati et vitiis
    ;
    liberabi-
    tur autem indie
    judicii
    ab omni fxce mortalitatis et
    peccati, quando
    morlale
    corpus acceperit
    immortali-
    talera,
    et
    corruptibile
    hoc
    incorruptionem,
    et transi-
    bit inlibertatem
    glorix
    filiorum
    Dei, quia
    erit similis
    Chrislo in
    gloria,
    etinlibertalemfilialionis
    adoptivx,
    de
    qua
    ait DominusJ udxis . Si vosFilius
    liberaverit,
    vereliberi estis
    (J oan. vm).
    Potest etiamdifferentia
    esseinhoc locointer Crealoremet creaturam
    ;
    nam
    paulo superius
    ubi dixit :
    Exspectalio
    creaturx fi-
    liorum Dei revelationem
    exspectat,
    fidles tanlum-
    ntodo
    possunt intelligi, qui jam credebant,
    hic vero
    ubi dicit :
    Ipsa
    creatura liberabitur a servitute cor-
    ruplionis,
    infidles
    intelligi possunt, qui
    needum
    temporibus apostolorum
    crediderant, prxdestinali
    tamen erant ad
    vitam,
    unde et
    postea
    credide-
    runt.
    Scimus enim
    quod
    omnis
    creatura,
    id est omnis
    homo, ingemiscit
    et
    parlurit usqueadhuc,
    Inhoc
    loco,
    ut dicit beatus
    Augustinus,
    non est
    Origenessequen-
    dus, neque sequacesejus qui
    omnemcreaturam rar
    tionabilem et
    irralionabilem, corporalem
    et incor-
    poraient comprehendunt.
    Nonenim omnis crealura
    ingemiscit,
    ut illi
    voirait;
    sed
    homo, qui
    cumomni
    creatura
    quamdam
    comraunionem
    habet,
    eo modo
    quo paulo superius
    dixit:
    Omnis, inquit, creatura,
    id est omnishomo
    ingemiscit, alligilur,
    Irislalur in
    dolore,
    in famet
    siti,
    in
    frigore
    et
    nudilate,
    in car-
    ceribus et
    parlurit;
    sive
    (quod
    melius habelur in
    Grxco)
    dolet inmultis
    angustiis usque adhuc,
    id est
    usque
    addicm
    judicii;
    et
    quandiu
    dicilur
    adhuc,
    vel
    quandiu
    dicilur
    hodie, semper subjacebit
    crealura
    humana
    angustiis
    et doloribus
    ;
    illi aulem
    qui jam
    r-
    gnant
    cum
    Deo,
    et
    quolidie
    transeuiit ad
    requiem
    sempiternam, poslquam
    ab
    hujus
    sxculi xruntnis
    liberantur,
    non
    ingemiscunt.
    Non solumautem
    illa,
    subaudis
    creatura,
    id
    est,
    non solum credentes et non credentes
    ingemiscunt
    et dolent in
    prxsenti vila,
    sedet
    nosipsi,
    subaudis
    apostoli, qui perfeelionis
    fidei
    sumus, primilias
    svi-
    ritus
    habentes,
    dolemus,
    et
    ipsi
    inlra nos
    geratmus
    in cordeet
    mente,
    suslinenles carceres, penuriam,
    egestates, multasque angusiias
    et afflicliones. Bene
    et convenienter
    dicit : Non solumalii
    ingemiscunt,
    sed et nos
    ipsi aposloli primilias Spirilus
    sancli ha-
    bentes, quia
    sicut illos
    primos elegit Deus,
    ita
    primi
    accipere
    meruerunt
    Spirilum
    sanctumin die resur-
    rectionis, quando
    dixit eis:
    AccipileSpiritum
    san-
    ctum
    (J oan. xx).
    Die
    quoque
    Penlecostes, quando
    in
    linguis igneis
    venit
    super
    eos
    Spiritus
    sanctus
    ;
    vel etiam
    primilias Spirilus dixit,
    idesl
    majora
    dona
    A Spiritus
    sancli
    acceperunt
    in
    prxdicalione,
    ut om-
    nium
    gentiumlinguisloquerentur,
    inmiraculis
    quo-
    quequibus prx
    omnibus mortalibus abundantes
    glo-
    riosi exstiterunt.
    Legitur
    eniminActibus
    apostolorum
    quod ponebanl
    infirmos et mortuos in
    plateis,
    ut
    venienlePetro salteraumbrailliusveniret
    super
    illos
    et sanarentur. Beatum
    quoque
    Andream
    legimus
    uno
    die
    triginla
    et eo
    amplius
    mortuos suscitasse. Primi-
    tix
    siquidemappellantur optimaquxque
    et
    chariora,
    sicut in
    lege
    habetur : Offeres
    primilias
    auri et ar-
    genti
    tui
    Domino,
    id est
    oplima
    et chariora. Re
    enim vera ita
    dignumerat,
    ut
    per quorum
    minisle-
    riumdoctrina
    evangelica,
    etfides
    Dominicaper qua.
    drifidura orbem diffamanda
    erat, majora
    dona
    Spi-
    ritus sancti
    acciperent.
    Aliter : Non
    solum,
    inquit,
    B
    alii
    ingemiscunt,
    sedeliamnos
    qui primitias spiritus
    nostri,
    id est
    qui
    ralionabilitateni el devolionena
    mentis noslrx Deo
    jam
    habemus oblatas in holo-
    causlm:
    quodign
    dileclionis Dei et
    proximi ardet,
    de
    quo ign
    Dominus ait :
    Ignem
    veni millere in
    terram,
    et
    quid
    volonisi ut ardeat ?
    (
    Luc.
    xii.)
    Nun-
    quid primilias
    mentis sux idem
    Apostolus
    nonita-
    bebat Deo
    oblatas, qui
    dicebat : Mente servio
    legi
    Dei,
    carneaulem
    legi peccati (Rom. vu). Apostolus
    elenira ralionabilitate mentis et intentione serviebat
    legi Dei,
    consentiendo ei inhoc
    quia
    nolebat concu-
    piscentix
    carnali
    subjacere
    : carne aulem
    legi pec-
    cati,
    idest consuetudini malx
    qua concupiscebat.
    Exspectantesadoptionemfiliorum Dei,
    redemptionem
    corporis
    nostri.
    Quxstio
    oritur in hoc loco : cum
    "
    Aposlolus
    in
    superioribus
    locis
    hujusEpislolx
    dicat
    ;
    IpseSpirilus
    leslimoniumreddit
    spirilui
    nostro
    quod
    sumus
    filii Dei;
    et alibi : Chrislus nos redemit de
    maledicto
    legis (Galal.iu), quare
    modo dixerit ex-
    spectare
    nos
    adoptionem,
    sive electionem filiorum
    Dei,
    et
    redemptionemcorporis nostri,
    id est
    lotius
    Ecclesix, qux
    est
    corpus
    Christi?
    Quxstio
    hxc inse-
    quentibussolvilur,
    ubi dicit
    Apostolus
    :
    Spe
    enimsalvi
    facti
    sumus. In
    spequidem
    jam
    filii
    Dei sumus omnes
    credentes,
    et
    Tedempti passiona
    Chrisli
    ;
    sedadhuc
    exspectamus
    ut
    quod
    modosa-
    uras et tenemus in
    spe, quandoque
    simus et
    possi-
    deamus inre. Omnes
    quidem
    credentes fidemhabe-
    mus
    quod
    simus filii
    Dei,
    et simus
    rederapli sanguine;
    passionisejus,
    sed
    nonproderit
    aliis
    passio ejus,
    nisi
    electis
    qui
    et filii Dei erant sicut J oannes dicit : Cha-
    rissimi, filii
    Dei sumusmodoin
    spe,
    et nondum
    ap-
    paruit quid
    erimusinre
    (I
    J oan.
    m).
    Scimus aulem
    quia,
    cum
    apparueril,
    similesei
    erimus,
    quoniam
    vi-
    debimus eumsicuti esl
    (Ibid.). Spe
    enimsalvi faclL
    sumus
    ;
    siculi fidesest credere ea
    qux
    non
    videmus,
    ita
    spes
    est
    exspectalio
    futurorum
    bonorum. Per
    passionem
    enim Christi
    rederapli
    sumus in
    spe,
    per baptismum
    aulem
    accipiraus
    remissionem
    pec-
    catorum,
    el filii Dei sumus in
    spe,
    non in
    re,
    quiai
    needum
    apparet quales
    futuri sumus.
    Spes
    autem
    qua;
    videtur nonesl
    spes, quasi
    dicerel : Illares
    qux
    vide-
    tur non est
    spes
    ;
    nam
    quod
    videt
    quis, quid sperat
    ?
    Illud
    quod
    videmus non
    speramus.
    Verbi
    gralia
    : vi-
    435 HAYMONiSHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 436
    deo te in
    prxsentia
    mea
    slare,
    non le
    spero
    ventu-
    rum.
    Si autem
    quod
    non videmus
    speramus, per patin-
    tium
    exspectamus,
    id
    est,
    non deftcimus. Inler
    spem
    et remmdiaest
    patienlia, quia per paticnliamqua
    sancti sustinent adversa
    hujus sxculi,
    non
    quxrentes
    in
    prxsenli mercedem, sperant
    se
    pervenire
    ad
    glo-
    riamxternam.
    Similiter el
    Spirilus adjuvat infirmilalem
    noslram.
    Id
    est,
    sicut
    spes
    et
    patienlia adjuvant
    et sustinent
    infirmitatem mentis
    nostrx,
    itaet
    Spirilus
    sanctus.
    Infirmilas autem animx est
    plerumque
    illa
    pelere
    qux
    nobis non
    conveniunl,
    sicut
    sequentia
    manife-
    stant : nam
    quid
    oremussicul
    oportet
    nescimus.Ple-
    rumque
    dum volunius bona nobis
    petere,
    contraria
    el adversa
    petimus;
    si nobisilla
    concederentur,
    sic-
    ut bealus Paulus contraria sibi
    petebat, quando pe-
    tebat ferri a se
    spiritum
    tenlalionis et infirmita-
    tein. Si enim
    exaudirelur,
    forsitan revelalionum
    magniludine
    se
    exlollerel,
    et caderet in
    lapsum.
    Sic
    etiam
    plerumque posili
    in
    prosperitale, peliraus
    illamnobis
    conservai'!, qux
    si
    semper
    nobis
    maneret,
    forsitan amoresui
    implicaret
    animiimnostrum. Si-
    militer, quando
    sumus
    posili
    in
    infirmitatc,
    causa
    probalionis
    aut emendationis
    iinploramns
    liberari :
    qux
    si anobis
    lollereliir,
    fortassead
    peccataprislina
    reverteremur aut remissius inbono
    opre
    laborare-
    mus.
    Ideoque
    nescimusorare sicut
    oportel,
    nisi
    Spi-
    rilu sancto
    docenle,
    sed
    ipseSpirilus
    sanctus
    postulat
    pro
    nobis
    gemilibus
    inenarrabilibus. Dicit beatusAra-
    brosius, ipiia
    si
    quando
    fidles
    aliquid pelunt
    conlra
    '
    salulemsuam
    per ignoranliam,
    non
    per jaclanliain,
    Spirilus sanctus, qui
    unius subslanlix esl curaPtre
    el
    Filio, inlerponit
    se in medio inler nos ci Deum
    Palrem,
    et
    postulat pro
    nobis
    qua;
    utilia
    sunt,
    non
    cum
    impulsu aeris, neque
    cum
    sonilu,
    vel
    slrepitu
    vocis,
    sed
    inenarrabiliier,
    sicut convenit
    ejus
    divini-
    lali, qux xqualis
    el consubstantialis esl Deo
    Palri-;
    el
    plerumque
    ea
    qux
    nos
    peliraus
    nobis
    contraria,
    ipse
    mutai in melius,
    non dando
    quodpeliraus.
    Po-
    slulare etiamdieitur
    pro nobis,
    secundumalios do-
    clores,
    ac
    gemere,quia quosciinquegratia
    sua
    replet,
    postulantes
    facit et
    gemenlespro
    suisrealibus el alio-
    rum; vel
    quia
    diflerunlur a
    regno; qui.gemilus
    bene
    inenarrabiles
    dicuntur, quia
    nemo
    potest
    enarrarc
    quanlx compunctiones
    incordibus fiilelium
    sint,
    vel
    quanta
    remuneralione
    digni
    sunl coramDeo.
    .
    Qui
    aulemscrukitur
    corda,
    scit
    quiddesideret Spi-
    rilus,
    quia
    secundumDeum
    postulai pro
    sanclis. Deus
    Pater cumFilio
    suo, qui
    omnia arcana cordiumet
    secretorum,
    non solum
    hominum,
    sed el
    angelorum
    pntrai
    scil
    quid
    desideret
    Spiritiissaiicliis,babitans
    in cordibus fidelium
    suorum, quia
    unius scientix
    sont,
    vel
    quid
    nos desiderare facial. Postulat
    quoque
    secundumDeum
    pro
    sanctis,
    quoniam
    ea facit nos
    postulare qux
    et Deo
    placeant
    et nobis utilia
    sint,
    itaut dicamus
    posili
    inoratione: Deus
    xierue,qui
    abs-
    condiiorumet futurorum es
    cognilor,
    sicul scis no-
    bis necessariura esse et sicut tibi
    placel,
    miserere
    A
    nostri. Deo
    ergoloquitur
    sine
    strepilu
    vociscumno-
    bis tacere
    videtur, quia
    et videt cumnon
    videatur,
    et
    hxc
    petit qux
    scit Deo Palri
    placere
    et nobis
    pro-
    desse: unius enimvolunlatis esl
    ipse
    el Paler.
    Scimus autem
    quoniamdiligenlibus
    Deum omnia
    coopernntur
    in
    bonum,
    his
    qui
    secundum
    propositum
    vocati sunl sancti. Illi
    qui diligunt Deum, qui
    man-
    data
    ejus
    custodiunt et
    servant,
    sicut Dominusdicit :
    Si
    quis diligit me,
    sermonemmeumservabit
    (J oan.
    xiv);
    hoc dicit
    quia diligentes Deum,
    et mandata
    ejus
    servantes,
    et
    qui
    secundum
    propositum
    sive
    prx-
    destinationem
    omnipotentis
    Dei ad hoc vocati
    sunl,
    ut sancle vivendo sancti sint : si
    quando aliquid
    inepie atque imperite
    conlra suam iiiililatem
    pe-
    lunt,
    sicul. et Paulus et filii
    Zehedxi,
    Deus
    omnipo-
    B lens
    cooperatur
    illis inbonumaut non dando
    quod
    pelunt,
    aut etiam mulando aliud
    pro ipso quod pe-
    lunt; neque imputt
    illisin
    peccatum,
    sedeatribuit
    qux
    danda sunt Deumamantibus. Beneautemdicit
    coopernntur,quiaoperantur
    illi
    qui petunt, cooperatur
    Deus
    oninipotcns, implendo qux
    ad salulemillorum
    pertinent.
    Nam
    quosproescivit,
    subaudis esse crditants,
    et
    insua fide
    permansuros,
    illos et
    proedestinavit,
    sive
    prxlinivit
    et ordinavit
    conformesfieri imginis
    Filii
    sui,
    idest similes fieri in
    gloria
    humanilalis Filii
    sui,
    qui
    reformavit
    corpus
    humilitatis
    nostrx,
    ut idem
    Aposlolus
    alibi dicit :
    Configuratumcorpori
    claritatis
    suoe
    (Philip, m).
    Licet enim in
    potenlia
    divinitatis
    nonsimus
    xquales illi,
    tamenin
    gloria,
    el in immor-
    G
    lalitate,
    el
    incorruptione
    erimus similes
    ei,
    quoniam
    videbimuseumsicuti est
    (Uoan. ni)
    : vel certe adhoc
    prxdcslinavit
    eos conformes fieri
    imginis
    Filii
    sui,
    ut sicut Christus
    peccatum
    non
    fecit,
    necinvenlusest
    dolusin ore
    ejus (I
    Petr.
    xxn),
    ita et illi
    qui
    fratres
    voirait existera Domini J esu
    Chrisli, non habeant
    volunlalem
    peccandi.
    Ut sil
    ipseprimogenilus
    in mul-
    tis
    fratribus.
    Omnis
    unigenitus potesl
    dici
    primoge-
    nilus,
    non tamen omnis
    primogenilus
    dici
    potest
    unigenitus. Quicunque
    enim
    primusaperitvulvam
    ma-
    tris
    nascendo,
    nec habet aliosfratres
    sequaces,
    et
    primogenitus est,
    et
    unigenitus
    :
    qui
    vero
    primus
    egreditur
    abutero niaterno et habet
    postmodum
    fra-
    tres
    sequenles,
    solummodo
    primogenilus
    est. Filius
    autem
    Dei, Redemptor
    videlicet humani
    generis,
    si
    "
    digna
    consideratione
    perpendimus,
    tara secundum
    divinitatem, quam
    secundum
    humanitalem,
    et uni-
    genilus prxdicandus
    est el
    primogenilus. Unigenitus
    quidem
    est secundumdivinitatem
    , quia
    in natura
    divinilalis nonhabel alios fratres
    ; primogenitus
    vero
    est, quia
    ante omnemcreaturam nonfaclus,
    sed
    ge-
    nitus
    esl,
    sicut
    per
    Salomonemdicit :
    Egosapienlia
    ex ore Altissimi
    prodivi, primogenita
    ante omnem
    creaturam
    (Eccl. xxiv).
    Secundumhumanitalem au-
    lem
    unigenitus quidempolest
    dici beaix
    Marix,
    et
    primogenitus
    in multis
    fralribusadoptivis, quiaipse
    primus
    surrexit a
    mortuis, priraus
    ascendit adcoelos.
    Isti sunt
    fratres,
    de
    quibus ipse
    dixil ad Mariant:
    Vadead
    fratres
    meos,
    et dieeis
    (J oan. xx).
    Fralres
    437 EXPOSITIOIN EPP. S.
    PAULI.

    IN EPIST. ADROM. 438
    enimillius dicuniur omtesfidlesin
    boc, quia
    homo
    J
    fieri
    dignalus
    est. Sedis
    qui
    frater nosler est secun-
    dum
    carnem, ipse
    DominusDeus nosler est secun-
    dumdivinitatem.
    Quos
    autem
    proedeslinavit,
    sive
    prxfinivit
    secum
    regnaturos
    inxterna
    beatitudine,
    liosetvocavit
    per
    se et
    per apostolos
    suos. Vocat
    quoque
    modo
    usque
    ad finem
    judicii,
    et
    quos
    vocavit
    per gratiam
    suam
    ut
    permanerenl
    in
    gloria secum,
    hos et
    justificavit
    per passionemsuam,
    per baptismum
    et fidemexor-
    natam bonis
    operibus,
    et
    justificabil usque
    ad finem
    sxculi.
    Quos
    aulem
    justificavit,
    illosel
    glorificavit.
    Prxierito
    tempore
    utitur.
    Apostolus
    in hoc loco
    pro
    fuluro,
    in hoc
    quod
    dicit
    glorificavit,
    morerasacrs
    Scripturx tenens, qux
    sic solet narrare ratura
    quasi prxterita.
    Illosenim
    quos vocavit,
    et
    juslifi-
    1
    mil in
    prxsenli sxculo,
    hos
    glorificavit
    in die
    judi-
    rii : sicut idem
    Apostolus
    aliasdicit : CumChristus
    apparuerit,
    tuneetvos
    apparebilis
    cumillo in
    gloria
    (Colos.
    m).
    Quid
    ergo
    dicemusad hoec? subaudis
    qux
    modo
    diximus de
    vocatione, justificalione,
    et
    glorifiea-
    lione,
    idest
    quamgratiarum
    aclionetn reddemus
    illi,
    qui gratis
    uuliisque
    meritis
    prxcedentibus antequara
    essemus
    nos, prxdestinavit
    regnaturos secum,
    ae
    postea
    vocavit et
    justificavit,
    ad ullimum etiam el
    glorificabit. Taieest et illudPsalmistx :
    Quid
    retri-
    buamDomino
    pro
    omnibus
    quoe
    retribuil mihi
    (Psal.
    cxv)-*
    Polest et
    intelligi
    :
    Quid
    prxdestinationi
    Dei
    conlradicere
    possumus,
    si omnesnon
    prxdestinamur
    adhuc ut
    regnemus
    cum illo? Si Deus
    pro nobis,
    (
    suhamtis
    est,
    vel
    pugilat qui prjiesliiit, justificat
    et
    glorificat,
    quis,
    contra
    nos valet
    pugnare?
    Nul-
    lus :
    nequediabolus, neque Nero,
    sive
    quilibet per-
    scuter.
    Qui
    etiam
    proprio
    Filio suonon
    pepercit,
    id est a
    morte non
    servavit,
    sed
    pro
    nobisomnibus
    prxdesti-
    natis advilamxternam tradidit illum. Et
    ipse
    Pater
    tradidit
    Fiiium, quia
    tradi
    permisil, multisque
    mo-
    dis est
    ipse
    Filius traditus. Hoc verbum
    quod
    est
    parcere aliquando significat dimittere,
    ul illud in
    Virgilio
    : Parce
    metu,
    Cytherea,
    id est dimitte me-
    um
    ; aliquando
    significat servare,
    sicut
    hic, qui pro-
    fio
    Filio suonon
    pepercit
    : unde
    apesparex
    vocan-
    tr,
    idest
    servalrices, quia
    servant suamella.
    Quo-
    nido noneliamcumillo omnia nobisdonavit? Hoc
    ifaximead
    apostolosrefertur, quibus
    ait Veritas :
    CumsederitFilius hominisin
    sede
    majeslatissuoe,
    se-
    ebitisetvos
    super
    duodecimsedes
    (Matth.xix)
    :
    potest
    ferri et adomnes
    prxdeslinatos, qui
    in
    capite
    suo
    C<-istoomnia
    possident, qux ipse possidet.
    Cum
    el1aomniscreatura
    longeincomparabiliter
    distet a
    F"'Dei, per quemfacta
    sunt omnia
    (J oan. i),
    si
    Dev.paterintantumnos
    dilexit,
    ut
    pro
    nobistra-
    der^llurn, utiquepoierit
    innobisista
    implere.
    QuiccusabitadversuselectosDei?idesl :
    quissumet
    accusvonemadversuselectos Dei?Diabolusaccust
    eleeiosgl,
    sicutaccusavit beatum
    J ob,
    sedmeritum
    auxil, n,
    minuit, quia
    vir
    juslus, ejus
    adversa
    patien-
    A
    ter sustinuit. Nolandumaulem
    quia
    hxc sententia se-
    cundumbeatum
    Auguslinumper iiilerrogaiionera
    et
    pencontalioneinlegi
    dbet;
    et sicut
    ipse dicit, per-
    contationi multa
    possunt responderi, interrogation
    autem aut affirmative dbet
    responderi
    etiam aut
    ngative;
    non
    pronuntiabilur ergo
    ita ut
    post per
    contentionem
    qua dicimus, 471115
    accusabit adversus
    electosDei? illud
    quodsequitur,
    Deus
    qui justificat,
    enuntietur sono
    interrogantis,ut
    tacite
    respondealur,
    Non. Simililer illud
    quodsequitur, quis
    esl
    qui
    con-
    demnet?
    percontando legendumest,
    ut subinferalur
    interrogando
    ChristusJ sus
    qui
    morluus
    est,
    imo
    qui
    et
    resurrexit,
    et
    subintelligalu'r tacite,
    non. Et est
    sensus :
    NunquidChrislus, qui
    mortuusesl
    pro
    nobis
    et
    resurrexit,
    111nobis vitam
    donaret,
    condemnabit
    B nos? Non
    utique,
    sedsalvabit. Hocvero
    quodsequi-
    tur,
    quis
    estad dexleram
    Patris, qui
    etiam
    interpellt
    pro
    nobis,
    non
    jam interrogando,
    sed
    potius
    aflir-
    mando
    pronuntiandum
    est.
    Quis
    est ad dexleram
    Dei,
    id esl in
    pleniludine
    et
    magniludine palernx
    ma-
    jeslatis, qui
    eliam
    interpelltpro
    nobisDeumPalrem
    non
    voce,
    sed
    miseralione, dum
    quolidie
    hominem
    quemassumpsit,
    et
    gravissimumgenus
    mortis
    quod
    pro
    nobis
    sustinuit,
    vultui
    palerno offert,
    ut nostri
    misereatur.
    Quisergo
    nos
    separabil
    a charilateChrisli? Ad su-
    periora pertinet,
    ubi ait : J Vonsunl
    condignoepassio-
    nes
    hujus temporis
    ad
    fuiuram gloriam, quia
    omne
    quod
    in
    prxsenli est, comparatione
    futurx
    glorix
    momenlaneumest :
    ideoquealloquitur
    Romanos ne
    C deficerent intribulationibus : Videte
    Petrum,
    consi-
    derale Paulum
    ;
    ante
    poluil
    Nero illos occidere
    quam
    a charitate Christi
    sejraigere; Stephanus lapi-
    dibusohruius,
    Louretiliits
    iistuialus, non
    potueruU
    a
    Chrislo
    separari

    quoniam
    ita erant menteDeoco-
    pulati,
    ut insensibiles essent ad
    omnia
    loleranda
    tormenta.
    Nunquid
    nos
    separabit
    tribulatio,
    an an-,
    gustia? Angustia
    dieitur omnis
    ncessitas,
    omnis-
    que indigentia
    :
    persecutio
    autemest vis mali. Nam
    persequi
    est
    aperte
    viminferre. Periculum?Pericu-
    luminmullis rbus et ininsidiis
    accipilur.
    Gladius?
    Gladiusvero
    potest significare quxlibet gnera sup-
    pliciorum.
    Fams el nuditas? Non
    poterant
    eos se-
    parare, quia
    habebant
    panem
    verum
    Christum, qui
    eos
    spiritaliter pascebat
    et
    vestiebat,
    sicut alibi
    Apo-
    "
    slolus ait :
    Quotquot
    inChristo
    baptizali estis,
    Chri-
    stuminduistis
    (Gai. ni).
    Quia propter
    te
    morlificamur
    totadie. Vox
    marty-
    rumadChristum. Totadie
    iicit,
    idest omni
    lempore
    quandiu
    viviraus:
    quia qui perseveraverit usque
    in
    finem,
    coronabitur
    (Matth. x).
    Nonenimsufficituno
    1. die
    pro
    Christo tribulationent
    pati,
    sedomni
    lempore,
    i si necessefuerit. Mstimati sumussicutovesoccisionis
    qux
    occiduntur sine reluctatione. Sicut oves non
    reluctantur cumadmortem
    ducuntur,
    itael nosnon
    reluctemur,
    duraoccisioni
    paramur.
    Sedin his omnibus tribulationibus
    tormentisque
    1
    posili superamus
    et vinciraus
    propter
    eum
    qui
    dilexit
    nos,
    idest
    propter
    Christum
    qui
    nosdilexit
    usque
    ad
    439 HAYMONISHALBERSTAT.EP1SC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 440
    mortem, quiapro
    nobisest
    morluus,
    et
    qui
    nobis
    dixit : Nolitelimereeos
    qui
    occidunt
    corpus,
    animam
    aulemnon
    possunt
    occidere
    (Matth. x).
    Certus enimsum
    quia neque
    mors,
    qux injungilur
    corpori, poterit
    nos
    separare
    a charitate Chrisli.
    Nondixit
    opinor,
    sedcertus sunt
    ;
    neque
    vita,
    sub-
    audis
    prxsens qux
    in
    longinquumabnegationibus
    Christi
    promiititur,
    etesl sensus: Si minatus fuerit
    mihi Neromortemomnibus
    crudeliorem,
    aut vitam
    in
    prxsenli
    sxculo omnibus
    feliciorem,
    non
    poterit
    me
    separare
    afideChristi sed
    neque
    alios
    coaposto-
    losmeos
    ; nequeangeli,
    subaudis
    maligni, qui
    trans-
    figurant
    se in
    angelos lucis;
    vel secundumillud:
    Si
    anglus
    decoelo
    evangelizel
    vobis
    proeterquod
    nos
    evangelizamus,
    anaihemasit
    (Gai. i).
    Et est sensus :
    Etsi
    anglus
    de coelovelletme
    separare
    acharitate
    Christi, quod
    fieri non
    potest,
    non
    posset
    me
    sepa-
    rare.
    Nequeprincipatus,
    idest contrarix
    potestales
    dxmonum,
    qux
    aliis
    principantur,
    de
    quibus ipse
    dicit in
    Epistola
    ad
    Ephesios(cap. vi)
    : Non est no-
    biscolluclatioadversuscarnemet
    sanguinem,
    sedad-
    versus
    principes
    et
    potestales,
    adversusmundi redo-
    res tenebrarumharum.
    Nequevirlutes,
    contrarix dx-
    monum, qux
    sub
    ipsis principibus
    consistant. Ne-
    queinslanlia,
    idest
    prxsentia
    bona
    qux promittun-
    tur
    credentibus,
    vel mala
    quoe
    minanlur.
    Nequefu-
    lura,
    subaudis bona vel malaistius sxculi.
    Neque
    eortitudo,
    idesl diabolus
    princeps
    dxmonumde
    quo
    dicilur : Cumforlis armalus custodil atrium suum
    {Luc. xi). Nequeallitudo,
    id est
    aslrologia. Neque
    profundum,
    id esl
    necromantia, qux
    inferiora in-
    ferni
    scrutatur, per qux
    duo mulli avertebantur a
    fide.Et est sensus : Etiamsi omnes
    aslrologi
    et ma-
    thematici,
    hoc est astrorum
    conspectores, qui
    sefa-
    lentur rationem siderura
    penetrare
    et
    cursus,
    vene-
    rint contra
    nos;
    vel etiamilli
    qui pernecromantiam,
    idest mortuorum
    resiiscilaiionent,
    animas ab infe-
    ris
    revocant,
    sicut mulier illa
    pythonissa
    revocavit
    animam
    Samuelis, nequaquam poterunt
    nos
    sepa-
    rare acharitate Christi
    ;
    neque
    creatura
    alia,
    idest
    si
    aliqua
    creatura est
    sursum,
    aut
    deorsum, prxter
    istasquas dixi,
    nec
    ipsapoterit
    nos
    separarem
    aliam
    parlera.
    Vel secundum
    Gregorium,
    alia creatura in-
    telligitur
    hic homo
    qui
    se
    potest
    acharitate Dei se-
    parare
    maie vivendo. Et esl sensus

    Neque
    alia
    crealura
    quant
    nos
    ipsi poterit
    nos
    separare
    achari-
    late
    Dei, quoe
    est inChrisloJ esu
    ;
    nos tum
    possumus
    nos
    separare
    abea maievivendo. Menlesenimsan-
    clorum itasunt
    Deo, qui
    summus
    spiritus esl, per
    charitalem
    conjunclx,
    ut inter illasel Deum nulla
    crealura sit mdia:
    quiaquiadbxret
    Deounus
    spi-
    ritus est.
    CAPUT IX.
    Veritatemdico in Christo
    J esu,
    id esl
    per
    Chri-
    slum,
    nonmentior. Necessilale
    cogenlesxpe jura-
    bat
    Aposlolus,
    non
    agens
    contra Domini
    prxceptum,
    et
    quia
    dicturus erat rem
    per.e incredibilem,
    ideo
    iurav't
    necessitatecogente.
    Naminter Romanos
    qui
    A crediderant erant J udxi
    credentes, quibus
    istascrr
    'bebat : et
    quia
    erant
    qui
    dicerent Paulumnondili-
    geregenlemsuam,
    eo
    quod evangelizaret gentibus,
    juramento obligat
    asserens se
    diligere
    el
    amaregen-
    tem
    suam,
    unde et
    subjungit
    : Testimonium
    perki-
    bentemihi conscienliameain
    Spirilusancto,quoniam
    trislitia estmihi
    magna,
    etconlinuusdolor cordi meo.
    Nondicit modicaet
    parva
    tristitia mihi
    est,
    auttem-
    poraneus
    dolor subito
    accidens, subitoquerecedens,
    sedtestatur
    magnam
    tristiliamet assiduuradolorem
    sibi inesse
    pro
    fratribus
    suis, qui
    FiiiumDeiadsemis-
    sura,
    nonsolumnoluerunt
    suscipere,
    sed
    insuper
    de-
    clamaverunt eum
    dignummorte,
    dicentes ad Pila-
    tum:
    Crucifige, crucifige
    eum
    (Luc. xxix),
    reus est
    mortis.
    Quod
    dicitin
    Spiritusancto,
    vel
    per Spiritum
    B
    sanctum, jurt
    sicut
    per Christum,
    id est
    Spiritum
    sanctum
    qui
    erat inmente
    illius,
    testeraadhibet con-
    scientix
    sux, ipsa
    conscienliatestimoniumsibi
    per-
    hibente, quod
    nimium doleret de
    perditione
    fratrura
    suorum.
    Optabamenim,pro
    eo
    quodopto,e/o
    anaihemaesse
    a Christo
    pro fratribus meis, qui
    sunl
    cognati
    mei se-
    cundum
    carnem,
    qui
    sunt
    J sraeliloe,
    idest de
    progenie
    Isral. Unde venit tara subi a mutalio in animo
    Apostoli
    ut
    optaret
    anaihemaessea
    Christo, quod
    in
    plerisquelocispro separationeponitur,
    cum
    paulo
    superius
    dixerit nullo modo se
    posse
    a charitate
    Christi
    separari?
    Considerandumest
    quia
    anathema
    varias habet
    significationes
    :
    ponitur
    enim
    prosepa-
    ratione,
    sicut in ediclo J ustiniani
    imperatoris
    dici-
    C
    tur,
    et ubi ait idem
    Aposlolus
    : Si
    anglus
    de coelo
    evangelizel
    vobis
    proeterquamquod
    nos
    evangelizamus
    vobis,
    anaihemasit
    (Gai. i),
    idest aDeo
    separatus.
    Ponitur et
    pro maledictione,
    ut in Canonibushabe-
    tur
    sxpissime
    : Si
    quis
    hocvelillud
    fecerit,
    anathema
    sit,
    idesl raaledicius. Ponitur
    pro
    occisione
    corpo-
    rali,
    ut
    hic,
    quod
    taieest ac diceret :
    Oplabamego
    interfici a Christo
    corpore,
    et hocest
    quod
    dicit se-
    cundumcarnem. Poterat
    aliquis
    dicere : O bate
    Apostole, quareoptabas
    inierfici secundumcarnem?
    Adhoc
    subintulitipse":Utfratresmei,qui
    sunl
    cognati
    mei secundum
    carnem,
    salvi
    firent,
    et viverent
    menteDeo. Dicendo
    vero, qui
    sunt
    cognati
    mei se-
    cundum
    carnem,
    ostendit nonesseillos sibi
    cogna-
    tos
    integritate
    fidei,
    et devotionementis. Imitatuses
    "
    autem
    Apostolus
    in hoc loco charitatem et factun.
    Moysi legislaloris
    : cui cumdixisset Dominus: De-
    scende, peccavitpopulustuus,
    et dimittemeutdeleam
    eos,
    et
    faciam
    te in
    gentemmagnam(Exod. xxxn),
    ait,
    nimia charitate ductus: Aut dimitteeis han
    noxam,
    aut delemedelibro tuo
    (Ibid.).
    Vidensqi
    Dominus
    ejus
    charitatem
    ergapopulum,
    ait : iV
    delebotedelibro
    meo,
    seddimisi
    juxta
    verbumlu*
    (Num. xiv).
    Ita et
    Apostolus
    volens
    magis
    Chi^
    placere,
    hoc
    loquebatur
    charitate
    cogenle
    de o1
    sione
    corporis
    sui,
    cumnullo modo
    optaret
    mtis
    affectu
    separari
    aChrislo.
    Quorumadopiioet
    filiorum,
    idest eleclioirm
    clectiofiliorum
    esl, quia
    ex
    ipsis adoptali
    sofi,"f
    441 EXPOSITIOIN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. AD ROM. 442
    et
    ipsepopulus
    vocabatur Filius Dei. Unde dicilur
    adPharaonem : Filius meus
    primogenilus
    Isral
    '
    (Exod. iv),
    et
    per
    Isaiam: Filios
    genui
    el exaltavi
    (Isa. i), gloria
    erat
    illis, quod
    de omnibus
    genlibus
    in
    peculiarem
    Dei
    plebem
    sunt electi. Illiseliam est
    TestamentumVtus datum: vel
    (sicut quidam
    co-
    dic'es
    habent) Teslamenta,
    Vtusscilicet et
    Novum,
    si voluerinl
    credere, TestamentumenimNovumda-
    tum est
    illis,
    ut aservitute
    legis
    transirent ad liber-
    tatem
    gralix
    Chrisli. Et
    legislatio,
    idesl datio ad
    eos
    pertinet, quia
    lex
    per Moysen
    eis data est. Et
    obsequium,
    cultusvidelicetdivinx
    religionis, qui
    est
    illis traditus. Promissa
    quoque
    Christo et deredem-
    plione ipsorum
    : et vita xterna illis data
    sunt,
    ut
    quidquid promissum
    est
    patribus, compleretur
    in
    filiis.
    Quorumpatres,
    subaudis fuerunt
    Abraham,
    lsaac
    et
    J acob,
    ex
    quibuspatribus,
    vel J udxis est Christus
    natus secundum
    carnem,
    non secundum
    divinitatem,
    qui
    est
    super
    omniaDeus benedictusin soecula. Chri-
    stus,
    Deusel homoest : et secundum
    quod
    homo
    est,
    ex
    ipsis
    carnem
    assumpsil

    et inter omniafuit : se-
    cundum
    quod
    Deus
    est,
    a Deo Ptre antesxcula
    ge-
    nitus,
    est
    supra
    omnia
    potentia
    Divinitatis. Noian-
    dum
    autem, quia
    cumesset locutus de
    abjectione
    parentum suorum,
    non
    murmurando, neque repre-
    hendendo
    judicium
    Dei lalia
    prosecutus
    est,
    sed
    po-
    tius benedixit
    illum, pro
    certo sciens
    justo judicio
    cnncta abillomoderari ac
    disponi,
    unde et subdil :
    Non autem
    quod
    ezciderit verbum Dei
    ;
    et est
    sensus :
    Quamvis
    mullitudo J udxorum
    paren-
    tum meoruminfidelitatis errore
    remansisset,
    no-
    lens in Christum
    credere,
    non amenideodico
    quod
    evanuerit,
    aut annullatasit
    promissio Dei,
    qux
    fa-
    cta est ad
    Abraham, quod
    insemine
    ejus
    benedicen-
    tur omnes
    gnies (Gen. xn), quoniam
    in illis est
    adimpleta qui crediderunt,
    tam ex J udxis
    qui
    ex
    genlibus,
    et
    qui
    adhuccredituri sunt. Nonenimom-
    nes
    qui
    ex Isral sunt hi sunt
    Israelitoe,
    J acob et
    Isral nomina unius hominis fuerunt. Non aulem
    omnes
    qui
    ex
    stirpe
    illius
    descenderunt,
    omnes viri
    Israeliix
    sunt,
    id est videntesDeum
    mente,
    quia
    mente et fideDeumnon cernunt.
    Itaque
    Isral in
    spiritalera
    et carnalem dividitur. J udxi
    credentes,
    filii sunt Isral et Abrahx secundum
    carnem,
    et se-
    cundumfidemnon credentes vero : etsi sunt carne
    filii
    Isral,
    sednontamen
    Spirilu.
    Gentiles
    aulem,
    licet carne nonsint filii
    Isral,
    tamen fideet mente
    sunt filii Isral et
    Abrahx, quia
    Deummente con-
    tera
    pi
    antur
    Nequequi
    semensunt Aoranoeomnes
    filii,
    sedde
    sololsaac diclumest : In lsaac vocabilurtibi semen.
    Ismael
    quidem
    exsemineAbrahx
    fuit,
    et tamennon
    coinpuiatur ejus
    filius esse. Et sicut non omnesfi-.
    lii Abrahxsecundum
    carnem, ejus
    dicuntur
    filii,
    sed
    semen
    ejus
    inlsaac stabilitur
    : ilamodo nonomnes
    qui
    ex
    ejus slirpeper
    lsaac descenderunt,
    ejus
    filii
    reputanlur,
    sed
    qui
    habent fidem
    ejus,
    et credunt
    iu Christum,
    de
    quo prxdiclunt
    est : In semine
    A
    tuo benedicentur omnes
    gentes,
    id est non
    qui
    filii carnis,
    hi
    filii Dei,
    sed
    qui filii
    sunt
    pro-
    missionis,
    oestimantur insemine.Licet J udxi in in-
    fidelitaie
    permanentes,
    filii sunt Abrahx
    per
    natu-
    ram
    carnis, quia
    de
    prosapia
    illius
    descenderunt,
    ta-
    men nonsunt ideofilii
    Dei, quoniamdgnres
    sunt
    a fideet
    operibus Abrahx, neque perlinel
    ad eos
    aliquid
    exdonobenediclionis
    spiritalis, qux
    factaest
    ad Abrahamde Christoet raultiludine credentium.
    Gentilesvero
    qui
    sunt filii
    promissions, repulanlnr
    in semine
    Abrahx,
    idest in
    Chrislo, quoniam
    fidem
    el
    opra
    Abrahx imitantur. Promissions aulem fi-
    lii
    appellanlur gentiles, propter promissionem
    scili-
    cet
    qux
    factaest deeisad
    Abraham,
    cui dicilur : 7n
    seminetuo benedicenturomnes
    gentes.
    In
    figuraigi-
    B
    tur
    gentilis populi prxcessit
    lsaac.
    Quapropler
    licet
    noncredantomnes
    J udxi,
    tamenverumest
    quodpro-
    missumestAbrahx: in lsaac vocabilurtibi
    semen,
    id
    est in his
    qui
    tibi
    promittuntur
    filii futuri : sicut
    promissum
    est lsaac :
    ponitqueexemplum.
    Promissionis, inquit,
    verbumhoc est. Secundum
    tempus
    hocveniam:
    per angelum
    scilicet veniam,
    id
    est
    apparebo.
    Et erit Saroe
    filius. Igitur
    sicut lsaac
    per promissionem qua
    dicilur : in lsaac vocabilur
    tibi
    semen,
    sic
    gentilis populus
    sectando fidemet ve-
    stigia
    Abrahx, per promissionemqux
    facta est ad
    illum,
    benediclionis
    gratiam consequi
    meretur.
    Nonsolumautem
    illi,
    sedet Rebeccaex uno con-
    cubitu habens lsaac
    patris
    nostri. Ordoverborum
    est
    pariterque
    sensuum: Non solum illi duo filii
    C
    Abrahx lsaac et Ismael
    figurant
    tenuerunt duorum
    populorum,
    fideliumet
    infidelium,
    verumetiam Re-
    becca
    lypum
    credentium et
    reproborum gessit
    in
    duobus filiis
    sitis,
    J acob
    etEsan,.habens
    illosexuno
    concubilu
    patris
    nostri lsaac. Necvacat
    quod
    ait :
    Ex uno concubilu. Neforte enim dicere
    posset
    J a-
    cob:
    Quando
    me
    genuit pater meus,
    boni animi et
    bonx voluntatis
    erat, quando
    vero fralrem meum
    Esau
    genuit,
    malx voluntatis
    erat, ideoque
    bonitas
    ejus per
    semenillius diffusaest in
    me,
    malitia ail-
    lent in fralrem meum. Aut
    etiam,
    ne
    aliquis
    homi-
    num ita dicere
    posset,
    ait
    Apostolus,
    ex uno con-
    cubitu
    genitos
    esseillosduos : ostendens exvocan-
    tis dono unum
    dilectam,
    alterura ex
    justo judicio
    odiohabitant. Namomnes abAdx descendenles
    pro-
    "
    sapia
    filii nascuntur
    peccati, ideoque
    damnatione
    digni.
    Si
    qui
    vero
    liberantur,
    bonitas et
    gratia
    Dei
    est,
    et noneorumretributio raerilorum.
    Cumnali nondum
    fuissent,
    illi duoJ acobel Esau,
    aut
    aliquid egissent
    boniaut
    mali,
    ul secundumele-
    ctionem
    operum
    illorum
    propositum
    seu
    prxordina-
    tio Dei maneret non ex
    operibus
    illorum
    qux
    nulla
    erant,
    sedexvacantediclumest
    ei,
    quia major
    ser-
    vietminori. Ex vocante
    dicil,
    idest ex dono
    omnipo-
    tentis Dei
    qui
    illos
    vocavit,
    dictant est
    Rebeccx,
    quod
    Esau
    major
    natu servitutis
    obsequium
    minori
    esset redditurus
    (Gen. xxv),
    hoc est J acob. Et ila
    evenii. Nam sicut in libris
    Regum llegitur
    :
    lemporibus
    Davidet Salomonis
    aliorumque regum
    443
    HAYMONISHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 444
    servivit lsraeli
    usque
    adillud
    lempus, quando (sicut
    j
    in eodemvolumine
    legitur) prxparavil
    se Edomne
    esset sub
    J uda, quodutiqueprxdictura
    ei fuerat ab
    lsaac
    paire
    suo.
    Veniet,inquit, tempus
    cumexculies
    jugum
    illius decervicetua
    (Gen. xxvn). Quis
    homi-
    num
    potest
    enarrare
    quare
    Deus
    omnipotens elege-
    iit J acob
    anlequamnasceretur,
    et
    reprobaverit
    Esau
    cumnecillenecistebonum
    aliquid
    vel malum
    poterat
    implere,
    nisi
    quia
    in
    islo,
    idest in
    J acob,
    gratiam
    suamet misericordiam
    exhibuit,
    et in Esau
    juslum
    judicium
    suum
    implevit.
    NamcumRebecca
    jam
    ha-
    beret
    conceptuin
    in
    utero,
    et iret ut Dorainumcon-
    suleret,
    aul
    per
    MelchisedechsacerdolemDei
    summi,
    aut
    per
    alium
    quemlibet, per quem
    Deustune
    tempo-
    ris
    responsa
    dabat,
    diclumst ci ex vocanteDeo:
    Duo
    filii
    inutero tuo sunt et duo
    populi, majorque
    1
    servietminori
    ; ergo
    sicut nonfuit
    propositum
    Deo:
    el
    prxdestinalio
    secundum eleclionem boni meriti
    J acob,
    ila et elcclio
    gentium
    non fuit secundum
    eleclionem
    meritorum,
    sed secundum
    gratiam
    et
    prxdestinalionem
    Dei.
    Quapropter quare
    J acobsine
    operibus
    boniselectus
    sit,
    Esauvero abs malis
    ope-
    ribus odio
    habitas,
    soli Decnolum est
    qui
    omnia
    novit
    antequam
    fiant :
    cujus judicia semper jusla
    sunt
    Sicul
    scriptum
    est in Malachia
    propheta
    : J acob
    dilexi,
    Esauodiohabui. Cumdicit
    Scriptura
    : Nihil
    odisti eorum
    qux
    fecisti : et
    quia
    vidil Deuscuncta
    qux fecil,
    el erani valde
    bona, quxstio
    orilur
    quare
    dicitui odiohabere Esau.
    Qux
    ita
    solvitur, quia
    non
    odit naturam
    quam
    fecit : sed
    peccatum
    et vitium
    quod
    non
    fecil,
    J acobautemdilexit sua raisericor-
    dia
    gratuita.
    Esauodiohabuit
    justo judicio
    : et cum
    ambo
    originali peccato
    maculati
    essent, quod
    unum
    dilexit :
    ejus
    misericordia
    fuit,
    quod
    vero
    reproba-
    vil
    alterum,
    juslum judiciumejus
    exstilit.
    Quid
    ergo
    dicemus?
    Nunquidiniquilasapud
    Deum?
    Subaudis
    quia
    J acob
    per
    misericordiam suam di-
    lexit,
    et Esau
    justo
    suo
    judicio reprobavit,
    et
    qui
    unum
    diligit,
    alterum odit. Absitut
    ipseiniquus
    di-
    catur.
    Moysi
    enimdicit: Misereborcui
    misereor,
    el mise-
    ricordiam
    proeslabo,
    cui miserebor. Orflo iste est :
    Cujusmisereor,
    vocandoeumad fuientmeammise-
    rebor,
    fidemmeamilli dandout credatin
    me,
    et cu-
    jus
    fuero
    misertus,
    ut credat inme
    misericordiam
    prxstabo illi, injuste vivat,
    el misericors
    sit, perse-
    verelque
    inbonis
    operibus pro quibusprxmium
    ac-
    cipiat.
    Igilur
    non
    volenlis, subaudis est
    voluntas,
    neque
    currentis
    cursus,
    sed miserenlisest Dei
    misericordia
    ut dcl homini bonum
    velle,facere,
    perseverare.
    Non
    suicit solabonavoluntas
    hominis,
    nisi eliara
    per-
    veniat cummisericordia Dei ad
    hoc,
    ut det illi bo-
    num
    velle,
    el bonum
    idipsumperficere, juxta quod
    Psalmista dicil : Misericordia
    ejus proevenietme,
    et
    misericordia
    ejus subsequetur
    me
    (Psal. LXIH).
    Sed
    hic fortasse
    quxrit aliquis
    : Ut
    quid
    remunerantur
    electi,
    vel
    quidprxraii merentur,
    si et
    voluntas
    bona,
    A
    et
    perfeclio operis
    aDeoeis datur ? Cui
    responden-
    dumesl idcirco electos
    dignos
    esse
    remuneratione,
    quia
    statim ut sentirait sea Dei
    gratia prxveniri,
    lotis nisibus laborant voluntali illiusobsecundando
    obedire.
    Dicitenim
    Scriptura
    Pharaoni. Non
    Scripluraper
    se
    loquitur,
    sed alius
    per eam,
    sicut hic
    loquitur
    Deus :
    Quia
    in hoc
    ipsum
    excitavit
    le,
    idest duri-
    tiara cordis tui
    propler
    hoc aliis
    nianifestavi,
    ul
    osiendamin te virtutem
    meam,
    sive
    potentiara
    ,
    ut
    annuntietur nomen
    meum,
    id est divinilalis
    mex,
    in universaterra. Ita modosit. In universa enim
    terra
    ,
    el
    per quadrifidum
    orbem annuntiatur no-
    men divinilalis
    ejus
    ,
    quia pne ubique
    liber Exo-
    dus rccilalur :
    Antequam
    excilaretur Pharao d-
    fi cem
    plagis
    a Deo
    quasi
    dorraiebat
    ,
    et excitalus
    cujus
    malitix essel cor
    ejus
    hominibus
    ignoranti-
    bus manifestatiim
    est,
    undedicit Dominus: Excilavi
    te
    pulsando
    decem
    plagis,
    id est nianifestavi raali-
    tiamcordis
    tui, qux
    menon
    latebat;
    undeexcilatus
    ait : Deum
    ignoro,
    el Isral nondimiltam
    (Exod. v).
    Et
    quiapro
    sua malitia
    ignorabat Deum,
    induravit
    Deus cor illius
    (Exod. xiv) ,
    idest non
    emollivit,
    merilis
    ejus
    boc
    exigentibus.
    Sed
    quxrit aliquis
    quare perdiderit
    Deusaul Pharanem cura exercitu
    suo,
    aul
    Sodomitas,
    aul eos
    qui
    in diluvio
    perie-
    runt? Cui
    respondendura est, quia
    eorum malitia
    jam
    erat consummata excedens modum
    peccandi
    :
    et ideo
    justo
    Dei
    judicio
    erat
    punienda.
    Sic unus-
    quisquepeccalor
    divinitas
    punilur
    modo,
    fine
    pecca-
    "
    lorum
    complta;
    de
    quo
    ait Dominus adAbraham :
    Nonsunt
    compltapeccata
    Amorrhxorum
    (Gen.xv),
    el ad J udxos :
    Impit
    mensuram
    palrum
    vestrorum
    (Matth. xxii).
    Verum
    , quia
    Deus manifestavit ma-
    liliain
    Pharaonis,
    cor illiusnon
    emolliendo,
    non in
    Deum
    reflectitur, qui
    malumnon
    operatur,
    sed
    ipsi
    Pharaoni malumsuum
    quod fecit, proprie depifta-
    tur. Verbi
    gratia,
    sicut si fuerint duo
    vasa,
    iraiim
    balsanto
    plnum,
    aliud
    stercore,
    si
    quis
    ea
    agitaverit
    vel
    ventilaverit,
    nonest auctor odoris vel
    feloris,
    sic
    Deus
    qui letigit
    suis
    plagisPharanem,
    non est au-
    ctor -malitix
    ejus.
    Ob duas causas autem
    percussus
    est Pharaon curasuo
    exercitu,
    et in mari submer-
    sus,
    videlicet ut eorum malitia
    puniretur qux
    erat
    mulliplicala,
    et Israelilicis lerror
    incuterelur, quo
    limrent
    peccare,
    ne similia
    paterentur,
    scientes
    iniquitatem
    aDeodamnari. Dicitenim: ut osiendam
    intevirlulem
    meam,
    scilicet
    per signa
    et
    supplicia,
    et ut annuntietur nomen meum in universa terra.
    Ubique
    enimDeus
    magnus prxdicatur , qui
    Phara-
    nem cura curribus el
    equitibus
    suis submersil in
    mare.
    Ergo subaudis,
    si volentisnon est voluntas : ne-
    que
    currentis
    cursus,
    sed miserentis Dei est mise-
    ricordia :
    cujus
    vult
    miseretur,
    sicut
    Israelitis,
    quos
    eripuit
    non eorum
    meritis,
    sed
    respecta
    sux
    pieta-
    tis.
    Neque
    enimIsraelitx in
    ^Egyptoaliquod
    bonum
    fecerant
    pro quo
    liberari
    meruerint,
    et
    quem
    vult
    indurat,
    idest indurari
    permittil,
    el in durilia sud
    i!5 - EXPOSITIOIN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. AD ROM. 440
    deserit,
    sicut Pharaonent et exercilum
    ejus.
    Hoc
    quod
    Deus
    misericordia sua
    plagas suspendebat
    in
    Pharaone,
    indurabat cor
    ejus.
    Dicis
    itaque
    mihi :
    Quid
    adhuc
    querilur?
    id est
    quid
    adhuc causatur humana
    fragilitas, quod
    Deus
    cujus
    vult
    miseretur,
    et
    quem
    vult indurat. Volun-
    tuti enim
    ejusquid
    resistil ?
    Quod quorumdant
    mise-
    retur,
    bonitas et
    graliaejus
    est,
    quodquosdam
    dam-
    nt,
    juslum
    suum
    judiciumostendit, quia
    omnessu-
    musfilii
    irx, antequam
    renascamur ex
    aqua
    et
    Spi-
    ritu sancto
    (J oan. ni).
    O
    homo,
    lu
    quis
    es
    qui respondeas
    Deo?Hominem
    vocat humana lantummodo
    sapientem
    et Dei
    judi-
    cium
    reprehendere
    nitentem.
    Nunquid
    dicit
    figmen-
    lum,
    idest vasex lulo fictum, ei
    qui
    se
    finxit. Quid
    me
    fecisti
    sic? idest
    quid
    mefecisti sic inhanc
    par-
    vitatem,
    vel adhoc vileministcrium?
    Annon habet
    potestatemfigulus
    luli,
    ex eadem
    massa
    facere
    aliud
    quidem
    vas in
    honorem, quo
    mi-
    nislretur cibusve!
    polusqui
    transeat inusus
    rgis;
    aliud veroincontumeliam? id
    est,
    in vile
    oflicium,
    videlicet ad
    opus coquinx ,
    ubi
    coquunlur
    carnes.
    Sic
    omnipotens
    Deus
    figulus
    humani
    generis,
    ex
    massa
    peccati
    et
    perdilionis,
    id esl ex massa hu-
    mani
    generis
    habet
    poteslatem
    aliudvas inhonorem
    facere,
    id est unumad hoc
    creare,
    ut
    ipse
    honore-
    tarin
    illo,
    et honoreteiim vocandoad fidem
    suam,
    et salvandoad vitam
    ;
    aliud vero in
    contumeliam,
    idest
    reprobos, propter ncquitiam
    suam
    justojudicio
    pcrdere.
    Ex
    corrupia
    enim massa
    ,
    omnia
    corrupta
    sunt vasa. Si aulem
    ingcnio
    artis sux
    figulusqux-
    damex illis
    excoquendo per ignem
    a vilio niassx
    purilicaverit, nunquid
    in his
    inagnificari
    non
    po-
    lest?
    Quod
    autem
    quxdaminipurificatadimillil,
    non
    redarguendus
    est
    quia
    in sua
    potestate
    subsistit.
    Suaenimest massa.
    Quod
    si Deusvolensosienderehumel netam
    facere
    polentiamsuam,
    sustinuit in multa
    patienlia
    vasa
    iroe
    apta
    in inleritum
    ; subaudis,
    tu
    quis
    es
    qui
    re-
    spondeas
    Deo? Volens Deusostendere
    irant,
    idest
    vindictamsuaminPharaonent et
    yEgyptios,
    inSodo-
    milas_et
    diluvio
    perditos,
    et notant facere
    potentiam
    suamliberando
    Hebrxos,
    sustinuit in multa
    patien-
    liavasa
    irx,
    idest
    jEgyptiosper plagas exspeclando
    ad
    poenilentiam,quas
    non
    pariter
    effudit.
    Apta
    enim
    in inleritum
    appellat ^Egyptios,
    ^jui
    se
    prxparave-
    rant
    atque aplaveranl
    xlernx
    perditioni
    maie vi-
    vendo. Adhxc
    poterat aliquis Apostoloobjicere
    :
    Ut
    quidperdidit illos,
    et salvavit J udxos ? Cui ille
    obvit
    respondendo,
    dicens :
    Ut ostenderetdivitias
    glorioesuoe,quious glorifice-
    tur,
    invasa
    misericordioe,
    idesl
    Hebrxos, quosproe-
    paravit
    in
    gloriamsuant,
    ut in eis
    glorificelur
    et
    laudetar, qui eripiens
    illosde
    yEgypto,
    inimiciseo-
    rum
    interfectis,
    mare Rubrum
    transduxil,
    et
    repro-
    niissionis terramtradidit.
    Quos
    et
    vocavit,
    idest
    quos
    vocavitad fidem
    suam,
    sicut et nos
    apostolosaliosqiie
    credentes ex eadem
    plbe:
    Vocavit
    quoque
    illosde
    .flSgyptogratia
    mise-
    A ricordix sux
    ;
    vocavitet nos de sxculo
    inaligno,
    id
    est vasa raisericordix sux. Omtes homines
    post
    prxvaricaiionem
    Adx
    peccatores nascuntur,
    et
    damnatione
    digni, atque
    secundummeritum suum
    debuerant omnes
    perire. Quod
    vero
    pauci
    salvari
    merentur, qui
    de vasis irx in vasa raisericordix
    transferuntur,
    ideo fit ut misericordia
    appareat
    aiicloris inbis
    qui
    a morte xterna
    liberanlur,
    et
    quod plures
    sunl
    qui pereunt
    remanendo in vasis
    irx, peccatispmepedientibus,
    indiciuinestmeriloom-
    nes debuisse
    perire,
    ac
    per
    hoc
    justumjudicium
    se-
    cundummerila manet ineis. Verum
    quia
    J udxi ex-
    cludebant
    gentiles
    a fide
    Christi,
    dicenteseos non
    posse salvari,
    subdit
    Apostolus
    : nonsolumex J u-
    doeis,
    vocavil ad fidem
    suam,
    sed etiamex
    gentibus.
    B Sicut inOsedicil : Vocabonon
    plebemmeam,
    id
    est
    gentes, plebem
    meam
    ,
    ut sint
    plebs
    mea: hoc
    secundumbeatum
    Hieronymum,
    secundumbeatum
    Augiistiniiin
    vero
    potest
    et de J udxis
    intelligi qui
    facti sunt non
    plebs Dei,
    quando
    recesserunt a
    Deo
    ,
    el
    respuerunt
    Christum dicentes: Nescimus
    undesit
    (J oan. x).
    Sicut habemusin
    psalmo
    : Filii
    alieni menlili sunt mihi
    (Psal. xvn). Qui postmodum
    facti sunt
    plebs Christi,
    quando
    una dieerediderunt
    iria millia
    ,
    altra die
    quinque millia,
    et
    deinceps
    mulla millia
    (Act. n),
    etnon misericordiamconsecu-
    lam,
    in iiifidelitaleinanendo
    ,
    misericordiamconse-
    culam,
    effectamfidelem.
    El erit in
    loco,
    ubi diclumest eis: Non
    plebs
    mea
    vos,
    ibi vocabuntur
    filii
    Dei vivi.Genlibus infidelitate
    C
    depressis,
    dicebatur eis aDeo
    por prophelas, quod
    nonessent
    plebs ejus
    :
    quoniam
    licet
    per
    condilio-
    nemcreatura Dei
    essent,
    non erant tamen
    plebs
    ejus por gratiam. Postquai
    aulemad fidemvn-
    rant in
    loco,
    idest in loto
    mundo,
    ubi dicebatur eis
    antequam
    inDeumerederent : Non
    plebs
    mea
    vos,
    ibi modo vocantur filii Dei
    vivi,
    non
    per
    naturam,
    sed
    per adoptionem. Quotquot
    autem,
    ait
    Evangeli-
    sta,
    crediderunl in
    eum,
    ddit eis
    potestatemfilios
    Dei
    fieri (J oan. i).
    Et bene
    dicit,
    Dei
    vivi,
    ad distin-
    ctionemmorluorum
    deorum,
    quos ipsi
    antea cole-
    bant. Potest
    intelligi
    simililer et de J udxis, uuo
    apertum
    est.
    Isaias autemclamai
    pro
    Isral,
    idest causaIsrae-
    lis,
    si
    fuerit
    numerus
    filiorumIsral, tanquam
    arena
    "
    maris,
    reliquioe
    salvoe
    fient.
    Sicut hominibus
    incogni-
    tosesl arenx maris
    numerus,
    itaet
    prx
    multitudine
    sui,
    iniiumerabilis factus est
    populus
    Israeliticus.
    Quibus
    sic
    multiplicatis,
    el oneribus
    peccatorum
    prxgravalis, reliquix
    salvx tantumfactx
    sunt,
    id
    est
    apostoli
    et exteri
    qui
    erediderunt ex eis.
    Verbumenim
    consummans,
    id est
    perficiens,
    et
    perfeclionem
    continens
    ,
    et abbreviansin
    oequitate
    :
    quia
    verbumbreviatum
    faciel
    Dominus
    super
    terram.
    Tribus modis
    inlelligitur
    verbum
    perficiens omnia,
    et abbreviatuni inveritate
    ,
    verbumbrevialum
    esl,
    de
    quo
    dicit Doniniis:
    Diliges
    DorninumDeumtuum
    exlotocorde
    tuo,
    el exlolaanima
    tua,
    et ex totamente
    tua,
    et
    proximum
    tuumsicut
    teipsum(Deut.
    vi).
    In
    447 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. Ui
    bis duobus
    mandatis,
    tola lex
    pendet etproplteix.
    t
    Vel verbum breviatum
    potest intelligi symbolum
    apostolorum
    ubi fides
    contineiur^qux
    per
    diversa
    volnmina
    prxdicatur
    ,
    seu
    quatuor
    libri
    Evangelii
    comparalione legis
    et
    prophetaram.
    Verbumbre-
    vialum
    polest
    dici et
    perfeclionem
    continens.
    Et sicut
    proedixit
    Isaias : Nisi Dominus sabaolh
    reliquisset
    nobis
    semen, apostolis scilicet, qui
    semi-
    nati sunt
    per
    universum
    orbem,
    ntissi a
    Christo,
    et
    fructum
    multiplicaverunt
    credentium
    animaruni,
    quasi
    Sodoma
    fuissemus
    el
    quasi
    Gomorrha similes
    facti
    essemus. Nisi
    aposloli qui
    exstiterunt semen
    totius messis credentium,
    seminati a Domino
    per
    universum
    orbem,
    credidissent in
    illum,
    sicut Sodo-
    uiilx et Gomorrilhx uno
    perierunt
    inlerilu et mo-
    rnento
    (Gen. xiv),
    itaomnes J udxi uno
    tempore
    in-
    fidelilalis
    peccato perditi
    fuissent.
    Aposiolorum
    enimdoctrinx multi
    poslmodum
    erediderunt ex J u-
    dxis
    qui prissent,
    nisi
    aposlolicura
    semen mansis-
    set. Aliter Ambrosius hoc semen
    intelligit
    Christum
    qui
    nisi a Paire servatus fuisset
    prissent J udxi,
    prissent apostoli qui
    relicto eo
    fugerunt, perissemus
    et nos.
    Quidergo
    dicemus?Hoc
    dicemus,
    quodgentesquoe
    nonsectabanlur
    justitiam, legis
    circumcisionemvide-
    licet,
    olium
    sabbali,
    victimas
    lgales, apprehende-
    runt
    justitiam,
    fidei
    Evangelicx;
    unde subdit :
    justi-
    tiam
    autem,
    dico
    apprehendisse gentes, quoe
    ex
    fide
    est
    ; quia
    fides Chrisli
    justificat
    credentes : dura in
    ea
    baptizanlur,
    et fructus
    justitix
    ac fidei
    operan-
    tur,
    vel
    certe, justitiam, possumus
    hic alio modoin-
    telligere Christum, qui
    factus est nobis
    justilia
    et
    redemptio
    a Deo
    Ptre,
    sicut
    Apostolus
    alias ait
    (Ephes. i), quia per
    illum
    justificat
    Deus Pater
    omnipotens
    omnes in se credenles. Hanc
    justitiam
    apprehenderunt gentes,
    nonlocoei
    appropinquando,
    sed fide
    credendo,
    quoniam
    fide acceditur ad eam
    ;
    unde et
    appellalur juslitia
    ex fide.
    Isral verosectando
    legemjustitioe,
    id
    est,
    obser-
    vantiam
    legalemper quam
    se
    juslificari posseputa-
    bat sine fide
    Christi,
    in
    legemjustitioe,
    idesl in le-
    gemEvangelii
    ubi
    justifleatur
    homo
    per
    fidemChri-
    sti,
    non
    pervenit. Legem
    autem
    justilix
    non imme-
    rilo dicimus observantiam
    designare legis Moysi,
    quia qui
    suo
    tempore
    eam custodiebant
    jusli puta-
    bantur : sicut ete contra noncuslodientes velut
    inju-
    sli damnabanlur.
    Quare
    ? Subaudis non
    pervenit
    Isral in
    legemju-
    slilix, quia
    non ex
    fide
    Christi volait
    salvari,
    sed
    quasi
    ex
    operibus legis
    :
    offenderunt
    enimin
    lapidem
    offensionis,
    id est in Chrislum nolenies in eumcre-
    dere,
    seddixerunt : Non habemus
    regem
    nisi Coesa-
    rem
    ;
    crucifige (J oan. xix)
    istum.
    Qui lapis
    bene
    appellalur, propter
    firmilalem fidei. Et sicut esl la-
    pis
    salulis et firmamenti illis
    qui
    erediderunt in
    eum,
    ila est
    lapis
    offensionishit
    qui
    eum
    respuunt.
    Sicut
    scriptum
    est inIsaia : Ecce
    pono
    inSionla-
    pidemoffensionis,
    et
    pelram
    scandali.
    Quod
    ila esl
    ac si diceret : Ecce mittam in
    populum
    J udxorum
    A Christum, qui
    idcirco
    lapis
    offensionis
    vocatur, quia
    mox ut nalus
    est,
    offenderunt in eumHerodeset
    J udxi
    ,
    necantes
    pro
    eo
    parvulos (Mallh. xtv)
    :
    deinde
    (sicul Evangeliumnarrai)
    scandalizabantur in
    eo: et multi
    discipulorum, ejus
    audientes
    verbum,
    scandalizati
    sunl,
    et
    jam
    non arabulabant Cum
    illo,
    et
    insuper
    in
    passione ejus discipuli
    relicto eo fu-
    gerunt (Matth. xxvi)
    : omnis
    qui
    crdit in
    eum,
    id
    est in
    Christum, qui
    unius essentix esl cumPtre
    et
    Spiritu sancto,
    et
    prxcepta
    illius
    custodierit,
    non
    confundelur,
    id est non etubescet in sententia
    qua
    damnabuntur
    reprobi
    et
    infidles,
    audientes ah illo:
    Ite, matedicti,
    in
    ignem
    oelernnm
    ,
    sed
    polius
    Ixla-
    bitur,
    audiens ab illo cura electis exteris :
    Venite,
    benedicli Patris
    mei,
    percipite regnumquod
    vobis
    pa-
    B
    rulumesl ab
    origine
    mundi
    (Mallh. xxv).
    Et
    quiapo-
    terat
    aliquis objicere Apostolo quare
    nonoras
    pro
    incredulis tux
    gentis,
    vel etiamne
    superbirenl gen
    tiles el
    despicerent J udxos,
    subdit
    Aposlolus

    CAPUT X.
    Fratres, qui
    mecuminChrislum
    credilis,
    voluntas
    quidem
    cordis
    mei,
    et obsecralio ad
    Deum, fit pro
    illis in
    salulem, pro
    J udxis scilicet
    incredulis,
    ul sal-
    ventur : ubi
    demonstrat, quoniam
    si ex
    operibus
    le-
    gisquis poluisset justificari,
    et
    pro
    illis mereretur
    ad fidemChristi
    pervenire,
    omnes illi vocati essent
    et
    salvali, gentiles
    aulem
    qui legem ignorabanl,
    a
    saintefuissent alieni. Salus
    ergo gratis
    a Deoda-
    tai',
    et non abhomine
    meretur,
    id est fidesChrisli
    C
    qua
    salvaraur.
    Testimoniumenim
    perhibeoillis, quod
    oemulnlionem
    quidemDei,
    idest zelumamoris
    Dei, habent,
    sicut et
    ego
    anteconversionem
    habebant,
    sed nonsecundum
    scienliamDei. Slultumesl enim
    legemper
    servum
    dalam
    venerari,
    et
    Evangeliumquod
    datumest
    per
    Dorninum
    persequi.
    Slullinn est eliamPalrem con-
    fileri,
    et Fiiium
    negare.
    lu hoc
    siquidem
    J udxi
    scientiam Dei non
    habebant, quia
    ilavolebant ad-
    bxrere
    legi per
    servum
    datx,
    ut
    gratiam respuerent
    Evangelii
    a Domino
    datam,
    et
    persequeralo Fiiium,
    Deo Palri se
    placere putarent.
    Hoc autemdicilur
    deillis
    qui ignoranlia lenebanliir,
    de
    quibus
    Veritas
    ait : Venit horaut omnis
    qui inlerficil vos, arbilretur
    se
    obsequiumproestare
    Deo
    (J oan. xvi).
    Sic et Peirus
    u
    ail : Scio
    (inquit), fratres, quiaperignoranliamfecislis
    malum hoc
    (Act. m).
    Dumenimmulti
    J udxorum
    apostolos
    Christi
    persequerentur,
    arbitrabantur se
    per
    hoc
    placere
    Deo. Al contra multi scientes
    nega-
    verunt
    Christum,
    sicut Scribx et Pharisxi,
    Ignorantes
    enimDei
    justitiam,
    non
    qua ipse ju-
    stus esl
    essentialiler,
    sed Chrislum
    cujus
    fide
    justi-
    ficamurcumbonis
    operibus,
    et
    justitiam
    suamvolen-
    tes
    statuere, legem
    scilicet,
    per quam
    se
    pulaban';
    possejuslificari
    sine
    gratia Christi, justitioe
    Dei non
    sunt
    subjecti.
    Nolentcs se subdere fidei Christi et
    Evangelio ejus.
    Etcnim
    quia legis operibus
    nemo
    perfectejuslifica!;atur,
    misit DeusFiiiumsuum
    qiw
    prxcepta justitix, qux Evangelia
    vocantur nobisIra-
    449 EXPOSITIOIN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. AD ROM.
    450
    didit,
    et in
    ipsoperfectionemjustitix
    nobis
    exhibuit,
    cujus
    fidei
    graliaperfectionemconsequi
    merereraur.
    Et
    quia
    J udxi
    justitiam
    suam
    quxsierunt statuera,
    idest
    legisjustitiam
    sibi
    putaverunt suicere,
    justi-
    lix
    Dei,
    idest Christo el fidei illius
    alque Evange-
    licx doctrinx noluerunt collasubmiltere.
    Finis enim
    Legis,
    Christus
    esl,
    ad
    justitiam
    omni
    crcdenli. Est frais
    qui pro consumplioneaccipilur,
    sicut
    tune, quando
    dicimus: Finila est
    coena,
    idest
    consumpla
    esl
    ;
    etiam
    quandoque pro
    consumma-
    tioneet
    perfectione,
    sicut tune
    quando
    dicimus:Finila
    est
    tela,
    hoc est
    perfecta
    et consummata. Secun-
    dumhune sensumdicilur Chrislus finis esse
    legis,
    non
    consumptio,
    sed
    completio
    et consummatio
    legis
    et
    Prophetarura,
    ad
    justitiam
    omni credenti.
    Comple-
    tio
    legis
    et
    prophetarum ipseest, quia
    omnia
    qux
    Lex et
    prophetx
    verbis
    etmysteriis
    de
    ipsoprxdixe-
    rant, per semetipsumcomplevit. Unde
    pendens
    in
    cruce,
    ait : Consummalumest
    (J oan. xix). Quodqui
    crdit et confiletur
    justificatur,
    si tamen
    opra
    digna
    fidefecerit. Hocaulemdistat inter officiumet
    finem."
    Quod
    ofliciumest
    ipsa
    res
    qux agilur ;
    finis
    vero, ipsumpropler quod agilur. Oflicium,
    lex et
    propheix,
    finis
    Christus, propter quem
    omnia ilia
    prxcesserunt.
    Moyses
    enimille
    scripsit, quoniamjustitiam quoe
    ex
    lege
    est
    qui fecerit
    homo
    ,
    vivetinea : subaudis
    juslitia. Vel,
    sicut
    quidam
    codiceshabent : vivet ;n
    eis,
    subaudismandatis el
    prxceptis. Legemposuit
    pro operibusLegis,
    idesl
    circumcisione,
    olio sab-
    bii, cxlerisque legalibusoperibus.
    J uslitia
    qux
    ex I
    lege esl,
    vivere homineminse
    faciebat, quia
    non
    inierficiebalur. Prxmiura
    ergo
    illius
    justitix
    nihil
    aliud erat
    quant
    vita
    prxsens qux
    nontollebalur.
    Vivet in ea
    dicit,
    idest raorlem
    prxsentem
    evadet :
    Si
    quis
    vero
    spiritualiler eaqux
    lex
    prxcipit imple-
    verit,
    licet in
    prxsenli tempore
    non
    reraunerelur,
    in futuro tamen rmunrations causa vilain xter-
    nam,
    id est
    prxsenlissimum omnipotentis
    Dei vul-
    tum
    accipiet.
    Quoe
    autemex
    fide
    est
    justilia,
    sicdicit. J ustitiam
    liic
    appellat Christum, qui per passionem
    suamet
    fideiu, juslificat
    in se credenles. Ista
    justilia
    Chri-
    slus, qui
    est VerbumDei
    Palris,
    sic dicitinDeulero-
    nomio
    per Moysen, quia ipseloquebatur per
    ora
    prophelarum.
    Nedixerisincordetuo
    quis
    ascendetin
    coelum?idestChrislum
    deducere,
    aut
    quis
    descende!
    in
    abyssum
    ? hoc est Christumex mortuisrevocare.
    Hxc verba sunt
    partira Moysi, parlim Aposloli.
    Quando
    Moyses
    ddit J udxis
    legem,
    uixit eis : Ne
    dixeris incorde
    tuo,
    idest ne
    fingas
    in mente
    tua,
    quis
    ibil in
    coelum,
    ut indemihi alerat Dei manda-
    tant ? Aut
    quis
    descende! in
    abyssum,
    ut inde mihi
    alerat illudmandatum? Nonesl necesseut hoc la-
    liter
    quxras, quia
    :
    Prope
    est
    verbum,
    id est mandatum
    legis.
    In ore
    tuoetin corde
    tuo,
    et in
    prxsenlia
    lua
    scriptum,
    vel
    eliara
    ipse
    Deusin corde luo et in ore docebit le,
    Verum
    quia Moysesprophela exslitit,
    et multa de
    A fuluro
    prxdixil,
    Paulus
    apostoras
    verba
    ejus
    adCltri"
    stuni
    relulit,
    afferensillumboc dixisse
    per Moysen,
    qui
    est
    justilia
    vera.
    Quibus
    verbis instruit
    nos,
    ne
    dicamus in corde
    nostro,
    et
    pulemus
    Christumlo-
    calem
    esse,
    ut in
    aliquo
    loco
    coniineatur,
    sed
    po-
    tiuscredamus illumsecundum divinitatis
    plenitudi-
    nem
    ubique esse,
    ac
    per
    omnia diffusumcumPaire
    et
    Spirilu sancto, juxla quod
    Deus Pater
    per
    J erc-
    miampropbetain
    dicit: Coelumet terram
    egoimpleo
    (J er. xxm). Ideoque
    enimnonconcluditur
    loco, quia
    ineo consislit omnis locus. Prxsidendo
    siquidem
    suslinetomnia,
    sustinendo
    prxsidet, implendocircum-
    dat,
    circumdando
    implet.
    Inverbis
    ergo AposloR
    sensus
    hujusmodi
    est : Ne dixeris incorde
    tuo,
    o
    quicunque
    es, quis
    ascendet in coelum?id
    est,
    non
    g
    credasChristumlocalem
    esse,
    ul credas illum
    post
    ascensionem ilaesse in
    coelo,
    ut non sit in terra :
    aut ila esse deorsum in
    abyssoapud inferos,
    ut le
    sursura
    positum ignoret,
    sed crede illum
    ubique
    esse
    prxsentem
    secundum
    divinitatem,
    sicut deeo
    dicilur :
    Sapienlia attingit
    a
    fine
    ubique
    ad
    finem
    fortiler,
    et
    disponitomniasuaviter(Sap. vin).
    Nedixe-
    ris
    ergo,
    o
    homo, quis
    ascendet in
    coelum,
    ut inde
    Christum deducat
    mihi, qui
    me
    doceat,
    saltem in
    cordenoli dicere
    hoc, quia
    hic est Christus et ubi
    que.
    Nanvin terra erat et dicebat: Nemo ascendit
    in
    coelum,
    nisi Filius hominis
    qui
    est in coelo
    (J oan.
    m), quomodo
    non
    magis
    cura sit in
    coelo,
    est et in
    terra ? Aut
    quis
    descendet in
    abyssum
    ? subdit
    Apo-
    slolus ex suo : Hoc est Christum ex mortuis-revo-
    Ccare
    ;
    simililer et
    supra
    : hoc est Christum dedu-
    cere. Nonnecessehabesabinferis Chrislum
    vocare,
    quemubiqueprxsenlem
    debes
    agnoscere,
    undedicit
    ipsa Scriptura
    Deuteronoraii :
    Prope
    esl verbumin
    ore tuoet incordeluo
    (Dent. xxx).
    Verbumhic sirn-
    pliciter possumus intelligere,
    Si volumus verbumle-
    gis, quod
    illi inore habebant assidue illud
    legendo,
    in corde
    quoque jugiter
    meditando,
    ac memorix
    comraendando. Altiori autem sensu verbum istud
    est,
    de
    quo
    J oannesait : In
    principio
    erat
    Verbum,
    et Verbum erat
    apud
    Deumet Deus erat Verbum
    (J oan. t). Ergo quia
    Deuserat
    Verbum, prope
    erat
    inore ei incorde
    illorum, utpole quod
    omnia re-
    plet.
    Nam
    J teatus
    Hieronymus
    dicit: Sicut vestis lo-
    tum
    corpus
    hinc inde
    circumdat,
    itaChristus electos
    D
    suos
    undique
    circumdando
    aniplectilur,
    imo
    amplius,
    quoniam
    vestis lanlummodo exlrinsecus
    corpus
    cir-
    cumdat,
    adhxrendo illi Christus veroest exterius in
    ore
    per
    confessionera
    ,
    inlerius incorde
    per
    creduli-
    talem,
    sicut hic
    dicilur,
    et
    alias,
    ubi dicit idem
    Apo-
    stolus : In interiori hominehabitare Christum
    per
    fidem
    in cordibus vestris
    (Ephes. m).
    Hoc est Ver-
    bum
    fidei quod proedicamus,
    nos
    aposloli.
    Hoc est
    Verbum, inquit, Filius,
    videlicet Dei
    Patris,
    in
    quem,
    secundum
    prxdicationem nostram,
    credere
    oporiet.
    Quia
    si
    confitearis
    in ore tuo Dorninum
    J esum,
    et
    crediderisincordetuo
    quod
    Deus illumsuscitavita
    mortuis,
    salvus eris. id
    est.
    salulem
    consequeri
    451 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 452
    xternam : ila
    tamen,
    ut
    justitix
    secteris
    opra, quia
    non
    oporlel
    servumDei nianere oliosuni.
    Cordeenimcreditur ad
    justitiam,
    oreautem
    confes-
    sio
    fit
    adsalulem.
    Prosequitur diligenliusquodsupe-
    riusdefide
    leligeral.
    Fides incordelocanda
    est,
    qux
    Deumtrinitalem habere in
    personis,el
    unitalemin
    omnipolenlia majeslatis
    credat, filiunique
    huma-
    nalum : el secundum
    Evangelium
    rmiier teneal
    genus
    humanum
    sanguine
    illius
    redemplum,
    et ea
    qua;
    circa liuinanitatem
    ejus
    sunt
    facta,
    deiliceex-
    hibila non hxsilel. In ore eliara confessio dbet
    esse:
    quia
    fidescordis
    promenda
    esl officiooris. Illa
    enim confessio fit ad
    salulem,
    si tamenexornala
    fuerit bonis
    operibus per spatiuiu
    vilx. Nain aliter
    fuiessine
    operibus
    raorluaest
    (J ac. u).
    Nondicit de
    salute
    corporis, qua poliuntur
    eliara
    qui
    nonconl-
    tentor
    Deum,
    sedde salule inlerioris
    hominis,
    idest
    animx
    qux
    salvalurcoiilcssione verx fidei non tem-
    poraliter,
    sedxternalilcr, quoniamsalushujusconfcs-
    eionis
    sempiternalis
    est.
    Dicil enim
    Scriptura
    lsaix
    prophetx
    : Omnis
    qui
    crediderit in
    illum,
    id est in
    Christum,
    ea fid
    qux per
    dilecliouein
    operatur,
    non
    confundelur.
    Quicunque
    crediderit in Chrislum sicuti creden-
    dum
    est,
    non eruhescel cura incredulis in die
    judicii, quibus ipsejudex
    dicet : Ilein
    ignem
    oeter-
    num
    (Mallh. xxv),
    sed
    potius gaudebil,
    cumab eo
    in
    quem
    crediderit
    remunerabitur,
    aggregalus
    nu-
    mro et
    collegio
    electorum et Deumconfilenlium.
    Hoc
    exemptant
    valet conlra
    J udxos,
    qui gentiles
    a
    Ikle Chrisli
    putabant secernendos,
    unde el subdit :
    Non enimest
    dislinctio,
    subaudis inislo
    exemplo
    quod posui.
    Quorum
    non est dislinctio sive
    sepa-
    ratio? J ucloeiet Groeci
    ; quia
    de
    ulrisque
    dicilur :
    Omnishomo
    qui
    crediderit in
    illum,
    sive
    J udxus,
    sive
    gentilis,
    non contandetur. NamidemDominus
    omnium,
    dives in omnes
    qui
    invocant
    illum,
    idest
    Dominus
    qui
    est Creator et Dominus
    J udxorum, ipse
    est Creator et Dominus
    gentium,
    id est omniumho-
    rainuni. Divesaulemidcirco' dicilur,
    in omnes
    qui
    invocant
    illum, quiapolest
    omnesin secredenles a
    prxsentibus
    tribulationibus
    eruere,
    et ad vitam
    xicrnam
    perducere,
    reddens eis
    prxmium
    a se
    pro-
    missum. Vel ideo dicilur
    dives, quia polens
    est
    gentiles
    exaudire et salvare ,
    sicut et
    J udxos,
    quia
    personarum acceplio
    non est
    apud
    illum: nec sic
    iniendit
    uni;
    ul se
    deneget
    alteri.
    Ergo
    si voxnostra
    adomnes
    qui
    audiunt
    xqualiter
    venit,
    et lamenuna
    est, multo
    magis omnipotens
    Deus exaudire omtes
    niisericorditer
    polest,
    nec dumunumaudit allerius
    precum
    obliviscitur :
    quapropler
    subinfert:
    Omnisenim
    quicunque
    invocaveritnomen
    Domini,
    sutvuserit.
    Quicunque
    invocaverit nomen Domini
    sicul invocari
    dbet,
    scilicet
    fide, ore, opre,
    hic
    salvuserit.
    Quomodoergo mvocabunt,
    subaudis J udxi Chri-
    slum,
    in
    quem
    noncrediderunl ? Et idcirco nonsal-
    viinlur, quia
    non invocant. Aul
    quomodo
    credenl ei
    quem
    nonaudierunl?
    Ergo
    aiidierunl J udxi
    Christum,
    A
    Hnonaudierunt : Audierunl aura
    corporis,
    sednon
    aura
    mentis, quas
    Dominus
    requirebal, inquiens
    :
    Qui
    habet aures audiendi audiat
    (Luc. vm). Insuper
    et averlerunt aures suas ne audirenl verba
    ejus,
    quando
    illoclamantein
    lemplo
    et dicenle: Si
    quis
    silit,
    veniatadmeetbibat
    (J oan. vu),
    noluerunt ad
    eumvenirecredendo.
    Ideoque
    non
    audierunt,
    quia
    non fuerunt obedienles.
    Quomodo
    autemaudientsine
    proedicanie?
    Hic
    ostendit,
    se
    suique
    similes
    coapo-
    stolos el
    prxdicalores
    ad
    prxdicndum
    J udxi* esse
    niissos a
    Christo, quorum
    ministerio docerentur :
    sed illi
    persecuii
    sunl
    eos, expellentes
    eosa
    se,
    sicut
    in
    Aclibusaposloloruni legitur,
    ubi et
    narraturquem-
    admodumeisPaulus dixerit : Vobis
    quidemoportebat
    primumloqui
    verbumDei : sed
    quia reptllitisillud,
    B ecceconvertimurad
    gen'.es
    (Act.
    xiu). Hincest
    quod
    subdit .
    Quomodo
    aulem
    prxdicabunt
    eis
    prxdicalores
    verbum
    vitx,
    nisi millantur? Et est sensus :
    Ipsi
    oc-
    ciderunt
    prxdicalores quosdam
    ad se
    niissos,
    sicut
    J acobum fralrem
    J oannis,
    et
    Slephanum
    :
    reliquos
    vero
    flagellantes
    ase
    expulertint. Quod
    aulemdicit:
    Quomodoprxdicabunl,
    nisi millantur? ita
    polest
    uno modo
    intelligi
    :
    Nequaquam
    nos
    aposloli
    ad
    oflicium
    prxdicationis
    accdera
    potuissemus,
    nisi
    gralia
    Dei
    (quaprotegimnr) admoniti,
    directi fuisse-
    nius, primura
    J udxis verbumvitx
    annunliare,
    deinde
    genlibus
    :
    Ideoque
    J udxi excusabiles non erunt rie
    adventu Filii
    Dei, quiaapostolos
    ad salulemsui di-
    reclos a suis finibus
    pepulerunl.
    Potest et ita non
    G
    inconvenienter
    accipi
    .
    Quomodo,inquit, prxdica-
    bunt
    ipsi prxdicalores
    eisverbum
    vitx, qui expulsi
    sunt ali
    eis,
    nisi ilerummitlanlur? Affirmai
    quoque
    exemploprophelico, qualiter prxdicalores evange-
    lizarevoluerunt eis
    bona,
    sed noluerunt eis
    credere,
    nisi
    pauci,
    sicut
    scriptum
    esl in Isaia
    propheta
    :
    Quamspeciosipedesevangelizantiumpacem, evangc-
    lizantiumbona.
    Apostolorumpedesspeciosi
    fuerunt,
    quia
    Dominosunt abluti. Pedes
    quoque
    in sacra
    Scriptura aliquando
    bonasactiones
    significant,
    sicut
    Zachnrias
    pater
    J oannis
    Baptislx oslendil,
    dicens:
    Visitavilnosoriensex alto. Iltuminarehis
    qui
    intene-
    brisetinumbrdmortis sedent : ad
    dirigendos pedes
    nostros,
    idest actiones
    nostras,
    inviam
    pacis(Luc.n).
    Aliquando significant pedes
    verbum
    prxdicationis,
    ul illud:
    Subjecitpopulosnobis,
    el
    gnies
    sub
    pedibus
    nostris
    (Psal. XLVI)
    .
    Apostoli pacem prxdicaverunt
    secundummouita
    Domini,
    dicentes : In
    quamcunque
    domum
    inlraveritis, primum
    offerte
    pacem,dicentes;
    Pax huic domui
    (Matth.
    x). Evangelizaverunt bona,
    futuri scilicet
    regni prxmia qux
    oculus non
    vidit,
    nec auris
    audivil,
    necincor hominisascendit. El de
    quibus
    dicitPsalmista : CredoviderebonaDomini in
    terra vivenlium
    (Psal. LVI).
    Bona
    quoque
    annuntia-
    rerunt,
    fidem sanclx
    Trinitalis,
    myslerium
    Incar-
    nations
    Christi, passionem, resurrectionem,
    ascen-
    sionem
    ejus,
    adventum
    quoque
    ad
    judicium, gloriam
    eleclorum,
    damnationem
    reproboriun.
    Sednonomnesobediunt
    Evangelio.
    Licel
    apostoli
    453 EXPOSITIOIN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. AD ROM. 434
    bona
    evangelizassent patrix
    coelestis,
    laraen nor
    omnes
    J udxi, neque
    omnes
    gentiles
    obedienles ex-
    sliterunl lune
    temporis Evangelicx prxdicationi,
    sed
    neque
    adhuc obediunl omnes. Isaias enimdicit : Do-
    mine, quis
    credidit audilui nostro? Hoc loco Isaias
    in
    persona loquitur apostolorum,
    eodemenim
    Spirilu
    fuit
    repletus, quo
    et
    apostoli.
    Animadvertendumau-
    tem, quia
    in sacra
    Scriptura aliquando quis pro
    nullo, aliquando pro
    raro
    ponitur.
    Pro
    nullo,
    ut esl
    illud.
    Quoniam quis
    in nubibus
    oequabilur
    Domino
    (PSO(.LXXXVIII)?
    idestnullus. Pro
    raro,
    ut hic : Pauci
    eniminventi sunt
    qui
    erediderunt exJ udxis auditui
    apostolorum. Qui
    idcirco audilus illorum
    dicilur,
    quia
    intrinsecus in
    mente,
    Domino
    inspirante,
    audita
    spiritali audiebanl, quid
    exlrinsecus voce
    corporali
    ad salulemaudilorm
    proferre
    debuissent. Undeel
    Paulusaliasait : An
    experiinentumquoerilisejus qui
    inme
    loquitur
    Chrislus
    (I
    Cor.
    xin)?
    Et David
    qui-
    dem dicit : Audiam
    quid loqualur
    in me Dominus
    Deus
    (Psal. LXXXIV)
    ? Abhoc audilu
    apostolorum,
    id
    est a
    prxdicalione
    illorum sublraxerunt se
    J udxi,
    renuentes- in Christumcredere.
    Ergo fides
    exauditu. Primumaudit
    quis prxdica
    torem
    loqui quomodo
    debeai
    credere,
    deinde
    accipit
    fidem. Audilusaulem
    per
    verbumChrisli
    ; quodprx-
    dicalur ab
    apostolis
    et doctoribus verbum Christi
    est :
    quia
    non alia
    prxdicant, quamqux
    in
    Evange-
    lio
    conlinentur,
    quod
    ab ore Christi est
    prolaturo
    :
    Vel,
    qux ;pse
    Chrislus rvlt eis in
    corde,
    el
    loqui-
    tur
    per
    ora illorum. Ad hxc
    poterant
    J udxi
    dicere,
    licel falso : Nonaudivimusverbum Christi
    per
    ora
    apostolorum-,
    conlra
    quosApostolussubjungit
    :
    Seddico:
    Nunquid
    nonaudierunt? SubaudisJ udxi
    verbum
    prxdicationis apostolorum
    :
    Respondet ipse
    Aposlolus
    sibi,
    el affirmt
    quia
    audierunt. Et
    quidem,
    ecce
    aflirmatio,
    et liic est
    distinguendum.
    Sensus
    enim
    hujusmodi
    est :
    Nunquid
    non audierunt J udxi
    verbumChristi? Et
    quidem,
    idest
    certissime,
    inve-
    ritate
    dico,
    quia
    audierunt,
    sed credere
    contempse-
    runl. Poterat
    aliquis
    adhxc dicere :
    Apostoli
    reces-
    serunt ai)
    eis,
    et
    quomodopoluerunt
    audire? Asse-
    rit
    quoqueApostolusexemploprophetico,
    et dicit :
    Quomodopotuit
    esseutnon audirent : In omnemter-
    ramexivitsonus
    eorum,
    etin
    fines
    orbis terroeverba
    eorum.Dixerat
    supra
    idemPsalmista : Non sumlo-
    queloeneque
    sermones, quorum
    non audiantur voces
    eorum
    (Psal. xvm).
    Si secundum
    linguas
    omnium
    gentium
    et sermones audilx sunl voces
    apostolorum
    in
    ipsisgenlibus, quanto magis apud
    J udxos
    , ipsa
    lingua
    eorumHebrxa audila est? Si enimab Hieru-
    salem in
    quatuor
    climalamundi
    Evangelium
    divul-
    gatumest, quomodoipsis J udxis,
    a
    quibus prxdica-
    tio
    ejusdemEvangelii
    exordium
    sumpsit,
    non esl
    prxdicatum?
    maximecuraet
    ipsi
    mediterranei sint.
    Quod
    enimHierusalemin medio terrarum sit
    posila,
    sicul umbilicus
    ventris,
    testatur
    Psalmista,
    dicens :
    Deus
    autem,
    rex nosler ante
    soecula,
    operalus
    esl sa-
    lulem inmedioterroe
    (Psal. LXXH),
    idest in Hieru-
    salem. Et
    per
    Ezechielem Dominus
    loquitur
    : Ista
    A est, inquiens
    :
    Hierusalem,
    inmedio
    gentiumposui
    eam
    (Ezech. v).
    Sed fortasse
    quxrit aliquis quare
    Deus
    omnipolens
    illam
    plebem
    in medio omnium
    genlium
    decrevcrii collocare? Cui
    respondendum
    est
    ideo hoc factura
    esse,
    ul
    quiaipsa
    ex omnibus
    gen-
    tibus solam
    cogniiionem
    veri Dei
    habebat,
    et
    legem
    scriplara
    suocultu et
    religione provocaret
    alias ad
    cullumDei
    omnipotentis,
    sicut
    plurimos gentilium
    legimus
    adJ udaismumtransiisse : vel
    idcirco,
    ut si
    ipsaplebslegem
    Dei
    servaret,
    abomnibusin circuilu
    suohonorarelur ac
    timerelur,
    sicutfacturaest
    tempo-
    ribus Davidet
    Salomonis, quando
    omnes
    reges
    in
    circuilu suo
    positi,
    ei munera railtebant : vel si a
    lege
    et cultura Dei
    recederet,
    ab hoslibus
    affligere-
    tur ac
    depopularclur, quod sxpissime
    actum esl
    B
    (/ Reg. xiv).
    Quarla quoque
    exstitit
    causa,
    ut
    quia
    Christus ex eadem
    plbe
    erat
    nasciturus,
    et
    genus
    humanum
    re.deinpluras,el
    mullamiracula inirarado
    posilus patralurus
    ibi hxc
    agerentur,
    unde fama
    ejus
    ad omnes
    gnies
    citius
    posset
    trausvolare. Rc-
    vertamur iterum ad
    superiora. Igilur
    in omnem
    terram exivit sonus
    prxdicationis apostolorum,
    et
    infines orbis terrx verba
    eorum, quia pne
    ante
    defecil eis terra
    quamlingua.
    In hoc aulemexem-
    plo ,
    per
    terram
    inlcliigere
    possumus
    terrenos
    homines, qui
    tantum
    sonum,
    id est,
    famam
    prxdica-
    tionis et
    simplicia
    raonila
    perceperunt
    : Per fines
    terrx, philosophos
    et artibus liberalibus
    eruditos,
    qui
    verbascrulati sunt
    prxdicationis Evangelicx,
    ut
    Augustinus
    fuit et
    Cyprianus.
    Seddico:
    Nunquid
    Isral non
    cognovit
    ? Id
    est,
    si
    prxdicatio apostolorum
    adomnes
    gentespervenil,
    quanto magis
    ad
    J udxos, apudquos
    seminari
    ceepit,
    prxsertim
    cum
    ipsi
    sint omnium
    gentium
    mediterra-
    nei. Vel aliter :
    Nunquid
    Isral non
    cognovit pri-
    mum?
    Cognovitinique
    in
    apostolis
    et
    apostolicis
    vi-
    ris. Primus
    Moyses
    dicit :
    Ego
    ad oemulationemvos
    adducamin non
    gentem.
    iEmulatio
    qux
    Grxco vo-
    cabulozelus
    appellalur,
    non
    uniformiter, neque
    sub
    uno sensu
    semper accipitur.
    Nam
    ponitur pro
    iniita-
    tione, pro
    studio, pro amore, pro invidentia,
    sicut
    hic. Hocautem
    Moyses
    ex
    personaomnipotentis
    Dei
    contraJ udxos
    loquitur, qui
    ad xraiilationera et invi-
    diamducti sunl contra non
    gentem,
    id est conlra
    n, populum
    ex
    gentibus credentem,
    cui
    semper
    invi-
    dent,
    dum vident eumin
    ipsum
    credere
    quemipsi
    occiderunt,
    sicut inActibus
    apostolorum
    refertur :
    Quod
    videntesJ udoei tiirbas
    genlium
    credentium,
    re-
    pleli
    sunt
    zelo,
    et contradicebanthis
    quoe
    aPaulo di-
    cebantur
    (Act. xiu)..
    Ante Domini adventum
    genus
    humanuminJ udxos dividebalur et
    gentes,
    sed
    gen-
    tes
    per
    enormitalein
    malorum,
    ita Iranscenderant
    conditions sux
    modum,
    ut etiam
    gentis
    nominenon
    mentissent
    appellari,
    sed
    canes,
    dicente Domino in
    Evangelio
    : Nonest bonumsumere
    panemfiliorum,et
    milterecanibus
    (Matth. xv).
    Undenon
    gens
    diceban-
    tur, quia
    ralione amissa irrationabilitalemsectaban-
    tur. Verumcum
    poslmodum
    credidissent tam
    aposlo-
    lis
    prxdicantibus quam
    eorum
    successoribus,
    J udoei
    4S5
    HAMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.
    -
    COMMENT.BIBL. 456
    contra eosexcitali sunl el inflammati invidix facibus.
    ExponensergoAposlolus quod
    dixerat,
    non
    gentem,
    inferl
    : In
    genteminsipientem,
    id
    est,
    idola
    pro
    Deo
    vero colentem,
    iniram
    vosmitiam,
    subaudis conlra
    hanc
    genteminsipientem. Qux
    cumfuisse!
    usque
    ad
    adventumChristi
    insipiens, ejus
    fide
    potila,
    facta
    est
    sapiens.
    Contra
    quam jam
    credentem in iram
    mitluntur
    J udxi,
    non
    quod
    Deusxmulationemetiram
    inillis
    operetur,
    sed
    quod
    bnficiasua
    qux
    J udxis
    displicuerunt,
    ad se conversis
    gentibus largiatur.
    Potest et
    quod
    dicit,
    innon
    gentem,
    aliter
    intelligi
    :
    Gentiles increduli anle
    perceptam
    fidem
    gens
    voca-
    bantur :
    percepta
    autem
    gratia
    fidei,
    non
    jam gens
    vocantur,
    sed Dei
    populus
    et
    plebs appellanlur,
    di-
    cente Domino
    per
    Psalmisiam:
    Populus quem
    non
    cognovi
    servivitmihi
    (Psal. xvn).
    Unde alibi
    Aposto-
    lus :
    Scitis, inquit, quia
    cum
    gnies essetis,
    ad simu-
    lacramulaproutducebamini,eralis,euntes (ICor. XII).
    Quod
    laie est acsi diceret : Fuistis
    quondamgentes,
    sed
    jam
    noneslis
    gentes.
    In hanc
    ergo
    non
    gentem
    irascuntur J udxi invidiaducti.
    Isaias autemaudel et dicit: Nonsineralione hoc
    verbum
    quod
    est
    audet, posuit Aposlolus.
    Isaias
    spirilu praphetico repletus,
    sciebat se conlemnen-
    duma
    J udxis,
    et etiam serra
    lignea secandura,
    et
    tamen
    audet,
    idest audacter dicit ex
    persona
    Chri-
    sti,
    non formidansJ udaeosrebelles : Inventus suma
    non
    quoerentibus
    me, palamapparuihis qui
    menonin-
    terrogabc.nl.
    Gentilibus non
    quxrentibus
    Christum,
    qui neque legis, nequeprophetarum aliquod
    habe-
    bant
    documentant,
    sive
    promissionem,
    deeo
    ipseap-
    paruit.
    Ille
    apparere dicilur, qui
    non
    separatur,
    sed
    subito et
    insperate venit,
    sicut
    apparuit
    Dominus
    Abrahx cumnon
    speraretur,
    et sicul
    apparuit
    an-
    glus
    Zacharix : sic Dominus J sus
    apparuit genti-
    bus, prxdicantibus apostolis,
    et coruscantibus mira-
    culis,
    cum non
    exspectaretur
    ab illis. Nam
    quod
    ipse
    in
    apostolis apparuerit gentibus,
    leslatur suis
    sermonibus. Ecce
    ego
    vobiscumsumomnibusdiebus
    usque
    ad consummationemsoeculi
    (Mallh. xxix).
    Per
    doctrinam enim
    coelestem,
    et
    per
    miraculorum
    signa,
    qux apostoli operabantur, apparuit
    Chrislus
    genli-
    bus,
    quoniamipse cooperabalur
    eis et
    loquebatur
    per
    ora
    illorum.DicitnamqueEvangelium, quodprofe-
    cti
    prxdicaverunt ubique
    Domino
    cooprante
    etsermo-
    nem
    confirmante, sequentibussignis. Sequilur
    :El his
    qui
    me non
    interrogabant. Sxpe legilur
    Deus omni-
    polens
    asanclis
    interrogatus,
    sicut a
    Moyse,
    Abra-
    ham,
    Sarauele et
    exteris,
    al
    gentiles
    noninterro-
    gabant
    Deum: sedeonsulebant idolaet dxmonia.
    Ad Isral autem dicit idem Isaias ex
    persona
    Chrisli : Totadie
    expandi
    manus meas ad
    populum
    non
    credentem,
    sed contradicentem mihi. Tolum
    diem
    appellat
    tolum
    tempus
    Dominicx
    prxdicationis
    usque
    ad
    passionem
    illius.
    Qui
    videlicet marais suas
    adeumdem
    populumexlendit, quia
    munera benefi-
    ciorumsuorum
    largissima
    bonilateexhibuit.
    Expan-
    sioenim
    manuum,
    donationem munerum
    dsignt.
    Et ille
    dicilur manus
    expandere, quiposcenlibus
    be-
    A
    neficia
    largissime
    tribuit. Nammortuos illorum su-
    scitavit : diversas infirmilates morborum
    curavit,
    esurienles et famelicos
    panibus
    suis
    pavit, multaque
    innumerabilia bona eis
    impendit, quibussemper
    illi
    contradixerunt dicentes deillo : In Beelzebub
    prin-
    cipe
    doemoniorum
    ejicit
    doemonia
    (Matth. xii),
    et :
    Non esthic homo a
    Deo,
    quia
    sabbatum noncu-
    stodit
    (J oan. ix).
    Sive etiammanus
    expandit,
    dum
    eas incruce
    affigi permisit.
    Est
    quoque
    consuetudo
    patrum
    ut
    expandantbrachia quibus
    carissimosfilios
    amplexentur,
    et in
    gremium
    suumcollocent : sicDo-
    minus J udxos
    amplexari voluit,
    et in sinu sux cha-
    ritatis
    trahere,
    dicens : Poenitentiam
    agite, appro-
    pinquabit
    enim
    regnum
    coelorum
    (Mallh. iv),
    sedilli
    semper
    studuerunt
    contradicere,
    dicentes : Nesci-
    B
    mushuneundesit
    (J oan. ix).
    Solet etiamnutrix ex-
    lenderemanus,
    ut delectatus is
    qui
    nutritur veniendo
    adeamdiscat arabulare : et
    populus
    Israelilicus ad-
    modumclaudus
    erat, quia gressus
    bonx
    oprations
    jam
    non
    habebat,
    ad
    quam
    Dominus
    quodammodo
    manus
    expandil
    ut adseveniret dumdixit : Venite
    ad
    me,
    omnes
    qui
    laboratiset onerati
    eslis,
    et
    egorefi-
    ciamvos
    (Matth. xi).
    Sed
    ille, neglectisejus
    donorum
    beneficiis, gressus
    rtro ininfidelitatemretrorsit,
    CAPUT XI.
    Dico
    ergo
    :
    Nunquidrepulit
    Deus
    populum
    suum:
    subaudis ex
    lolo,
    Absit. Nam et
    ego
    Israelila
    sum,
    exsemine
    Abraham,
    detribu
    Benjamin, qui
    nonsum
    repulsus,
    sedcumaliis
    per
    fidem Christi salvatus.
    Si enimex tolo
    repulisset populum
    suum
    Isral,
    nie
    C non
    salvaret, qui
    deeorum
    prosapia originem
    duco.
    Non
    repulit
    Deus
    plebem
    suam
    quamproescivil.
    Prxscientia
    prxdestinationem prxcedit,
    et non om-
    nia
    qux prxsciuntur, prxdestinantur
    : verumtamen
    qux prxdestinantur,
    omnia
    prxsciuntur.
    Hocautem
    in
    loco, prxscientia pro prxdeslinatione accipilur,
    per quod
    ostendit
    nulluni,
    siveex J udxis sive ex
    genlibus prxdestinatum,
    esse
    repulsum.
    Prxsciun-
    tur enimbona et mala a
    Deo, prxdestinantur
    aulem
    solummodobona. Et hocdistat inter
    prxdestinatio-
    nemet
    gratiam
    :
    quia prxdestinalio
    est
    prxparatio
    gratix, gratia
    aulem
    jamipsa
    donatiomunerum
    gra-
    tuita. An
    nescitis,
    id est
    nunquid ignoralis, quid
    di-
    cil
    Scriptura
    in
    Elia, quemadmodum
    interpellt
    Deum
    adversumIsral : Conlraeos
    videlicet, qui
    ex decem
    "
    tribubus
    propter
    idololatriaminierfecerunt cullores
    uniusDei veri.
    Domine,
    prophetas
    luos occiderunt. Hoc in Iibris
    Regum(111Reg. xvn,
    II Par.
    xvn) plenius
    narra-
    tur, quomodo
    Achabet J ezabel cum sibi favenlibus
    prophetas
    Domini occiderunt : altaria tua
    suffode-
    runt decem
    tribus,
    apudquos
    talia
    fiebant,
    qui
    vitu-
    i
    los aureos in Dan et in Belhel aJ roboamad ado-
    i
    randos
    acceperant,allariaHierosolymitani templi
    non
    ;
    suffoderant,
    et idcirco
    intelligimus quod
    in
    ipsis
    de-
    cem tribubus. Licet
    quidam
    altaria diis
    gentium
    xdificarent,
    erant tamen
    qui
    Deo
    xdificabant,
    et ibi
    immolabant,
    non audientesire inJ rusalem
    propler
    reges
    Isral
    idololatras, qui
    illosa
    templo
    Dei arce-
    457 EXPOSITIOIN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. AD ROM. 458
    bant. Horum
    altaria,
    Deum'scilicet
    colenlium,
    illi
    qui A
    idolacolebani, suffodisseac funditus evertisse intel-
    tiguntur.
    El
    ego
    reliclussumsolus. Sic enimeivide-
    balur
    quPd ipse
    soius rentansissel ex omnibus
    pro-
    phelis
    Domini
    prx magniludinestragiset
    inlerfectio-
    nis, qua
    sxviebatur in Dei culiores ;
    el
    quoerunt
    animammeam. Sic enim rainala fuerat ei J ezabel
    impiissima.
    Hatc
    fucianl
    mihi
    dii,
    et hoec
    addant,
    si
    non
    posuero
    crus animamElix sicul animant unius
    ex istis
    (111Reg. xix).
    Sed
    quid
    dicil illi
    respnsum
    divinum
    ?
    Reliqui
    mihi
    seplem
    millia
    virornm,
    qui
    noncurvaverunt
    genua
    ante
    Baal. Cumessel in
    spelunca qux
    est in monte
    Oreb,
    hoc divinum
    respnsumaccepit;
    nec ail : Relicta
    sunt
    mihi,
    sed:
    Ego reliqui
    el reservavi mihi
    seplem
    millia virornni
    qui,
    aliis ad idololalriamiranseunti- E
    bus, non curvaveranl
    genua
    anle
    Baal,
    qui
    erat
    deus Acbabel J ezabelis :
    qui
    recte viri
    appellantur,
    eo
    quod
    viriliter idola
    spreverint.-Septem
    aulem
    ista millia
    illorum, qui
    non adoraverunt
    idola,
    multa
    significant
    millia illorum
    quos
    Deus dono
    gratix
    sux servavit : ne curvareiit
    genua
    suaante
    Baal,
    in
    Dan el
    Belhel,
    aul in
    aliquo
    delubro idolorum. Sic
    enim
    quinque prudentes virgines significant
    omnes
    justos
    integritatem
    fidei
    habentes,
    et
    impru-
    dentes
    injustes; quinque.
    eliam fratres
    divitis, qui
    torquebalur apud
    inferos : omnes J udxos incredu-
    los
    ;
    sic
    seplem
    milliaillorum
    significant
    omnes
    qui
    idolanon adoraverunt.
    Septenarius
    etenim nume-
    rus
    plerisque
    in locis sacralus
    esj.,
    et
    ponitur
    sx-
    prssimepro
    uhiversilale : sicut in.
    psalmo,
    ubi dicit
    C
    Psalmista Domino:
    Seplies
    in die laudemdicamtibi
    (Psal.
    cxvm)
    :
    quid
    enimsit
    seplies
    in die tandem
    dicant
    libi,
    exposuit
    cura dixit : Benedicam Do-
    mino in omni
    lempore (Psal.
    xxxv
    ).
    J oannes
    quoque
    in
    Apocalypsi
    sua
    (Apoc. i), seplem
    ecclesiis
    scribit,
    qux generaliter
    omnes ecclesias
    significant.
    Sic
    ergo
    et inhoc
    tempore,
    id est in Domini ad-
    ventu et
    apostolorumprxdicalione, reliquioe
    salvoe
    factoe
    sunt,
    de
    quibus supra
    diclum est
    : Si fuerit
    numerus filiorumIsral sicut arena
    maris, reliquix
    salvx fient.' Sicul
    leraporibus
    Elix
    ,
    dono
    gratix
    Dei,
    multi reservati sunt ne adorarent
    idola,
    sic
    leraporibus apostolorum,
    multi ex J udxis secundum
    eleclioirem
    gratix
    Deisalvali sunt veniendoad
    fidem,
    qui
    et
    reliquix appellantur.
    Et
    considerandura
    1
    quia
    secundum'lectionem
    gralix
    Dei,
    idsl secun-
    dum
    prxdestinaiionis donum,
    salvx faclx
    sunl,
    non
    secundum mrita
    operum ipsorum;
    unde dicit in
    Epistola
    ad
    Ephesiiis
    : Sicul
    elegitnos, inquil,
    anle
    mundi
    constilutionemin
    ipso,
    idest in
    Chrislo,
    ul es-
    semussancli et immaculaii
    (Epkes. t).
    Si autem
    gratia
    salvi facti sunt illi
    qui
    erediderunt
    ex
    J udxis, jam
    non fuit illud ex
    operibus legis, per
    qux
    putabanl
    se
    juslificari posse
    illi
    qui
    in infideli-
    late reraanserunt :
    atioqingratiajam
    nonest
    gralia.
    Hoc est : si aliter salvi facti
    sunt, quod
    non
    polest
    fieri nisi
    gratia Dei,
    ergo ipsa gratia jam
    non erit
    gratia,
    sedmeriium.
    PATKOL.CXV1I.
    A Quidergo
    ? subaudis dicenduraest. Hoc
    proculdu-
    bio
    quodquoerebat Isral,
    hoc nonest consecutus:
    electioautem consecula est.
    Quid
    quxrebat
    Isral?
    Opra legis perficere
    sine
    gratiaChristi,
    et ex
    ipsis
    operibus justificari
    sine
    gralia Chrisli,
    et sine
    fide
    Evangelii, quod
    idcirco non est
    consecutus,
    quia neque opra legis
    valuit
    iraplere
    sine
    gra-
    tia
    Chrisli, neque justificari
    sine fideillius.
    Hoc
    tamen de illis
    inlelligendum
    est
    qui
    ad fidemChri-
    sli noluerunt transira. De
    transeunlibus vero
    ad.
    Christumsubinfertur : Electio aulem
    consecula
    esl,
    idest illi
    qui
    electi sunl ex eadem
    plbe. Quod
    supra
    appellavit reliquias,
    nunc eleclionemvocat : et sicut
    in
    prxcedenlibus
    circumcisio
    pro J udxis,
    sic et hic
    electio
    pro
    electis
    accipilur, qui conseculi sunt
    ju-
    B slificationem
    per
    fide
    ni,
    quacrediderint
    in
    Christum,
    quamvis
    et electio ad credentes
    gentiles
    etiam
    pos-
    sit
    referri, qui
    unumeflecli sunt cumJ udxis fideli-
    bus. Taieest et illudPsalmislx : J ustus Dominuset
    justitias
    dilexit
    (Psal. x),
    idest
    justos,
    ainalores
    justi-
    lix : coeleri veroexcoecati sunt tenebris
    infidelilatis.
    Sicnt enimille
    qui
    fidemhabet in luce
    dicilur con-
    sistera,
    ita
    qui
    infidelis est in
    tenebris
    ignoranlix
    manet. Undeidem
    egregius prxdicaior credentibus
    dicit : Fuistis enim
    aliquandotenebroe,
    nunc autem
    tuxinDomino
    (Ephes. v).
    Sicul
    scriptum
    est : Dedil illis Deus
    spiritum
    eom-
    punctionis,
    oculosut non
    videanl,
    el
    aures ut nonau-
    diant,
    usque
    in
    hodiernumdiem. Hxc verba
    partira
    sunt
    Aposloli, partim
    Isaix
    prophetx. Quod
    dicit :
    C Ddit illis Deus
    spiritum compunctinnis,
    Aposloli
    verba
    sunt;
    qux
    autem
    sequuntur- Isaix
    prophetx.
    Spiritus corapunctioiiis
    aliquando
    inboitant
    partent
    accipilur, aliquando
    veroin
    contrariam. Inbonoac-
    cipilur,
    sicut in Acltbus
    apostolorum
    legitur, quod
    audientes J udxi
    prxdicationem
    apostolorum,
    com-
    puncti
    sunt
    corde,
    el dixerunt ad
    apostolos
    :
    Quid
    faciemus,
    viri
    fratres
    (Act. J I)?
    In contrariam vera
    partent accipilur,
    ut in islo loco:
    Dedil illis
    Deus,
    idest habere
    permisit,
    sicut tradidit et
    induravil,
    pro
    eo
    quod
    est tradi et indurari
    permisit.
    Spiritum
    ail-
    lent
    corapunclionis
    appellat
    mentent
    invidentix,
    qua
    inviderunt et invident adhuc saluti
    gentium. Ali-
    quando
    enim
    spiritus pro
    anima
    ponitur,
    utinEvan-
    gelio
    habetur de
    Domino,
    quod
    inclinalo
    caphe
    emi-
    D sit
    spiritum(J oan. xix)
    :
    aliquando
    promenle,
    iilhic:
    Et anima esl
    qua
    vivificatar
    corpus
    ; spiritus
    vero
    ipsaratio,
    qua
    inter bonumet
    malum, verumet fal-
    sum
    discernimus,
    elnon est aliud
    mens,
    atque
    aliud
    ratio.
    Spirilus
    autem
    compiinctionis
    idcirco
    appel-
    lalur mens
    invidenlix, quoniam
    plerumque
    dumeer-
    nunt hominesfelicitalem
    allerius,
    torquenturel
    affli-
    guntur
    inde Intantura ut eliara
    invidendo
    prorum-
    pant
    in
    lacrymas.
    Ad
    exaggerandum
    ergo
    invidiam
    qua torquenlur J udxi de.salule
    gentium,
    dixit
    habere
    illos
    spiritum compuncliouis.
    Aliter :
    spiritumcom-
    ponctions
    malignumspiritum, qui
    est
    spiritus
    per-
    ditions, possumus intelligere,
    qui
    Dei
    contemptores
    in suam
    potestatem
    suscipit.
    Bonus
    ergo Deus, exi-
    15
    459 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS 1.

    COMMENT.BIBL. 400
    genlibus culpis J udxorum, permisit
    eis habere
    spi-
    ritum
    perditionis, qui
    eos
    primai
    in
    anima,
    sicut et
    de
    philosophis genliumdicilur, quod
    Iradidcrit illos
    Deus in
    reprobum
    sensum: oculos ut non videant.
    Oculis
    quidem corporis
    videront J udxi
    Dorninum,
    et mullamiraeula abeo
    fieri;
    sed
    quia
    immoderate
    terrenis
    negotiis
    intendebanl,
    oculis fidelitalis et
    amoris
    nequaquam
    meruerunl illumcernera. El au-
    res t non
    audiant,
    subaudi
    permisit
    eis habere. Au-
    dierunt Christum auribus
    carnis,
    sednon audierunt
    auribus
    cordis, quas
    Dominus
    requirebat,
    curadice-
    ret :
    Qui
    habet aures
    audiendi,
    audiat
    (Luc. vin).
    Cxcilas
    igitur'el
    surditas
    atque
    mens invidenlix us-
    que
    in hodiernumdieminJ udxis
    manet, quia
    dum
    nolunl obedire
    Evangelio,
    ad hoc ut in Chrislum
    credant,
    livore invidix
    succensi, semper
    invident
    saluti
    genlium.
    Fiat mensaeorumin
    laqueum.
    Admensamsoient
    tractare
    impii
    denece
    innocenium,
    sicul Herodesde
    obtruncalione beali J oannis : et Holofernes
    spurcis-
    simus de vjolatione
    J udith
    (
    J ud.
    xn,
    xv).
    Soient
    etiam eos vocare ad
    iiensam,
    ut doloillos inlerli-
    cint : sicul Absaloninlerfecit fralremsuumAmmon
    (// Reg. xm).
    Sic J udxi
    inlelliguntur super
    mensas
    suas tractasse de nece innocenlis
    Chrisli, ideoque
    permensam
    debenius
    intelligere
    collalionesverborum
    illorum,
    quasagebanl super
    mensamdeChrislo
    ;
    unde
    dicit
    Prophela
    : Fiai mensa
    coram,
    id esl collalio
    verborum J udxorum in
    laqueum,
    ut
    illaqueentur
    et
    involvanlur
    ;
    sive
    decipianlur
    ullione
    iniquilaiis
    mensx sux in
    caplionemquoque,
    ut
    ipsi capianlur
    : <
    fit illiseliamin
    scandalum,
    hoc est in
    ruinant,
    vel
    offensionem;
    sive in
    rixara, quatenus
    offensamom-
    nipotentis
    Dei
    incurrentes,
    ruinani
    paliantur
    damna-
    tionis;
    et inter se rixas
    geranl
    et conlentiones.
    Scandalum
    siquidem
    Grxcum
    est,
    et sonat inLalino
    sermoneoffensam,ruinam,
    vel rixam:
    pro
    offensione
    enim
    et ruina
    ponitur,
    ubi Dominusdicit : Voe
    qui
    scandalizaveril unumde
    pusillis
    istis
    (Matth. xvm),
    id est
    qui
    offenderit,
    vel ruere fecerit :
    pro
    rixa au-
    tem,
    sicut illoinlocoubi dicit
    Evangelista
    :
    Quod
    au-
    diloPharisxi verboscandalizati sunt
    (Ibid. xv),
    idest
    rixaii : hic aulem sub
    utroqu
    sensu
    accipi polest.
    Et in retributionem
    , inquit,
    ut
    qualia
    fecerunt in
    Chrislumtalia reiribuanlur
    illis,
    et
    utrique
    ila con-
    ligit.
    Verbi
    gralia,
    voluerunt Chrisli nomendelere
    '
    <lelerra,
    nomen eorumdeleturaest ut
    jam
    non*i-
    cantur
    populus Domini;
    interfecerunt
    Chrislum,
    in-
    terfecli sunt et
    ipsi gladio
    Romanorum.
    Signiflcatur
    et sacra
    Scriptura per mensam, qux
    data est J udxis
    in
    lege
    et
    prophelis,
    sicut Psalmista
    ostendit,
    dicens:
    Parasti in
    conspectu
    meomensam
    (
    Psal. xi
    ), cujus
    iufelligenliam quia
    non recte scrutati sunt
    J udxi,
    facta'est
    eis
    ipsa
    mensain
    laqueum,
    et incxlera
    qux
    supra
    memorata
    sunt,
    noleniesinChristum
    credere,
    cui omnisilla
    Scriptura
    testimonium
    perhibebat
    : el
    quoniam
    ad mortemcontra auctoritatem illius Scri-
    pturx
    tradiderunl
    Chrislum,
    illala est is
    retribuiio,
    secundummeritum illorum.
    A
    Obscurenlur oculi eorumne
    videant;
    el dorsi.ui
    eorum
    semper
    incurva. Hxc verba non
    optantis volo,
    sed
    prxdicenlis
    officiodicuniur. Obscurenlur oculi
    cordis
    eorum,
    id esl intelleclus
    eorum,
    ut noninlel-
    ligant
    ChrislumFiiiumDei esse
    ;
    et dorsumeorum
    semper
    incurva : sicul
    qui grave
    onus
    portai
    incur-
    vaiur in terram
    ,
    ita
    quodaramodo peccator qui
    pondre peccatorum premilur,
    incurvalur
    ;
    sicut
    Psalmista
    dplort,
    dicens :
    Iniquilales
    meoe
    super-
    gressoe
    sunt
    caput
    meum
    (Psal. xxxvn).
    Dico
    ergo
    :
    Nunquid
    sic
    offenderunt
    J udxi ut
    codrent? subaudis
    solummodo,
    ut eorumcasusni-
    hil
    profueril.
    Absit. El esl sensus : non
    offenderunt
    DeuraJ udxi solummodo
    propter
    hocul
    ipsi caderent,
    sed
    "utmullitudo
    genlium
    in eorumlocum
    surgerel,
    B
    et
    magnam
    militaient casusillorumnobis
    prxslaret;
    unde
    sequilur
    : Sedillorumdelictosalus est
    genlibus,
    ul illosoemulenlur.Acsi diceret aliisverbis : In illo-
    rumdelictosalus
    gentibus
    est
    procurata, quia
    nisi
    J udxi
    prissent, nequaquamgentes
    salvarentur. De-
    lictum dicilur
    quasi derclicliim,
    et delictumfit in
    cogitatione, peccalum
    vero in
    operatione.
    Dicilur et
    delictum
    quando
    non
    adiinpletur
    Dei mandatum
    ,
    peccatum
    vero
    quando
    fit
    quodprohibitura
    esl. Sed
    Apostolus
    indiffereiiler
    ponil
    delictum
    pro peccalo.
    Delictum
    ergo
    J udxorum mors Christi
    fuit,
    et cor
    impceiiilcns
    cum
    iufidelilaie, cujus
    morte
    gentiles
    sunt
    redempti
    et sacro
    baptismale abluti, quos
    de-
    bent J udxi
    xmulari,
    idesl irailari in
    fide,
    ut creden-
    tes sicut illi
    credunt,
    salvi fiant.
    G
    Quod
    si delictumeofumdivilioesunl mundi.
    Propler
    delictum J udxorum
    quod
    commiserunl in Fiiium
    Dei,
    et
    propterinlidelilatem illorum,
    dilata est raul-
    liludo
    gentium
    divitiis
    legis, prophetarum, psalino-
    rura,
    el
    gralia fidei, quia
    absiulit eisDominusomnia
    isia,
    et tradidil
    genlibus
    in se
    credentibus,
    sicul in
    Evangelio
    minatus esl
    eis,
    dicens :
    Auferelur
    avobis
    regnum Dei,
    et. dabitur
    genii facienli fructus ejus
    (Matth. xxi). Magnx
    el
    incompeusabiles
    fuerunl di-
    vitix
    J udxorum, qux
    loiuindilaverunt mundum: el
    Si diminulio eorumdivilioe
    genlium, quanto magis
    flenitudo
    eorum? Diminulio hic
    propaucilale
    acci-
    pilur
    el
    parvo
    numro
    ;
    diminulio
    aulem
    infidelium
    J udxorum
    , aposloli
    fuerunt
    aliique
    credentes ex
    eadem
    plbe,
    et est sensus : si
    paucilas qux
    ex J u-
    D
    dxis credidit lanlam salulem attulit
    gentibus,
    ut
    pne
    inomnes
    gnies Evangeliumper
    illos
    prxdica-
    lum
    sit, quantomagis prodesset,
    si omtescredidis-
    sent? Multo
    magis prodesset, quiaper
    omnes
    gentes
    jam
    essel
    Evangeliumprxdicatum
    ab illis.
    Aposloli
    enim
    aliique
    credenles ex J udxis divilix
    sunl.gen-
    lium, quiaper
    illorumminislerium
    acccperuul
    fiJ eiu
    cognilionemque
    divinarum
    Scriplurarum,
    ubi notilia
    Dei
    est;
    et
    ipsi
    ordinaverunl
    genlibusepiscopos, pres-
    bytres, diaconos,
    et exteros ordines
    ecclesiaslicos,
    cl,
    ut
    amplius
    dicam,
    quidquid
    boni habemus
    (gratia
    Dei
    cooprante
    ac
    largiente) per
    illorumminislerium
    accepimus.
    Vobisenimdico
    gentibus
    :
    Quandiuquidemego
    sum
    iR
    EXPOSITIO
    IN EPP. S. PAULI.
    -
    IN EPIST. ADROM.
    402
    gentiumapostolus,
    minislerium
    meum
    Iwnorificabo.
    j
    Cumcxleri
    aposloli singulis
    in locis sibi destinalis
    prxdicassent,
    Paulus
    aposlolus pne
    omnibus
    genti-
    bus
    prxdicavit,
    quia
    a Dominoaudivit :
    Longe
    mit-
    tamlead
    gnies (Act. xxn). Qua
    de causa
    Ipsepro-
    prie Aposlolus
    exstitit
    genlium,
    sicut aliolocotesla-
    tur,
    dicens :
    Qui operalus
    est Petro in
    apostolatum
    circumeisionis,operatus
    estetmihiinler
    gnies(G
    al.
    n) ;
    hoc est :
    qui
    Petrum construit
    principem
    J udxorum,
    meetiamconstituit ut sim
    prnceps
    et
    apostolus
    om-
    nium
    gentium.
    Beneaulemdicit : Minisleriummeum
    nonorificabo,
    idesl
    prxdicationem
    in
    opus
    vertara.
    Tune etenim
    prxdicalor
    minisleriumsuumhonorifi-
    oal, quando
    secundumillud
    quod prxdicat
    vivere
    studet,
    ul
    quod prxdicat
    ore,
    honorai et confirmet
    Dono
    exemplo bonisqueoperibus.
    Aliter : Ministe-
    ]
    rium meumhonorifteabo,
    hocesl :
    gratiamEvangelii
    non solum
    genlibus, quibus delegatus
    sum
    aposto-
    lus, prxdicabo,
    sed etiam J udxis
    imperliri
    curabo.
    Honor
    magistrorum
    numerositas est audilorura :
    Si
    quo
    modoadoemulalionem
    provocem
    carnem
    meam,
    el salvos
    faciamaliquos
    exillis. Si
    quo
    modoadxmit-
    lalionem
    provocemcarnem,
    hoc est : idcirco raini-
    slerrammeumhonorificabo,
    ut
    aliquo
    modoad irai-
    tandum me
    provocem
    J udxos ex
    quibus
    carnem
    sumpsi,
    el meintilando
    salvenlur,
    sicul et
    ego
    sal-
    vus effeclus
    sum,
    etsi non
    omnes,
    saliemvel
    paucos
    ex eis salvosfaciam.
    Si enimamissioeorumreconciliatioestmundi :
    quoe
    assumplio,
    subaudis
    erit,
    nisi vita ex mortuis?Sen-
    sus
    hujusmodi
    est : Si amissio
    J udxorum, qua
    dere-
    <
    licli sunt a Deo
    propter infidelitatem, gentium
    re-
    conciliatio
    fuit, quibus
    Deus anle adventum Filii
    sui
    quodammodo
    iralus
    erai, quanto magis
    assum-
    ptio illorum,qua
    assumunlur ad
    fidem,
    prxslabil
    ele-
    ctis vitamex mortuis? Staliraenimul illi
    coeprinl
    vivere Deo
    per
    fidem,
    qui
    anteamortui eranl inin-
    fideliiate,
    advenitdies
    judicii,
    el
    rsurgent
    omnes de
    pulvereterrx,
    vivepique
    omneselecti invitaxierna
    sentper
    cumChrislo. Profuit eienim
    genlibus
    adfi-
    demamissio
    eorum, proderit
    el
    assumplio, quoniam
    vila xterna dabitur electis ex mortuis. Alio
    modo,
    assumptionis
    nomine
    aposloli possunt
    intelligi, qui
    fidelibus
    genlibus
    vilaexslilerunt.
    Qux, inquit,
    as-
    sumplioest,
    nisi vitaex mortuis? idest :
    quid
    aliud
    sunt
    assurapli
    et electi a Deoex eadem
    plbe,
    sicut
    ego
    et Petrus et
    reliqui credenles,
    qui
    vos etiam
    assumpsimus
    ad fidem
    Chrisli,
    viventes
    per
    vitam
    Chrisli ex mortuis J udxis infidelibus? Si enim illi
    sua morteinfidelitalisrconciliatiohem
    prxstiterunt
    mundo,
    nos
    qui
    ininfidclilalemortui non
    sumus,
    ad
    vitam aliorum
    quasi
    vivi exmortuis servati sumus.
    Quod
    si delibatio sancta esl et massa. Delibatio
    est
    degustatio quxdam,
    sive
    primitix alicujus
    rei.
    Verbi
    gralia
    :
    quandoparticula accipilur
    ex massa
    conspersx farinx,
    et
    prxgusttur cujus saporis
    sit
    reliqua.
    Namnaturale est ut omnis
    resqtix
    unius
    subslanlix
    st,
    divisa
    per partes,
    in eadem
    perma*
    neal
    natura,
    et Unius
    saporis
    et
    quafittis
    sit: sicut
    \
    ex fermentafarina
    dignoscitur.
    Hicautemdelibatio
    sanctos
    significat apostolos,
    massa vero
    paires
    san-
    ctos, Abraham, lsaac, J acob, Davd, Isaiam,
    el re-
    liqoos,
    x
    quorumprogenie apostoli
    descenderunt.
    Ergo
    si
    apostoli sancli,
    et
    paires quorum
    fidem
    ipsi
    aposloli
    asseculiet iniiiati
    sunt,
    sancli
    fuerunt, po-
    test el
    prxposlero
    ordine noninconvenienlius dici :
    si massa sancla in
    patribus, ergo
    et delibatio-simi-
    liier sancla in
    apostolisexterisque credentibus,
    qui
    fidem
    patrum
    veraciter habuerunt. Et si radix sn-
    cta,
    et rumi.
    Llipsum appellat
    modoradicem
    quod
    superius
    .massant : et idem
    significant
    rami
    quod
    delibatio. Paires videlicet YeterisTeslamenli sunt
    massaet
    radix, quia
    deillorum
    prosapiasumpla
    est
    delibatioet
    processerunt
    rami,
    idest
    aposloli.
    Sicut
    n
    ergo
    radix bona bonumsuccuradiffundit
    per
    ramos
    ubi sunt fructus boni
    saporis,
    ita
    apostoli, qui origi-
    nem duxerunt a sanclis
    patribus
    et eorum fidem
    imilali
    sunt,
    sancli et boni fuerunt. J am
    superius
    in
    hac
    Epislola
    alterammassant
    posuerat.qua signica-
    tur mortalilasel
    peccatumAdx,
    et ex
    qua
    fnuit
    qux-
    damvasainhonorem
    per
    misericordiam
    gralix
    Dei :
    quxdam
    vero
    justo
    Dei
    judicio
    in contumeliam. Hic
    vero massainbono
    accipilur.
    Potest et
    per
    radicem
    intelligi Chrislus, per
    ramos autem
    apostoli aliique
    credentes :
    quia,
    sicut a radice emittitur succus in
    ramos ut
    vivant,
    ila et in.Chrislo vivuntomnescre-
    dentes,
    ab illo omne bonum
    accipientes, cujus
    et
    membra sunt.
    Quod
    si
    aliqui
    exramis
    frticti
    snnt in
    infidelitale
    C
    remanendo,
    lu aulemcumoleasler
    esses,
    tolus scili-
    cet
    paganus,
    insertusesin
    illis, id est inlocumillo-
    rum
    successisli,
    etsocius
    faclus
    es
    radicis,
    id est fidei
    sanctorum
    palrum,
    et
    pinguedinisolivoe, gratix.
    vi-
    delicet sancti
    Spirilus
    : noli
    gloriari
    neque
    extolli
    adversus ramos in infidelitale
    manentes. Nam
    illi
    sancti
    patres Spiritum
    sanctum
    habuerunt;.
    unde et
    uncti Dei
    appellabantur,
    sicul est illud : Nolite lan-
    gera
    chrisls meos
    (Psal.
    civ), quod
    de
    Abraham,
    lsaac et cxleris
    intelligendum
    est. Aliter:
    per
    ra-
    dicemiterum alio modo
    possumus
    intell
    gre
    Chri-
    slum,
    ul sil sensus : Socius
    radicis, idest
    Christi,
    et
    pinguedinis
    olivoe,
    gratix
    videlicet
    Spiritus sancti,
    factus
    es,
    ne extollaris in
    snperbiam,
    ne
    amittas
    graijamqux
    data est tibi.
    Gentiles
    alloquilur
    App-
    D
    stolus,
    et
    loquitur
    omnibus
    quasi
    uni.
    Ramos
    fraclps
    (ut
    diximus)
    appellat
    J udxos in
    infidelitate
    manentes,
    qui
    a
    radice,
    idest a fide
    palriarcharuni
    vel aChri-
    storecesserunt : oleastrum aulem
    gentilesqui
    infru
    craosi anle Domini adventum
    erant,
    agrestera
    vitam
    ducntes,
    et est sensus : O
    gentilis,
    si vides
    aliquos
    J udxoruma
    gratia
    Christi alienos
    exsister,
    et afide
    patriarcliarum,
    et te inlocumillorum
    erse, socium-
    que
    factura fidei
    palrum,
    et
    Chrisli, atque gratix
    Spiritus sancti,
    noli
    despicereillos, nequeextollaris,
    h forte amittas
    gratiam qux
    data est tibi
    gratis.
    Quod
    si
    gloriaris contra
    eos
    qir lapsVsunt,
    attende
    (filia
    nontu radicem
    poria^sed
    radix
    /'.'Quasi
    dice-
    ret : Si
    vis'extolli,
    audi undeburailris': non
    portai
    463 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 464
    lu
    radicem,
    idest nihil
    patribus
    sanclis, qui
    te
    prx-
    wsserunt;
    sedtadix te
    poriat, quia
    eorum fide sal-
    varis
    ;
    tuenim
    accepisii
    ab
    eis,
    illi non
    acceperunt
    ale. Aliler : Non
    portas radicem,
    idest
    Christum,
    cui nihil ex luo
    iribuis;
    sed
    ipse
    te
    portai
    a
    quo
    habes
    quidquid
    .boni habes,
    el
    insuper
    ab illo ha-
    ltes esse.
    Dices
    ergomihi,
    o
    gentilis
    :
    fracti
    sunt
    rami,
    in-
    creduli scilicet J udxi
    abjecli sunt,
    ut
    egogentilis
    inserar in locum illorum. Bene
    ,
    subaudis
    dicis,
    quia
    ila
    est,
    sed attende
    qirid sequitur
    :
    propter
    in-
    credulilatem
    fracti
    sunt rami
    ; quia
    noluerunt J udxi
    in Christum
    credere, lapsi
    sunt in mortem damna-
    tionis,
    fracti a
    gralia
    Dei : tu autem
    fide
    Chrisli
    sias,
    non luis meritis.
    Ideoque
    noli
    gloriari ;
    noli
    alium
    sapere,
    id est nofi
    superbire,
    sedlimecadere:
    Dei enimbenefrciiim
    est,
    quod
    vocatus
    es,
    nontuum
    meritum. J uxta
    quod
    idem
    egregius prxdicalor
    alias
    dicit : Gratia salvi
    facti
    eslis,
    et hoc nonex
    vobis;
    Dei enim donum est,
    non ex
    operibus,
    ut ne
    quis
    gtorietur (Ephes. n).
    Si enimDeus nuturalibus ramis non
    pepercit,
    ne
    forte
    nec libi
    parcat.
    Naturales ramos
    appellat
    J u-
    dxos, qui
    ex sanclis
    patribus
    et Deodileclis
    origi-
    ncratraxefunt,
    etesl sensus : O
    gentilis,
    considra
    quia
    si Deus J udxis non
    pepercit, qui
    a sanclis
    patribus originem
    duxerunt,
    et ex
    quorum gnie
    ipse
    earnem
    assumpsit,
    mullo
    magis
    nec tibi
    parcet,
    si a fideDei recesseris, qui
    oleaster
    eras,
    vel si in
    superbix
    fastuleclevaveris
    despiciendo
    J udxum.
    Vide
    ergo
    bonitatem el severitalemDei. Severus
    judex
    dieitur
    qui
    innullam
    partent
    suum
    judicium
    flectil,
    sed
    per
    rectitudinem incedit. Severilas vero
    dicilur
    judicium, quo
    nulli
    adulatur,
    sed
    juste
    omne
    judicat.
    Bonitas autem, piefas gratix
    et miseri-
    cordix
    qua bona'prxslantur
    hominibus,
    ineos
    qui-
    dem J udxos
    qui
    ceciderunt, severitalem,
    id est
    justissimum
    judicium,
    exercuil : in teaulembonitas
    tem
    Dei,
    hoc est
    gratiam pietalis, monstrabil,
    n
    permanseris
    in
    bonitate,
    idesl infiderecta :
    alioquin
    el tu excideris,
    id
    est,
    si a fide
    recesseris, penilus
    peribis.
    Distat aulem inter
    frangi
    et
    excidi,
    quia
    fractus ramus
    potest
    utcunque
    arbori sux resoli-
    dari,
    excisus
    nullaienus. Et notanduin
    quia
    J udxos
    dixit fractos, qui prxdicante
    Elia et
    Enoch,
    solida-
    ]
    bunlur infideChrisli
    :
    gentiles
    aulem,si
    a fideChri-
    sli recesserint, penilus
    abscindendos a
    graliaDei,
    ac deinde
    perdendos;
    unde
    sequilur
    :
    Sed et illi,
    subaudis J udxi,
    si non
    permanserint
    in incredulilate,
    inserentur fidei Christi et fidei

    palriarcharum
    ; potens
    est enimDeusiteruminserere
    illos lidei Christi.
    Nam si tu ex naturali
    proecisus
    es
    oleastro,
    et
    conlra
    naturam
    inserius esinbonam
    olivam,quanto
    magis
    hi
    qui
    secundum
    naturam inserentur suoe
    olivoe.Genlilemalloquilur snperbientem
    contra ra-
    mos
    qui
    fracti sunt,
    et
    qui glorialur quasi
    suis me-
    rilis
    merueril salvari,
    et
    djcit
    : Si
    lu,
    o
    gentilis, per
    A
    gratiam
    Dei
    separalus
    es a
    paganismo,
    et ab his
    qui
    ab exordio sui diversis erroribus a Deosunt
    separati,
    et contra consueludinem inserius es in
    bonam
    olivam,
    hoc est infidem
    prxcedentium pa-
    trum, qui pinguedinem
    sancli
    Spiritus habuerunt,
    quanto magis
    J udxi secundum naturam
    inserentur
    sux
    olivx,
    fidei videlicet
    palrum
    suorum.
    Quoddicit
    conlra naturam inserlum esse raraura
    oleaslri in
    olivam,
    morehumano
    loquitur, quia
    naturale esl ut
    surculutn bonx arboris inseramus in trunco
    raalx,
    non surculummalx in bono
    trunco, et hocinsertio
    dieitur. Deus
    autem,
    conditor el creator omniumre-
    ntra el
    nalurarum,
    nihil conlra nalurara facit.
    Nolo enimvos
    ignorare, fratres, mysterium
    hoc.
    Mysterium
    est res
    occulta,
    et secrelum
    aliquod
    inse
    B
    conlinens.
    Alloquilur ergo gentiles
    credentes ut
    consistrent
    qua
    decausa salvi facti
    sint,
    suis me-
    rilis,
    an
    gralia
    Dei,
    et J udxi
    abjecti,
    el dicil : Oc-
    cultant et secretum Dei
    judicium, quantum
    homo
    penetrare polest,
    nolo vos
    laleat, quare J udxos
    quondam populum peeuliaiem abjecerit,
    et
    gentes
    peccatriccs per
    fidemsibi
    copnaverit,
    el
    cujtrs
    rei
    gralia
    hoc admonueril
    perpendere,
    subinfert et di-
    cit : ut nonsitis vobis
    ipsissapientes,
    idest ut non
    superbiatis,
    dicentes vos
    propriis
    meritisforesalva-
    ls,
    ac
    per
    hoc alios
    despic'iatis.
    Sibi enim
    sapiens
    dicilur, qui
    donum
    quod habet,
    non Dei
    gralix,
    sedsuis meritis et studio
    dputai', qui
    autemsecun-
    dum Deum
    sapiens est,
    in beneficiis Dei non in-
    sultt
    abjectis,
    sedcura timor
    gralias agit
    uiiseri-
    Ccordis
    largiloris.
    Aliter : sibi fit
    sapiens qui quem-
    libet
    peccalorem despicit,
    cum
    potius
    ex conside-
    ralione
    peccaloris
    humiliari convenial :
    quia
    omnes
    sumusunius
    nalurx,
    licet non
    ejusdein
    gratix. Ipse
    ergoApostolus
    demonstrabit de
    quo rayslerio loqui-
    tur :
    quia
    coecitusex
    parte contigit
    inIsral, Recle
    dicit,
    ex
    parle contigit excitas,
    et nonex
    tolo, quia
    reliquix
    ceciderunt. Cxcitas vero
    contigit
    in Isral
    non
    corporis, qux
    fit amissoluntine
    oculorum,
    sed
    cordis, qux
    fit tenebris infidelilalis. In his
    ergo
    diclis
    Apostoli, quod mysterium
    sit in
    iapsu
    J udxo-
    rumdicimus,
    sed ex
    qua profunditaie
    consilii De
    veniat cum
    ipso
    Paulo
    ignoramus
    : etsi
    ipsesciebat,
    non tamen maiiifestavit. Dicit enim:
    quia
    excitas
    ex
    parle contigit
    in Isral : donec
    pleniiudogentium
    *
    intraret;
    et sic omnis Isral sulvus
    fieret.
    Plenitudi-
    nem aulem
    genlium,
    non
    conversionera omnium
    accipimus;
    sed niullituduiera earum
    qux
    aul
    jam
    divina
    prxdcstinatione
    collecta
    est,
    aul in futuro
    colligetur.
    Pleniiudo vero hxc non ad numeruni
    cunclorura
    pertinet,
    sed ad numerura a Deo
    prxfi-
    nitum. Corruerunt
    itaque
    J udxi ut
    surgerenl gn-
    ies.
    Quis
    hoc
    mysterium
    valel
    penetrare
    ? cur
    Deus
    mullitudinein
    gentium spreverii pne
    ab exordio
    mundi,
    a
    lemporesciliel quo
    confusumest labium
    uuiversx lerrx
    ;
    el J udxos taninm sibi
    peculiares
    fecerit, qui per
    lineamBeber
    descenderunt';
    itenun-
    que gnies
    in suo adventu
    collegerit,
    et J udxos in
    fine mundi
    recipiendos abjecerit? Quis, iuqtiam,
    465 EXPOSITIOIN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. AD
    ROM, 4(16
    tam subtHera
    di?posiiionem
    divinam
    investigare
    sufliciet?
    Veniet ex Sion
    qui eripial
    et avertat
    impietatem
    aJ acob. Sion
    ipsa
    est
    Hierusalem,
    de
    qua
    Micheas
    ait : De Sion exibil
    lex,
    et VerbumDomini de
    Hierusalem
    (Mich. iv).
    Salvator
    etenim,
    nascendo
    ex
    plbeIsraelitica, juxta quod
    Isaias olim
    prophela
    cecinerat,
    dicens : Ecce
    virgo coneipiet,
    el
    pariet
    fiiium(Isa. vu),
    vniel de
    Sion,
    sivede Hierusalem.
    Ponendo vero membra sua in
    cruce, propriumque
    sanguraemfunde'ndo,
    et lavacrum
    baptismatis
    dando,
    eripuit
    tam
    gnies quam
    et iilas
    reliquias/qux
    ex
    Isral
    crediderunl, quod
    ante nemo facere
    prxva-
    lcbat,
    avertit niltiieminus
    impietales
    a
    J acob,
    ab
    his videlicet
    qui
    erediderunt ex J udxis in
    primo
    adventu illius
    ;
    avertet
    quoque pleniter
    et ab his
    qui, suscepta gentium
    multiludine,
    convertenlur et
    salvabuntur,
    sicHt
    scriptum
    est :
    Ipse
    redimetIsral
    ex omnibus
    iniquitatibus
    suis
    (Psal. cxxix)
    ; et cura
    pleniiudo gentium inlravertt,
    tune omnis Isral
    salvus fiet.
    Et hoc illis a me
    testamentum,
    subaudis
    dabitur,
    sive
    omplebilur, per quod aliquando promissio
    de-
    signalur
    et
    Evangelium. Et.potest
    hic
    utrumque
    in-
    telligi ; promissio
    videlicet
    regni
    coelorum,
    el Evan-
    gelium
    in
    quo ipsa promissio
    conlinelur,
    dicenle
    Domino: Poemteuiiam
    agile, appropinquabil regnum
    eoelomm
    (Mallh. iv).
    Dehac lestamenio dicluraest
    per propbetam
    :
    Feriani, inquit,
    cura eis
    pactum
    novum,
    et testameutuin novumscribara incordibus
    eorum.
    Sequitur
    : Cum<ibslulero
    peccata
    eorum. His
    verbis demonslral
    -
    quod,
    licet
    quorumdam
    creden-
    tiumexeis
    peccata
    sint
    ablala,
    in fine tamensxculi
    per baptismi gratiamplenius
    aitferentur.
    Secundum
    Evangeliumquidem
    inimici Dei
    propter
    vos. Non ait secundum
    legem, quam pro
    viribus
    suis J udxi
    xinulabanlnr,
    sedsecundum
    Evangelium
    quodipsi
    contemnebant,
    ubi narratur
    qualiter
    Domi-
    irain raorli tradiderinl..
    Ergo quantum
    altinet ad
    Evangelium, quod
    J udxi non
    recipiunt,
    inimici sunt
    Chrisli et
    ejusdemEvangelii.
    Hanc inimicitiamid-
    circo J ndxi
    incurrerunt,
    ut
    gentes
    credere
    possent ;
    et hoc
    est-quod
    dicit.
    Propter vos, p
    gentiles,
    ut vos
    rrederetis,
    inimici Dei-facti sunt J udxi secundum
    Evangelium,
    idesl secundum
    quod Evangelium
    lo-
    quitur. Siquidem
    in
    Evangelio
    refeitur
    qualiter
    impii
    J udxi
    peregerunt
    necem
    Christi, propter
    quam
    incurrerunt inimicitiam
    Dei, quodquia
    ininfi-
    delitate
    permanserunt.
    Secundumautem
    eleclionem,
    charissimi
    propter paires.
    Nonsic
    inlelligendum
    est
    et
    qui appelbniur
    inimici
    Dei, ipsi
    sinl et
    charissimi,
    prxserlim
    cum J udxi una
    gens sinl, qux
    dividitur
    in credenteset non credenles.
    Igitur
    J udxi alieni a
    fide Chrisli inimici sunt Dei : charissimi vero
    illi,
    qui per
    eleclionem,
    sive
    prxdestinationem Dei,
    sunt
    justificati
    : de
    qua
    dicilur :
    Qui eiegit
    nos in
    ipso
    antemundi
    constilutionem,
    ut essemussancli et im-
    meulati
    (Ephes. i)
    :
    qui propler paires,
    id est
    Abrahamet
    exteros,
    charissimi
    nuncupantur, quo-
    A
    niam
    excmplar justilix
    et fidei
    prxcedentium pa-
    lrumilli
    qui
    credunt veraeiler lenent.
    Sine
    poenitentia
    enimsuntdona et vocatioDei. Poe-
    nilentia enim
    pro
    mutalione
    accipilur nonnunquin
    in sacra
    Scriptura,
    sicut habes Dominodicenle ad
    Samuelem : Poenitet me
    regemfecisse
    Saul
    super
    Isral :
    ungefiiium
    Isai
    (I Reg.xiv, xvi).
    Dum
    prx-
    cipit ungi
    fiiium
    Isai, ostendit se immutare
    dispo-
    sitionem facti
    sui,
    ideoque
    dicit : Poenitet me. Et
    alibi : J uravit
    Dominus,
    et non
    poenitebit
    eum
    (Psal.
    cvt),
    id
    esl,
    nonmulabilur voluntas
    ejus.
    Verra
    quod
    dicit donaet vocatio
    Dei,
    inlelligilur
    ordine
    prx,-
    postero.
    Primum enim vocat Deus ad fidemsuam
    secundumeleclionem
    gratix, poslmodum
    vero con-
    -
    fert dona
    Spiritus
    sancli et
    prxmia
    vitx
    ; igitur
    sine
    B
    mutatione suai dona et vocatio Dei
    in,
    his de
    qui-
    bus.
    supra
    lectum est :
    Quos proedesiinavit,
    hos et
    vocavit
    (Rom. vin),
    non in his de
    quibus
    dieitur :
    Multi sunl
    vocati,
    sed
    pauci
    electi
    (Matth. xx).
    Aliter : sine
    poenitentia
    sunl donaet vocatioDei in
    illis
    qui
    ad fidemDei ventant. Verbi
    gratia
    : voca-
    tdr
    quis
    ex
    paganismo, baplizalur,
    et ab omni reatu
    absolvitur :
    quid
    boni fecit ut-
    vocarelur,
    lut do-
    numremissions omnium
    culparumconsequerelur?
    Neque
    enim
    jejunavit
    :
    neque
    in
    eleemosynis,
    vel an-
    norum
    orapulatione
    in
    poenitentiaculpas
    delevit.
    Dicamus el
    aperlius
    : nascitur
    quis
    cunr
    originali
    peccalo;
    addit
    deiucepS
    multa actualia : si credi-
    derit,
    vocatus
    est; baptizatus,
    slatim ab hac vila
    subirabitur; accipit
    dona
    perennis
    vitx : eccedona
    C et vocatio Dei sine
    poenitentia.
    >
    Sicut enimet
    vos.aliquando
    non credidislis
    Deo,
    nunc autem misericordiam consectlli eslis
    propter
    illorumincreduli.tatem
    ;
    ita et isti nuncnoneredide-
    runt in vestram
    misericordiam,
    ut et
    ipsi
    misericor-
    diam.
    consequantur,
    Misericordiam
    appellat
    isto in
    loco
    Apostolusfidem,gratiam baptismatis,
    remissio-
    nem
    peccatorum,
    et donum
    Spiritus sancli, pariler-
    que
    recouciliationem, qua
    reconciliati sunt
    gentiles
    Deo: et
    insuper quidquid
    boni
    post'Domini
    adven-
    tum
    gratis
    a Deo
    perceperunt,
    ostendens
    quia
    sicut
    gentiles
    in
    primo
    Domini adventu misericor-
    diamDei sunt
    conseculi,
    itaet J udxi
    consequentur,
    appropinquante
    secundo
    advenlu, per prxdieationein
    Elix et Enoch :
    juxta quod
    idem
    egregius prxdica-
    lor alias
    loquitur,
    dicens : Cum
    pleniiudo genlium
    intraverit,
    tune omnis Isral salvus
    fiet.
    Sicut
    vos,
    inquit,
    vos
    gentiles, aliquando
    non credidistis
    Deo,
    nunc autem in Domini adventum
    per prxdicatio-
    nem
    apostolorum
    misericordiam
    omnipotentis
    Dei
    conseculi estis
    propter
    J udxorum
    incredulitalent,
    in
    quorum
    loco credendo subintrastis
    ;
    ita et
    ipsi
    J udxi nunc nonerediderunt investram misericor-
    diam,
    qux
    vobis a Deodata
    est,
    idest inisto tem-
    porequando
    vos misericordiam conseculi
    estis,
    vel
    inveslra misericordia
    dicil,
    hoc
    est,
    ut vosmiseri-
    cordiam
    consequi poluisselis.
    Casusetenim
    illorum,
    salus fuit
    genlium.
    Poieral
    aliquis
    dicere :
    Quare
    non erediderunt J udxi in
    primo
    Domini advenlu?
    407 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.
    BIBL. 468
    Adhxc
    Apostolus:
    Ut
    gnies, inquit,misericordiam
    consequerenlur,
    et
    ipsi postmoduin
    in fine sxculi
    eonsequantur,
    si enimin
    primo
    Domini adventu
    credidissent;
    ex
    legisoperibus
    se
    juslificatos pula-
    rent;
    in fine vero sxculi cum
    crediderenl,
    miseri-
    cordiamconsecutos se non dubilabunt. Unde sub-
    dit :
    Conclusit Deus
    omnia,
    id est omniumhominum
    gnera,
    in
    incredulilate,
    id est concludi
    permisit
    intra
    incredulilatem,
    ut omniummisereatur. Con-
    clusos esse ostendit tam J udxos
    quant gentiles
    sub
    peccato
    ineredulilatis
    ;
    J udxos
    quidemlegem
    natii-
    ralemt
    scriptam
    destruendo, gentiles
    vero nalu-
    ralera
    legem
    calcando. Sed ut clarior fieret
    ejus
    gralia qua
    dimiltunliir
    peccala
    bis ila conclusis
    ,
    placuit
    ei tune abolendis
    peccatis
    hominum,
    sacra-
    meritum remissions afferre
    quando
    nemo
    poterat
    de suis meritis
    gloriari.
    Increduli
    siquidem
    fuerunt
    gentiles,
    sed miserieordiamDei ab eo
    vocati,
    con-
    seculi sunl. Sunt modo et J udxi
    increduli,
    sed
    miserebitur eorum.
    Quare
    lamen multiiudinem
    gen-
    tium tanto
    tempore abjecerit
    Deus,
    J udxos vero
    diexerit,
    el
    poslmodum
    in adventu suo
    gentibus
    ad
    se collctis J udxos
    abjecerit?
    solus
    ipse
    novil
    qui
    conspicit
    omnia. Considcrans
    Apnslolus
    tantas esse
    divitias bonitatis
    Dei,
    el tantum
    opus
    divinx
    sapien-
    tix,
    cumnon
    potuisset
    hoc
    comprehendere,
    subito
    in interioribus oculis
    cordis, stupore
    simul
    alque
    pavore perculsus,
    exclamavit et dixit :
    O allitudo diviliarum
    sapiemioe
    et scintioeDei!
    Alliludo,
    subliraitalera et
    profndilatem significat;
    sapienlia' accipilur
    in divinis
    rbus,
    scienlia in
    humanis : sublimis
    ergo
    et
    profunda
    est abundanlia
    sapientix
    divinarum
    humanarumque
    reruni
    apud
    Deum, qui
    solus sicuti sunt omnia
    intuetur,
    et ad
    cujus
    nolitiamomnissensusnosler retunditur,
    Quam
    incomprehensibilia
    sunl
    judicia ejus! quibusangelos
    et homines
    judicat,
    seu J udxos
    alque gentiles,
    ex
    quibus
    nunc istos
    elegit,
    nunc illos
    abjecit
    : et
    quaminvesligabiles
    vioe
    ejus
    !
    quibus
    a
    genlibus
    ad
    J udxos,
    et a J udxis ad
    gnies transiit,
    et
    qui-
    bus iterum a
    gentibus
    ad J udxos transiturus
    est;
    vel
    per vias, possumus accipere
    actiones Dei
    qui-
    bus omnia
    operalus
    est,
    qux utique investigabiles
    sont.
    Quis
    enim
    cognovit
    sensumDomini?i est intel-
    lectus
    ejus profndilatemquis penetravil
    ?aut
    quis
    consiliarius
    ejus fuit
    ? Patris consiliarius
    unigeniliis
    Filius
    ejus
    est
    qui
    et
    Anglusmagni
    consilii
    appella-
    lur* sed ex hominibus et
    angelis
    nullus
    ejus
    fuit
    consiliarius. Aut
    quisprior
    dedil
    illi,
    subaudis fidem
    suam aut
    aliquod
    bonum
    opus, antequam
    ab
    ejus
    gralia prxveniretur,
    et relribuetur ei ? merces a
    Domino,
    ex hoc
    quod
    fidemsuam
    prior
    ei ddit.
    Quidam
    voluerunl contra hoc
    intelligere
    centurio-
    nem
    Cornelhtra,
    bonis suis merilis
    exigentibus,
    a
    Deo
    accepisse
    fidem
    quasi
    causa
    remuneralionis,
    propler eleemosynas
    scilicet el oraiiones
    quibus
    in-
    slahal.
    Qui
    idcirco
    ignoranler
    locuti
    sunt, quoniam
    a
    A
    fideveniiur adboi^a
    opraagenda,
    nonab
    operibus
    ad
    fidem: nisi enimCornliusfidem
    primumhabuisset,
    prxventus
    ab
    inspiraiione
    divina, nequaquam
    bona
    opra
    habuissei. Sed,
    sicul beatus
    Gregorius dicit,
    prxventus
    est a Deo ul haberet fidemunius Dei-
    talis,
    non lamen in
    Trinilatem
    personarum
    in Deo
    esse
    cognovit, quoadiisque
    Peirus adeumest missus.
    Unusquisque
    autemDeo fidemet
    opra
    sua
    tribuit,
    quando ejusgralia prxventus
    crdit in
    eum,
    et bona
    opra
    exercendo studet voluniati
    ejusplacera.
    Quo-
    niamex
    ipso,
    idesl ex
    parle
    sunt omnia, quia
    ait
    ipsooriginemsumpsernnt;
    el
    per ipsum,
    id
    est
    per
    Fiiium,
    sunt
    omnia, quiaper
    illumomniafacla
    sunl;
    et in
    ipso,
    idest in
    Spiritu
    sancto,
    sunt
    omnia, quia
    inillo consistant : ecce Triniias
    personarum.
    Quod
    B verosubdit :
    Ipsi gloria,
    trium
    personarum
    una et
    singularis
    subslantiadeclaratur,
    sicut et Isaiasetiam
    dicit seaudissedicere
    Serapbim
    :
    Sanctus, sanctus,
    sanctus DominusDeussabaoth
    (Isa. vi).
    Ter
    dicit
    de
    personis sanctus,
    et una lanlummodo vice
    de ma-
    jestate
    Dominus. Simililer et Psalmisla : Benedicat
    nos Deus
    Pater,
    benedicatDeus
    Filius,
    benedicatnos
    Deus
    Spiritus sanctus,
    el meluant eumomnes
    fines
    terroe
    (Psal.
    LXVI) ; quod
    vero
    ait,
    ex
    ipso
    DeoPtre
    sunt omnia,
    atiendendumest, quod
    nondixil de
    ipso,
    aliud est entra
    ex
    ipso,
    aliudde
    ipso.
    Omne enim
    quod
    est ex
    ipso
    nonesl de
    ipso;
    sed
    quod
    est de
    ipso,
    hoc
    utique
    et ex
    ipso.
    Verbi
    gralia
    :
    Filius
    ex
    Paire
    esl, quia
    ab illo
    originemaccepit,
    et de
    ipso,
    quia
    de
    ejus
    subslantia est. Domus vero
    qux
    xdi-
    C ficalur ex
    lignis
    vel
    lapidibus,
    ex
    ipso
    homine esl a
    quofil,
    et a
    quo originem
    habet
    ;
    sed non est de
    ipso,
    id est de
    ejus
    subslantia. Deus
    igitur
    crealor
    omnium, spirilus
    est invisibitis
    alque
    immutabilis
    ;
    creatura vero omnis raulabilis esl.
    Ergo
    non deim-
    raulabili subslantia
    ejus
    creala sunt
    omnia,
    sed ab
    immulabili Deitate cuitclasunl ex nihilo fae:a: ac
    prpterea
    ex
    ipso
    Ptre
    sunt, qui
    ab illo
    originem
    ducunt.
    CAPUT XII.
    Obsecro
    itaque
    vos, fratres, per
    misericordiam
    Dei,
    utexhibeatis
    corpora
    vestrahosliam
    viventem,sanctam,
    Deo
    placentem,
    rationabile
    obsequium
    vestrum.
    Quia
    supra
    dixerat
    Aposlolus,
    conclusit Deus omniain
    u
    incredulilate,
    utomnium
    misereatur,
    ostendens
    quod
    siveJ udxi credentes,
    sive
    gentiles,
    nonsuis
    merilis,
    sed misericordia el
    gratia
    Dei salvali sunt
    ;
    obsecrat
    eos
    modo,
    et omnes credentes
    per
    eamdem miseri-
    cordiam, qua redempti
    sunl
    sanguine
    Chrisli, et
    lempore baptismatis
    ab omnibus sordibus
    abluti,
    ut
    exhibeant
    corpora
    sua hosliam
    viventem,
    et dicil :
    Obsecro vos
    per
    misericordiamDei
    ;
    acsi diceret :
    Non
    per potenliam raagislerialem
    vobis
    irapero,
    qua
    sum vester
    raagisler
    et
    aposlolus,
    sed obse-
    cro et
    deprecor quasi socius, quapropter
    el fra-
    tres eos
    appellat,
    non
    carne,
    sed
    fide,
    recolens illud
    quod
    Salvalor fidelibus dixit : Omnesvos
    fratres
    eslis,quia
    unusestPaler
    vester, qui
    estincoelit
    (Matth.
    469
    4
    EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. ADROM. 470
    xxm).
    Hoc
    inquit
    : Obsecro
    per
    misericordiam
    Dei,
    qua
    salvaii
    estis,
    utexhibealis
    corpora
    vestra hosliam
    vivement, quod
    erant
    apud
    Bomanos J udxi cre-
    dentes
    qui
    viclimas et hoslias
    lgales
    DeoHieroso-
    lymis
    in
    lemplo
    obluleranl : hos hortalur ut
    jam
    son boves,
    non
    hircos,
    non arielcs,
    sed
    semelipsos
    lostias Deo
    spiritales
    immolent.
    Siquidemquando
    ista scribebat
    Aposlolus,
    adhuc
    templum
    Hieroso-
    lymis
    slabat,
    et needumerat subversumaRomanis.
    Hostia
    igilur
    et immolalur et viva
    est, quando
    homo
    ab hac vila non
    dficit,
    et carnalibus viliis seocci-
    dit, raortificandomembra sua cum
    peccatis
    et con-
    cupisceniiis.
    Verbi
    gratia
    ; fuit
    superbus.,
    efficilur
    Ituralis;
    fuit
    luxuriosus,
    eflicilur
    castus;
    fuit
    gulo-
    sus
    ,
    efficilur
    teraperatus , appetitor parcimonix
    exislens, omnisquefrugal
    italis. Sic vivit homo vir-
    tutibus,
    et moritur viliis. Hoslix
    appellabantur
    in
    Veieri Testamento
    animalia, qux
    adducebantur ad
    oslium domus
    Domini, ibique
    sacerdolibus trade-
    banlur;
    victimx vero dicebantur
    a
    vinciendo,
    eo
    quod
    funibuset reslibus vincla animalia adsacrifi-
    ciumadducebantur.
    Quanlum
    vero ad
    paganorum
    pertinet rilum,
    hostia dicebatur sacrificium
    quod
    offerebatur
    idolis, quando
    contra hostes dimicaiidum
    erat
    : viclimavero dicebatur
    sacrificium, quod,
    Vi-
    ctoria
    polita,
    diis
    pro graiiarum
    actioneofferebatur.
    Sanciam :
    corpora
    nostra fieri debent hostia san-
    cta, quia templum
    sunt
    Spiritus sancli, juxla quod
    dicilur
    alibi
    :
    Templum
    Dei sanclum
    est,
    quod
    eslis
    vos
    (I
    Cor.
    m).
    Et rursus : Nescitis
    quia
    membra
    veslra
    templum
    sunt
    Spiritus
    sancli?
    (I
    Cor.
    vi.)
    Oporiet ergo
    sanctaesse
    corpora, qux
    Dei sunt ha-
    bilacula. Deo
    placement,
    id est a viliis et
    peccalis
    separatam, quia qui
    viliis se sublrahil
    el
    virtulibus
    irabuitur,
    Deo
    utique placet.
    Raliona'bilesil obse-
    quium
    vestrum.
    Obsequiumproprie
    dicitur-obedien-
    tia,
    abeoverbo
    quod
    esl
    obsequor,
    sed hic ab
    Apo-
    slolo
    pro
    cullu divinx
    religionis ponitur, quod
    olim
    apud
    J udxos
    quodamraodo
    irralionabile
    luit, quando
    putabanl
    invisibili et
    incorporeo
    Deo
    per corporales
    viclimas et
    sanguinolentes
    se
    posse placere,
    et a
    peccatis
    mundari.
    Neque
    enimad rationem
    pertinet
    ut r.tionabilis
    crealura, qux
    esl
    homo,
    irralionabilia
    pro
    seoflerat.
    llaque
    raiionabilis culius est ut
    Deo,
    qui
    est
    spiritus,
    menshominis
    offeratur,
    mortificata
    aviliis,
    Quandocunque
    eniravilia carnis et rcidiva
    peccata
    in nobis
    morlificamus, virlutibusque poilc-
    inus,
    hostiaviva
    atque
    raiionabilis efiieimur. Sedfor-
    lasse
    quxrit aliquis
    :
    Quare
    Deus
    oranipoleuslgales
    bostias
    victimasque
    sibi
    prxceperit oflerri,
    si
    ipse
    per
    illasacrificia offerentibus
    placabilis
    non redde-
    batur,
    adeo ut
    peccata
    eis
    indulgeret?
    Cui
    respon-
    dendum
    esl, pb
    duas
    prxcipue
    causashocaDeo
    prx-
    ceptum
    esse : vel
    .quiaproni
    erant animi J udxorum
    adidola.
    colenda, atque
    ideololerabilius erat Deoa
    se creatasibi oflerri
    quamdxmonibus,
    vel
    quia
    ve-
    rumsacrificiumfulurum erat in
    mundo,
    Dominus
    videlicet J sus
    Christus, qui
    sua immolalioneabslu-
    lit
    peccalummundi, quod
    ontnino
    dignum
    erat ut
    A
    haberet
    flguraliva
    sacrificia
    longeantequam veniret,
    ut
    per
    illa
    lypica
    facilius
    perveniret
    adistudverum.
    Siveeliamlerlia causa
    myslerii fuit,
    ut illaofferren*
    tur sacrificia
    lypica, quatenus
    islud sacrificium
    prxfiguraretiir quod quotidie
    in Ecclesia
    pro
    sainte
    fideliumofferlur.
    Et nolite
    conformait
    huicsoeculo.Per sxculumhic
    non debemus
    intelligereprxsentemvitam, qux
    sem-
    per
    annis, leraporibus,
    diebus, noclibus, horis,
    al-
    que
    momentis
    volvitur,
    sed homines per carnalem
    conversationein sxculo
    deditos,
    paganos
    videlicel,
    J udxos, hxrclicos, falsosque
    Chrislianos, quibus
    non debemus assitnilari et
    consociari,
    ne eorra
    viliis
    inquinemur
    et nostris.
    Nolite, inquit,
    confor-
    raari huic
    sxculo,
    id
    est,
    nolite similes fieri amato-
    B ribus
    hujus sxculi, qui
    virtutes
    despiciunt,
    et vilia
    sectanlur
    ;
    sed
    reformamini
    in novitatesensus
    vestri,
    per
    studium leclionis et medilationis Veteris Tesla-
    menli et Novi.
    Quotidie
    sensus nosler el intellectas
    innovatur et reformatur dum
    profieimus,
    et
    magis
    ac
    magis
    in
    sapienlia
    crescimus,
    ea de Deo intelli-
    gendo qux
    antea
    ignorabanras.
    Reformatur eliam
    innovitatesensus
    nosler,
    dum
    proficit
    in nobis
    opus
    bonum, quiaquanto
    inlelleclus in effectum
    operibus
    vertitur,
    tanto
    amplius
    innovatur. Dicamus
    apertius
    :
    erat
    quis
    inliliera
    legis posilus,
    non
    penetrabal
    in-
    teriora : transiit ad
    Evangelium
    : didicit
    quod
    lex
    spiritaliter
    debeat
    intelligi, alque
    ila reformatas est
    in novitatesensus
    sui,
    duraamissis tenebris carnalis
    iniclligentix
    ad
    fractura transiit
    spiritalis allegorix.
    G
    Sic
    intelligendum
    et de his
    qui, sprelis viliis,
    ad vir-
    tutes
    transeunt,
    et dum
    proficiunt
    devirtute in vir-
    tulem,
    quotidie
    iratovantur : ul
    probetis quoe'sit
    vo-
    luntas Dei:
    qui
    sacras
    Scripturas
    sxculo
    legit,
    ille
    invenit
    qux
    sit voluntas
    Dei,
    id est
    quid
    Deo
    phjc
    ceat, quidvedispliceat,
    vel
    quomodo
    voirailas
    ejus
    impleri possit.
    Inomnibus etenimactionibus noslris
    debemus
    perpendere
    utrum Deo
    accepta
    sint
    opra
    qux agimus
    annon:
    bona,
    et
    beneplacens,
    el
    perfecta.
    Bonavoluntas Dei est
    quia
    bona desideral
    semper ;
    beneplacens, quia
    omniabona
    placila
    sunt ei
    ; per-
    fecta,
    quia
    nihil
    duplicitatis placet ei,
    sed ea
    qux
    sincero animo franl. Aliter : bona in
    fide,
    benepla-
    cens in
    spe
    futurorum
    bonorum, perfecta
    in chari-
    taie,
    idest in Dei dileclione et
    proximi.
    Hxc enim
    utria volunlalem Dei
    perficiunt.
    Sive aliter : bona
    voluntasDei est in
    conjugalis, beneplacens
    in
    viduis,
    perfecta
    in
    virginibus.
    Hi trs
    ordines,
    si secundum
    volunlalemDei et virtuium tramitem
    processerint,
    prxraiis
    voluntatis Dei donabuntur.
    Dicoenim
    per gratiamquoedata
    est
    mihi,
    omnibus
    qui
    sunt inlervos: Non
    plussaperequamoporietsapere,
    sed
    sapere
    ad sobrietatem. Gratiam in hoc
    .loco,
    se-
    cundumbeatum
    Ambrosium, sapientiam
    debemus
    accipere, qux
    Paulo
    gratis
    dataest sinesuis merilis
    in seientia Veteris et Novi
    Teslamenli,
    et,
    in lin-
    guis
    omnium
    gentium.
    Dicitenira beatus
    Augustinus
    in.quodara
    serraone suo : Divinitas ila
    procuratum
    esse
    Aposiolo,
    ut
    quia
    omnibus
    genlibus
    erat
    prxdi-
    471 HAVMONISHALBERSTAT.
    EPISC. OPP. PARS
    LCOMMENT.BIBL.
    472
    ealurus, majorerasapientiamprx
    omnibus
    aposto-1
    lis
    haberet,
    ul omnibus
    philosophis gentium
    et sim-
    plicibus
    esset sulnciens. Unde el Peirus in
    Epistola
    sualaudat illum, dicens : Sicut, inquit,
    frater nosler
    Paulus
    prxdicat
    in omnibus ecclesiissecundum
    sa-
    pientiam
    sibi aDeodatant
    (//
    Pelr.
    m). Quod
    aulem
    dicit,
    omnibus
    qui
    sunt inler
    vos,simpliciler
    et
    potest
    intelligi,
    ut dicatur : Omnibusdico
    qui
    sunt inler
    vos,
    et altiori
    inteUecta,
    ut illos
    alloquatar qui per
    fidem
    Deo adhxrebanl
    qui semper
    habet
    esse,
    Deusenira
    solusest
    quiaipse
    substantialiter habet
    esse,
    sicutad
    Moysen
    dicit
    (Exod. ut)
    :
    Ego
    sum
    qui sum,
    el
    Ego
    sumDeusAbraham, elc.
    Quicunqueergo
    illi adhx-
    renl,
    illi
    sunt,
    sicul et
    qui
    non
    adhxrent,
    nonsunl :
    ergo qui
    sont dicit,
    idest
    qui per
    fidem
    qux per
    dileclionem
    operatur
    Deo
    copulantur.
    Et
    quid
    dico?
    Hoc
    utique
    dicoet
    prxcipio,
    non
    plussaperequam
    oporiet sapere,
    idestnon
    snperbire.
    Hocdicil contra
    gentiles
    lumentes, qui
    insulubaut J udxis.
    tanquam
    ramis fraciis. Plus enim
    quamoporiet sapit, qui
    propler
    allerius miseriam se exlollit,
    curn
    potius
    bumiUari debeat,
    ne el
    ipse
    cadat. Dicendum et
    propler
    eos
    qui,
    sanaradoctrinam non
    secianies,
    quxdam
    falsitalis
    dogmatacomponunt, quibus
    sim-
    plicium
    animos
    corrumpunt,
    non
    plus
    sapere quant
    opoitet sapere. Oporiet
    denique
    ut viam
    prxceden-
    tium dociorum imilelur et
    ingenium
    prxsentium
    uiagislrorura
    ,,adimplens quod
    dicit
    Sapientia
    : Ne
    transgvediaris
    terminas
    quos posuerunt patres
    tui
    (Prov. xx),
    sed
    sapere
    ad sobrielatem,
    kl est ad
    temperantiam.
    Sobrie
    namque sapit, qui agnoscit
    quidipse
    sit,
    el sicut coramDeoin Chrislo
    loquitur.
    Hoc
    prxceplum
    trangressi
    sunt omnes bxretici.
    Et
    unicuique,
    subaudis,
    dicosicdebere
    sapere,
    sicut
    Deusdivisitmensuram
    fidei;
    in fide
    namque
    ntensura
    est, quantum
    ad noslram
    eapaciiatein
    atlinel, quia
    alios
    plus,
    alins minus crdit.
    Majorent
    enirafidem
    babuerunt
    apostoli
    montes transfereitdo, quam
    nrs
    habeamus. Sive
    inlelligilur
    hxc mensura in donis
    fidei
    quia
    habentibus fidem,
    alii datur sermo sa-
    pientix,
    alii sermoscientix
    (/
    Cor.
    xn),
    etc. Et hu-
    jtismodi
    ntensura secundum ralionem fidei
    dalur,
    quoniam
    nonnisi fidemtenentibus tribuitur. lntel-
    ligitur
    et fidemmjnisieriis ecclesiasticis,
    qux
    secun-
    dummodumsuumdebent
    peragi,
    et nonullra lici-
    tura
    usurpari.
    Verbi
    gratia
    :
    Presbyter
    es,
    nonusur-
    pes episcopi
    minislerium;
    diaconus
    es,
    noli tibi
    vindicare
    aliquid
    exoflicio
    presbyteri.
    Sic decxleris
    rainisteriiset
    gradibusintelligendum
    est.
    Sicut enimmembramultahabemusinuno
    corpore,
    omniaautemmembranoneumdemactum
    habent,
    ila
    multi unum
    corpus
    sumus in Christo. Sicut in uno
    corpora
    mulla membra unum
    corpus
    faciunt,
    ila
    mullitudo fidelium
    conjuncta per
    fidemet dileclio-
    nem
    capili
    suo, quod
    est
    Chrislus,
    unum
    corpus
    su-
    muscura illo. Verum
    membra
    corporis
    nostri
    pro-
    pria
    habent
    officia,
    ut oculi videndi,
    aures
    audiendi,
    et
    reJ iqua
    similiter. Et sicul unummembrumalle-
    rius menibri non
    usurpai
    oflicium,
    sic
    umisquisque
    Anostrum non dbet invadere allerius minisleriuirt.
    Et tamen sicul oculi vident loto
    corpori,
    el aures
    audiunl,
    et os
    loquitur,
    el maints
    cooper
    nlur suo
    corpori,
    sic debent
    agere
    et
    spirilalia
    membraEc-
    clesix. Oculi sunt
    qui
    aliisminislrant
    spirilale
    lumen
    sicut doclores:
    aures,
    boni
    audiiores, qui
    verba
    magislrorum
    humililer
    audiunl; nares, qui
    scicn-
    tiam discernerai! inter feloras vitiorum el odores
    virlutum
    ohlinent; os, qui
    alios emdiunt
    ; manus,
    qui
    aliis minislrant necessaria sicut smrt eleemo-
    synarii boni; pedes, qui pro sanguine
    innoxiolibe-
    rando,
    et ad infirme* vsitandos currunt. Hxc sibi
    invicem
    prospicere
    el
    rainistrare debent.
    Quapropter
    el infert
    Aposlohis
    :
    singuli
    aulem aller allerius
    membra;
    quiaumisquisquejnxta gratiam
    sibi divi-
    "
    nilus collatam alios
    juvare dbet,
    ut sint sibi in-
    vicem
    membra,
    et in
    spiritalibus,
    et in
    leinpora-
    libns.
    Habentesautemdonntionessecundum
    gratiam, qme
    data est
    nobis, diffrentes.
    Inhoc loco defeclus di-
    ctionis
    est, quapropter
    necesse est ut subaudiatur
    aliquid
    ad
    complelionem
    sensus. Dicalur
    ilaque
    boe modo: Sumus
    igitur
    nos habentes donaiiones
    secundum
    gratiamqux
    data est nobisa
    Deo,
    diff-
    rentes et ab invicem
    distantes,
    sicul el membracor-
    poris.
    Verbi
    gralia
    : oeulus nonesl auris,
    nec auris
    oculos : sic sunt inEcclesia
    qui
    sunt
    oculi,
    el non
    sunt aures
    ,
    sunt aures et nonsunt oculi : sunt do-
    clores,
    sunt
    auditores,
    sunl
    eleemosynarii,
    el exteri
    ordines in
    quibus
    divisa est
    gralia.
    Gralia dicilur
    gratis
    data,
    et
    quidquid
    habent fidles donorurh et
    donalionum
    gratia
    Dei
    est, quia
    sinesuis meritis
    illud
    pereepernnt
    : sire
    prophetium,
    subaudis
    quis
    habel : siveralionem
    fidei
    habet illam,
    quia
    fides
    hoc
    promeruil.
    Si eniranon
    credidissemiis, prophe-
    tix
    spiritumnequaquamaccepissentus. Legitur
    tAct.
    xi) Agabusprophelasse post
    Domini
    ascensionem,
    et
    quatuor
    filix
    Philippi. Ipsi
    etiam
    apostoli pro-
    phetx
    fuerunt, quia
    futura
    prxmia
    eleclorum et
    poenasreproborum prxdicabant
    suis aiiditoribus.
    Alio
    modo,
    prophetiam'hic pro
    doclrina
    possumus
    accipere,
    ul sit sensus : sive
    propheliam,
    id est
    doctrinam, quis
    habet secundumralionem
    fidei,
    dis-
    pense!
    illam, ne
    plussapiat quam oporiet sapere.
    _ Ralionemautem
    fidei,
    veritatem catholicx
    fidei,
    di-
    cil,
    secundum
    quant
    dbet
    quilibet
    doclor
    dispensera
    prxdicationem
    suam,
    ne forte a veritale deviel :
    she
    minislerium,
    subaudis
    quishabet,
    in
    ministrando,
    non
    plussapiat quamoporiet sapere.
    In ministriel
    etenim
    gratis
    a Deosibi
    collt, nemo
    snperbire
    dbet,
    idest non
    plussaperequam oporiet sapere.
    Habes
    quod
    ministres
    pauperibus
    et
    orphanis,
    noli
    snperbire, qoiagratis
    tibi a Deodatumest. Potest
    el de ministerio ecclesiaslico
    intelligi,
    de
    quo
    nemo
    dbet
    superbire,
    licet sit
    episcopus,
    licet
    presbyter,
    aut
    pater
    monaslerii conslitutus,
    sed
    magis
    dbet se
    humiliare,
    attendais illud
    quod
    dicilur
    (Luc. xiv)
    :
    Omnis
    qui
    se
    humiliai, exallabitur,
    et
    quantomagnus
    es,
    humilia le inomnibus : sive
    qui
    docet in do-
    *7*
    EXPOSITIOIN EPP. S. PAULI.
    -
    IN EPIST. ADROM.
    471
    -frisa,
    subaudis
    qux
    illi a Deo
    gratis
    data
    est,
    non
    dbet
    plus sapere quamoporiet sapere.
    Hxc au-
    lem
    dqctrina
    inVeieri el NovoTestamento intelli-
    gi
    lur.
    Qui exhortatur,
    in
    exhorlando,
    subaudis nondbet
    plus sapere
    quamoportel sapere, quia
    non
    oporiet
    inde
    superbire.
    Hoc autem
    animadvertendum, huc-
    usque
    subaudlendura esse a
    superioribus hujus
    Epislolx
    : Non
    plus sapere quant oporiet sapere.
    Exhoriatio est
    species prxdicationis
    et
    doctrinx,
    et
    maximead dolenlemet
    desperantem respiclt.
    Verbi
    gralia
    : Sunl multi doclores
    qui sapienlia
    divina-
    rum
    Scripturarum pollentes pariterque efoquenlia
    verborum
    florentes, tola die
    alloquunlur populum,
    disputantes
    de recliludine
    fidei,
    de
    appelilu
    virlu-
    tum,
    et exsecratione
    vitiorum,
    de felicilate
    per-
    ptra regni,
    et
    perdtione
    inferni : et
    prolelaloser-
    mor,e
    pne usque
    ad solis
    occubitum,
    exemptant
    consolalionis
    lapsis
    minime
    profrant.
    Intrimvero
    dum
    audit
    aliquis
    ex circumslantibus
    poenas
    in-
    ferni,
    qux
    ab illisminanlur his
    qui
    criminalibus
    delictis tenentur
    obnoxii,
    et recotil se
    atiquod
    fa-
    cinus
    gravissimum perptrasse,
    homicidium vi-
    delicet, adulleriiira, aut
    aliquid
    horum: ob imina-
    nitaiem scelerissui trislitia
    dcsperaiionis perfun-
    ditur, quia
    non audivit verbum consolations a
    prxdicaloribus ;
    quem
    si invenerlt
    quilibet simplex
    prxdicator,
    slatim
    perconlandoperquiri
    abeo
    cujus
    rei causa
    trisletur, moestusque
    incedat : et
    comperta
    causa consolatur illumverbis
    simplicibus, quibus
    .
    valet,
    simulque
    hortalur ne
    desperet
    de veniasa-
    lulis,
    dans
    pari
    ter
    exemplaconsolaloria,
    ac dicens:
    Quid
    in
    desperalionis
    malumlaberis?Considra
    (si
    mavis)
    misericordias Domini
    quantx sint,
    de
    quibus
    Psalmista dicit : MisericordiaDomini
    super
    omnia
    opra<?jus.Nunquid
    Davidnonerat rex et
    prophela,
    quando
    simul
    patravit
    adutleriumcum homicidio?
    et lamenveniammeruit.
    Nunquid
    Peirus
    poslquam
    electus est a
    Domino,
    non
    negavit
    illumter dicens:
    iVonnori illum
    (Mallh, xxvi)?
    el lamen
    pius
    Domi-
    nus
    posleaprxfecit
    illumEcclesix sux.
    Nunquid
    et
    latro nonmeruit audire : Hodie meeum
    eris,
    in
    pa-
    radiso
    (Luc. xxv)?
    Talibus verbis exhorlaturus il-
    lum
    alloquensqui
    in
    desperalioneraruerai,
    In
    spem
    venix sisiit. Ecce
    quomodo
    exhorlalio
    species
    j-
    est
    prxdicationis.
    Qui
    tribuil in
    simplicitate,
    id
    est,
    qui eleemosynampauperibuslargilur,
    et doctrinam
    inscio, ideofacial,
    ul Deo et non homlnibus
    pla-
    ceat,
    et est subaudiendum: Ita
    qui tribuit,
    in sim-
    plicitate
    tribuat. Qui proeest
    in solliciludine
    ,
    sub-
    audis dbet
    prxessc,
    ut sibi coramissos non ne-
    gligat.
    Hxc
    solliciludo,
    id est
    magna cura,
    circa
    animas maximedbet esse.
    Qui miseretur,
    subaudis
    pauperis,
    cibumesurienti
    porrigendo,
    et
    potum
    si-
    lienti,
    veslimenlum
    algenli,
    et testum
    vaganti,
    in
    hilaritate et
    gaudio
    mentis hoc
    faciat,
    quia
    hila-
    rant datorem
    diligit
    Deus.Cura
    gaudioelenim
    mentis
    cleempsyna
    danda
    est,
    et misericordia
    prxslanda.
    Sccurus sil demercde
    qui
    huic
    operi insislit, quia
    A
    qui parva
    tribuil ac
    temporalia, reeeplunis
    esl ma-
    xima
    prxmia
    et xierna
    ; quoniam
    eleemosynaqux
    ,
    pauperi largilur
    in
    lerra,
    aDomino
    recipitur
    in
    coelo,
    sicut beatus Ambrosiusdicit :
    Ipse
    idemque
    dictu-
    rus est electis in die
    judicii
    :
    Quandiu
    uni ex his
    minimismeis
    fecislis,
    mihi
    fecislis (Matth.
    xxv).
    Al
    qui
    demercede xternx rtributions
    dubitat, in hi-
    larilato cordis
    eleemosynas'
    non
    erogat.
    Non enim
    prodest quodporrigit, quia
    el hic amiltil
    quod
    tri-
    buil,
    et in futuro
    prxmium
    vel mercedemnon re-
    cipiei.
    Dilectio sine
    simulatione,
    subaudis
    adimplenda
    est. Omnisdilectio
    qux
    secundumDeumnon
    est,
    et
    pro
    Dei amorenon
    agitur,
    siuralatio el fictiovp-
    candaest.
    Ideoque qui
    fralrem
    diligere dicilur, si
    "
    non correxil cum eum errare
    viderk,
    simulatam
    charitatem
    erga proximum
    habere convincilur.
    Odientes
    malum,
    idest diabohimet membra
    illius,
    alque
    omne
    peccatum
    sitis odientes.
    Notandumau-
    tem,
    odiumhic inbonam
    parlent accipiendum, quo-
    niam est et odium malum
    quo
    odimus fralrem no-
    strum
    ;
    adhoerenles
    bono,
    id est
    Deo,
    qui
    est sum
    -
    muni
    bonum,
    et membris
    ejus atquejustilix,
    orani-
    busque
    virtutibus
    ;
    charitate
    fralernitatis
    invicem
    diligentes,
    id esl cumcharilate fralernitatis silis
    vosallerulrum
    diligentes, quia
    unus est Paler ve-
    ster, qui
    in coelisesl. Omnesenim
    qui
    unamfidem
    habent et uno
    baptismale
    sunt
    abluti, itase
    invicem
    diligere
    secundumDeum
    debent, veluli fralres ex
    _ uno matris utero
    egressi ;
    honoreinvicem
    proevenien-
    tes,
    idesl :
    iuvicerahonoremvobis
    impendile, prx-
    lati
    subjectis,-subjecti prxlatis, quia
    humilitatis vir-
    tus,
    eliametbnicis
    plaeet.
    Solliciludinenonsitis
    pigri,
    id
    est,
    in cura subdi-
    toruni non silis desideset
    torpentes,
    ne fortecum
    serveinutili
    damnemini, qui, ligatis
    mauibus et
    pe-
    dibus,
    missus est in tenebras- El nonsolum
    qui
    prxest,
    verumeliamomnis
    subjectus,
    studiosus et
    veloxdbet esse adomne
    opus
    bonum
    ; spirilu fer-i
    ventes,
    id est caktremet fervorera
    Spiritus
    sancli
    babealis,
    vel
    spiritu,
    id est
    mente,
    non sitis te-
    pidi
    in dileclioneDei et
    proximi,
    ne forte audialis:
    Quia
    nec
    frigiduses,
    nec
    calidus, insipiam
    le
    evomere
    exoremeo
    (Apoc.ni).
    De
    huju3ignis
    fervore,
    dicit
    rvDominusin
    Evangelio.
    :
    Ignem
    veni milterein terram
    (Luc. xn),
    etc. Dominoservienles,
    non diviliis
    neque
    vitiis,
    sivedelectationibus. Illi Dominoservirait
    qui
    ejusprxcepta
    servant.
    Spegaudenies,spes
    esl
    exspe-
    ctalio fulurorum bonorum. Inde dicit
    Aposlolus
    modo:
    Spe
    sive
    exspeclatioue prxmiorum
    coele-
    lestiwnsitis
    gnudentes
    eliara in
    augusliis
    ;
    in
    trib
    u-
    latione,
    vobisillala a
    persecutoribus,
    silis
    patientes'
    idest inanimosilate non reluctantes,
    et non
    req
    ui-
    rentes
    prxmium
    in
    prxsenli;
    oralioni
    instantes,
    quia quod
    humants auxiliis
    neque
    noslris
    viribus
    obtinereet
    agere
    non
    possumus,.necesse
    est ut ora-
    tionibusa Deo
    impetremus,
    sicut deDaniel et
    spciis
    ejus legimus.
    Necessitatibus sanclorum
    communicantes. Non
    47S HAYMONISHALBERSTAT, EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 470
    dixit,
    sanclis
    eleemosynamprxbete
    aut
    facile,
    sed
    honesliori verbo usus esl : Veslra bona sanclis
    participate.
    Eo
    tempore quo Aposlolus
    ista scribe*
    bat,
    credentes suis, facullatibus
    privabanlur;
    unde
    laudando
    dicit,
    in
    Epistola
    ad
    Hebrxos,
    J udxis cre-
    dentibus : El
    rapinam
    bonorum vestrorum cum
    gaudio suscepislis (Hebr. x). Ideoque
    illOs
    qui
    fa-
    cultalihus
    propriis
    adhuc non erani
    privati
    horta-
    batur
    Aposlolus,
    ut
    exspolialis pro
    Christi nomine
    siibsidia
    temporalia adminislrarent,
    illorum indi-
    gentiam
    suam
    putanies,
    bonis
    temporalibus
    cumeis
    in commune ulenies. Dei etenim dona communia
    non debent fieri
    privala. Hospitalitatem
    sectantes.
    Non
    dixit, Hospitales eslote,
    vel
    hospiialilalera
    sequimini,
    sed dixil :
    Hospitalitatem
    seclamini.
    Plus enim
    dixit; sequilur namque hospitalitatem,
    qui rogantes suscipit
    : sectatur vero
    qui
    eliam
    non
    rogantes cogit
    et
    quxrit,
    ne forteinvicis el
    plaleis
    extra tectumreraaneanl.
    Magna
    etenim vir-
    .lus est
    hospi
    tali
    tas,
    per quam
    multi
    placuerunt
    Deo.
    Angelishospilio.susceplis,
    sicul Abraham
    etLolh,
    et
    alii multi.
    Benedicile
    persequentwus
    vs,
    id
    est,
    henedicite
    illos,
    el bene
    loquimini
    cumillis
    qui
    vobis vira in-
    frant; benedicile,
    etnolite
    maledicere,
    idest malum
    dicere. Verbi
    gralia
    : Deirahere alieni aut
    blasphe-
    mare,
    vel contumeliam
    facere,
    maledicereest.
    Quasi
    dicat : Licel
    ipsi
    maie
    l'oquantur
    de
    vobis,
    dicentes
    vos
    magos
    esse et
    discipulos
    seductoris
    hominis,
    nolite ideoillis
    maledicere,
    sed
    patienter
    ferle il-
    lorum
    opprobria Quod
    apostolus
    in
    semetipso
    ini-
    plebat,
    hoc
    utique
    suis auditoribus
    implere prx-
    cipiebat.
    Dicil enim alibi :
    Maledicimur,
    el benedi-
    cimus
    (I
    Cor.
    v).
    Gauderecum
    gaudenlibus
    sludelole. Non
    prxcipit
    gauderecum
    his
    qui gaudenlde
    Iransiloriiset caducis
    rbus,
    sedcumhis
    qui gandent quod
    nominaeorum
    scripta
    sunl incoelis.
    Neque
    enim
    quibuscumquegau-
    diis Christianprum
    gaudia
    socianda
    sunt;
    nec
    qui-
    buscunque
    fletibus
    lacrymx
    nostrx
    jungendx
    sunt.
    Verbi
    gratia
    : si videmus
    gaudere aliquos super
    quxstumpecunix, aulpossessionumlatiludinem,
    non
    debemus
    congratulari illis,- quia
    istorum
    gaudia
    Inclus
    sequuntur
    et
    lacrymx.
    Unde Dominusnon
    solus de
    lalibus,
    sed eliam de hoc adinonuit
    Apo-
    stolus non esse
    gaudendumquod
    dxmonia eis sub-
    jecta erant,
    sed
    potius
    de hoc
    quod
    nominaeorum
    scripta
    essent in
    coelo,
    et est sensus : Si viderilis
    hominem
    digna opra agenlem, qux
    raereamur
    scribi in
    coelis,
    de illius salute
    congaudetote.
    Flere
    cum
    flenlibus
    curate : non curahis
    qui logent
    et
    dfient amissionem rcrunt
    temporalium,
    sed
    po-
    tius cumhis
    qui
    sua aut
    proximoram
    dfient
    pec-
    cata,
    sicut Samuel deflebat
    Saul,
    eo
    quod
    recessisset
    Dominusabeo
    ;
    et Paulus mullos
    Corinlhiorum, qui
    post
    foriricaiionemnon
    egerant poenitentiam.
    Sive
    eliamcumhis
    Ingre prxcipit, qui lugent quod
    dif-
    fcriura
    regnocoelorum,
    securi
    jam
    de
    prxntio,
    de
    A
    quibus
    omnibus Dominusdicit : Beati
    qui lugent,
    quoniamipsi
    consolabuntur
    (Matth. in).
    ldipsum
    invicemsenlientes. Hicsermo
    aperlius
    ha-
    betur in Grxco. Est autem sensus : Sic sentitede
    alio sicul de
    vobis,
    id
    est,
    sicut vobis bona
    oplatis,
    sicet aliis
    ;
    et sicut
    vosipsos diligitis,
    sic aliosdi-
    ligite
    ; vel,
    ita xstimale vos
    diligi
    a fratre veluli a
    vobismetipsis.
    J VOHalta
    sapientes,
    idest
    superba,
    sedhumilibus
    consentientes,
    ul et vos burailes ex-
    hibealis. Discite a
    me, inquit Dominus, quia
    r.iitis
    sumet humilis corde
    (Mallh. xi).
    Humilibus aulem
    consentit, qui
    cumhumilibusse
    humilit,
    non
    pr.efe-
    rens se
    illis,
    sedsocianset
    exspectans quod
    Dominus
    promisil
    :
    Omnisqui sehumiliat, exallabitur
    (Luc.xiv).
    Quicunque
    enim humilitatemveram
    habent, utique
    B
    eamdem humililalem in aliis veneranlur. Nolite
    esse
    prudentes apud vosmelipsos. Apud
    se
    prudens
    est,
    et non
    apudDeum, qui sapientiamquam
    habet
    non
    Auclpri
    omnis
    sapienlix depulat,
    sedsibi suis-
    que
    merilis et
    ingeniis,
    sivestudiis suis.
    Quo
    vilio
    deprehendunlur
    laborasse
    philosophi gentium,
    de
    quibus
    dicil idem
    Apostolus
    in exordio
    hujus Epi-
    stolx :
    Qui
    cum
    cognovissentDeum,
    nonsicut Deum
    glorificaverunt,
    sedevanuerunt in
    cogilalionibus
    suis
    (Rom.i),
    id
    est,
    vani facti
    sunt,
    nonrfrantes Deo
    gralias
    decollatosibi donosinesuismeritis. Aliler :
    Apud
    se
    sapiens
    vel
    prudens
    est, qui
    cumsit slul-
    tus
    , sapienlem
    se
    pulat
    esse,
    et
    glorialur
    in
    se,
    quiasperalscire quod
    neseil. Vel eliamtertiomodo:
    Prudens
    apud
    se esse
    dieitur, qui
    vindictam
    expe-
    lendo suas
    injurias ulciscitur, quodsequens
    versus
    indicat :
    Nulli malum
    pro
    maloreddenles. Multi
    putanl
    non
    esse
    peccalum
    si
    quis accepta injuria
    se
    ulciscitur,
    et vindictam iterumsumit.
    Quod
    si ita
    essel,
    ne-
    quaquamAposlolus
    talia
    prxciperet ;
    ac
    prpterea
    dicunt
    aliqui,
    etiam
    plerumque
    majus
    esse
    deliclnm,
    si malum
    quis pro
    malo reddideril :
    quoniampolest
    fieri ut
    qui prius
    malum
    intulit, quod peccatum
    aut
    malumesset
    ignoraverit ;
    ille vero
    qui
    vindictam
    expelit,
    et vicem
    reddit, quod
    malum
    fuerit,
    slatim
    ostendit. Unde
    potest
    ita
    intelligi, quod
    maluminfer-
    re alteri
    culpa
    est : redderevero malum
    pro malo,
    pecctium
    est. Et dumdicit
    Apostolus
    nnlli malum
    esse
    reddendiini,
    fidelem
    qui
    videtur esse et infide-
    lem
    tangit;
    fideli
    ideo, quia
    frater est
    ;-el infideli,
    ullucrari
    possit.
    Providencesbonanonsolumcoram
    Deo,
    sedetiamcoramomnibushominibus. CoramDeo
    bona sibi
    providet, qui
    inlimo cordis ei
    qui
    scrta
    iptuetur
    placere
    siudet,
    el illumnon
    cogitalione,
    non
    verbo,
    non
    opre
    vult
    offendere,
    nec offendit
    quan-
    tum valet. Providet el
    eprara
    omnibus hominibus
    bona, qui
    verbo et
    moribus, oranique
    conversatione
    in
    omni vita sua
    pro
    viribus
    suis, inquanlum
    valel,
    irreprehensibilem
    se
    prxbet.
    Si
    fieri potestquod
    invobis
    est,
    idest
    quod
    vestrx con-
    gruil religioni,
    cumomnibushominibus
    paceii
    habentes.
    Remdifucilera
    diclurus.prxmisil,
    dicens : Si fieri
    po-
    lest, quia
    vix aut nullalenus fieri
    potesl,
    ut
    pax
    cura
    477 EXPOSITIOIN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. AD ROM. 478
    omnibus hominibus servetur. Namsi
    pagannm
    in-
    crepaveris, teque contempseril,
    non vult tecum
    habere
    pacem.
    Similiterde
    J udxointelligendura alque
    bxretico. Dicamus el aliter : El
    quilibet prxlatus
    increp.iisuljeclosdelinquentes.
    Duraenimeis
    displi-
    cet
    increpatioprxlali, pacem
    cumillis habere non
    potest;
    et cum ita
    sit, uuusquisque
    animum suum
    servet
    pacalum
    et
    quielum,
    habens in secum illis
    pacem, diligendo
    eos,
    quia
    Dominusomniumauctor
    est,
    licet viliis se abillo
    separenl.
    Hoc
    loco,
    et in
    sequentibus, prohibe!
    conientiones et
    lites, quibus
    maxime
    pax
    violalur.
    Non
    vosmetipsosdefendenles-,
    charissimi. Hoc du-
    pliciler
    est
    iritelligendum
    : uno modo dedversariis
    nostris,
    hxrelicis
    vidtlicel,
    falsis fralribns :
    qui
    in
    nos
    pleruiriqite
    sxviunt,
    de
    quibus
    non debemusnos
    defendere,
    vindictam
    expeiendo;
    alio vero modout
    si fuerit
    quis
    infiileliumconlra nos excitalus
    pro
    nomine
    Christi,
    aul causa
    alicujusjurgii,
    verbiscon-
    tradicioriis,proui
    ratio dictai
    parcamus,
    ut mansueli
    et liumiles
    etappareamus,
    imitantes
    Dorninum, qui
    pauca
    coram Pilato
    respondil.
    Sed datelocumiroe:
    Duobusmodis
    locumdamusirx
    ;
    vel cum' refrenamus
    animum nevindictam
    expetaraus;
    vel cumde loco
    adlocum
    fngimus.
    Date, inquil,
    locum
    TX, idest,
    eos
    qui
    contra vosirali
    sxviunt, permittite
    vobisno-
    cere,
    quiapatienlia
    veslra
    remuuerabilitr,
    et eorum
    sxvilia
    punie
    lur.
    Vel,
    date locum irx,
    id
    est,
    nolile
    vos vindicare,
    sed
    fugile
    deloco ad locum
    , juxta
    quod
    Dominus
    prxcipit
    dicens; Si vos
    fuerint perse-
    culiin civitate
    una, fugile
    in aliam
    (Matth. xix).
    Quod
    autemdicit : Datelocum
    iras,
    hxc iravel illius
    inlelligilur qui
    sxvit,
    vel futuri
    judicis qui
    in se-
    quentibus loquitur p"r exemplumpropheticum.
    Scri-
    ptum
    esl enim: M.lii vindictam,
    subaudis
    reservale,
    el
    ego
    rtribuant,
    vohis
    qui patienter
    lulislis
    prxmia
    et coronam;
    et Ulis
    qui-malum
    iiitulerunt,
    vindictam
    poenamra
    gehennx. Quia
    enimhomoinvindicta mo-
    dum
    excedit,
    nec
    potest
    sevindicare cum
    tranquil-
    litate
    mentis,
    idcirco
    oranipotens
    Deus
    prxcipit
    sibi.
    vindictamreservari,
    ut
    ipsequi
    irarautabilis est
    judi-
    cet
    illos,
    el
    qui
    nonmovelur ad
    iram, juxta quod
    ei
    eximius oralor Salomondicit
    : Tu
    aulem, Domine,
    .cum
    tranquillitaie judicas
    omnia
    (Sap. xn). Hujus
    eienim
    judicis juslum
    est
    judicium
    , quoniam
    non
    excedit
    modum,
    nec
    perlurbalur
    in suo
    judicio.
    Sed si esurieritinimicus
    tuus,
    cibaillum: si
    silil^
    potum
    da illi. Si boc
    feceris,
    tune
    pro
    malo rerides
    bona,
    et
    accipies.magna prxmia.
    Hoc enim
    faciens,
    carbones
    ignis congressuper caput ejus.
    Carbones
    ignisappellat
    in hoc loco fervoremchariialis Dei et
    proximi,
    de
    qus
    fervore Dominus dicit :
    Ignem
    veni
    m'itreinterram
    (Luc. xn).
    Si hxc
    feceris,
    inquit,
    qux superius diximus,
    cibum videlicet et
    polum
    iniraico
    ntiiiislrando,
    carbones
    ignis,
    idesl ardorem
    charitatis,
    pones super capul ejus,
    id est
    super,
    mentem
    jus; quatenus
    tais beneficiis
    delectatus,
    incipiat diligere
    te,
    quem
    antea exosum
    babebat,
    in^
    tantum ut dical :
    Quid
    est
    quod
    hactenns
    cgi
    contra
    A
    hune virum? cor ei tanla mala
    inluli,
    qui
    mihi lot
    bona contulii? Sine causa
    ergo
    infestas ei exstiti :
    Quapropter, quia
    tam
    bnigne
    el
    patienter
    erga
    me
    agit, incipiam
    illum
    diligere
    ul chai issimum
    fralrem,
    quem
    hacienus
    persequebar
    ut hoslem. Si
    autemei
    cibumet
    polum iribuit,
    idcirco boc
    fecerit,
    juxta
    quodquidam
    voluerunt
    intelligere,
    ut carbones
    ignis,
    idest
    poenasinferni,
    ei
    prxparel,
    dura
    ejus
    beneficiis
    honoratus eumnon
    dilexeril; jam
    hocnon est chari-
    tas, ideoque
    meliusest ila
    intelligi,
    ut
    supra
    diximus
    in
    primo
    deardorecharitatis.
    Quod
    vero
    dicit,
    super
    caputj
    recte
    per caput mens,
    id est ralionabililas ac
    principalilas
    animx
    accipilur
    :
    quia
    sicut omnia
    membra
    regunlur
    a
    capite,
    ila
    cogitationes
    etvolun-
    tates mente
    disponunlur.
    B
    Noli vinci a malo.
    Noli, inquit,
    vinci a
    malo,
    id
    est ab
    aliquo vilio,
    noii ab
    ira,
    nonab
    odio,
    non ab
    injusiitia. Sive,
    noli vinci a
    malo,
    idest
    diabolo,
    a
    quo
    vinceris dum contra inimicum tuum iracundia
    accenderis,
    quia
    ad suam voluntatemte trahit. Ali-
    ter: Si tuas
    injurias
    ulcisci
    volueris,
    amalo
    vinceris,
    quia
    ei
    qui
    tibi malum
    fecit, similisefliceris:
    quando-
    cunque
    enimdiabolo vel vilio alicui
    obedimur,
    vin-
    cimurab illo. Dummalum
    pro
    malo
    reddimus,
    ab illo
    vincimur
    qui
    nobis
    injuriant fecit,
    et cui vicemred-
    dimus, quia
    nos similes sibi facit. Si autemcommo-
    tumanimum refrenamus ut vindictam
    proximo
    non
    inferamus,
    tune victores
    exsislimus,
    et de
    peccalo
    ad
    salulem
    acquirendo,-fratremIriiraiphamus.
    Sedrince
    in bonomalum. Vincein bono
    malum,
    id esl in Deo
    ^
    diabcilum. Vincein bono
    malum,
    in
    patienlia supera
    inimicumet adversarium
    tuum, prxbendo
    ei cibum
    et
    polum,
    veslimentumet calcearaenlum
    ;
    duraenim
    luis beneficiis
    provocas
    illum ad hoc ut te
    incipiat
    diligere
    eomodo
    quo superius
    diximus,
    qiiodammodo
    superas
    illum. Vel vince in bono
    malum,
    id est in
    virtulibus
    vinceet
    supera
    vitiaet
    peccata, accipiendo
    ex eis
    palmam
    viclorix.
    CAPUT XIII.
    Omnisanima
    potestatibus
    sublimioribussubditasit.
    In-exordiosanclx Ecclesix ex omnibus conditioiii-
    busveni.ebanl
    ad
    fidem,
    et ne
    servi, ancillx, seu
    qui-
    libet
    subjecti-dicerent,
    quodipsi qui
    conseculi erant
    libertatem omnium
    peccatorum,
    et filii Dei
    eflecti,
    indignum
    essel ut servirent sxculi
    potestatibus,
    dixit
    Apostolus
    : Omnis
    anima,
    id
    est
    omnis
    homo, liber.
    et servus,
    fideliset infidelis,
    potestatibus
    sublimio-
    ribus subditus sil. Omnis anima
    dicit, pro
    eo
    quod
    est omnis homo. Insacraenim
    Scriptura, frquenter
    solaanimatolum hominem
    significat,
    sicul
    hic, et.
    in
    Genesi,
    ubi dicilur :
    Quod iiigrcssus
    est J acob in
    jEgyptum
    in animabus
    septuaginta (Gen. XLVI)
    ;
    et
    in
    Actibus
    apostolorum
    :
    Eramus, inquit,
    in navi
    animoeducentoe
    septuaginta
    sex
    (Act. xxvn).
    Potesta-
    tibus sublimioribus dicit,
    legibus
    et
    p.incipibus,
    tribunis, ceniurionibus, dominis, oranibusqueprxla-
    lis. Hocet Peirus
    prxcipit (I
    Pelr.
    u)
    :
    Subdili,
    in-
    quicus,
    eslole omni ltumanx
    creaturx,
    idesl omni-
    479 HAYMONISHALBERSTAT.
    EP1SC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 480
    bus hominibus,
    vobis
    prxposilis,
    el hoc
    propter
    Deum,
    sive
    propler
    amorem Domini.
    Inquantum
    quippe
    homonon oflendii
    Deum, obsequi
    et obedire
    dbet celsioribus. Nam homo constat ex animaet
    corpora:
    et in anima
    quidem
    dbet servare inviola-
    lara fidem
    Deo,
    in
    corpore
    vero dbet servira sibi
    dorainaniibus secundum servitutem
    prxsenlis
    vilx.
    Verumsi conlra fidei
    propositum
    videril sibi
    irape-
    rari a
    principibus
    hujussxculi,
    sive
    potestatibus,
    vel
    dominis,
    tune
    pro
    fide
    usque
    ad mortem
    salagal
    la-
    borare, ne; quodmajusest,
    animant
    videlicet
    perdat
    :
    quoniam
    licel illa
    poteslas
    interficial
    corpus gladio,
    animamautem non
    polesl
    occidere. iVonest enim.
    poteslas
    nisi a Deo.
    Omnis poteslas,
    sive
    major*
    sive.
    minor,
    qux
    hominibus
    prxslaiur.,
    aut ex volunlate
    Dei,
    aul ex
    permissione
    consiiluia
    esl,
    sicut dieitur
    per
    Salomonem
    (f'rot>.vin)
    : Per me
    reges.rgnant,
    et
    principes
    docuerunl
    justitiam.
    Si autant
    quxriraus
    quare
    hx
    potestales
    ordinatx
    sint,
    id
    dicendum,
    quod genus
    humanum bestiale
    eff'eclum,
    helhimo
    more contra se
    coepitsa;vire, intantura,
    ul
    primi
    pareniis
    filius in fralrem
    consurgens,
    inlerfecerit
    eum. Besuarum enimest et hominis
    discerpere,
    et
    se invicemlacerare
    atque
    devorare. Verbi
    gratia
    :
    Lo dvorai hominemet ursum
    ,
    ursus et
    lupus
    d-
    vorant
    homines, boves, elov.es. Hac de causaomni-
    potens
    Deusbestialibus hominibus
    principes prxpo-
    smt,
    ul eorum tei-roreacerbilas animorura illorum
    reprimereiur.
    Sunl etiam
    pisces
    alios
    deglutientes,
    quos
    imiiabunlur homines in alios
    sxvientes,
    quo-
    rumtcinerilas
    principum
    formidinesedata est.
    Quoe
    autem
    sunt, subaudis
    potestales super
    alios a Deo
    onlii
    atx,
    sive
    qux
    sunt
    jnra potestatum ,
    a Deo
    ordinutoesunt. Potestales etenimvel
    jura poteslaiura
    qux
    inmundo
    principanlur,
    aDeocoiislitutx
    sunt,
    sicut
    jamsupra
    diximus. UndeDominusdixit Pilato:
    Non h.ibresin me
    potestatem,
    nisi libi datumesset
    desuper
    (J oan.
    xix).
    Quibus
    verbis
    indicalur, quod
    sivebona
    poteslas,
    ut
    David,
    seumala
    fuerit,
    ul
    Nero,
    non est nisi aut volenteaut
    permiltenle
    Deo. Hoc
    autemtotura idcirco
    prosequitar Aposlolus,
    ut
    pote-
    statibus subdili
    sint, quia nonnulji.(sicut jam
    dixi-
    mus)
    ail fidem
    venienles, pristinum obsequium
    et
    serviiiurn, quasi
    liheri
    effecli,
    dominiset
    principibus
    suisnolebanl reddere,
    cumDominusJ sus nonvene-
    rit condiliones
    mutar,
    sed animas in xternum vi-
    cturas salvare.
    Dicebant enim Romani credentes i
    Nos
    quidtvinis legibsparenius,
    el Deo
    servimus,
    non
    debemus servira nec honorem
    prxbere Neroni,
    aliis-
    que potestatibus
    terrenis.
    Quapropter Aposlolus
    talia
    scripsit
    eis. Poterat
    namque
    scandalumnasci domi-
    nis et
    principibus,
    si s-rvi el
    subjecti
    eorani Chri-
    stian effecli,
    aservilio illorumefficerentur alieni. No-
    ceret
    quoque
    Ecclesix,
    dum non
    perntittereiituralii
    credere,
    cum
    magis
    raelioresdebeant domini servos
    suosrecipere,
    fidelesChrisii effectos. Hocel
    ipsa
    Veri-
    tas
    per semetipsamprxcipit,
    dicens: Reddite
    ergoquoe
    sunt Coesaris
    Coesari,et
    quoe
    sunt DeiDeo
    (Matlh.xxu).
    Itaquequi
    resistit
    poteslali,
    Dei ordinationi resistil.
    A
    Sivebona sit ila
    poteslas,
    seu
    mala, quicunque
    ei
    resistil subirahendo serviliumab
    ea,
    denegando
    tri-
    butum
    ,
    el honorent non
    prxbendo qiiem
    ei dbet
    prxbere,
    Deiordinationi resistil el
    disposilioni, cujus
    ordinations illi
    principanlur. Quidam,
    ntalesentien-
    les,
    bas
    polestales inlerpielati
    sunt
    dxmones,
    de
    qui-
    bus m
    Epis
    tola ad
    Ephesios
    dicilur : Non est nobis
    colluctaiioadversuscarnemet
    sanguinem,
    sedadver-
    sus
    principes
    et
    potestales(Ephes. vt).
    Sedistesensus
    valde est
    superfliras, quia
    in nullo debemus subdi
    dxmonibus.
    Qui
    aulemresislunt
    potestatibus, regi-
    busvidelicet el
    principibus,
    et dominis
    suis,
    ipsi
    sibi
    damnalionem
    aequirunl.
    Pro
    qualitate
    enim
    culpoe
    .
    aequirunl
    sibi vindictam
    , quia
    iralx illx
    polestales
    dura subdili eis
    parera contemnunt,
    aut occidunt
    B
    eos,
    aul incarcerem
    mittuni,
    aut eliamin exsiliuin
    dirigunl.
    Si
    quxsierit aliquis,
    cur Dominusdanma-
    verit
    servum,
    aut
    princeps subjectum? respopde,.Re-
    sistebat
    mihi,
    et idcirco vindictam
    accepi
    ex illo.
    Considerandum aulem
    , quia
    non de damnaiione
    xterna
    loquitur Apostolus,.
    sedde
    corporali,
    eomodo
    quo
    diclumhabemus.
    Nam
    principes
    nonsunl timori boni
    operis,
    sed
    mali,
    id
    est,
    non sunt ad hoc constituti ut timoremincu-
    liant bene
    laborantibusetbonooperi insisienlibus,
    sed
    inalefacienlibuset serviranolentibus. Namadhocsuut
    constituti,
    ut bene laborantes laudent el
    adjuvenl,
    maie vro facientes damnent. Sedsi
    quis
    bonumfa-
    cit,
    non timet
    polestatem
    :
    qui
    veramalura
    tiinet,
    ab
    eadamna
    tur;
    undesubdit
    Aposlolus
    : Visautemnon
    C
    timere
    potestatem?
    bonum
    fac,
    et habebis laudemex
    illa. Nondicit laudabil le illa
    poteslas, quia
    mukx
    polestales sunl, qux
    insubdilis
    magis
    malum
    quam
    bonum
    diligunt,
    sedhabebis laudemex illa
    potes
    ta
    le,
    id
    est,
    ipsa
    erit occasio ut laude
    dignussis,
    quia
    si
    luo
    exemplo
    ad fidemvel
    justilix opra
    fuerit
    per-
    ducta, laudaberis tam ab
    illa,
    quam
    etiam ab
    aliis,
    et
    apud
    Deum
    quoque
    laude
    dignus
    eris. Aliter csi
    poteslas
    illa
    usque
    ad morlem
    poenis.
    te
    alflixerit,
    aut in
    aliquo contraria.exsliterit,
    ut
    quoque lgitime
    decerlando morlem aul
    aliquam injuriampatienier
    pertuleris,
    habebis ex illa laudem
    ,
    id
    est, ipsa prx-
    bebii occasionera ut tu lauderis :
    quia percipies pro
    persecutionibus ejus
    libi
    irrogalis perptuant
    beaii-
    ludinem,
    et laudaberis
    apud
    Deumet homines. Con-
    sideremus Laurentium
    qui pro
    Christi nomineacer-
    rirae esl ustulatus. Nonmissel laude
    dignusperfecle
    inventas,
    nisi a suo
    perseculore
    fuisset ustulatus
    ;
    ideoque ipsapoteslas
    fuit occasio tandis
    ejus.
    Sic de
    exteris sanclis
    marlyribus
    esl
    inielljgendum,
    et de
    omnibus
    qui injuste
    damiiantur.
    Dei enimminister esl libi in bonum, Dei enimmi-
    nislerest,
    id
    est,
    aDeoconstituais est ad bonum
    tuum,
    ut suo timorel
    adjuiorio
    custodiat et lueatur
    te,
    ne interficiaris ab inimico
    tuo,
    et tuamsubstan-
    liamnon
    diripiant
    alii. Aliter : Sunt multi
    qui
    nolunl
    agere malum,
    sed liment
    potestatemmundanam,
    et
    causa
    hujus
    timoris non
    percipiiint quod cnpiunl.
    Ergo
    ad bonumillorumnefaciant
    malum, polestales
    484 EXPOSITIOINEPP. S. PAULI.
    IN EPIST. ADROM. 4S2
    illx
    prxpositx
    sunt, quiaquo amplius
    homomalum
    i
    facit,
    eo
    amplius poenas
    suslinebit
    majores.
    Si au-
    lemmaie
    feceris,
    lime;
    id
    est,
    nonlevferas
    potesta-
    temlimere:
    poterit
    enira le damnare inventa occa-
    sione. Non enimsinecausa
    gladiumportai.
    Per
    gla-
    dium
    inlelligilur
    vindicta. Non sine causa
    gladium
    portt,
    id
    esl,
    nonsinecausa
    ulcisendi potestatem
    habet. Sunt
    itempe quxdam
    enorraia
    flagiiia, qux
    potius per
    mundi
    judices quamper
    anlisliies et re-
    dores Ecclesiaruni
    judicaulur;
    sicut cura
    quis
    inler-
    licit
    poittificemaposiolicum, episcopum
    sive
    presby-
    teruin,
    sive diaconura.
    Hujusmodi
    reos
    reges
    et
    principes
    mundi damnant.
    Ergo
    nonsine causa
    gla-
    dium
    portai, qui
    lalia scelera
    judicat.
    Sunl eliara
    maximeconstituti
    propter
    la
    troues, homicidas, raplo-
    res,
    ul illos
    damnent,
    el aliossuo timor
    coinpesccre
    I
    faciant. Undesubdilur : Dei enimminister
    est,vindex
    in
    iram,
    idesl iu
    viudiclam,
    et
    qui
    malum
    facit.
    Ideoque
    necessitatesubdili estote. Hoc
    esl, quia
    illi vobis
    Dei minislri sunt in
    bonum,
    obedite
    illis,
    ut cum eis
    pacem
    habere
    possitis;
    vel necessitate
    subdili
    estote, quia
    ulciscenlur sede
    vobis,
    si eorum
    poiestaii
    conlradixeriiis. AdhocenimaDeoest
    prx-
    posilus
    utitenefacienles
    justeque
    vivenies sua
    pro-
    lectione muniemlo
    defendat,
    vindiciam veroinfrt
    peccauiihus, sibique
    resistentibus.
    Quapropter
    sub-
    dilur : nonsolum
    propler
    iram,
    sive vindictam
    qua
    insurgent
    in
    vos,
    sedel
    propter
    conscienliam,
    id
    est,
    propter
    menlera
    quam
    debelis habere mundamin
    dileclione
    ejus
    cui subdili
    eslis,
    maxime
    profiter
    hoc
    quia
    aDeoconslilulus
    est, cujus
    ordinationi reluclari
    non debelis. Verbi
    gralia
    : Es subditus illi timens
    damiium
    temporale,
    dura servis ad oculum: esto
    subditus
    M'opter
    conscienliam
    mentis,
    ut in
    ipsa
    con-
    scienlia
    quant
    Dominus
    inluetur,
    nonbabeas illum
    odiocui
    prxslas obsequium,
    sedtua mens
    pe
    ibi beat
    libi leslimonium
    quod
    ex corde
    djligas
    illum.
    Ideoenimetiributa
    proeslalis.
    Subaudis
    quia
    aDeo
    prxposili
    sunt
    vobis,
    vel
    quia
    dfendrait vosabho-
    slibus
    ,
    el suotimor
    conslringunt
    inimicos
    veslros,
    ne iiilerficiaminiab
    illis, neque
    veslrabona
    diripiant,
    vel etiamneinvossuamvindictam
    exerceant,
    si in
    aliquo
    rebelles meritis : et eorum iram
    patiainini,
    sicut
    passi
    sunl
    J udxi, qui
    noluerunt Romanis tri-
    bulumda're.Undeet
    sequitur
    : Minislri enimDei
    sunl,
    iuhoc
    ipsum
    servienles.Subaudis ut vos
    dfendant,
    reos
    puniant,
    tribulumavobis
    recipianl.
    Sic et J oan-
    nes
    Baptista
    milrlibus
    quxrenlibus quid agere
    debe-
    rent, respondit
    : Neminem
    conutiatis,
    nemini calum-
    niam
    faciatis,sed
    contenti estote
    slipendiis
    vestris
    (Luc. in);
    Ubi notanduin
    est, quia
    non dixil : No-
    lite
    militare, quia
    milites a Deo
    constitunlur,
    t ab
    eis
    palrix
    sibi coramissx lueanlur.
    Reddile
    ergo
    omnibus
    dbita,
    idest consuelumob-
    sequium;
    sicut Dominusait : Reddile
    quoe
    sunt Coe-
    saris
    Goetari,
    et
    quoe
    sunt Dei Deo
    (Mallh. xxn)
    : cui
    tribulum,
    debelis
    reddere,
    reddite ei
    tribulum,
    sicut
    el
    ipse
    Conditor
    pro
    se et Pelro didrachina
    (Matik.
    tvn).
    Tribulumdicil a
    tribunis,
    et tribuni a tribus.
    \ Siquidem
    Romulus conditor el auctor
    Romx,
    in trs
    parles populum
    sibi
    subjectum
    divisit rationabili
    dislribulione: insenaloresvidelicet,
    qux
    et consules
    vocabantur,
    in milites el
    agricolas,
    et
    unicuique
    parti principera
    unum
    conslituit,
    qui
    tribunus dice-
    batur,
    eo
    quod
    uni ex tribus
    parlibus prxesset.
    Census vero
    quia
    subditis
    exigebalur.
    Cui
    vectigal,
    vecligal. Vectigal
    esl tribulum
    fiscale,
    el dicilur a
    vehendo,
    eo
    quod accipialur
    de
    veclis, id
    est,
    de
    eporlalis
    mercibns
    ;
    eut
    timorem,timorem,debelis,
    ut
    dominis,
    reddileilli
    ;
    eut
    honorem,honorent,debelis,
    reddile
    illi,
    non solumin
    conquiescendo
    et bumi-
    liando,
    sedetiara munera dando.
    Nemini
    quidquamdebeatis,
    nisi ut invicem
    diligatis.
    Sicomnibusservitutis veslrx
    obsequia
    el dbitared-
    Bdite,
    ul nemini
    quiilquara pro quo
    vobis
    irascalur,
    debeatis,
    nisi ui invicem
    diligatis.
    Reddiledbitant
    et
    obsequium, quod
    omnibus
    potestatibus
    et
    princi-
    pibuspersolvere
    debelis,
    id
    est,
    eos
    qui
    nolis
    prx-
    posili sunt, diligere
    debelis. Hocdebituin charitatis
    quandiu
    in
    prxsenli
    sxculo
    vivilur, dehelur,
    in fu-
    turo
    quoque
    sine
    pondre plenius
    firmabiliir.
    Qui
    enim
    diligitproximum, legemint,levit.
    Proximus isie
    non lanlum
    propinquus cognalione
    aul
    aliqua
    aflini-
    tale, sedeliamomnis homo
    inlelligilur, quem
    clil
    gendo,
    legem Moysi intplemus, quia quod Moyses
    protubet per legem
    : Non
    occides,
    non
    udulierabis,
    et cxlera
    lalia,
    si dileclionemhabemus contra
    proxi-
    mumnon
    aghous.
    Si enim
    proximumdiligis
    sicut
    teipsum,
    nonoccides
    illum, quia
    noirvisoccidi : no
    "
    pollues
    uxorem
    ejus, quia
    tuant ab illoadulierari
    non
    vis,
    sic el decxleris
    inlelligenduin
    est. El ul
    abundet
    justilia
    noslra
    Super justitiam
    scribaium
    et Pharisxorum cxlera
    ruinqueJ udxorum,
    inimicos
    eliamnoslros debemus
    diligerepropler
    Dei amorein
    ;
    et licel ab illis
    persecutionem suslineaulus,
    non la-
    men debemus
    diligere
    et amare inillis
    vitia,
    sed
    naturam, adimplenles quod
    Veritas
    prxcipit: Diligite
    inimicos
    veslros,
    el orale
    pro persequentibus
    vos
    (Matth. v).
    Sed
    quxrilur
    cur Dominusdic.il in dile-
    clioneDei'el
    proximi
    toiam
    legem
    consistera:
    quare
    dicat
    Aposlolus
    in sola dileclione
    proximi
    legem
    inipleri
    ?
    Quod
    hoc modo
    solvttir, quia
    indileclione
    proximi,
    consistil et dilectioDei.
    Neque
    enim
    proxi-
    _ mussine
    Deo,
    necDeussine
    proximopot
    si
    diligi.
    Vol
    ideoeliam in dileclione
    proximi
    lolam
    legem
    dicit
    impleri, quia
    in dileclioneDei non sic facile
    possu-
    mus
    probari,
    utrumDeum
    diliganuis
    annn
    ,
    sicut
    indileclione
    proximi.
    Verbi
    gralia:
    Duramalum
    pro
    malonon
    reddo,
    dum
    peccanti
    in mefralri
    dimilto,
    cum
    colligovagum
    ad
    hospilium,
    dumhilari mente
    et vullu
    eleemosynam impendere satago,
    dura oro
    pro persequentibus, apparet utique
    inhis el
    talibusi
    quia diligo proximum
    : et dum
    diligoproximum,
    ostendome
    diligere
    et
    Deum,
    cujus
    uiandatisobtem-
    pra.
    Hocenimmandatumhabemus a
    Deo,
    ul
    qui
    diligit Deum,
    diligal proximumsuum; quia per
    di-
    leclionem
    proximi pervenilur
    ad dileclionem
    Dei,
    el
    per
    dileclionem Dei ad
    proximi
    dileclionem
    perve-
    483 HAYMONIS
    HALBERSTAT.
    EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.B1BL. 481
    nitur.
    Quamvis
    eniradilectioDei
    major
    sit
    dijraiiale,
    ,
    tamen dilectio
    proximi prior
    erit in
    operatione. Qui
    enimnon
    diligit fralremsuum, inquil
    J oannes.
    quem
    videt, Deum,
    quem
    non
    videt,
    quomodopolest
    dili-
    gere? (I
    J oan.
    iv.) Intelligamus
    et
    per proximum,
    illum Samaritanum
    qui
    fecit misericordiam cum
    saucio vulnerato a
    lalronibus,
    id esl
    Christum,
    qui
    nobis factus esl
    proxiinus per assumptionem
    carnis.
    Ergo qui
    hune
    diligit, legem
    charitatis
    adimplel
    et
    legemMoysi,quia
    nihil conlra voluntatem
    ejus
    facit.
    Et si
    quod
    est aliud
    mandatum,
    subaudis
    prxier
    ista
    quxenumeravimus,
    deadullerio
    videlicet, homicidio,
    fornicalione,
    falso
    leslimonio,
    et
    concupiscentia,
    in
    hoc
    verbo,
    idest dileclione
    Christi, instauraur,
    id
    esl
    redintegratur,
    vel
    adimplelur
    :
    Diligesproximum
    tuumsicul
    teipsum.
    >
    1
    Dilectio
    proximi
    malumnon
    operatur.
    Nonsolum
    non
    operatur,
    verum etiam malum non
    cogitt
    de
    proximo.
    Pleniiudo
    ergolegis,
    Mosaicx
    alque
    Evan-
    gelii,
    dilectioest Dei et
    proximi.
    Ubi charilas
    est,
    quid
    esl
    quodpossit
    desse
    ;
    et ubi charilas non
    est,
    quid potest prodesse
    ?
    Quapropter appetenda
    est di-
    lectio Dei et
    proximi,
    et suinmis viribus tenenda.
    Namdilectio dicilur eo
    quod
    duos
    liget,
    Deumvide-
    licet et hominem
    conjungat,
    vel
    unumquemqueproxi-
    mumcumalio.
    Hoc
    scientes, quia
    liera esl
    jam
    nosdesomnosur-
    gere.
    Mosesl sacrx
    Scripturx,
    horam
    sxpissime pro
    lempore ponere,
    sicut et diem.
    Qux
    esl
    ergo
    ista
    hora,
    de
    qua Aposlolusloquitur
    ?
    Tempus
    est non
    legis,
    sed
    Evangelicx prxdicationis,
    sed videlicet
    '
    xlas,
    finisquesxculi,
    in
    qua
    sumus
    jampositi,
    de
    quo
    idem
    Apostolus
    alias dicil : Eccenunc
    tempus
    acceptabile(Il
    Cor.
    vi).
    Dicit
    Apostolus
    Romanis et
    omnibus ererientibus, etiam needum credentibus.
    Hoc
    scientes, inquiens,
    id
    esl,
    hoc scimus
    scientes,
    quia
    hora est sive
    tempus, jam
    nosdesomno
    pigritix
    et desidix
    surgere,
    de somno
    quoque
    infidelilalis el
    vitiorum
    atque ignorantix.
    De.hoc somno
    prxcipit
    eliam nos
    Propheta expergisci,
    dicens :
    Expergisci-
    mini,
    ebrii
    (J ol. i).
    Et
    quare
    dicil,
    jamtempus
    est
    surfera
    ?
    Ille
    surgit, qui jacebal,
    el nos si haclenus
    jaciiimus
    in-.viliis,
    el
    lorporc vitiorum, surgamus.ad
    bona
    opra agenda,
    el laboremus viriliter studiose-
    que.
    Poterat
    aliquis objicere
    Paulo: Cur
    prxcipis
    nos
    jam
    de
    spmno
    surgere
    ? Ad hxc ille reddens
    causant. J Vuenim, inquit, propior
    est nostra
    sains,
    quam
    cumcredimus.
    Qux
    est istasalus? Vila
    xterna,
    gaudiura
    sine
    fine, raansurura,
    beatitudo
    perptua
    quant
    soli electi cum
    angelis possessuri sont,
    ista
    beatitudo et salus xterna
    propior
    est modo nobis
    quam
    eo
    temporequando credidimus,
    quoniam
    dum
    finismundi
    inagis
    ac
    magisappropinquat,
    vitafulura
    et salusxterna
    magis
    ac
    magis
    feslinat.
    Nox
    proecessit,
    diesautem
    appropinquavit.
    Noxest
    excitas
    infidelilalis,
    noxesl
    ignorantia.nox
    est etiam
    conversalio lenebrosa in
    peccatis.
    Ista nox
    quotidie
    prxceditin
    electis,;
    et ad vitam
    alternant prxdesli-
    ualis
    appropinquat
    dies,
    iliuminalio videlicet
    fidei,
    A
    cognitio
    sanctx
    Trinilatis,
    et
    splendor virtutum,
    quoniam
    dumIranseunt
    quotidieper
    mortem
    corpo-
    ris abxrumnis
    hujus sxculi,
    in luceni
    supernx
    cla-
    ritatis
    colligunlur;
    vel
    etiam, per
    noclem
    possumus
    intelligere
    omne
    spalium prxsenlis
    vilx
    usque
    ad
    finemsxculi. Per diem
    vero,
    vitam
    xternam, cujus
    claritatis
    comparattone
    vila
    prxsens
    non
    incongrue
    nox
    appellalur, quia
    vita
    prxsens semper
    in dolore
    versatur et
    tristitia, nonhabens
    perpeluilatem
    : illa
    vero
    gaudiis
    sinefinemansuris
    florebit,
    nihil trisli-
    lix
    arimittens; qux
    lune
    plenissime
    manifeslabiiur,
    curaDominusde
    judicio
    in
    regnum
    Iransierit.
    Ergo
    quia jam appropinquat, Abjiciamusopra
    tenebra-
    rum,
    idest
    adulterium, homicidium, fornicationera,
    et cxlera
    talia,
    qux
    a
    regno
    coelorum
    sparant,
    et
    B ad tenebras
    perptuas operalorem
    suum irahunt.
    Qux
    eliara merilo
    opra
    tenebrartim
    vocantur,
    eo
    quod
    intenebris
    perniaximeexerccaiilur,
    juxla quod
    Dominus
    manifestt,
    dicens: Omnis
    qui
    facil
    malum,
    odit lucem
    (J oan. m).
    Et induamur arma lucis.
    Armalucis sunt
    fides, spes, charitas, pax, patienlia,
    et exierx
    virtutes, qux
    nosadlucemxierna; beati-
    tudinis
    perducunl; q.;x
    nonimmeritoarma
    appellan-
    lur, quia
    nosdfendrait ab
    improbilaie raaliguorum
    spirituum. Abjicimusergoopra lenebrarum, quando
    exspoliamur viliis,
    el induimur virtutibus. Induamur
    igitur
    arma
    lucis,
    hoc
    est, undique
    muniamusnos
    omnibus
    virtutibus,
    ut simus
    prolecti
    el luli conlra
    adversa diaboli. Et
    quomodo
    debeanius illa arma
    indui el his virtulibus
    exornari, Aposlolusdclart,
    C
    subnectens:
    Sic,
    id
    est,
    lali modoinduiraini arma
    lucis,
    ul in
    die,
    hocesl inclarilale
    virlutum, honesteambulemus.
    Qui
    indie
    ambulat,
    bonesle
    arabulat, quia
    non of-
    fendit
    pedem
    suumad
    lapidem,
    non
    cadit,
    non im-
    pingit
    sicul ille
    qui
    in nocteambulal. Nos
    aulem,
    secundum hoc moiiitiim
    Aposloli,
    honeste el sine
    offensionefidei et
    gratix
    sivescienlix ambulare de-
    bemus. Non in
    omessationibus.Coniessatio dieitur
    mensx
    collalio,
    sive mensx allerualio. Sunl enira
    convivia
    qux
    celebranlur
    alternaiim,
    et
    prxparanlur
    asociis
    per
    dies et vices. Sunl eliara alia
    convivia,
    qux
    ex comraunione
    prxparanlur, quando
    unus af-
    fert
    panem,
    alius
    carnes,
    alius
    vinum, atque
    alius
    aliud,
    et idcirco
    comessaliones,
    hoc
    est, mensx
    col-
    laliones,
    appellanlur.
    Vocantur
    quoque
    exdera co-
    inessationes
    turpia
    et inhonesla
    convivia, quia
    sicut
    omnes
    propriis
    cLbisuta;Uur et
    comraunibns,
    ita
    eliara
    pra.libilu
    suo
    unusquisquequidquid
    scurrili-
    talis el otiositalis sibi
    placet loquitur.
    Noninebrie-
    tatibus. Briatn
    gnre
    masculino dicimus calicem
    apiumpotaiioni,
    a
    quo
    dieitur
    ebrieias, qux
    est
    ni.
    mia
    potatio
    vini. Nonin cubilibus. Cubilia
    proprie
    sunt lecli sivelustra ferarum dicta a foeriiscubila-
    tionibus, quibus
    assimilantiir lecli illorum
    qui
    cum
    meretricibus
    in
    lupanaribus
    eoeunt : et
    impudiciliis.
    Impiuliciiia
    est inverecundia et
    irreligiositas,
    sive
    turpis alque
    irralionabiliscoilus. Generaliter omnis
    libido,
    ei
    inconlinenlia,
    vel
    immundilia, impudJ citia
    483 EXPOSITIO
    IN EPP. S. PAULI.

    IN
    EPIST.
    AD ROM.
    486
    appellalur. Operalorcs
    vero dicuntur
    impudici,
    rave-
    ,
    recundi, atque irreligiosi.
    iVonincontenlione. Con-
    tentio esl altercalio sive
    controversia,
    qux plerumque
    ex
    qitxstionibus Scripturarum
    solet
    oriri,
    utvidea*
    tur
    quis aliquid sapientix habere,
    dura aliumvicerit
    sua
    pulsationc,
    el maxime ex re nullius ulilitaiis
    nascitur. Ideovero vitanda
    est,
    quia
    rixam
    gnerai,
    de
    qua proceditodiunt,
    et deodio enormilas mali :
    etoemulalione.Xmulatio variashabet
    signficationes
    :
    Significat
    enim
    imitalionein, significat studium,
    si-
    gnificat
    et
    invidiam, qua quis
    allerius felicitate tor-
    quetur,
    ut in hoc loco. Undeetxmulus dicilur imi-
    lator,
    dicilur studiosus et invdus.
    Sed induimini DorninumJ esumChrislum. Sensus
    ex
    superioribus pendet,
    ubi
    prxcipit
    sic indui arma
    lucis,
    ut indiehonesleambulemus :.
    Nolite, inquit,
    ambulare,
    idest viverein comessationibus et reli-
    quis viliis,
    sedinduimini DorninumJ esumChrislum..
    Sed
    quxstio orilur,
    quomodopossimus
    induere Do-
    rninum J esumChrislum
    , qui quadragesimo
    die re-
    surrectionis sux coelorumalliludinem
    penetravit,
    ubi
    sederenunccreditur in
    plenitudinepaternx majesla-
    tis? Christus
    ergoipse
    est
    sapientia, ipse
    est inslan-
    lia, ipse
    est
    pax,
    el
    reliqux
    virtutes in
    ipso
    sunt:
    Chrislum
    Raqueinduit, qui
    omnes virtutes
    quas
    scit
    . in illo
    esse,
    inquanlmn
    valet cumDei
    adjulorio
    illas
    assurait,
    juxla quod
    alias
    Aposlolus
    dicit :
    Quolquot
    inChristo
    baplizati
    eslis,
    Christuminduislis
    (Gai. ni);
    id
    esl,
    omnes virlules lune induislis :
    quia
    abomni-
    bus
    peccalis
    mundali eslis. Similiier et in hoc loco
    inlelligendiint
    est :
    Induimini,
    inquit,
    Dorninum
    J esum
    Christum,
    id est omnes virlules
    quas
    scitis
    in
    ipso esse,
    ul
    ipse
    sil decus
    alque
    oruamentura
    Vestrum. El carnis curant ne
    feceritis
    in desideriis.
    Non
    ail,
    necesstaiemcarnis ne
    feceritis; quia
    ne-
    cesse est-ul
    manducemus, bibamus, dorraiamus,
    veslramur. Hoc
    quia
    necessarium
    est,
    non
    prohibuit;
    sedcarnis curant in
    desideriis,
    idest
    malum, utpote
    dulleriuin
    , crapulam,
    ebrieiaiem
    , usum
    quoque
    balnearumultra
    quamexpdit,
    et cxlera
    qux
    desi-.
    dcral misera
    caro,
    ne
    perficialis ail;
    el non
    dixil,
    Ne
    cogitetis, quoniam'impossibile
    est cessare
    penitus
    a
    cogilatione
    delectalionum. Sedhocconsiderandum
    quia quodprohibuit
    indesideriis concessit inneces-
    silatibus. Adhiben'a est etenim cura carni in ne-
    cessitatbns : indeliciisvero et luxuria
    alque
    omni
    concupiscentia, penitus
    excludenda.
    CAPUT XIV.
    J nfirmum
    autemin
    fideassumite,
    subaudis in af-
    fecta
    charitatis,
    nonin
    disceplationibuscogitationum;
    id
    est,
    noniit
    dijudicalionibus
    siveincontenlionibus.
    Infirmus-est in
    lide, qui
    in
    aliqua parte
    fidei
    dubilat,
    nec
    crditperfecle
    sicut credenduraest. Infidelisest
    loto,
    qui
    nihil fidei habet. Firmus autem est infide
    existens, qui
    in ea nihil dubilat.
    Ergo
    infirmus est
    in fide J udxus
    qui
    noviter ad fidem
    veniens,
    non
    putal
    omnes cibos
    mundos;
    firmus vero in fideest
    gentilis,
    qui
    illudserval
    Evangelii
    : Non
    quod
    in os
    Amiral, coinquinal
    hominsm
    (Mallh. xv.);
    et illud
    Aposloli
    : Omnia munda mundis
    (Tit. j);
    et inGe-
    nesi : Vidit Deus cuncta
    quoefeceral,
    el erant, valde
    bona
    (Gen. t). Qui'
    taliler sunl firati in
    Dde,
    debent
    assumera iu affectant charitatis et in dileclionem
    suant J iidxura, qui puiat
    suillara
    carnem,
    lepori-
    nara, anguillinam,
    immundam
    esse,
    et
    cxlera a
    quibus
    lex
    prohibe!,
    ei
    qux
    illeanle
    gratiam
    fidei
    qtiasi communia,
    idest mun
    la,
    dicebat'. Istui lamen
    prxcipit Aposlolus
    assumera in dileclionem. Assu-
    mite, inquit,
    illumlalemJ udxum
    in.affeclum
    charita-
    tis el nolite
    dijudicare
    illumin
    cogilationibusvestris,
    neque
    contendaiis cum
    illo,
    licel
    quxdam
    immunda
    pulans
    nolit inanducare.
    Aliusenimcrdit se manducareomnia.
    Alius,
    id
    B est
    gentilis.
    firmus in
    fide,
    crdit omniamundaesse
    mundis hominibus.
    Qui
    aulem
    infirmus est,
    olus
    manducel. J udxus
    qui
    infirmus in
    fide, qui quasdara
    carnes abominatur,
    duranonvult eas
    comedere, olus,
    idestherbam
    honorant,
    et
    quidquid
    cordi
    ejusplacel,
    boc sumat. Tuautemnoli illum
    dijudicare.
    Per
    olus,
    omniagenera
    herbarum
    designantur, apta
    comeslioni.
    Dicil beatus
    Hieronymus
    :
    Qui
    infirmus esl
    impetu
    libidinis,
    abstineat a carnibus et
    vino,
    quibus
    Hbido
    excilatiir,
    et olus
    manducel,
    id est viles cibos et
    aridos(quibus frenaturelrestringilurfluxiislihirirais)
    ederediscal. Crassitudo enim
    cambrai, et deliciosx
    epnlx, provocant
    carnem
    corporis
    ad libidinem.
    Is,
    idest
    gentilis, qui
    manducat indifferenler omnes
    cibos,
    nonmanducantem J udxum non
    spernai,
    in
    animo
    suo, quasi
    minus
    juslum
    ;
    et
    qui
    non man-
    ducat
    omnia,
    ul
    J udxus,
    manducantemomnia
    ,
    gen-
    tilem
    videlicet,
    non
    judicet neque reprebendat quasi
    reumet
    peccalorem. Utrosqueenim,
    J udxos el
    gen-
    tiles,
    altrais instruit senieniiis, Polest el
    spirilaliter
    intelligi
    secundumbeatum.
    Gregorium
    :
    Qui
    mandu-
    cat,
    inquit,
    idest
    qui
    medj.lando
    et scrulanlo.sa-
    cram
    Scriplurara penetrare valet, nonmanducantem,
    idest illum
    qui
    nonvalet
    penetrare,
    non
    despiciat
    nequespernat.
    Econtra
    qui
    non
    manducat,
    id est.
    qui
    non
    intelligi!
    nec valet
    penei
    rare,
    profndilatem
    divinarum
    Scripturarum,
    illum
    qui inielligitel
    sa-
    piens est,
    non contristet
    nequedespiciat
    :
    Deus enim
    illum,- .subaudis
    gentilern
    manducantem
    omnia,
    as-
    sumpsit
    ad fidemsuam
    quemperfecleriocuit,
    ut nil
    puiel
    iinniundumessemundis hominibus.
    .
    Tu
    quis.esqui judicas
    alvenumservum?Et esl sen
    sus: Si Deusillum
    gentilernassumpsit
    ad
    (idem.suam
    pi
    omnia
    manducel,
    tu
    quises, qui
    illumde
    orae-'
    slionesua
    reprehendis
    ?Polest tamen ei hxc senten-
    tia adJ udxum infide
    assuinplum
    referri. secundum
    quodsequeiitia
    manifestant ut dicatiir : Deusasstira-
    psit
    J udxum ad fidem
    suam,
    licet ille
    quxdam
    im-
    mundaadhuc
    pulet
    et
    rejiciat,
    lu
    quis
    es,
    o
    gentilis
    fidelis,
    qui judicas
    alienura servum: J udxnm
    sci-
    licet
    servum Chrisli
    per
    fidem? Suo Domino
    stat,
    Subaudissi
    perfectas
    est in
    fide,
    aut cadii Domino
    suo,
    si in ea dubilat. Domino suo slal J iidxsl
    si
    perfctus est,
    et si omnia crdit
    munda,
    quia
    in
    487 HAYMONISHALBERSTAT.EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 488
    fideDomini sui-stat. Si aulem
    cadit,
    non credens
    omnia
    munda,
    non tibi
    cadii,
    o
    gentilis, qui
    non
    po-
    tes eum
    relevare,
    sedsuo Domino
    quem offend.it,
    qui polens
    est eum
    erigere
    et solidarein fide. Nam
    cadere
    sponte possumus,
    sed
    surgere,
    nisi a Deo
    erigamur, nequimus.
    Stabit
    autem,
    id
    est,
    perficie-
    lur et siabilielur in fide.
    Quare?
    Polens estenim
    Deus,
    cui cecidit,
    stuiuere
    illum,
    et in raclafidefir-
    mare. Verbi
    gratia
    : venit modo J udxus ad
    baplis*
    mura,
    transit ad
    gratiam Evangelii, nunquam
    com-
    edit carnem
    suillam,
    aut
    anguillam, neque nauprx-
    dam,
    abstinet adhuc
    quasi
    a carne
    imraunda, adhuc
    novellusChristiamis est. Hx
    talis,
    dum
    per
    inter-
    valla
    leinporumperfectiuserudilur,
    dura discit
    quod
    nihil sil
    immunduni, quod
    afidelibuscum
    gratiarmn
    aciione
    siimitur,
    ecce slaluilur a Deo et Domino
    suo cui cecidil
    pulans aliquidiramundum,
    eccein
    fidefirmatur.
    Namalius
    judicat
    diem inter diem. Ille
    judicat,
    id est
    discernit,
    et diflerentiam facil inler diemet
    diem,
    qui
    altrais diebus a carnevel vino
    abstinet,
    altrais non
    abstinet,
    verbi
    gralia
    : Sunt modo
    multi,
    qui
    in
    secunda,
    et
    quarta,
    et sexta
    feria,
    acarne
    el vinoabstinent : ter
    lia, quinia,
    et
    seplima
    coin-
    eilunl
    carnem,
    et vino
    indigent;
    alius
    judicat.
    Id
    est,
    decemil et
    eligil
    omnem
    diem,
    in abstinentia carnis
    vel
    vini,
    sicut
    eremitx,
    et multi moiiachorum. Ali-
    ter : Dieraraiei diem
    judicat, qui q-iasdam
    sentcn-
    lias Veteriset Novi Teslamenli
    intelligil, qnasdam
    penetrare
    nonvalet. Omnemautem diem
    judicat,
    qui
    ex
    intgra
    Velusel NovumTestamentuminiel-
    '
    lig'ti.
    Nonimmerilo
    ergo
    sacra
    Scriptura per
    diem
    inlelligilur, quia
    sicut
    ignorantia
    est
    cxcjlas,
    ita
    cognitio
    sanclx Trinitalis
    qux
    inVeteri et Novo
    Testamento
    continelur,
    luxel illuminaliocordisest.
    Tertio mododierainter diem
    judicat, qui
    tantumde
    prxseuti
    examint et
    dijudicat,
    verbi
    gratia
    : Vi-
    del
    quis
    hominembene facieniem vel maie.
    Quem
    cernit bonis
    operibus intentant, judicat
    eum
    propler
    justitiam prxsentem bonum,
    et
    quem
    videt malis
    Operibus(tcdhum, judicat
    eum
    propter injustitiam
    suammalum. Si aulemille
    qui
    hodiebonus
    esl,
    cras
    malum
    fecerit, judicat
    illummalumesse
    quem
    an-
    tea-
    laudaverat,
    el si ille
    qui
    hodiemalus
    est,
    decli-
    naverit a maliset
    pura
    menteDeoservira
    cxperit,
    judicat
    eum
    juslum;
    isle talis dieminter diem
    judi-
    cai, quia
    secundumvarietalera
    temporis
    et mutatio-
    nem
    vitx,
    ntulal
    judicium
    sux senlentix.
    Qui
    autem
    judicat
    omnem
    diem,
    Deus
    omnipotens intelligitur,
    qui
    novit
    qualisquisque
    sit in
    prxsenli,
    in
    prxierilo,
    et in futuro:
    quia
    omnia sunt ei
    prxsenlia,
    et
    ipse
    potesl
    em
    qui
    hodiefecit
    malum,
    cras facerebo-
    num.
    Unusquisque
    in suo sensu abundet. Non dicit
    indicativomodo
    abundat,
    sed
    imperativo
    abundet.
    El est sensus : Secundum
    quod unicuique
    homini
    concessumest
    Intelligere,
    abundet insuo
    judicio,
    id
    est, qui intelligil
    a carne
    abstinendum,
    abstineat :
    el
    qui
    non
    intelligil,
    id
    est,
    qui
    non vull ahstinere,
    aut non
    polest,
    comedal. Aliter :
    Unusquisque
    insuo
    A
    sensuabundet.
    Qui
    :
    magnaintelligil
    et
    sublimis,
    ob-
    serve!
    Illa, et abundet bonis
    operibus;
    et
    qui
    subli-
    mia divinorumsacramentorum arcana
    capere
    non
    valet,
    ea
    qux
    veraciter crdit et
    intelligil,
    humili-
    ter et dvoieDomino
    serviendo, adimpleal
    abun-
    dandobonis
    operibus.
    Insuo sensu abundabat
    Cy-
    prianus, quando
    semei
    mergebal
    in
    baptismalepar-
    vulos
    ; quia quod inlelligebat,
    sludiose
    adratplebat,
    bonis
    operibusabundando,
    licel inhocfactonescius
    delinqueret.
    Sed
    quia
    bonis
    operibus abundabat,
    posleacorreplus
    a
    Domino,
    abundavit alliori
    sensu,
    ter illos
    mergendo.
    Nonest
    ergo
    dehxrelico intelli-
    gendum,
    aul de
    pravadoclrina,
    ut
    unusquisque
    ma-
    gis
    ac
    magis
    abundet in errorc suo.
    Oui sapit diem,
    id
    est, qui eligit per
    omne tera-
    B
    pus abstinendum,
    Domino
    sapit,
    id esl Dominocon-
    sentit, quiaplacet
    illi
    ejus
    abstinentia. Aliter :
    Qui
    sapit diem,
    id
    esl, qui judicat peccaloremper poeni-
    tentiam
    posse salvari,
    nec
    desperal
    desalute
    illius,
    Domino
    sapit,
    id
    esl.
    Dominoconcordat inbac
    parte,
    qui peccatores
    nonslatim
    punil
    ul
    peccant,
    sedex-
    spectat
    ad
    poenitenliam. Ergo qui
    non
    judicat
    et
    damnt
    peccalorem,
    sedcrdit illumomni die
    posse
    venire ad veniam
    per
    Domini
    misericordiam,
    Do-
    mino
    sapit, quia
    cum Domino non concordat
    qui
    dixit : In
    quacunque
    die
    peccator
    conversus
    fuerit
    ad
    me,
    salvabilur
    (Ezech. xSxm).
    Dura
    ergo peccator
    nop
    desperat,
    cum Domino
    sapit, qui peccalorem
    exspeciat,
    et eum
    qui
    hodie videtur
    iujnsius,
    fieri
    possejuslum
    non
    desperal,
    cumDomino
    intelligit
    et
    f-
    concordat. Et
    qui
    manducat,
    subaudis omnia ut
    gentilis,
    Domino
    manducat,
    propter
    hocsubdilur :
    Gralias enim
    agit Deo, videlicel, quia
    omniacrdit
    esse
    munda,
    et omnia licet ei edere. Dominoenim
    manducal, qui
    de
    perceptis
    abeo beneficiis
    gratias
    refert. Et
    qui
    nonmanducat
    omnia,
    sicutJ udxus,
    sa"
    licetminusadhuc
    perfectus
    in
    fide,
    Dominononman-
    ducat: hoc est,
    Dominusabsliucl, quia pro
    amore
    omnipotentis
    Dei,
    absiinens est a
    cibis,
    a
    quibus
    ipseprxcepit
    abstiiiendum
    esse,
    et
    gralias agit
    D.
    o,
    pro
    eo
    quod
    dedil illi virlulem abslinenlix,
    et no-
    tiliara
    per legem
    a
    quibus
    abstinere deberel. Noian-
    duin aulemab
    ulroquegralia
    rumaCliouemreferri
    omnipotent!
    Deo:Gentilisenim
    gralias
    refert illi
    pro
    libertaie vescendi omnia
    ;
    J udxus vero
    pro
    fruclu
    abslinenlix,
    lied in bac
    parle qua
    abstinet minus
    perfectas
    sit.
    IVernoenimnoslrumsibi
    vivit,
    et nemosibi moritur.
    Hoc
    spiritualiler inlelligilur, qnamvis
    et adliiteram
    possit
    dici : Nullusenimnostrumsibi
    viyit, quia
    non
    habeta se
    vitam;
    et nullussibi moritur, quia
    nonha-
    bet in
    potestate
    quando
    vivat,
    et
    quando
    moriatur.
    Seddumdixit : Nemonostrum,
    idesl fidelium
    pi
    r-
    feclorum,
    ad altiorem nostrum excilavit sensum.
    Chrislus Dominusnosler semei morluus esl
    pro
    peccalo, quia
    nullum fecit
    peccalum,
    et nos ad
    exemplum
    mortis
    ejus-semei
    mortui sumus
    peccalo,
    purgati
    abomnibus deliciis in
    baptismale,
    reuem-
    pli
    Christi
    sanguine.
    Non
    ergo
    nobis morUnur
    pec-
    489 EXPOSITIO IN EPP. S.
    PAULI.

    IN EPIST. AD ROM. 4sW
    calo in
    baptismale,
    sed
    Chrislo,
    dum non in nostra
    /
    poteslaie
    ablulionem
    consequimur,
    sed
    per passio-
    nemet
    baptismum, alque per
    fidemilliusa! luimur.
    El nemo sibi
    vivit, subaudis
    virtutibus,
    sed
    Christo,
    qui resurgens
    a
    mortuis, jam
    non
    moritur,
    morsilli
    U.lra non dominabilur
    (Rom. vi).
    Ad
    cujus
    exem-
    ptant , poslquam
    de fonte
    baptismatis surgimus,
    mori
    peccando
    nullalenus debemus. Mori autem
    peccando
    dixit :
    quia
    anima
    qux peccaveril ipsa
    mo-
    rietur.
    Sire enim
    tivimus,
    virtutibus et vita
    spirituali,
    Domino l'tuimtis:
    quia
    abstinendo a
    peccalis post
    baptismum, exemplar
    resurrectionis
    ejus
    attendi-
    mus, poslquam ipsejam
    non
    niorilur, qualenus
    ad
    coelum
    pariler
    cumilloascendamus
    ;
    sive
    morimnr,
    subaudis
    peccato temporebaptismatis,
    Dominomo-
    I
    rinur :
    quia
    ut ei
    placeamus,
    ad
    similitudinem illius
    qui nunquampeccavil, per
    (idemet
    rederaptionem
    sanguinis ejus
    ab
    originalibus
    el aclualibus
    peccalis
    in
    baptismale
    mundamur. Sive
    ergo vivimus,
    sive
    morimur,
    Domini
    sumus, subaudis
    servi, quia
    in
    po-
    leslale illius consisiimus. Possunt hxc verba ex
    mariyrum persona intelligi
    dicta et omnium
    perfe-
    ctorum,
    qui
    nonsibi
    vivunt, quia
    non volunlalem
    suam
    quxrunt adiniplere,
    sed
    Domini,
    dum
    per
    dile-
    clionem
    quod
    aliis
    expedil,
    faciunt.
    Quod
    autemnon
    sibi moriunlur morte
    lemporali,
    in
    qua
    sibi non
    conceduittur
    neque reliuquunlur,
    sed a Deo assu-
    muntur;
    seuetiamsibi non moriuntur morte
    spiri-
    tali, peccatisvidelieet, quibus moriuntur,
    dum
    per
    Spiritum
    sanctum et
    aquam regenerantur,
    hoc
    *-
    aperle innuitur, quia
    non debent otio
    lorpere,
    sed
    Dei et
    proximi
    dileclione
    semper
    fervere.
    Martyres
    quoque
    nonsibi
    moriebantur,
    sed
    Domino, quia
    non
    propter
    suammalitiam
    perimebanlur,
    sed
    pro
    Dei
    nolitia et confessione
    fidei,
    dicente
    ipso
    Domino:
    Beati eritiscum
    ejecerint
    nomenvestrum
    tanquam
    ma-
    lum
    propter
    Fiiiumhominis
    (Luc. vi).
    In hoc enimChristus mortuus
    est,
    et
    resurrexit,
    vel morte
    caruis, vel morle
    peccati, quia nunquam
    peccavit,
    ul el vivorumet morluorum
    dominetur,
    id
    esl ut eorum
    dominerai', qui
    vivunt
    jam virtutibus,
    gratia
    Dei abluti a
    peccatis,
    et illorum
    qui quotidie
    moriunlur
    peccalo,
    adhoc ut vivant similiter vir-
    tulibus,
    innovitate vitx ambulando.
    Tu
    aulem, J udxe, quid judicas fralrem
    tuum?
    gentilern
    manducantem omnia. Aul
    tu,
    gentilis,
    quare spernis,
    et
    despicis, fralrem
    tuum? J udxum
    infirmuraadhucin
    fide,
    et iiolenteraraanducare om-
    nia,
    cumidemPaulus alibi dicat : Nescitis
    quia
    an-
    gelosjudicabimus, quanto magis
    soecularia
    (I
    Cor.
    vi)
    ;
    el iterum
    ipse judicando
    :
    Qui
    talia
    agunt
    re-
    gnum
    Dei non
    consequentur (Gai. v),
    cur hic
    pro-
    hibel ne
    judicemus
    ? Sciendum
    quod
    de
    aperlis
    rea-
    tibuslibra
    poteslas
    nobis
    judicandi conceditur,
    sic-
    ut de
    homicidio,
    adullerio
    publico, atque
    furlo. De
    occultis vero
    qux possunt
    bono et raalo animo
    fieri,
    interdicitur nobis
    judicare, quia
    horura
    judicium
    Deo est reservandum. Omnes
    enim,
    id est boni et
    PATROL. CXVII.
    A mali, perfecli
    et
    imperfecti, gentiles
    el
    J udxi,
    stabi-
    musante tribunal Chrisli. Tribunal est sedes
    judicis,
    qux
    incelso loco
    collocalur, quo judex
    ex omnibus
    possit videri,
    et
    ipse
    accusantes et accusatus ex
    eminenli loco
    possit
    inlueri. lia et Dominus
    J sus
    quasi
    in tribunali
    sedebit,
    quia
    et ab omnibus vide-
    bitur,
    et ab
    ipso
    omniumconscienlix et causx
    diju-
    dicabuntur
    aptissim,
    et est sensus : Vos
    qui
    ad
    invicemfratres
    judicatis, quantum
    in vobis est Deo
    auferlis suam
    polentiam.
    Scriptum
    esl enim: Vivo
    ego,
    dicit Dominus. Hoc
    proprie juramenlum
    Dei est in Veteri
    Testamento,
    si dici fas
    est,
    sicut Amenin Novo.
    Ipse
    enim
    pro-
    prie
    vivit et vila
    esl, quia
    mutari non
    potest, cujus
    comparatione
    mortuumest
    quidquid
    mutari
    potest,
    B
    quoniam
    nulla crealura est
    qux
    a se habet vitam.
    Quoniam
    mihi
    flectetur
    omne
    genu,
    el omnis
    lingua
    confitebitur
    Deo.
    Quomodoergo angeli, qui
    sunt
    spi-
    rilus,
    flectent Deo
    genu
    ? Per flexionem
    genuum
    subjectionem
    debemus
    intelligere, quia
    in
    judicio
    omniaChristo subdentur. Flectetur
    ergo
    Deo omna
    genu,
    dum omnis creatura
    subjicietur
    illi. Omnis
    quoque lingua
    hominumconfitebitur
    Deo,
    dumlau-
    dabilDumPatrem
    per Fiiium, quod
    deelectis tantum
    sentitur. Nain de
    impiis
    dieitur
    quia,
    Non est
    spe-
    ciosalaus inore
    peccatoris(Eccl. xv). Angeli
    aulem
    eomodo
    quo
    sunt
    incorporai,
    laudant et laudabunt
    Deurn. Vox enim
    angelorum
    in laudem
    Creatoris,
    ipsa
    est adntiratio inlimx
    contemplationis.
    Itaque unusquisque
    nostrum
    pro
    seralionemreddet
    G.
    Deo. Et esl sensus : OJ udxi et
    gentiles, qui
    nos
    jan
    invicem
    judicatis,
    cur Dei
    judicium
    vestro
    judicioprx-
    venilis,
    et
    ejus potestatem quantum
    in vobis
    est,
    temere
    usurpalis?
    Hoc vobis
    sufficiat, quod
    unus-
    quisquepro
    seralionem est
    redditurus,
    non solum
    operum
    et
    sermonum,
    sed etiam
    cogitationum.
    Non
    ergo amplius
    invicem
    judicemus,
    subaudis
    cumfuturumDei
    judicium
    minime
    ignoramus.
    Hoc
    dicilur de
    occultis,
    non de
    aperlis ;
    sed hoc
    judicate
    magis,
    ne
    ponatis offendiculumfratri
    vel
    scandalum,
    id
    est,
    hoc maxime
    cavete,
    el
    magis decernite,
    ne
    quis
    vestra raalo
    verbo,
    aut
    perverso exemplo
    scan-
    dalizetur et ofl'endalur
    ;
    vel hoc
    statuite,
    ne causa
    carnaliumciborran offensioitemfratribus minus
    per-
    fectis
    generetis.
    Scioet
    confido
    inDomino
    J esu, quia
    nihil commune
    per ipsum
    creatumest. J udxi cibos ex
    lege
    sibi
    per-
    inissos dicebant lantummodo
    mundos, quibus
    aulem
    gentes
    couimuniler
    utebantur, communes,
    idesl in
    mundo
    appellabant,
    sicut et Peirus ait : Commune
    nonmanducavi
    (Act. xiv),
    idest immundum. Indedi-
    cit
    Aposlolus
    :
    Scio, inquiens,
    et credo in Domino
    J esu,
    sive
    per
    Dorainum
    J esum, qui
    mihi hoemani-
    festavit, quiaper ipsum
    nihil est immundum crea-
    tura,
    sedomniamundaab eofacta
    sunt,
    sicut scri-
    ptum
    est : Vidit Deus cuncta
    quoefecerat,
    et erant
    valdebona
    (Gen. i).
    Nisi
    ei,
    forte
    J udxo,
    vel alio
    cuilibel, qui
    exislimat
    aliquod
    alimenlumcommune,
    idest
    immundum, e&se,
    illi commune
    est, quia
    ira.
    16
    491 HAYMONISHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS I.

    COMMENT.B1BL. 49?
    mundumvidelur ei hocsecundum
    ejussensum,
    non
    secundumDeum,qui
    omniafecit munda.
    Si enim
    propter
    cibum, quem
    ille immundum
    pil-
    lai,
    et lusuades ei ut
    comedat,
    conlrislatur fraler
    tuus,
    J udxus infirmusadhuc infidelis
    , jam
    non se-
    cundumcharitatem
    ambulas,
    id est nonhabeschari-
    tatem:
    quia
    non
    diligis
    fralrem tuumsicul te. No'i
    cibo tuo illum
    perdere,
    dando occasionem offen-
    dendi et
    scandalizandi, proquo
    Chrislusmortuusest.
    Tuneenimillum
    perdis,
    cumanimumilliusscanda-
    izas:
    quia
    oflendit
    Deum,
    duraconlra te
    irascilur,
    qui
    es
    proxirausejus.
    Non
    ergo blasphemetur
    bonumnostrum. Bonum
    hicvel charitatem
    possumus intelligere
    , quia
    debe-
    mus
    proximum diligere;
    vel
    fidem, qua
    credimus
    omniaesse
    munda,
    et
    qua
    habemuslibertatemman-
    j
    ducandi omnia. Non
    ergoblasphemetur nequerepre-
    hendalur charilas
    nostra,
    ut infirmo fralri J udxo
    non exhibealur vel non
    blasphemetur
    fideset cre-
    dulitas, qua
    liberlalein
    accepimus
    comedendi omnia.
    Tune
    blasphematur
    liberlas
    nostra, quandocogimus
    eos
    qui aliquid
    immundum
    putant,
    nobiscum com-
    eilere
    ipsi quod
    horrent. Nobisista liberlas bonura
    est, quia
    omniamundasunt mundis hominibus. Et
    erant omnia
    valdebona,
    bonumest
    Scripturx
    con-
    cordari. Noli tamen
    cogre
    J udxumad manducan-
    durahoc
    quod spernit,
    sed
    neque
    coraedasilludco-
    ram
    eo,
    ne tua liberlas
    blasphemetur
    ab illo.
    Nonestenim
    regnum
    Dei
    esca,
    et
    polus,
    sed
    jusli-
    tia,
    el
    pax,
    et
    gaudium
    in
    Spiritu
    sancto. Et esl sen-
    sus: Slulturasalis est de non manducandis et de
    (
    raanducandisnos
    disputare,
    de his videlicet
    qux
    in
    .
    regno
    coelorumnon erunt necessaria: cum
    potius
    debearaus de
    juslitia
    et
    pace
    et
    gaudio spiritali
    tra-
    clare. J uslitia erit in
    regno coelorum, quia qui
    modo
    justilix opra
    exercent,
    illi inlrabunt inre-
    gnum
    coelorum. Pax erit ibi et
    gaudium
    in
    Spiri-
    lu
    sancto,
    id est illi
    qui
    modo
    per Spiritum
    san-
    ctumilluminati
    pacem sectanlur,
    et
    gaudiapalrix
    coelestis loto nisu mentis
    quxrunt, gaudenles
    in
    prxsenli
    de
    spiriluali gaudio
    et
    spepalrix
    coelestis.
    Aliter
    : J ustilia inillo
    regno
    erit, quia
    nullusibi al-
    teri nocebit. Erit ibi
    pax,
    id est
    plena
    concordia,
    quant
    habebunt electi cumDeoet
    angelis
    : erit
    gau-
    diumineffabiledevisione
    omnipotentis
    Dei. In his
    quoeunque
    inodo
    possumus
    debemusalios imitari
    I
    et
    superare.
    Qui
    enimin hoc servit
    Christo,
    idest in
    juslitia,
    et
    pace,
    et
    gaudiospiritali
    in
    gratia Spiritus sancti,
    quemper
    liasvirtutes habet
    habitalorem, placetDeo,
    el
    probatus
    est
    hominibus, atque
    laudabilisel laude
    dignus, quia
    nonsolumDeo
    placet,
    sedetiamhomi-
    nibus.
    Itaque quoepacis
    sunl
    seclemur,
    idest
    qux
    amo-
    rem fraternum conservant, diligenter
    et sludiosc
    quxramus,
    sicut
    supra
    de
    hospitalitate
    diclum esl :
    Hospitalitatemsectantes,
    et
    quoeoedificationis sunt,
    in-
    vicem
    custodiamus,
    boc
    est, deponamus
    omnemcon-
    lenlionem de re nullius
    utililalis,
    et custodiamus
    A
    qux
    adxdificaiionemnostramet fratriiin
    pertinent,
    ul verboet
    exemplo, omnique
    conversationenostra
    xdificelur in nobis
    templum
    Dei xdificalionefidei
    '
    cuslodila,
    ut fratres adhuc infirmi in firie
    per
    nos
    xdificenliir.
    Noli
    propter
    escamdestruere
    opus
    Dei.
    Opus
    Dei
    inlelligilur
    homo
    corpore
    et anima a Deo faclus.
    Islud
    opus
    lune destruitur
    quando scandalizatur,
    quia
    iracunduiti
    efficilur, quod
    omninoDeo
    displicei.
    Opus
    Dei etiam
    inlelligilur charilas, quant
    Deus in
    nobis
    operatur,
    vel
    per quam opus
    nostram illi of-
    fertur, qux
    lune
    deslruiiur,
    cum frater a nobis
    scandalizalur. Omnia
    quidem
    alimentaaDeocra
    la,
    per
    seet in sua
    nalura,
    mundasunt
    ;
    sedmalumesl
    homini
    gentili, qui per offendiculum
    manducat.
    Qui
    Bautem ideomanducat indifferenter
    omnia,
    ut fra-
    lremsuumJ udxum scandalizet infirraumadhuc in
    fide.
    culpampeccati
    et offendiculisibi altrahi t.
    Bonum
    esl, tibi,
    o
    gentilis,
    nonmanducare
    carnem,
    etnonbibere
    vinum,nequealiquid
    taie,
    in
    quofrater
    mus J udxus
    scandalizalur,
    aut
    infirnialur,
    infide.
    Infirmatur in
    fide,
    dumsuades illi ul comedal cibos
    quos
    imraundosesse
    dputai
    : vel dura contrislas
    eumex
    hoc,
    quod
    in
    prxsentia
    illius ciboscomedis
    quos
    illeabominatur. Manducarecarnemet bibere
    vinum,
    nec bonum
    est,
    nec
    malum,
    sedmdium.
    Simililer nonmanducare carnem et non biberevi-
    num,
    mdiumest :
    quia
    multi sunl isli
    qui
    cora-
    edunt carnemet bibunt vinum curasobrietale. Et
    ,
    multi sunt
    paganorumatque
    hxreticorum maxirae-
    J
    quehypocrilarum, qui
    non manducant carnemne-
    que
    bibunt vinum
    ;
    e' lamennonideo
    juslificanlur.
    Tamen meliusest abslinere a carnalibus et vino iu
    prxsentia
    J udxi
    credenlis, quam
    in
    aliquo
    illum
    scandalizare. Potest et
    generaliter
    deomnibus in-
    telligi qui
    causaabslinenlix vel
    jejuniorum
    scandali-
    zant
    plurimos
    : vel certe
    qui
    causa
    gulusitatis;
    aut
    etiam
    qui simplici
    animo diebus
    privatis
    carnibus
    vescunlur : unde
    plurimis
    offensionein
    gnrant,
    bonura esset non
    comedere, quia
    minus caule hoc
    peragunt.

    Tu
    fidem
    habes?
    pnes temelipsum
    habe,
    et coram
    Deo. Nondefidesanctx Trinitalis hic
    loquitur,
    sed
    defide
    qua
    credimusomniaesse
    munda, juxtaquod
    )
    supra
    diximus. Gentilern
    alloquitur
    : O
    gentilis,
    ha-
    bes fidem
    pneslemetipsum,
    idest credisincorde
    luo omniaesse
    munda,
    el admanducandumlicita:
    habeillamcoramDeoin
    corde,
    non inostenlalione
    verborumet
    jaclantia,
    nealium
    scandalizes, dicens
    tehabere
    potestatem
    omniacomedendi.
    Beatus,
    est ille
    gentilis, qui
    non
    judicat, neque
    re-
    prehendit, semetipsum,subaudis, quia
    fralrem suutn
    J udauimnon
    scandalizavit,
    ineo
    quod probat
    omnia
    essemunda. Beatusdieitur esse in hac
    partegenti-
    lis, cujus
    conscienlia non
    reprehendil
    illum
    quoi
    fratrent suum J udxum
    scandalizaverit,
    ut illum
    cograi
    admanducandumcarnes
    quas
    illedetesta-
    balur,
    sd
    neque
    in
    prxsentia
    ilMuscomederit ali-
    i93
    EXPOSITIOIN EPP. S. PAULI.

    LNEP1ST. AD ROM. 494
    quid
    quod
    ille
    abhorrerai,
    licel
    ipse
    omnia
    probaret
    j
    et
    cognoscerel
    essemunda.
    Qui
    aulem
    discernit,
    id est
    qui judicat
    el facit dif-
    frencias
    inter cibos mundos et immundos, posl-
    quam
    adfidemvenit,
    sicut J udxus,
    si manducave-
    rit,
    damnatusest;
    quia
    nonex
    fide.
    Hoc est
    quia
    in-
    fideliter
    agit,
    non credens omniamundaesse. Hoc
    dicit,
    si
    quilibetgentilis
    ad fidemveniens
    cognoverit
    omnia esse
    munda,
    et
    postmodum
    fecerit differcn-
    tiamwtter cibum et
    cibum,
    dicens alios mundos
    aliosque
    immundos,
    si manducaverit
    poslea
    ex illis
    cibis
    quos
    immundos
    reputavit,
    damnalionera sibi
    acquirit, quia
    non
    agit
    fideliler dubitans in
    fide,
    et
    ea comedit
    qux
    immunda dicebat aliis comedenli-
    bus,
    el
    quod
    non sinl omnia munda a Deo facta.
    Omne
    aulem,
    subaudis
    quod
    ad manducandum
    per-
    1
    tinet,
    et
    quod
    nonex
    fide,
    idest
    quod
    non creditur
    essemunduma Deo
    factum,
    si
    manducaverit, pec-
    calumest
    ; quiaquod
    immundum
    dixit,
    boc mandu-
    cavit.
    CAPUT XV.
    Debemusautem
    nos, ego videlieet,
    el
    coaposloli
    mei, aliiquecredentes, firmiores
    in
    fide, quia
    credi-
    mus esseomniamunda
    ,
    imbecillilales
    infirmorum
    susiinere,
    id
    est,
    infirrailates fidei illorum susiinere
    qui
    adhuc non credunt omnia esse munda et ad
    manducandumlicita
    ;
    etnonnoois
    placere,
    suadendo
    scilicet illisvesci
    communibus,
    vel corameis edere
    illos cibos
    quosipsi
    abhorrent.
    Unusquisque
    vestrum
    proximo
    suo
    placeat
    inbo-
    '
    num,
    ad
    oedificationem,fidei,
    ut verbo et
    exemplo
    vestro, oinniumque
    conversalione xdicenlur illi
    in.
    fide
    qui
    adhuc infirmi sunl.
    EtenimChristusnon sibi
    placuit,
    solummodo,
    sed
    Patri,
    de
    quoipse
    dicil :
    Quoeplacita
    sunt ei
    facio
    semper(J oan. vm),
    et bonis
    hominibus,
    sicut scri-
    ptam
    est:
    lmproperia,
    idest
    convitia, maledicliones,
    Llasphemix,
    detractiones, improperanlium
    libi,
    o Pa-
    ler,
    ceciderunt
    super
    me : voxChrisli adPatremde
    improperiis
    J udxorum.
    Quando ejus improperabant
    Filio dicentes
    (J oan. \iu)
    : Samarilanus
    es,
    et doemo-
    niumhabes,
    el cxlera
    ;
    talia Deo Patri
    inipropera-
    banl
    qui
    eral in
    Filio,
    sed
    ipsa improperia super
    Chrislum
    ceciderunt, quia usque
    admortem
    perse-
    cuti sunt illum. Bene
    ergo
    dicit
    Aposlolus
    : Christus
    sibi non
    placuit, quiaipse
    non
    quxsivil sua,
    sedPa-
    tris et nostra,
    sicut
    ipse
    dixit : Nonveni
    facere
    vo-
    luntatem
    meam,
    sed
    ejus qui
    misit me. Simililer
    nos nondebemus nobis
    placere, nequepropriam
    vo-
    luntatem
    quxrere,
    sedDei et fratrum.
    Quoecunque
    enim
    scripta
    sunt,
    adnostram doctri-
    nam
    scripta
    sunl,
    ul
    per patienliam
    et consolationem
    Scripturarum
    spem
    habeamus.
    J ungit
    se
    ApOslolus
    omnibuscredentibus,
    et vult ostendere omnia
    qux
    in
    diviuis Libris
    scripta
    sunt non
    propter
    illos esse
    scripta, quorumgesta
    et facta ibi
    narrantur, quia
    illi non erast ea
    lecturi, quia
    oliinmortui
    quiesce-
    bani,
    sedeliam
    propler
    nostramsalulem et fuluro-
    A rum,
    ut habeamus ubi
    possirausexcinpluin
    fidei bo-
    norumque operum
    sumere,
    et ubi
    possirauscogno-
    scere
    quibus operibus placatur
    Deus et
    quibus
    ad
    vindictam
    provocatur,
    videlicel
    quomodoappelendx
    virlules et
    respuenda vitia,
    et
    qualiler patientes
    in
    fideet
    spe
    esse debeamus.
    Quid
    enira
    profuit
    Ab-
    rahx
    quod scripsit Moyses
    illumfuisse
    obedienlem,
    et
    quod
    laudavil illumDeo
    placuisse
    ?
    Quxcunque,
    inquit, scripta
    sunt iu
    Lege, Prophelis,
    et
    Psalmis,
    et
    reliquis scripiuris,
    ad noslram doctrinam
    scripta
    sunt,
    ul nos indedoceamur
    qui
    ad fidemvenimusv
    Quomodo
    ?Ul
    per patienliam prxcedentium palrum
    edocii, patienter
    adversa
    hujus
    sxculi
    perferamus,
    et
    per
    consolationem
    Scripturarum spemhabeamus,
    id
    est
    exspeclalionem
    fulurorura bonorumteneamus.
    B
    Videantusquomodoperliueant
    adnostrumdoctrinam
    ea
    qux scripta
    sunt indivinisLibris. Dum
    legimus
    populum
    Isral de
    ^Egyptoegresstim, per
    mare Ru-
    brum
    transductum,
    Pharaone el
    jEgyptiis
    submer-
    sis, aquam
    eis de
    pelra datam,
    manna de coelolar-
    gilum,
    et
    posl
    multa
    prxlia qux
    conlra hosles viri-
    liierperegerunt,
    terram
    repromissionis ingressunt,
    debemus indeet doceri et
    docere,
    ut
    per ^Egyptum
    inlelligamus
    hunemundum
    ;
    per
    mare
    Rubrum,
    ba-
    ptismum, qui
    consecratur rubore
    sanguinis
    Christi
    ;
    per Pharaonent,
    diabolum
    ; per jgyplios,originalia
    peccata
    el
    actualia, qux
    in
    baptismale pereunt ; per
    petram,
    Chrislum
    ; per aquam,
    doctrinam illius de
    qua ipse
    dicit : Si
    quis sidt,
    veniatet bibat
    (J oan.
    vu),
    sive
    mysterium redemptionis alque
    ablulionis
    C
    nostrx
    ; per
    manna
    veto,
    corpus
    illius
    quod quoti-
    diesuniilur a fidelibusin Ecclesia
    ; per prxlia qux
    illi
    sustinuerunt,
    ceriamina et bella
    qux
    habemus
    adversus dxmones:
    posl quorumdebellationem,
    si
    recte in fide
    permanserimus,
    merebimur
    pervenira
    ad
    patriam
    coelestem:
    qux significatur per
    terram
    repromissionis,
    de
    qua
    Psalmista ait : Credovidere
    bonaDomini in terra vivenlium
    (Psal. xxvn).
    Hanc
    terram,
    id est solidilatemxternx
    palrix,
    nonnisi
    veri Israelilx
    accipiunt.
    Iterum dura
    legimus
    fidem
    el obedienliambeati Abrahx et
    patienliam, quomodo
    adversa
    hujus
    sxculi
    pertulit, quando per
    multorum
    annorumcurricula
    peregrinatus
    esl in terra alina
    ,
    et
    quomodo
    obedivit
    verbisDei,
    quando
    voluit fiiium

    unigenilum
    immolare,
    nondubitans
    de
    proraissione,
    quia
    dixit ei Deus: In lsaac vocabilur tibi semen
    (Gen. xxi),
    debemus fidemillius imilari. oui filii
    ejusdicimur, per
    fidemel
    patienliam
    et
    obedienliam,
    nondficientesin tribulationibus. Simililer durale-
    gimus
    beatum J ob
    graviter
    esse
    percussum
    et fla-
    gellaium,
    in lantumut filiiset filiabus
    omnique
    sub-
    slantia
    privalus,
    in
    sterquilinio
    sederet lesta saniem
    radens, qui quondam
    erat
    utpoie potentissimus
    re-
    gum
    ,
    et
    quomodo
    omnia adversa
    patienlissime
    sus-
    tinuerit, pro qua
    iterummentit sanitatem
    recipere,
    et omnia
    duplicata qux amiserat,
    et
    insuper
    futura
    prxmia,
    debemus ex hoc
    magnam
    consolationem
    recipere
    : el si forte
    aliquando
    talia evenrint no-
    bis,
    deberausistaadmemoriamreducere : el
    paiien-
    493 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 46
    Mx
    ejus
    imilatores
    existera,
    dicentes curaillo : Sicut
    Domino
    placuit,
    ila
    factum
    est
    ;
    sit nomen Domini
    benediclum
    (J ob. n).
    Talia et his similia sedulo
    animo
    revolvenles,
    debemus
    spem
    firniam
    lenere,
    exspectantes gaudia
    futurorum bonorum.
    Deus autem
    patientioe
    et solalii det vobis
    idipsum
    sapere
    in alterutrumsecundumJ esumChristum. More
    palriarcharum
    dat modo benedictionem
    Aposlolus
    Romanis. Verbi
    gralia
    : Sicut lsaac benedixii filiis
    suis Esau et
    J acob,
    et
    poslmodum
    J acob duodecim
    palriarcbas
    ;
    et
    Moyses
    duodecim tribus filiorum
    Isral. Sicut autem dieitur Deus
    justitix,
    eo
    quod
    ipse justitiam
    tribuat omnibus
    qui
    merentur
    jusli-
    ficari,
    et in illorum cordibus habilet : sic dieitur
    Deus
    patientix, quia ipse
    tribuil
    palientiam,
    et in
    illorumcordibus
    habitat, qui
    inter adversa
    palien-
    '.
    ara servant. Simililer dicilur et Deus
    solalii, quia
    pse
    solalium
    prxstal
    in se
    confidentibus,
    atque
    in
    iTIoruracordibus babitare
    dignatur qui
    aliis consola-
    tionem
    impendere
    sludenl : vel
    qui
    in aliorum
    pa-
    tienlia consolationem
    accipiunt,
    in adversilaiibus
    constituti. Deus
    autem, inquil, patientix
    et
    solalii,
    det vobis
    idipsum sapere
    in
    alterutrum,
    ut unum
    sentialis de
    fide, spe,
    et charilate : et
    quod
    unus
    crdit,
    hoc
    speret
    alium
    credere,
    et
    quod
    in se est
    boni,
    hoc in
    alio,
    vel
    idipsum
    det vobis
    sapere;
    ut
    sicut sibi
    unusquisque,
    sic
    proximovelit,
    idest
    quod
    sibi vult
    evenire,
    hoc
    oplel proximo
    suo
    ;
    et sicut
    diligit illum,
    ita credat se
    diligi
    abillo. Et bene ad-
    didit,
    secundum J esum
    Christum,
    idest secundum
    quod
    vdluntas est J esu
    Christi, quia
    multi senliunl i
    unum et videntur se
    diligere,
    sed non secundum
    J esum Christum. Verbi
    gratia
    : sicut sunt
    hxretici,
    qui
    nonsentirait in se
    erroris,
    quod
    et inaliis hxre-
    ticis : el sicut sunt
    illi, qui
    non causa amoris Dei
    diligunt
    alios,
    sed
    propter
    bnficia
    temporalia qux
    ab illis
    captant,
    vel
    quia
    inmalitia concordant cum
    eis.
    Ut
    unanimes,
    idesl unointelleclu
    , alque
    unocon-
    sensu,
    vel una
    fide,
    et uno
    ore,
    id esl rata confes-
    slone,
    honorificetis
    Deum et Patrem Domini nostri
    J esuChristi.
    Deusomnipotens
    Pater,
    Pater esl Domini
    nostri J esu
    Christi,
    tamsecundum divinilalera in
    qua genuit
    illumcoxternum sibi et consubslanlialem
    rsitleoninia sxcula
    , quam
    secundumhumanilatem
    qua
    creavit illumin fine
    lemporunt
    in utero
    virgi-
    nali. Deus vero est solummodo hominis
    assumpti
    a
    Verbo,
    hoc esl secundum
    humanitalem;
    unde
    ipse
    dixil Marix
    post
    resurrectionis
    gloriam
    : Vadead
    fratres
    meos,
    et dieeis : AscendoadPalremmeumet
    Palrem
    vestrum,Deum
    meumetDeumvestrum
    (J oan.
    xx). Quem
    lune
    glorificamus
    sive
    laudanius, quando
    ejus
    fidemsincerissimamtenentes iucorde
    omnique
    inlelleclu,
    confiiemur eum ore verumDeum
    esse,
    et fidem
    quam
    habemus bonis
    operibus exornamus,
    juxla quoi! ipsa
    Veritas
    admonet,
    dicens: Videant
    opra
    vestra
    bona,
    et
    glorificent
    Patrem
    vestrum,
    qui
    incoelisest
    (Matlh. v).
    Propler quod,
    subaudis decus
    honoris, suscipiie
    A invicem,
    sicut et
    Christus suscepit
    vos in honorem
    Dei. Ad ea
    qux paulo superius
    dixit
    Aposlolus,
    de
    infirmis adbuc fratribus in fide
    loquens,
    et diffe-
    rentia ciboruni
    quos prxcepit suscipi
    in
    affeclum
    charitatis cum
    tranquillilale, inquiens
    :
    Infirinuni
    autem in fide
    assurnite,
    pertinent
    isla
    prxsentia,
    cl
    est sensus :
    Propler
    hoc lalia dicoul
    suscipialis
    in
    charitatis affeclum
    fratres adhuc infirmos in
    fide,
    neque
    scandalizetis eos suadenles eis ut
    comedant
    cibos
    quos ipsi
    detestanlur
    quasi
    immundos,
    et ila
    suscipiie
    illos cum
    charilate, sicut et Christus
    suscepit
    vos ad fidemsuamin honoremDei
    Palris,
    ut Deus Paler laudetur
    per
    vos. Si
    ergo
    Christus
    dignatus
    est
    recipere
    ad fidem suant
    J udxos bla-
    sphemalores,
    et vos
    gentiles
    idololatras,
    omnique
    B
    immunditia
    replelos, atque
    a
    cognitione
    Dei
    alienos,
    multo
    magis
    nos debemus non
    despicere
    fralrem
    nostrum infirraumin
    fide, neque
    in
    aliquo
    contri-
    stare aut
    scandalizare,
    sed
    potius
    inaffeclum
    chari-
    tatis debemus eum
    colligere.
    Ideo
    ergo
    dicit nos
    susceptos
    inhonoremDei
    Palris, ut Deus Pater
    per
    noset
    per
    bona nostra
    opra glorificeiur
    et
    laudetur
    cumFilio
    suo, qui
    dixit in
    Evangelio discipulis
    el
    omnibusinsecrediluris : Sic luceat lux veslracoram
    hominibus,
    ut videant
    opra
    veslra
    bona,
    el
    glorificent
    Patrem
    vestrum, qui
    incoelisest
    (Mallh. v).
    Dico enim J esumChristumministrum
    fuisse
    cir-
    cumemonis
    propler
    veritatem
    Dei,
    ad
    confirmandas
    promissionespalrum.
    Circumcisio Luhoc loco
    duplici
    inlelligeiilia accipi potest,
    videlicet tam carnalis
    Qquant spiritalis, quoniam
    ulriusque
    rainister exslitil
    Dominus in se
    suscipiendo,
    et aliis
    minisirando.
    Circumeisionis enimcarnalis min'isier
    exslitil, quia
    antequam
    venirci inmundum
    per
    Incarnations
    my-
    sterium
    , ipse qui
    est Verbum
    Palris, rainisiravit
    illam dando et
    prxcipiendo
    ut
    observarelur, quia
    ipse qui loquebalur per angelum
    ad sanctos
    patres,
    sicut in libris
    propheticis
    sxpissime manifeslalur,
    ubi dicilur : Os
    ,
    siveverbum Domini loeutum
    esl,
    vcnie'ns in carne etiam
    minisler exslilit
    circumei-
    sionis, quia
    illamin
    semelipsosuscepit,
    nonut illam
    prxciperet
    servari et custodiri
    post
    suum
    adventum,
    sed ut
    ostenderel
    legera
    sanclam
    esse,
    juslam,
    et
    bonam. Nam mittens
    apostolos
    Dominusad
    prxdi-
    cndum non dixil :
    Ite, prxdicaie circumcisionem
    D servandam
    omnibus
    genlibus,
    sed:
    Ile,
    proedicate
    Evangelium
    omni
    crealuroe
    (Marc, xvi),
    et
    baptizale
    in nomine
    Patris,
    et
    Filii,
    et
    Spiritus sancti. Iloc
    quidem
    de circumcisione carnali diclum
    est,
    sed
    melius, idesl alliori sensu de
    circumcisione
    spiri-
    tali
    inlelligendum,
    idest de
    gratia baptismatis.
    Cir-
    cumcisio
    spiritalis
    qux
    est?
    Exspolialio utique
    vitio-
    rum
    qux
    fil
    per baptismum, cujus
    minister exstitit
    ipse
    Dominusinse
    suscipiendo
    et aliisdando. Susce-
    pit
    enira
    baptismumquando baptizalus
    est a J oanne
    Baplista; ministravit aulem
    poslmodum,
    quia bapti-
    zavit
    apostolos, aliosqiie
    adse
    per
    fidem
    accedenies,
    juxla quod Evangelium narrai,
    dicens :
    Quia
    J sus
    baptizabalet discipuli ejus.
    Mittens
    quoqueApostolos
    497 EXPOSITIOIN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. ADBOM. 498
    ad
    prxdicationis
    oQcium
    per quadrifidum orbem, j
    indixit
    eis,
    dicens :
    Ite,
    doceteomnes
    gentes, bapti-
    zanleseosinnominesanctx Trinitalis
    (Mallh. xxvm).
    Ecce
    quomodo
    fuit DominusJ sus minisler circum-
    eisionis
    spiritalis.
    Possumus etiam ei hoc veraciter
    dicere, quiaquotidie
    administrt
    ipse
    eamdemcir-
    cumcisionem dimittendo
    peccata
    in
    baptismate.
    Ministeriumetenim
    lingendi corpora
    tradidit suis
    fidelibus, poiestalem
    diraittendi
    peccata
    sibi
    proprie
    reservavit,
    sicut J oannes
    prxcursor ejus
    de eo dicit
    turbis :
    Ipse
    vos
    baplizabit
    in
    Spirilu
    sancto et
    igni
    (Matth. tu).
    El itrant :
    Ego, inquit J oannes,
    nescie-
    bam eum
    quod
    sibi esset servaturus
    potestatem
    baptizandi, nullique traditurus,
    sed
    qui
    misit me
    baptizare,
    illemihi dixit :
    Super quem
    videris
    Spiri-
    tum deseendentemet manentem
    super eum,
    hic est ]
    qui baptizal (J oan. i). Apostolo
    dicente Chrislum
    J esumminislrumfuisse circuracisionis
    spiritalis po-
    terat
    aliquis
    ei
    objicere
    :
    Cujus
    rei
    gralia
    exslitil
    ipse
    minisler circumeisionis? Ad hxc
    Aposlolus
    :
    Propter veritatem, inquit,
    Dei
    Palris,
    ad confir-
    mandas
    proraissionespalrum,
    id est ut confirmaret
    DeusPaler
    proraissionessuas, quas
    locutus est ad
    sanclos
    patres
    de salute
    genlium,
    dicensAbrahx :
    In seminetuobenedicenturomnes
    gentes(Gen. xxvi),
    siveut verax
    apparerel complendoproraissionesquas
    patres proraiserant
    desalute
    genlium,
    et
    qux prx-
    dixerant deeademcircumcisione
    spiritali.
    Nisi enim
    per gratiambaptismatis
    mundarenlur
    gentiles
    et
    per
    fidemDomini
    Salvatoris, nequaquam
    in filiationein
    Abrahx transirent.
    nequaquam
    eliamesset
    coraple-
    (
    tura
    quod
    dicit
    Moyses (Deut.
    xxx)
    : In novissimis
    diebuscircumeidetDominuscor
    tuum,
    et noncarnem
    tuam,
    id esl mundabil illud ab infidelitale orani-
    busquepeccatis per. baptismum;
    illud
    quoque
    Ezc-
    chielis
    prophetx,
    dicenlis :
    Effundam super
    vos
    aquam
    mundam
    (Ezech. xxxvi), aquam
    videlicet
    baptismatis.
    Gniesautem
    super misericordiam,
    id est demise-
    ricordia,
    honorare
    Deum,
    subaudis
    debent, quia
    gratis,
    sineullismeritis
    prxcedentibus,
    vocati sunl ad
    fidem, gratisque acceperunt
    remissionem
    omnium
    peccatorum per spiritalem
    circumcisionem
    ; per
    gratiam
    videlicet
    baptismatis,
    non
    per
    circumci-
    sionem carnalem : Cui enira
    plus dimittilur,
    plus
    1
    dbet
    diligere(Luc.vu).
    Sicut
    scriptum
    est:
    Prpterea
    confilebor
    libi in
    genlibus, Domine,
    et nomini tuo
    cantabo. Psalmista
    loquitur
    ex
    persona
    Filii
    Dei,
    Deo Patri
    gralias referenlis, propler
    obedienliam
    gentium
    adfidemvenieotium.
    Quomodo
    ergo
    laudat
    et
    glorificat
    Filius Deum
    Patrem, qui xqualis
    est ei
    in omnibus? In
    genlibus utique
    credentibus laudat
    illum.
    Quandocunque
    enim
    gnies
    bradant et
    glori-
    licant Deum
    Palrem,
    Filius Dei laudat illum
    per
    ora el
    opra gentium, cujus sanguine redemplx
    sunt.
    Ideoque
    dicil :
    Prpterea, quiapopulos
    mullos
    1
    et
    gentes
    mihi
    subjugasli per fidem,
    confilebor
    libi,
    Domine
    paler,
    et
    glorificabo
    te
    per ipsas gentes,
    et
    A
    nomini tuo
    cantabo,
    id est nomen Deitalis lux
    laudabo.
    Et iterumdicil
    Scriptura
    in Deuteronomio: Loe-
    tamini,
    gnies,
    cum
    plbe ejus. Moyses legislator
    extendens oculum
    prophelix
    ad
    tempus
    vocalionis
    gentium, alloquilur
    eas horlando ut bradent Deum
    Palrem cum
    plbe
    Israelilica :
    qux
    olim
    plebs ejus
    sola ex omnibus
    genlibus
    vocabalur : O
    gentes
    cre-
    dentes inFiiium
    Dei, per cujus passionem
    estis re-
    demplx,
    et
    per cujus baptismum
    mundatx et
    expiatx
    estis ab omnibus
    peccalis,
    sociantes vos in affecta
    charitatis credentibus ex
    Isral,
    Ixlamini lxtilia
    spiritali.
    Et iterum:
    Laudate,
    omnes
    gentes,
    Dorninum: et
    magnificateeum,
    omnes
    populi.
    Chorus
    apostolorum
    B
    alloquilur
    mullitudiiiem
    gentium
    ad fidemChristi et
    baptismi
    gratiam
    concurrentem
    ;
    et
    prsecipit
    ut
    laudes
    gratiarum
    rfrant Domino
    corde, ore,
    et
    opre
    :
    cujus gralia
    sunt
    redemplx ; cujus
    miseri-
    cordiaab omnibusreatibus sunt
    expiatx.
    Inhocvero
    quod
    subdit :
    Magnificateeum,
    omnes
    populi,
    J udxos
    hortatur ut
    gaudeant
    de salute
    genlium, inquiens:
    Et
    vos,
    omnes
    populi,
    idest omnes
    J udxi,
    magni-
    ficate
    Deum,
    idesl
    magnumprxdicate propter
    salu-
    lem fralrum vestrorum
    gentilium
    et
    propter
    inefla-
    bilia
    magnalia qux
    vobiscontulit a diebus
    antiquis
    :
    rfrantes
    genlibus quanta
    et
    qualia
    vobislibentis-
    sime
    prxstitit.
    El rursus Isaias ait
    (Isa. xi)."
    Erit radix
    J esse;
    et
    qui exsurget regeregentes
    : ineum
    gentessperabunt.
    C J esse
    ipse
    est
    IsaL,pater
    David
    rgis,
    de
    cujus pro-
    sapia
    orlus esl Chrislus secundum carnem
    per
    Ma-
    riant
    virginem.
    Hoc
    quod
    dicit : Erit radix
    J esse,
    dupliciler intelligi potest
    hoc modo: J esse
    ipse
    est
    radix,
    Davidvero filius
    ejus ipse
    est arbor. Maria
    virgo, ipsa
    est ramus
    ejusdera
    arboris ; flos.vero
    rami
    islius, Christus, qui
    dicit adEcclesiaminCaii-
    ticis canlicorum :
    Ego flos campi (Cant. n).
    Radix
    ergo hujus flosculi,
    id est
    Christi, J esse
    fuit, quia
    sicut flosex radice arboris
    processionemhabet,
    ila
    et Chrislus secundum camra ex J esse
    originem
    traxit. Alliori autem
    intellectu,
    radix
    J esseChristus
    est,
    Verbum scilicet Dei
    Palris, quod
    inter
    cxlera
    qux creavit^
    J esse
    quoque
    creator exstitit :
    Omnia
    enim
    per ipsumfacta sunl,
    et sine
    ipso faclum
    est
    D
    nihil
    (J oan. i). Qui
    ergo.
    secundumcarnemex J esse
    originemduxit, ipse quoque
    secundum
    diyinitalem
    radix et creator J esse exstitit. J esse
    interpretatur
    Esl mihi.
    Est,
    verbumsubstanlivum est.
    Quod vero
    dicilur : Erit
    radix,
    simililer
    erit,
    ab eodem verbo
    substantivo
    venit,
    et
    ponitur pro
    futuro
    tempore.
    Quicuuqueergo
    ineum
    crdit, qui
    dixit ad
    Moysen
    :
    Qui est,
    misit mead vos
    (Exod. in),
    ille.veraciter
    polest
    dicere : Est
    mihi,
    id est
    credo in eum
    qui
    semper esl,
    et
    ipse
    est mihi
    Deuset erit. Sed
    quxri
    potest, quare
    dixerit
    Propheta
    : Erit radix
    J esse,
    et
    non
    potius
    : erit radix Booz vel
    Obed,
    cum et
    ipsi
    justi exsliterint,
    et
    patres
    Isai? Ad
    quod
    dicendum
    est,
    ideodixisse
    Prophetam
    : Eril radix
    J e?sc, et
    non
    493 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.B1BL.
    560
    radix Booz vel
    Obed,
    ul ostenderet DorninumChri- j
    stuin J esumde
    progenieregali
    eliamsecundumcar-
    nem
    descendere, qui
    anle sxcula
    genitus
    est a Deo
    Paire,
    Rege regum,
    et Dominodorainantium. No-
    taudumque quia quod
    dixit : Erit radix
    J esse,
    sub
    verbo futuri
    lemporis loquens,
    adnativitalemChrisli
    humanam
    respexil, qux
    adhuc fulura erat
    quando
    ista
    prxdixit.
    Dicalur
    itaque
    hoc modo: Erit J esse
    radix Christi secundum
    humanitalem,
    et
    ipse
    Chri-
    slus
    qui exsurget
    nascendo
    per virginem,
    vel amor-
    tuis
    resurgendo regere gnies,
    in eo
    gentes spera-
    liunl. Chrislus
    igitur rgit
    et
    gubernat gentes,
    inse
    credenles,
    et
    ipse
    dfendit illasabinsidiiset infesta-
    tionibus dxmonum
    , omniuraque
    adversariorura
    ,
    quoniamipsi
    in eo
    sperant.
    Deus autem
    spei repleut
    vos omni
    gaudio
    el
    pace
    1
    iwcredendo. Ex hoc
    quod
    Isaias
    prophela
    dixit de
    Christo : In co
    gentes sperabunt, sumpsit Apostolus
    occasionem ut diceret illis hanc benedictionem :
    Deus aillent
    spei, qui
    tribuit
    spem
    futurorum bono-
    rum in se
    credentibus, repleat
    vosomni
    gaudiospi-
    ritali et
    pace,
    id est
    concordia,
    amore fraterno in
    se
    credendo;
    credenles in eum
    qui
    vos
    per sangui-
    nemsuum
    pacificavil
    Deo
    Patri,
    sitis et
    ipsi
    invicem
    concordes el
    pacifici, qui
    hactenus fuistis invicem
    dissidentes : ut abundelis in
    spe
    el virtule
    Spirilus
    sancti,
    idest ut
    per
    virlulem
    Spirilus sancti, plenam
    habeatis
    spem
    xlernx
    rmunrations, ejusque
    dono
    atque
    auxilio
    sublevati,
    virlutera totius bonitatis
    adipisci
    mercamini,
    Certussum
    autem,
    fratres, mei,
    el
    egoipse
    de
    vobis,
    quoniampleni
    eslisdileclioneDei el
    proximi, repleli
    omni
    scienlia,
    ila ut
    possilis
    alterutrum
    monere,
    id
    est invicemvos
    casligare
    et
    corripere.
    Perfectas in
    fideblande
    alloquilur.
    Audaciusaulem
    scripsi
    vobis,
    fratres,
    ex
    parle.
    Au-
    dacius,
    licel sit
    comparaiivus gradus,
    in hoc lamen
    loco
    pro positive ponitur, quod
    est
    audacter,
    id est
    eum audacia el securilate.
    Ideoque addidit,
    ex
    parte, quia
    multa sciebat
    ipse
    in
    corde,
    qux
    non
    proferebat
    ore,
    et
    qux
    illi non
    poterant capere,
    ex
    quibus partem
    seribebat eis
    ;
    vel eliamidcirco
    dixit,
    ex
    parte, quiajam legerant ipsi epistolas ejus, quas
    aliis ecclesiis deslinaverat
    ;
    et
    qux
    ibi non
    legerant
    ex
    parte,
    in hac inferre studuit. Unde et subditur :
    Tanquam
    inmemoriamvobis
    reducens,
    subaudis
    jam
    lgisse
    mea dicta in
    quibusdamepislolis
    meis :
    quod
    taie
    est,
    acsi aliis verbis diceret : Dumreduxi ad
    memoriam
    legisse
    vos
    jam
    mea
    dicta, pauciora
    vobis
    scripsi,
    el hoc
    propler gratiamquoe
    data est mihi a
    Deo,
    ni sim minisler J esu Chrisli
    genlibus.
    Gratiam
    hic
    appellat sapientiam, quam prx
    omnibus
    aposto-
    lis
    accipere meruit,
    ut beatus
    Augustinus
    dicil. Po-
    lest et de ministerio
    aposlolalus intelligi, quod
    ei
    gratis
    a Deo collalum esl.
    Scripsi
    vobis, inquit,
    pauca
    ex
    pluribus, qux
    in corde meo firmahaben-
    tar
    propler gratiam sapientix, qux
    mihi a Domino
    ad hoc dala
    est,
    ut ilfam
    pro capacilate
    auditorum
    xpenderem;
    siveeliamut ministerium
    aposlolalus
    A
    rael
    comptrent
    in
    gentibus. SancliftcansEvangelium
    Dei,
    id est sanclum esse
    demonstrans, prxdicando
    illud)sineerrore et
    mendacio, sancleque
    vivendo
    ,
    et rairaculis virtutum
    testificando, gloriampropriam
    non
    quxrendo, neque pro
    lucris
    temporalibus
    hxc
    et
    omnia,
    sed
    pro
    remuneralione xlernx vilx
    agen-
    do. Ille sanctificat
    Evangelium,
    sive sanclum de-
    monslral, qui absque
    errore el mendacioillud
    prx-
    dicat,
    el
    quodprxdicat ore,
    confirmt rairaculis:ex-
    ornat sancta
    conversalione,
    et
    qui
    non
    quxrit
    suam
    laudem,
    sed Dei
    ;
    ut
    fit
    oblalio
    genlium
    accepta,
    id
    est,
    ut
    gnies
    offeranlur Deo
    per
    inein
    graliarum
    actione,
    et sit
    ipsa
    oblalio amabilis
    ei,
    et sancti-
    ficata
    per baptismum, per passionem
    Chrisli,
    el
    per
    fidem,
    in
    Spiritu sancto,
    id esl
    per gratiam Spiritus
    B
    sancli. Pontificura est
    doctrinx, prxdicationis op-
    rant
    dare,
    et illorum est sacrificium offerre Deo,
    Namsicul inVeieri Testamento
    pontifex
    sivesacer-
    dos hosliamet oblalionera
    quam
    offerebat
    Deo,
    stu-
    diose
    providebat
    ul
    absque
    macula
    esset,
    ila et
    qui
    Evangelium
    annuntianl
    providere
    debenl
    ut, neque
    in
    prxdicalione, neque
    in
    doctrina,
    seu
    magislerio,
    aliquaculpa
    nascalur,
    ut sicut iilx hostix Deoerant
    acceptx,
    ilasint el audiiores illoruminsacrificium
    Dei transeunles,
    imitantes
    ipsi prxdicalores egre-
    gium
    dootorem et
    magistrum gentium, qui
    illos
    quos
    Deo sua
    prxdicalione
    et ministerio in fide
    obtulerat, oplabat
    ut sine macula
    gravioris
    peccati
    permanentes accepti
    essent Deo.
    Habeo
    igilur gloriam, prxparalam,
    inChrisloJ esu
    C ad Deum
    ;
    acsi diceret : Per virtutes
    qux
    sunt in
    Christo J esu
    quas ego ampleclor,
    habeo
    gloriam
    prxparalam
    mihi,
    el honoremmaximum
    apud
    Deum
    Palrem.
    Non enimaudeo
    aliquid loqui
    eorum,
    verborum,
    quoeper
    me non
    effteil
    Christus,
    verbo et
    factis,
    id
    est,
    non audeo alia
    loqui
    et
    prxdicare,
    nisi
    qux
    Christus
    inspiral
    mihi in corde.
    Quidquid
    enim
    operabalur,
    quidquidloquebalur,
    lolumChristus
    per
    eum efficiebat sicut
    ipse
    alias dicit : An
    experi-
    mentum
    quoeritis ejus qui
    in me
    loquitur
    Christus
    (II
    Cor.
    xin)?
    In obedientiam
    gentium
    verbo et
    factis : hoc est idcirco insto
    ego
    verbo
    prxdicatio-
    nis,
    et faclismiraculorum,
    ut
    gentes
    obedianl Evan-
    gelio.
    D
    In virtule
    signorum
    el
    prodigiorum,
    in virtule
    Spirilus
    suncii.
    Signaappellantur
    multis in
    lotis,
    in
    quibus
    cum sit
    aliquid
    mirabile,
    indicalur
    quoque
    per
    ca
    aliquid
    futurum,
    sicut in sanationefilii
    reguli
    oslensumest,
    Dominodicenle: A'i'st
    signa
    el
    prodi-
    gia
    videritis,
    non creditis
    (J oan. iv).
    Per hoc enim
    quod
    viso miraculo sanilatis in filioillius, perpauci
    erediderunt,
    pater
    videlicet illius cum
    suis, signifi-
    cabalur
    quod paucitas
    J udxoram creditura esset in
    Deum. Ecce
    signumquod ulrumque
    in se'coiilinet,
    quiddara
    scilicet
    miraculi,
    et
    quiddam
    futuri. Al
    vero
    prodigia
    dicuniur
    quasi porodigia,
    vel
    perro-
    dicenlia
    ,
    eo
    quod aliquid
    in fulurum lanluinmodo
    ostendanl, quasi digilo
    ostendo.
    Signa
    aulem et
    KM
    fiXPOSJ TIOLNEPP. S. PAULI.

    IN EPIST. AD;.>_'. 508
    prodigia pr
    uno
    accipiuntur
    hoc
    loco,
    miracula vi- J
    delicet,
    rase
    per
    virlutem
    Spiritus
    sancti
    operaban-
    tur. Ha at abJ rusalem
    per
    circuitum
    usque
    ad
    Illy-
    ricum, quae
    est
    provincia
    ininitio
    Europae,repleverim
    Evangelium
    Christi,
    subaadis omnes
    gnies
    et
    pro-
    vincias.
    Ulyricumprovincia
    est,
    utdiximus. Est au-
    temfinis
    Asisc,
    et
    principiumEuropae.
    Sic aulem
    proedicaviEvangelium
    hoc.
    Quo
    modo?
    Non ubi nominatut est
    CJ iristus,
    a
    pradicaloribus,
    sive ubi in eum
    jara crederent,
    ne
    super
    alienum
    fundamentum oedificarem.
    Non
    pradicavi, inquit,
    ubi
    jara
    Christus esset
    prsedicatus
    et
    crederetur,
    sed ubi
    penitus ignorabatur,
    ne
    super
    aliorum
    prae-
    dicationemet (idem
    pouerem
    meam.
    Apostolusergo
    Ipse jacebat
    fundamenta fidei,
    et
    ipseerigebat pa-
    rieles. Illis
    utique preedicabat,
    de
    quibus
    olim
    prae-
    1
    dictura
    erat, quoniam, Quibus
    nonest
    annuntiatum,
    a
    prophelis,
    de
    eo,
    id est de
    Chrislo, videbunt,
    illum
    per
    fidem,
    et
    qui
    non
    audierunt,
    praedicantemeum,
    deeo
    intelligent,per pradicalionem apostolorum.
    Propter quod,
    subaudis
    opus praedicalionis, et
    impediebarplurimum
    ab sedilicatione
    verbi,
    venire
    ad
    vos,
    o
    Romani,
    et
    prohibitus
    sum
    usque
    adhuc.
    Non
    impediebatur
    a
    Satana,
    sedab utilitate
    praedi-
    calionis,
    ut
    primum
    Ecclesiasfundarel
    Asiae,post-
    modumadesteras
    pergeret
    nationes.
    Nunevetoulterius
    locum
    non
    habens,
    vacuumad
    prxdicandum,
    in hit
    tegionibus, cupiditatem
    autem
    habensveniendiad vosex mullis
    jam proecedenlibus
    annis,
    eumin
    Hispaniamproficiscicoepero, speroquod
    proeleriens
    videam
    vos,
    et a vobisdeducar
    Mue,
    si vo-
    bis
    primum
    ex
    parte fruitus fuero.
    Videtur hoc in
    Achaia
    positus dicere, apud
    Corinlhum civilalem
    ejusdem provincia;, quse utique
    Achaia vicina et
    ohxrens est
    Macedonia;,
    in
    quibus
    locis
    degens,
    eum
    singulaqusequeperagrasset, Evangeliumprav
    dicans in his dunlaxat
    finibus,
    in
    quibus
    Christus
    nondumfuerat
    praedicalus,
    in
    agnilione
    Dei in uni-
    \ersa
    replesset ; dsignt jam
    adesse
    temptis quo
    desiderium sunmdebeat
    adimplere,
    videndo vide-
    lieel eos
    qui
    Romaemorabanlur. Bene autem his
    quos
    nondumsecundumcarnem
    viderat,
    et ad
    quos
    itondumin
    corpore advenerat, praesenliam
    sui et
    retardationem
    pollicelur.
    Desiderabiliusenimsusci-
    pimusbona, qusecilo
    meruiraus
    auferenda,
    securius
    vero
    negligimus, ifuod
    nos diulius
    possidere
    crdi-
    tons.
    Frui,
    est eum dlectation* et
    gaudio aliquid
    possidere,
    vel
    amplecti
    et videre.
    Nnne
    igiiur,
    subaudis
    anlequam
    ad vos
    veniam,
    proficiscar
    in J rusalem ministrare sanctis. Sanctos
    appellat illos, qui pro
    Christi amore oinnia sua ve-
    liqucrant,
    aut
    vendiderant,
    et
    prelium
    illonini ad
    pedes apostolorum
    allulen'nl
    (Act. iv),
    vel illos
    qui,
    depraedati
    fuerant a J udoeis
    non-credenlibus,
    quos
    laudat
    inquiensinEpisloIa
    ad Hebraeos: Et
    rapinam
    bonorumvestrorumeum
    gaudiosuscepislis(Hebr. x).
    De islis etiamdicit Isaias : Et
    qui
    secessita
    malo,
    eorum
    proedoepatuil (ha. LIX).
    Isti omnes
    qui pro-
    prij reliquerant,
    vel
    exspoliati fueranl, qui
    scieii-
    \.
    liam
    proedicandi
    non
    babebant,
    ut ad
    praeilicandas
    gentes possent ire,
    erant inJ rusalem vacantes
    jU-
    giter
    oraiionibus ac
    jejuniis, quibusapostoli
    de sin-
    gulis provinciis
    et locis in
    quibus prsedicabantr
    quidquid pecuniarum, auri, argenti,
    veslimentoruirt
    accipiebant,
    eis mitlere
    satagebani,
    maxime lamen
    Paulus, qui plurimis gentibus prxdicabat.
    Undedi-
    eunt
    doctores, quia aliquando amplius quam
    trs
    aut
    quinque
    modios
    argenti
    eismitlobal.
    Probavcrunt enimMacedoniaet
    Achaia,
    id
    est,
    sanctum et bonum visum est
    illis,
    collationemali-
    quamfacere, munerum,
    in
    pauperessanctorum, qui
    sunt in J rusalem. Macedonia et Achaias
    quae
    et
    Achaia
    vocatur,
    a
    qua
    et
    populi-ejus
    Aehoeidicun-
    tur, provinciae
    sunt nobilissim Groecorumsibi ad-
    "
    jacenles
    :
    quasApostolus
    ecclesiis
    replevit,
    Placuit enimeis; et debiloressunt eorum.
    Quid
    acceperunt
    Macedoneset Achaici sive
    Acbsei
    asan-
    ctis
    qui
    erant
    J rusalem,
    ut eorumdebitores essenl?
    Tribus modis erant debitores eorum: vel
    quia
    eos
    infide
    prsecesserantqui
    ab
    apostolis
    et
    prsedicalori-
    bus
    erudiebanlur,
    vel
    quia ipsorum exemplo
    et
    doctrina
    proficiebanl;
    vel
    quia
    etiam unius fidei
    erant,
    et unum Patrem Deum
    habenles,
    fratres
    erant in fide. Omnes enim
    Chrisliani, qui
    fratres
    stoet in
    fide,
    debitores sibi
    sunt,
    ut aller allerius
    onera
    portent.
    Polest .
    quarto
    modo
    intelligi,
    in
    hoc eos existere debilores
    eorum, quia
    illi die
    a
    nocte
    pro
    salule illorum orationibus
    insistebanl,
    ut
    p
    fidesChristi ineis roboraretur.
    Nam si eorum
    spiritualium
    bonorum
    participes
    facti
    sunt
    genliles,
    debenl et in carnalibusministrare
    eis. Iisdemmodis erant
    participes eorum, quibus
    et
    debilores,
    et est sensus : J am
    quia
    in
    spiritalibus
    rbus illi
    pi
    restant islis
    supplemenlum,
    et
    quod
    in
    senon
    habent,
    habent in
    illis,justum
    est ut in tenir
    poralibus
    beneficiiseis subveniant.
    Hoc
    igiiur opus
    minislrauonis eum
    consummavero,
    idest eum
    perfecero
    et
    assignavero
    eis
    fructumhune,
    collationemvidelicel munerum
    , quam
    eis millunt
    per
    me
    fidles,
    proficiscarper
    vosin
    Hispaniam.
    Con-
    grue
    aulemdicit
    proficisciper
    Romamin
    Hispaniam,
    quia
    eunlibus de Achaia in
    Hispaniam,
    in medio
    ilinereRomahabetur.
    Seioautem
    quoniam
    veniensad
    vos,
    inabundanlia
    benedktionis
    Evangelii
    Christi veniam.
    Spirituprophe-
    tico
    afflalus,
    talia eumsecuritale dicebat.
    Quod
    au-
    tem
    dicit,
    in abundanlia benedictionis
    Evangelii
    Christi
    veniam,
    taie
    est, quale
    et illud
    quod
    in exor-
    dio
    hujus Epistolae
    dixit :
    Desidero, inquiens,
    venire
    ad
    vos,
    ut
    aliquidgralioespiritalis impartiar
    vobis,
    ad
    , confirmaiidos'vos(Rom. ).
    Inabundanlia benediclio-
    nis
    Evangelii
    veniam
    ,
    id est
    plenitudine virlulum,
    ut mea
    prxdicalione quod
    minus
    babelis,
    in
    fide,
    percipialis
    ex virlute
    miraculorum, quae apud
    vos
    operabor,
    roboremini in eadem
    fide,
    ut
    majorent
    graiiam
    Christi in meo advenlu
    percipere
    mere-
    mini. Sic etenim
    fecit-,quia
    veniens
    quod
    illis de-
    03 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. Ol'P. PARS I.

    C MEN.. BIBL.
    504
    erut in
    fide,
    in
    charilate,
    et incaeterisrbus
    spirita-

    libus,
    suo adventu
    supplevit.
    Obsecro
    ergovos, fratres Romani,
    per
    Dominum
    J esum,
    et
    per
    charitatem
    Spiritussancli, per
    dileclio-
    nem
    quam
    debelis habere
    erga
    Deumet
    proxiiuuin,
    quaoper Spirilum
    sanctum
    daiur, fidelibus,
    ut
    adju-
    velis me inoralionibusveslrisad
    Deum,
    id est
    apud
    Deum,
    ut librerab
    infidelibus,qui
    sunt in
    J udoea,
    et
    obsequii
    mei, idest ministerii vel
    obedienliae
    mat*,
    oblalio
    acceptapal
    in J rusalem
    sanctis,
    ni veniam
    advosin
    gaudioper
    voluntatemDei,
    ehrefrigerer
    vo-
    biscum. Ule
    quserit refrigerari, qui
    calore solis uri-
    tur,
    vel
    qui pugnando
    et luctando calefit
    alque
    las-
    salur. Et bealus
    Apostolus
    forliler
    pugnabat
    contra
    philosophos,
    contra
    J udaeos,
    contra
    haerelicos,
    ideo-
    que
    desiderabal ad
    tempus
    tam
    corpore quam spi-
    1
    ritu
    requiescere.
    Unde
    ipse
    dicil
    quodam
    loco: Si
    ad bestias
    pugnaviEphesi (I
    Cor.
    xv).
    Bestias
    appel-
    lat
    philosophos
    et hxrelicns. ldco aulem
    exorabat,
    ut Romani suisoralionibus ei subvcnircnl
    quia
    lime-
    bat
    comprehendi,
    dumveniret
    Hierosolymam,
    ab
    infidelibus
    J ndoeis,
    et rclrudi in
    carcerem, vel
    occidi,
    ei non
    possetneque
    sanctis dferre mimeraet obla-
    tionem
    suam,
    neque postmodum
    venire
    Romam,
    eicut in desiderio habebat. Hinc deculitur
    ponlifi-
    cum
    superbia
    et
    pralalorum atqueprincipum
    et
    po-
    tentium
    hujus saiculi, qui dedignanlur
    exorare sub-
    jeclos suos, quatenus pro
    eis
    preces oralionesque
    fundanl. Si enim ille
    qui
    et
    apostolus
    et
    pontifex
    erat omnium
    genlium, omniquegralia Spirilii
    sancti
    repletus,
    nonest
    dedignatus
    auxilium
    subjectorum
    expetere
    in
    oralionibus, quantomagis
    isti
    qui pleni
    sunt
    rapacilale, superbia, omnique
    nefario actu non
    debenl
    dedignarf
    ?
    Itaque
    imilandus est omnibus vi-
    ribus.
    Deitsautem
    pacis
    sit eumomnibusvobis. Amen.
    Deus
    pacis intelligilur
    sancla
    Trinilas, cujus
    misc-
    ricordiareconciliatumest
    genus humanum,
    et
    cujus
    dono, pax
    et concordiadatur cunclis fidelibus. El
    salis
    pulcbrc
    in
    paee
    fini
    vil,
    duobus
    populis
    in
    concordiam
    revocalis, ostendens
    quia
    non nisi in
    pacificis
    Deus
    pacis (qui pacemprastat) possit
    ha-
    bitare.
    CAPUT XVI.
    CommendoaulemvobisPhoebensororem
    nostratn,
    non
    carne,
    sedcommuiiemin
    fide,quoe
    est in mini-
    sterio
    Ecclesioe,quoi
    est in
    Cencltris,
    ul eam
    suscipia-
    lis in Domino
    dignesanctis,
    hoc
    est,
    sicut convenit
    sanclis, sire,
    ut
    quidam
    codices
    habent,
    digne satis,
    idest abundeet
    humane;
    etassistatis
    ei,
    idest auxi-
    liamini,
    et subsidium
    proebete,
    in
    quoeunquenegolio,
    sive
    causa, indiguerit
    vestri,
    auxilii. Cenchrae
    porlus
    est
    Corintbi,
    ubi eral Ecclesia
    fidelium,
    cui mini-
    strabat Phoebenobilissima
    matronavictumet vesii-
    inenluui, uipole
    fidelissima in fideChristi.
    Ergo
    lune
    temporis, quando Apostolus
    istam scribebal
    Epistolam,
    Romani omnibus
    genlibus imperabant,et
    si (luisnobilimn
    piwcipuam
    habefral cansamex ali-
    A
    quo negotio,
    sive ex
    oppressione aliorum,
    siveex
    prsediorum
    vel
    mancipiorum ratione,
    Romamcon-
    currebat,
    ubi erat
    imperator,
    et
    judices
    causaruin.
    Potuit
    ergo
    fieri ut Phoebematrona ob
    hujusmodi
    causamlune deveniret
    Romam;
    quapropler prsece-
    pil
    Paulus
    credentibus,
    ut ei in omni
    negolio
    auxi-
    lium
    ferrent,
    sive in
    vestibus, sivein
    victu,
    vel ali-
    quo
    subsidio
    lemporali. Reddilque
    causam
    quare
    lalia
    praecipial.
    Etenim
    ipsa quoque
    asliiil,
    id- est
    ministravit
    alque
    auxilium
    prsebuil mullis,
    et milii
    ipsi.
    Salutale Priscam et
    Aquilam adjulores
    meosin
    Christo
    J esu,
    in
    proedicalione
    videiicet et aliis
    ope-
    lilius, qui pro
    anima
    meu,
    id est
    pro
    vila mea ut
    illam
    servareni,
    suas cerviecs
    supposueruni, peri-
    B culose
    opponentes.
    Prisca
    ipsa
    est
    quae
    et Priscilla
    appcllalur
    in Actions
    apostolorum,
    et erat J udnea
    gnre,
    uxor
    AquiloeJ udaci, qui quodamlempore
    dumJ udaeivellent
    Aposloluni inierlicereapud
    Corin-
    tliiim,
    isti sein medio
    opposueruiil
    et liberaveruiU
    eum. Undeet subdit :
    quibus
    nonsolus
    ego
    Panlus
    grattas ago, pro
    hoc
    facto,
    sedet cunctoeEcclesioe
    genlium, quibus ergo proesum, quiaper
    meain
    prae-
    dicaiionem ad /idemvenerunt. lsle est
    ergoAquila
    cl Priscilla uxor
    ejus apud quos
    manebal Paulus
    Corinlhi
    positus, quia ejusdem
    arlis labori insiste-
    bant,
    cui et Paulusstructuras videiicet tabernacu-
    loi'iim,
    quae
    et seenofactoriaars
    appellalur.
    Sutores
    etenim
    erant,
    et snebanl ex
    pellibus
    sivelinleamini-
    bus tabernacula el
    papiliones,
    in
    quibus
    maxime
    ^
    Saraceni
    habitant,
    vcndebantque
    ea
    quae opera-
    lianlur, indeque
    vivebant. Dehis
    ergo italegitur
    in
    Aclibus
    apostolorum
    : Post hoecaulem descendens
    Paulus ab
    Alhenis,
    venit Corinthum
    (Act. xvui),
    et
    invento ibi
    quodam J ud.TO,
    nomine
    Aquila,
    Ponlico
    gnre, qui nuper
    veneral ab
    Ilalia,
    et Priscilla
    uxore
    ejus,
    eo
    quodproeeepissel
    CLaudius
    imperator
    discedereomnesJ udoeosab urbe
    Roma,
    eo
    quod
    se-
    diliosi
    essenl,
    adh;esil eis
    ,
    et
    quia ejusdem
    arlis
    erant,
    manebant in
    unum,
    et
    operabanlur
    simuk
    Erant enim artifices
    tabernaculorum, ut
    dixiinus,
    idest sutores
    componenles
    tabernacula ex
    pellibus
    seucorlinis lintcis. Sed
    quacslio
    bic orilur. Cumin
    Actibus
    apostolorum
    dicatur sicul Paulo
    superius
    ostensum
    est, quodapud
    Corinthumsimul
    hospila-
    "
    hanlur
    Paulus, Aquila
    el
    Prisca, quare
    in hac
    Epi-
    slola a Coriiilho eis verba salutaloria
    scribebat,
    quasi
    Roma;
    degenlibus
    ?
    Quoe
    ita
    solvilur,
    quod
    pulsis
    J udaeis ex urbe
    per pneceptum
    Claudii
    ,
    Corinthum isti duo
    venerint,
    rursusque
    redilila
    libertale rcdeuudi in morte
    Cxsais,
    reversi sunt
    Romam,
    ubi eos
    Apostolus
    nunc salulat. Horuin
    etiam domesticos el vernaculos
    salulat, quos
    et
    Ecclesiam
    appellat,
    dicens : Et domesticameorum
    ecclesiam,
    subaudis saluto.
    SalulateEph(enelumdileciummibi,quiesiprimiiivus
    EcclesioeAsioe.Hic
    Ephaenclus
    videtur
    prirous
    credi-
    disseex
    Asia,
    undeet
    primitivum
    Asia; illumvocal.
    sive
    quia primus
    omnium
    credidii,
    seu etiam
    quia
    505
    EXPOS1TIOIN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. AD ROM. 500


    magna; dignilalis
    alquoe
    nobilitalis erat. Mcirco ,
    aulemmeniioncmistius
    fecit,
    ut ostenderet nobiles
    etiamad fidc:n
    venire,
    ac
    per
    hoc invitaret
    primos
    Romanorumad fitlcm.
    Salutate
    Mariant,quoe
    multumlaboravil in
    Domino,
    oflicium
    scilicet
    proedicationis
    feminis sui serus
    impendendo per
    domos. Namin ecclesianon doce-
    bant mulieres, sed viri :
    quia ipseApostolusproh-
    buural
    hoc,
    dicens : Mulieres in ecclesiis laceant
    (l
    Cor.
    xiv).
    Salutate Andronicumel
    J uniam,
    cognatos
    et con-
    captivosmeos, qui
    sunt nobiles in
    apostotis, qui
    et
    unieme
    (uerunt
    inChristo. Potest lieri utsecundum
    carnein isii
    cognaii
    fuerinl
    Apostoli,J udaeique
    simi-
    liter
    exislentes,
    et sunt exsuies effecli
    propria;
    sedis
    ob
    graliamfidei,
    sicut et Paulus
    quando appellavit
    Caesarem.Credideruntautemanieilltimin
    Cbristum,
    et nobileshabili sunt in
    aposlolis,
    idest
    apud apo-
    slolos
    duodecim,
    de
    quibus
    et illud
    inlelligerepos-
    sumus, quod
    fortassis ex illis
    sepluaginta
    duobus
    aposlolis
    fuerint el
    ipsi
    nobiles.
    Salutate eos
    qui
    sunt ex Arisloboli domo. lste
    Arislobolus
    congregator intelligitur
    fuisse fratrum
    inChristo
    credentium, cujus
    faclumsic
    probat,
    ut
    ejusdiscipulos
    suasalutatione
    dignos
    ducat.
    Salutate
    Appellemprobum
    in Christo. Licet
    qui-
    dam facianl ex hoc,duo nomina
    propria,
    dicenles
    ila: Salutate
    Apellem
    et Probum
    ;
    non est
    illud,
    sed
    unumnomenest
    proprium
    eum
    adjectivo. Salutate,
    inquil, Appelleraprobum,
    id est
    probatum
    in
    fide,
    el laude
    dignum
    :
    probum
    etenimdicimus
    problum
    '
    et laudabilem.
    Salutate eos
    qui
    sunt ex Narcissi domo. Isle Nar-
    cissus,
    ut inaliiscodicibus
    invenilur,
    presbyler
    erat
    tune
    temporis
    Salutate
    Rufum
    elettum in
    Domino,
    id est
    pro-
    niolumad
    sacerdolium,
    H matrem
    ejusatque
    meam,
    per adoptionem
    amoris. Haecmillier
    magnareligione
    pollebal
    :
    quaeapud Apostilum
    hoc donum
    prome-
    merat,
    ut mater
    apud
    illjm vocarelur. Nonenim
    pulandum est,
    in islis silutationibus inaniler fieri
    persingidos quosque
    laudis et salulationis differen-
    liam.
    Qui
    enimscit
    quia
    Christus
    loquilur
    in
    Paulo,
    certus est
    quodpro
    viloe
    merito,
    alius
    quidemprobus
    dicilur ab
    eo,
    alius
    charissimus,
    alius laborans in
    Domino,
    alius
    electus,
    ut hic Rufus
    (de quo
    nunc
    sermo
    esl)
    electus in Domino
    saliilatiir,
    el mater
    illitis mater
    Apostoli dicilur,
    causa suimnacdi!e-
    ctionis.
    Salutateinvieemin osculo
    suncto,
    id est inosculo
    non
    ficlo,
    vel
    subdolo, quali
    osculo tradidit J udas
    Salvalorem
    ;
    vel
    quali
    osculantur incesti alios
    causa immundiliae,quod
    oseniuni non caslumvo-
    caur,
    sed
    columbinum,
    et est .sensus
    : J am
    quia
    ego
    nonsum
    proesens,
    ut vos
    possim
    omnes
    osculari,
    osculamini vos
    invieem,
    niel amoris
    causa,
    cuni
    neceperitis
    hanc
    epistolam.
    Ex hoc loco
    aliisque
    similibus,
    mosiradilus est
    Ecclesiae,
    ut convenien-
    tes fidles in eedesia ad aiciiendum verbumdivi-
    Anum
    missarumque celebralionem, post
    oratiorlcs
    osculodilectionis
    suscipiant
    seinvieem.
    Rogo
    autem, vos, fratres,
    ut observetiseos
    qui
    dissensiones
    faciunt,
    id
    est, declinate ab illis
    qui
    discordiaset rixas movent inter vos.Contra
    pseudo-
    aposlolos
    et J udoeosnon recte credentes
    loquilur
    isla.
    Hujuscemodi
    enim: subaudis
    domines, qui
    dissen-
    siones
    gnrant
    inter vos discurrendo de domo in
    dotnum,
    adulantes et laudantes
    quosdam,
    aliis veto
    detrahentes,
    et concilanles unumadversus alterum
    per
    detractiones,
    nonserviunl
    Christo,
    sedsuoven-
    tri :
    quia
    Weo adulanliir
    aliis,
    et detrahentes aliis
    sunt,
    ut
    possint
    suum ventrem
    implere
    : et
    per
    dulces sermonesel benedictionesseducunt cordain-
    B
    nocentium. Ad
    hoc, inquit, proedicnt,
    et dulces
    sermones adulalionis et benediclionis
    proferunt,
    ut
    corda
    simplicium
    frtrumseducere
    possint,
    et inno-
    cenliameorumauferre valeant.
    Vestra enim
    obedientia, qua
    obedistis
    Evangelio
    venienles ad
    fulem.,
    in omnemlocumveslrae
    po-
    lestatis
    dhulgaia est;
    hoc est
    quod
    in
    principio
    hujus Epislolae
    dixil : Gralias
    ago
    Deo
    meo,
    quia
    fides
    vestraannunliatur in universomundo
    (Rom. 1).
    Gnudeo
    igiiur
    in
    vobis,
    o
    Romani, quia
    credidistis
    sicutel
    ego.
    Sedvotovos
    snpientes
    essein
    bono,
    ni
    quid-
    quid sapilis
    et
    intelligilis,
    totum
    opre
    studeatis
    implere; simplices
    aulemin
    malo,
    ul vitiael omnla
    qiise
    mala sunt vilelis et contemnetis. Siinile est
    hoc illi
    diclo, quod
    ad Corinthios
    scribil,
    dicens :
    C Matilin
    parvuli eslote;
    sensu
    autem,
    perfecli
    estote
    (/
    Cor.
    xiv)
    ;
    ac si dieerel aliis verbis : Bonumsa-
    pile
    facieudo,
    mahim
    ignorale vilandb,
    et ita in
    vobis
    iinplebitur quod
    subditur :
    Deus autem
    pacis, quia pacem
    amat et
    pacem
    tribuil
    suis,
    conterai Salanam sub
    pedibus
    vestris
    velociler. Salanas in,
    lingua
    nostra
    interpretalur
    adversarius,
    et
    polest
    in hoc loco
    significare
    diabo-
    lumet
    Neronem, quiChrislianis
    adversabanlur. Pbs-
    sumus eliam et omnia adversa
    per
    hoc nomenin-
    lelligerequoe
    animoelendenti ad Deumresistunt et
    adversantur,
    quae
    exorat
    Aposlolus
    conlcri et
    subjici polestali
    illorum. Deus
    pacis,
    cui
    pax placet,
    conterat hoc
    quod
    conirarium est
    paci,
    et dissen-
    siones
    operatur. Quod
    autem
    dicit,
    sub
    pedibus,
    vel
    "
    simpliciter accipiendum
    est sub
    poteslate,
    vel etiam
    in brevi
    tempore
    et velociler.
    Salulat vosTimolheus
    adjutor
    meus in
    proedica-
    tione,
    el
    Luchis,
    et
    J ason,
    et
    Sosipater, cognati
    mei.
    Tmolheuni
    adjutoreni
    suum
    dicit, omnesque
    simul
    cognatos appellat.
    Et
    quidem
    de Timotheo
    plenis-
    siuiefertur in Actibus
    apostolorum(Act.xvi) quod
    fueril exDerben,
    filius mulieris viduoe
    fidelis, paire
    gentili. Ipse quoqueAposlolus
    dicit, quodpropierea
    rogaverit
    eum manere
    Ephesi,
    ut denuntiaret
    qui-
    busdamne aliter
    docerenl, neque
    allendercnl fabu-
    1Uet
    genealogiis
    infinitis. Luiiuni autem
    quidam
    ipsumperhibenl
    Lucamesse
    qui Evangelium
    Actus-
    que apostolorum scripsit.
    Beatus enim
    'Aposlolus
    507 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.
    -
    COMMENT.BIBL.
    508
    noncurt de
    proprietatibus nominum, pro
    eo
    quodj
    soleant
    nomina interdumetiam secundum
    patriam
    declinalionem,.interdum
    etiam secundum Groecam
    Romanamque proferri.
    J ason
    ipse
    est
    cujus
    men-
    tionem liber Actuum
    apostolorum
    facit.
    Sosipater
    ipse
    fuit filius
    Pyrrhi
    Beroeensis.
    Salulat vos Caius
    , hospes
    meus. Isle est Caius
    concaplivus, qui baplizalus
    est ab
    Aposlelo,
    sicut
    dicit in
    Epistola
    ad Corinlhios : Grattas
    ago
    Deo
    tneo
    quod
    neminemveslrum
    baplizavi,
    nisi
    Crispum
    et Caium
    (I
    Cor.
    i).
    Salulo vos
    ego
    Terlius, qui scripsi epistolam
    hanc
    inDomino. Terlius,
    proprium
    nomen est
    scriptoris
    credenlis, qui Aposlolo
    dictante hanc
    scripsil epi-
    stolam,
    cui concessit
    Aposlolus
    suo nomine
    plebem
    Romanam
    salutare,
    et vocalur Terlius
    nomine,
    non]
    numro.
    Salulat vos
    Eraslus,
    arcarius civitalit. Erastus
    arcarius erat civitatis
    Corinlhiorum,
    id est
    prin-
    ceps
    vel
    dispensalor qui prgeerat
    arcoeubi
    pone-
    banlur census
    rgis
    Iributorum el
    vecligalium.
    Quod
    aulem addidit : et
    Quartus, frater, proprium
    est nomen sicut et Terlius.
    Gratia Domini noslri J esu Christi eumomnibus
    vobis.Amen. Gratia dicilur
    gratis
    data
    ;
    el nomine
    gralioe
    debemus
    intelligere quidquid
    boni
    gratis
    accipiunt
    elecli a
    Deo, fidem
    videiicet, spem,
    cha-
    rilalem,
    remissionemquepeccalorum.
    Ei autemhonor in soecula
    sxculorum, qui potens
    est
    confirmare
    in fide
    perfecla
    et in omni
    bono,
    juxla Evangeliummeum,
    videiicet ut sic silis con-
    '
    firmati sicut monet
    Evangeliumquod
    proedico,
    ut
    de eo nihil vobis desit.
    Quod
    autem subdit : et
    proedicationem
    J esu
    Christi, ipsum
    est
    quodEvange-
    lium
    ,
    quia
    Christus illud
    prxdicavit, secundum
    revelalionem
    mysterii temporibus
    oelernis
    tacili,
    idest
    abscondili. ,/Eierna
    tempora, iniellige
    soeculaim-
    mensa
    quoeproecesserunt mundi
    exordium,
    a
    cujus
    exordio homine crealo
    potuit
    revelari
    mysterium
    sanclse
    Trinilatis,
    et
    mysterium
    Dominicoeincar-
    nalionis, passionis et caetera
    talia; sed noluit tam
    venerabile
    mysterium omnipotens
    Pater nisi
    paucis
    innolescere,
    proeserlim
    eum
    homo, neglecto Deo,
    se
    loinmdiaboloconcesserit.
    Igiiur
    a
    temporibus
    oeler-
    nis
    quoeprecesserunl creaiionem
    mundi, et,
    ut ila
    dicamus,
    ex
    quo
    mundus
    coepitesse,
    tacitumoccul-
    tumque
    fuit
    mysterium
    sanclse
    Trinilatis,
    quod
    nunc,
    in adventu
    Christi,
    patefactumest,
    ab
    ipso
    Christo,
    per Scripiuras prophelarum, qui
    de illo
    myslerio aliquando aperlis , aliquando
    obscuris
    propheiaverunt
    sermonibus
    ,
    verbi
    gratia
    : Dixit
    Moyses
    (Gen. i)
    : In
    principio
    creavil Deus coeluvi
    cl
    terram,
    et
    Spiritus
    Dei
    (erebatur super tiquas.
    A
    Ecce
    Trinitas,
    sed
    nonnisi a
    paucis
    intelligebatur.
    Quid
    dicit Christus? Cumvenerit
    Paraclelus,
    quem
    ego
    miltamvobisa Ptre meo
    (J oan. xv);
    et alibi :
    Baplizate
    omnes
    gnies
    in nomine
    Palris,
    et
    Filii,
    el
    Spiritus
    sancti
    (
    Matth. xxvm
    ).
    De nativilale
    quoque
    illius dixit Isaias
    propbela
    : Ecce
    Virgo
    con-
    cipiet
    et
    pariet filium(Isa. vu).
    Natus est Christus
    de
    Yirgine, patefecit mysterium prophties;
    Scri-
    pturoe.
    De
    sepultura
    etiamilliusdicitidem
    Propbela
    :
    Erit
    sepulcrum ejus gloriosum(Isa. xi). Sepultus
    est
    Christus,
    patefactum
    est illud
    mysteriumquod
    lalebal.
    Quid plura? Surgens
    a
    morluis, aperuit
    discipulis
    sensum ut
    intelligerent Scripiuras.
    Illis
    intellectis el
    cognilis, cognoverunt mysteriumjam
    esse
    complelum
    cl
    manifestum, quod
    antea lalebat.
    B Concordanlibus enim et
    adimplelis
    in Christo de
    conceplione,
    nalivilale, morte,
    atque
    ascensione
    mysleriis,
    et coeteris
    prophelicis annunlialionibus?
    iiullarcmanel
    jam
    dubitatio
    quinper propbela
    s
    pa-
    tefactum sit
    mysterium,
    a saeculis et
    temporibus
    oelernisoccultum. Secundum
    proeceplum
    oelerni
    Dei,
    quia proecepit
    Filius Dei
    qui
    unius subslantioeest
    cum Paire et
    Spirilu sanclo,
    dicens : Euntes in
    munduni :
    proedicateEvangelium
    omni
    creaturoe,
    et
    baptizate
    omnes
    gnies
    in nomine
    Palris,
    et
    Filii,
    et
    Spiritus sancti;
    ad obedilionem
    fidei
    in omnibus
    gentibus,
    id
    est,
    ut omnes
    gnies
    obediant fidei et
    Evangelioejus. Quod
    ergo
    dixit : El honor et
    gloria
    in
    soecula,
    manifesiare
    voluil,
    subjungens
    :
    Soli
    sapienti
    Deo
    cognilo per
    J esum
    Christum,
    C idest
    Patri,
    el
    Filio,
    et
    Spiritui sanclo, qui
    unius
    substantioe
    sunt,
    et
    qui
    in Trinitale unus est Deus.
    lileo aulem dixit
    cognilo per
    J esum
    Christum, quia
    per
    illumest
    cognitus
    et manifestalus DeusPater et
    Spiritus sanctus,
    mysterium
    videiicet Trinilatis.
    Sapiens
    autem
    Deus non ex accidenti vel accidenli
    dono,
    sicut
    Salomon,
    aut
    aliquis hominum,
    sed es-
    scntialiter dicilur
    sapiens
    el
    est, quia
    nihil est ei
    aliud esse
    quam sapientem esse;
    nec
    sapientem
    esse
    quam
    esse. Finis
    hujus Episloloe
    in Groeco
    apertior habelur,
    in
    quo
    scripto
    est
    Epistola.
    Nam
    quod
    dicit : ei honor et
    gloria,
    et
    postea
    addidit :
    cui,
    cum sufficeret
    quod praemissum
    babebal : ei
    gloria,
    inusitato nostroeloculionis
    gnre ususest;
    et
    quod
    dixit : in soecula
    soeculorum,
    moremsacra;
    v
    Scripturoelenuit,
    et iinmensitatem
    lemporum per
    hoc voluit
    designare,
    et laie est acsi diceret : in
    omnia fulura
    saecula,
    honor et
    gloria
    sit
    omnipo-
    tenli Deo. Amenaulemideirco
    supposuit (quod
    est
    juramenlum
    vel attirniatio in
    lingua
    Hebraea,
    Latine
    autem sonat
    verum),
    ut confirmarel omnia vera
    esse, quoeper
    totum lextum
    hujus episloloe
    ab eo
    scripla
    sunt.
    IN EPISTOLAM I AD CORINTHIOS.
    ARGUMENTUM.
    Proeceplo
    Domini Salvatoris admonilus
    Apostolus
    Paulus,
    venit
    Corinthum, quoe
    est
    melropolis
    ivilas
    Ahaie, provincioe
    Groecorum
    ,
    ubi moralus est
    509 EXPOSIT10IN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. I AD COR. 510
    auno
    integro
    el mensibus
    sex; ibique
    constanter .
    proedicavitEvangelium,
    tantumut
    pne
    omnes
    ejus-
    demcivitatis habitatores ad lidemChristi conver-
    tcret. Sed
    poslquam ipse
    discessil ab
    eis,
    multi
    illorumseducti sunt a J udxis et
    pseudoaposiolis.
    Quod
    audiens
    Aposlolus, scripsit
    eis hanc
    Episto-
    lamab
    Epheso,
    et misit
    per Timotheum,
    volenseos
    adfidemChristi
    revocare, quia
    ad
    tempus
    abea re-
    cesserant,
    et
    reliquos
    confirmare.
    CAPUT PRIMUM.
    Paulus vocatus
    aposlolus
    J esuChristi
    per
    volunta-
    tem
    Dei,
    subauditur Palris. De nomine
    Pauli,
    in
    Epistola
    ad
    Romanos, prout
    nielius
    cognoscerepo-
    luimus, auclorilate doctorum dicere
    studuimus,
    et
    quomodoipse
    vocatus sit
    apostolus.
    In hoc autem
    quod
    dicit: vocatus
    aposlolus
    J esuChristi
    per
    volun-
    taiem Dei
    Patris,
    oslendit unam volunlatem esse
    Palris et Filii. Sicnt enimunius
    substanlioe,
    unius
    majeslalis atque potentioe
    sunt Pater et
    Filius,
    ila
    unius voluntatis
    existunt,
    et
    qui
    vocantur a
    Filio,
    vocantur a Paire. Sicut Paulus
    per
    Filiumvocatus
    est,
    ita a DeoPaire
    apostolus,
    id est missuset
    lega-
    tus, quia
    legationeEvangelii
    funclusest.
    Quibus
    ver-
    bis
    peru
    lit
    pseudoaposlolos,
    necnonet
    J udoeos,qui
    dicebant illumnonesse aDeovocalum
    Apostolum.
    Et
    Sosthenes, fraier
    in
    fide,
    et in
    proedicatione,
    non lamen
    apostolus. Quareinterponebat Aposlolus
    nomina
    discipulorum
    suoriim in suis
    Epistolis
    ?
    Obduas causas: siveut
    majoris
    aucloritatis
    essent,
    secundum
    quod
    Dominusdixit : In ore duorumvel
    '
    triumlesliumstabit omneverbum
    (Malth. xvm),
    ne
    aliquis diceret, quia
    uniusmendacio ista
    excogitata
    suui;
    sive ut
    compleret quod ipse docebat,
    dicens
    in
    quodam
    loco : Si cui
    revelalum
    fueril aliquid
    sedenti,
    priorlaceat(I
    Cor.
    xiv).
    Nam
    quando
    dictabat
    Epislolas, discipuli ejus
    aderanl in
    proesentia,
    et si
    forte alicui illorum aliter aut alia revelala essent
    per Spirilum
    sanclum
    quamipsedicebat, quia
    idem
    Spiritus
    sancius eral in
    discipulis, qui
    et in
    magi-
    stro,
    sicut ab illo
    dicebalur,
    ila
    ponebal
    in ordi
    nein,
    non invidens bonus
    magisier discipulis;
    et
    insuper
    nomen illius in exordio cum suo
    ponebat,
    quiaquamdamparlent
    ihi habebat.
    Ecclesioe
    Dei, quoe
    est Corinthi. Generaliter ad
    oranem
    Ecclesiam,
    idest multitudinem
    Corinlhiorum,
    scribit, quia
    carehaut illi adhuc
    episcopo
    cui
    specia-
    liler scriheret.
    Sanctificalis
    inChristo
    J esu,
    idest
    per
    fidemChristi
    J esu,
    per passionemejus, per aquam
    baptismatis.
    Vocatissanctis.Nonideovocati sunlCo-
    rinlhii adChristum
    per
    Paulum
    quod
    sancli
    essent,
    sed ut sanctificarentur
    sancteque
    viverenl. Cum
    omnibus
    qui
    invocant nomen Domini nostri J esu
    Christi. Sacerdotumest invocareDominum
    pro
    sa-
    lule
    populi,
    ut de
    ipsis
    dicilur inVeleri Tcslamento :
    Vosinvocabilis nomen
    meum,
    el
    ego
    benedicameis
    (Num. vi).
    El inPsalmo:
    tloyses
    et Aaron in sacer-
    dotibus
    ejus;
    Samuel inter eos oui invocant nomen
    ejus (Psal. LXXXVIU).
    Hoc
    dupliciter potesl inlelligi
    :
    A
    cum
    omnibus,
    subaudis sacerdolibus,
    qui
    tnvocant
    nomen
    Domini,
    vel cum omnibus J udaeiscreden-
    tibus,
    cumeis
    babitantibus,
    inomni loco
    ipsorum
    et
    noslro
    ,
    subaudis salutem
    optamus.
    In omni loco
    ipsorum,
    idest
    ubicunque
    illi
    fuerint, qui apud
    illos
    sunt et
    apud
    nos,
    salutem
    optamus
    cumeis.
    Gratia vobis
    sit,
    idest
    fides,
    remissio
    peccatorum
    et
    pax, qua
    reconciliamur DeoPalri
    per passionem
    Christi,
    a Deo
    Paire,
    et DominoJ esu Christo.
    Spi-
    ritus Sancti
    persona
    in donis suis
    aceipitur,
    in re-
    missionevideiicet
    peccatorum
    et
    pace, quia
    Dominus
    discipulis promisit, inquiens
    : Vosautem
    baptizabi-
    mini in
    Spiritu
    sancto
    (Luc. m).
    Gralias
    ago
    Deo
    meo,
    id est
    gratias
    vel laudes refero Deo
    meo, semper
    pro.vobis.
    Cumdixit
    Aposlolus:
    Gralias
    agoDeo,
    id
    B est
    laudes,
    non sinecausa addidit meo. Cumenim
    omniumcreaturarum unus sit
    per
    naluram
    atquepo-
    tentiam,
    eo
    quod
    sit Creator omnium
    illorum,
    tamcn
    proprie
    dicitur Deus
    esse, qui
    merilo fidei el
    jusliliae
    ejus
    cultores esse
    probantur,
    sicut beati Pauli alio-
    rumqueapostolorum. Hinc,
    dicilur :
    Ego
    sumDeus
    Abraham,
    Deus
    lsaac,
    el DeusJ acob
    (Exod. m), per
    graliam
    et viloemeritum. Et
    quare
    dicitur se
    gralias
    agere
    Deo
    semper pro
    salute
    illorum,
    cumnemoho-
    niinum
    semper possit
    inlenlus esse oralionibus aut
    gratiarum
    aciionibus. Namsicut in
    scripturis
    Palrum
    legimus, Aposlolus
    ab hora
    prima usque
    ad
    quintam
    operimanuuminsislebat;
    abhoraaulem
    quinlausque
    addeciinm
    proedicalioni operamdabat; post
    deci-
    mamvero
    iterum,
    procurabat pauperumperegrino-
    C
    rumquehospilalitalem, suiquecorporisncessitalem;
    per
    noclem vero oralioni inlenlissime insudabat.
    Igiiur propler
    nimiam
    assiduitatem, quaper singulos
    dies et noctes Deo
    gratias referebat,
    tam
    pro
    Corin-
    tbiis
    quam pro
    omnibus
    quos
    Christo
    acquisierat,
    dixitse
    gralias
    Deo
    semper
    referre
    pro
    illis: in
    gratia
    Dei,
    subaudi
    Palris,
    id est
    pro
    remissione
    peccato-
    rum,
    quoe
    data est
    vobis,
    subaudi
    gratis
    a Deo
    Ptre,
    inChristo
    J esu,
    hoc est
    per
    fidemChristi J esu. Illis
    enimlantummodo
    largitur
    DeusPater
    graliamsnam,
    id esl remissionem
    peccalorum, quos
    videiicetvera^
    citer
    cognoscil
    credere in Filiumsuum
    ;
    gratia
    dici-
    tur
    gratis
    data. Et non immerito remissio
    peccato-
    rumet fides
    gralia
    Dei
    appellanlur, quiaquidquid
    donorum habemus Dei
    gralia
    est :
    quoniamgratis
    **
    nobistribuitur nullis
    proecedenlibus
    merilis.
    Quod
    in omnibusdivites
    facli
    eslisin
    illo,
    hocest
    inChristo. In
    quibus
    rbusilli erant divites effecti ?
    iu
    fide-,
    in
    doclrina,
    in diversilate
    linguarum,
    in
    efficaciamiraculorum. Istoesunt divitioe
    spirilalcs
    quibus
    dilanlur eleelt. In omni
    verbo,
    id est in do-
    clrinaNovi Testamenli
    ;
    et in omni
    scientia,
    subaudis
    Veteris et Novi
    Testamenli, vel,
    ut ita
    dicamus,
    in
    omni
    sapienlia
    et
    scientia,
    siveinintelleciuVeteriset
    Novi Testamenli.
    Sicut teslimoniumChristi
    confirmatum
    est invobis.
    Testimonium Christi
    appellat Evangelium.
    in
    quo
    rfarrantur lestimonia nativitatis
    Christi,
    miraculo-
    rum
    quoque
    necnonet
    passionis, rcsurreclionisqu^
    5H IIAMOMS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 51
    ejus,
    el ascensionis ad
    coelos,
    et adventus illius ad

    judicium.
    Quoe
    teslimonia Christus ante
    passionem
    suam
    proedixit,
    et omnia in morte suaconfirinavit.
    Videamusunumleslinioniiimex
    mullis,
    et conside-
    remus
    quomodo
    illud
    proedixit,
    el
    quomodo
    confir-
    niavil; longe
    ante
    passionemsuam,
    dixit
    discipulis
    :
    Ecce ascendimus
    Ilierosolymam
    et consummabuntur
    omnia
    quoescripta
    sunl
    per prophetas
    deFilio homi-
    nis, etc., usque
    dum ait
    ,
    et die lerlia
    resurget
    Luc.
    xvm).
    Sic
    omnia,
    illovenienle
    Ilierosolymam,
    complta
    sunt, quia
    iraditus est
    gi'nlibus,
    Pilato sci-
    iieet,
    el miliiibus
    ejus
    illusus
    est, occisus,
    el die
    terlia resurrexii. Unde dicil
    Apostolus:
    Sicul lesli-
    moniuni
    Christi,
    idest
    Evangelium,
    confirmalumest
    in
    vobis,
    hoc
    est,
    credilumest a
    vobis,
    et confirma-
    lum in veslris
    cordibus, quia
    omnia credilis vera
    ]
    esse
    quoe
    ibi conlinentur. lia ut nihil'vobis desit in
    utla
    gralia,
    id est
    neque
    in
    fide, neque
    in
    doclrina,
    neque
    indiversitate
    linguarum, neque
    invirtutemi-
    raculorum.
    Qnoestio
    oritur in hoc loco: si Corinlhii
    diviteserant facli inomni verbo et inomni
    scienlia,
    et si tanla
    gralia
    eranl
    repleii,
    ut nihil eis deesset
    gratioe,
    sicut in
    sequentibus
    dicilur,
    quare apostolus
    in
    subsequentibus hujus epistola;
    locis dicat illos
    contenliosos
    esse,
    et
    insuper addat,
    adverecundiam
    veslram dico?
    Quoe
    hoc modo solvitur : Sicut in
    omnibus ecclesiis duo sunt
    gnerahominum,
    bono-
    rumscilicet et
    malorum,
    ita
    apud
    Coriulhioslune
    temporis
    erant. Primum
    ergo, Aposlolus
    alaudibus
    coepit
    et
    gratiarum
    aclione,
    alloquens
    eos
    qui
    in de
    bonisque operibus perfecti erant,
    abondmes divi- <
    tiis
    spiritalibus,
    ut
    ipsi semper
    in melius
    profice-
    icnt, sicque postmodum
    forliter
    coepil redarguere
    illos
    qui
    in fide
    errabant, dissensionesqne
    semina-
    banl,
    more
    perilissimi
    medici
    agens, qui
    vulnusse-
    candum
    videns,
    sed
    iPgrum
    timidumesse
    eonspicie:s,
    diu
    palpt
    sana
    membra, subiloque perculit
    : more
    etiam
    arietis, qui primum
    humilialo
    capiteincedit,
    sed
    postmodum
    forliter ferit. Primumenimlaudavit
    bouos,
    el deinde
    percussit
    malos. Verecundoeetenim
    mentes,
    nisi fuerint
    palpr.mloreprehensoe,
    ita ut ex
    aliis rbus audianl
    quod
    in consolalionem
    sumant,
    per increpationem
    durain
    prolinus
    ad
    desperaiionem
    cadunt.
    Exspectantibus
    revelalionemDomini noslri
    J esu Christi. Revelalio manifcslatio
    est, Christus
    1
    ergo
    modoabsconditusest
    quodammodo,
    et non
    ap-
    J
    paret, quia
    nonvidelur a nobis nisi mente. Yidebi-
    tur autem in die
    judicii, quando
    se manifestabit
    omnibus hominibuslameleclis
    quamreprobis,
    sicut
    dicit
    Seriplura,
    imo
    Prophetaper Scripluram
    : Vide-
    bit omnis caro salutare
    Dei,
    et lune dabit eleclis
    gloriamquam
    eis
    promisit,
    et vitamsine fineman-
    stiram;
    unde
    Aposlolus
    alias :
    Mortui, inqtiit,
    eslis
    peccalo
    el vila vestra abscondita est cum
    Christo in Deo. Cum aulem Christus
    appa,ruerit
    vila vestra
    ,
    lune et vos
    apparebilis
    cum
    ipso
    in
    gloria (Col. m), quia
    eritis sicut
    angeli
    Dei in
    coelo
    ,
    et
    quod majus
    est : Similcs ci
    etimus,
    quoniam
    videbimuseum sicuti est
    (
    II J oau. m
    ).
    A Qui
    et
    confirmait vos,
    id est roborabit io su
    fideet inbonis
    operibus, usque
    in
    finem,
    idest
    usqu
    ad diemmorlis
    vestroe,
    vel
    usque
    ad diem
    judicii
    sinecrimine. Nondicil sine
    peccato,
    sedsinecrimine
    idest sine
    capiiali peccalo, quod
    a
    regno
    coelorun
    spart.
    Namnullus homoest
    super
    terram
    qui
    fa
    ciat boniimet non
    peccet,
    aut in
    verbo,
    aut in
    cogi
    lalione. Unde et J oannes ait : Si dixerimus
    qui
    peccalum
    non
    habemus,
    nosipsosseducimus,
    et verita
    innobisnon est
    (I
    J oan.
    i). Quod
    aulemdicit: con
    firmahil vos
    usque
    in
    finem,
    hoc
    exposuit,
    subne
    ctens : In die adventus Domini noslri J esu Christi
    quando ipse
    vniel reddere
    unicuique
    secundun
    opra
    sua. Duoe
    aulem,
    sunt vocationes : una es
    quoe
    fil
    singulis hominibus, quando
    ab bac vila
    pe
    g
    morlem
    corporis
    transeunt vocati aDomino: aller
    erit
    gerieralisin
    die
    judicii, quando omnes,
    lainboni
    quammali,
    ad
    judiciumvocabunlur;
    et
    quos
    in isla
    prima
    vocalione invenerit Deus
    omnipotens
    bene
    laborantes,
    illos
    utique
    in secunda non vocabit ad
    hocut damnet cum
    reprobis, qui
    audiluri sunt :
    lie,
    maledicli,
    in
    ignemoeternum,
    sed
    potins
    ul rmun-
    re! cum
    eleclis, quibus
    diclurus est :
    Venite,
    bene-
    dicti Palris
    met,
    percipileregnum
    vobis
    paratum
    ab
    origine
    mundi
    (Matth. xxv).
    In omnibus enim verax
    apparebit,
    sicul
    sequentia
    manifestabunt.
    Fidelis
    Deus, per quem
    vocati estis in socielalem
    Filii
    ejus
    J esu Christi. Fidelis Pater
    dicitur, quia
    verax est el
    complelor
    sui sermonis. Promisit enim
    Abrahoedaturum seilli terram
    peregrinationis suae,

    et
    quod
    in semine
    ejus
    benedicendoeessenl omnes
    gnies,
    idest in
    Christo,
    complevitque
    illud sicul
    modocernimus. Promisit nobis
    per
    Filiumsuumre-
    gnum
    coelorum
    ;
    verax
    apparebit utique quia
    dabit
    illud
    nobis,
    si
    permanserimus
    in fide
    ejus.
    Sociela-
    lem
    hic,
    secundum
    Ambrosiam,
    frateniitaiem debe-
    mus
    accipere. Fidelis, inquil,
    DeusPaler et verax
    est, qui
    dabit omniabona
    pairioecoelestis,per quem
    DeumPatrem vocati estis in
    socielalem,
    id est in
    fralernilalemFilii
    ejus
    J esu
    Christi,
    ut simusfratres
    J esu Christi et filii
    ejus,
    non
    pernaluram,
    sed
    per
    adoplionem.
    Per Filium suumvocavit nos ad fidem
    suam,
    ut sit
    ipse
    nobis
    Pater,
    et simusnos fratres
    Filii
    ejus. Quicunque
    eniminDeumveraciter
    crdit,
    ejusque
    voluntati
    obtemprt, ipseutique
    frater Do-
    D
    mini noslri J esu Christi
    est,
    non
    per naturam,
    sed
    per graliamadoptionis,
    sicut
    ipse
    dicit in
    Evangelio
    :
    Quicunque
    fecerit voluntalemPalris
    mei,
    qui
    incoelis
    est, ipse
    meus
    frater, soror,
    et mater est
    (Matth. vu);
    et ad mulieres
    post
    resurreclionem :
    Ite, inquit,
    nuntiale
    fratribus
    meis
    (Matth. xxvm).
    Obsecroautem
    vos,fratres, per
    nomenDomininoslri
    J esu
    Christi,
    ut
    idipsum
    dicalis
    omnes,
    et nontint in
    vobisschismala. Hactenuslaudavit illos
    qui perman-
    serunt veraciter in
    fide,
    amodoveroex hoclocoinci-
    pit redarguere illos,
    qui
    divisiones
    (quoe
    schismala
    Groece
    appellanlur) seminabanl,
    dicentes se
    potins
    filios hominuma
    quibus baplizabanlur,
    sicut se-
    qiLcuiii manifestant, quaro
    filios Dei.
    Quapropler
    13
    EXPOSITIOIN EPP. S. PAULI.

    IN EP1ST. I AD COR.
    514
    iciteis
    Aposlolus
    : Obsecrovos,
    fratres, per
    nomen
    A
    mini Salvaloris, per quod
    salvati estis,
    ut
    idipsum
    dicalis omnes,
    subaudis
    quod ego
    dixi
    superius,
    quia
    filii Dei
    estis,
    non dicentes vos filios
    alicujus
    ominis,
    sedDei.Sitisautem
    perfecti
    ineodemsensu
    t ineadem
    scientia,quod
    unum
    est;
    idest ineodem
    intelleciu manete, quem
    me
    accepislis
    et dicilevos
    filios esse Dei,
    sicutdicebatis
    quando
    avobisdisce-
    ebamcorde.
    Significatum,
    idest relalumest enimmilti devo-
    bis, fratres
    met,
    abhis
    qui
    sunt
    Chloes, quia
    conlen-
    tiones sunt inter vos. Chloeslocus
    est,
    et laie est
    acsi diceret : ab his
    qui
    sunt
    Antiochioe,
    aut ali-
    quid
    taie.
    Ego quidem
    sum
    Pauli,
    subaudis
    filius,
    vel
    bapti-
    smale
    baplizatus.Apud
    Corinlhiosemerserant huere-
    "
    tici
    post
    discessum
    Apostoli;
    maximehi
    qui
    ex cir-
    cumcisioneerant J udoei
    credentes, qui quoscunque
    baplizabant
    suosessedicebant filios,
    baplizantes
    eos
    in nomine
    suo,
    et illi
    qui
    abeis
    baptizabantur gau-
    debanl suos
    appellari
    lilios esse illorum a
    quibus
    baptizati
    fueranl
    ;
    credenles
    vero, qui
    erant fidem
    el doclrinani
    Apostoli lenenles,
    dicebant :
    Ego
    sum
    Christi, quod utique
    bene
    dicebant, quia
    sic est
    dicendum. Similiier factumest
    qiiodam lempore,
    quando
    exsurrexerunl Donaluset
    Novalianus,
    hoere-
    tici, qui quoscunquepoterant
    abEcclesia
    expellebant,
    iteruinquerebaplizabant,
    el dicebantsuosessefilios:
    et illi
    gaudebanl
    se
    appellari
    Donalistas et Nova-
    tianos.
    ErgoApostolus,
    ut
    comperil
    talia
    geri apud
    ,
    Corinlhios, scripsil
    eis ista
    quoe
    dicunlur
    hic,
    crro-
    remillorum
    oslendens,
    sed nomina auctormn no
    prodens.
    Maluiteniminsuamel inaliorumfidelium
    doctorum
    personani
    ista
    transferre,
    quam
    illos
    pro-
    dere,
    nedtrioresefficerentur. Si enimita essel ut
    illi
    volebanl,
    ut omnesa
    quobaptizabantur
    illiuses-
    sent
    filii,quasi ejusbaptismalebaptizati, quot
    essent
    baplizalores,
    lot essent
    baptismala,
    cumunum sit
    baplismaChristi,
    sicut unus Deus et una fides. Do-
    minus J sus ministerium
    quidem tingendi corpora
    dedil suis
    fidelibus,
    graliam
    autem
    baplizandi,
    idest
    peccalam
    dimiltendi nulli
    iribuit,
    sed sibi
    proprie
    minuit,
    sicul J oannes dicit de eo turbis
    (J oan. 1)
    :
    Ipse
    vos
    baplizabil
    in
    Spiritu sancto,
    et iterum: Et
    ego, inquit J oannes,
    nesciebam
    eum,
    id
    est,
    nescie-
    bam
    quod polestatembaplizandi
    sibi esset reserva-
    lurus,
    sed
    qui
    misit me
    baptizare,
    DeusPater vide-
    iicet,
    Me mihi dixit :
    Super quem
    videris
    Spirilum
    descendentem,
    el manenlem
    super eum,
    hic est
    qui
    baptizat
    in
    Spiritu
    sancto. Intantum
    ergo
    relinuit
    sibi Christus
    polestatembaplizandi,
    ut sicut dimit-
    tuntur ei omnia
    peccala, qui
    a sanclo et innocente
    viro
    tingitur
    in
    aqua,
    ila et illi
    qui
    a
    peccatore
    et
    scelerato,
    tantum in nomine sanctoeTrinilatis illud
    fit. Meritumenim vitae
    baplizanlis
    sive
    agentis,
    nec
    prodest
    nec obest in hac
    parle
    illi
    qui hapli-
    zatur.
    Divisus est
    Cnnstus, suoaudis,
    si itaest ut dici-
    tis. Non
    affirmative
    neque
    inlerrogative
    hoc
    legen-
    \
    dum
    est,
    sed
    suspensa
    voce. Christus
    quodam
    modo
    dicilur divisus esse
    , quando
    honoremet
    gloriam
    ejus, quam
    sibi
    proprie ipse relinuit,
    hoeretici inter
    se
    patiuntur
    dividentes
    ejus baptismum.
    Similiier
    hoereticidividebanl Chrislum
    , quando aliqui
    dice-
    banl illuin verum
    corpus
    non
    babuisse,
    sicut Mani-
    choei:
    quidam
    non babuisse
    animam,
    ut
    Apolliua-
    risloe, quidam
    minorem
    Paire,
    ut Arius.
    Nunquid
    Paulus
    pro
    vobis
    crucifixus
    est?subaudis
    non,
    el est
    sensus : inilliusnominedebelis
    baplizari,
    et inillius
    baptismale
    debeliscrederevos
    possesalvari, qui pro
    vobis' crucifixusest. Aut in nominePauli
    baptizati
    eslis? Hic
    ponit
    se
    Aposlolus pro
    omnibus
    illis,
    in
    cujus
    nominesedicebant esse
    baplizalos, ideoque
    a
    se
    coepit,
    ne forte dicerent illi hoeretici: Idcirco
    B
    Paulus talia
    prohibet
    ne
    aliquis
    dical se noslro ba-
    ptismalebaplizatum,
    et noslnun filium
    esse,
    ipse
    sibi
    vendicetomnemhonorem.
    Gratias
    ago
    Deo
    meo,quod
    neminemvestrum
    bapli-
    zavi,
    nisi
    Crispum
    et
    Caium,
    qui
    fuerunt
    primilioe
    Achaioe.
    Baplizavil quidem
    Paulus
    lnquainminisler,
    non
    tanquamipsapotestas;
    et
    idcirco
    ipse
    gralula-
    batur
    quodpluriinos
    illorum non
    baptizaveral ut,
    quia
    error subhac re
    coeperatoriri,
    si
    ipseplurimos
    baptizasset,
    miilto
    magis
    ex
    ejus
    nomine
    aTTgerelur
    error,
    et dicerent :
    Ego
    sumPauli.
    Baptizavi
    aulemet
    Stephanoe
    domum. Nobilisma-
    trona
    Slcphana exslilit,
    cujus
    familiam
    baplizavit
    Aposlolus.
    Utruin vero
    ipsambaptizaverit
    anininli-
    delitate
    permanserit ignoralur.
    l_*
    NonenimmisitmeChristus
    baptizare,
    sed
    evange-
    lizare.
    Magis
    electusest
    Aposlolus
    ut
    evangelizaret
    quambaplizaret
    :
    quiaplus
    est
    evangeiizare quam
    baptizare.
    Omnis enim
    qui evangelizat polest
    et

    baptizare;
    sednonomnis
    qui baptizat
    idoneus est
    et
    evangeiizare.
    In
    episcopo
    omniumordinum
    digni-
    las est.
    Caput
    est enim
    caelerorum
    membrorum;

    et
    Apostolusqui pontifex erat,
    omnes
    gradus
    ec-
    cJ esiasticoshabebal.
    Ideoqu
    el
    baptizare
    et
    evange-
    i lizare
    polerat,
    sedmaxime
    proedicationiinsislebat,
    t sicut alii
    apostoli. Discipuli
    vero
    ejus baplizabant,
    ; sicut
    Iegimus (Acl. x), quod
    Pelro veuienteaddo-
    : mum
    Cornelii, postquam
    cecidit
    Spiritus
    sanctus su-
    (
    per
    omnemdomum
    ejus, proecepit
    eos Pelrus asuis
    Ddiscipulis baptizari.
    In
    primordio
    etenim fidei om-
    tes
    baplizabant,
    et nonsolum
    viii.sedeiiamfeininoe,
    si
    quando
    ncessitas imntinebai. Sednetantummi-
    i nisterium
    vilesceret,
    aut non recle a
    simplicioribus
    t
    impleretur,
    crescentenumro fidelium
    per
    universas
    t civitales cl
    villas,
    decrelumest a sanctis
    patribus,
    ut
    episcopi
    tanium et
    presbyteri baptizarent,
    et si
    e ncessitas
    fuerit,
    diacones. Non in
    sapienliaverbi,
    t subaudismisit meChristus
    evangeiizare,
    utnoneva-
    1 cuetur crux
    Christi,
    id
    est,
    ut nonannihiletur
    passio
    ,
    crucilixi Christi. Hoereticiet
    philosophi proedicabant
    in
    sapienliaverbi,
    hoc est cullo et
    polilo sermonc,
    ut
    placrent
    suis
    audiloribus,
    et
    ipsi apparerent
    docti : vel etiam in
    sapienlia
    verbi
    proedicabant,
    quia
    ea
    quoemundtis,
    idest amatores
    hujus
    mundi
    515
    HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL.
    516
    et
    philosopbi
    humanoe
    sapientioe,
    siulla
    putant,
    nonA
    proedicabant
    illi. Verbi
    gralia
    : Christi nativitatemex
    Virgine,
    moriem,
    el
    resurreclionem, quoe
    omniailli
    denegabant,
    dicenies non
    possealiquidgigni,
    nisi ex
    commislioneallerius
    seniinis : et
    Deum, qui spiritus
    est,
    non esse hontinem
    factura, 'neque
    Filium Dei
    mori
    pptuisse,
    sed
    quando
    voluit
    apparuit,
    et
    quando
    noluit
    recessit, neque
    resurrexit, quia
    non mortuus
    est. Ista omnia
    pbilosophi
    et
    hoeretici, quiaper
    hu-
    manam
    sapientiampenetrare
    non
    poierant,
    dicebant
    ntendacium esse,
    et annihilabant
    passionem
    Christi.
    Sed
    Aposlolusproedicabat simplicibus
    verbis Chri-
    stum esse nalum de
    Virgine,
    mortuum et resur-
    rexisse,
    ut audilores
    ejus inielligere possent quoe
    loquebatur. Quicunque
    enim fidemChrisii verbis
    vult
    exornare,
    non Dei
    gloriam,
    sed
    propriam quoe-
    B
    rit.
    Verbumenimcrucis
    pereuntibus quidem
    slullitia
    est
    ;
    hisautem
    qui
    suivi
    fiunt,
    id est
    nobis,
    virlus Dei
    est.
    Quid
    esl
    quod
    dicit verbum crucis? Crux
    quoe
    inanimala et insensibilis res
    est, quon:odopotesl
    lo-
    qui
    verbumDei? Verbumcrucis dixit,
    idesl Evan-
    gelium
    et
    proedicaiionem
    crucilixi Christi : ininfi-
    delilale
    namque
    manenlibus et non
    intelligentibus
    viriulem Dei et
    sapientiam,
    slultitia esl Filium Dei
    dicere crucifixum;
    credentibus vero et fidemhaben-
    tibusquod per passionem
    sunt
    redempti,
    virlus Dei
    est
    ipsa passio, quia per
    itlammerentur salvari.
    Scriptum
    esl
    enim,
    inIsaia
    (Isa. xxix)
    : Perdant
    sapientiamsapientium,
    et
    prudentiamprudenlium
    re-
    probabo.
    Modo
    sapientiamquamipse
    Deus
    dat,
    per-
    *
    dit sive
    reprobat,
    sed hiimanain
    quam ipsi
    bomines
    sibi adinveniunt Deo
    permittenle,
    dialecticamvide-
    iicet, coeierasque
    arles
    per quas sperant sapientes
    esse,
    illam ad nihilum
    deducil,
    et stullamessema-
    nifestat-
    Vbi
    sapiens?
    ubi scriba? Hoc ad J udoeorumsa
    pienles,
    scribas videlicel
    elPharisoeos, pertinet,
    ubi
    inquisilor
    vel
    conquisitor hujus
    soeculi? Hoc ad
    phi-
    losophospertinet gentium, qui
    de
    sapienlia cunqui-
    rebant et decoeterisoccullis
    et abditis
    rbus,
    et de
    naluriscrealurarum,
    et maxime ad
    aslrologos, qui
    cursu et moderatione diiodecim
    signorum,
    solis
    quo-
    que
    et
    lunoe,
    et
    quinqueplanelarum,
    dixerunl omnia
    quoe
    in terris
    aguntur
    consistere,
    et Deum noneu-
    ^
    rare dehis
    quoe
    in terris
    aguntur, neque
    dehomini-
    bus, neque
    deanimantibus. Dehis
    ergo
    dicit
    Aposlo
    lus : Ubi sunt modo
    sapientes
    et scribx J udoeorum?
    et ubi sunt
    philosophi gentium
    et
    astrologi
    ? InEc-
    clesia nullum habent locum. Nonne stultam
    fecit
    Deus
    sapientiamhujus
    mundi ? id est :
    nunquid
    non
    fecit,
    idest demonsiravit Deus stullamesse
    sapien-
    tiamamalorum mundi et
    philosophram,
    duracom-
    pte
    vit
    oprequod
    illi
    denegabant? Utique
    illi
    nega-
    bant
    possealiquid gigni,
    nisi eommistionemaris et
    feminoe.Deusaulem
    omnipoleiis
    ostendit
    sapientiam
    illorumnon esse
    veram,
    dumFiliumsuumconstituit
    nasci ex
    virgine,
    sic eliamresuscitavit euma mor-
    tuis,
    licet illi
    negarent
    resurreclionem.
    A Nam
    quia
    non
    cognovitmundus,
    id est
    amatore
    mundi et
    philosophi, per sapientiam
    suammunda-
    namDeum
    Patrem,
    inDei
    sapienlia,
    idest in
    Filio,
    qui
    est
    sapientia
    Dei Palris
    ; placuil Deo,
    subauditur
    Patri, per
    stultitiam
    proedicationis,
    id est
    per proedi-
    cationem
    Evangelii, quam
    illi stultitiam
    dicebant,
    salvos
    facere
    credentes. Sensus
    hujusmodi
    est :
    quia
    sapientes
    istius
    soeculi,
    confidentes in sua
    sapientia
    humana,
    noluerunt credere in
    Christum,
    qui
    est sa
    pienlia Dei, neque
    in illo etiamnoluerunt
    cogno-
    scereDeum
    Patrem,
    vel
    quia
    noluerunl credere ver
    esse
    quoe
    in
    sapientia
    Dei
    erant,
    idest
    Evangelio,
    permisit
    eos Deus
    perire
    insua
    incredulitate, elpla-
    cuit ei
    per
    illam
    proedicationemquam
    illi
    putaban
    esse
    stultitiam,
    salvosfacere illos
    qui
    credere vo
    B
    Iuerunt.
    Quoniam
    et J udoei
    signapelunt,
    inhoc
    quod
    cre
    dunt Deo omnia
    possibilia esse, quoerunt sempe
    signaquomodo
    illud factumsit, de
    quo
    sermo
    agi-
    tur. Sic fecit
    Abraham,
    quando
    dixil ad Deum
    (Gen.
    xv)
    : In
    quo
    scire
    potero quod
    dalurus es mihi ter-
    rain hanc in
    possessionem,
    sic Gedeon et alii
    plu-
    rimi. El Groeci
    sapientiam,
    subaudis
    humanam,
    quoe-
    runt,
    id est
    philosophiam. Quja seplem
    librales
    arles
    apud
    illos
    proecipueviguerunt,
    ideo
    pro
    nihilo
    ducunt
    sinsplicem
    doclrinamfidelium.
    Nos aulrr oroedicamusChristum
    crucifixum
    : J u-
    doeis
    quiden scandalum,
    id est fixant et contentio-
    nem,
    genlibns
    autem stultitiam.
    Aposlolis proedican-
    libus
    mysleria
    humanilalis Filii
    Dei,
    videiicet
    quo-
    '-'
    motlonatus est ex
    Virgine,quontodo
    miracula multa
    fecit, quomodo
    J udoei Christum
    crucifixerunt inno-
    centem,
    et
    quomodo ipseresurgens
    ascendit adcce-
    los,
    scandalizabanlur
    J udoei,
    id
    esl, rixabantur sive
    contendebanl,
    dicenies nullo modo esse veruni ul
    virgopareret,
    ut
    ipsi
    Dei Filium
    interfecissent,
    sed
    magnumquemdam
    a
    cujus discipulis
    dicunt inventa
    esse
    illa, quoe
    in
    Evangelio
    de
    ejus
    resurrectione el
    ascensione
    referunlur, quoe
    omnia
    denegant
    vera
    esse. Dicunt inter coelera :
    Chrislus, quem
    dicitis
    vos
    jam
    venisse
    per Virginem,
    nondum
    venit, quia
    nobis
    promissus
    est : nec nascetur ex
    Virgine,
    sed
    David
    resurget,
    et
    ipse
    erit nosler Messias. Similiier
    philosophisgenlium
    slultumvisumest ut Filius
    Dei,
    J J
    qui
    est auctor
    vitoe, pro
    hominibus moreretur : el
    dum ea audiebant
    proedicari
    de
    Christo,
    quoe
    ratio
    mundana et
    philosophorumsapientia peneirare
    non
    poterat,
    constricti stultitiam esse illud dicebant.
    Ipsi
    enim dicebant
    virginem
    non
    posse
    sineseraine
    viri
    parre,
    el resurreclionem
    negabant. Ipsis
    auleut
    J udoeis
    vocatis,
    subaudis adfidem
    Christi,
    et
    Groecis,
    id est
    geniilibus
    similiier
    proedestinalis
    ad vilamel
    credere
    volenlibus,
    Christum Dei viriulem et Det
    sapientiam,
    subaudis
    praedicamus
    esse. Christus vir-
    tus Dei est
    Palris, quia per
    illum DeusPaler omnia
    fecit, ipse
    est etiam
    sapienliaejus, quoe
    dicit
    per
    Sa-
    lomonm :
    Ego sapienlia
    ex ore Allissimi
    prodii
    primogenila (Eccl. xxiv)
    ;
    et de
    qua
    Psalmista ad
    DeumPatrem :
    Omnia,
    inquil,
    in
    sapienlia[ecisli
    517
    EXP0SIT10
    IN EPP. S. PALL1.

    IN EP1ST. I. ADCOR. 518
    (Psal. cm),
    idesl
    per
    Filium.
    Ipse
    enimrecte dici-
    lur
    Sapienlia
    et VerbumPalris, quiaper
    illumDeus
    Pater
    scmetipsum
    manifestavit hominibus
    ;
    verbi
    gralia
    : sicut homo
    per
    verbumsuummanifestt vo-
    luntatem
    suam. Unde
    ipse
    Filiusdicit in
    Evangelio
    :
    Pater, manifestavi
    nomen tuum hominibus
    (J oan,
    xvn)
    Quiaquod
    stullumest
    Dei,
    id est
    quod
    stullumab
    hominibus
    pulatur, sapientius
    esl
    hominibus;
    id
    est,
    humanam
    sapientiam
    iranscendit,
    et esl sensus :
    Quod
    hommes
    slultum
    pulanl esse,
    ul Deus
    omnipo-
    lens Paler Filiumsuum ad
    passiones,
    ad mortem
    perferendam
    milleret in
    mundum,
    omnem
    sapien-
    tiam
    philosophicam
    transcendil;
    et
    quia penelrari
    ab
    ipsis
    non
    potest,
    stullum dicunt
    esse,
    et nolunt
    credere,
    non
    quia
    veresluliuin
    est,
    sed
    sapientius
    omni
    sapienlia
    mundana
    ;
    et
    quodinfirmum
    est
    Dei,
    fortius
    est
    hominibus,
    idest
    quod
    illi
    putant
    et dicunt
    iitfirmum
    esse, quod
    Filius Dei
    potuissel mori,
    for-
    tius esl omnibus hominibus,
    et omniumfortitudine
    gigantum. Quomodo
    ?
    quia
    mortem
    quam giganles
    evadere non
    potuerunt,
    infirmalas crucifixi Christi
    superavit. Quamobrem
    infirmum
    Dei, quod
    illi di-
    cunt esse
    infirmum,
    nonest
    infirmum, quia
    infiimi-
    tas Christi
    magna
    vicloria est.
    Superavit
    enim ilia-
    bolum, superavit
    mortem.
    Vdele,
    idest
    considerate,
    et invobis
    ipsisprobate,
    enim
    vocalionemveslram,subaudisqua
    vocati eslisad
    fidem
    Christi,quia
    nonmulli
    sapientes,
    subaudisa
    Deo,
    vocatisunt adfidem
    proedicandam,
    et
    Evangelium,
    et
    caetera
    usque
    ad id
    quod sequitur
    : Sed
    quoe
    slulta
    sunt
    mundi, elegil
    Deusul
    confundat sapientes,
    idest
    piscatores,
    et
    pauperes, atque idiolas, quospotentes
    hujus
    soeculiet
    philosophi
    slultos
    deputabant,
    et
    pro
    nihilo ducebanl : et
    infirma
    mundi
    elegil Deus,
    ut
    ccnfundaifortta
    : idest ut mendaces
    ostendat,
    et eru-
    bescere faciat
    philosophos
    et
    potentes hujus
    soeculi.
    Apostolosappellat
    infirma
    mundi,
    vel
    quia
    slulti vi-
    debantur
    sapientibus hujus
    soeculi,
    et infirmi sensu
    alque
    intellectu mundano
    ;
    vel
    propter
    infirmi-
    talem Filii Dei
    quem proedicabant.
    Videamus
    quo-
    modo
    per
    ista infirma mundi ostendebat
    mendaces,
    potentes,
    et fortes
    hujus soeculi,
    et
    quomodofaciebat
    eos erubescere
    ; proedicantihus aposlolis mysteria
    huraanitalis Filii
    Dei,
    duma
    philosophis
    contradice-
    renlur omnia
    quasi mendacia,
    proecipiebantapostoli
    afferri morluos
    duos,
    sive
    quinque,
    vel eliam am-
    plius;
    et dumeos
    per
    invocationemFilii Dei cruci-
    fixi
    suscitabant, apparebanl philosophi
    et
    polentes
    mundi
    mendaces,
    et illi veraces. Et
    ignobilia
    mundi,
    '
    id
    est, quoe
    sinenomine
    dignilalis erant,
    ei conlem-
    ptibilia,
    idest
    despicabilia, elegil Deus, apostolos
    vi-
    deiicet, qui despectui habebantur,
    et ea
    quoe
    non
    sunt,
    subaudis
    elegit
    eosdemscilicet
    apostolos qui
    nullius
    dignilalis
    vel ulilitalis a
    philosophis
    et
    po-
    tnlibus
    hujus
    soeculividebanlur
    esse,
    ut ea
    quoe
    sunt destruerel, id esl ut illorum
    sapientiam
    evacua-
    ret, qui apud
    se
    aliquid
    videbanlur esse. Et
    quare
    A elegcril
    infirma mundi et non
    forlia,
    manifestt ex
    parle,
    dumsubdil :
    Ut non
    glorielur
    omnis
    caro,
    id est omnis
    homo,
    in
    conspectuejus. Sapientes
    el
    polentes
    non
    possunt
    gloriari, quia
    non sunt ab eovocati
    propter
    suam
    sapientiam
    aut divilias : nec habent
    sapientiam
    divi-
    namet divilias
    spirituales. Apcstoli
    non
    possunt glo-
    riari, quiagratis quidquidhabent,
    sinesuismerilis a
    Deo
    perceperunl
    ;
    el non
    possunt gloriari propter
    sapientiam
    suamet divilias se esseeleclos.
    Ex
    ipso
    autemvos estisin Christo J esu. Ex
    ipso,
    idest Deo
    Paire, eslis, quia
    ab
    ipso
    creali eslis :
    vel ex
    ipso
    estis in
    Christo,
    id
    est,
    ex DeoPaire
    faclumesl ut inChristum
    credereiis,
    eifirmi silis in
    fideChristi J esu.
    Proposilum
    enimet
    dispositio
    Dei
    B
    Patris
    fuit,
    ut
    per
    Christumveritatemet misericor-
    diam
    ejus cognosceremus. Qui,
    subaudisJ sus Chri-
    stus.
    factus
    estnobis
    sapienlia
    aDeoPtre. Non de-
    bemus
    pueriliter inlelligere
    Filium Dei secundum
    divinitatemesse
    faclum,
    sed
    genitum
    a Deo Paire
    ante omnia
    soecula,
    licet secundum 'humanitatem
    faclus sit in utero
    virginali opreSpiritus
    sancti
    ;
    sedita est
    inlelligeniVm
    : Factus est nobis
    sapien-
    tia,
    id
    est,
    factusest ut nobis esset
    sapienlia,
    el nos
    faceret
    sapienies.
    Taie
    quid
    in Psalmo habetur :
    Factus est mihi Dominusin
    refugium(Psal. xcxin),
    quod
    nihil est aliud
    nisi,
    faclus
    est,
    min illo refu-
    gium
    baberemus. Et in
    propbeticis
    libris : Faclum
    esl VerbumDomini adJ ol et ad
    Ose,
    id
    est,
    faclum
    est ut
    loquerelur
    VerbumDomini adJ ol : Verbum
    C
    etenimDomini non
    estactum,
    sed
    genitum.
    Dicamus
    et aliter : Faclus est nobis
    sapientia
    aDeo
    Paire,
    id
    est,
    ille
    qui
    est
    genilus
    anleomnia
    soecula,
    faclusest
    homo,
    ut nos faceret
    sapientes.
    Simili modofaclus
    est nobis. Et
    justitia, quia
    nos
    justificat,
    et
    sanclifi-
    catio, quia
    sanctos nos
    facit,
    et sanclificat nos
    per
    baplismum,
    et
    redemptio,quoniamsanguine
    suo nos
    redemit. Et hoc
    quare?
    Ut
    quemadmodumscriptumest,
    subaudis inJ ere-
    mia, Qui glorialur ,
    inDomino
    glorielur.
    In
    Domino,
    et non inse
    glorialur, qui
    bonumomne
    quod
    habet
    a Deo
    peperisse
    faletur sine suo
    merito, ideoque
    non
    quoeril gloriampropria
    met laudein, sed illiusa
    quoquidquid
    habet
    accepit.
    D
    CAPUTII.
    El
    ego,
    cumvenissemad
    vos,fratres,
    veni non in
    sublimilule
    sermonis,
    idesl infacundia
    eloquentioe,
    aut
    sapientioe
    mundanoe, quia
    nihil vobis
    per
    humanam
    sapientiam polito
    sermone
    proedicavi
    : Annunlians
    vobistestimoniumChtisli. TesliraoniumChristi est
    Evangelium, quia
    ibi sunt leslimonia incarnalionis
    ejus, passionis, mortis,
    resurrectionis ascensionis-
    que
    ad
    coelos,
    el adventus ad
    judicium.
    Non enim
    judicavi
    mescire
    aliquid
    inter
    vos,
    nisi
    J esum
    Christum,
    et hune
    crucifixum. Quod
    nihil
    aliud est
    quam
    : Nihil vobis aliud
    proedicavi,
    nisi
    J esum Chrislumcrucifixum.
    Quoeslio
    oritur inhoc
    loco. Cumin
    subsequenlibus
    dicat : Tradidi enim
    519 HAYMONISHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS I.

    COMMENT.B1BL.
    520
    vobis in
    priniis quod
    et
    accepi quoniam
    Christus
    niorluus esl
    pro peccalis
    noslris
    ;
    et
    quia
    resur-
    rxil lertia
    die, loquens
    de
    mysleriis
    humanilalis
    ejus, quare
    mododicat non alia se
    praedicasse,
    nisi
    J esumChristumcrucifixum,
    idesl
    passionemejus?
    Quoe
    hoc modo solvilur :
    Quia
    in hoc
    quod
    dicit
    Christum J esum crucifixum, comprehendit
    omnia
    mysleriapertinentia
    ad hunianilaleut
    ejus.
    111eenim
    cruciligitur, qui
    aille nascilur;
    ille
    morilur, qui
    cruciligitur;
    ille
    sepelilur, qui morilur;
    ille resur-
    git, qui
    niortuus
    fuerat;
    ac si diceret aliis verbis :
    Quia
    vos idonei noneralis ad
    capienda
    alla
    mysle-
    ria Divinilalis Christi,
    licet mulla
    sapienlia
    in me
    esset, judicavi
    sive slatui,
    et decrevi in animo meo
    ea lantummodo
    mysleria
    vobis
    proedicare, quoe
    ad
    humanitalent J esu Christi
    pertinent,
    et
    quoe
    vos
    pe-
    nelrare
    posselis.
    El
    ego
    in
    infirmitate,
    subaudis
    corporis,
    et timor
    mentis,
    et iremore multomembrorum
    fui apud
    voy,
    o Corinlhii ! Forsilan veniens
    ApostolusCorinthum,
    infirmatus est
    corpore,
    et limebal
    minium,
    ne in
    ipsa
    infirmilate
    posilus
    inlerlicereiur a
    psudoapo-
    stolis, quibus
    contraria
    proedjcabat;
    el limebal ne
    Corinlhii,
    ab
    ips-ispseudoapostolis decepli,
    recd-
    rent a rectiludine fidei
    quam
    ab
    ipso perceperant.
    Vel aliier : ininfirmitatesensus fuit
    apudillos, quia
    quodannnodo
    infirmavidebalur
    ejus sapientia
    dum
    propter
    infirmitalemauditorum,
    el lardilaiemsensus
    eorum non manifeslabatur
    plenissime;
    in limore
    etiam et iremore erat limensinlerfici (ul
    diximus)
    abhoereticiset
    pseudoapostolis

    Sermo meus et
    proediculio mea,
    subaudis
    fuit,
    non in
    persuasibilibus
    hunianoe
    sapientioe
    verbis
    ;
    id
    esl non
    philosophica
    el cullo sernione
    proedicavi
    vo-
    bis
    Christum,
    ut vos
    decipereni
    et deluderem
    per
    ob-
    scuritatem
    verborum,
    sicut
    philosophi faciunt,
    sed
    inostensione
    Spiritus
    el
    virlulis,
    idest inexhibilione
    miraculorum, quoeper
    viriulem
    Spiritu
    sancti
    ope-
    rabar,
    coufirmabammeamsenleitliamvel
    proedica-
    lionem, quia quod
    docebamet
    proedicabamverbis,
    miraculis
    roborabam,
    el oslendcbam vera esse .
    quod philosophi
    vestri et
    pseudoapostoli
    non
    pote-
    rant
    agere,
    Hoc aulem idcirco
    faciebain,
    ut
    fides
    vestranonsitin
    sapientiahominum,
    humana
    lantum-
    modo
    sapicnlium,
    sedinvirlute
    Dei,
    hocest in vir- ,
    tulemiraculorum
    probelur.
    Sapientiam
    aulemdivinam
    loquimur
    inter
    perfectos
    infideel
    sensu, qui
    valent eam
    capere.
    Perfectos
    hic
    appellal aposlolos aliosquecredentes, qui
    intau-
    tiiin etiam
    profecerant
    in
    fide,
    ul socii essenl et ad-
    julores
    inofficio
    proedicationis,
    sicut erat
    Tiinoiheus,
    Titus, Sosihenes, aliquando quamplurimi,
    el est
    sensus : Nos
    quidem
    habemus
    sapientiamdivinam,
    sed vosnon
    potestis
    eam
    capere neque
    tune
    potera-
    lis, quia
    adhuc
    parvuli probamini
    esse in sensu.
    Sapienliam
    veronon
    hujus
    soeculi,
    id
    est,
    mundanara
    sapientiam
    non
    loquimur, qua
    utuniur amalores
    hujus soeculi,nequesapientiam prinipumhujus
    soe-
    culi
    loquimur,
    idesl
    philosophorum, qui
    deslruun-
    A
    far.
    Quomodo
    desiruunlur
    philosophi
    et
    potentes
    hujus
    soeculi?Per moriem
    corporis rediguntur
    in
    pulverem,
    et
    destruilur, siveannihilatur eorumsa-
    pienlia.
    Destructus esl
    Plalo,
    el Arisioteles
    per
    mortem,
    et eorum
    sapienlia
    in Ecclesia
    pro
    nihilo
    ducilur
    ;
    vel eliamtune destruebanlur illi
    eorumque
    sapientia,
    dum
    quod
    illi
    per
    humanam
    sapienliam
    edocti,
    dicebant nullo modo
    possefieri,
    Deusomni-
    potens per aposlolos
    ostendebal verum
    esse;
    verbi
    gralia
    :
    negabant
    illi
    quod
    Filius Dei esset nalus
    ex
    virgine
    sinesemine
    viri,
    eo
    quod
    humana nalura
    hoc non
    admilleret;
    dum
    per
    invocalionem
    ejusdem
    Filii Dei
    apostoli
    morluos
    suscitabant,
    evacuaba-
    tur et destruebatur eorum
    sapienlia,
    et
    ipsi
    slulli
    reputabanlur.
    Si
    ergo apostoli sapientiam
    huma-
    B nam
    non
    loquebantur, quidproedicabanl
    ?Hoc
    Apo-
    slolus
    exponit
    :
    Sed
    loquimur, inquiens,
    Dei
    sapienliam, quoe
    abs-
    condila est in
    myslerio,
    idest inobscuriiaie inlelli-
    genlioe.Sapienliam
    hic duobus modis
    possumus
    in-
    leiligere
    :
    Evangelium
    Christi
    videiicet,
    ubi inerra-
    bilis
    sapientia
    latet
    ; vel, quod
    melius
    esl,
    sapien-
    liam
    siibstanlialem, quoe
    est Verbum Dei
    Palris,
    quoeloquilur per sapienliam
    :
    Ego sapienlia
    ex ore
    Altissimi
    prodii primogenita(Eccli.
    xxiv).
    Istam
    ergo
    sapientiamloquebantur apostoli, quiaipsa loqueba-
    tur
    per
    illorum
    or,
    et
    ipsani proedicabanl
    illi.
    Sed
    si
    abscondilaerat, quomodo
    loquebantur
    illam?
    phi-
    losophis utique
    el
    potenlibus hujus
    soeculierat abs-
    comtila,
    el illis erat ntauifeslata
    per seipsam. Unde
    C
    sequilur
    :
    Quant
    sapienliam,
    id est
    Christum, proe-
    desnavii beus Paier secundum
    humaiiilalem,
    unie
    soeculain
    gloriam
    nostram
    ,
    idesl ad
    glorifieationem
    nostrum,
    qui
    eieduimus
    per
    illuin
    redenipli
    el mun-
    daii a
    peccalis,
    ul
    glorificari
    mereamur adhuc.
    lguur
    ante omnia soecula
    proedeslinavit
    Deus Pater ho-
    minemassumenduin a
    Verbo,
    ut esset verus Filius
    Dei,
    etnos
    per
    illm
    glorificaremur.
    Unde
    Apostolus
    in
    Epistola
    ad Roniaiios ail :
    Qui proedeslinulus
    esl
    Filius Dei in virlute
    (Rom.). Sequilur
    :
    Quam
    sapientiam
    itemo
    prinipum hujus
    soeculi
    cognovit. Principes hujus
    soeculi
    dupliciter
    iiitelli-
    gendi
    sunt in hoc loco :
    principes hujus soeculi,
    id
    esl
    Octavianus, Tiberius, Herodes, Pilalus, scriboe,
    _
    ell'harisoei,
    sacerdolesqueJ udoeorum,
    non
    cognove-
    runt Chrisiumesse Filium
    Dei,
    quia
    videates illuni
    bominem
    esse,
    videnleseum
    faligari, siiire,
    esurire,
    nou
    putabanl
    esse Deum: unde Peirus :
    Scio,
    in-
    quit, fratres, quiaper ignoranliam
    hoc
    fecislis,
    sicut
    el
    principes
    veslri
    (Act. m).
    Quid
    ergo
    : si
    per igno-
    ranliam servi occiderunt Filium
    Dei,
    nunquid
    im-
    munes sunt
    apostoli?
    Absil ul
    peccatum
    eis nou
    *
    ascribatur, quia per opra
    miraculorum
    puteraut
    cognoscereoperalorem, quoniam,
    nisi Filius Dei es-
    set, nequaquam
    talia facere
    possel quoe
    nenioaine
    euin aliusfecit. Unde
    ipse
    dicit : Si nonvenissemet
    loculus
    fuissent eis,
    el
    opra
    non
    fecissem
    in
    eis,
    quoe
    nemoalius
    fecit, peccalum
    incredulilalis nonha-
    bereni
    (J oan. xv).
    Et
    quid sequitur
    :
    Nunc, inquit.
    Mi SPOSITIO
    IN EPP. S. PAULI.

    IN EP1ST. I ADCOR. bVZ
    scnsationem nonhabeni de
    peccalo
    suo. El
    quam-1
    vis Deumesse
    itescirent, tamen, quia
    rem
    impiam
    faciebant et
    injustam,
    innocentem
    damnantes,
    nou
    erant
    nescii, ideoque
    rei tenentur. Aliomodo
    :
    prin-
    cipes hujus
    soeculi
    possumus intelligere
    aereas
    po-
    lestates,
    doemonesvideiicet
    per
    hune aeremdiseur-
    rentes,
    de
    quibusipse
    dicit in
    Epistola
    ad
    Ephesios
    :
    Non est nobiscolluctatioadversus carnemet
    sangui-
    nem,
    sed adversus
    principes
    et
    pot
    estaies tenebrarum
    hurum,
    contra
    spirilalianequilioe
    in coelestibus
    (Epltes.
    vi)
    : de
    quorum principe
    Dominus ait
    (J oan.
    xn,
    xiv)
    : Nunc
    princeps hujus
    mundi eiieietur
    foras;
    et,
    Venil
    princeps
    mundi
    hujus,
    in menihil invenit.
    Quamvis
    enimMarcus
    evangclisla
    dicat de doemoni-
    bus
    (Marc, i)
    :
    Sciebani], iitquil,
    illumesseChristum
    et
    ipsa dxmonia,
    subaudis dicunt : scimus
    quia
    lu
    I
    es Filius Dei
    ;
    tamennonveraciter
    poterant
    credere
    illumesse Filium
    Dei,
    videntes illumiterum
    post
    factamiracula
    esurire, sitire, faligari.
    Sciebani
    qui-
    demillum esse
    promissun.
    in
    lege,
    sed nesciebant
    quodpolestatem, quam
    inhoc mundo
    lenebant, per
    illumessent amissuri el
    quod
    tantoe
    polentioe
    esset
    futurus.
    Quapropter subjungit Aposlolus
    de
    titroque
    ordine
    prinipum.
    Si enim
    cognovissent,
    subaudis
    principes hujus
    soeculi,
    illum esse Filium
    Dei,
    nunquam
    Dominum
    glorioe
    crucifixissent.
    Dominus
    giorioe
    Verbum Dei
    Palris
    esl,
    per quod glorificatur
    Deus
    Pater,
    quia
    per
    illud omnia fecit. Sed
    quoerendum
    esl studio-
    sissime,
    si
    gloria
    Dei Patris Verbum
    ejus
    est :
    qdo
    modo
    ipse
    Dominus
    glorioequi spiritus esl, poluit
    t
    erucifigi
    ?Christus Filius Dei ex duabus substanliis
    consislit,
    divina
    scilicet et humana in unitate
    per-
    sonoe. Divinitas
    ergo.
    Verbi
    quoegenila
    est a Deo
    Ptre ante omnia
    soecula,
    a
    lempore conceplionis
    illius hominis
    quemassumpsit
    in utero
    virginali,
    in
    eedemhomine
    plenissime mansit,
    el
    eadem
    gloria
    et
    potestas, quoe
    erat in
    Verbo, coepit
    habitare in
    homine,
    et factus est
    ipse
    homo
    gloria
    Dei
    Patris,
    sicut ei DeusPaier dicit :
    Exsurgs, gloria
    mea'de
    sepulcro (Psal. LVI).
    Et nonsoluin
    gloria
    Dei Palris
    est
    ipse homo,
    sed etiam Deus esl. Si enimVer-
    bumcarofactum
    est,
    id
    est,
    si Deushomofactus
    est,
    inique
    et homo Deus factus est. El tamen hoc est
    diligentissimeattendeniluni,
    quia
    licet J udoeiet
    prin-
    cipes hujus
    soeculiDeum
    persequrentur,
    tamen in
    formaservi crucifixus est
    ipse, quia
    erat Dominus
    glorioe,
    el Divinitas
    impassibilis
    mansit.
    Videamus
    ex hoc
    aliquam
    simililudinem. Rutilante
    sole,
    el ex
    clara
    lampade
    fundente
    lumen,
    radius et
    splendor
    ejus
    illustrai et
    perfundit arbdrem;
    dum
    ergo
    ad-
    unt eamdemarborem hominescumsecuribus inci-
    dendam,
    nunquid erignd
    et
    deponendo
    secures in-
    cidiml radios
    solis,
    licet arboremincidant? Sic uli-
    4ue
    sicut
    impassibilis
    manet radius
    solis, licet sem-
    per videair,-
    feril
    insuper
    arborem
    quam
    illustrt;
    ita
    illiH-'divinitas,
    quoe
    omnia
    implet, impassibilis
    mansit,
    qjtanWs
    ille
    quemreplebai
    in cruce
    passio-
    nemnfTerrt."'Multa
    possenl
    ex hoc
    dici,
    sed isla
    PlTItOL. CXVIL
    A pauca
    dicta nobis sufficiant (enentibus
    flrmlssiitie,
    quia
    si doemonesChristum esse Filium Dei
    cogno-
    vissent, qui
    Dominus
    glorioe
    est
    majestalis per
    quem
    Deus Pater
    glorificatur, nequaquam
    ad
    crucifigen-
    dumeumJ udoeosac milites
    Romanorum
    compelle-
    rent.
    Ipsi
    enim illumcrucifixerunt
    qui
    ad crucifi-
    gendum
    suaserunt, et
    ipsi principes
    J udoeorumet
    milites
    nequaquam
    illorum suasionibus
    obedirent
    adhoc ut
    crucifigrent,
    s'i FiliumDei esse veraciter
    crederent;
    Sed, sicitt
    scriptttm
    est inIsaia :
    Quod
    oculuscor*
    poris
    non
    vidit,
    quia
    non est
    corpusneque
    color
    ;
    necauris
    corporis audivit, quia
    non est sonus
    ;
    ne
    incor
    hontmlshumana
    sapientis ascendit, quiacor,
    -
    id est
    intellecius
    hominis,
    illuc dbet
    ascendere;
    B
    quoeproeparavil
    Deushis
    qui diligunt eum,
    id
    est, qui
    eumnon offendunt
    corde, verbo,
    el
    opre*
    Nobis
    aulem, aposlolis
    et
    credentibus in
    se,
    re-
    velavit Deus
    per Spirilum suum,
    id est
    Spiritum
    sanctum, quod
    non revelavt
    doemonibus, neque
    philosophis
    humana
    sapienlibus.
    Spiritus
    enim
    sa.n-
    ctus
    qui
    est in nobisomnia
    scrutalur,
    id
    est,
    Omnia
    scrta
    investigat,
    et non solum scrta
    cordium,
    sedeliam
    profunda,
    subaudis
    mysteria Dei,
    et
    proe-
    scientiam
    illius,
    quia
    unius substamioeest cumPaire
    etFilio.
    Quisenim"scithominuni
    quoe
    suritin
    corde
    hominisi
    nisi
    spiritus
    hominis,
    qui
    in
    ipso
    est ? subaudis nulj
    lus. Est sensus: sicut
    quoe
    in hominesunt nemo
    scit,
    nisi
    spiritus hominis, qui
    in
    ipsoest,
    ita el
    quoe
    Dei
    C
    sunt
    nemo
    cognovil,
    nisi
    Spiritus Dei,
    et cui idem
    Spiritus
    sanctus revelare
    dignatur.
    Nos
    autm,
    aposloli
    et
    credenles,
    non
    spiritum
    hujus
    mundi
    accepimus,
    id
    est
    spirilum divinationis
    et
    spiritum
    pylhonicum,
    sed
    Spiritumqui
    exDeo
    esl,
    idest
    Spirilum sanctum,
    el in
    doclrina
    Spiritus
    lo-
    quimur,
    id est
    simplicisermon!, et sicut
    Spiritus
    sanctus nos docet
    interius,
    cum'
    miraculorum vir-
    tule,
    spiritalibus
    viris
    qui possunt penetrare
    qua;
    dicimus, spirilalia mysteria comparantes. Quodtune
    fit,
    quando capaciorihus
    divina
    commiltuntur
    my-
    steria.
    Animalisaulemhomo non
    preipit
    ea
    quoe
    sunt
    Spiritus Dei,
    id
    est, quidgratioe
    Crux
    Christi confrai
    credentibus? Animalis
    homo
    dicitur,
    qui Spiritut
    Dei non
    habet,
    qui
    licet ratione a
    pcore distet,
    tamen
    ipsa
    ratione non behe
    utiiifr,
    quia
    non
    putal
    aliquid
    esse
    post
    monem. sed secundum ritumani-
    maliumversatuf.
    Ideqde
    animalis dlctus est ab
    anima,
    Carnalis
    carne, eo
    quod
    totus ex
    anima
    constet et carne. Stultiti est enim
    illiui, subaudis
    quod
    audit de
    mysleriis
    Dei
    ;
    et non
    potst
    intelligere,
    quia spirilaliter examirialuf,
    id
    est, discutitur et
    dijudicatur.
    Et
    quia
    homo nOn
    polest intelligere
    quod
    audit,
    ne vult
    credere,
    a
    spiritalibus vris
    dijudicatur
    et condemnatu'r.
    PhilosOptii
    iimntranai
    sapientes,
    el hoeretici
    apud
    Corinlhios
    degentes",
    if
    faciliusanimos audiloruiu
    pervertere
    possent,
    'et a)
    rectitudinis statu
    deficere,
    sua
    prava dogmata
    hii-i
    17
    523 HAYMONISHALBERSTAT.EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIL.
    524
    nesto sermone
    poliebant. Ideoque
    dixit
    parumper
    superius
    : Non
    loquimur
    nosinverbisdoclishumanoe
    sapientioe.
    Dicebant enim cullo sermone
    quod
    hu-
    mana natura non
    reciperet
    ul Deus
    incomprebcn-
    sibiliset
    incorporeus
    homofieri
    posset,
    et nec esse
    crcdibile ul
    virgo
    hominemsine virili semine con-
    ciperet,
    aut
    post partumvirgo
    esse
    posset,
    nec
    poss
    fieri ut homo
    post
    morlemde
    pulvere
    terroeresur-
    gat,
    et alia luculentissimo sermone
    proferebant
    :
    el ut hoc credatur stullum esse
    dicebanl,
    ideo
    quia
    ipsi per
    humanam
    sapientiam penetrare
    non va-
    lebant.
    Spiritalis
    aulemvir
    dijudicat omnia,
    idest discer-
    nit et
    probat
    omnia
    quoeaudit, videt,
    el
    cogitai
    :
    quid
    sit verumet
    falsum, quid
    sit bonumet
    malum,
    et
    cognoscit
    vera esse
    quoeproedicamus,
    vel dis-
    cernit omnia
    gnera
    hominumcarnalium:
    ipse
    au-
    lemanemine
    judicatur,
    id
    est, neque
    a
    spirilalibus
    virissui siinilibus, neque
    a Deodamnalur vel
    repre-
    hendilur.
    Quis
    enim
    cognovtt
    sensumDomini ?aut
    quis
    in-
    ttruxit eum?id
    est, quis
    hominum
    potest intelligere
    et
    penetrare
    inielleclum et
    sapientiam
    Domini
    quo
    omniafecit?
    quis,
    subaudis
    homo, instruat,
    et do-
    ceal,
    sive
    corrigat ipsum
    Doniinum,
    el dicat: Hoc
    et illudnonbenefecisti,
    itadebes
    corrigere
    istud,
    et
    ila meliorare illud?subaudis nullus.
    lnsuper magni-
    ficabit el laudabil sensum et intelleclum Domini
    Cliquepotentiam,
    si
    cognoveril
    ab illo omnia esse
    fada,
    dicens eum
    sapienler
    cunclafecisse. Nos au-
    temsensumChristi
    habemus,
    id
    est,
    intelleclumChri-
    sti
    habentus,
    et seniimus vera de illo
    per Spirilum
    sanctumilluminali, qui
    omnia novit cum Paire et
    Filio
    ;
    et est seusus : ideo
    quia
    nemo
    potesl pene-
    trare intellectum et
    sapienliam
    Dei,
    nisi
    ipso
    do-
    uante,
    idcirco nemo dbet dubitare
    quin
    isla vera
    sinl
    quoe
    dicimusdenativilate et humanilate Chri-
    sti, quia
    nos
    Spiritum
    sancluni habemus,
    CAPCTIII.
    El
    ego, fratres,
    non
    potui
    vobis
    loqui quesi spiri-
    lalibus
    ,
    larditate sensus vestri
    ,
    non mei
    proepe-
    dilus.
    Nondum
    enim
    poteratis,
    subaudis
    mysterium
    Di-
    vinitalis Christi
    capere.
    Neilli dicerent : modo
    pos-
    sumus,
    subdidit
    : Nec nunc
    quidempotestis
    : infu-
    turum tamen Deo douante
    poteritis. Ideoque quia
    non
    poteratis
    capere,
    addo: Lac vobis
    polum dedi,
    non
    escam,
    idest, siinplicem
    doclrinamde humani-
    lateCbrisli,
    nonsol'ulumcibumde ilivinitaleChristi
    et
    myslcrio
    Trinilatis.
    Cumenimsil inter voszeliiset
    contentio,zelus,
    id
    est invidiaetcontentio de variis
    baptismatibus.
    Cumdicit unus:
    Ego quidem
    sumPauli
    baptis-
    male
    baptizatus,
    et
    ejus
    filius sum
    ;
    alius autem:
    EgoApollo
    ;
    nonnehomineseslis?id est : nonnecar-
    naliler
    sapitis
    ? Fidelium
    apostolorum
    nomina
    pro
    falsorum
    ponit
    obcausam
    supra
    memoratara.
    Quid
    est Avollo? auid vero Paulus ? subaudis nihil
    per
    A
    se
    comparaiione Christi,
    et
    ipse exponit quid
    sint :
    Ministri, inquit, ejus
    cui credidistis:
    ideoque
    non
    possumusdimilterepeccata
    in
    baptismale, quod
    Chri-
    stus
    proprie
    sibi relinuit. Illeminislrat
    qui
    recie
    proedicat,
    et
    unicuique
    sicutconvenil
    minislrat,
    sicut
    Dominusminisleriumddit.
    Egoplantavi, proedicando
    vobis
    fidem, Apollo
    ri-
    gnvit,
    idest
    baplizavit
    et linxit
    corpora
    : sedDeus
    incremenlum,
    idest
    augmentum,
    ddit mihi
    proedi-
    cmli,
    et
    Apollo riganti, quia ego
    fidemexterius
    proedicavi,
    Deus firmavil eam in cordibusaudien-
    tium,
    et
    mullipliGavit
    nunierum credenliuin : el
    Apollo
    linxit
    corpora,
    sed Deus
    peccata
    dimisit.
    Deusomniaex se el ase
    habel,
    nos aulemet ex illo
    B et abillo.
    llaque nequequi plantt,
    id est
    proedicat, neque
    qui rigat,
    id esl
    baptizat,
    est
    aliquid comparaiione
    Dei :
    quia
    non
    potest
    fidem
    infundere, neque pec-
    cata
    dimitlere,
    si Deusauxiliumnondederit.
    Qui
    aulem
    plantt
    et
    qui rigat,
    unum
    sunt,
    idest
    unius Dei ministri et servi sunt et unius
    natura,
    quia
    homoisle et homoillein
    personisquidem
    duo
    sunt,
    sed in natura el officiounum.
    Unusquisque
    aulem
    proprium
    mercedem
    accipiel
    secundumlaborem
    SJ UW,id est, qui proedicatmajorem,
    et
    qui baptizat
    minorera. Similiier
    inlelligilur
    de omnibus homini-
    bus, quiaunusquisque
    secundum
    qualitatem
    laboris
    accipietquantitatem
    muneris.
    Dei enim sumus
    adjulores.
    In Groecomeliusha-
    G
    betur : Dei
    operis participes
    sumus. Deus
    operalur
    fidemin
    proedicatione,
    el solvit
    peccata
    in
    bapti-
    smale, cujus operis participes
    et
    adjutores
    sunt
    qui
    proedicant,
    et
    baptizandorumcorpora mergunt.
    Dei
    agricullura
    eslis.
    Ager
    esl hic
    niundus,
    id est
    ejus
    habitatores, quorum
    cordaexcolil
    per proedicalores
    suos. Namsicut
    ager
    vomereel
    figone
    excolitur a
    cullore,
    ita vomere
    praedicationis
    excoluntur corda
    auditorum,
    ul semenlum fidei el
    proedicalionis
    reci-
    piant,
    et fractura bonorum
    operum
    reddant. Dei
    oedificatioeslis, quia ipse
    vos in sua fide
    per
    no-
    stram
    proedicalionema>dificat,
    ut
    ipsum
    in corde
    retineatis.
    Secundum
    graliamDei,
    idest secundum
    sapien-
    liam, quoe
    data esl mihi
    proe
    omnibus
    aposlolis.
    Ul
    D
    sapiens
    architeclus
    fundamenlumposui.
    Archileclus
    dicilur
    princeps
    in structura domus
    ; sapiens
    archi-
    leclus
    est, qui ejus
    a
    quo
    inslructus
    est,
    voluntalem
    et auclorilatem
    imilatur,
    sicut fecil PaulusChristi
    doclrinam
    imitando,
    non alia
    proedicansquamquoe
    ab
    ipsopercipiebai,
    et inmente
    videbat; vel, sapiens
    arebitectusest
    qui super
    arenam fundamenlumnon
    ponil
    suum,
    ne sit
    infirmum,
    ne
    super
    vacuamter-
    ram: similiier
    Paulus,
    ut
    sapiensarchiteclus,
    funda-
    menlum
    posuit, quia
    Corinlhiis
    ipse primumproe-
    dicavit. Nullusenimante
    ipsum
    fundauieutumfidei
    in illis locaverat : alius
    autem,
    bonus aul malus
    oedificatorvel
    operalor, vident,
    et consideret
    quid
    superoedificet
    ,
    ut secundum firmitaicm fidei sive
    521 EXPOSITIO
    IN EPP;
    S. PAULI.

    IN EPIST. I ADCOR.
    5>0
    fuiiameuti
    procdant parieles,
    idest bona
    opra..
    Fundamenlumenimaliudnemo
    poiestponere,proe-
    ter id
    quod posilumest, quod
    est Christus J sus.
    Fundamentura
    appellat
    in hoc loco fidemChristi
    J esu, quoe
    bonofundamento
    comparalur ; quia
    sicut
    indomo
    primum
    fundamenlum
    ponitur,
    ac deinde
    parietes eriguntur
    ,
    ila
    primum
    fidescollocandaest
    incordibus
    auditnrum,
    ac deindebona
    opra
    debent
    surgendoapparere
    : et sicut domussine fundamento
    si
    fuerit,
    vel si fundanientuminfirmum et non so-
    lidunt
    habuerit,
    non
    potest
    subsistere,
    ul non cor-
    ruat
    impulsa
    a venlis et imbribus : ita
    opra
    non
    possunt
    essebona
    neque
    Deo
    accepta
    sine fide
    per-
    fecta, quia
    sinefide
    impossibile
    esl Deo
    placere;
    et
    sicut domus firmumfundamenlumhabens immola
    pennanet,
    ila
    quicunque
    veram
    sincerissimamque
    fideai habuerit,
    inler adversaet
    prospra hujus
    soe-
    culi frmiier
    permanebit, quia juslus
    ex
    fide
    vivit
    (Rom. 1).
    Sedsicutfundamenlumsine structura
    pa-
    rielumnihil ulilitalis
    habet,
    ila
    quicunque
    fidemsine
    operibus
    habere
    videtur,
    non ideo
    perfectus
    habe-
    bilur,
    quiafides
    sine
    operibus
    morlua est
    (J ac. n).
    Quapropter
    exornandaest bonis
    operibus,
    ul
    quod
    corde
    credimus,
    confiteamur
    ore,
    et bona
    opra
    seciando sludeamus decorare. Fundamenlum
    ergo
    aliud nemo
    philosophorum,
    nemo
    pseudoaposto-
    Iorum,
    nemohoereticorum
    potest ponere proeter
    id
    quod positum
    est, quod
    est Christus J sus:
    quia
    alium deumnemo
    potest proedicare, quam
    illum
    quem
    nos
    proedicamus
    , neque
    aliamfidem
    quam
    il-
    lam
    quam
    annuntiamus,
    el
    quoe
    in cordibusvestris
    est,
    idest fidesChristi J esu: bene aulemdicit Chri-
    stum J esum fundamentumesse, quia quicunque
    fidem
    ejus
    habent,
    inillorum
    ulique
    cordibushabitat
    ipse. Ideoque
    nemo
    potest
    aliudfundamentum
    ponere
    incordibusfidelium
    quarn
    fundamentumfidei Chri-
    sti :
    quoniam
    si aliamfidem
    coeperit proedicare,
    a
    fidelibusnon
    rccipietur ;
    et si
    quis
    illius doclrinam
    t errorem
    susceperit, jam
    non erit fundamenlum,
    d
    potius
    deslrucliodomus.
    Si
    quis
    autem
    superoedificatsapra fundamenlum
    toc,
    idest
    supra
    fidemChristi, aurum,
    id est do-
    trinamsanctam et reclunt
    sensum, argentum,
    id
    st
    eloquia
    divina,
    de
    quibus
    dicit Psalmista: Elo-
    uia
    Domini, eloquia
    casta
    argentumign
    exami-
    tatum
    (Psal. si),
    et
    lapides pretiosos,
    idest diversa
    eneravirtulum,
    quoniam
    sicut
    lapides
    boni inso-
    ubiles sunt ab
    ign,
    ita cl illa oelernaliler
    perma-
    ent,
    nec consumenturab
    ign
    die
    judicii.
    Si
    quis
    ulem
    superoedificatligna, fenum, stipulant,
    idest
    ravam doclrinam et mala
    opra. Uniuscujusque
    pus manifesium
    erit in die
    judicii.
    Sicul
    ergo
    er aurumsensum
    perfeclum, per argentum
    elo-
    uia
    incorrupla
    , per lapides pretiosos qui
    ab
    gne
    non
    liquefiunt,
    virtules
    intelligimus,
    ila
    er
    ligna,
    fenum,
    ac
    stipulam, prava
    doctrinaet
    ala
    operatio accipi poiest.
    Aliter :
    per
    aurum,
    et
    rgenlum,
    et
    lapidespretiosos, possumusintelligere
    na
    opravirtutesqueproeclaras
    :
    per
    fenum
    vero,
    A
    lignum, stipulam,
    levia
    pcccala,
    sicut est oliosus
    sermo,
    risus
    inhonestus,
    et coeteratalia. Per
    plum-
    bum
    vero,
    et
    ferrum, alque slannum, quoe
    sancti
    doctores addunt,
    gravia
    et immanissima
    peccata,
    quoe
    a
    regno
    calorum
    sparant. Igiiur
    sicul
    aurum,
    cl
    argentum,
    et
    lapidespreliosi ignprobaiitur,
    et
    tamennon
    consumuntur,
    ita in die
    judicii qui
    ha-
    buerint bona
    opra
    et bonam
    proedicaiioncm,
    licet
    per ignem
    Iranseant,
    tamen nullam
    poenamneque
    loesuramsuslinebunt :
    qui
    verohabuerint levia
    pcc-
    cala,
    transeundo
    per ignemexpiabuntur, quia,'
    con-
    sumentur ibi sicut fenumvel
    stipula,
    sive ul
    ligna
    comburenlur ab
    ign,
    tamen
    ipsi
    non remanehunt
    in
    ign,
    sedmandali et
    probali
    ascendent ad Domi
    num. At
    qui
    habuerint
    graviapeccata, quoe
    a
    regno
    B coelorum
    sparant,
    et
    quoeAposlolus
    commmort
    alibi, inquiens: Adulteriu.n, fornicationem,
    ethomi-
    cidium,
    et coeteratalia
    ;
    sicut ferrum et
    plumbum
    sivestannum
    liquefiuntquidem,
    sed non deficiunt
    per ignem,
    ita illi
    pondrepeccatorumgravati,
    re-
    manebunl in
    ign,
    et sustinebunl
    poenas
    non dfi-
    cientes. Diesenim
    Dominideclarabit,
    id
    est,
    dies
    ju-
    dicii et vindictoeDomini manifesiabit omnia
    opra
    hominum, quia
    in
    ignrevelabitur,
    id est cura
    ign
    demonstrabitur
    ipsa
    dies. Tradunt doctores,
    quod
    quantum spatium
    aeris
    occupavit aqua
    in
    diluvio,
    quoe
    omnesmontes
    transcendit,
    et
    (ut philosophi
    de-
    finiunt) usque
    ad circulum lunoe
    pervenit,
    tanlum
    spatiumoccupabit ignis
    in die
    judicii.
    In
    quo pro-
    babunlur elecli sicut
    aurum,
    et
    quorumdam
    levia
    C
    peccataconsumentur, impiisibi
    remanentibus. Dicit
    enimbeatus
    Ephroemquia
    tantus lerror invadetom-
    nes indie illaet bonos el
    malos,
    dumviderint in-
    fertium
    ardentem,
    et DominumJ esum cum
    maje-
    slate et
    gloria
    venientemad
    judicium,
    ut si immor-
    tales
    jam
    non essent
    effecti,
    iterum morerentur.
    Quo
    timor etiam levia
    peccata
    sanclorum
    ptirga-
    buntur,
    sicut dicitur : Videnles autem
    angeli pur-
    gabunlur. Angeli
    hic
    appellanlur
    elecli. Et uuius-
    cujusqueopus quale
    sit,
    utrum bonuman
    ma'lum,
    ignis
    ille
    probnbit.
    Si
    cujus opus
    manserit
    quod super
    fidei funda-
    mentum
    oedificavit,
    mercedemoeternoeretribulionis
    accipiet.
    Deillismodo
    loquilur , qui
    oedificanl
    super
    fidei fundamentumbona
    opra, quoedesignantur per
    D
    aurumet
    lapides,
    sive
    argentum, quoemanebunl,
    quia
    noncinsumentur ab
    ign,
    sed
    potiusprobabun-
    lur sicut
    pnobalur
    aurum.
    Si
    cujus opus
    arserit in
    gnequi
    levia
    peccata
    ha-
    buerit, quoe
    velut
    stipulaconsumentur,
    detrimentum
    patietur,
    id est
    poenas
    sustinebit dum
    coeperint
    illas
    probari
    et
    consumi,
    licet
    ipseperierit,
    sicut
    sequen-
    lia
    manifestant, Ipse
    autemsalvus erit
    ;
    sic tamen
    quasi perignem,
    subaudis
    transiens,
    et ab
    ignpur-
    gatus
    et
    expiatus.
    Namet inhac vitaelecli adver-
    sitatibus el infirmitatibus
    probabunlur
    in niodum
    auri et
    argenti
    ab
    ign,
    sicut trs
    pueri
    et sancti
    martyres,
    necnonetiamet beatus J ob.
    Qi
    vero le-
    via
    peccala
    allrahunt,
    purgantur
    abillis
    qui
    atribu-
    527
    Il-YMOMS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 528
    lalionibus inCentiuniurin
    hocisoecnlo,vel
    posl
    mor-
    temin
    ignpurgatorio,
    vel alia
    afflictione,
    oralioni-
    busque
    hominum
    expianlur.
    Tamen
    quod
    sine illi
    cilo amorenon
    habuerunl, utique
    sineurenle dolore
    non
    perdent. Qui
    vero
    plumbum
    coacervant
    sibi,
    plerumque
    in hoc soeculo
    incipiunt
    cruciari et
    ex
    parte pli quoe
    in futurum
    plenius passuri
    sunt.
    Nescitis
    quia templum
    Dei eslis? iil esl habilatio
    Spiritus sancti,
    et
    quodSpiritus
    Dei habitai invobis?
    A
    temporebaplismalisincipil
    hahitare in nobis
    Spi-
    ritus
    sanctus,
    et
    templum
    illius sunt omnes
    angeli
    et omnes
    jusli.
    Si
    quis
    aulem
    templum
    Dei
    vivlaverit,
    id
    est,
    si
    quis
    seipsumcorripuerit peccando,
    vel alios
    prava
    do-
    clrina,
    sicul
    pseudoapostoli,
    vel
    quemlibetpravo
    suo
    exemplo, disperdet
    illum Deus de numro fidelium
    suorum et coetu
    eleelorum,
    sicut latro vel homi-
    cfda-,
    sive
    quilibet
    reus a bonis sententia
    judicis
    dividitur,
    et malus loitorum in carcerent miltilur.
    Templum
    enim
    Dei,
    id est
    templum Spiritus
    san-
    cti,
    Patris et Filii
    ,
    sanctum
    esl, quod
    eslis vos:
    ideo non debelis illud violare. Fidles
    alloquilur,
    in
    quibus
    Deus
    per
    fidem et dilectionemhabitat.
    Nemovos
    seducal,
    id
    est,
    nemofalsorumhominum
    blandiendo
    decipiat
    vos. Si
    quis
    videturinter vossa-
    piens
    esseinhoc
    soeculo,
    idesl.
    apud
    soeculareshomi-
    nes,
    slultus
    fit,
    stullam
    depuians temporalem
    sa-
    pienliam, depoiial
    illam,
    m sit
    sapiensapud
    Deum
    infuturum. Hoc
    dupliciter poiest intelligi
    et dislin-
    ui
    hoc modo: si
    quis
    vult veram
    sapientiam
    ha-
    ltre, hic, distingue
    in hoc
    soeculo,
    stultus
    fit,
    idest
    hoc credat de
    Christo, quod sapienlibus hujus
    soe-
    culi stultumvidelur. Aliler : si
    quis
    videtur
    sapiens
    esseinhoc
    soeculo,
    el subinferendumstultus
    fiai,
    ut
    sit
    sapiens apud
    Deum, qui potuit agerequod
    hu-
    mana
    sapienlia denegabat.
    Sapientia
    enim
    hujus
    mundi slullilia est
    apud
    Deum.
    Sapientia hujus
    mundi est
    qua negainr
    Deus
    absqueconjuge
    Filium
    genuisse. Scriptum
    est
    enim inJ ob
    (cap. v),
    in verbis
    Eliphaz
    :
    Compre-
    hendam,
    id est mendaces ostendam, sapientes, phi-
    losophos videiicet,
    in astutia eorum
    ,
    cum Filium
    meum ex
    virgine
    nasci fecero.
    Nemo
    itaque
    vestrum,
    o
    Corinlhii, glorielur
    inho-
    minibus,
    ut illiusnominesevelil
    appellari
    a
    quo
    ba-
    ptizatus est,
    sicut Donatisloea Donalo
    , Apollina-
    risloeet Manichoei.
    Omnia enim vestra
    sunt,
    si vos Dei
    estis,
    omnia
    Dei vestra sunt :
    quoe
    omnia?sive
    Paulus,
    subaudis
    minister vester
    esl,
    sive
    Cephas,
    minister vesler est,
    non Dominus. Forsitan veniensRomam
    Pelrus, per
    Corinlhios transilum
    fecit,
    sive
    mundus,
    subaudis
    vester
    est, quia propter
    vos faclusest,
    ul utamini
    benehis
    quoe
    in mundo
    habentur,
    et ul credatis il-
    lum
    per
    verbumDei esse
    factum;
    sive
    vila,
    subaudis
    pwesens,
    in
    qua oporiel
    bonum
    operari,
    vestra
    est,
    si ilavivitis ut Deo
    placctis. Vel,
    vestra
    est,
    inhoc
    tfuia
    in vestra esl
    potestate,
    utrum
    pro
    Dei nomine
    A illamvelilis
    ponere;
    sive
    mors,
    subaudis vestra
    est,
    ut si vultis
    pro
    Deomoriamini
    temporaliter,
    et vi-
    Valis
    oeternalitcr;
    sive
    proesenlia,
    subaudisbona et
    commodavestra
    sunt,
    ut
    pauperibus
    ea
    distribuaiis,
    a
    quibus reeipi
    mereamini
    ,*el
    decoeterovivatiset
    vesliamini
    ;
    sive
    futura gaudhfrestra sunt,
    ut bene
    conversantesin hoc
    soeculo,
    ad ea
    possidendaquan-
    doqueperveniatis.
    Omniaenim
    quoe
    dixi et
    quoe
    facta
    sunt,
    vestra
    sun',
    id
    est,
    ad vestram
    dignitatem
    el militaient
    creaia sunt.
    VosautemChristi
    semper
    esseservi debelis duo-
    bus modis: vel
    quia per
    illum
    qui
    est VerbumDei
    Patris,
    cum non
    esselis,
    creati estis : vel cum
    per-
    diti esselis,
    per
    illum
    redempti
    estis. Christusautem
    B Dei,
    subaudis Filius
    est,
    et ab illo habet
    esse,
    tam
    secundum
    D.vinitatem, quant
    secundum humaniia-
    tem,
    qui
    anteomniasoeculaab illoest
    genilus,
    et Ai
    illo' habet
    originent,
    et in fine
    lemporum
    secundum
    humanitaiemabillofactusest.
    CAPUT IV.
    SicnosexislimelhomoutministrosChristiet
    dispen-
    saioresmysieriorumDei.
    Corinthii,postquamper proe-
    dicationem
    Apostoli
    venerunl ad
    fidem,quidam
    illo-
    rum,
    seducti a
    pseudoapostolis,
    nonsenliebant deillo
    quantum dignumerat, quasi
    non lanloe
    dignitatis
    et
    gratioe
    esse,
    eo
    -quod
    aDomino
    per proesentiam
    car-
    nis non esset vocatus
    , quanla?
    Petrus
    aliique apo-
    stoli
    qui
    eumsunt
    secuti,
    el
    ejus proedicalionem
    au-
    C
    dicrunl. DiceDantetiam illum
    seducioremet falsoe
    doctrinoe
    proedicatorem,
    honorantes
    ampliuspseudo-
    apostolos
    seductores
    suos, qui
    eis blande
    loqueban-
    tur
    quam
    illum
    qui,
    veritalem
    proedicans,
    eorumvilla
    redarguehat. Quod
    ul
    Apostolo
    manifeslalum
    est,
    inter coeleraista
    scripsit, quoe
    hic
    dicuntur,
    oslen-
    denshoc debere
    intelligi
    deseet
    sentiri, quod
    Deus
    illumad
    aposlolalus dignilatemelegerat, inquiens
    :
    Sic
    nos, me,
    et
    Barnabam,
    et Soslheaen existimet
    homo, Coriniltius,
    vel alius
    quilibet,
    ut minislros
    Christi
    ;
    ac si diceret aliis verbis:
    Nolite,
    o Corin-
    thii,
    nos
    despieere
    ac
    spernere,
    eo
    quod
    nos a Do-
    mino non sumusvocali cumPelro
    aiiisqueaposlo-
    lis, quia
    non alia
    proedicamus,ego
    et
    Barnabas,
    quamquoe
    illi
    proedicant,
    ei
    qui
    illosinterra
    positu
    D
    adhuc morlalis
    vocavit, atque
    ad
    gratiam apostola
    lus
    ccersivit,
    el eademmihi revelavit de coelo
    ,
    quoe
    illosdocuitinterra. Nec
    rogo
    ut meet Barna
    hant similes Christo
    exislimetis,
    sed ut ministro
    Christi, qui
    vobis
    Evangelium
    eus ministravimus
    Minister Christi est
    qui proeceptum
    illius servand
    iniilatur
    illum,.
    sicut
    ipse
    dixit :
    Qui
    mihi minislrat
    me
    sequalur (J oan. xu).
    Ille etiamminister Christ
    est
    qui ejus Evangeliumpraedicando
    aliisminislra'
    sicut
    Paulus, qui
    et
    servabat,
    vel
    proedicabat,
    e
    minislrabat. Christo etiam minislrat
    qui
    bon
    lemporaliapro
    amore
    ejus pauperibuserogat, quoi
    idem
    Aposlolusadimplebal ;
    non dealienis
    paupere
    sustenlando,
    sed de hoc
    quod
    labore manuuiit ac.
    523
    EXP0S1T10IN EPP. S. PAULI.

    INtriST. I ADCOR. 550
    quirebat.
    Quod
    aulem
    sequilur
    : Et
    dispensatores j
    mysteriorum
    Dei :
    et,
    ut
    quidam
    codices
    habent,
    mi-
    nisteriorumDei,
    meliusesl dicere
    mysieriorum
    Dei,
    quia
    si dixerimus
    minisleriorum,
    eril sensus
    quasi
    lantunnnodo ad
    dLponendos
    et ordinandos
    gradus
    ecclesiaslicos sint vocati, episcopos
    videiicet, pre-
    sbyleros,
    diaconos, coeterosque
    ordines, qui
    et mini-
    steria ecclesiaslica
    appellantur.
    Cumvero
    dicimus,
    dispensatores mysteriorum, intelligimus
    illius ele-
    ctos ad
    dispensanda
    suis auditeribus
    mysleria
    et
    jacramenta Veteris
    Novique
    Testamenli,
    quamvis
    et
    crdines
    Ecclesioe,
    sicut alii
    apostoli,
    ilaet
    ipsi
    ordi-
    naverint.
    Dispensatoresergo
    fuerunt,
    quia
    sicut ali-
    quis palerfamiliaselegit dispensaiorem
    indomo
    sua,
    qui
    conservissuis secundumsuamvoluntalem sin-
    gulis
    illorum bona sua
    distribut,, quibusdam
    ant-
    1
    plius, quibusdamminus,
    et
    quibusdam
    hora
    tertia,
    quibusdam
    nona
    (Malth. xx)
    : sic Christus
    elegil
    Paulum,
    et
    reliquosqui mysteria Evangelii
    sui se-
    cundum
    qualilatem
    auditorum
    distriburent,
    perfe-
    ctis videl cet et
    qui capacioris
    sensus
    inlellectusque
    erant,.alla
    ac
    profundamysteria
    deDivinitateomni-
    potentis
    Dei
    committerent, simplicioribus
    vero sira-
    plicioraquoecaperepossent, quod utrumque
    idem
    egregiusproedicaloragebat,
    sicul
    ipse
    dixit :
    Sapien-
    liam
    (inquil) loquimur
    inter
    perfectos(I
    Cor.
    H).
    Et
    quid
    dicit eisdein Corinlhiisin hac
    epistola
    ? Tan-
    quamparvulis
    in
    Christo,
    lac
    polum
    dtdi
    vobis,
    non
    escam. Islorum
    mysteriorum
    divinorum
    dispensalor
    erat
    isle,
    ideoque
    sehocvolebal haberi asuis audilo-
    ribusquod eral,id
    esl minister Christi el
    dispensator
    '
    sacramentorum
    ejus,
    in
    quo
    nonverba
    tantum,
    sed
    virlus
    fulgehat.
    Hic
    jam quoeritur
    inter
    dispensatores,
    ut
    fidelisquis
    inveniaiur.
    Licel
    quidam
    huneversiculum
    interroga-
    tivevelint
    lgre,
    tamensecundumbealum
    Augusti-
    num
    potius
    estaffirmative
    legendus
    :sicut
    sequens
    ma-
    nifeslabitsensus:
    Hic,
    id
    estinproesenti soeculo,quoe-
    rilur et
    consideratur a Deo
    ,
    ut fidelis
    dispensator
    quis
    inveniaiur inter
    dispensatores alios, sicut
    ego
    sumet
    Barnabas. Pseudo
    igiiur aposloli qui
    vos
    decipiunt
    non sunt fidles
    dispensatores
    :
    quoniam
    a
    fideetdoclrina Christi discordant. Namin hocerant
    infidles
    dispensatores, quia
    adulierabant verbumDei
    et fraudabant. Paulus aulemfidelis
    dispensator erat, ,
    quia
    scut exDeocoramDeo
    loquebatur.
    Illeetenim
    fidelis
    dispensator(Evangelii
    est
    qui
    non alia
    proe-
    dicat
    quam quoe
    in
    Evangelio habenlur,
    sine er-
    rore videiicetet
    mendacio,
    et
    qui
    non
    quoerit
    suam
    glorianj
    ut
    ipse
    laudetur abaudiloribus
    suis,
    sedul
    Deus
    glorificetur per
    illos: et
    qui
    non
    pro
    lucris
    temporalihus,
    et ut
    ventremsuum
    impleat proedica-
    lioni
    insislit,
    sedut a Domino
    proemium
    sui laboris
    percipiat. Igiiur
    si
    Evangeliumper
    malos nondis-
    peusaretur,
    nequaquam
    Dominusdiceret :
    Quoe
    di-
    cunt
    bona, facile: el
    quoe
    faciunt
    mala,
    facerenolite
    (Matth.
    xxm). Kursus,
    si
    per
    bonos non
    dispensare-
    lur,
    nequaquamAposlolus
    alibi diceret : Imitalores
    uiei
    estole,
    sicutet
    ego
    Chritii
    (I
    Cor.
    xi).
    Multi
    ergo
    A dispensatores
    sunt
    per quorum
    minislemim
    perve-
    nilur ad.oeternamsalutem
    ;. seuVquoerilur
    a Deoin-
    ter
    dispensatoresinproesenti,
    ut fidelis
    quis
    invenia-
    iur, videiicet. ut
    quodproedicatore, operibus
    exor-
    nct.
    Mihi autem
    pro
    minimoest ut avobis
    judicer,
    aut
    ab humano die.
    Pseudoapostoli alque philosophi
    et
    quidam
    Corinlhiorura seducli ab
    illis, dijudicabant
    seu
    deridebaniPaulum,
    eo
    quod
    non
    disereparcl
    a
    proe-
    dicalione Ptri
    aliorumqueapostolorum, simplieiter
    et rustice
    proedicans,
    dicenies : Si
    Pelrus, Andras,
    J acobus el
    J oannes, qui piscatores fuerunt,
    rustice
    proedicabant,
    et non
    scholastiee,
    nonest adeo mr-
    rum; quare
    aulem
    Paulus,
    imitator
    illorum,rustice, et
    non
    philosophice,
    sivedialectice
    dispulet, qui
    doclor
    B
    legisexstilit,
    hoc mirumest. Non esl
    ergo aliud,
    nisi
    quiamagus
    et seductor
    est,
    ul
    qui
    antenon
    po-
    tuit
    persequendo
    Chrislianos
    perdere,
    saltemsedu-
    cendosua
    proedicatione
    falsa
    decipiai, fingens
    seso-
    ciumessePtri
    aliorumqueapostolorum.
    Aliter enim
    proedicatexlerius, atque
    aliter
    agit
    inierius in oc-
    culto.Sed
    Apostolus,
    noncurans de
    eorumdetraciio-
    nibuset
    irrisionibus, sciens
    pro
    certo
    quia
    nihil no-
    cent homini alinaverba
    quempropria
    non maculai
    conscientia, subintulit,
    inquiens
    :
    Mihi,
    inquil, pro
    minimo
    est,
    id
    est, pro
    nihilo
    duco,
    et nonest mihi
    curasi
    judicer,
    id est si detrahar el irridear a
    vobis,
    vel damner
    quialegibus
    divinis debueratis
    uti,
    aut
    ab humano
    die,
    id est ab
    illis
    qui
    humanis
    legibus
    uluntur,
    et humanis laudibus
    et favoribusdelectan-
    C
    tur, loquenles
    et
    pra;dicanles philosophice,
    ut ab
    omnibus laudentur :
    quia neque
    conlra
    leges
    divi-
    lias, neque
    canlra hiimanas
    aliquid perpelro.
    Huma-
    nas
    leges
    vel laudes diei
    compart, quia,
    illi haben-
    tur etvidenlur clari et
    jucundi qui
    inillisedocti
    sunt,
    et
    qui
    abhominibusexlolhinlur. Sed
    neque
    me
    ipsum
    judico,
    id
    est, neque nieipsumreprebendo
    in
    aliquo
    contra
    leges
    divinasaul humanas
    egisse, quia
    nulli
    vitio
    subjaceo. Quare
    :
    Nihil
    enim, subaudis
    mali,
    mihi cotiseras
    sum,
    id
    est,
    nulliuscriminis maluminnie
    recognosco, posl-
    quam.per graliam
    Christi
    expiatus
    sumabomnibus
    peccatis origiiialibus
    el
    aclualibus. Et est sensus :
    si
    ego meipsumirreprehensibileni
    invenio
    qui
    rae-
    .lius
    meipsum
    novi
    quamvos, quomodopoteslis
    di-
    judicare
    conscientiam
    meam,
    quomodopoteslis
    exa-
    minare
    quo
    animoet inlentione
    facip
    quidquid
    facio,
    maximecumnemo scit honiinuui
    quoe
    sunt in ho-
    mine
    ,
    nisi
    spiritus
    hominis
    qui
    in
    ipso
    est ? Flix
    conscientia
    quoe
    itasecurede seaudet
    loqui.
    Et ne
    videretur
    Aposlolusproesumptive.
    ac,
    superbe
    talia fa-
    leri,
    subjuuxit
    : sednoninhoc
    justificatussum,
    sub-
    audis
    apud,
    me vel
    apud Deum,
    au si diceret aliis
    verbis: Licet
    ego
    in menihil mali
    nihilque repre-
    hensione
    dignuminveniam,
    ul
    quidam
    mihi detra-
    bant
    injuste, quidam
    extullant suisfavoribus: tamen
    nonideo
    justificatus
    sum
    apud me, nequejustifica-
    tuiti
    esse credo
    per
    hoc
    apud Deum, quia
    nescio
    ujnmi olaceanl ei
    quoeago,
    aut
    qualiter
    ea
    accipial,
    53! HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 532
    qui
    melius
    cognoscitquid
    sit in me
    quamego, quo-,
    niamet si inmaximis
    operibuspeccatorum
    non deli-
    qui,
    sallemin
    cogilalionibusdeliqui
    et
    peccavi.
    Me-
    lius
    quidem ego memetipsum cognosco quam
    vos
    qui
    me
    dijudicatis
    et
    detrahilis,
    et meliusDeus
    quam
    ego.
    Undeet
    sequitur
    :
    Qui
    autem
    judicat nu,
    Do-
    minus est. Non ideobona est conscientia
    mea, quia
    laudat me
    aliquis; neque
    ideo
    mala,
    si vosillam
    diju-
    dicatis.
    Quid
    enim
    judicalis
    vel damnalis
    quod
    non
    videlis? Ille dbet alium
    reprehendere, qui aliquid
    reprehensibile
    in co
    videt, quod ejus
    oculos offen-
    dit. Vos
    autem,
    noliteme
    judicare
    et detrahere
    quasi
    seduclorem et
    rusticum, aliudque
    oslentanlem
    cxterius,
    et aliud
    operanlem
    inlerius, quia
    Dominus
    judicat me,id est,
    discernil et
    probat
    causammeam
    et considrt aclus
    meos, qui
    novit non solura de
    operibus,
    sedetiamde
    cogilalionibusjudicare
    Quan-
    lum enim
    possunt
    bomines de alio
    judicare, plus
    homo
    ulique
    de
    seipso
    : sed Deus
    plus
    de
    homine,
    quam
    desehomo. Tanta
    profunditas
    est in
    homine,
    ut lateat
    plerumque ipsum
    hominem in
    quo est,
    quanta profundilas
    infirmitalis lalebat in Petro
    ,
    quando quid
    intus in se
    agcrelur
    nesciebat,
    et se
    cum
    Domino,
    vel
    pro Domino,
    moriturum temere
    promiltebat.
    Nam hoc illi Christus
    proenunliabal
    quod ipse
    in se
    ignorabat.
    Itaque,
    subaudis
    qui
    nescitis
    quid
    sit in
    homine,
    et Dominus esl
    qui
    discernit et
    judicat me,
    nolite
    mile
    tempus judicare, quoadusque
    veniat Dominus
    ad
    judicium.
    De
    aperlis
    rbus
    quoecognosci possunt
    quo
    animo
    fiant, permittitur
    nobis
    judicare,
    verbi
    gralia
    : sicut est
    homicidiura,
    adulterium
    publicum,
    fornicatio et coeteratalia.
    Cujus
    aucloremcriminis
    non aliter
    permittitur
    nobis
    damnare,
    secundumau-
    ctoritatem sanetorum
    Palrum,
    nisi aut
    confessus,
    aui convielus fuerit teslibus. Dehisvero de
    quibus
    dubiumet incertumest
    quo
    animofiant: sicut est de
    abstinentia
    et
    jejunio, quando plerique
    hominum
    dicunt se non
    posse
    abstinere avinoet
    carnibus,
    et
    quod
    non
    possint jejunare,
    non est nostrum
    judi-
    care :
    quia possunt
    et bono animo et malo fieri :
    sicut et de
    cogitalionibus
    et dehis
    quoe
    in occulto
    fiimj, quoe,
    licet
    dicanlur,
    non tamen
    per approba-
    lionent
    patent,
    sed deberaus Domini
    judicio
    reser-
    vare, quia
    si
    quis
    dehis
    judicat quoe
    incerta ha- .
    beutur, omnipotenli
    Deo, quantum
    in se
    est,
    co-
    '
    nalur auferre
    judicium, Plerumque
    tamen noslra
    credulitas
    inhisfallitur.Pertinet aulemad
    nos,neper-
    nieiosa
    opinione
    fallamur : ut
    quia
    non
    possumus
    hominumindagare
    conscienliam,
    derbus
    incognitis
    judicium
    temere non
    proferamus
    : hoc
    est,
    ut ille
    vel illehomo.
    utrum sit
    impudicuspudicusve
    nescia-
    ituis,
    odio habeamus
    impudicitiam,
    et
    pudicitiam
    diiigamus
    ; tamen
    proesumpluose
    sentenliam non
    proferamus,
    neque
    aliorum criminum narralores
    simus. Et
    si illum vel illum
    injustum
    esse
    justumve
    nescimus,
    amemus
    justifiant injustitiam
    detestando,
    {ion
    tamen
    judicium proferendo
    quoadusque
    veniat
    Hotuinus
    ad
    judicium
    :
    qui
    et
    illuminabit,
    id est
    A manifestabit, denudabil,
    revelabit
    abscondita,
    su-
    baudis
    opra,
    tenebrarum
    quoe
    adtenebras
    perptuas
    dncunt
    hominem,
    vel abscondita
    opra
    tenebrarum
    dicit
    quoe
    inocculto fiunt abonis et malis: et non
    solim
    opra revelabit,
    sedetiam
    manifestabit
    et con-
    siliacordiumbonorum et malorum. Cui
    ergo
    reve-
    labit
    opra
    et
    cogitationes,
    sive consilia cordium?
    Secundum
    quod
    beatus
    Augustinus dicit, singulis
    eleclis manifestabit
    opra
    et
    cogilaliones
    omnium
    electorum: nec erit
    quod
    suis non
    aperiat amicis,
    et abscondat
    alienis,
    ubi nullus eril alienus. Simi-
    liier credendum est omnia
    opra
    et consilia re-
    proborumpalere
    ad coiilumeliam et verecuudiam
    illorum: nam modo
    quandiu
    non vides cor meum
    et nonvideocor
    tuum,
    nox esl. Non enimscimus
    B
    mortales corda morlalium
    ;
    lux aulem
    per quam
    manifestabuntur isia omnia
    ipse
    Deus
    est, qui
    esl
    vera lux : videamus
    quid subjungat Aposlolus,
    et
    tune, inquiens,
    cumDominusmanifestaverit omnia
    opra
    abscondita et cordium
    consilia, juxla quod
    dicitur
    per Prophelain
    : Ecce
    ego
    ad hoc
    veni,
    ul
    opra
    et
    cogitationes congregem singulorum,
    laus
    erit
    unicuique
    a Deo. Non omnium hominum laus
    erit,
    sed
    unicuique
    bona
    opra,
    et
    consilia,
    seuco-
    gitationes
    habenti,
    quoniam
    lune laudabilur
    justus
    audiehs a Domino:
    Enge,
    serveboneel
    fidelis,
    intra
    ingaudium
    Dominilui
    (MaM/i.xxin),
    et: Venite,
    bene-
    dicti Patris
    met, percipite regnum
    vobis
    paralum
    (MaM/i.xxv).
    Vituperabiturquoque
    injuslus accipiens
    senlenliam: Mitliteeumintenebras
    exteriores,et, Ile,
    maledicti,
    in
    ignem
    oeternum
    (Ibid.).
    A
    qua
    male-
    diclione
    qui
    fuerint alieni el
    exclusi,
    felices
    regna-
    bunt cumDeo.
    Hoec
    aulem, fratres,
    id est nominafalsorum
    apo-
    stolorum, iransfiguravi,
    id est trnsluli in meet
    Apollopropter
    vos,
    videiicet ne vos ad invidiamet
    delractionem
    provocarem,
    ul in nobis
    discalis,
    sub-
    a'.idis hnmilitatem, ne, supra quam scriptum
    est
    ,
    unns adversusalterum
    infleturpro
    alio. Concatenalio
    est
    hujusmodi,uta
    nobisdiscatishumilitatem,
    ne in-
    fletur,
    idest ne
    superbia
    unusadversus allerum
    pro
    alio
    supra quam
    scriptumest,
    id est sicul
    jamsupra
    scriptum
    est, quod
    non debealis
    agere,
    videiicet ne
    unus Donatisla
    infletur
    pro alio,
    id est
    pro
    Do-
    r.
    nato,
    a
    quo baptizatus
    est,
    adversus
    alterum,
    id
    "est Novalianum,
    dicens se a sanctiore
    homine et
    meliori
    baptismate
    esse
    baptizatum
    ;
    et itrant No-
    valianus contra Donaiislam
    pro
    alio :
    pro
    Novalo
    videiicet,
    a
    quo
    est
    baptizatus,
    dicens sanctius esse
    baplismum
    Novaii
    cujus baptismate ipse
    est
    bapti-
    zatus: Meliori
    (inquit) baptismate
    sum
    baptizatus
    quam
    lu, quia
    melior est NovalusDonato.
    Quis
    enimtediscernit
    ? subaudis fidelemesse ab
    infideli,
    doctumab indocto,
    id
    esl, quis
    tefecit me-
    liorem illo cui non donavit
    quod
    libi donavil?Vel
    quis
    fecit le
    meliorem,
    o
    Donalista, quam
    sit No-
    vatianus,
    donandolibi virtutes
    quas
    illenonhabet?
    Ddit tibi hoc donum Donalus,
    an Deus?
    Utique
    Deus donissuis Ct
    gratia
    hoc
    facit,
    dans uni
    quod
    5^3
    EXP0S1TI0 IN EPP. S.
    PAUL,!.

    IN EP1ST. I AD COR. 534


    habet aller. Quid
    autemhabes donorumdivinorum
    quod
    non
    accepisli
    ? subaudisaDeo.
    J amsalurati
    estis,
    subaudisdivinis
    mysteriis, jam
    divites
    facli
    eslis in omni
    verbo,
    et
    doctrina,
    et
    aoundanlia bonorum
    operum;
    sine nobis
    regnatis,
    securi de
    proemio.
    Ironiceest
    legendum
    hoc,
    et
    per
    contrarium, quia
    non erant illi
    qui
    seducti fuerant
    a
    pseudoapostolis,
    saturali divinis
    mysteriis,
    ne-
    quedivites, neque regnabant
    sine illis. Hoc autem
    quodsequilur oplative atque
    affirmative est
    profe-
    rendum
    ;
    etutinam
    regnetis
    modout et nosvobiscum
    regnemus;
    illi in
    proesenti
    soeculo
    rgnant
    cum
    Deo,
    qui
    talia
    opra agunl, pro quibus jam
    securi sunt
    de
    proemio
    aeiernoe
    vitae,
    et
    qui
    cumDeo
    regnaturi
    sunt,
    sicut
    apostoli
    el sancli
    martyres.
    Pulo enim
    quod
    Deusnos
    apostolos,
    meetBarna-
    bam,
    Sosthenenet
    reliquos,qui
    vobis
    proedicavimus,
    novissimososiendit
    tanquam
    morti
    destinalos,
    id
    est,
    quando
    misit nos ad
    proedicaintum
    vobis
    Evange-
    lium,
    morti
    destinavit, quoniam
    vestra incredulitas
    et ferocitas non inlerficiet. Ideo dixit
    novissimos,
    quiapost
    duodecim
    apostolorumvocationem,
    et
    post
    Domini
    ascensionem, ipsi
    vocati sunt et elecli
    quia
    speclaculum,
    idest
    ridiculum,
    sive
    irrisio, vel, pro
    miraculo
    facli
    sumus mundoel
    angelis,
    videiicetin
    raundis
    spiilibus
    et
    raalis,
    el
    hominibus,
    qui gau-
    dent de malis
    atque
    lormenlis
    quoe palimur pro
    vobis.
    Spectaculum
    dicitur a
    spectando,
    id est vi-
    dendo,
    conlemplando;quod
    et thealrumdici
    potest;
    erat enimlocusin
    civitatibus,
    ubi exercebanlur
    joca
    regalia,
    et ubi decollabantur rei et
    plerumque
    in-
    nocentes
    ,
    ut erant sancti
    martyres,
    ad
    quem
    con-
    lluebat omnis
    populus
    ad videndumea
    quoe
    ibi
    age-
    bantur.
    Nos siulli
    propter Christum,
    sicut vos
    pulalis,
    quia
    noncontradicimusmala
    inferentibus,
    et malum
    pro
    malonon
    reddimus;
    vosaulem
    prudentes
    inChri-
    10,
    sicut vobisvidetur :
    quia
    sic
    vultisesseChrisliani,
    ut
    prudentiam
    mundi non
    amittatis,
    et
    magna
    vultis
    seniire deChristo infirma
    denegantes.
    Nos
    infirmi,
    quia
    nostras
    injurias
    nonvindicamus
    ;
    vosautem
    for-
    tes, qui
    viribus
    propriis
    resistendum
    putaiis;
    vos
    nobiles,
    de nobililate
    generis gloriantes;
    nos
    igno-
    b'dcs,
    ul vos
    pulalis.
    Hoecomnia
    per
    contrarium
    intelligi
    debentel ironice
    proferenda
    sunt :
    quoniam
    quod
    videtur
    denegarc,
    hocaffirmt: et
    boedenegat,
    quod
    alrmare
    videtur, quasi
    diceret : Nos
    pruden-
    tes,
    vosstulti
    ;
    nos
    forles, qui
    adversa
    hujus
    mundi
    sustinemuspro Christo,
    vosinfirmi
    qui
    taliaetsimilia
    nonaudelis
    sustinere;
    nosnobilesde
    gnrepatriar-
    charum
    descendentes,
    vosjgnobiles,
    idest sinenomi-
    ne
    dignitatis,
    de
    gnregentilium
    idolacolcntium.
    Usque
    inhanc
    horam, idest
    usque
    ad
    proesens
    tem-
    pus,
    etesurimus
    longarafamem,
    el
    nuditatem,etpenu-
    riara. Paulus
    perlulit, qui juvenis
    vocatus
    usque
    ad
    senectutemin his
    perduravlt ;
    Et
    colaphiscoedimur,
    idesl
    pugnis, quibus
    omnia
    gnera
    tormentorum
    dsignt;
    et instabiles
    sumus, qui pellebantur
    de
    locoin
    locura, effugabanlur
    decivitate in civilalein.
    A
    Et laboramus
    oprantes
    manibusnostris.Laborabat
    Paulusscenofacloriaartea
    prima
    hora
    usque
    ad
    quin-
    lam,
    et a
    quinta proedicalionis usque
    ad dcimant
    insistebat :
    quoniam
    nolebat a Corintbiis
    aliquid
    accipere, neque
    ab aliis
    auditoribus,
    ul libre
    pos-
    set eorum vilia
    redarguere
    el
    corripere.
    Maie-
    dicimur,
    idesl
    blaspliemamur
    ab
    infidelibus,
    quasi
    magi, malefici, atquesacrilegi,
    et benedicimus
    proe-
    dicandoillis Christum.
    Blaspliemamur quasi
    seductores
    ,
    obsectatnus
    ,
    subaudis ut libre audiant doctrinam
    Domini, quam
    illi deteslanlur velut
    blasphemiam; petimusque
    ut
    dent nobislocumreddendoe
    ralionis, quo
    manifeste
    probemur
    non esse taies
    quales blaspliemamur/
    Facli sumusomnium
    peripsema,
    id est
    despclissimi
    "
    etvilissimi omnium.
    Peripsema
    esl
    proprie
    limalura
    etrasura
    oeris,
    aut
    alicujusmetalli,
    vel
    purgamentum
    pomt,
    sive
    quisquilioe
    domus.
    Nonut
    confundamvos,
    hoec
    scribo,
    id
    est,
    nonut
    verectHidarivos
    faciam,
    sedut
    filios
    meoscharissimos
    moneo
    quidagere
    in
    exemplum
    Patris
    debealis,
    vel
    indico vobis
    qualiaperferam,
    ut et vos similia non
    dubitetis sustinere
    pro
    Christo.
    Namsi decem
    milliapoedagogorum
    habeatisinChri-
    sto,
    idest indoctrina fidei
    Christi,
    sed non multos
    patres poteslis
    habere.
    Poedagogi
    dicuntur eo
    quod
    pedibus agant,
    id est
    duclent,
    sive ducant
    pueros,
    iidemsunt et
    pedisequi.
    Pater
    prius gnrt filium,
    postmodum
    vero
    poedagogo
    committil ad instruen-
    dum: et cummultos
    possit
    habere
    poedagogos,
    non
    lamennisi unum
    patrem.
    Sic Paulus
    per proedica-
    lionis fidem
    genuerat
    Christo Corinlhios. Sed
    post
    discessum
    ejus, acceperunl
    mmlos
    poedagogos,
    non
    solum
    bonos,
    sed etiam
    malos, pseudo
    videiicet
    aposlolos. Quapropler ipse
    dicit : Licet multos ma-
    gislros
    et doctores
    habeant,
    tamennon
    possunt
    ha-
    bere
    plures paires,
    videiicet nisi illum
    qui primum
    eis fidem
    proedicavit.
    Ideo misi ad vos Timollieum,
    qui
    est
    filius
    meus
    charissimus el
    fidelis
    in Domino. Lalenter eos
    per-
    cutit,
    et inlaude
    ipsiusviluperal illos, quasi
    dicat :
    Vosnon eslis fidles.
    Qui
    vos
    commonefacial
    vias
    meas,
    id
    est, qui
    vos commoneal et dcuuntiet et
    quid
    agatur
    circa
    me,
    et
    quoeproedicoopre compleo,
    et
    p.
    qualiter vivo, idipsum
    inEcclesia
    proedico,quoniam
    in omnibus
    oequfditer
    doceo.
    Tanquam
    non venlurus
    $imad
    vos,
    sic
    inflati
    estis
    superbiendo.
    Dicebant
    enim Corinlhii :
    Cognoscit
    se Paulus rusticanum
    essenostri
    comparaiione,
    et ideonon venit ad
    nos,
    nec nobiscuroe
    est, quoniam
    habemus
    nostros
    phi-
    losophos.
    Peccalores nos
    pulat esse, ideoque
    dedi-
    gnalur
    veniread
    nos,
    nec nobis curoe
    est, quoniam
    habemus nostros
    apostolos
    : facial
    quod
    vult.
    Qua-
    propter subjunxit Aposlolus
    :
    Veniamautemadvos
    cito,
    si Dominus
    voluerit,
    sed
    modonon dimillam
    Ephesum
    ut ad vos
    veniam,
    quiamajus
    lucrumhic
    acquiro
    Deo
    quamapud
    vos.
    Curaautem
    venero,
    et
    cognoscam,
    nonsermonemeo-
    rum,
    subaudis
    tantura, qui inflali sunt,
    sedvirlutem.
    833 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.B1BL. 536
    id
    est,
    cumvenero,
    nonconsiderabosermonemeorum.
    pompaticum, qui
    modo
    superbiunt,
    sed
    virtutem,
    id
    est vitoemeritumet-rationem
    veritatis, quomodo
    cre-
    dant,
    vel
    quas
    virtutes miraculorum
    possunt operari,
    qui
    ila inflantur.
    -. Non enimin sermone
    pompalico alque polito
    est
    itegnum
    Dei,
    idest non consistil in sermone sermo
    -jtraedicationis
    el
    Evangelii, quod regnum
    coelorum
    appellatur,
    eo
    quod
    suos observatores ad
    regnum
    .Deir.perducat,
    sedin virlute boni
    operis
    consistil :
    ii]ufa>
    in
    regno
    coelorumnon
    rgnant verba,
    sedfacta:
    /velyrjn,virlute
    miraculorum
    consislit, quando quod
    proedictur verbis,
    miraculis confirmatur.
    Quid
    vultis? o
    Gorinthii,
    vultis ut in
    virga
    veniavt
    ad vos? idest vindicta vitiorum
    vestrorum,
    et inse-
    verilate
    correptionis,
    sicut
    Moyses
    in
    jEgyplum,
    ;
    quod signifieabalur per virgam quam
    ferebat : an
    vultisut in
    charitate,
    sive
    dileclione,
    et
    spiritu
    man-
    sueludinisveniam? idest inlenitate
    mentis,et
    humi-
    lilate, atque tranquillitate,
    et est sensus : Si vultis ut
    in
    virga
    non
    veniam,
    manebilis
    incorrepti
    ;
    sin au-
    tem in animo
    pacifico
    et lenitate
    mentis, corrigile
    vos
    et
    emendate
    agentes poeniienliam.
    CAPUT V
    Auditur inter vos
    fornicatio
    ialis
    quatis
    nec inter
    gentes,
    idest inter
    paganos,
    itaut uxorem
    palris
    sui
    aliquishabeal,
    novercamvideiicet suam.
    Et vos
    inflali estis,idest
    in
    superbiamelevali super-
    bitis,
    et non
    magis
    luclumhabuistis
    pro
    hocse.
    1re,
    si-
    cut Samuel
    lugebat super Saul,
    et est sensus : Cum
    debuissetis
    lugerepeccalum illius,
    et a vestro con- (
    sorlio
    hujusmodi separare, magis
    in
    superbiam
    estis
    elevati, quia
    intuilu illius
    scelesti, pulalis
    vos
    magni
    inerili
    esse,
    et sanctiores illo
    apparere.
    Ego quidem
    absens
    corpore, pressens
    autem
    Spiri-
    tu,
    subaudis
    sancto, qui replet omnia,
    ut beatus
    Ambrosiusdicit : Tanta
    gratia
    erat concessa
    Paulo,
    ut
    ubicunque esset, per Spirilum
    sanctum
    cogno-
    ceret
    quid
    alibi
    gereretur
    ab his
    quibus evangeli-
    averat. J am
    judicavi
    eum
    qui
    sic
    operaus esl,
    ut
    proesens,
    id
    est,
    illum
    qui
    uxorem
    patris accepit,jam
    judicavi quasi proesens
    sim
    corpore.
    In nomineDomini nostri J esu
    Christi,
    id est vice
    illius
    cujus legalionefungor, congregatis
    vobisetmeo
    Spiritu,
    id esl
    Spirilu sanclo,
    cum virlute Domini
    J esu,
    idest cum senlentia Domini J esu
    quoe
    in me
    1
    est. Eccetrs
    personoe
    :
    Spiritus
    sancti
    videiicet,
    et
    Domini
    J esu, alque
    illorum in
    quorum
    numro omne
    judicium agitur
    et
    roborat'ur, juxla quod
    Dominus
    dicit : In ore duorum vel trium testium stet omne
    verbum
    (Matth. xvm).
    Ab his tribus
    personis jam
    judicatum
    habebat
    Apostolus
    tradere
    hujusmodi
    ho-
    minemSatanoeininleritum
    carnis,
    sivein
    afflictionem,
    et ut vexaretur a diabolo in
    corpore gravi oegritu-
    dine,
    nontamen amentem
    neque phreneticum
    illuin
    redderet,
    ul
    spiritus,
    idest anima
    illius,
    salvus sit in
    dieDomini nostri J esu
    Christi,
    id est
    judicii.
    Dicit
    heatus
    Augustinusquia
    hoec
    potestas
    et
    gratia
    data
    W'?.tApostolo,
    ut
    peccanleset
    poeniienliam
    nolenles
    A
    agere posset
    diabolo tradere ad vexandumincor-
    pore,
    sicut
    istum,
    necnon
    Hermogenem
    el
    Philelum,
    de
    quibus ipse
    dicit :
    Quosiradidi, inquiens, Satanoe,
    ut discant non
    blasphemare(I
    Tim.
    ). Ejiciebat
    enim
    illumtalem ab Ecclesia et ab omni
    societate,
    et
    sic diabolos
    per imperium
    et
    permissionera
    illius
    itiiiiium
    gravi
    infirmitate vexabat
    illum, putans
    se
    animamillius
    per
    talia
    posse
    auferre,
    sed
    piissimus
    proedicator
    in anima non dabat ei
    polestatem,
    ut
    illumamentem
    redderet,
    vel
    exslingueret.
    Non est bona
    gloriatio
    vestra,
    o
    Corinthii, qui glo-
    riamini in
    peccalo illius, putantes
    vos
    comparaiione
    illius meliores esse. NescUis
    quia
    modicum
    fermen-
    tumtotammassam
    corrumpit?
    Fermentuiii hic duo-
    bus modis
    possumus intelligere
    :
    pravani
    videiicet
    g
    doclrinam,
    et
    peccatorem
    hominem. Sicut modicum
    fermentumomnemmassamfarinoe
    conspersant
    cor-
    rumpit,
    et ad suumacorem
    trahit,
    itamala doctrina
    vel unus
    peccalor
    homo lolam
    congregationem
    Ec-
    clesioesolel
    corrumpere
    suo malo
    exemple
    Et om
    ns
    qui possent
    eum
    corripere
    el non
    corripiunt,
    uti-
    que
    similes ei efficiunlur in
    poena.
    Sive
    prava
    do-
    ctrina seu maluset
    indisciplinans peccator qui
    non
    vult se
    emendare,
    abEcclesiadbet
    expelli.
    Expurgale
    velus
    fermentum. Proecipit egregius
    proedicalor
    Corinlhiis
    fornicatorem, qui
    uxorem
    pa-
    tris
    acceperat,
    a suoconventu
    expeMere,quem
    ille
    jam
    traditum habebat diabolo ad
    purgandum, qua-
    lenus
    quo
    suadente
    peccavit,
    eo vexante
    purgare-
    tur : et dumvideret se
    ejectum
    in
    proesenti
    soeculoa
    C coetu
    fidelium,
    erubesceret dereatu
    suo,
    metuens si-
    miliier
    ejici
    in futuro asocielalesanclorura.
    Ideoque
    hoc
    jussit Apostolus,
    ut
    per proesentem
    tribulationeoi
    et miseriam evaderet
    poenasignis oeterni,
    et
    spiri-
    tus
    ejus
    salvus ficret indie Domini :
    Expurgale,
    in-
    quit,
    vtus
    fermentum,
    id est fornicatorem
    qui
    in-
    cestum
    perpetravit,
    uxorem
    palris accipiendo. Quem
    idcircovelus
    fermentum appcllal, quia
    inconversa-
    tioneet
    peccalo
    veteris hominis Ad adhuc erat
    positus qui primus peccavit.
    Omneenim
    peccatum
    ad velerem hominem
    pertinel.
    Ponitur etiam fer-
    mentum
    aliquando pro
    bona
    doctrina,
    aliquando
    pro
    mala. Pro bona
    ponitur,
    ut in
    Evangelio
    secun-
    dum
    Mallhoeum,
    ail Dominus: Simileesl
    regnum
    coe-
    lorum
    fermenlo, quod acceptum
    mulier abscondil in
    D
    farinoe
    salis
    tribus,
    donec
    fermentalum
    est totum
    (Matth. xiu).
    Fermentumhic
    appellat
    fervoremdile-
    ctionis Dei et
    proximi,
    et
    cognitionem
    sanctoeTrini-
    latis, quoe
    fervetincordibus
    fidelium,
    et conlinetur in
    doctrina
    evangelica.
    Mulierisla
    quoeaccepit
    fermen-
    tum,
    sanclaEcclesia
    esl, quoe
    dilectionemDeiet
    proxi-
    mi
    cognitionemque
    sanctoe Trinilatis
    proedicavit
    Asioe,Europoeet Africoe,donecfermentaretur
    totum,
    id
    est,
    donec
    per quadrifidum
    orbemistara
    proedica-
    tionera
    spargeret,
    et ex omnibus
    genlibus
    adfidem
    Cbrisli traheret. Ponitur et
    pro
    mala doctrina et
    mala
    conversatione,
    ut idem
    Redemptor
    noster ait :
    Caveleaulema
    fermenlo
    Pharisoeorum
    (Matth. xvi),
    idest amalaillorumdoctrina : et caveteafermenta
    537 EXPOS1TI0IN EPP. S. PAULI.

    IN EPST. I AD COR. 538
    Herodis,
    id est abhomicidio et adullerio illius. Sic
    inhoc loco
    ponitur
    cumadditamcnto
    pro
    conserva-
    tione veteris
    hominis, et
    pro
    mala doctrina :
    quia
    erant
    apud
    Corinthios
    pseudoapostoli, qui pravam
    doctrinam seminabanl inter
    illos, quam proecepit
    Apostolus spernere.
    Ut silis nova
    conspersio)
    sicut
    eslis
    azymi. Fermentum,
    Groecovocabulo dicilur
    zyma,
    indeLatinevocalur
    azymuspanis,
    idest non
    mistus,
    sine
    azyma,
    id esl
    fermenlo,
    et est sensus :
    Ideo, inquit, proecipioexpurgare
    vtus fermentuma
    vobis,
    ut in novitate viloe
    permanealis,
    sicut eslis
    azymi.
    Id
    est,
    sicut novi effecti eslis ab omnibus
    peccalis originalibus
    et aclualibus in
    baptismale,
    nianentes sine
    zyma,
    id esl sine
    peccalo,
    in
    quan-
    tumhumana
    fragililas
    cumDei
    adjutorio
    valet. Ete-
    mrpascha
    nostrumimmolalusest Christu;. Pascha
    appellatur festivilas, quam
    celebrabant J udoei
    per
    singulos
    annos ob memoriam
    egressionis
    suoe de
    terra
    jEgypti,
    et
    agnus qui
    immolabalur in eaoem
    festvitale
    appellabatur pascha,
    sicut
    discipulorum
    verbis
    ostendilur, qui
    dicunt Domino: Ubi vis
    pare-
    mus libi comedere
    pascha (Matth. xxvi)?
    id est
    agnum.
    Secundum hune morem
    loquilur Apostolus,
    el
    hic, inquiens,
    Etenim
    pascha
    nostrumChristus est
    immolalus,
    ac si diceret : Vultis scire
    quid
    sit
    pa-
    scha? Christus immolatus. Nonest nobis immolatus
    agnus legalis
    vel
    lypicus,
    sedverus
    agnus, qui
    tollit
    peccata mundi,
    esl
    pro
    nobis immolalus inara cru-
    cis,
    de
    quo
    J oannes ait : Ecce
    agnus Dei,
    ecce
    qui
    tollit
    peccata
    mundi
    (J oun. t).
    Istius
    agni
    carnes
    quo"
    tidie immolantur in
    Ecclesia,
    el comeduntur a fide-
    (
    libus. Illi
    qui
    comederunt carnes
    lypici agni,
    trans-
    itum fecerunt de
    jEgyplo
    in terrain
    repromissio-
    nis,
    et nos similiier transire debemus de lenebris
    infidelitalisad
    virtuies,
    et de servilute diaboli ad
    libertatem
    Christi,
    et de mortead vilam. Illi
    septem
    diebus celebrabant feslivilatem
    paschalem,
    el nos
    nun septem
    diebuscelebramus
    pascha,
    si
    per
    omne
    lempus
    vitoenostroe
    quod seplem
    diebus
    volvilur,
    transitant facimusa vitiis ad virtuies.
    ltaque epulemur.
    Aliaeditio habet :
    Raque
    feslivi-
    tatera celebremus. Et nos
    quibus
    immolatus esl
    agnus
    verus
    Christus,
    celebremus
    festivitatem,
    id
    est
    gaudeamus,
    et
    exsultemus,
    et loetemur loetitia
    spiritali.
    Nonin
    fermenloveleri,
    subaudis
    epulemur,
    .
    vel simus.
    Legimus
    in
    Exodo.quodquando
    filii Isral
    egressi
    sunt de
    ^Egyplo,
    non detulerunt inde fer-
    menlatam
    farinant,
    sed tantuinmodo
    conspersam.
    Cogentibus
    enim
    jEgypiiis
    ne moramfacerent
    egre-
    diendi, reliquerunt
    ibi fermentum'.
    jEgyptus quoe
    interpretalur lenebroe,
    significal
    tenebras infidelita-
    lis : fermentum
    signilicat peccaluni.
    Et nos
    jEgy-
    plurarelinquimus
    et
    fermentum
    peccati,
    quando per
    fidemdeserimus
    infidelilalein,
    et
    relinquimus pec-
    catum,
    transeunles
    per aquam baptismalis
    ad ter-
    ram
    repromissionis.
    Fermentum
    ergo
    vtus
    appellat
    vetusiatem
    peccati
    et conversationemveterishomi-
    nis.
    Neque
    in
    fermenlo
    malilioeet
    nequitioe.
    Malilia
    et
    nequitia proprie
    ad interiorem hominem
    perti-
    A nent,
    hoc
    est,
    admentem. Sed
    Aposlolus
    noncurans
    deproprietate verborum,unumretulit
    ad
    exleriorem,
    ad interiorem
    allerum,
    naramalilia est malevolen-
    tia sivemala volunlas. Hic autem
    pro
    mala
    opra-
    tione
    ponilur. Nequitia
    est
    superbia
    vel audacia ad
    malum,
    sivemala
    cogilalio,
    el est sensus : Non
    epu-
    lemur
    neque
    loetemurinvetuslate
    peccali, neque
    in
    conversationeveteris
    hominis,
    neque
    in
    perpetra-
    lionemali
    operis,
    aut maloe
    voluntalis,aut
    in
    super-
    bia vel audaciamentis ad
    malum,
    sicut soient ama-
    lores
    hujus
    soeculi
    agere,
    nui loelantur cum malefe-
    cerint,
    et exsullanl in rbus
    pessimis.
    Sed in
    azymis
    sinceritaliset
    veritalis,
    subaudis
    epulemur
    et loete-
    mur. Sinceris maleria esl
    quoe
    naturam suam
    per-
    fecte
    servat,
    et nulla
    corruptione
    interius fucata aut
    B
    corrupia, semper
    in melius
    proficil
    nonin
    pejus.
    El
    nos tune sumus
    sinceri, quando
    omnia in
    simplici-
    lale el
    puritale
    mentis
    agimus, semper
    in melius
    proficientes,
    vel malum
    pro
    malo non
    reddentes,
    sive aliis offendiculum
    per
    malum
    exemplum
    non
    gnrantes.
    Et nos in
    azymis
    sinceritalis et veritalis
    epulamur, quando
    omnia in
    integrilale
    et
    purilale
    mentis
    agimus
    el sine
    corruptione,
    non
    duplieilate
    vel simulalione
    aliquid agentes,
    aut
    pro
    humana
    laude
    lucrisque temporalibus,
    sed
    pro
    reinuneralione
    patrioe
    coelesliset ut Deo soli
    plaeeamus.
    Scripsivobis
    in
    epistola,
    ne commisceamini
    forni-
    cariis,
    idestne similes illis
    efficiamini,
    vel ne velilis
    interesse illorumsocietaii. Miserai
    eisApostoluspar-
    vara
    epistolam,
    necommiscerentur fornicariis tali-
    "
    bus,
    qualis
    erat ille
    qui
    uxorem
    patris
    habebat. Sed
    Corinlhii maie inlellexerant
    hoc,
    putanles quod
    do
    infidelibus
    genlibus
    diceret,
    non de
    fidelibus. Ideo-
    que repetit ista,
    et
    corrigil eos, inquiens
    : Non uti-
    quefornicariis hujusmundi,
    idest non dixi vel scri-
    psi
    defornicariis
    hujus mundi, paganis videiicet,
    sed
    de illis
    qui
    sunt in1ervos.
    Alioquin
    debueratisdehoc
    mundo
    exisse,
    id
    est,si
    paganis
    iterumcommisceremini
    ad
    paganismuiii transeundo,
    melius vobis erat ab
    hac vita
    transisse, quam
    illis misceri. Aliter : Alio-
    quin
    debueralis dehoc mundo
    exisse,
    id
    est,
    si inla-
    libus
    peccalis permanere vultis,
    melius esset vobis
    mori et exire a
    corpore.
    Commiscetur fornicario
    quis,
    aut
    fornicando,
    aut-etiamilli in
    aliquo
    famu-
    latu cibi et
    potus
    vel
    colloquio
    favendo,
    vel non in-
    crepando.
    Idcirco autemmeliusesl abhac vita
    exire,
    quam
    in
    peccalis manere, quia qiianlo amplius
    vivit
    in
    illis,
    tanlo
    majorent poenam
    sibi
    acquirit.
    Si is
    qui frater nominatur,
    inter
    vos,
    id est fidelis
    dicitur esse
    ,
    esl
    fornicator,
    eum
    hujusmodi,
    id
    est,
    cum
    tali,
    neccibumsumere.
    Quid
    enimmihi est.de
    his
    qui foris
    sunt, judicare
    ? Id
    est, quidpertinet
    ad
    me, judicare
    de his
    qui
    foris
    sunt,
    de
    paganis
    vide-
    iicet, qui
    extra Ecclesiamsunt?
    Nonne,
    de his
    qui
    intus
    sunt,
    in
    Ecclesia,
    vos
    judicatis
    ? sive
    discernitis,
    idest nonne vos
    potestis
    salis
    discernere,
    cum
    qui-
    bus debeatis commisceri ex bis
    qui
    in Ecclesiasunt.
    Nameos
    qui forissunt,
    idest
    paganos
    et
    infidles,
    Dominus
    judicubil, quoniam qui
    non
    crdit, ja:n
    5-30 I1AYMON1SHALBERSTAT. EPISCOPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 540
    judicalus
    est.
    Auferte
    malumex vobis
    ipsis.,
    id
    est,
    qui
    malum
    opusfecit,
    avestra societate
    expellile,
    ne
    ejus
    miseriaalii vilienlur.
    Vel, quidquid
    mali in
    vobis
    est,
    auferte a
    vobis,
    etc.
    CAPUTVI.
    Audet
    aliquis
    veslrum
    habens,
    o
    Corinthii, nego-
    tium, quod
    dicuntur
    quasi
    nec
    oliosi,
    idest causam
    et accusationemadversus alterumfralretn
    fidelem,
    apudiniquos,
    idest
    paganos, judicari,
    id
    est, judi-
    cium
    accipere,
    et non
    apud sancios,
    id est fidles?
    Quidam
    Gorinthiorum
    credentium,
    sednonrectevi-
    ventium,
    habentes accusationemel
    judicium
    adver-
    sus
    aliquera
    frairem
    fidelem,
    ibant ad
    judicespaga-
    nos el
    infidles,
    ut illorum
    judicio
    damnaretur et
    judicaretur
    ille contra
    quem
    falso aut veraciter
    causam
    habebant,
    Iucranles eos
    munerihus, quate-
    nus falsoaut veraciter illum
    dijudicarent. Qui ju-
    dices
    iniqui appellantur
    : vel
    quia
    alieni erant a
    Deo,
    vel etiam
    quia leges
    divinas hominibus con-
    cessas, frquenter accipientes
    munera cum adula-
    tione,
    aut
    spernebant
    aut falsa
    interpretalione
    au-
    ctorilalemillarum
    legum
    idolissuis
    deputabant
    di-
    cenies : sicel sic dicil illeDeusmeusin
    lege, quant
    nobissuiscultoribus tradidit.
    Quapropter, quia
    Co-
    rinlhii hoc
    faciebant, redarguit
    eos
    Apostolus,
    in-
    quiens
    : Audet
    aliquis
    veslrumhoc facere? Omnino
    non debuit lanta
    proesumptio
    esse in
    nobis,
    ut ali-
    quis
    dimillens
    fidles,
    causa
    judicii
    iret ad infidles
    judicari
    fratremsuumab illis.
    An nescitis
    quoniam
    sancli de hoc mundo
    judica-
    bunt,
    id
    est,
    nescitis
    quod
    sancti amalores
    hujus
    mundi
    judicabunt
    ex
    exemplo
    fidei
    suoe,
    et
    compa-
    raiione melioris
    facli,
    non
    polcstale
    sicut
    judices
    soeculi.Et si in
    vobis,
    id
    est, per
    vos et vestrm
    comparationem, judicabilur
    mundus,
    amatores vide-
    iicet
    mundi,
    indigni
    eslis
    qui
    de minimis
    judicelis?
    Hoc
    quidem
    non
    affirmative,
    sed
    potius increpative
    et
    interrogative legendum
    est. Est autem sensus
    hujusmodi
    : Si
    comparaiione
    vestri damnabuntur
    soecuiaresboulineset mundi
    amalores,
    indigni
    eslis,
    idest
    indignos
    vos
    judicatis,
    ut deminimis
    judiciis
    vel causis
    judicelis,
    de
    equo
    videiicet ablato et ali-
    quofurto,
    subaudis non eslis
    indigni,
    ea videiicet
    judicare quoe
    mundi sunt.
    Nescitis
    quoniamangelosjudicabimus? Malignos
    videiicet
    spiritus,
    eodem modo
    quo
    et munduni :
    Quanio
    magis
    soecularia! id
    est,
    amalores soeculi.Hi
    q.ii,
    Dei auxilio
    freli,
    obedienliam et humililalem
    servarunt
    comparaiione
    sui
    judicabunt malignos
    spiritus, qui per superbiam
    ceciderunt.
    Soecularia
    igiiur judicia
    si
    habuerilis,
    id
    est,
    ad
    corpus pertinenlia
    sive
    corporea,
    ut est de veste
    furata,
    vel
    equo,
    aut
    aliquid taie, contemplibilesqui
    sunt in
    Ecclesia,
    illosconsliiuitead
    judicandum.
    Hoc
    dupliciter poiest intelligi.
    Secundum
    Auguslinum
    contemplibiles appellat simplices, qui
    nec notiliam
    divins
    legisneque
    humanoe
    habebant, neque pru-
    dentiamdiscernendi in
    negotiis
    et
    quorum personoe
    despicabileshabebantur, quos
    illi constituerant
    ju-
    A
    djees,
    ideoque
    illi
    qui aliquod negotium
    habebant
    Chrisliani,
    necessitate
    cogente, quia
    non habebant
    judices
    utiles
    sibi, pergebant
    ad
    judices paganorum,
    qui
    incircuilu suoerant. Secundum hune
    sensum,
    nondicit affirmative
    hoc,
    sedironice
    proecipitquod
    illi
    agebant, quod
    et
    sequenlia
    manifestant. Soecu-
    laria, inquit, judicia
    si
    habuerilis,
    illos
    qui
    nec
    pos-
    sunt
    neque
    sciunt discernere
    illa,
    illosconsliiuite
    ad
    judicandum.
    Ad verecundiamvestram
    dico, quia
    non d-
    biterais ila
    agere. Quasi
    diceret : Non
    imperalive
    hoc
    proecipio,
    sed ironice et
    denegando, quia
    licet
    vosita
    agalis,
    non debuistis taliter
    agere,
    sed de-
    bueralis taies
    consliluere,qui
    aliorumcausas discer-
    nere et
    dijudicare
    scirent : et
    quorumpersonoe
    ho-
    B norabilesessent : ut non esset necesse
    aliquempro-
    pter
    hoc ad
    genliliumjudicem
    transire.
    Igiiur
    nolite
    constituere
    ampUuscontemplibiles.
    SecundumGre-
    goriumcontemplibilespossumusintelligere
    soecuia-
    res
    homincs,
    huraanarunt
    legum
    scienliam haben-
    tes,
    in
    personis quoquebonorabiles,
    qui, compara-
    iione illorum
    qui
    divinas
    legesintelligunt,
    et
    myste-
    ria sanctoeTrinilatis
    pntrant, contemplibiles
    sunt
    et
    simplices,
    licet
    ipsi
    fidlessint. Et est secundum
    hune sensumaffirmative
    legendum
    :
    Quia
    taies con-
    stituendi
    sunt,
    et a canonibus filii Ecclesioe
    appellan-
    tur;
    et taies debuerant illi
    constituere;
    unde et
    subditur : Adverecundiamvestram
    dico, quia
    etiam
    menon
    proecipienle
    hoc faceredebuissetis.
    Ideoque
    laies
    proecipitconstilui, quia
    illi
    qui
    altari debent
    C
    deservire,
    et divina
    eloquiameditari,
    et
    populis
    ver-
    bum
    proedicalionisexhibere,
    asoecularibus
    negoliis
    et
    judiciis
    alienosse debent reddere. Sicnonest in-
    ter
    vos,
    id
    est, nunquid
    non est inter
    vos, sapiens
    quisquamqui possitjudicare
    in'.er
    fratrem
    suum? sed
    frater
    fidelis cum
    fratre
    iideli
    contenait,
    subaudis
    certe est. Et hoc
    interrogative atque increpative
    est
    legendum.Quemsuperiusappellavit,
    secundumGre-
    gorium, contemplibilem,
    sive
    simplicem
    in divinis
    legibus cooperaiione
    doctorum et
    proedicalorum,
    modo
    appellat sapientem
    in humanis
    legibus, quem
    proecipit
    constilui. Secundum
    Auguslinum aulem,
    quia
    illi
    despicabilesconstituebant,
    dixit iste: Nun-
    quid
    nonesl
    aliquis sapiens
    inter vos
    qui possit
    constilui,
    ut fratres inter se non contondant? et
    quodpejus esl,
    hocetiam
    apud
    iniideles
    faciunt,
    du-
    plicantquepeccalunt,
    el
    quod liliganl,
    el
    quod
    in
    proesenlia
    infidelium
    liliganl,
    a
    quibusblasphematur
    nomenChrislianilalis.
    J am
    quidem
    omnino
    deltclum,
    id est offensioet
    peccatum,
    est in
    vobis,quodjudicia
    habetisinter
    vos,
    quia
    accusalio
    lilem,
    lis
    discordiam,
    discordiaodium
    gnrt.
    Ne
    forteilli
    dicerent,
    omninohoc
    peccatum
    non
    est,
    si mea
    requiro,
    ideo
    Apostolus
    dixil : Inve-
    ritate
    dico,
    delictum est in
    vobis, quia
    contra
    proe-
    ceplum
    Domini
    agitis, qui
    dixit: Si
    quis
    auferl quoe
    tua
    sunt,
    ne
    rptas(Luc. vi),
    et nobis
    pacem
    suamcom-
    mendavit. Quare
    non
    magisinjuriamaccipilis
    ?idest,
    quare
    non
    magis
    damnuni
    sustinetis,
    ut
    proeceptum.
    541 EXPOSITIOIN EPP. S. PAULI.

    IN EP1ST. I ADCOR 542
    Domini custodiatis.
    Quare
    non
    magis franaempatt-
    mini ?
    quam
    vosaliis fraudera
    faciatis,
    vel
    injurias
    inferatis : Sedvos non solum
    repetitis vestra,
    sed
    etiam
    injuriam
    aliis
    facitis, percutiendo
    illos,
    et
    frau-
    dotis;
    el
    hoc,
    subaudis
    facitis, fralribus
    vestris in
    fide,
    cum
    quibuspacem
    habere debueratis.
    Annescitis
    quiainiqui,
    idest
    peccatores, regnum
    Dei non
    possidebunt
    ? Noliie
    errare,
    id
    est,
    arecti-
    tudinis via declinare. Errabant
    Corinlhii, qui
    uno
    -vitionon credebant hominem
    separari
    a
    regno Dei,
    nisi omnibusfuisset
    implcalus.
    Ideo
    subdit,
    comme-
    morando
    quoe
    vilia
    singula regno
    Dei
    sparant,
    di-
    cens:
    Nequefornicarii,
    subaudis
    regnum
    Dei
    possi-
    debunt
    ,
    nisi
    poenitenliam
    dignam
    in hoc soeculo
    positi egerinl
    secundum
    quantilatempeccati,
    el elec-
    mosynis
    illudredimerint : vel nisi
    poeniienliamagen-
    tes mors illos
    invenerit,
    ut
    post
    mortem hoc
    quod
    deestde
    poenitenlia,
    in locis
    purgaloriis
    deleatur,
    et
    per
    oralionesbonorumhominum,
    et
    per
    oblalionem
    sacrificiorum. Dicit eliam beatus
    Grcgorius, quia
    aliter oraliones el oblalionesobtinere non
    poterunt
    bonorum
    operum,
    nisi ille
    proquo offerunlur,
    illud
    inhocsoeculo
    posilusbona
    inlenlione
    promeruerit,
    et
    eleemosynis,
    ut si
    lempus
    ei esset concessum
    ,
    illa
    plangeret,
    etalia
    plangendo
    noncommilteret.
    Omniamihi
    licent,
    id
    esl,
    omnia
    gnera
    ciborum
    licitumest mihi
    sumere, quia
    omne
    quod
    intrat in
    os,
    non
    coinquinat
    hominem
    (Matth. xv),
    etc : Vidil
    Deuscuncta
    quoefecerat,
    et erant valdebona
    (Gen. t).
    Omnia
    quoque
    mundamundis
    (Tit. )
    ;
    sednonomnia
    expdiant,
    idest nonomniasunt
    utilia, quiaquoedam
    6unt
    venenata,
    et usn horrida : vel non
    expediunt
    propter
    scandalum fratrum
    , quia
    melius est non
    manducare, quam
    fratremscandalizare. Omniamihi
    itcent,
    subaudis
    quoepermissa
    sunt
    aposlolis
    aDo-
    mino
    J esu,
    ut
    qui Evangeliumproedicant,
    deEvan-
    gelio sumplus accipisnt,
    abbis
    quibus proedicant:
    sed
    ego
    sub nullius
    reiigar poleslale,
    id est nullius
    poteslali
    me subdam. Beatus
    Aposlolus
    noluit se
    subdi
    Corinihiis, aliquod
    munus ex eis
    accipiens,
    ut
    omnia vilialibre
    redarguere posset,
    necausa ven-
    tris
    vigorcvangelicoe
    veritalis
    torpesceret,
    et neoc-
    casionem
    pseudoapostolis
    daret
    exspoliaiidi domos,
    essetqueEvangelium
    vnale.
    Esca
    ventri,
    subaudis modo
    servit,
    et venterservit
    escis;
    Deusaulemet
    hune,
    subaudisventrcm.deslruct
    permortem,cumcessaveritoffieiumedendi,elredactus
    fueril in
    ptilverem,
    et
    hanc, subaudis
    escam, destruet,
    cumhomiuesnasci desierint.
    Corpus
    autem
    hominis,
    non
    fornicalioni,
    subaudisdbet
    servire,
    sed
    Domino,
    et Dominus
    corpori,
    subaudis immortalitatemdabit.
    DeusveroPater et Dominum
    suscitavit,
    etvere Fi-
    liussuscitavit
    semelipsum,
    etnos
    suscitabil,
    DeusPa-
    ler cum
    Filio, per
    viriulemsuam.
    Nescitis
    quoniamcorpora
    vestramembrasunt Chri-
    sti?
    Generaliler IotaEcclesiaesl
    corpusChristi, quia
    ipse
    esl
    caput
    et
    princeps ejus
    secundumhumanita-
    tem,
    eo
    quod
    homo faetus est
    propter nos, singuli
    aulemelecli membra sunt
    ejus.
    Si
    ergo
    Dominus
    \
    J sus Christus lanlummodo animant
    suserperet,
    membra
    ejus
    nonessent nisi anima?nostroe.
    Qui
    vero
    et
    corpus suscepit,per quod
    etiamnobisest
    caput,
    qui
    ex animaet
    corporeconstamus, profeclo
    etmem-
    bra illius sunt
    corpora
    nostra. Totlens
    ergo
    membra
    Christi, faciam
    membrameretricis?
    Absit, quia
    mem-
    bra
    quoe
    meretrici adhoerentet
    copulanlur,
    desinunt
    essemembraChristi
    Annescitis
    quoniamqui
    adhoeret
    meretrici,
    in
    coitu,
    unum
    corpus eflicitur?
    et
    per naturam,
    et
    per
    ma-
    culant
    peccati
    unum efficiunlur. Per naturamma-
    sculus et mulier unum
    corpus sunt, quia
    mulier de
    viro
    sumpta
    est :
    per
    maculantvero
    peccati,
    concum-
    bendo
    simul,
    in
    ipso amplexu
    coitus unurn
    corpus
    (iiint,
    sicut et ille
    qui lgitima?
    uxori
    copulalur.
    Ye)
    B
    etiam
    qui
    adhoeret
    meretrici,
    unum
    corpus
    efficilur,
    quia
    similisei
    elciturper peccatum.
    Erunt
    enim,
    in-
    quit,
    duoin carne
    una,
    in
    personis
    : vel
    quia
    exviri
    corpore
    facla est
    mulier,
    vel etiam simul concum-
    bendo unum
    corpus
    efiiciuntur.
    Qui
    aulemadhoeret
    Domino,
    unus
    spiritus
    est.
    Spi-
    ritus sanctus
    per
    se Deus
    est,
    et menshominis: sive
    spiritus
    cum
    spiritualitcr vivit,
    et
    volunlatem Dei
    adimplet per
    fidemet dilectionemadhoerendosummo
    Spiritui,
    elieitur cumeo unus
    spiritus
    Fugile fornicationem.
    Non
    dixit,
    pugnate
    contra
    fornicationcm,
    sed
    fugile.
    Cumenimmultasunt vitia
    contra
    quoepugnare debeamus, verbi gratia,
    sicut
    contra ebriet.tlemet
    gulositalem,
    abstinendoa nimia
    potatione vini,
    et
    perceptione ciborum,
    similique
    ^
    modocontra alia
    ,
    contra fornicationemnon
    proeci-
    pitur
    nobis
    pugnare,
    sed
    fugere, quia
    nullo modo
    melius vitari
    potest.
    Debemusenim
    fugere
    locumet
    declinare
    personas, quibus
    facile fornicalio
    siiggeri-
    lur,
    et
    quoerere
    muliiludineni bonorum
    hominum,
    quorum
    reverentia timeamus fornicationem
    prpe-
    trare,
    licel
    concupiscenlia
    nobis
    suggrt.
    Omneenim
    peccatum, quodeunquefecerit homo,
    extra
    corpusest;
    qui
    autem
    fornicalur
    in
    corpus
    suum
    peccat. Quoeslio
    oritur in hoc loco: Cum Dominus dicat : De corde
    exeunt
    cogitationes
    mala?, adulterium, fornicalio,
    homicidium, furlum, coeteraque
    taliaet cumnullum
    peccatum
    fit nisi
    corpore
    deleclanle et animacon-
    sentiente, quare Apostolus
    dicatomnia
    peccata
    extra
    corpus esse, solumque peccatum
    fornicationis in
    corpore
    consislerc?
    Quoe
    hocmodo
    solvilur, quia
    ad
    exaggerandunt
    lantunt
    malum,
    hoc dixil
    Apostolus,
    quoniamcomparaiione
    islius
    peccati,
    omnia
    peccata
    quasi
    extra
    corpus
    sunt. Dum enim facit furlum,
    homicidium,
    aut
    aliquid
    laie,
    dum illud
    agit,
    aliud
    potest cogitare,
    verbi
    gralia
    : Vult facere
    furlum,
    cogiiat
    se
    poenitenliam
    aclurum:
    profert
    falsunttesli-
    monium,
    forsitan de
    poenitenliaquam agere
    dbet,
    cogitt.
    Dumautem
    fornicalur,
    ita
    proe
    omnibus
    pec-
    calis iota mens absorbelur incoitu,
    totumque
    ani-
    mum
    voluptascorporis
    ilafacit
    caplivumatque
    ser-
    vum
    sibi,
    ut lotus sit botno carneus nihil valens
    cogitare, propter quod
    delectaiione
    corporis agit.
    Annescitis
    quoniam
    membravestra
    lempluia
    sunt
    543 HAVM0N1SHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.B1BL 54i
    Spiritus
    sancti
    qui
    invobisest?a
    temporebaptismatis,
    .
    quem
    habelisaDeoet nonestisvestri?
    Superius
    dixit,
    templumDei,
    hic
    Spiritus
    sancti, quia
    insubstantia
    idemest
    Spiritus
    sanctus
    quod
    et Deus. El in
    quo
    habitat
    Spiritus
    sanctus,
    habitat
    Pater,
    habitat et
    Filius :
    quia
    sicut sunt unius
    substantia?, uniusque
    Deitatis,
    ita
    inseparabiks
    sunt.
    Quandocunque
    ani-
    muset delectatio trahit nos ad
    libidinem,
    vel adali-
    quod vitium,
    debemus considerare
    quod
    non sumus
    nostri,
    neque
    noslroe
    potestatis,
    sed Christi servi
    sumus, cujus
    voluntali obedire
    debemus, cujus
    san-
    guineredempti sumus,
    sicut
    sequentia
    manifestant.
    Pulsatur
    corpus
    delectatione,
    vult anima
    consentire,
    dbet rationabilitas anima; ad seredire ac dicere:
    Quid
    cogitas?qnid
    oesluaris?
    quo
    visire?Nonestuoe
    potestatis,
    sedChristi servus
    es, qui
    teredemil
    pre-
    liosissimo
    sanguine
    suoa diaboli
    caplivitaie
    :
    utquid
    Uerumvis
    caplivari
    a
    diabolo,
    et
    ejuspotestati
    subdi,
    qui
    tibi in
    primo parente
    omnem
    gloriam
    abstulil?
    Dumtalia
    coeperit cogitare, omnipotenlis
    Dei
    gralia
    troiectus evadel
    laqueos
    incetilivoedelectalionis.
    Empli
    enimestis
    pretio.magno,
    non
    auro, neque
    argento,
    sed
    sanguine
    Christi. Ille
    qui
    emitur sive
    redirai
    tur,capiivus teitetur,
    et servus est illiusa
    quo
    redimilur. Sic
    genus
    huraanum
    caplivum
    tenebatur
    a
    diabolo, servusque
    erat
    diaboli, quoniam accipien-
    dodulcedinem
    pomi veliti,
    vendidit
    semelipsum
    illi.
    Redemptus
    vero
    sanguineChristi,
    illiusservus.
    est,
    ejusque
    voluntali
    obtemperare
    dbet.
    Glorificate
    et
    portale
    Deumin
    corpore
    vestro. Ille
    Deum
    glorificat, qui
    mandata illius
    servando,
    alios
    ad laudemDei
    excitt, juxta quod
    Dominusail : Vi-
    deant
    opra
    vestra
    bona,
    et
    glorificenl
    Patrem- veslrum
    (Matth. y).
    Deumeliam
    portt, qui ejus
    notifiant
    proeceptaque
    in menle
    gerendo, operibusque
    im-
    plendo,
    sancte
    yivit
    et
    juste,
    secundum
    quod
    Domi-
    nus
    proecipit
    : Sancti eslote
    quia
    et
    ego
    sanctus sum
    (Le,xi). Quicunqueergo
    sanctevivendosanctus
    est,
    Deum
    portai
    in mente
    sua,
    ad
    cujus
    imaginent
    est
    factusin anima.
    CAPUT VII.
    De
    quibus
    autem
    scripsislismihi,
    subaudis
    per
    ve-
    Straslilteras,
    bonumesl hominimulieremnon
    tangere,
    sivenon
    accipere. Pseudoapostolis
    dicentibus adCo-
    rinlhios : Non debetis mulieribus.
    adhoerere,
    qui
    mundi Deo
    servitis,
    sed
    qui
    credilis in
    Christum,
    vestras uxoresdebelis
    dimillere,
    scripserunt apostolo
    Corintbii
    super
    hac re utrumdeberent uxoribus ad-
    hoererein coitu necne.
    QuibusApostolusrcspondit:
    Bonum
    quidem
    esse ab uxore
    abstinere,
    sedmelius
    esse
    accipere, quam
    cumalterius
    perpetrare
    adulte-
    riumaut
    aliquo
    modofornicalionem.
    Uxori vir
    debilum
    reddat,
    similiter aulemel uxor
    vivo,
    id est non se subtrahant ab invieemacoitu:
    volente viro
    concumbere,
    locum det et licentiam
    mulier. Similiter et vir serviet
    mulieri,
    reddens ei
    debitum
    concumbendi,
    illavolente
    Mulier sui
    corporis,
    id est sui
    geni.alis membri,
    polestatem
    non
    habet,
    ut
    prohibeat
    viro
    soilum,
    sed
    A inviri
    poteslale
    est. Similiter vir sui
    corporis,
    idesl
    sui verendi sive
    genitalismembri,
    non habet
    potestz-
    lem,
    ut mulieri
    prohibeat
    coitura,
    sedin mulieris
    po-
    testale est. Sic sibi sunt invieem
    debitores,
    et
    quod
    majus est, servi,
    ut una debeat essevoluntas in
    lege
    natura?. Dies
    fesli, diesquepurgationis,
    et
    ipsa
    ratio
    conceptus
    et
    parlus juxta
    logent
    cessari his debere
    monstrantur.
    Nolite
    fraudare invieem,
    idesl nolite vos subtra-
    here ab
    invieem,
    ne forte discessio
    generet
    fornica-
    tionem,
    nisi
    forte
    ex
    consensu,
    idest communi vo-
    lunlate et
    consilio,
    ut vacetis orationi ad
    tempus.
    Oinni
    quidemtempore
    oranduraest
    nobis, oralicnique
    insistere
    debemus,
    sedtune
    acceptior
    est Deonoslra
    oratio, quando
    mundo corde et
    corporeproferlur.
    B Cumenim
    quis
    eliam concessa
    nontangit,
    oslendit
    sevelle
    accipere quod precatur.
    Et iterumreverti-
    mini in
    idipsum,
    idesl adlicilumcoitum. Consilium
    dal
    conjugatis,
    ul
    post
    dies orationis ad usumnatu-
    ralem
    reverlaniur,.exponens causamquare Iwcpra?-
    cipiat
    : Ne
    tentel, inquit,
    vos
    Satanas,
    siyediabolus,
    propter
    incontinentiam vestram
    ; videiicet ne

    uno
    subtrahente,
    aliter
    fornicetur,
    el Satanas locuwten-
    tandi inveniat.
    Hocautemdicosecundum
    indulgentiam,
    nonsecun-
    dumimperium, quia
    non
    proecipio,
    sed
    permillo.
    Volo
    enim omnes homines esse sicul
    meipsum,
    id
    est,
    si
    fieri
    posset,
    vellemomtes homines esse sicut
    ego
    sum,
    et amare
    virginitatem
    sicut
    ego
    amo. Sed
    quia
    non
    potest
    fieri,
    concedo secundum
    indulgentiam
    *-
    infirmi
    s, qui
    se non
    possunt conlinere,
    non tamen
    proecipioperfeclis
    secundum
    imperlumvquia
    omtes
    homines vellemmeinomnibus
    iraitari,
    el in
    iuiegri-
    laie
    corporis permanere, quia
    scio
    quantum
    valeal
    casiitas
    apud
    Deum,
    alius
    quidem
    sicul
    virgo
    ma-
    neat,
    alius vero
    sic,
    ut sit cum
    conjuge.
    Meliusest enimnubere
    quam
    an. Non dixit ideo
    comparalivo
    modo meliusesl nubere
    quam
    uri,
    quasi
    bonumsit
    uri, ideoque
    est melius
    nubere,
    sedcon-
    suetudinem secutus esl. Solemus enimdicere: Me-
    lius esl lucrum facere
    quam
    damnum. Meliusest
    unumoculumbabere
    quam
    nullum. Meliusest uno
    pedinnili,
    et ex aUera
    parle
    baculo
    sustentari,
    quam
    fractis cruribus
    repre.
    Sic meliusest nubere
    p
    et uxorem
    ducere, quam
    uri,
    quod
    est
    proprie,
    ca-
    lore
    corporis cogente,
    libidinem
    explere,
    et
    quocuii-
    que
    modonefas
    perpetrare
    IIis autem
    qui
    malrimonio
    juncti sunt,
    id est uxori
    lgitima;, quoe conjunctio
    matrimonium dicitur a
    matrona,
    eo
    quod
    sit mater
    filiorum, proecipio
    non
    ego,
    ex mea
    sententia, sed'Dominus in
    Evangelio,
    uxorem,avironon
    discedere, excepta
    causa fornica-
    lionis.
    Quod
    si
    discesserit,
    causa
    fornicationis, innupta
    maneat aut virosuo reconcilielur. Nam coeteris
    ego
    dico,
    nonDominus.Loculus est
    superius
    cuminnu-
    ptis
    et viduis
    atque conjugatis fidelibus,
    mododicil
    coeteris,
    idest
    permistis
    infidelibus cum fidelibus.
    Quare dicil, egodico,
    non Dominus?
    Nunquid
    D-
    543 EXP0SIT10 IN EPP. S. PAULI.

    IN EP1ST. I AD C.OH. 546
    minus non
    loquebatur per
    eum?
    Utique.
    Sed ideo t
    dixit se
    dicere,
    etnon
    Dominum, quia
    hoc
    proeceptum
    non continetur in
    Evangelio
    dictuma
    Domino,
    sicul
    illud
    superius, quod
    nondebeat vir dimittereuxorem
    suamnisi causafornicationis.Si
    cuisfrler
    fidelisha-
    betuxorem
    infidelem,
    sivenon
    credentem,
    ethoecxwor
    consentit habitare cum
    illo,
    id
    est,
    si nomini Chri-
    sliano non
    delrabit,
    non dimiltat illam:
    quia
    ac-
    cidere
    solebat,
    ut viro credente mulier infidelis
    per-
    sisteret,
    et
    plerumque
    uxore
    credente,
    vir infidelis
    maneret. Ideotalia
    proecepitApostolus,
    ut si nomini
    Chrisliano non
    detraheret,
    non dimittcret
    aliquis
    sociamsuam.
    Sanclificatus
    est enim vir
    infidelis per
    mulierem
    fidelem.
    J am hoc eveneral in mullis
    post
    Domini
    ascensionem,
    ul
    per
    mulieremfidelem
    ,
    sanclificatus
    esset vir infideliscredendo in
    Christum,
    illius
    proedi-
    catione et bono
    exemplo, quoe
    de
    superba
    facta-erat
    humilis et
    subjecla viro,
    el
    per
    virum
    fidelem,
    mu-
    lier infidelissalvataest similiter
    quondam. Alioquin
    filii
    veslri immundi essenl : nuncautemsancti
    sunt,
    id
    est,
    si amboinfidles
    esselis,
    vel ille
    qui
    fidelis
    faclus
    est,
    ilerum reverleretur ad
    paganismum
    propter
    illum
    qui
    noluit
    credere, utique
    filii vos
    imilarentur : vel etiam si fidelis dimitterel socium
    suum
    infidelem,
    essentque separali
    ab
    invieem,
    filii
    forsilan immundi
    essenl,
    quia
    idolis
    deservirent,
    ptre infideli,
    vel matre infideli
    adhortanle,
    et im-
    mundi essenl etiamex cibis
    quos
    comederent idolis
    consecratis. Nuncaulem dumsimul morantur fide-
    lis cum
    infideli, forsilan filii illorum fidelemimi-
    '
    lantur,
    et sancti sunt.
    Quod
    si
    infidelis,
    vir
    aut'mulier,
    a socio fideli
    discedit,
    nolens
    credere,
    discedal,
    id
    est,
    liberam
    habeat
    potestatem
    discedendi : tamen fidelis non
    projiciat
    illuma
    se, neque propter
    illumdiscedat
    a fide. Non enimserviluli
    subjeclus
    est
    frater
    aut
    soror in
    ejusmodi,
    id est in tali
    facto,
    idest : infi-
    delis,
    si nonvult nianere cum
    fideli,
    ille
    qui
    fidelis
    non est ita
    subjeclus
    illi ul debeat illum
    sequi,
    ne-
    que subjectus
    est
    culpoepropter
    hoc si illediscedit :
    In
    pace enim,
    id
    est,
    ad concordiam vocavit vos
    Deus. Idcirco si vult discedere infidelis
    qui blasph-
    mai nomen
    Domini,
    recdai ut
    pacempossit
    habere
    fidelis,
    id
    est,
    non
    oporlet litigare
    cumeo
    qui
    dis-
    cedit. Undeenim
    scis,
    mulier aut
    n'r,
    si unus al-
    terum salvuin
    faciet,
    nisi. sicut
    unicuique,
    viro et
    mulieri, divisit, sive
    disposuil, Dominus,
    subaudis
    lemporacredendi,
    ut
    primum
    credat vir deindemil-
    lier,
    aut
    primummulier,
    deindevir.
    Unumquemqtu
    sicut vocavitDominus ad
    fidem,
    ita
    ambulet,
    ila
    maneat,
    id
    est,
    si habes
    uxorem,
    tene eam: si non
    habes
    ,
    ducerenon
    compelleris.
    Circumcisus
    aliquis
    vocatusest ? nonadducat
    proe-
    putium. Quid
    est
    quodloquens Apostolus
    de uxori-
    bus
    atqueconjugatis,
    sic subito,transivit ad circum-
    cisionem
    atque proepulium
    ?Et
    quomodopotest
    ad-
    duci
    proeputiumquod proecisum
    est?Nolandum in
    hoc loco
    quia
    non de
    circumeisione,
    idest
    exspo-
    A liaiione
    pellisgenilalis
    membri
    loquitur,
    sedcircum-
    cisum
    appellat
    liberum ab
    uxore,
    et
    proepulialum,
    uxoremhabentem.
    Circumcisus, inquit,
    vocatus est
    quis,
    id
    est,
    non habens uxorem
    ,
    non'adducat
    proe-
    putium,
    idest non ducat
    uxorem,
    ut non sit
    proe-
    putiatus,
    sedalienus a
    conjugio.
    In
    proeputioaliquis
    vocatusesl?iii est nonhabens
    uxorem,
    noncircum-
    '
    cidalur,
    id
    esl,
    non
    relinquat
    uxorem
    suam,
    nisi illa
    forte casla
    permanere
    decreverit.
    Circumcisionihil
    est,
    id
    est,
    casiitas sine bonis
    operibus
    nihil
    esl,
    et
    insuper
    fides sine
    operibus
    oiiosa
    est,
    et
    proeputium
    nihil
    est,
    id est
    conjugium
    absque opre
    bono. Si fuerit
    quis circumcisus,
    id
    est
    castus,
    sive
    coelibatus, quod
    est sine
    uxore,
    ca-
    ruerilque
    bonis
    operibus,
    nihil ei
    prodest
    sua casti-
    B
    las. Si etiamfuerit
    conjugalus,
    et non habuerit bona
    opra, conjugium
    illius nec
    prodest,
    nec obest ei.
    Sedobservaliomandatorum
    Dei, prodest.
    Unusquisque
    in
    qua
    vocationevocatus
    est,
    ad fi-
    dem,
    in ea
    permaneat,
    sive cum
    uxore,
    sive sine
    uxore.
    -Servus,
    subaudis
    uxoris,
    vocatus
    es, cujus
    volun-
    tati servire et
    parre debes,
    nonsit libi
    curoe,.
    noli
    deficere
    neque
    dimiltere eam :
    quia
    non ideo amit-
    is
    regnum
    Dei,
    licet
    conjugalus
    sis,
    si ita servie-
    ris
    uxori,
    ut non
    displiceas Crealori,
    sedet si
    potes
    liber
    fieri,
    subaudis
    uxore,
    idest si tua
    conjux
    obie-
    rit,
    aut etiam in caslitate manere
    elegerit, magis
    utere,
    subaudis ista
    libertate,
    ut consenlias
    ei,
    et
    aliamnoli
    accipere.
    G
    Qui
    enim in
    Domino,
    idesl ut inDominocrede-
    ret,
    vocatusest
    servus,
    subaudis
    uxoris, liberlus est
    Domini,
    idest liberatus esl a
    peccati jugo,
    et
    quam-
    damlibertatulara habet a
    Domino,
    ut serviat
    uxori,
    ita ut non
    displiceat
    Crealori. Similiter
    qui
    liber vo-
    catus
    est,
    id est sine
    uxore,
    servus est
    Christi, id
    est,
    nondbet se
    occupare
    servilio terreno et
    uxorio,
    sedex toto dbet servire
    Domino, quoniam majus
    servitium
    requiritur
    ei a Domino
    quam
    conjugato.
    Pretio
    empti eslis,
    idest
    sanguineChristi,
    nolite
    fieri servi hominum
    ,
    id est servi uxorura. Illi servi
    efficiuntur hominum
    qui propler
    uxorem
    deserunt
    Crealorem,
    et ei
    displicent
    immoderale servienles
    uxori. Tant charo
    ergo pretio empli sumus,
    ut nullo
    alio redimi
    possemus,
    nisi
    sanguine
    Filii Dei.
    Qua-
    "
    propter
    sicut ille
    qui emilur, magis
    servire dbet illi
    a
    quo emilur,
    ut
    aliquando
    vicemreddat
    emptori,
    ilaet nos omni studio
    atque
    inslantia servire debe-
    mus Christo a
    quo empli
    sumus.
    Unusquisquefrater,
    id est
    fidelis,
    in
    quo
    vocatus
    est ul
    crederet,
    in hoc
    permaneat
    : videiicet si cum
    uxore vocatus
    est,
    non dimiltat illam
    ;
    si liber ab
    uxore,
    si se
    potest continere,
    ulatur illalibertate.
    De
    virginibusproeceptum
    Domini non
    habeo; quia
    Dominus
    virginilalemlaudavil;
    non tamen
    proecepit,
    ne videretur
    nuplias
    damnare,
    sed dixit : Sunt eu-
    nuchi
    qui seipsos
    caslraverunt
    propter regnum
    coelo-
    rum
    (Matth. xtx), alque
    subinlulit :
    Qui potest
    capere capiat (Ibid.).
    Consilium aulem do
    quod
    547 HAYMONISIALDEUSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 58
    non
    displiceataliis, tanquam
    misericordiamconsecutus
    a
    Domino,
    ut sim
    fidelis,
    subaudis
    consiliator,
    et ido-
    neus in dandis salutaribus consiliis. Paulus
    aposto-
    lus consilialor Dei
    erat, quia Spiritum
    Dei
    habebat,
    sicut
    ipse
    alias dieit : Puto autem
    quod
    et
    ego Spi-
    rilumDei habeam. Idcirco dicit : Gratiamel miseri-
    cordiamconsecutus
    sum,
    ut sim fidelis consilialor
    Dei, ideoque
    consilium meum non debeo vobis
    abscondere
    Existimo
    ergo
    hoc bonum
    esse,
    idest
    virginilatcm
    servare,
    propter
    inslanlcmnecessitatem: Instantem
    sive
    proesenlem
    necessitatem
    appellat
    tribulationem
    et
    angusliam quam
    sustinent
    conjugati,
    et maxime
    conjugaioe,
    fasiidiumviiSelicclin
    concipiendo,
    dolo-
    rem in
    parluriendo, quo
    dolore
    plerumque
    soient
    mulieres inori,
    curani multamel laboremin alen-
    dis et contuendisfiliis,
    trisliliam de
    oegrotalione
    et
    morte eorum, maximeque
    si omnibus filiis fuerit
    orbala,
    de amissione
    quoque conjugis.
    Similiier
    eliam labores et dolores sustinet vir de amissione
    filiorumet morte uxoris,
    a
    quibus
    omnibus sunt illi
    liberi, qui virginitatem
    servant,
    imilanles illam
    vitam
    qua? post
    mortem eril.
    Quapropler
    subdit
    Apostolus, quoniam
    bonumest homini sic
    esse,
    id
    est in
    integritate corporis
    vivere, virginitatem
    ser-
    vare,
    ut
    possit
    esse liber ab his necessilaiibus.
    Quod
    vero
    sequilur,
    Tribulationem
    lamencarnis habebant
    hujusmodi
    :
    illi
    laies,
    videiicet
    qui
    malrimonio
    copulantur, quod
    supra appellavit
    necessitatem
    instantem,
    hocin hoc
    loco
    appellavit
    tribulationem.
    Ego
    aulemvobis
    parco
    ;
    et est sensus : Snadeo
    vobis,
    et consiliumdout casti
    sitis,
    volens vos servare ne in tribulationemcarnis
    incidalis. Aliter :
    Ego
    vobis
    parco,
    id est
    dimitto,
    vel consentio accedere vos ad hanc tribulalioncra
    carnis,
    si non vullis
    integriialcm corporis
    servare.
    Tempus
    subaudis vila?
    nostroe,
    brve
    est, quia
    in
    brevi finielur, itjeoque
    non est
    populus
    Dei ila
    pro-
    pagandus generalione
    carnali,
    sicul hactenus a
    prin-
    cipio mundi,
    sed est
    jamrcgeneralione colligeiidus.
    Reliquumesl,
    idest hoc
    remanet,
    vel hoc
    superest,
    ut et
    qui
    habent uxorcsmodo
    , tanquam
    nonhabentes
    sint. Uxorem
    namquehabet,
    sed
    quasi
    non
    habet, qui
    hodievidetur illam
    habere,
    sedcrastinadie
    moritur,
    et desinit
    postmodum
    uxoremhabere :
    ideoque
    d-
    bet in
    proesenli
    soeculofuluram vilam
    imilari,
    in
    qua
    erunt electi similes
    angelis
    Dei.
    Aliter,
    uxorem
    habet,
    sed
    quasi
    non
    habel, qui
    sic scit dbita car-
    nis
    exsolvere,
    ut lamen
    per
    eammundo tola mente
    non
    cogatur
    inhoerere,
    videiicet sic reddens lebilum
    uxori,
    ut non
    displiceat
    Crealori.
    Et
    qui fient tanquam
    non
    fientes,
    sinl. Flet
    quili-
    bet
    amissione
    proxintorum,
    el miserias
    hujus
    soe-
    culi,
    sua
    quoque
    et aliorum
    peccata
    : sed
    quasi
    non
    tlet,
    qui
    cnsolalionemhabet in
    spe
    coelestisremune-
    raiionis,
    ut
    impleatur quod
    Dominus dixit : Demi
    qui lugenl, quoniamipsi
    consolabuntur
    (Matth.
    v
    ),
    el
    qui gaudenl tanquam
    non
    gaudentes.
    Multi sunt
    qui gaudent
    de
    lemporalibus
    commodis
    ;
    sed
    quasi
    A non
    gaudenl,
    quia
    sic
    gaudenl
    in
    lemporalibus
    bo-
    .
    nis,
    ut
    semper
    tonnent*
    perptua considrent,
    et
    seternumDei
    judicium
    timeant
    ;
    et
    qui emunl,
    tan-
    quam
    non
    possidentes.
    Emil
    aliquis proedia
    lerre-
    na,
    boves
    ,
    servos
    ,
    et ancillas
    ,
    sed
    quasi
    non
    pos-
    sidet,
    dum
    repente
    ab hoc soeculotransit
    per
    mor-
    tem
    corporis.
    Ali1er: Emunl multi bona
    temporalia,
    atque
    ad usum suum
    aliorumque proeparant quoe
    in hoc soeculonecessaria
    sunt,
    sed
    quasi
    non
    pos-
    sidenl,
    durasic adhoerent
    lerrenis,
    ut non amiliaul
    oelerna,
    caula consideralione
    proevidenlesquia
    luve
    omnia in
    proximo
    felicturi
    sint,
    semperque
    suant
    in lerrenis et Iransiloriis rebus et
    possessionibus
    non
    ponunt.
    Et
    qui
    uiunlur hocmodo
    , tanquam
    nonutanlur.
    "
    Multi ulunlur bonis
    hujus soeculi,
    sicut
    reges
    et
    principes,
    sed
    quasi
    non
    utuntur,
    dum
    insperate
    mu-
    nus et
    concupiscenliamejus relinqiiunl per
    mortem
    corporis.
    Multi etiamutunlur his
    quoe
    inhoc modo
    sunt,
    sicut boni
    reges
    el
    principes divitesque,
    ut
    fuit
    Abraham,
    J obet David
    , qui propter dignitatem
    honoris et
    principatus quamobtinent,
    non
    possunt
    his non
    uli,
    sed
    quasi
    non
    utuntur,
    dumnon fiunt
    servi
    diviliarum, neque perniiilunt
    hoeceademsua?
    menti
    dominari, cogitantes
    cuncta transitoria esse.
    Proeterit enim
    figura hujus mundi,
    id est transibit
    figura
    et
    species
    mundi
    per ignem,
    remanebit sub-
    stantia renovata
    per ignem
    et
    ineliora,
    ad hoc ut in
    aternum
    maneal
    juxta quod
    Salomon dicil : Terra
    in oeternumstabit
    (Eccle. i).
    '-'
    Voloaulemvossinesolliciludine
    esse,
    id est sine
    multa et
    superflua
    cura
    , quam
    habent
    conjugati.
    Qui
    cumuxore
    esl,
    divisus
    est, quoniam
    ex
    parie
    servit
    conjugi,
    ex
    parte
    Domino.
    Et mulier
    innupla
    el
    virgo, quod
    unum
    est, cogitt
    ul sit sancta
    corpore
    el
    spiritu,
    idest inente. Ideo
    addidit,
    mente sive
    spiritu , quia
    multoesunt
    qua?
    habent
    iniegrilatem corporis,
    sednon sunt
    virgincs
    mente,
    quoniam
    si
    possent, jamnupsissent.
    Iloecadutilitaiemvestram
    dico,
    quoniam
    sanctum
    est
    apud
    Deum
    ,
    et levinhocsoeculoin
    virginilaie
    permanere,
    non ut
    laqueum
    vobis
    injkiam,
    id
    est,
    ideo ista non
    dico,
    ut oelernam
    perditionem
    vobis
    immittam
    ,
    sed ad id
    quod
    honeslum
    est,
    subauriis

    provocans. Virginitatem
    servare
    honeslum
    est, ergo
    omnehonestum
    sanctum, ideoquevirginitas sancla,
    honcsla et Deo
    accepta
    est.
    Si
    quis
    aulemexislimatet
    putat turpem
    sevid-ri ;ib
    aliis, super virgine sua,
    eo
    quod
    s'il
    superadulla,
    id
    esl eo
    quod
    adnubiles annos
    perveneril,
    timet illam
    Foniicari cum
    aliquo
    servorum suorum
    ,
    nec
    potest
    illamservare
    virginem, quod
    vult
    facial,
    idesl liadat
    illam
    cuicunque
    vult : non
    peccat virgo
    si
    nubat,
    si
    dormierit,
    idest si morluus fuerit vir
    ejus,
    nubat
    mulier cui
    vult,
    lantum in
    Domino,
    id
    est,
    fideli se
    inisceal viro.
    Bealtor autem
    erit,
    si sic
    permanserit
    secundum
    meum
    consilium,
    idest si in castilale et vjduilale
    permanserit.
    549
    EXP0S1TI0
    IN EPP. S. PAULI.

    IN P1ST. I AD COR. 550
    CAPUT VIII.
    Dehisautemcibis el
    potibusquoe
    idolis immolan-
    lur,
    subaudis
    scripsislis
    mihi. Inter coetera
    quoe
    Co-
    rinlhii
    Aposloloscripserunt per Epistolam,
    etiamsu-
    per
    hoc
    scripserunt
    utrumdebereut omniacomedere
    necne,
    et ulrum essent omnia
    munda, quia quidam
    illorum,
    habentes scienliamcunctaesse a Deocreala
    bona,
    manducabant in
    templis idolorum,
    et scanda-
    lizabant
    simpliciores fratres, qui
    dicebant : Nisi
    iste, qui majoris
    scienlioeest
    quant ego,
    sciret ali-
    quid
    numinis et
    deilatis essein hoc idolo el in car-
    uibus ei
    consecralis, nequaquam
    in
    idolo,
    idest in
    lemplo
    idolis consecralo
    residens,
    carnes
    aliosque
    cibos
    ,
    et in vinumidolisconsecralum sumeret. De
    hoc multa diclurus est hic
    Apostolus.
    Scimus
    quo-
    niam omnes scienliam habemus
    ,
    subaudis omnia
    esse munda
    per
    naturam
    ;
    sed invocatio illorumet
    consecratio
    qua
    illis
    consecratur,
    facit ea immunda.
    Scientia
    subaudis, qua
    credimusomnia mundamun-
    dis,
    et omniasanctificari
    per
    invocationemnominis
    Christi, inflat,
    idesl
    per superbia?
    tumoremmentem
    levt : Cliarilas vero
    oedificat,
    idest dilectio fra-
    terna, qua
    consulimusfratribus
    simplicioribus, qua-
    tenus eos in
    aliquibus
    non scandalizemus
    ,
    oedifica-
    lionemhabel. In
    quavirlute,
    idest
    charitate,
    etiam
    alioevirtuies
    comprehenduntur, palientia videiicet,
    humilitas, cordisquesimplicitas.
    Sicut enim
    vinum,
    non
    temperalura
    admisiione
    alicujus dulcedinis,
    aut etiam
    aquoe,
    mentem
    levai,
    et sicut omnia
    mera et
    pura
    non ita deleclanlur sicul commista:
    sic scientiadivina vel humana non est
    ulilis, quia
    mentem in
    superbiamlevai,
    nisi
    temperala
    fuerit
    diieclione
    proximi,
    humilitale
    quoque, patientia
    at-
    quesimplicitate.
    Tune aulem scieniia
    magna
    est el
    sibi ulilis si charitate humilielur cum
    qua
    eliam
    amplius
    crescit.
    Si
    quis
    autemexistimatsescire
    aliquid,
    idest om-
    niamunda
    esse,
    el
    quod
    licila fidelibussint aduten-
    dum,
    nondum
    cognovitquemadmodumoporleat
    eum
    scire,
    id esl nondum considrt
    quod expedit
    cliani mullislicilisabslinere
    propter
    scandalumfra-
    irum.
    Si
    quis
    autem
    diligit
    Deum el causa charilatis
    scienliam
    mitigat,
    hic
    cognitus
    est ab
    eo,
    id est hic
    est electus abeo.
    Deescisaulem
    quoe
    idolis
    immoiantur,
    scimus
    quia
    nihil esl idoluminmundo. Idos GroeceLatine dicitur
    spi'cies
    vel
    forma,
    indediminutive
    idolum,
    idest for-
    mulaex
    aliquomtallo,
    aut ex
    lignis,
    sive
    lapidibus.
    Ideo
    ergo
    idolumnihil
    est, quia
    videtur
    imaginera
    hominishabere,
    et non est homo: videtur
    imaginent
    alicujus
    bestioehabere
    ,
    et non est beslia : videtur
    aures, oculos,
    nares et os
    habere,
    sed ideonihil
    est,
    quia
    non
    videt,
    non
    audit,
    non
    olfacil,
    non
    loquilur.
    Dicitur homo
    esse,
    non est homo: dicitur Deus
    esse,
    non esl
    Deus; ideoque
    nihil
    est, quia quod
    dicilur
    esse non
    est;
    adoralores
    quoque cultoresque ejus,
    atque
    cibi
    qui
    illis
    consecrantur,
    nihil
    sunt, quia
    il-
    liuscukura et consecratio facit eos nihil esse. Ex
    A hoc etiam homines idola colentes nihil
    sunt,
    quia
    omnis creatura
    quoe
    non adhoeretei
    qui semper
    ha-
    bet
    esse,
    nihil est sicut
    propheta
    dicit : Omnes
    gn-
    iesidola
    colentes,
    sicsunt
    quasi
    non
    sint,
    et
    quasi
    ni-
    hil,
    el inane
    repulatoe
    sunt ei
    (Isa. XL).
    Idola
    quoque
    propterea
    nihil
    sunt, quia
    facit homo formamha-
    beniem
    caput
    hominisex una
    parte, caput
    bovis ex
    alia
    parte, caput
    leonisex
    lerlia, capul aquiloequar-
    ta
    , reliquura corpus serpentinum, pedes equinos
    ,
    quod
    nihil
    est, quia
    Deus
    aliquam
    crealuram talent
    nonfecit.
    Namelsi sunt
    qui
    vocantur a
    paganis
    dii in coelo,
    ut Salurntts
    , J upiter,
    Mercurius,
    aut cerle a Clui-
    stianis ut
    angeli
    et sancli
    nuncupative,
    et non sub-
    stantialiter;
    sivein
    terra,
    a
    paganis,
    ut
    Neplunus,
    "
    Plulo,
    aut certe
    jusli homines, siquidem
    sunt dii
    multi, paganis
    vel Christianis
    nuncupalive,
    ut
    Moy-
    ses,
    cui dictum est : Constilui te deumPharaonis
    (Exod. vu),
    et de
    quibus
    dicitur :
    Egodixi,
    dii eslis
    (Psal. LXXXI).
    Nobistamen
    apostolis aliisque fidelibus,
    unus est
    Deus
    Paler, substantialiter,
    ex
    quo
    omnia
    constant,
    et a
    quo originem
    cuncla
    sumpserunt,
    et nos inMo
    ,
    subsisiimus,
    sivein
    illum, quasi
    inlra illumsubsisti-"
    mus,
    quia
    omnis creatura inlra illum
    consistil,
    et
    ipse
    est extra omnia et inlra
    omnia,
    et unus Domi-
    nus J sus
    Christus,
    cumPtre et
    Spiritu
    sanclo, per
    quem
    Dominum J esum omniafacta
    sunt,
    subau-
    dis,
    etnos
    per ipsum,
    creali sumus et
    redempti.
    Sednonin omnibusest
    scientia,
    subaudis
    ista,
    ut
    C
    credant unum verum Deumsoluni modo
    esse, qui
    Irinitatemhabet in
    personis,
    et unitatem insubstan-
    tia.
    Quidam
    autem conscientia
    usque
    nunc in idolis
    quasi idolothytum,
    idest idolis datunt et consecra-
    lum, manducant,
    etconscientia
    ipsorum
    cumsit
    infir-
    ma, polluilur, quoniam
    dum firmiores in fidevide-
    rint recumbere
    idolo,
    et comedere
    idolothyta, aliquid
    numiriset
    religiosunt putant
    esse in idolis. Et in
    hocest illorumconscientiainfirma,
    vel
    quia pulan-
    tes omniaesse
    munda,
    comedunt
    idolothyla,
    vel
    quia
    aliquid
    numinis credunt esseinidolis.
    Esca autem nos non commendai
    Deo,
    subaudis
    quam
    credimus
    mundam,
    id
    est,
    non facit nos ac-
    ceptables Deo,
    et Iaudabiles
    apudillum, neque
    enim
    si non
    manducaverimus,
    subaudis desacrificiisidolo-
    n
    rum, deficiemus,
    ut alioscibosnon
    babeamus, quos
    possumusmanducare, neque
    si manducaverimuscar-
    nes idolis
    consecralas, abundabimus,
    subaudis ut
    aliorumciborumrefectionemnon
    quoeramus.
    Videteautemne
    forte
    hoeclicenlia vestra
    qua
    cre-
    dilis omniamunda
    mundis,
    et
    per
    invocationemno-
    minis Christi omnia
    sanclificari, offendiculumfit
    infirmis
    in
    fide,
    ut credant
    aliquid
    deitatis esse in
    idolo et comedant
    propter
    hoc carnes illi conse-
    cralas.
    Si
    quis
    enimviderit eum
    quod
    habet
    scienliam,
    id
    est
    qui perfectus
    est in
    fide,
    et crdit orauia
    munda,
    inidolio
    recumbentem,
    id
    est,
    recumbendo mandu-
    care. Sic
    peccalis
    in
    fratres,
    dumcomedilis .coraru
    5.il -IIAYMONISHALBERSTAT.
    EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT. BCL. 552
    illis carnes idolis
    consecratas,
    recurabentes
    in
    idolio.
    Si escascandalizat
    fratrem
    meum, quemlibet
    ere-
    denlem
    simplicem
    et adhuc infirmumin
    fide,
    non
    manducabocarnemidolisconsccrataminoeternum,
    ne
    fratrem
    meumscandalizem. Erant
    quidamapud
    Co-
    rinlhios,
    qui,
    scienliamhahentes omniamunda
    esse,
    comedebant cibos idolis
    consecratos,
    et
    provoca-
    bant
    simplices
    et infirmos in fide ad similia
    -,qui
    dicebant : Nisi isti
    qui prudenliam
    et scienliamha-
    bent,
    scirent deilatemesseinhis
    idolis, nequaquam
    hoc
    agerent.
    Manducabo
    ergo
    el
    ego
    ut consecrer
    per
    has carnes. Econtra erant alii
    perfectiores,
    qui,
    licet scirent omnia esse munda a Deo
    facta,
    nolebant carnes
    idolothylas
    comedere, quia
    scie-
    bani illas
    per
    invocaiionemdoemoniorumesse im-
    mundas,
    et nescandalizarent fratrem suum
    provo-
    candoeumad
    comedendum,
    dicebant ista
    quoeApo-
    slolus ex
    persona
    illorum
    loquitur
    :
    Ante, inquit,
    moriar
    fam, quam
    ut fralrem meumscandalizem
    manducandocarnes
    idolothylas.
    El non solumabs-
    tinebo ab
    illis,
    sed etiamab omnibus
    pro quibus
    ille
    poiest
    scandalizari. Potest tamen ex
    persona
    Apostoli
    esse
    dictum,
    ul
    Apostolus
    exsetalia dice-
    ret, provocans
    eosad charilalem.
    CAPUT IX.
    Non sum liber? Verbairascentis
    sunt,
    et
    quod
    videtur
    negare,
    confirmt. Sunt aulem
    increpative
    legenda
    : Non sum liber? Sum
    utique.
    Liber erat
    Apostolus
    secundumcarnis
    prosapiam,
    ut
    pale
    de
    gnrepatriarcharum
    descendens: liber
    quoque
    erat
    ab omni debilo
    ipsorum, quia
    nihil abeis
    acceperat.
    Nonsum
    Aposlolus?
    Dicehatur a
    quibusdam
    J uckcis
    non
    credentibus,
    et
    insuper
    aCorinlhiis seduclis a
    falsis
    aposlolis, quod
    Paulus nonesset
    apostolus,
    co
    quod
    Christumnonviderit
    quos increpat Apostolus,
    inquiens
    :
    Nunquid
    non sum
    Apostolus
    a Chrislo
    missus? Sunt
    utique, quia ipse
    mihi dixit :
    Longe
    mitlam lead
    gnies (Act. xxn).
    NonneDominum
    J esum vidi?
    Utique
    vidi illum dum
    pergerem
    Da-
    mascum,
    el
    poslea
    in
    templo.
    Nonne
    opus meum,
    id
    esl, operalio
    et
    planlatio
    inea,
    vos estisin Domino?
    Eslis omnino
    Et si
    aliis,
    subaudis
    genlibus
    et
    J udoeis,
    nonsum
    Aposlolus,
    sedtamen
    vobis, Corinlhiis, sum, aposto-
    lus,
    quos
    in
    spatio
    unius anni et sex
    mensibus,
    ad
    lidemChrisli mca
    proedicalione
    adduxi. Nonsohun
    ergo
    Corinlhiis eral
    apostolus,
    sed
    pne
    omnibus
    genlibus,
    sicut
    ipse
    dixit :
    Qui operatus
    esl Pelroin
    apostolalum
    circumeisionis,
    operatus
    estet mihi inter
    gnies(Gai. n)
    : Nam
    signaculum,
    idest
    signum
    et
    indicium, aposlolalus
    mei vosesliset vestracreduli-
    las, qui per
    nieam
    proedicalionem
    credidislis in Do-
    mino.
    Mea
    defensioapud
    eos
    qui
    me
    inlerrogant,
    subaudis
    ulrum sim
    apostolus
    neene,
    hac
    est, quia
    vos eslis
    signumaposlolalus
    mei in
    Domino,
    el
    per
    hoc de-
    fendor esse
    apostolus.
    Vosenimestis defensiomea
    quibus Evangeliumproedicavi.
    A
    Nunquid
    non
    habemus,ego
    el
    Barnabas,
    potestatem
    manducamli el bibendi? subaudisex officio
    proedica-
    lionis,
    et a vobis
    accipiendi quoe
    necessaria
    sunt,
    secundum
    quod
    nobis Dominus
    potestatemddit,
    si-
    cut et aliis
    aposlolis
    Nunquid
    non
    habemus, ego
    et
    Barnabas, polesta-
    temsororem
    mulierculam,
    idest
    quamlibet
    fidelem.
    circumduccndi,
    idest de locoadlocum
    ducendi,
    ul
    ministret nobis sicul et coeteri
    apostoli
    et
    fratres
    Do-
    mini, faciunt,
    J acobus videiicet et J oannes Zebedoei
    filii et materteroeDomini nec nonetiamJ acobusAl-
    phoeus,
    et
    J udas,
    et
    J oseph
    filii similiier materteroe
    Domini nec nonetiamet
    Cephas? qui
    et Petrus. Ce-
    phas
    Hebroeumest et
    Syrum,
    Petrus Groecumet La-
    linunt : SimonGroecumesl.
    Quidam
    non
    intelligentes
    "
    proprietatem
    Groecoe
    linguoe,
    fefellit eos
    ainbiguilas
    verbi
    Groeci,
    in hoc
    quod
    dicit sororem
    mulierem,
    quasi
    uxores habuerint
    apostoli quas
    secumduce-
    rent,
    nam
    gyne ulrumque significat
    et uxorem et
    mulierem. Unde
    gyneceumappellalur
    locus ubi
    plu-
    rimoersident mulieres. Fidles enim mulieres ba-
    bentes terrenam
    subsiantiam,
    ibanl cumPetro aliis-
    que
    aDostolis
    J udoeorum,
    ministranles eis de sub-
    stantia sua
    quoe
    necessariaerant sicul Maria
    Magda-
    lene,
    et
    Martha, alioeque
    mulieres
    quoe
    secutoeerant
    Dominumde
    Galiloea,
    sequebantur
    illumministran-
    tes
    ei, quod
    bealus Paulus
    apostolus
    non
    faciebai,
    qui genlibusproedicavit,
    licet
    poiestalem
    haberel :
    tamen non ducebat mulieres
    secum,
    ne scandalum

    orirelur
    apudgnies, quarummagislri
    et
    proeposili
    u
    hanc consueludincmnonhabebant.
    Quis
    miles militai
    pro
    vila
    rgis, pro
    defensione
    palrioe,
    suis
    slipendiisunquam?
    id est
    propriis
    sub-
    stantiis,
    subaudis nullus. Tamen
    ego
    milito meis
    slipendiis,
    laboremanuummearumvicturaet vesli-
    lum
    acquirens.
    Quisplantt
    vineam,
    et
    [ructusejus,
    idest
    racemos,
    nonedit?Vinca
    Apostoli,
    erant Corin-
    lhii, quosplantaverat ipse
    infide
    Chrisli,
    sedfructum
    ejus
    non
    suscepit
    ;
    sumplus
    videiicet undeviverel.
    Nunquid
    secundumhominemhoecdico?id
    est,
    nun-
    quid
    secundumhumanuin
    intelleclum,
    et ex
    proprio
    sensu ista
    loquor?
    Non
    alligabis
    osbovi
    triturant!,
    id est os
    proedi-
    catoris alienum a mercede non facis. Recle
    ergo
    ^
    proedicatores
    bobus
    comparaniur, quia
    sicut illi vo-
    mereexarant terram,
    ila
    proedicatores
    vomere sive
    ligone
    verbi Dei excolunt corda
    anditorum,
    ut ferant
    fruclus salutis oeternoe.
    Nunquid
    de bobuscura est
    Deo? Esl
    utique
    Deocura de
    bobus,
    qui
    omnium
    quoe
    fecit curamhabet,
    sicul ei dicilur : Nihn odisti
    eorum
    quoefecisti (Sap. xi).
    Et non solumde bobus,
    verumeliam de
    passeribus
    cura esl
    illi,
    sicut in
    Evangelio
    ostendilur,
    ubi dicilur
    pascere
    illos
    (Luc.
    xn).
    Sednonenrabat itadebobus,
    ut inter
    proecepta
    quoe
    homini ddit adsalutem
    sui, proeciperet
    curam
    bovis habere. Nec enimnecesse est
    per scriptam
    legem
    monere
    hominem, quomodo
    bovi suo con-
    sulat.
    553 EXPOSITIOIN EPP. S. PAULI.
    --
    IN EPIST. I ADCOR. 554
    Quoniam
    dbetin
    spe,
    subaudisfruclus
    percipiendi,
    qui
    arat arare.
    Si nosvobis
    spirilalia,
    subaudis
    bona,
    seminavi-
    mus, proedicandogratiam
    videiicet fidei et
    doctrinoe,
    magnum
    est,
    si nosvestracarnalia melamus? id
    est,
    ut a vobis
    accipiamus temporalia, quibus
    conluli-
    musoeterna?Nonhoc
    magnum
    esl
    increpativelegen-
    dum
    est,
    sed
    interrogative.
    Si alii,
    id est
    pseudoapostoli, potestatis veslroe,
    hoc est facultatif vestroe
    bonorumque temporalium,
    participes
    sunt, quare
    non
    potius
    nos?
    subaudis,
    de-
    bemus
    parlicipare
    bonis
    vestris, qui
    sacra monila
    Evangelii
    vobis
    proetjicamus.
    Verumomnia incom-
    modasuslinemus
    ego
    et
    Barnabas,
    sitim
    videiicet,
    faraem,
    nuditalem
    omnemqueindigcnliam,
    ne
    quod
    offendiculttm
    d'emus
    Evangelio
    Chrisli,
    id
    est,
    nedica-
    lur de
    nobis, quod
    causa
    quoestus
    et curoe
    teropo-
    ralLs
    poliusproedicemusEvangelium, quam
    causasa-
    lmisanimarumetremuneralionis
    oeternoe,habeatque
    Evangelium
    vnale.
    Nescitis
    quoniamqui
    in
    sacrario,
    id est in
    templo
    idolorura, operantur,
    excoriandoviclimas et
    conque-
    rendo,
    quoe
    desacrariosunt edunt? id est dehis vi-
    vrait
    quoe
    ibi
    offerunlur,
    et
    quoepertinent
    ad sacra-
    rium,
    et
    qui altari,
    subaudis
    Dei,
    deserviuntin
    lege,
    idest Veteri
    Tesiamento,
    cumaltari
    participant.
    Si
    quando
    holocaustumofferebatur in altari domusDo-
    mini,
    lolumanimal sibi vindicabat
    altare;
    si
    quando
    vero victimoe
    aliaque
    sacriliciaofierebantur,
    partira
    cremabanlur in
    altari, parlini
    sumebant servitores
    insuosusus.
    Ita et Dominus
    ordinavit,
    idesl
    disposuit
    et
    pote-,
    slaleradedil.
    Ego
    autemlicet
    potestatem
    baberemde
    Evangelio
    vivere,
    nu//o horum
    quoesuperius
    dixi usus
    sum,
    quia
    nullos
    sumplus
    a vobis
    accepi,
    ul
    Evangelium
    nonfacerem
    vnale,
    et voslibre
    possemredarguere.
    Non autem
    scripsi
    hoecut ita
    fiant
    in me. Poterant
    illi dicere: Vereideo
    Apostolus
    talia
    scripsit nobis,
    ut
    quod
    anleanon
    accepit
    a
    nobis,
    modo
    accipiat,
    ut deruus ei
    quae
    necessaria sunt. Adhoecille: Non
    ideo, inquit,
    ista
    dico,
    ut
    quod
    hactenus non
    feci,
    nunc facere
    incipiam,
    sedut vos adcharitatem
    pro-
    vocem. Bonumest enimmihi
    magis
    non mori
    fam,
    sil, nuditale,
    quam
    ut
    gloriam
    meam, quamspero
    me
    receplurumpro
    mercede
    proedicationis,quis
    eva-
    cuet sive
    deslruat,
    dandomihi munera. Tune enim
    gloria
    illius
    evacuaretur-,
    si mercedem
    acchpiens
    in
    proesenti,
    non
    speraret
    mercedemaliam
    accipere
    in
    futurum,
    nec
    redargueret delinquentes.
    Nametsi
    evangelizavero,
    subaudissolummodo,
    prop-
    ter
    hoc,
    ut
    propter
    assiduitalem
    proedicationis
    mer-
    cedemin
    proesentiaccipiam,
    et laudemab homini-
    bus,
    nonest mihi
    gloria,
    subaudisoeternainfuturo :
    ncessitas
    enim,
    subaudis
    manducandi, bibendi,
    vc-
    Bliendi,
    mihi incumbit.
    Ideoqueproedico, quoniam
    unde
    vivant,
    aliundenon habeo. Hoecin
    quibusdam
    fichant, sicut in
    pseudoapostolis,
    sed in Paulo non
    erat, qui-neque
    mercedem, neque
    laudemabhomi-
    PATROL.CXV11.
    A
    nibus
    quoerebat
    in
    proesenti,
    limens audire in die
    judicii
    :
    Recepisli
    mercedem
    tuant,
    si laborasti. Va:
    enimmihi
    est,
    idest
    indigenlia
    me
    opprimet,
    et
    pe-
    nuriamfamis
    sustinebo,
    si non
    evangelizavero.
    Non
    ex sua
    persona
    talia
    dicit,
    sed
    potius
    ex illorum
    qui
    idcirco
    proedicabant quia
    non habebant undevive-
    rent nisi ex
    proedicatione,ideoque
    favebant suis au-
    ditoribus.
    Si enimvolenssive
    sponte
    hoc
    ago,
    id
    est,
    si non
    proedicaveropropter sumplus camales,
    et admini-
    stravero
    Evangelium
    sinemercede
    temporali,
    merce-
    demhabeo
    paratam
    a
    Christo, remunerationem vi-
    deiicet
    oeternam,
    auditurus ab
    ipso
    : Inlra in
    gau-'
    diumDomini lui.
    Quoe
    est
    ergo
    mercesmea?
    Interrogat] Apostolus
    B
    seipsumquoe
    sit merces
    proedicationis
    ejus
    in
    proe-
    senti,
    et
    dicit, jarn inquiens
    : Volo
    sportleproedicare
    Evangelium, quoe
    est merces mea in
    proesenti?
    Et
    respondet ipse sibi,
    aut alicui
    inlerroganli quoe
    est
    merces tua? Hoecest merces meain
    proesenti
    et in-
    tenlio,
    ut
    Evangeliumproedicansfidelibus, omnibus
    que
    audire
    volentibus,
    sine
    sumptuponam
    Evange-
    lium,
    subaudis in cordibus
    eorum,
    ut non
    abular,
    sivenon ular
    potestale
    meain
    Evangelioquam
    cum
    aliis
    aposlolishabeo,
    id est ne
    accipiamaliquid
    ab
    auditoribus, quoniammagna
    merces mihi reservatur
    a Christo.
    Namcumliber
    essem,
    nonsolum
    secundumnatu-
    ram
    , utpole
    de
    gnre palriarcharum descendens,
    verumeliamexomnibus
    negotiishominum,nihil abeis
    G
    accipiendo, omnium,
    subaudis
    hominum,
    meservum
    feci supportando omnes,
    veluti bonus
    procurator,
    subaudi
    supportt infirmos, maxime
    vos,
    o Corin-
    thii!
    per
    meam
    palientiam.
    Feci autemhocnoncalli-
    ditaiis
    astulia,
    sed
    compatientis affeclu,
    ut
    pluret
    lucrifacerem
    Christo.
    Et
    faclus
    sumJ udoeis
    tanquamJ udoeus, subaudis
    legisobservator, adhuc londendo
    caput
    in
    Cenchris,
    qua?
    est
    portus Corinthi,
    offerendmunera in lem-
    ploHierosolymis,
    secundum
    quod
    in
    Aclibus
    apo-
    slolorum
    habetur, quandopurificalus
    ascenditintem-
    plum(Act. xxi),
    et
    circumeidendo Timotheum
    pro-
    pter J udoeos,
    ut J udoeoslucrarer
    Christo,
    a culiura
    videlicel
    legis,
    ad
    gratiamperducendo
    Evangelii.
    His
    qui
    sub
    legesunt,
    idest a
    Samaritanis, quin-
    "
    que
    liLros
    legis habentibus,
    veniens ad illos faclus
    sumeis
    quasi
    sub
    legeessem,
    idest
    quasi
    camali ter
    Iegi servirem,
    cum
    ipse
    nonessemsub
    legeMoysi
    animo,
    sedsub
    gratia Evangelii,
    ut eos
    qui
    sub
    lege
    erant
    lucrifacerem.
    Feci autemhocnonsimulandi ver-
    sutia,sedcorapatiendi
    misericordia. His
    qui
    sine
    lege
    erant,id
    est
    genlilibus,
    faclus
    sum,
    tanquam
    sine
    lege
    essem
    ; conseniiendogenliliumphilosophisapud
    Alhe-
    nas,
    unumDeumesse
    qui
    cuncla
    fecerat,
    et animas
    imraorlales
    esse,
    et hominesabuno Deo
    principium
    sumpsisse,
    visus est eis
    quasi
    unus ex
    ipsis,
    licet
    idolanon
    adoraret,
    paulatimque
    trahebat eosad illa
    quoe
    minus
    credebant,
    suadensut ineum
    crederent,
    per quem
    omnia
    fada sunt,
    idest inFilium
    18
    553 HAYM0NI5
    IIALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIRL. 55G
    Faclus sum
    infirmis,
    J udoeiset
    gentibus
    in sensu .
    el
    intelleclu, qui magna
    non
    poterant capere, infir-
    mus, comparando
    el
    cooequando
    meilloruminfirmi-
    tali el
    pusillanimitali,
    ul
    infirmos
    sensu el inlellectu
    lucrifacerem
    talia
    proedicando,quoe
    eorum
    capacila-
    li
    congruebant,et
    quoeipsi caperepolerant,
    omnibus
    subaudis
    genlibusJ udoeisquc
    omnia
    superius
    dicta.
    Faclus sum
    infirmas
    videiicet
    infirmis,
    J ndoeusJ u-
    doeis,
    Samarilanus
    Samaritains, qui reproniissionem
    de Christo
    exspeclabant, gentilibusgenlilis,
    Ht om-
    nessalvos
    faceremproedicando
    illisverbumDei.
    Omniaaulem
    faciopropter Evangelium,
    idesl
    pro-
    pter
    Christumcui
    Evangelium
    leslimonium
    pcrhibel,
    ut
    parlicepsejus,
    idest
    particeps Evangelii, efficiar.
    Sic videnlur hoecverba
    sonare,
    et sic
    loquilur Apo-
    slolus, quasi Evangelium
    ralionis
    capax sil,
    ac si
    diceret : Ul
    parliceps Evangelii
    efficiar,
    id est ut
    proemia quoe
    in
    Evangelio promitluntur,
    in
    regno
    coelorum
    consequi
    merear.
    Nescilis
    quod
    hi
    qui
    insladio
    enrrunt,
    omnes
    qui-
    dem
    cumin',
    sed unus
    accipil
    bravium? Volens et
    desiderans
    egregius proedicator,
    Corinlhios omnes-
    que
    fidles
    provocare
    ad cursum bona?
    operalionis
    quaienus
    forliter insudando
    perlngere
    ad bravium
    oeiernoevocationis mercantur. Dat inde
    comparalio-
    nem, cujus exemplo
    accedainus ad victoriamoeter-
    nam
    capiandam, inquiens
    : Nescitis
    quod
    hi
    qui
    in
    sladio
    currunt,
    etc. Fuit
    quodamtempore gigasqui-
    dam nomine
    Hercules,
    apud
    Groecos
    foriissimus,
    omnique
    virlute
    corporis
    roboreus,
    agilitale quoque
    seu velocllate
    pedum
    in cursu velocissimus
    alque
    pernicissimus, qui
    uno anhclilu
    curril, atque(ul
    ita
    die'.mus) pervolavit
    cenlum
    viginli qiiinquepassus
    :
    sicque
    subdil
    uno in
    loco, quod spatium
    sui cursus
    sladium
    appellavit,
    astando : et est oclava
    pars
    mil-
    liarii. Inde
    postmodum
    inolevit inos
    apud
    Groecoset
    consuetudo diulurna,
    ut ex
    singulis urhibus,
    caslel-
    lis, oppidis,
    necnonet
    viilulis, juvenes
    se
    proeparent,
    quaienus
    advenieniefeslivilale
    deorum,
    possenl
    cur-
    rere ad illud
    sladium, quod
    mensurabalur cenlum
    viginli quinquepassibus.
    Post
    cujus
    melam
    poneba-
    tur aurumvel
    argentum,
    aut
    equus
    sive
    pallium,
    aut
    aliquod proeinium, quod
    braviumGroecovocabulo
    dicebalur,
    Latinevero
    palma
    victorioe
    appellari poiest
    vel
    coronn, cunclisque
    aslaulibus. viris el mulicri-
    bus,
    ad
    spectaculum
    illud currebanl omnes : sed
    unus
    qui prior currebat, accipiebal bravium,
    coeteris
    in vanum
    currenlibus; quia
    nihil uliiiiatis
    proestahat
    eis suus
    cursus,
    nisi risum et cachinnum
    populis
    excilabant,
    sibi aulemverecundiam
    magnant.
    Alliori
    vero
    inlelUgcniia, per sladium, per quod
    illi curre-
    banl,
    debemus
    intelligere
    fidemnoslraminlra
    cujus
    inetamcurrerc
    jubemnr
    ab exordio fidei nostroeus-
    que
    ad icrmiiiuin
    hujtlsvitoe,quousquepervenianms
    ad bravium
    repromissum,
    de
    quo
    Dominus dicil:
    Qtii perseveraverit usque
    in
    finem,
    hic satvus erit
    (Matlh. xxvt).
    Hoctamendistat inter illorumcursum
    el
    nostrum, quod
    ibi omnes
    qui
    ad hocerant
    parali
    currebanl,
    sed unus
    qui proe
    coeteris
    currebat, prior
    A
    perveniendo
    ad
    bravium, accipiebal
    soinsreraunera-
    lionemsuoevictorioe.Innostro aulem
    cursu,
    omnes
    qui
    bene
    currerint, proemium
    sui laboris
    percipienl,
    nec dolebunl se incassum
    cucurrisse,
    cum omnes
    qui pervenerint,
    remunerationem
    acceperint.
    Ille
    vero unus
    significat
    numerura
    eleelorum, qui
    com-
    paratione reproborum parvissimus erit,
    licet in se
    fil
    perfeclus.
    UndeDominusdicil : Multi sunt
    vocati,
    panel
    vero electi
    (Matth. xx); quasi
    diceret : Multi
    incipiunt
    currere,
    sed anle deficiunt et lassescunt
    quampcrveniaittad
    bravium.
    paucique
    sunt
    qui per-
    veniunt ad
    |)almam
    victorioe.
    Significat
    enim unus
    ille,
    unilalem sancloeEcclesioe
    quoe
    est
    corpus
    Chri-
    sti.
    Quicunque
    etenimunitati Ecclesioefuie
    bonisque
    operibus rlquc persevranlia jungunlur,
    illi
    perve-
    B
    nienl ad
    palniam.
    De
    qua
    unitale dicil Dominus:
    Nemoascendil in
    coelum,
    nici
    qui
    descendit de
    coelo,
    Filius hominis
    qui
    esl in coelo
    (J oan. m),
    cumcor-
    pore
    videiicet
    suo, quod
    esl Ecclesia.
    Sic
    curritc,
    o fidles in
    fide,
    recte creJ endo et
    bene
    vivendo,
    t
    comprehendatis palmam perennis
    remuneralionis. Solliciteac virililer vult
    Aposlolus
    ut
    curramus, quia magna
    est
    prontissio
    ad
    quam
    tendimus.
    Omnis enim
    qui
    in
    agone,
    idest in cerlaminc et
    pugna,
    conlenditsive
    desudat,
    abomnibusseabstinet
    quoe
    contraria sunt cursui illius. Illi
    juvenes qui
    se
    ad cursum
    proeparabant
    abomnibusescisel
    polibus,
    omnibusque
    rbus
    abstinebanl, quoeimpedirepote-
    rant cursumillorum. Necsolumanimi a
    comestione,
    C
    el
    superlluapotalionc corpus refrenabanl,
    sedetiam
    laminas
    plumbeas
    noclibus
    ponebaut
    circa
    lumbos,
    ne fluxumlibidinis
    per
    somnum
    palereiitur, quoniam
    libidonimiumdbilitt
    corpus;
    et si illi omnesitase
    proeparabant,
    cumscirent unumcoronandum
    ,
    et illi
    solummodo
    repromissum
    bravium
    qui prior venirel,
    licet omnes
    post
    illumad euindemlocuni
    pervertis-
    sent, quanlomagis
    nobisest abstinendumabomnibus
    quoe
    cursumnostrum
    impedirepossunt,
    cumomnibus
    nobis
    promissa
    sit sains oeterna?Si
    quoerimusergo
    a
    quibus
    rbus debeamus
    abstinere,
    el
    quoe
    cursum
    nostrum
    incipiendo superent
    et rclrahant a
    pro-
    misso
    bravio, interrogemus AposioIum,et ipse
    nobis
    demonstrabit illoin
    loco,
    ubi dicit :
    Manifesta
    aulem
    sunt
    opra
    carnis : adulterium
    videiicet, fornicalio,
    immunditia,
    luxuria
    (Gai. v).
    Ista el bissimiliacon-
    traria sunt nostro cursui. Et illi
    quidem,qui
    currunt
    inlra sladium,
    ideocurrunt ul
    cormplibilem
    coronam
    acc'tpiant,
    nosautemideocurrimus inlra mlasfidei
    noslra?,
    ut coronam
    incorruptamaccipiamus. Quod
    superius appellavit
    bravium Groeco
    vocabulo,
    nunc
    vocal Latine
    soronam;
    illorumcoronaetremunera-
    tio
    corruptihilis erat,
    idesl
    lemporalis, quia
    cum
    tempore
    transibat. Verbi
    gralia
    :
    accipiehantaurum,
    argentum, quod corruptible erat,
    quia
    deterra
    sumebalur,
    et in terram revertebatur.
    Accipiehant
    vestes
    , quoe
    vetustate et lineis consumebaniur. Ac-
    cipiehant equum, qui corrumpebatur per mortem,
    et
    consumplus
    a
    vermibus,
    in
    pulverem
    transibat,
    657 EXPOSITIOIN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. 1AD COR. 55?
    Dabatur eiscoronaterrenis et marcescibilibus flori-
    bus
    conserta,
    sed
    quasi
    ventus transibat. Nostra
    aulemcoronael remuneratio
    incorruplibilis
    est
    quoe
    nullaimmulalione
    corruntpetur.
    Nec erit adornata
    marcescibilibus floribus nostra
    corona,
    sed in mo-
    dum
    regalis
    diadfemalisoeternis
    genimis
    conserta,
    in
    oeternum
    spiritualiter
    nobis servabitur. Nostra
    ergo
    corona et remuneratio
    ipse
    Deus
    omnipotens
    erit,
    et
    contemplalio
    tolius
    Trinilatis,
    videnles Deumsi-
    cuti
    est,
    in
    quo
    habebimusvitamsinefine
    mansuram,
    omnemquebeatitudinem atque
    satietaiem
    ; quoniam
    videnles
    fulgidum
    erimus
    fulgidi,
    videnles beatum
    erimus
    beali,
    videntesimmortalemerimus immorta-
    les, felicesqueper
    omniasoecula.
    Quapropter
    debemus
    currere
    credendo, sperando,
    desiderando; corpus
    casligando, eleemosynis
    insudando,
    ambulando de
    virlute m
    viriulem,
    donec videatur a nobis Deus
    deoruminSien
    (Psal. LXXXIII).
    Necdebemus
    despe-
    rare de
    proemiopromisso
    sicut
    Apostolus
    non
    despe-
    rabat,
    cnmdiceret :
    Egoigiiur
    sic
    cutro,
    infra terminos fidei benevi-
    veudo,
    non
    quasi
    in
    incertum, quia
    non dubito de
    remunefatione ccrluin habens
    quid
    sit mihi
    promis-
    suitr.Illi
    qui
    currebant in
    sladio,
    inincerlum curre-
    banl, quia
    nonerant securi de
    proemio.
    Sed ut nos
    certi simus de
    remuneratione, exempli
    causa
    ponit
    se
    Apostolus
    in
    mdium, quatenus
    illumImilemur:
    Sic
    pugno,
    non
    quasi
    aerem
    verberans-,
    elevandoet
    deponendo gladium,
    velut slultus miles
    qui
    non
    po-
    situs contra hostemverberal
    aerem, agitando
    et bra-
    chramet
    gladium,
    volens
    apparere proelialor.
    Paulus
    ergo pugnabat
    contra aereas
    poteslates,
    de
    quibus
    loquitur
    in
    Epistola
    ad
    Ephesios; pugnabat
    contra
    philosophos,
    et
    magos,
    et bestiales
    homines,
    de
    quibus
    in
    Epistola prima
    dicit ad Corinlhios : Si ad
    beslias
    pugnavi Ephesi (I
    Cor.
    xv). Pugnabat
    au-
    temnon materiali
    gladio,
    sed
    proedicando,
    miracula
    faciendo, orando, jejunando,
    bonis
    operibus
    insi-
    stendo. Ille
    proedicalor
    yerberat
    aerem, qui
    sineeffe-
    ctu
    proedicationisproedicat,
    videiicet verba tantura-
    modo
    proferens,
    non
    operibus exornans, qui
    aliud
    proedicat atque
    aliud
    agit,
    et hoc
    quod proedicat,
    ntiraculis et
    exemplis
    non
    roborat;
    Apostolus
    autem
    aerem non
    verberabat, quia
    in vanum verba non
    proferebat, complens
    et roborans
    opre quod proe-
    dicabal ore.
    Sed
    castigo corpusmeum,
    subaudis in laboreet
    oerumna,
    infamet
    siti,
    in
    jejuniis elvigiliis,
    mullis
    cseteris
    lalibus,
    etinservilutem
    redigo,
    idest servum
    illud facio mihi
    ul,
    quod proedico
    verbis non de-
    struam
    operibus,
    sed
    potius
    serviamverbis et exem-
    plis
    his
    quibusproedico.Casligare corpus
    est mul-
    lis tribulalionibus
    quoe superius enumeravimus,
    aflligere;
    esl illaeidare
    quoe
    ad vitamoeternam
    pro-
    ficiunt,
    non ad Iuxum. Serviluli vero
    subducilur,
    dura nonsuam
    delectalionem
    perficit,
    sedvolunta-
    tem
    spirilns,
    idest
    rationabilitalis aniraoe.Sic dbet
    unusquisque
    fidelium
    agere, casligando
    videiicet
    corpussuum,
    et serviluli
    subjiciendo, implens quod
    A
    Apostolus
    alias ait :
    Spiritu ambulate,
    et deslderia
    carnis sive
    corporis
    ne
    perficialis(Gai. v).
    Ex
    cujus
    rei causa
    Apostoluscorpus
    suum
    domabat,
    refrenans
    illud a
    pravis
    delectationibus, proiinus
    manifestt
    subdens,
    ne
    forle, inquit,
    cum
    aliisproedicaverim,ipse
    reprobus efficiar.
    Probus dicitur laudc
    dignus
    et
    ap-
    probatus,
    unde contra
    improbus
    laude
    indignus
    di-
    citur,
    et non
    probatus.
    Sic dicet Dominus
    reprobis
    :
    Nesciovos
    (Matth. xxxv),
    id
    est,
    non
    approbo
    ad
    meam
    parlent pcrtinere,
    vel non
    approbo
    vos
    dignos
    laude esse. Timens
    igiiur Aposlolus reprobari
    et
    indignus
    laude
    apparere,
    dicebat : Ideo
    castigo
    cor-
    pus meum,
    el
    suhjicioserviluti,
    ne forte alii
    perci-
    piant palmam
    victorioe
    proedicatione
    mea
    edocti,
    et
    ego ipse
    alienus existama laudeet
    proemio
    reraune-
    B
    rationis,
    audiens a Domino :
    Recep:sli
    mercedem
    tuam,
    neforte etiamaliis
    curatis, ipse
    remaneamin
    vulnere.
    CAPUT X.
    Nolo enim vos
    ignorarefratres,
    subaudis
    myste-
    riumhoc
    quod
    vobisex
    parle narraboquoniampa-
    tres
    nostri,
    J udoei videiicet de
    quorumprogenie
    ori-
    ginem
    duco,
    omnessub nube
    fuerunt, quoepraseede-
    bal eos
    desuper per diem,
    etomnesmare
    transierunt,
    quia
    mortem evaserunt.
    Et omnesin
    Moyse,
    idest
    per Moysen
    ductorem,
    baplizali
    sunt innubeetin
    mari,
    idest a morte sunt
    liberati.
    Quantum
    ad veritatem historie
    pertinet,
    J udoei
    egredientes
    de
    ^Egypto,
    sub nube
    fuerunt,
    C
    quia
    nubes
    per
    diem
    gradiebalur
    siveferebatur
    super
    eos
    (Num. ix).
    Aliiori autem
    sensu,
    secundum
    Ambrosiurn,
    sub nube
    fuerunt, quia
    omnia
    quoege-
    sta sunt illis in obscuritate et in
    figura
    facta sunt.
    Inhoc
    vero, quia
    nubetecti
    sunt,
    adversariis suis
    jEgy'pliis, quando
    nubes se
    interposuit
    inter illoset
    ^Egyplios,et aquoefuerunt
    adexleriset a
    sinistris;
    et
    postmodum protecti
    sunt
    per
    diem ab
    ipsa
    nube a
    calore
    solis,
    dum a morte
    proesenti
    liberati
    sunt,
    baplizali
    dicunlur fuisse
    per Moysen
    in nube
    quoe
    erat
    post ipsos
    et in mari
    per cujus
    mdiumtrans-
    ierunt. Sive etiam in hoc dicunlur
    baptizati per
    Moysen
    in nube et in
    mari, quia
    omnia
    quoe
    facla
    sunt illisin
    figura,
    nobiseveniunt inveri tate. Nam
    j.
    sicut illi
    per Moysen
    ducemex
    ^Egypto
    liberati
    sunt,
    et morlemevaserunt
    per
    nubemet
    mare,
    ita et nos
    per
    Christum et
    per graliam
    sancli
    Spiritus
    in
    baptismale
    a morte
    originalis peccati
    et actualis U-
    berabimur:
    Moyses
    enimChristum
    significat,
    nubes
    Spirilum sanctum,
    mare Rubrum
    (per quod
    illi
    Iranseimdoamorte sunt
    liberati) baptismasignificat,
    quod
    ruborc
    sanguinis
    Chrisli
    consecralur, per quod
    nos a morteoeternaliberamur.
    El omnes
    eamdemescamspiritalemmanducaverunt,
    el omnes eumdem
    polumspirilalem
    biberunl. Manna
    quod
    de
    coelo,
    id est de islo are eis datum
    est,
    et
    aquamquoe
    de
    petra fluxit,
    dicit
    spiritalia
    esse
    ;
    vel
    quia spiritaliter inlelligenda
    sunt :
    significabant
    enim
    corpus
    et
    sanguinem
    Domini
    quod
    modo con-
    559 IIAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. COMMENT, BIRL. 50
    secratur et
    percipitur
    in
    Ecclesia,
    vel
    quia
    non
    j
    mundana
    lege
    et consueludine
    paraia
    sunt,
    sedvir-
    tuleDei sine coinmislione
    elemenlorum, aqua;
    vide-
    iicet et farinoe. Ad
    lempus
    videiicet creat.t esl illa
    esca
    atque
    eis
    data,
    el
    aqua
    similiier nonconsuelu-
    dine
    mundana,
    sed virlute
    spiritalt omnipolentis
    Dei,
    eis
    profluxit
    ex
    pelra.
    Idcirco et ille
    panis
    an-
    gelorumdiclus
    est, quia
    virlute
    omnipolentis
    Dei
    qua
    angeli
    vjvunt
    et subsisiunt sine-labore
    liquo,
    ea vir-
    nue creams est ille
    cibus,
    et
    appositus
    est eis sine
    aliquo
    labore illorum. Hocetiam
    significans, quia
    de
    coelisventurus erat
    Christus, spiriutalis panis, qui
    spirilualiler pasceret.
    Unde et manna
    prima
    feria,
    sive
    prima
    sabbati, quoe
    nuncobrevercnliam Domi-
    nicoeresurrectionis dies Dominiea
    vocatur,'primum
    venit decoeload saltiriialem
    populi.
    Bibebanl aulemI
    de
    spiritalt,
    subaudis
    pelra, consquente
    eoseadem
    pelra.
    J udoeiet
    quidamsimplicium
    doctoruni exhoc
    loco fabulose
    disputant,
    volonts affirmare
    quod
    posiquam
    Moysespcrcussit virga
    bis
    silicem, popu-
    lusque'bibit
    ac
    jumenta
    , Semper
    seGutasit eosilla
    petra,
    et
    ubicunque figebant
    tentoria,
    volvebatur in
    mdium caslrorum,
    nullo hominum
    impellente,
    emiliens
    largissimos
    rivulos ad satietaiem
    populi
    et
    jumentorum.
    Dictml autem landiu hoc faclumessa
    per quadragifila
    annos, usque
    dumvenirent interra
    Madian,
    ubi foderunl
    puteos,
    invenerunl
    aquam
    dul-
    cemsalis
    abundeque.
    Quidam
    etiamsomniando fin-
    gunt quod
    lantoe
    parvilalis
    fuerit ille
    lapis,
    ut Maria
    soror
    Moysi
    ferret illumin
    peelore
    suo
    per
    illamva-
    stam soliludinem.
    Sed illi
    qui
    talia
    confiiigunt,
    di- C
    camlubi,
    el
    quando
    vel
    quomodo
    secundumlitleram
    implelum
    sit, quod
    secundum
    Septuagtnlainterprtes
    incaittico
    Moysi
    habelur:
    Quia
    suxerunl mei de
    pe-
    lra
    , oleumqHe
    de firma
    pelra,
    et tune
    proeberidus
    assensus
    quod
    secula sil eos
    petra?
    Atcum
    nusquam
    inVeteri
    -Teslamento hoc faclum
    reperiri polerit,
    submittant vocemet inclinent aurem ut
    spiritaliter
    ista
    penetrare
    valeant, quoniam
    litleram inhis
    sequi
    non
    possunt.
    Nam,
    sicut doctores tradunt,
    Oreb
    pe-
    tra
    quamMoysesperussit,
    monsest
    lapideus, cujus
    latus
    percussil
    Moyses. Quapropter
    melius est ut
    spiritaliter
    ista
    intelligamus,
    sicqt
    et
    superiora.
    Undeet
    Aposlolus spirilalem
    appellat
    eamdem
    pe-
    tram
    quia spiritaliter
    est
    inlelligenda. Significat
    enimChristum,
    sicut
    sequentia
    manifestant : Pelra
    autem, inquit,
    erat Christus. Nondixit, pelra signi-
    licabat Christum,
    sed
    tanquam
    inverilale esset
    pe-
    traChristus,
    cum
    nliqueper
    substanliamnon
    esset,
    sed
    per significationem.
    Similiter
    loquens
    deduobus
    filiisAbrahoe,
    non
    dixil,
    hoec
    signilicant
    duoTesta-
    ments,
    sed : Hoecsunt duo Testamenla. Christus
    ergo per significationem
    propter
    firuiitatemest
    pe-
    lra
    ,
    non
    per
    substanliam
    ;
    et
    aqua
    illa
    quoe
    flue-
    Ital ex
    petra significabat
    doctrinain
    Chrisli el
    gra-
    liam
    Spirilus
    sancti,
    de
    quaipse
    in
    Evangelio
    :
    Qui
    silil,
    veniatad meet bibal
    (J oan. vu), elc.-Spiritalis
    quoque
    et
    consquent
    peirapdicilur,
    quia
    -ChrstHm.
    subsequentem"sprriVflilrsfgiiificb'at.
    fi
    quapetra
    '
    A spiritali
    consequenle
    bibebanl illi
    ,
    quia ubicunque
    deficiebuteis humanum auxilium
    ,
    aderat
    Christus,
    proestanssulfragium, cujuspolenlia (qui
    est Verbum
    Dei
    Palris)
    liberati sunt de terra
    ^Egypli,et
    in ter-
    ram
    reproraissionis
    iulroducti.
    Ideoquedicilur,
    con-
    squentes eos,
    quia
    subveniebat eis. Necenim
    pelra
    aquam
    ddit illamuna
    vice,
    sedChrislus
    per polen-
    tiamsuam. Nolandumab
    Aposlolo
    omniaisiaidcirco
    esse
    dicla,
    ne
    quis
    sibi in
    baptismaleconfidal,
    aul in
    escaet
    polu spiritali,
    ut Deum
    putel
    sibi
    parcere
    si
    peccaverit criminaliter,
    nisi
    poenitenlia digna
    hoc
    promerucril. Quapropter
    omnibus est
    vigilandura
    et
    laborandunt, quoniamlempus
    vita?nostra?brevissi-
    roumest.
    Sed nonin
    phiribns
    eorum
    beneplacilum
    est Deo.
    B
    Quoniam
    mulli
    propter
    infidelilalemmorlui sunt in
    eremo,
    non
    intelligentes
    benclicium
    Dei, quadra-
    ginla'videlicct
    millia.
    Hoecaulem omnia
    quoe
    dicimns de
    nube, mari,
    Moysi,
    esca,
    polu
    et
    pelra,
    in
    figura fada
    sunt no-
    stri,
    kl esl nosira?
    verilalis; quibus
    in vcritale con-

    tigerunt
    et raa-nent
    modo.,quia
    in
    exemphim
    illorum
    educli sumus de
    iEgyplo,
    de orrore videiicet
    hujus
    mundi. Ulnon simus
    concupisceniesmalorum,
    subau-
    dis ciboruracl
    viiiorum,
    sicut et
    illi,
    idesl
    Isracliloe,
    concupierunt,
    carnes et
    pepones,
    et ea
    quoe
    in
    J Egy-
    pto
    babuerunl inusumcoutcdeiuli. Ista in
    snperiori-
    bus
    Apostoli
    verbis
    pendent,
    ubi dicit omnia
    quoe
    J udoeis
    conligerunt
    in nosira
    figura proecessisse,
    sicul et
    sequentiamanifestant,
    cl innosiramsalulein
    -*
    scriptaesse,
    ut non simus
    concupiscentes
    malorum
    ciborum
    viliorumque. Quoestioest,
    cumJ udoeimul-
    tiludineni animaliumet
    pecorum
    secum
    haberent,
    quare
    dcsiderarcnl
    carnes,
    et
    quare
    noncoraederent
    carnes
    animalium?-Quoe
    hocmodo
    solvilur, quia
    non
    desiderabanl illi carnes
    pecorum,
    sedcarnes aviu.it
    concupiebant, quibus
    solili fuerant vesci in
    ^Egyplo.
    Nilusenim
    fluvius,
    inlittoribus suisel
    paluslribus
    lo-
    cis mulla
    gnera
    avium
    habet,
    et talia
    qualia
    nonha-
    bentur in circuitu aliorumfltiminum.
    Fugiamusergo
    concupiscenliam
    malam,
    et
    pugnemus
    contraeamin
    quantumvalemus, quia (ut
    beatus
    Augustinusdicil)
    et innobis
    quoque experimento probare possumus,
    quiaper concupiscenliam
    malamomnia mala fuini
    atque palrantur. Concupiscenliam
    aulen malamideo
    dixi,
    quia
    est et
    concupisccntia bona,
    de
    qua
    dicit
    Salomon:
    FM, oncupisoesapienliam(Eccl. 1).
    Et
    Psalmisla :
    Concupivit
    anima meadesiderare
    juslifi-
    caiiones tuas
    (Psal. cxvin). Concupiscenlia
    autem
    mala
    est, quoesuggeril
    nobisul
    concupiscamuscibos
    illicites et ultra
    modtim,
    ut faciainus
    homicidium,
    furtum,
    ut
    perpetremus
    adullerium,
    el coetera
    hujus-
    ntotli.
    Ideoque Aposlolus
    volens nos sollicilosred-
    dere,
    donat nobis
    exemphim
    illorumJ udoeorum, qui
    per concupiscenliam
    offenderunl Deumin
    eremo,
    et
    perierunl.
    Neque
    idololalroe
    efficiamini,
    sicut
    quidam
    illorum.
    Subaudis
    qui
    vilulnmadorabant ad montent Sinai.
    Quemadmodumscriptum
    esl,
    in Exodo: IdosGroece,
    5SI
    EXPOSITIOIN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. I ADCOR. 562


    dicitur
    species
    sive
    forma,
    inde diminutivedicilur
    idolumformulaex
    aliqtio
    mtallo,
    sive ex
    lapidibus
    vel
    ignis.
    Lalria
    quoque
    Groecovocabulodicitur ser-
    vitus,
    <iua?
    omnipotent!
    Deosoli
    eompetii.
    Ex
    quibus
    Ttominibus
    componitur
    el dicilur idololatra,
    ille
    qui
    Itonorem et servilutem
    quam
    omnipolenti
    Deo
    soli dbet exhibere,
    idoiis
    impendil.
    Unde et ido-
    lolalria
    ipsa
    rcs esl, Sedit
    populus
    mnndncare et
    ibere,
    et resurrtxerunt Itidere. Velcreni itisloriam
    hic
    laugit Aposlolus
    :
    Egressi
    filii Isral de
    ^Egyplo
    dum
    pervenissent
    ad Sinai
    montent, Moyse
    ascen-
    dente mouleraadDeum,
    et morante
    atquanlis
    die-
    bus
    y
    convenerunt ad Aaron
    , petentes
    ut faceret
    eis
    deos, qui
    illos
    procdrent,
    dicenies: Fac deos
    qui pracedant
    nos.
    Moysi
    enim, qui
    ednxit nos de
    j<t)yplo,
    uescimus
    quid
    accident
    (Exod. xxxii).
    Tune
    sicut historia narrai, accipiens
    Aaronabeis armil-
    las et
    inaurcs,
    fecit indevilulumconflatilcm,quem
    colebanl
    ^Egyptii, stalimqne
    oedificanles
    aras anle
    illum,
    immolaverunl eiltoslias,
    dicentes
    : Ii sunt dii
    lui, Isral,
    etc.
    Completoque
    sacrificio,
    sederunl ad
    Hianducandumet
    bibendum,
    ac
    postmodum
    surrexe-
    runi- ludereaddiversa
    joca
    et ad
    choros,
    el
    insuper
    coeperunt
    fornieari.
    Quapropter
    mulliludo illorum
    interfectaest afralribus
    suis,
    jubcnleMoyse
    el Do-
    mino volente.
    Quod
    faclumideo
    replicat Apostolus,
    ut noncrederent Corinlhii se immunesesse ab hoc
    crimine,qui
    in idolio
    epulabantnr.
    Idololatra
    quoque
    est omnisavarus
    qui
    nummum
    quasi
    Deum
    colit,
    limensillumamillere.
    Nequefornicemur,
    sicul
    quidam
    ex
    ipsisfornicali
    sunt,
    subaudiscura
    Madianilis,
    el ceciderumunadie
    viginli
    tria millia. Hocin terra Madianfactura
    est,
    el hoc retribulumest illis
    quando
    secura Madiani-
    lis
    commaculaverunt,
    adorantes
    primum
    idoh anle
    ostiadoltiorumillarunt. NamBalaam ariolus filius
    Beor,
    cernens animosJ iidoeorum
    pronos
    ad libidi-
    nem,
    et
    proclivos
    ad idola
    colenda,
    seduclus et ca-
    ptusamorepecuftiaruni
    dedilBalac
    rgi
    Moabitarum
    alque
    Madianitarum
    consilium,
    ut consiitueret
    puellasjuveneulas
    et merelrices indomorum
    osliis,
    comptas-ornamenlo-merelricio,
    et ante ostiadomo-
    rumidola el
    aras,
    ut venienles
    Israeliloe, caperen-
    tur amore
    illarum,
    et coirent cum
    illis,
    ita
    lamen,
    ut
    primum
    adorarent idola:
    quo
    facto,
    cognovit
    ipse
    iramDei contra illosexcitandanu Undefaclum
    est ut
    viginli
    triamilliaab
    ign
    coelesticonsumeren-
    tur,
    et
    pne
    omnes
    prissent-,
    nisi Phinees zelatus
    xelo
    Dii,
    confodisset
    euspide
    virum Hebroeumcum
    Madianitklescorlo in locis
    genilalibus, cujus
    rci
    causa
    quievit
    iraDei a
    populo.
    Nolandum
    quoque
    quia
    non solumilli dicunlur esse
    fornicatores, qui
    quoeunque
    modolibidinemsuam
    expient,
    sedetiam
    illi
    qui per
    aliaviliaaDeo
    recedunt,
    de
    quibus
    dicit
    Psalmisla ; Perdes omnes
    qui fornicanlur
    abs te
    (Psal. LXXVII),
    id
    est, qui
    recedunt ate. .
    Neque
    leulemus
    Christum,
    sicul
    quidam
    illorum
    tentaverunt,
    subaudis
    Moysen,qui
    Christi
    figurant
    gerebat.
    Vel
    eliam
    ipsum
    Christum
    tentaverunt,

    qui
    erant in
    Bloyse,
    sicut
    ipse MoyscS
    dicit : Nos
    quid
    sumus? Non contranos estmurmur
    veslrum,
    sedcontra Dominum
    (Exod. xvi).
    Christusenim
    qui
    estVerbumPalris
    ipse
    erat in
    Moyse,
    el
    ipseloqueba
    tur
    per
    os
    ejus.
    Et
    quando
    lenlabant
    Moysen,
    el
    quando
    murmurabant contra
    illum,
    conlra Deum murmu-
    rabant. Sed
    quidContigii
    illis? Et a
    serpentibuspe-
    rierunt
    ignitis, qui ulrumque faciebant,
    et morde-
    bant,
    mordendo
    quoque
    venenuminiundebant. Re-
    ducit
    ergo
    admeraoriamtalia
    Apostolus
    et comnio-
    nt,
    nenos in eatlemcausa inventi iradannir dia-
    bolo, cujusfiguramserpentes
    habebant.
    Neque murmuraveritis,
    subaudis contra
    Deum,
    neque
    contra
    proelatos
    et redores. Sicut
    quidam
    illorummurmuraverunt. Dalbanvideiicetet
    Abiron,
    B
    sociique
    eorum, contra
    Moysen
    et Aaron. El
    pe-
    rierunt ab
    exlerminatore,
    Deo vel
    igne.
    Dalban
    enim et Abiron cumomni domo sua 'exterminai!
    snnl de
    superficie
    lerraca
    Deo,quiaproecipiente
    Deo,
    vives
    deglulivit
    eos
    terra; fuerunlquc
    ante
    scpulii
    quammortui, quoniam
    sicul
    Scriplura
    narrai,
    vivi
    descenderunt in infernum
    ;
    socii vero
    illorum, qui
    in
    ipsa conspiralione
    similes
    exstiterunt,
    ab
    igne.
    coelesti exterminai'! sunt. Murmurare autem est
    plerumque
    falso ad invieemde
    proeposilisalque
    rc^
    ctoribus
    queri
    et causari. Pie:
    unique
    eliam solet
    murmur fieri
    justa
    ex
    causa, quando proelati
    non
    simpliciterrectequeerga
    subditos incedunt. Tamen
    quoeunque
    modonascalur el
    fiai,
    malum
    est;
    etvas
    iHi
    quo
    excitanle
    provenit,
    utrum sit
    proelalus
    an
    C
    subjeclus.
    Dicit enim beatus
    Atigustinus quia
    in
    nulla aliacausa itaoffenderunl J udoeiDeumin ere-
    mo,
    sicut in
    niufilturatione, quoniamsemper
    mur-
    muratores exsliterunt.
    Quapropter
    cavendumest
    omni modoab
    hujuscemodi vilio,
    ne similia nobis
    eveniant.
    Hoecaulem
    omnia,superius
    dictade
    serpenlibus
    et
    de
    igne, qui
    eos devoravit in
    figura conlingebant
    Mis. Videamus
    quomodoserpentes igniti quibus
    illi
    tradili
    snnl,
    in
    figura
    fuerunt
    ;
    et
    serpens
    oeneus,
    qui suspehsus
    est a
    Moyse
    :
    q:ioequi aspiciebant,
    sanabaninr
    (Num. xxi). Serpentes
    illi
    qui
    mordendo
    venenum
    infundebanl,
    doemones
    significabant,
    qui
    suggerendo
    nobis venenummorliferoedelectationis
    infundunt.
    Quibus
    eliam
    tradimur,
    si
    serpentera
    "
    oeneumin
    ligno pendenlem
    non
    aspiciamus,
    idest
    Christum.
    Serpens
    oeneus
    qui
    simililudinem
    serpen-
    tis
    habebat,
    sedtamenvenenumnon
    habebat,
    quem
    qui aspiciebant,
    morlem
    temporalem
    a morsibus
    serpeiitium
    evadebant. Christum
    significat serpens,
    sicut
    ipse
    dixit: Sicut
    Moyses
    exallavit
    serpentent
    in
    deserlo,
    itaexallari
    oportet
    Filium
    hominis,
    ul omnis
    qui
    crdit in eumnon
    pereat (J oan. m).
    Similitu-
    dinem
    ergoserpentis
    habuit ille
    serpens,
    sedveneno
    caruil, quia
    Christussimililudinem
    quidem
    carnis
    pec-
    cati
    habuit,
    sed
    peccati
    venenocaruit. Perhoc enim
    quod
    oeneus
    fuit,
    significat
    oeternitatem
    Christi, quia
    a?5durabilemetallumest.
    Suspensus
    est in
    ligno,
    et Christus ia crucis
    palibulo.
    Qui
    illum
    aspiciebat
    5G3 ILVYM0N1SHALBERSTAT.EP1SC. OPP. PARS I.

    COMMENT.B1BL. 564
    sanabatur a morsibus et veneno
    serpentum; quo-
    .
    niara
    quicunque
    Christi
    passionem
    cumreverenlia
    ad memoriamreducunt et
    aspiciunt
    illum,
    ad hoc
    st mortifieent
    corpora
    sua cumviliis
    elconcupiscen-
    tiis,
    salvantur a
    suggeslionibus
    doemonum,
    et veneno
    pravoe delectationis,
    et
    insuper
    a morte oeterna.
    Ignis
    vero ille
    qui
    devoravit
    murmuraiores, signifi-
    cat
    ignem
    oeternum, qui
    devorabit omnes similia
    agentes. Scripta
    sunt aulemad
    correptionem
    no-
    siram,
    id
    est,
    ad emendationem et meliorationm
    nostram,
    ut nos
    per
    talia
    corrigamur.
    In
    quosfines
    soecutorumdevenerunt.In nos finessoeculorumdeve-
    nerunt, quiajam
    nosin finesoeculi
    positi
    sumus,
    in
    iiltima scilicel oetate. Non sunt
    propter
    illos
    scripta
    ul
    ipsi legerent, qui
    talia
    agenles
    taliameruerunt
    recipere, qui jam
    olimmorlui
    erant,
    sed
    pro
    nostra
    salute et
    ulililale,
    ut si in timoret inservilio Dei
    manserimus
    gloriara
    illis
    promissam accipiamus,
    terram videiicet
    repromissionis, quoesignificat
    eoe-
    lestem
    palriam. Sique
    minus aut. aliter
    egerimus,
    geminabuntur
    nobis
    poenoeillorum, quoniammajor
    notilia
    legisplus
    facil hominemruni.
    Itaque qui
    se existimat
    slare,
    in rectiludine
    fidei,
    bonisqueoperibus,
    et in
    scientia, qua
    crdit omnia
    esse
    munda,
    videal ne
    cadat,
    in
    superbiam,
    aut in
    scandalum fralris. Islo in locofacileac
    specialiler
    perculit eos, qui proesumenles
    de sua
    scientia, qua
    1icilumesse
    putant
    omnia
    edere, quia
    omniamunda
    sunt
    mundis,
    recumbebant in
    idoliis,
    et edebaat
    carnes
    idolothylas,
    unde scandalizabantur infirmio-
    res
    fratres,
    qui
    videntes illostalia
    agere, putabant
    aliquid
    numinis esse et deitalis in
    idolis,
    atque
    in
    ciois illis consecratis. Generaliter aulemad omnes
    pertinet quod
    dicit :
    Qui
    stat in fideet bonis
    operi-
    bus,
    videat necadat.
    Tentatiovosnon
    apprhendai,
    nisi
    humana,
    id
    est,
    quoe opre
    non
    perficilur.
    Tentalio humana est
    malum
    cogitare,
    et in cordetentationes mullas
    per-
    peti.
    Diabolicavero tentatio est certamine tentalio-
    nis in
    opre superari
    et malum
    perficere.
    Concu-
    piscere
    mulieremhumana tentatio est' : adulleriura
    vero sive fornicationem
    perpetrare
    diabolicumest.
    Sic de coeterisviliis
    intelligendum.
    Fidelis. aulem
    Deus
    est, qui
    non
    palietur
    vostentari
    supra
    id
    quod
    poicstis,
    subaudis sustinere. Fidelis dicitur Deus
    esse, quoniam quidquid promisit
    fidelibus
    suis,
    oprecomplevit; completquoque quotidie,
    et com-
    plebil.
    Promisit
    diligentibus
    se
    rgna
    coeleslia:com-
    plebil illud, quia
    dabit eis.
    Ideoque
    non
    pcrrailtit
    eos tentari
    supra
    id
    quod
    humana
    fragililas potest
    ferre. Sed
    faciel
    cumtenlalione eliam
    proventum,
    id est
    auxilium,
    ul
    possilissustinere;
    id
    est,
    illudfa-
    ciel
    pervenire, quod potest
    humana ferre
    fragilitas,
    videiicetatenlalione et tribulalionecitius
    liberando,
    sicut
    legimus
    faclumdebeato
    Abraham,
    quando
    li-
    beraus deurbe
    Chaldoeorum,
    necnondetribus
    pueris
    in
    camino,
    et de
    Daniele, quandomissus
    estin lacum.
    leonum,
    et de innumerabili mulliludine
    marlyrum,
    aut eliamin tenlalione tolcrantiam
    proebendo
    el vi-
    A cloriam, sicut
    proebuit
    beato
    J ob,
    Pelro
    quoque,
    in
    cruceet
    Androeoe,
    Laurenlio
    quoque super
    craticu-
    lam, mullisquc
    aliis
    marlyribus. Quis
    enimhominum
    posset
    credere
    quod
    homomorlalistalia
    posset
    susti-
    nere, quoe
    sustinuit Laurenlius
    per adjutoriura
    Dei ?
    Quapropter,
    durataies et
    hujusmodi
    nobis tenlalio-
    nes
    afflictionesqueprovenitmt,
    debemusista ad me-
    moriam
    reducere, omnemquespem
    nostraminDeum
    jaclare,
    ut
    ipse
    nobisfackit
    provenlumevenire,
    ci*
    tius
    liberando,
    aut eliamviclorioe tolcrantiam
    proe-
    bendo.
    Ut
    prudentibnsloquor,
    vos
    ipsi judkatet
    \dest di-
    scernile, quod
    dico: utrumverumc bonum
    dicam,
    neene.
    Calix
    benediclionis,
    cui benedicimusnonnecommn-
    "
    nicalio
    sanguinis
    Christi esl? Idcirco
    primum
    cali-
    cra
    nominavit, quiapostea
    de
    paneplus
    erat
    dispu-
    laturus. Calix autembenediclionis
    dicitur, qui
    bene-
    dicitur a sacerdotibus in altari
    ;
    appellalur
    et
    ipse
    calix
    communicalio, quasi participatio, quia
    omnes
    communicant ex
    illo, partemque
    sumunt ex san-
    guine
    Domini
    quem
    conlinet in se. Et
    panis quem
    frangimus,
    in
    altari,
    nonne
    participatio corporis
    Do-
    mini est?
    Ulique.
    Primum consecralur et bened'ei-
    tur asacerdotibus et
    Spiritu
    sanclo, et deinde fran-
    gitur
    cum
    jam
    licet
    panis videatur,
    inverilale cor-
    pus
    Chrisli est. Ex
    quopanequicunquecommunicant,
    corpus
    Chrisli edunt.
    Quoniam
    unus
    panis,
    subaudis
    Christi,
    etunumeor-
    pus
    Christi mulii sumus
    , qui
    comedimusillum
    pa-
    **
    nom,
    caro
    quam
    Verbum Dei Palris
    assumpsil
    in
    utero
    virginali
    in unitalesua?
    personoe,
    et
    panis qui
    consecratur in
    Ecclesia,
    unum
    corpus
    Christi sunt.
    Sicut enimilla caro
    corpus
    Christi
    est,
    ila iste
    pa-
    nis transit in
    corpus Christi,
    nec sunt duo
    corpora,
    sed unum
    corpus.
    Divinilalis enim
    pleniludo quafc
    fuit in
    illo,
    replet
    et islum
    panera,
    el
    ipsa
    divinitas
    Verbi
    quoeiraplet
    coelumel
    terram,
    et omnia
    quoe
    in eis
    sunt,.
    ipsareplet corpusChrisli, quod
    amuliis
    sacerdotibus
    per
    universumorbem
    sanclificalur,
    et
    facit unum
    corpus
    Chrisli esse: et sicut ille
    panis.
    et
    sangnis
    in
    corpus
    Chrisli
    transeunt,
    ila omnes
    qui
    in Ecclesia
    digne
    comedunt
    illud,
    unum
    corpus
    Chrisli
    sunt,
    sicul
    ipse
    dicit :
    Qui
    manducat camem
    meamet bibit meum
    sanguinem
    in me
    manet,
    et
    ego
    ineo
    (J oan. vi).
    Tamen illacaro
    quamassumpsit,
    et
    iste
    panis, omnisque Ecclesia,
    non faciunt tri
    corpora Christi,
    sedunum
    corpus;
    et sicut
    qui
    cor-
    pori
    et
    sanguini
    Domini
    communicant,
    unum
    corpus
    cumeo efficiuntur : sic el
    qui
    communicant scien-
    ler de
    idololhytis
    unumcumdiabolo
    corpus
    existunt
    ;
    omnesquequi
    deuno
    pane,
    id est de uno
    corpore
    Chrisli,
    et deeodemuno
    calice,
    sive
    sanguine, parli-
    cipamus,
    idest
    parles accipimus,
    unum
    corpus
    Chri-
    sti elficimur.
    Vtdete, inquit,
    id
    est, considerale,
    Isral secun-
    dum
    camem,
    id
    est, quia
    carnaliter
    vivit,
    et carnalcs-
    hostias adhuc offert. Tune
    temporis quandoAposlo-
    lusista
    loquebatur,adhuc
    erat
    templumHierosolymis,
    553 EXP0SIT10 IN EPP. S. PAULI.

    IN EP1ST. I AD COR. 566
    in
    quo
    offerebal Isral carnaliter vivonshostias Deo.
    Carnalemautem illum
    appellat. quialegem
    carnali-
    ter volebal observare
    ;
    vel ad differentiam Isral
    s;,iritalis, qui jam
    veteres umbras non
    sequebatur,
    ex
    cujus
    numro cral idem
    Aposlolus.
    Vult autem
    ostendere
    Corinlhiis, quia
    sicul illi erant socii et
    participes allaris, qui
    comedebant ea
    quoe
    inaltari
    offerebantur,
    ila et isti Corinlhii comedentescarnes
    idolothylas,
    socii erant doentoniorunt.Undeet
    sequi-
    lur : Nonne
    qui
    edunt
    hoslias,
    subaudis victimarum
    in
    lege, participes
    sunt allaris? Sunt
    utique.
    lia et
    vos
    qui
    edilisin idolio carnes idolis
    consecralas,
    participes
    estis idodorum.
    Quid
    ergo
    ?dico
    quod
    idolisimmolatumsit
    aliquid,
    mil
    quod
    idolumsit
    aliqu:d
    ?Nonhoc dico
    quod
    ali-
    quid
    sit, quia
    idolumnihil
    est,
    et
    quod
    ei offertur
    nihil est.
    Quidquid
    in illonon
    esl,
    vel illi nonadhoe-
    rel
    qui
    habet
    esse,
    itibil est. In hoc idolumnihil
    est,
    quia
    habet
    imaginent hominis,
    sednon esl
    homo,
    quia neque
    sensum
    neque
    molumhabet : vel
    quia
    dicilur
    deus,
    el nonesl
    deus;
    dicilur Hercules
    esse,
    sed nonest. El sicul idolumnihil
    est,
    ila
    quod
    illi
    immolalur nihil est.
    Nolo aulemvos
    sqcios fieri
    doenwniorum. Tune
    fiebanl socii
    doemoniorum,quando
    comedebant ido-
    lolhyla,
    et
    quando
    volunlalem illorum
    implebant.
    Non
    potesliscalicem,
    idest
    sanguinem,
    Domini bi-
    bere,
    subaudis recte sicut bibendus
    est,
    et calicem
    doemoniorum,id
    est,
    corporis
    Domini
    participes
    esse,
    reele,
    et niensoe
    doemoniorum,qui
    idolislibatis. Non
    poteslis-
    mensoedoemoniorumcibos comedere. Sicul
    non
    poteslis
    recte duobus dominis
    servire,
    sic non
    poieslisutrumque
    recte
    agere,
    et diabolo
    servire,
    et
    Christo
    placere,
    et
    corpus ejus digne
    sumere.
    AnoemulamurDominum?
    jungit
    se
    Corinlhiis,
    et
    loquilur
    ex
    persona
    illorum
    qui
    dieehanl :
    Nunquid
    nonimilamur Dominum?In hoc
    ergoquodpergimus
    ad
    exemplaidolorum,
    el comedimusibi cuminfide-
    libus, quos
    volumuslucrari ad
    Christum,
    imilamur
    Dominum, qui
    ad domos
    puhlicanorum
    el
    peccato-
    rum
    veuiebat,
    utoccasionembaberet docendi. Nun-
    quid forliores
    illo sumus?
    Quasi
    diceret :
    Nunquid
    forliores illoeslis inhac
    parle?
    Non eslis. Inhoc
    volebanl forliores esse
    Christo, quia
    volehant
    agere
    quod ipse
    nonfecit. Illi enimibant ad domos
    paga-
    iiorum,
    Christumuon
    legimusperrexisse
    addomum
    alicujus genlilis. Omnia,
    subaudis
    alimenta,
    mihi li-
    cet edere secundum
    naturam,
    sednon omnia
    expe-
    diunl,
    id
    est,
    nonomniasunt ulilia.
    Omniamihi
    licent,
    sednonomnia
    oedificant,
    alios
    in
    fide,
    sed
    polius
    deslruunt
    simplices per
    scanda--
    lura.
    Nemo
    quod
    suumest tanlummodo
    quoeral,
    inhac
    parte
    comedendo
    omnia,
    sed
    quodalterius,
    id est
    quod simplicioribusprodest
    : sicut Christus non
    quoesivitsua,
    sed nosira.
    Omne
    quod
    in
    macello,
    id est in
    mercato, venit,
    sive
    venditur, manducale,
    nihil
    inlerroganlespropter
    conscientiamillius
    queminlerrogaverilis.
    Macellum
    A dicitur a
    ntaclando,
    eo
    quod
    ibi m-actanlur carnes.
    . Ideo autem
    Apostolusprohibuit,
    ul non
    inlerroga-
    rent
    aliquid
    de carnibus,
    ulrumconsecrala? essent
    idolis
    neene, quia
    si
    inlerrogarent,
    diceret illein-
    sultando et deridendo
    qui inlerrogatus
    fuerat :
    Omnesisloecarnes
    quas
    cernilis in
    macello,
    idolis
    dedicaloesunt. Si
    aliquis
    fidelium hoec audiens
    poslea emeret,
    deriderel eumille
    paganus
    in sua
    mente et
    conscientia,
    dicens :
    Ecce, quid
    fecil ille
    ChrislUimis, qui
    nie
    prohibebat
    offerreidolis victi-
    mas
    quasi malum,
    modo mit carnes consecralas
    idolis,
    et comedil ul sanclas. Nisi
    aliquid
    numinisin
    idolis
    cognoscerel, nequaquam
    hoc
    ageret. Quan-
    diu talia videro eum
    facienlem,
    non traitsibo ad
    Christianismuni.
    B
    Si
    quis infidelium
    vocat
    vos,
    ad
    ceenam,
    et vullis
    ire,
    subaudis addomum
    ejus.
    Non
    proecepit
    ire,
    nec
    prohibuit,
    sed
    proestilit
    licenliam. Coenavoeulur a
    communione
    vescentiuin, quasi,
    commune convi-
    vium,
    et communis esca sive refeclio. Koivdvdi-
    cunt Groecicommune. Undeet communicantes di-
    cunlur,
    eo
    quodcommuniter,
    id est
    pariter,
    come-
    debant.
    Apud
    veteres enim consueludo erat luira
    nona
    coenare,
    non in
    abscondilo,
    sed in
    propalulo,
    ne
    singularilas
    luxuriant
    gignerel.
    Si
    quis
    aulemdixerit: Hoc immolatumesl
    idolis,
    id esl idolis est
    cousecratum,
    nolite manducare
    propter
    conscienliamatlerius
    qui judicavit
    et cifcuni-
    stanliiim,
    ne vos
    derideanl,
    sicul
    supra
    dicliini est.
    Ut
    quid
    enimlibertus
    mea, qua
    credo omnia
    esse
    G
    munda,
    judicatur,
    id est
    reprehenditur,
    ab alina
    conscienlia,
    idest : si
    ego
    ntanduco
    omnia, quidper-
    tinet ad
    aliquem
    ul me
    reprehendat,
    vel
    quid
    nocet
    ejusrepreltcnsio
    ?
    Si
    ergo
    cum
    gralia,
    subaudis
    Dei,
    participo,
    sive
    manduco, quidblasphemorpro
    eo
    quodgralias ago
    Deo?Ex
    persona
    illorum
    loquilur, qui
    talia
    dicebant,
    quasi
    subjungeret Apostolus
    : Nondebelis hoc di-
    cere,
    licet sanctificelis illud
    quod
    sumitis
    signaculo
    crucis,
    et invocalione iiouiinisDomini : lamen non
    ideo debelis
    comedere,
    quia blaspbematur
    exindo
    nomen
    Domini,
    el vos
    blasphcinaniini.
    Omniain
    gloriam
    Dei
    facile,
    id est in invocalione
    nominis
    Dei,
    et cum
    honestale,
    ul Deus
    glorificelur
    _
    per
    vos.
    Legimus quodam loco, quod
    cum
    quo-
    dam
    lempore quidam
    humuitcio
    pro
    nimiatristilia
    voluisset se
    laquco suspenderc,
    et dixisset :
    Deus,
    adjuva me, quod
    verbum
    semper
    in usu
    habebat,
    aslitit beatus Paulus
    aposlolus, inquiens
    :
    Infelix,
    temetipsumillaqueare
    viset nomenDomini invocaro
    proesumis?
    Sed illud
    quia invocasti,
    eslo liber ab
    hac tristilia el morle
    proesenti, quia
    omnia
    prospra
    libi succdent.
    Sine
    offensione,
    id esl sinescandalo cl
    reprehen-
    sionc,
    estole
    J udoeis, qui
    idola
    exsecranttir,
    el
    genli-
    bus,
    fidelibuset eliaminfidelibus: Sicut el
    egoper
    omnia,
    subaudis
    quoefacio,
    omnibus
    ptaceo.
    Cum
    Aposlolus
    alias dicat : Si hominibus
    placrent,
    Chrisli
    servus non essem
    (Gai. 1), queerendum
    est
    quare
    507
    HAMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.B1BL. 5C8
    modo hic dicat se omnibus
    per
    omnia
    placere?
    Ad
    quod
    dicendu'm,quia
    ubi
    dicit,
    si hominibus
    place-
    rem,
    homines ibi voluit
    intelligi hoereticos,
    J udoeos
    hicredulos, paganos
    et
    persecutores.
    Hicautemubi
    dicit,
    omnibus se
    placere,
    subaudlendumest boniset
    religiosis
    viris. Si
    hominibus, inquil,
    infdelibus
    pla-
    cerem,
    Neroni scilicet, hoeretieis,
    J udoeis
    increduHs,
    et
    persecutoribus,
    Chrisli servus non
    essem, quia
    Christum
    negassem.
    Tamen licet illis non
    placeam,
    hominibus tamen bonis et
    religiosis placeo
    : Non
    quoerensquod
    mihi soit utile
    est, quia
    non
    aecipio
    a
    vobisvictumet
    vestimentum,
    sed
    quodmuiiis,
    ut sui-
    vi
    fiant.
    Sicut Christus non
    quoesivk sua, quia pro
    se
    flagellatus
    non
    est, consputus, passus
    et
    morluus,
    nec
    quoesivitsua,
    sed nostra : itaPaulus non erat
    propria
    salute conientus
    , quia
    non
    quoerebatquod
    soli sibi utile
    erat,
    sed
    quod aliis,
    suslinens
    pro
    aliorum salute libenter multa adversa et
    probra.
    CAPUT XL
    Imittoresmei
    estote,
    sicut et
    egoChrisli;
    id
    est,
    sicut
    ego
    imitator Christi
    sum,
    non
    quoerens
    solum-
    modo
    quod
    mihi utile
    est,
    sed
    quod
    alteri : ita el vos
    meknkamini. Sieul enimDeusPater misit Christum,
    tit
    apostoli ejus
    essenl
    imitatores,
    ita Christus misit
    nobis
    apostolos
    ul eorumimitatores simus.
    Laudo aulem
    vos,fratres, quodper
    omniamei me-
    mores estis. Ironice ista dicit
    ;
    et
    quod
    videtur alfir-
    nia-re,increpat
    et
    denegat, quasi
    diceret : Nonlaudo
    vos, quia
    non estis mei
    memores, neque
    tenelis
    proeceplaquoe
    tradidi vobis.
    Volo autemvos scire
    quod
    omnis viri
    caput
    Chri-
    stus est. Qmitis
    viri
    caput
    est Christus,
    id est
    prin-
    ceps
    et
    origo, quia
    abillo
    qui
    esl VerbumDei
    Patris,
    creatus
    est; et
    non solum secundum divinilatem,
    ged elian secundum
    quod
    homo
    esl,
    et carnem
    nostram
    assumpsit, caput
    el
    princeps
    est omnibus
    hominibus.
    C;nf
    aulem
    mulieris,
    id est initium et
    princeps
    mulieris,
    vir
    est, quia
    de Costa
    ejus
    facta
    est,
    et
    ejus potestali subjecta. Caput
    vero
    Chrisli,
    id
    est
    origo
    et
    principium
    illius,
    Deus Pater
    est, quia
    obillo habet
    originem
    et
    principium,
    tant secundum
    divinitalem
    quam
    secundumhumanitatem.
    Omnis
    vir,
    in
    Ecclesia,
    orans aut
    prophetans,
    id
    est docens
    prophelas
    vel
    explanans,
    velalo
    capile,
    de-
    turpat,
    id esl
    dehonestat, caput
    suum: vel orans,
    id
    eslDominicam oralionem dicens, prophetans,
    idest
    symbolum
    apostolorum
    rccitans,
    ubi
    propbelatur
    adventus
    Chrisli ad
    judicium.
    Si nonvelatur
    mulier,
    idest,
    si nonvult
    operire caput
    suum
    linleo,
    ton-
    deatur.
    Quare proecepit
    hoc
    Aposlolus? quia
    mala
    consueludo
    erat lune
    temporis, quia
    nolebant
    capil-
    los
    ligare
    et
    caput cooperire.
    Et ne
    ipsa profluxio
    capillorum
    provocet
    homines
    ad amorem
    libidinis,
    ideo
    proecepit
    velare
    capillos
    et
    ligare.
    Vir
    quidem
    nondbet velare
    caput, quoniamimago
    el
    gloria
    Dei esl. Homo
    imago
    est
    Dei, quia
    sicut ab
    unoDeoomnia
    originemsuntpserunt,
    el abillofacta
    *unt,
    itaabunohomineAdamomne
    genus
    humanum
    A
    profluxit
    :
    gloriaquoque
    Dei
    est, quia gloriffcatur
    Devis
    per
    hoe
    quod
    hominem rationabilem fecit.
    Ideoque
    nondbet velare
    caput,
    ut oslendat nonesse
    subditum
    mulieri,
    sed
    poleslatem
    habere
    super
    eam.
    Mulier autem
    subjecta
    est
    viro,
    sicut
    sequentia
    ma-
    nifestant : Mulier aulem
    gloria
    viri
    est, quia
    ex
    ipso
    factaest : vel
    quiasubjecta
    est
    ei,
    et in hoc
    gloriam
    habet vir.
    Nonenim
    vir, primus Adam,
    ex
    muliereest, factus,
    sedmulier exviro. Etenimnonest creatus
    vir, Adam,
    propter
    mulierem
    , quia
    needumerat mrier
    creata,
    sedmulier
    propter
    virum,
    id est ad auxiKumviri.
    Ideo,
    subaudis ut
    recognoscat
    se mulier sub viri
    esse
    potestate,
    dbetmulier velamenhabere
    super
    ca-
    put
    suum
    propter angelos. Anglus Groece,
    Latine
    "
    dicitur
    nunlhis; quo
    vocabulovult ostendere
    Aposlo-
    lus, episcopos, sacerdoles, omnesque
    ordines alta-
    ris, qui angeli
    debent esseannuntiando
    populis quid
    debeant
    petere
    et
    quid
    vitare.
    Propler
    islos
    angelos
    debent mulieres stanles inecclesiavelata habere ca-
    pila,
    ne
    respiciens aliquis
    illorumad
    popurarn,
    ca-
    piatur
    ad amorem
    pulchriludine
    illarum. Dicamus
    et
    aliterjuxta Augustinum,
    et hoc
    quoddicit,
    vir non
    debel velare
    caput, quoniam imago
    est
    Dei,
    mulier
    autem dbet velare
    caput propler angelos
    : virum
    in hoc
    loco,
    uno modo
    possumus intelligere quem-
    libet
    proedicalorem, spirilalem,
    et viriliter
    agentent;
    eujus caput
    esl
    ipsaejus sapienlia; quia
    sicul ea-
    put rgit
    coetera
    membra,
    ita illa
    rgit
    mentem.
    Istud
    caput,
    scilicet
    sapientiam
    nondbet velare vir
    proedicator
    talis, quia
    non dbet celare illam et
    abscondere,
    sed aliis
    manifestare, docendo, proedi-
    cando, bonisque operibus
    insistendo dbet se imita-
    bilem
    proebere.
    Per mulieremautem debemusintel-
    ligere quemlibet
    in Ecclesia muliebriter et stulte
    agenlem. Cujus caput
    est
    ipsa ejus ignorantia
    et
    slultilia, quant
    non dbet aliisin
    propatulo
    mani-
    festare,
    ne se imitabilem
    reddat,
    sed dbet iHam
    lgre ,
    et ad
    angelos (qui
    et viri
    appeHantur),
    id
    est ad
    proedicatores
    referre,
    ut illorum exhortation
    et doctrina salvari
    possit
    ;
    vel dbet suam
    insipien-
    tiam et
    ignorantiam
    velare
    propler proedicatores,
    quia
    illis sedbet humiliare. Aliler : Homo ex cor-
    pore,
    anima et mente
    eonsislit, quoe
    et rationabililas
    anima; dicilur. Cumunumsit anima el
    mens,
    divi-
    D
    damus hic animant
    quoe
    vivificat
    corpus,
    et mentem
    quoeregil animam, quia
    facit differenliaminter bo-
    numet
    malum,
    inler vitia et virtuies. Per virum ire
    hocloco debemus
    intelligere
    secundum
    Augustinum,
    rationahililatem anima?
    nostra?,.
    id est uienlem
    quoe
    imago-
    Dei est
    ;
    quia
    sicutDeusscit differenliaminter
    bonumet
    malum,
    itaet mens
    pro
    modulosuo.
    Cujus
    viri
    caput,
    idest mentis sive
    ralionabilitalis,
    quod
    unum
    esl, ipsa
    bona
    ejus
    intenlio
    est, quam
    non
    dbet velare
    ; quia
    nondbet illamrefrenare acon-
    lemplatione
    Dei,
    sed
    quanlo amplius
    de Deointelli-
    git,
    tanto
    amplius
    dbet illam
    permillere,
    ut se
    elevet
    adconlemplalionemDei,
    donec
    perveniat
    ad
    hocut
    quod
    modo videt in
    spe
    et in
    spcula, quan-
    569
    EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. I AD COR. 570
    doque
    videat in
    re, contemplans
    Deumsicuti est.
    A
    Per mulierem
    possumus inlelligere
    auimam, cujus
    caput
    est
    intentio, quaplerumque
    intendit terrenis r-
    bus ultra modnm.
    Quodcaput,
    id est
    quam
    intentio-
    nemdebemusvelare,
    quia
    debemus illam
    refrenare,
    ne ultra modumin terrenis rbus se
    occupe!.
    Anima
    enim
    quoe
    vivificat
    corpus, plerumque
    ea desidrat
    ultra
    quam
    necesse
    sit,
    in
    quibus
    deleclatur
    corpus
    quod
    lerrena
    quoerit.
    Verumlamen
    neque
    vir sine
    muliere,
    subaudis crea-
    tus est in
    proesenlia
    Dei,
    neque
    mulier sine
    viro,
    subaudis
    crealaest,
    in
    Domino,
    id est
    per
    Dominum.
    Nam sicut
    mulier, Eva,
    de
    viro,
    id est de costa
    Adoe,
    ita et
    vir, Cain, per
    hiulieremexstilil. Omnia
    autem,
    subaudis
    gnera
    hominum,
    ex Deo creala
    sunt,
    videiicet
    Adam,
    Eva et
    Cain;
    vel
    omnia,
    id I
    est
    corpora
    virorum et
    corpora mulierum,
    anima?
    videiicet virorumac mulierum.
    Vos
    ipsi judicate,
    id
    est,
    discernite
    quoe
    diclqrus
    sum.
    Mulieri
    pro velamine,
    id est
    pro ornamento,
    dati
    sunl
    capilli.
    Si
    quis
    aulem videtur contenliosus
    esse,
    ut
    dicat,
    ego
    sum
    Pauli, ego Apollo,
    nec vull nostris admo-
    nitionibus
    parre, nos,
    J udoei credentes et
    apostoli,
    talent consueludinemnon
    habemus,
    ut
    conlendamus,
    quia
    lex iram et contentionem
    prohibe!, neque
    Ec-
    clesia
    Dei, quoeEvangelium
    habet.
    Hoc aulem
    proecipio
    non
    lauduns,
    subaudis
    quod
    conlenditis.
    Primum
    quidem
    couvenienlibusvobisin
    ecclesiam,
    '
    el conventumfideliumin Dominicis
    diebus, audio,
    ab his
    qui
    sunl
    Chloens, scissuras,
    id esl dissen-
    siones et
    discordias,
    ess
    inter
    vos,
    el ex
    parte
    credo,
    ilaesseut audio.
    Nam
    oporlel,
    id
    est,
    necesse
    est,
    hoereses
    esse,
    ut
    et
    qui
    sunl,
    inter
    vos, probali,
    in fide
    bonisque ope-
    ribus, manifesti fiant,
    et
    appareant
    eliam
    qui
    sint
    imperfecli
    et
    dupliccs.
    Sic Dominusdicit in Evan-
    gelio
    : Necesseest ut ventant scandala
    (Matth.
    xvm),
    id
    est,
    non
    potest
    aliter esse. Et rvera ma-
    gnant
    utililalem
    proestiterunt
    hoeresessanctoeEccle-
    sioe,
    non
    per se,
    seddumdoctores
    excilaverunt, qui
    quasi
    dormierunt.
    Nequaquam
    enim tantam
    copiam
    librorum haberct sancla
    Ecclesia,
    et tantam
    cogni-
    .
    tionemde
    Deo,
    nisi hoeresesexortoe
    essent,
    a
    quibus
    excitatus est
    Hieronymus, Augustinus, Hilarius,
    Gregorius, aliique
    sancti
    doclores, qui
    mulla con-
    scripserunt
    conira hoerelicos.
    Concenientibusvobisin
    unum, jam
    nonest Domi-
    nicamcoenammanducare. CoenaDominica dicla
    est,
    eo
    quod ipso
    die Salvator cum
    discipulis
    coena-
    verit,
    complens
    Yeleris Testamenti
    pascha,
    el
    mysle-
    rium
    corporis
    et
    sanguinis
    suis tradens
    aposlolis.
    Corinlhii
    (qui
    et chaici vel
    Achoei)
    venientes ad
    fidemChristi
    per proedicationemapostoli Paruli,
    a
    quo
    inter coetera
    quoe
    Dominus
    fecit,
    eliamsacra-
    menlura coena?Dominica?
    perceperant, post
    disces-
    sum illius in memoriam. coenoeDominica?
    singulis
    L
    annis
    quinta
    feria ante diem
    Paschoe,
    conveniebanl
    omtesad
    Ecclesiam,
    ac nobiles
    quique
    et
    potentes
    divitesque veniebant,
    et deferebant
    singuli panent
    et
    vinum,
    et dabant
    sacerdoli,
    unde consecraret
    corpus
    et
    sanguinem
    Domini. Conseeralis aulem
    mysteriis
    a sacerdote
    Domini, unusquisque quod
    detuleral
    accipiebal desuper
    altari :
    sumebatque
    ta-
    cite cum
    suis,
    ut
    supervenientes
    non invenirent
    quod ederent,
    et unde coromiinicarent
    ;
    aut etiam
    deferebat omne
    quod
    allulcrat ad domumsuam,
    ut
    cumsuis illudsumeret. Oh
    cujus
    rei causam
    magna?
    dissensiones inler illos
    erant,
    quas
    seminaveraiil
    pseudoaposloli,
    ila ut cumunabenedielioneomnium
    oblationes consecrata?
    essent, singuli
    suas
    accipien-
    "
    les, qua?
    communesdebuerant
    esse,maximam
    vere-
    B
    cundiam inferrenl his
    qui,
    ut
    assolct,
    non attule-
    rant,
    licet haberent : aut bis eliam
    qui
    nonhabe-
    bant
    quod
    afferrent. Hoc aulem faeiebanl
    multi,
    postquam
    ab aliis cihi
    Crapulali
    erant.
    Istainque
    acceptionem
    Eucharistioe,
    Dominicaincoenamvoca-
    vit
    Aposlolus
    uno modo. Aliter : Soliti
    quoque
    erant
    convenire eodemdie ad Ecclesiam omnes
    divites,
    polentes
    et
    nobiles,
    et
    proeparare
    sibi in Ecclesiaet
    in foribus Ecclesioe
    atque
    atriis illius
    epulas
    et con-
    vivia,
    et
    crapulari
    et inebriari
    usque
    ad
    vesperam
    manducanl.es
    et bibentes in
    conspeclupauperum
    et
    egenorum, qui
    nonhabebant undesibi
    proepararent
    similia,
    nihil
    accipiebant
    ab illisdivilibus et
    poten
    tibus,
    sed
    proesiolabantur jejuni lempus
    cumvere-
    cundia,
    quo placeret
    illis divilibus et
    polenlibus
    "
    benediei
    corpus
    Chrisli a sacerdotibus unde com-
    municarent.
    Impleti
    aulemilli divitesomnibus cibis
    et
    potibus usque
    ad vomitu
    m,
    accipiebant
    ad ulti-
    mum sacramenia
    corporis
    el
    sanguinis Chrisli,
    di-
    cenies : Sic iradidit Christus
    discipulis
    suis nostris
    doctoribus et
    magistris corpus
    et
    sanguinem
    suum
    post
    aliorum ciborum
    pereeptionem,
    et sic nos vo-
    lumusilludsumere.
    Quod
    audiens
    Aposlolus, scripsit
    eis inler coetera ista
    quoe
    in
    proesenli
    haLenlur,
    vo-
    lens eos
    convenire, inquiens
    : Convcnicntibusvobis
    in unum in
    Ecclesia,
    jam
    non est Dominicamcoe-
    nammanducare,
    id est nonest vobislicilumDomi-
    nicam coenam laliter
    manducare, qualiter
    vos
    Tivanducalis. Coenamaulem Dominicam
    dupliciler
    possumus inlelligere appellatam
    esse ab
    Apostolo,
    vel
    pereeptionem
    videiicet
    Eucharistioe,
    de
    qua
    sin-
    guli
    sibi vindicabanl
    partes proprias, quas
    attule-
    rant,
    aliis non
    communicanlibus,
    aut eliameamdem
    Eueharistiain
    post
    alios cibos suraenles. Vel alio
    modo,
    coenamDomini
    appellat
    illas
    proeparationes
    conviviorumet
    epularum, quas
    sinecharitate sume-
    bant,
    non danles inde
    pauperibus.
    Sacramentum
    igiiur corporis
    Christi a communione coena
    appella-
    tur, quia
    communedbet esse omnibus fidelibuset
    juslis.
    Uno enim
    pane
    universitas Ecclesioe
    designa-
    tur.
    Per id enim
    quod
    unum
    sumus,
    de uno
    pane
    omnesnos sumere
    oportet.
    Licet enima multis
    par
    libus deferalur ille
    panis,
    et a multis sacerdotibus
    per
    universuin orbenat
    consecrelur,
    divinitas lamen
    571
    HAMONIS IIALBERSTAT. EP1SC. OrP. PARS I,

    COMMENT.BIBL. 572
    quoereplei
    omnia, replet
    et
    illud,-fucilque
    ut sit
    ,
    unum Chrisli
    corpus, onraesque qui di^ne perci-
    piunt
    illud,
    unura
    corpus
    Chrisli faciunl non
    duo,
    quia ipse
    dixil :
    Qui
    manducat camem
    meam,
    etbibii
    meum
    sanguinem,
    in me
    manel,
    el
    ego
    in eo
    (J oan.
    vi).
    Quicunque ergo
    coenamDomini vult imitari
    percipiendocorpusillius,
    vel eliam
    percipiendo
    alios
    cibos,
    communiler dbet eauti :
    quia
    coenaDomini
    omnibus recumbenlibus communis
    fuit,
    non solum
    bonis,
    sed etiam
    proditori
    J udoe. Sednon immcrilo
    quoeril aliquis, quare
    Salvalor
    nosler, post
    coenam
    corporis
    et
    sanguinis
    sui,
    sacramenta
    aposlolis
    tra-
    diderit,
    vel unde
    processcrit
    istaconsueludouniver-
    salis
    Ecclesioe,
    ul
    jejuni
    doceamur eadem'sacra-
    nicnta
    pcrcipere,
    cum
    apostoli jam
    coenali ea
    perce-
    perint,
    et Dominushoc ita non
    ordinaverit,
    sicut
    modo tenelur? Cui
    respondendum esl,
    ideo lune
    coenaloscommunicasse
    apostolosquia
    necesse erat
    pascha
    illud
    typicura
    anlea
    consummare,
    et sicad
    veri
    paschoe
    sacramenta transir. Ideo
    quoque
    Do-
    minus
    per
    se nonconstiluit
    jejunosaccipere
    nos sa-
    cramenta
    Eucbarislioe,
    ul haberenl euis
    apostoli
    honorem
    aliquid
    ordinandi in saacta
    Ecclesia, qui
    post ejus
    ascensionema sanclo
    Spiritu
    edocii,
    ordi-
    naverunt in honorera lanli
    lamque
    lerribilis sacra-
    menti, primo
    nos
    jejunos
    Dominica?
    passionis parli-
    ciplione
    muitiri, primoque spiritalibus epulis
    inle-
    Tius
    exteriusque sacrari,
    acdeindelerrenis
    dapibus
    el vilibusescis
    corpus
    refici.cum gratiarura
    aclione
    el cum
    lemperanlia alque
    sobrielate.
    Unusquisque
    enimsuamcoenam
    proesumit
    ad man-
    ducandum. Et hoc similiier
    duplici
    modo
    intelligi
    poiest,
    ul
    intelligalur
    coena sacramenlum Eucha-
    ristioe, quod
    illi
    singuli
    sibi
    vindicabant,
    vel illa
    proeparatio
    convivioruui, quamutramque
    illi ul
    pro-
    priam
    manducabant,
    non communicantes exinde
    pauperibus.
    Diximus
    superius breviter,
    coenamvo-
    cari a communionevesccntiiim
    quasi
    communecon-
    vivium, communemque
    escam
    atque
    refeclionent.
    KOIVOV
    quippe
    Grxci dicunt commune. Undeet com-
    municantes
    dicunlur, quod
    communiler sive
    pariler
    conidant.
    Apud
    veteresenimconsueludo
    erat,
    hora
    nonacoenare,
    non in
    abscondito,
    sedin
    propatulo,
    ne
    singularitas
    luxuriam
    gignerel.
    El alius
    quidem,
    veslrum, esurit,
    illevideiicet
    qui paupertatepremente
    caret
    pane
    triticeo et vino
    quod
    dfrt ad conse-
    crandum,
    unde communicetur,
    vel unde
    proeparet
    sibi convivium. Alius
    aulem,
    dives
    quilibet
    et
    po-
    tens,
    ebrius
    est,
    el
    crapulalus
    tam ex aliis cibs
    quam
    etiam ex sacramentis
    corporis
    et
    sanguinis
    Domini.
    1
    Nunquid
    domosnon
    habetis,
    o
    Corinlhii,
    adman-
    ducandumet
    bibendum,
    communescibos?Aut Eccle-
    siamDei
    contemnilis,
    id est
    despicabilem
    facitis,
    et
    pro
    nihilo
    ducitis, parantes
    vobis
    lurpia
    conviviain
    ea,
    et
    confundiliseos,
    idest verecundari
    facitis, qui
    nonhabent?
    alimenta,
    ex
    quibus
    consecretur
    corpus
    Chrisli et
    sangtiis,
    vel undesibi
    proeparcnt
    coenam
    iii
    ipsa Ecclesia,
    sicut vos
    qui
    diviliis abundalis.
    \ Quid
    dicam vobis?o
    Corinlhii,
    id
    est,
    quidpossum
    vobisdicere
    proe
    nimio dolore? Laudo
    vos,
    subaudis
    inhoc
    quod
    bonum
    agilis
    in
    quibusdamrbus;
    inhoc
    lamennon
    laudo, vosque
    EcclesiamDei
    despicabilem
    facitis,
    et taliler
    jamebrii, corpus
    Domini
    percipilis,
    el facis
    pauperum
    confundilis.
    Ego
    enim
    accepi
    a Domino
    quod
    et tradidi
    vobis,
    id est
    mysterium corporis
    et
    sanguinis Domini,
    quomodo
    deheatis sumere sieut mihi
    revelavil,
    i!a
    tradidi vobis.
    lusnper
    etiam
    quid significat
    illud
    sacramenlum,
    sicut in
    sequentibus
    dicturus
    est,
    quando pergebat Damascttm,
    et coecatusest. Vel
    tune manifestavit ei Dominushoc inler coetera.Vel
    quando posilus
    est in exslasi
    menlis,
    dumesse in
    templo.
    Ac sic demum tradidit
    Corinlhiis, quando
    B moratus est
    apud
    eos anno uno et mensihus
    sex,
    quoniam
    DominusJ sus in
    qua
    nocle
    Iradebatur,
    id
    est, ipsa
    nocte
    qua
    erat tradendus a
    J uda,
    accepit
    panent
    et
    gratias agensfregil
    el dixit
    discipulis
    suis.
    Finilis solemniisveteris
    paschoe,quoe
    incommemo-
    rationem
    anliqnoe
    liberalionis
    populi
    Dei de
    J Egyplo
    agebanlur
    omnibus
    annis,
    iransiit slatimad noviim
    pascha,
    sicul
    supra diximus, quod
    in memoriam
    suoe
    passionis
    et nostroe
    redcmplionis,
    Ecclesioesua?
    relinquit frequenlandum. Fregil ipsepanera quem
    discipulis porrexerat,
    ut ostenderet
    corporis
    sui
    fraclionera et
    passionem,
    sinesua
    sponte
    nonven-
    turam,
    sicul
    ipse
    anlea dixerat : Potestatemhabeo
    ponendi
    animant meam.
    Accipile
    et manducate: hoc est
    corpus
    meum
    quod
    pro
    vobisiradetur. SicutcaroChrisli
    quamassumpsit
    in utero
    virginali,
    verum
    corpus ejus est,
    et
    pro
    nosira salute
    occisum,
    ita
    panis quem
    Christus tra-
    didit
    discipulis
    suis
    omnibusque proedestinatis
    ad
    vilamoelernam,
    el
    quemquotidie
    consecranl sacer-
    dotes inEcclesia cum virlute
    divinilalis, qua?
    illum
    replel panent
    verum
    , corpus
    Chrisli
    est,
    nec sunl
    duo
    corpora
    illacaro
    quantassumpsil,
    et iste
    panis,
    sed unumverum
    corpus
    faciunt Chrisli : intanlum
    ut dumille
    frangiuir
    et
    eomeditur,
    Christus iinmo-
    lelur et
    comedaur,
    et tamen
    inleger
    maneal ctvivus.
    El sicut illud
    corpus quod
    in cruce
    deposuil pro
    nosira sainte et
    redemplione
    est
    immolatum,
    ita
    quotidie
    ad noslram salutemet
    redemptionem
    isle
    _
    panis
    Deo
    offertur, qui
    licet
    panis videalur, corpus
    est
    Christi,
    Dominus enim el
    Redemptor nosler,
    consulens nostroe
    fragililali, quiacognovil
    nos fra-
    giles
    esse ad
    peccandum,
    iradidit nolis hocsacra-
    menlum,
    ut
    quia ipsejara
    non
    poiest niori,
    et nos
    quotidiepeccamus,
    babeamusverumsacrificiuiii
    quo
    possimusexpiari. Ideoquequia
    unum
    corpus
    faciunt
    et
    pro
    nosira
    redemplione
    offerunlur,
    dixil : Hocest
    corpus
    meum
    quodpro
    vobis
    iradetur,
    et addidit: L'oc
    facile,
    id est
    corpus
    hocsanclificatein meamcem-
    memorationem
    ,
    videiicet
    passionis mea?,veslroeque
    redempiionis, quia ego
    vos redemi
    sanguine
    meo.
    Relinquens
    Dominus hoc sacramenlum salutiferum
    omnibus infidelibus,
    ul illi);!
    infi^erel
    cordibus et
    memorioe
    eorum,
    more
    cujvsciinque
    hominis
    egit,
    573 EXP0S1TI0 IN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. I AD COR. hl
    qui appropinquans
    morti
    aliqued
    munus
    preliosum
    dimillit alicui
    amico,
    dicens : Habehoc cumomni
    diligenliapnes
    leinmemoriam
    mei,
    ut
    quotiescun-
    que
    illud
    videris,
    recorderis mei.
    Qui
    amicus admil-
    tens munus illudamici sui charissimi,
    si eumloto
    corde
    dilexil,
    non
    potest
    noneondolere ei et tristari
    demorte
    amici, quotiescunque
    munussibi dimissum
    conspicit.
    Similiter nos
    quotiescunque
    accedimus ad
    consecrandunt,
    vel
    percipiendum
    sacramenlum mu-
    neris
    oelerni, quod
    nobis Dominus
    passurus
    in
    memoriam sui dimisit
    lenendum,
    cum timor et
    cumpunclione cordis, omnique
    reverentia debemus
    accedere,
    recolentes
    quanto
    amoredilexit
    nos, qui
    pro
    nobis
    seipsum
    obtulit ut nos rediraeret.
    Similiteret
    calicem,
    subaudistradidit
    eis, postquam
    coenavit,
    dicens: Hic calix Novum Teslamenlumest
    in meo
    sanguine,
    id est calix
    quem
    vobis trado,
    NovumTeslamenlum
    significat,
    ut
    Fulgentius
    dicil,
    vel NovumTestaraentumconfirmai inmeo
    sanguine,
    sive
    per
    meum
    sanguinem.
    CalicemNovi Testamenli
    dicitaddistinctioneni Yeieris
    Testamenli, quod
    con-
    firmatumest
    sanguine
    hircorum el
    taurorum,
    sicut
    habelur in
    Exodo,
    dicente
    Moyse
    ad
    populumquando
    collegitsanguinem
    hircorumincalicevel
    palena,
    et
    aspersit
    eumdem
    populum.
    Hicest
    sanguis
    Testa-
    menli
    quod
    mandavit ad vos
    Dominus,
    idest : Hic
    sanguis
    est testis verborumet
    promissionum
    Dei ad
    vos,
    et testis verborumveslrorum
    quod promisislis
    essevosobedienlesilli. Similiier NovumTesiamen-
    tum,
    idest
    Evangelium,
    ubi continentur
    promissio-
    nesnostroe
    redemptionis
    et
    patria?coelestis,
    conflr-
    matumest
    sanguine passionis
    Christi
    qui quotidie
    celehratur inEcclesia. Omneenimtestamentum in
    morte confirmatur lesialoris :
    quod
    aulem
    addidit,
    hoc
    facile,
    sivesanctificale
    quotiescunque
    biberitisin
    meam
    commemorationem,
    idem sensus
    est,
    ul de
    corporesupra
    dictumest.
    Quotiescunque
    enimmanducabitis
    panent hune,
    et
    calicem
    bibelis,
    mortemDomini annunliabilis donec
    veniat
    ipse
    ad
    judicium.
    Duobusmodisannunliamus
    mortemDomini
    jam
    essecelebratam
    pro
    nosira re-
    demplione
    vel
    ipsum mysleriuin celebrando,
    ubi
    ilcramus
    passionem
    illiusvel eliam
    proedicandoaliis,
    quodutrumque agere
    debemus,
    et sumendoet
    proe-
    dicando. Hoc
    quoque
    sciendum
    esl, quia
    caro noslri
    Salvatoris
    pro
    salute nostri
    corporis, sanguis
    vero
    pro
    animanosirafusus
    est, quia
    sedesanima; insan-
    guine
    consislit. In
    cujus
    memoriam
    corpus
    el san-
    guinem
    illius
    sumimus, quoniam ipse
    ut totum
    hominem salvumfaceret et
    redimeret,
    sanguinem
    suumlundi
    permisit.
    l'.aquequicunque
    manducaverit
    panent hune,
    et bi-
    berii
    calicem,
    idest
    sanguinem
    Domini
    indigne,
    id
    est
    quicunquesanguinem
    et
    corpus
    Domini
    sumpse-
    rii
    indigne,
    reuserit
    corporis
    et
    sanguinis Domini,
    idest
    poenas
    oeternasinde
    exsolvet,
    nisi
    poenitenlia
    digna
    hoc
    expiaverit, aliisque
    bonis
    operibus.
    In-
    digne
    dicit,
    id est ordine non
    observalo,
    videiicet
    qui
    aliter
    mysterium
    illud clbrai vel
    sumil, quam
    A
    traditumest a
    sanctisPatribus,
    vel
    qui
    nullam dif-
    ferenliam crdit inter illud
    corpus
    Christi,
    el reli-
    quos cibos,
    vel
    qui gravioribus
    crirainibus comma-
    culatus
    proesumil
    illudsumere.
    Qui taliter,
    ut dixi-
    mus,
    illudcomeditel bibit
    indigne,
    illudsumil,
    ideo-
    que poenas
    inde exsolvet.
    Aposlolus igiiur exponit
    quomodo
    debemus illud
    percipere.
    Probetaulem
    seipsumhomo,
    etsicde
    pane
    Mo
    edat,
    idestde
    corpore Domini,
    etdecalice
    bibat,
    idest de
    .
    sanguine
    Domini. Probet
    se,
    id esl discutiat
    se,
    et
    utrum
    dignus
    sit
    neene,
    et
    probabilem
    se
    reddat,
    ne
    forte undealii sumunt remedium
    accipiat
    ille
    judi-
    ciumetdamnationem, indigne
    illud
    percipiens,
    sicut
    fecit
    J udas
    proditor.
    Namcumalii
    apostoli sumpsis-
    sentiHudterribilesacramentumad remediumet salu-
    B
    tem
    suam,illequi indignus
    erat tanto
    mysterio.accepii
    illud ad damnalionem suam :
    quia quem
    diabolos
    ante
    tenebatper'suggeslioncm
    et
    tcntalionem, poslea
    renuit ad
    possidendumplenius,
    ut nihil aliud
    posset
    cogitare
    aut
    facere,
    nisi
    quod ejus
    voluntas erat.
    Dicit enim
    evangelista, quia posl
    buccellamstatint
    inlroivit in eum
    satanas,
    ul malum
    quod
    illoinsli-
    gnnle traclaverat,
    eo
    concitanle.perficeret.
    Qui
    enimmanducal el bibit
    indigne,
    sicul
    supra
    diximus, judicium
    sibi manducal et
    bibil,
    id esl ad
    damnalionemsuamillud
    sumil,
    non
    dijndicans
    cor-
    pus Domini,
    idesl non discernons a
    reliquis
    cibis.
    Cumtimorel iremore debemus accedere ad illud
    sacramenlum lerrihile,
    ut sciai mens rcvercnliam
    se debere
    proeslarc
    ci ad
    cuius corpus
    suinenduni
    G
    acccdil.
    Ideo,
    subaudis
    quia indigneproesumilispcrcocrc
    salulifcrum
    sacramenlum,
    idcirco sunt inler
    vos,
    o
    Corinlhii,
    multi
    infirmi,
    idest
    langucntes
    cl imbecil-
    les,
    idest
    febricitantes,
    el dormiuiit
    mutii,
    nonsoniuo
    pacis
    el
    quieiis,
    sedmorte
    damnationis,
    idesl ntor-
    tui
    sunl morte oeterna
    propler
    hoc
    peccatum.
    Volens
    denionsirarc
    quia qui corpus
    Domiiiicum
    indigne
    percipiunl, judicium
    indesumunt et damnalionem
    ;
    ostendil
    quosdamapud
    Corinlhiosvindiciainin
    proe-
    senti
    jam percepisse, qui
    iitconsidcralo et i/reve-
    renter illud
    acceperanl quia
    febribuset infiriuiiatibus
    multis
    correpli
    sunl,
    cl
    quidam
    ctiani
    mortui,
    ut
    illorum
    excmplo
    ca;lcri disccrcnl nondebere
    indigne
    n
    et
    negligcnler corpus
    Domini sumere.
    Quod
    si
    nosmetipsosdijudicaremus,
    idesl discule-
    remus cl examinaremus vitamnostramutrum
    dignt
    essemus
    neenc,
    et
    nosnielipsi
    errores nostros corri-
    geremus,
    non
    utiquejudicaremur,
    idest nondamiia-
    remur a
    Christo, neque
    inhoc
    soeculo,neque
    in fu-
    -turo.
    Dum
    judicamur
    autem,
    nonin
    paucis,
    inillisvide-
    iicet
    qui
    infirmanlur et fcbricitanl in hoc
    proesenl
    et inillis etiam
    qui
    moriuntur,
    a Domino
    corripi-
    mur,
    ei
    flagellamurcorporeper
    illos ul
    ipso
    limore-
    perterriti ,
    non damnemur oelernaliler cum hoe
    mundo,
    idest cuminfidelibus et amaloribus
    hujus.
    mundi. Nihil enimdislat ab
    infideli, qui
    irreverenler
    cumomnibus
    peccalis
    ciiiiiinalibus
    comntaculalus
    575 HAYMONISBALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS. I.

    COMMENT.BIBL. 57f
    ad niensamDomini
    preesumit
    acce
    ere,
    sed
    potius j
    deterior esl
    illo,
    et
    majori poenadignus, quia
    melius
    estviam veritalis non
    cognoscere, quam post agni-
    lionemrelrorsum ahire.
    Itaque, fratres mei,
    cumconvenilisad manducan-
    dutn
    corpus
    et
    sanguinem
    Chrisli in Ecclesia, invi-
    eem
    exspeclale,
    ul multorumoblato simul celebre-
    lur,
    et omnescommuniler exuno
    pane
    communicc-
    tis :
    quia
    illa oblatio unus
    panis esl,
    ci communis
    dbet esseomnibus.
    Si
    quisesurit,
    domi
    manducet,
    id est
    qui impa-
    tiens est nec vult
    jejunare
    cum
    cleris,
    domi ter-
    reno
    pane vescalur,
    ut nonin
    judiciumconveniatis,
    idest ne
    corpus
    Chrisli
    reprcbcnsibililer percipiatis
    ad dainnalionem vestram. Coetera
    aillent,
    subaudis
    quoe
    restant
    inordinata,
    cumvtnero
    disponanu
    '
    CAPUT XII.
    De
    spirilualibusautem,
    subaudis
    mysteriis,
    nolovos
    ignorare,
    jralres,
    idesl nolovos
    ignorantes
    reddere.
    Scitisaulem
    quoniam
    cum
    gnies
    esselis. Reducitur
    ab
    Aposlolo
    Corinlhiis vila?
    prislinoe
    conversatlo in
    noliiiam,
    ut ex
    ejus
    consideratione crescant in no-
    vara
    convcrsaiioiieni, quoniam
    sicul
    gcnlilcs
    viven-
    tes fervebanl in ntendacio et
    errorc, quia
    illa cul-
    tura nihil
    erat,
    sic
    jam
    Christiani
    effecti,
    divinis
    proeccplis
    cumfervoreanimi debebant
    obsequi.
    Gn-
    ies aulem sive
    genliles appellanlur, qui
    ab errorc
    pairiim
    suorumin
    quo nascuniur,
    in
    religione
    mc-
    lioris viloenoncommutanlur. Undeet
    gens quoe
    sic
    manel ul
    genita
    est vocalur : hi sunt
    pagani, qui
    ad
    divinum cullum non
    accedunt, quos gentes
    nirac
    appellat,
    non
    quod
    lune
    temporis pagani
    essent
    quando
    ista
    dicebat,
    sed
    quod
    ante noliiiam fidei
    fuerant. Hoc est
    quodait, quoniam
    cum
    gentes
    esse-
    lis,
    el
    (subaudilur) jam
    non estis.
    Legitur
    el
    gens
    in
    bono,
    sicut
    est,
    non lanlum
    pro gnie,
    sed ut
    fi-
    lios Dei
    congregaret
    in unum
    (J oan. xi).
    Adsimula-
    cramuta
    proul ducebamini, eunles,
    subaudis eratis.
    Simulacra
    (quoe
    simulando
    dicunlur,
    eo
    quod
    simu-
    lent hominemet non sit
    horno,
    equum
    et nonsit
    cquus, coeleraquehujusmodi)
    idcirco muta
    appel-
    lantur, quia(ut
    Psalmista
    ail)
    os
    habent,
    el nonlo-
    quenlur
    :
    oculos,
    etnonvidebunl
    (Psal. cxxxm).
    Ne-
    que
    enimest
    spiritus
    in ore
    ipsorum.
    Si
    quod
    au- 1
    lemverbumab idolis
    auditur,
    doemonuni
    decepiioni
    et nonsimulacrorumsensibilitati ascribilur. Adhoec
    adoranda lamadoemonibus
    quam
    ab
    aruspicibus
    et
    philosophis insipientibus impellcbanlur,
    et est sen-
    sus : Sicut cum
    gnies esselis,
    doemonum
    templa
    isine reluciatione, prout ducebamini, frequenlabalis,"
    sic mododum
    agimini Spiritu
    sanclo secundumsa-
    nam
    doclrinam,
    ad EcclesiamDei
    accedite,
    el
    proe-
    ceplis
    salmiferis cumomni bumilitale
    obtemperare
    conlendile. Et
    quoddicit, prout ducebamini,
    osten-
    dit eos tantam veneralionemexhibuisse
    simulacris,
    ut eorumcultum
    nequaquam
    abhorrrent a
    quibus-
    cunqu'c horlarenlur,
    vel
    monerentur,
    et ducerenlur
    per^onis,
    ilaet conversos Deum
    diligere admonet,
    A et
    coapostolosejus spernere
    nondeberesua?saliitis
    amalores.
    Ideo,
    subaudis
    quia
    Deum
    cognovislis,
    el
    qnia
    de
    spirilualibus mysteriis
    nolo vos
    ignorantes reddere,
    notant vobis
    facio, quod
    nemoin
    Spiritu
    Dei
    loqucns,
    idesl nemo
    Spirilum
    sanctum
    habens,
    et
    per Spiri-
    tumsanctum
    loqnens, qui linguas
    infantiumfacit di-
    scrias,
    dicitanalhemaJ esu. Indecretis J ustiniani im-
    peratoris,
    analhema
    separalus
    a Deovocalur.
    Legi-
    lur et
    in'canonibuspromalediclione. Legitur
    et
    pro
    occisionc,
    sicut
    ipseApostolus
    ail in
    Epistola
    ad Ro-
    manos
    (c. vu)
    :
    Optabamego-
    analhemaesse
    profralri-
    bus,
    id
    est, optabam
    inierfici
    pro
    eis secundumear-
    ncra. Ponilur et
    pro abominalione,
    hic vero
    pro
    se-
    paraiione ponilur. Itaque
    nullus
    Spiritu
    Dei affla-
    B
    tus dicil
    ipsi
    J esu: Tu es
    analhema,
    idest
    separalus
    a DeoPaire et
    Spiritu saitcto,
    et
    aliqua parle
    infe-
    rior. Hoc
    quidam
    boereticorumvesani insaniendo
    dicere non liniuerunl: idcirco
    analhemaie,
    iil est
    sparatione
    a
    Deo,
    Ecclesia
    perculsi
    sunt. Et nemo
    poiest
    dicereDominus
    J sus,
    nisi in
    Spirilu
    sanclo.
    In sacra
    Scriplura
    dicere
    aliquandopro simplici
    ser-
    mone
    accipi'.ur,
    ul esl nonomnis
    qui
    dicit
    mihi.
    Do-
    mine,Domine,intrabilinregnum coelorum(Matth.\u).
    Aliquandopro ipsa
    reet
    facto,
    sicut ait Ezechias
    rex adIsaiara : Non
    fuit verbum,
    idest
    res,
    indomo
    mea
    quod
    non os'.enderimeis
    (Isa. xxxix).
    Sic el in
    hoc loco
    pro
    re et facto
    ponitur. Nemo, inquil, po-
    test
    dicere,
    id est corde et ore
    con-fileri,
    et
    digna
    opra
    fidei
    exercere,
    J esum
    diligere,
    et Dominum
    "
    asserere,
    nisi
    Spiritus
    sancti
    gratia
    fuerit inlrinse-
    cus edoclus. "Namille dicit J esum Dominum
    esse,
    qui
    crdit eum Palri et
    Spiritui
    sancto
    cooequalem
    et
    coomnipotenlem,
    et hune
    confitelur,
    servando
    proecepta
    illius
    quibus
    vera dileclio
    comprobalur.
    Dicemuset hoc
    ipsum
    breviler cum conclusione:
    Nemo
    potest dicere,
    Dominus
    J sus, subaudis,
    sicut
    est dicendus
    corde,
    ore et
    opr,
    nisi
    per Spirilum
    sanctumfuerit illuminaius.
    Divisionesvero
    graliarum sunl, subaudis,
    nonme-
    ritorum,
    idemaulem
    Spiritus
    sanctus manel
    semper
    unus inomnibus cl individuus. Notandum
    quod
    non
    ait,
    divisiones meritorum
    sunt,
    sed
    gratiarum, quia
    donaDei
    gratis dantur,
    nonhumanismeritis Iribuun-
    ~tur. Undead Romanosait :
    Quis
    prior
    ddit
    illi,
    id
    esl
    Deo,
    fidemsuam aut
    aliquid,
    et relribuettir ei
    (Rom. xi)? Spiritus namque
    sanctus in
    seipso
    unus
    idemque
    manel,
    id
    eslimniensus, indivisus,
    insepara-
    biliscumPatreelFilio,
    seddonailliusdivisa
    sunt, quia
    nonomnibus
    oequaliter
    conferuntur. Undefalendum
    est
    quia
    cumDeus
    per divinitatispotenliam uniquesit,
    nontamen
    ubique
    est
    per
    inhahitalionis
    graliam,
    etin
    quibus
    habitat
    pergraliam,
    non
    oequaliter
    habii al. Si-
    cut
    ergo
    mare immensum
    est,
    et advenientes secun-
    dum
    capacilalemvasorunt
    suorumeidifl'erenliamhau-
    riunt,
    et non exinanitur
    mare, neque
    evacuatur
    ;
    et
    sicut etiamexuna lucerna
    plures accendunlur, ipsa
    tamennon decrescit : sic
    Spiritus sanctus,
    cumsit
    immensus,
    distribuit
    ipsejuslis gratiam
    suam se
    577 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. 1 AD COR. 578
    cundum
    quod ipsi
    videtur :
    ipse
    tamen
    omnipolens
    inimniensilate sua
    persvrt,
    et
    quantum vult,
    et
    cui
    vult,
    et
    quando vult,
    et
    quomodo
    vult: dat et ni-
    hil minus
    babet, quia
    exlra senulli
    erogat.
    Et divi-
    sionesministrationumsunt. Verbi
    gratia
    : ut in
    epi-
    scopis, preshyleris,
    diaconibus,
    coeterisque
    ordini-
    bus, qui Spiritu
    sancto dislribuente Ecclesioemini-
    stri
    constiluunlur,
    non
    per propriam
    hominis deli-
    beralionem,
    sed
    per Spirilus
    sancti efiicientiara
    ;
    idemautem
    Dominus,
    subaudis nianct indivisus in
    omnibus.
    El divisiones
    operalionum
    sunt, quia
    alius
    opera-
    tur
    per Spiritum
    sanctum
    maxima,
    alius
    mediocria,
    abus vero niinima. Idem vero
    Deus, qui operalur
    omnia in omnibus.
    Quemsuperius appellavit Spiri-
    lum,
    modovocal Dominumel
    Deum,
    et ter idemdi-
    cendo manifestt se
    loqui
    de
    Spiritu sanclo,
    sed
    non
    sparai
    inde Palrem et
    Filium, quia quorum
    unaesl virlus
    naluroe,
    et substantia
    una,
    horumuna
    esl
    operalio
    indivisa
    , qui
    videiicet
    Deus, operalur
    omnia bona in omnibus.
    Quibus
    verbis lollilur hu-
    mana
    arroganlia,
    cum sine
    Spiritu
    sanclo nec ma-
    gna,
    nec minimabona
    operari possit
    nosira
    fragi-
    lisas. Atiius monct
    Apostolus
    in Trinitale nullos fa-
    eiendos
    gradns
    ,
    dum
    primum ponil Spirilum
    san-
    etuni;
    secundoDominum
    Christum,
    tertio DeumPa-
    trem,
    qui
    unus Deusdislribuil dona
    sua,
    manens in
    seindivisus.
    Unicuique
    autem
    ,
    subaudis
    fidelium,
    datur mani-
    feslatioSpiritus
    ad
    uiililatem,
    et illius
    videiicet, qui
    percipil
    donum
    Spiritus sancti,
    et
    aliornnt, qui
    aut
    ab illo
    eriidiuntur,
    aut
    exemplo
    illius in melioren
    vitam
    insiruuniur,
    el inDei laudem
    excilantur,
    sicut
    Dominusmonct : Luceat lux vestra coramhominibus
    (Matth. v),
    elc. Manifestalio vero
    Spiritus
    sancli
    ipsum ejus
    donum
    intelligitur, quod ipsi
    bomini
    manifestt daium esse ad utililatem
    suam,
    ut recte
    crcdal,
    sancle
    vivat,
    et ut alii ex eo ulililalem
    per-
    cipianl.
    Sive manifcslalio
    Spiritus
    idcirco
    dicilur,
    quiaubicunqueper
    donasua
    fuerit,
    illico
    per opera-
    tionem
    justilioe
    mattifestatur. Hinc
    scriptum
    est :
    Ignem
    veni mitlerein
    terram,
    el
    quid
    volonisi ut ar-
    dent
    (Luc. XII)?
    Alii
    quidemper Spirilum
    sanclumdalur sermosa-
    pienlioe.
    Modo
    incipil exponere
    divisiones
    graliarum
    et ministrationum
    quoeper Spiritum
    sanctum dan-
    tur.
    Intelligitur, sapientia
    invitandis malis et
    appe-
    tendis
    bonis,
    scientiavero in
    disponendis
    ordinan-
    disque
    humanis. Etenimfundos sive
    agros cxcolere,
    domum
    prudenlcr oedificare,
    familiam
    compelenler
    ordinare,
    ad scienliamvidelur
    perlinere. Aliter,
    sa-
    pienlia pertinet
    ad
    cognitionent
    oelernam
    qua
    credi-
    mus Deumtrinitatem habere in
    personis,
    imitaient
    in substantia;
    scientiavero humanarum
    rerum,
    si-
    cut
    -supra
    diximus. Sive
    sapienlia esl,
    secundum
    Gregorium, quando quis
    Veteris Testamenli et Novi
    legil
    volumina,
    et
    intelligil,
    et ad utililatem aliorum
    exponit,
    sicut
    Hieronymus, Auguslinus,
    Hilarius et
    ipso Gregorius;
    scientiavero
    quando
    illorum
    expo-
    A
    sitiones
    leguntur
    et
    intelliguntur,
    et secundum eas
    Vtus Teslamenlum aut Novumtradilur. Est eliam
    sapienlia, qua
    abslinet
    quis
    a
    pravo opre,
    scientia
    vero, quando
    a
    pravacogilatione. Itaque
    sive
    sapien-
    liam
    divinarum,
    sive scienliamhumanarum rerum
    habeamus
    ,
    non ex nobis
    ipsis,
    sedexdantis sancti
    Spirilus graliapercipimus. Quod
    vero
    dicit,
    secundum
    eumdem
    Spirilum,
    nihil est aliud nisi
    quasi
    diceret :
    Alii dalur sermo scientia? secundum volunlatem
    ejusdemSpirilus sancli,
    vel
    per
    eumdem
    Spiritum.
    Alteri
    ,
    subauditur
    datur, fides
    in eodem
    Spiritu,
    id est
    per
    eumdem
    Spirilum.
    Dominus
    loquilur
    in
    Evangelio
    de
    persona
    Patris. Hoc esl
    opus
    Dei,
    ut
    credatis In eum
    quem
    misit ille. Et
    Apostolus
    fidemdicil dari
    per Spiritum
    sanclum. Undedalur
    B
    intelligi, quiaquod
    dat Pater
    per Spirilum sanctum,
    dat el
    ipseSpiritus
    sanclus cumPtre et
    Filio, quia
    unius est
    potestatis
    et
    operationis
    cumillis : fides
    ergo qua
    credimus in
    Deum,
    el a Paire et a Filio et
    a
    Spiritu
    sancto
    datur,
    nec est inhomine nalurali-
    ter,
    sed a Deo dalur :
    quoniam
    si
    esset,
    omnes
    haberenl fidem. Alii
    gralia
    sanitatum in uno
    Spi-
    ritu. De
    gralia
    sanilalum
    dicit,qua
    sanantur infirmi
    Tel
    oegri.
    Alii
    operatio
    virtutum,
    in
    ejiciendis
    doemonihuset
    patrandis;
    alii miraculis : alii
    propltelia, qua Spiritu
    sancto
    repletus,
    fulura
    proedicit,
    vel
    propbela
    rum
    libres
    exponil;
    alii discretio
    spiriluum,
    ul noverit
    quis loqualur
    ex
    Spiritu
    sanclo
    ,
    vel
    quis
    ex
    spirilu
    humano,
    sive
    maligno
    : sicut
    loquebaur puella quoe
    C
    magnum qnoestumproestabat
    dominis
    suis,
    de
    qua
    Paulus
    spiritum
    pythonicumexpulil
    : et sicut
    loque-
    bantur
    ntagi
    el incanlatores. Alii
    gnera linguarum,
    id esl varietates sermonuni,
    ut
    aposlolis
    el creden-
    tibus inexordio fidei.Alii
    inlerpretalio
    sermonum,
    ut
    Hieronymoqui
    divinas
    Scripiuras
    ex UebroeoinLali-
    numtranstubt.
    Hoec autem omnia
    quoe
    enumeravimus el eliam
    plura quant
    enumeravimus,
    operalur
    unus
    alque
    idem
    Spirilus,
    ad utililatem scilicet lotius
    Ecclesioe,
    in
    quo intelligitur
    Pater et
    Filius, quia inseparabilis
    est eorum
    operalio,
    dividens
    singulis
    clectorumdona
    sua,
    non tamen
    ipse
    divisus, prout
    vult, quia
    omni-
    polens
    esl.
    Sicut enim
    corpus
    unum
    esl,'et
    habet muta mem-
    ^
    bra,
    elc.
    Usque
    ita el Christus:
    subaudis,
    cum Ec-
    clesia unum
    corpus
    est. Hisverbis docet nondeberi
    inflari
    qiioelibet
    adversus alterum,
    quia
    etsi non ma-
    gnum,
    lamen
    parvum
    est Ecclesioemembrum. Et
    sicut omnia
    membra,
    sive sint
    magna,
    sive
    parvar
    sive
    honesta,
    sive
    inhonesta, corpus
    huraanuin for-
    mant
    ,
    ila homines diversi meriti unam Ecclesiam
    oedificant,
    et unum
    corpus'Christi
    faciunl. CumChri-
    stoenim
    qui
    est
    caput
    Ecclesioe,ipsa
    Ecclesiaintelli-
    gitur, quoe
    est
    corpus ejus.
    Etenim in uno
    Spiritu,
    subaudis, sanclo,
    de
    quo scriptum
    est :
    Ipse
    vosba-
    plizabit
    in
    Spiritu
    sanclo el
    igne (Malth. m);
    et :
    Nisi
    quis
    renalus
    fuerit
    ex
    aqua
    et
    Spiritu
    sanclo
    (J oan. ni).
    Omnesnosin unum
    corpusbaptizati sumus,
    579
    HAYMONISHALBERSTAT. EPISC.
    OPP, PARS I.

    COMMENT.BIBL. 580
    id
    est,
    adhoc
    baptizati
    sumus ut essemusunumcor-
    .
    pus
    eurocapite
    nostro
    Christo,
    et omnesinuno
    Spi-
    ritu
    poiati
    sumus.
    Quasi
    diceret : Potionali
    sumus,
    vel unum
    Spirilum polavimus
    :
    quia tempore
    ba-
    plismatis
    omnesunum
    Spirilum
    sanclum
    accepimus.
    Namet
    corpus
    nonunumest
    membrum,
    sed
    multa,
    quia
    unum membrum non facit
    corpus,
    sed multa
    simul nervis
    conglulinata
    : sic omnes
    credentes,
    sive sint sublimes vita?
    merito,
    sive
    parvi,
    unum
    corpus
    efficiunt, conglulinante
    eos virtule
    Spirilus
    sancli.
    Si dixerit
    pes
    :
    Quoniam
    vonsum
    manus,,non
    sum
    de
    corpore,
    numideononesl de
    corpore?Interrogative
    esl
    legendum,
    et subaudiendum
    ulique
    de
    corpore
    est.
    Caput corporis
    sui,
    idest
    Ecclesioe,
    Christus est.
    Oculi
    hujus corporis, apostoli
    sunl
    intelligendi,
    de
    quibus
    dicilur : Pulchriores sunt oculi
    ejus
    vino
    (Gen. XLIX)
    ,
    sed el
    proedicatores qui
    sibi
    aliisque
    spiritualia provident;
    aures sunt fidles
    audilores;
    nares, qui
    vint discrelionis
    habent inler odoresvir-
    tutum
    feloresque
    viiiorum; os, qui
    divina
    eloquia
    aliisructant,
    idest
    doctores; manus, qui operanlur
    unde alii
    vivant; pedes, qui
    in
    negoliis
    soecularibus
    adutililatem coelerorumdiscurrunt. Si dixerit lalis
    pes,
    nonsum
    manus, quia
    nonhabeo
    quod Iribuam,
    vel non
    possum operari
    undealiisviclum
    iribuam,
    proplerea
    nonsumde
    corporeChrisli,
    nonideoesl de
    corpore?
    Subaudis
    ulique
    est de
    corpore
    Christi. Sic
    intelligendum
    de aure el
    oculo, quoniam
    licet dicat
    bonus-auditor : Non sumoculus
    ,
    id est
    proedicator,
    et
    propterea
    nonsumde
    corporeChristi,
    nonideonon
    erit : sederit de
    corpore
    Chrisli. Membrum erit
    Ecclesioe.
    Nunc autem
    posuil
    Deus
    membra,
    unumquodque
    eorumin
    corpore
    sicut
    voluil, quibus
    verbis tollit
    proesumptionem,
    ne
    quis
    donumDei
    putet
    suumine-
    ritum.
    Quisquis
    eniminEcclesia est
    oculus,
    a
    Deo,
    et non a
    se,
    faclus est oculus. Sic et de coeteris
    intelligendum
    membris. Hinc enim ait :
    Quid
    enim
    habes
    quod
    non
    accepisli (I
    Cor.
    iv)?
    Quod
    si essent
    omnia,
    subaudis
    membra,
    unum
    membrum,
    ubi
    corpus,
    subaudis
    esset, quod
    non uno
    membro ,
    sed varietate membrorum constat. Et si
    omnes essent auris aui
    oculus,
    id est audilores lan-
    tum aut
    proedicatores, quomodo
    esset Ecclesioe
    corpus,
    cum non conslaret membrorum variela-
    libus?
    Non
    potest
    autemdicereoculusmnnui :
    Opra
    tua
    non
    indigeo, quoniamproedicator quilibet
    viclu
    eget
    ex labore illorum
    qui designanlur per manus,
    aut
    iterum
    caput pedibus:
    Noneslismihi
    necessarii,
    el ille
    qui proeesl
    subdilis,
    non
    poiest
    dicere in
    tcmporali
    discursu suis
    subdilis,
    cum eorum
    opra indigeat
    :
    Non estismihi necessarii.
    Sed mutto
    magis quoe
    videnlur membra
    corporis
    infirmioraesse,
    sicul
    pedes
    sunt el
    manus, quoe
    vili-
    fcus
    quibusque
    ministeriis
    deserviunt,
    necessaria
    sunt :
    quiapro
    loto
    corporeoperantur;
    et
    quoeputa-
    tnus
    ignobiliora
    essemembra
    corporis.
    his honorem
    A
    abundantiorem circumdamus.
    Ignobiliora
    membra
    quibus
    abundantiorem honorem
    circumdamus,
    sunt
    manus et
    pedes, quibus
    ornamenta calceamenlorum
    armillarumque
    adhibemus
    ;
    et
    quoe
    inhonesla tunt
    nosira,
    abundantioremhonestatemhabent. Inhonesla
    nosira sunt
    verenda, quoe
    verecundamur videri nu-
    da, quibus
    abundantiorem honestatem
    proebemus
    diversorumcolorumveslibus.
    Honestaautem
    nostra,
    id est
    oculi,
    nares et coe-
    tera
    talia,
    nullius
    egenl
    ornamenli : sed Deus lem-
    peravit,
    idest
    fabricavil, corpus,
    tribuendo honorem
    emembro cui
    deerat,
    subaudis
    honor,
    abundantio-
    rem
    tribuendo,
    id est exlrinsecus adbibuit membro
    honorem,
    per
    additamenlumvesliumet ornamenlo-
    a
    rum, quoniam
    non habel insitum
    per
    naturoedecus.
    Ut nonsit
    schisma,
    id est
    divisio,
    in
    corpore, qui-
    busdam membris
    pulchris, quibusdam
    manentibus
    inhoneslis,
    sed sit
    corpus jam
    totum
    honestum,
    tara
    natura, quam
    ornamentorura
    gratia,
    sedin
    idipsum,
    idest
    allerulrum, per
    invieemsollicita sint
    membra,
    sicut oculus loti
    corpori videt,
    et
    pes
    toli
    corpori
    ambulat,
    elc.
    Vos autem estis
    corpus Christi,
    et membra de
    membro. Sicut de humero
    procedit cubitus, manus
    et
    digiti,
    et de coxa
    tibia?, pedes
    el
    articuli,
    sicut
    sunt
    sumpia
    membra de
    membro,
    idest
    pendenles
    ex sibi
    proelatis.
    Primum
    posuil
    Deus
    apostolos
    in
    Ecclesia,
    qui
    viceChrisli
    positi
    sunt in
    Ecclesia,
    sicut ait
    Aposta-
    te
    lus: Obsecramus
    per Christum,
    id est vice Chrisli
    reconciliamini Deo. Horumvice
    subrogati
    sunt
    epi-
    scopi.
    Sed
    apostoli
    ex
    proecepto
    Domini
    compelleban-
    tur iransire de
    regno
    in
    regnum
    :
    episcopi
    vero suis
    inEcclesiis auctoritale canonica residere
    jubenlur
    ohutililatemsibi commissorum
    ;
    propltetas
    vocal
    qui
    fulura
    proedicunt,
    sicut
    Agabus
    et
    ipsi apostoli,
    sive
    qui prpphelarum
    diclaedisserunt
    ; doctores,
    qui par-
    vulos
    erudiunt; virtuies, qui
    doemones
    ejiciunt,
    alia-r
    que
    miracula
    faeiunl; gralias curationum, qui
    infir-
    mos sanilali
    reslituunt; opilulationes, qui
    verbis aut
    faclis auxilianlur aliis
    ; gubernaliones,
    sicul in
    proe-
    latis et
    regibus, episcopis
    aut
    ducibus;
    gnera
    lin-
    guarum,
    sicut inexordio fidei.
    p.
    Nunquid
    omnes
    interpretaniur? Scripturas,
    ut Hie-
    ronyraus.
    Mmulamini autem charismata
    meliora,
    quibus
    verbis ostendil
    Aposlolus
    bona esse
    supradicla,
    id
    est
    propheliam,
    doclrinam
    , ejectionem doemonum,
    elc. Sed ista
    quoesubsequuntur,
    meliora
    sunt,
    quantum
    ad utililatem eleelorumallinet :
    quiaper
    illa
    superius posila
    lantum Dei demonstratur
    polen-
    lia, per cujus
    nominis viriulem el invocationem
    fiunt. Per hoec
    aulem,
    id est
    charilalem, fidem,
    et
    spem
    hominis
    juslitia
    constat. Gloriabantur Corin-
    lhii
    quasi
    summara
    juslitia?haberent,
    eo
    quod qui-
    damillorumdoemonia
    ejicerent, gratiam
    curationum
    infirmis
    impartirent;
    sedostendit
    Aposlolus
    meliora
    desse,
    et idcirco
    perfectos
    nondum
    esse, atque
    ideo
    581 EXP0S1TI0 IN EPP. S. PAULI.

    IN EP1ST. I AD COR. 582
    horialur
    eos,
    dicens : jEmulamini eharismata me-
    ,
    Hora,
    id est dona
    graliarum
    meliora : nam
    superius
    proemissapossunl
    habere mali cum
    bonis,
    sicut J u-
    das
    apostolus
    fuit :
    Caiphas,
    sicut el
    Balaam,
    cum
    esset
    malus, prophelavit.
    Multi indie
    judicii
    dicturi
    sunt :
    Domine,
    nonnein nominetuo
    prophetavimus,
    el in nominetuo mullas virlules
    fecimus,
    et doemo-
    nia
    ejecimus(Mallh. vu)?
    sed audituri sunt : Amen
    dico
    vobis,
    nesciovos
    (Mallh. xxv).
    Et adhuc excellen-
    tioremviamvobisdemonstro. Per
    quam intelligitur
    charitas,
    in
    quo proecepto
    universalex
    pendel
    et
    pro-
    phetoe(Matth. XXII).Quoe
    nobisvia
    efficitur, quiaper
    eamad
    patriam
    coelestem
    pervenitur. Cujus magni-
    ludinemamodo
    incipit exponere, inquiens
    :,
    CAPUT xm.
    Si
    linguis
    hominum
    loqnar
    et
    angelorum,
    charita-
    temautemnonhabenm:
    inulilis sum. Hoecverba ex
    superioribus apostoli
    verbis
    pendent,
    ubi dicit :J Emu-
    lamini charismalameliora
    (I
    Cor.
    xn),
    etc. Si
    linguis
    omnium hominum
    loquar, sepluaginla
    scilicet dua-
    bus, quoe
    divisoesunt in oedificalione
    turris,
    el si
    linguis
    etiam
    angelorum loquar
    et cbarilalem non
    habeam,
    dilectionemvideiicet Dei et
    proxirai,
    nihil
    sum.
    Quoi
    dicit
    loqui angelorum linguis,
    inlelli-
    gitur
    ad
    exaggerandum
    hoc
    quod
    volebat
    oslendere,
    posuisse
    charilatis scilicet vim:
    siquidemangeli
    nec
    linguatn
    nec
    palatum
    vel dents
    habent, ulpote
    Spirilus, quibus
    verba forment.
    Quando vero
    appa-
    rent
    hominibus, sumptis corporibus aeriis,
    secun-
    dumeorum
    linguamloquunlur quibusapparent:
    nam
    <
    loqui
    illorumadDeumnihil est aliud
    quant
    in
    proesn-
    tia
    ejus esse;
    et Deum
    loqui
    ad illos nihil aliud est
    quamproesenlia
    vultus sui
    qua fruuntur,
    altendentes
    quid
    velitillismanifeslare
    ; ipsorum
    voxinlaudecon-
    diloris,
    ipsa
    est admirato inlimoe
    contemplalionis.
    Inter se
    quoque angeli loquunlur ineffabililer,
    sed
    eorum ad invieem
    colloculio,
    bona? voluntalis est
    concordalio,
    nec esl necesse ut ibi sonent
    verba,
    ubi in Dei
    conlemplatione
    omnium
    angelorum
    con-
    cors est voluniasbona. Inde
    ergo Aposlolus
    dicit :
    Si
    linguis
    eliam
    angelorumloqui possem,
    nihil mihi
    prodesset
    sine charitate. Possunt
    intelligi
    et
    per
    angelos,
    scholaslissime
    loquentes, qui
    liberalibus
    arlibus inslrucli,
    polilis
    disserunt verbis
    qua?
    no-
    runt :
    per
    homines vero,
    simpliciter loquentes.
    Sive
    ergo simpliciter quis disputet, quod
    multi
    quoerunt,
    quia
    ibi omniumoedilicalioesse
    potest,
    sive libera-
    liter, quod
    multi
    ambiuttt,
    charilatem aulem non
    habeat,
    fit velut oessonans aut
    cymbalumtinniens,
    quoniam
    sicut oessonat aut
    cymbalum,
    nihil eis
    prodest, quia
    nullamutililatemsibi
    proestant,
    sicest
    homo
    qui loquilur linguis absque
    charitate. Bevera
    sicut oes
    sonat,
    et sibi nihil
    confert, juvat aulem,
    id
    esl deleclat
    audientes,
    ita
    iingua
    charitate
    privata.
    J ES
    quoque
    et
    cymbalum
    nona se
    sonant,
    nisi ab
    aliquo tanganlur,
    aut
    alicujus
    rei
    impulsione
    com-
    moveanlur. Sic el
    qui linguis loquilur
    non a se lo-
    rjuitnr,
    sed
    potenlia Spiritus
    sancli
    per
    eum
    loqui-
    A tur.
    Qui
    vero charilatis
    proeceptumexercet, juvanle
    se Deo
    operatur.
    Et si habuero
    prophetiam,
    videiicet ut futura
    proe-
    dicant,
    sicut Balaam
    qui prophelavit
    de Chrislo :
    Oiietur Stellaex
    J acob,
    cl
    exsurget
    hoc de Isral
    (iVum.xxiv);
    et noverim
    mysleriaomnia,
    id
    est,
    s-
    crta Veteris et Novi
    Teslamenli,
    et omnemscien-
    liam,
    ideslnotitiam tamdivinarum
    quam
    humanarum
    rerum,
    et si habueroomnem
    fidem,
    id
    esl, perfeclam
    et
    integram, quoe
    a Domino
    grano sinapis compa-
    ratur,
    non
    propler
    modicilalem,
    sed
    propter
    fervo-
    rem:
    quia
    trilum manifestt
    cujus
    sit
    vigoris.
    Sic
    el fides trila adversitalibus oslendit
    cujus
    sit forli-
    ludinis. lia ut montes
    transfrant,
    delocoad
    locum,
    vel doemonesa
    patienlibus ejiciam;
    si
    cbarilalem,\A
    B
    est, si-dilectionemDei et
    proxirai
    non
    habuero,
    nihil
    sum,
    id
    est,
    nihil ulililalis mihi
    proestabit. Intelligi-
    tur
    quodquidam
    Corinthiorum
    per
    invocationemDei
    hoc
    agebant,
    et
    proptereaquasi perfeclos
    se
    pulabant.
    Sedexhortatur adid
    quod
    est
    proecipuunt,
    id
    esl,
    ad
    Cbarilalem.
    Elsi distribuerain cibos
    pauperum
    omnes
    facultales
    meas,juxta proeceptumDomini,
    dicenlis : Si vis
    per-
    feclus esse,
    vade et vendeomnia
    quoehabes,
    et da
    pauperibus(Mallh. xix) ;
    et si iradidero
    corpus
    meum
    ita ul
    ardenm,
    sicut Laurenlius est
    uslulalus,
    et
    hoc non fecero causa
    dilectioitis,
    Dei videiicet et
    proxirai,
    nihilmihi
    prodest.
    Se
    ponit Aposlolus pro
    omnibus.
    Charitas
    paliens
    est.
    Quomodopoiest
    charitas
    pa-
    C tiens esse
    quoe
    virlus esl ? Sic videtur
    loqui, quasi
    de re animant habenii. Namcharitas virlus est
    qua?
    per
    se non
    patitur, ideoque paliens per
    se non est.
    Quapropter per
    charilatem debemus
    intelligere
    ho-
    minemcharilatem habentem.
    Ilaque qui
    habet eha-
    rilatcm
    paliens est,
    tolerando
    adversa,
    quia per
    tribulationes novit
    pervenire
    ad
    gaudia regni.
    Beni-
    gna est,
    idest valde
    bona, quia
    non solumnonred-
    dit malum
    pro bono,
    sed
    insuper
    bonum
    pro malo,
    eibando inimicumet
    potando.
    Charitas nonoemnla-
    tur.
    Superius
    ait : J Emulamini charismala
    meliora,
    id
    est,
    oemulari studete : hic aulem
    dicit,
    J Emula-
    mini,
    idest
    persequimini ;
    ibi
    accipitur
    in
    bono,
    hic
    aulem in malo. Non oemulalur
    dicit,
    id
    est,
    nulli
    invidet,
    alina felicitate non
    torquetur.
    Non
    agit
    "
    perperam,
    id
    esl,
    non
    agit aliquidperverse. Quidquid
    exlra rectiludinem
    fit, quia pravum
    est,
    perperam
    dici
    poiest
    adverbialiler. Non
    inflatur,
    id est non
    exlollilur,
    el in
    superbiam
    non
    erigitur.
    Nonesl ambitiosa.
    Ambireesldesiderare,
    el omnis
    qui
    charitate est
    plenus
    non desiderat
    neque cupil
    polestatem super
    alios
    exercere,
    quia major
    coeteris
    nonvult
    apparere.
    Non
    quoerilquoe
    sua
    sunt,
    id
    est,
    quod
    sibi solummodoutile
    est,
    sed aliis. Vel certes
    paliens est,
    non
    quoerit quoe
    sua
    sunt,
    ideslvin-
    diclam, quia
    inimicis lalionemnon reddit.
    Quoestio
    in hoc loco orimr : CumJ oannes dicat : Deus cha-
    ritas est
    (I
    J oan.
    iv), quareApostolus
    dicit : Charitas
    non
    quoeril qua'
    sua sunl ?
    quoeIripliciter intelligi
    583 HAYMONISHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS I.
    -
    COMMENT.BIBL. 584
    potesi.
    Aliter enim
    Intelligenda
    est charitas sccun- ,
    dumJ oannis
    verba,
    aliter secundumPauli. Charitas
    secundam
    J oannem, ipse
    Deus
    intelligitur, qui
    cba-
    rilalem infundit in cordibus fidelium
    , juxta quod
    Apostolus
    ait : Charitas Dei
    diffusa
    est in cordibus
    noslris
    per Spirilum
    sanctum
    qui
    datus est nobis
    (Rom.y).
    SecundumPaulum
    vero, per
    "charilatem
    intelligitur
    homocharilatem
    habens, qui
    non
    quoerit
    solummodo
    quoe
    sua
    sunt,
    et
    quod
    sibi utile
    est,
    sed
    quod
    aliis. Undeetiam
    ipseDeus, qui
    charitas
    est,
    non
    quoeritquoe
    sua
    sunt, quia
    veniens inmundum
    per
    incarnalionis
    mysterium
    non
    quoesivitquoe
    sua
    erant,
    idest non
    quoesivitjustos,
    sed
    peccatores, qui
    su*bdiaboli
    imperio
    tenebantur,
    unde
    ipse
    dicit :
    Non veni vocare
    justos,
    sed
    peccatores(Luc. v).
    Di-
    camus et tertio modo:
    Charitas,
    id
    est, ipse
    Deus1
    veniens in
    mundum,
    non
    quoesivitquoe
    suaerant.
    Quid
    erat suum? Ut ab omni creatura
    adoraretur,
    glorificaretur,
    venerarelur,
    sicut Deus Creator om-
    nium. Sed
    ipse
    non
    quoesivit
    ista
    quoe
    sua erant et
    sibi
    compelebant, quia
    non
    quoesivit
    honorem
    ,
    non
    regnum,
    non timoremab
    hominibus,
    sed
    quoe
    erant
    lalronum, homicidarum, atque
    maleficorumhomi-
    num, spula videiicet, eolaphos, alapas, irrisiones,
    verbera,
    crucemet mortem.
    Et
    sicut
    ipse
    non
    quoe-
    sivit
    quoe
    sua
    erant,
    itaet nos nondebemus
    quoererc
    nostra,
    sed
    quoe
    sunt aliorum. iVon
    irrilalur,
    id
    est,
    cliamsi loesa
    fuerit,
    Ron
    provocatur
    ad iracundiaiu
    sive
    furorem;
    non
    cogilur
    ad
    vindictam,
    ul malum
    pro
    maloreddat. Non
    cogitai
    malum,
    idest nonsolum
    r on
    facit,
    sednec
    cogitai
    ut alii noceatur.
    (
    Non
    gaudet super iniquilate,
    sed
    polius tristalur,
    ea. viderit
    quemlibet per aliquod
    scelus ruere
    ;
    conjaudet
    aulem
    veritati,
    idest
    operibus justilioe,
    vel
    eliamilli
    qui
    inveritale et nonfietefidelisest.
    Omnia
    suffert,
    subaudis adversa
    patienter,
    omnia
    crdit
    <t"uoe
    conlinentur inVeleri Testamenloet
    Novo,
    vel
    qua?promittuntur
    electis in fuluro
    regno
    a
    Deo,
    vera crdit esse. Idcircoomnia
    sperat quia
    nisi cre-
    deret,
    non
    speraret. Siquidemspes
    est futurorum
    bonorum
    exspectatio, quorum
    considerationeomnia
    adversasustinet.
    Charitas
    nunquamexcidil,
    id est ab homine se
    habenli
    nunquamlabitur, nunquam
    cadil
    ;
    sive
    pro-
    phetioe
    evacuabuntur :
    prophelia
    est
    quoe
    de fuluro
    loquilur. Quod
    cum
    venerit,
    nonerit
    jam
    necesseut
    prophetelur.
    Ponatur unum
    exemplumpro
    omnibus.
    Prophetatur
    Christus ad
    judicium
    venlurus : eo vc-
    nienle non erit necesseut hoec
    prophetia
    recitelur
    amplius
    : sic de coeteris
    intelligendum.
    Sive
    linguoe
    cessabunt, quoniam
    sicut anle lurrimBabel unaerat
    linguaHebroea,
    sicut
    quidampulant doclores,
    ex-
    plelojudicio, ipsa
    remanebit una. Rvera inmultis-
    linguis
    varietas
    est,
    et ubi est
    varielas,
    ibi dissensio.
    In sanctorum
    regno
    non erit
    dissensio,
    ergo
    nec
    J inguarum
    varielas. Sivescientia
    destruelur; proesens
    scientia
    quoe
    ex
    parle
    nunc
    habelur,
    cum
    pleniluJ o
    scienlioe
    venerit,
    eo
    quod
    sit
    imperfecla,
    destruelur
    idesl inmeliuscommulahilur.
    A Ex
    parte
    enim
    cognoscimus,
    non ex
    tolo,
    deDeo
    et de bealiludine
    sanctorum,
    et ex
    parlepropheta-
    mus.
    Quiaquod
    ex
    parte scimus,
    etiam ex
    parte
    prophetamus.
    Cumautemvenerit
    quodperfeclumest,
    idest
    quod
    lolumest et
    integrum, quando
    revelata
    facie, ipsum
    Deum
    contemplabuntur
    elecli sicuti
    est, quasi
    exi-
    nanielur et.
    annihilabitur,
    quod
    ex
    parleesl,
    sicut ait
    J oannes :
    Charissimi, filii
    Dei
    sumus,
    el nondum
    apparuit quod
    erimus. Scimusaulem
    quia
    cum
    appa-
    rueril,
    similesei erimus;
    quoniam
    videbimuseum
    sicuti est
    (I
    J oan.
    m).
    Cumessem
    parvulus,
    loquebar
    ut
    parvulus.
    Com-
    paralioncm
    dal naturalis
    incremenli,
    et adhibetur
    exemplumhumanum, quo
    ostendil scienliam
    quam
    B habemus in
    proesenti,
    esse
    quasi
    infantiam et fu-
    ,luram,
    esse
    quasi
    virile robur
    quod
    habiturum sit
    perfectam
    abundanliam. Cum
    essem, inquit, parvu-
    lus, loquebar
    ut
    parvulus,
    balhulicndo et
    imperfecta
    verba
    promendo;
    sapiebam
    ut
    parvulus,
    leviascilicet
    et inconvenienlia
    ;
    cogitabam
    ut
    parvulus,
    de locis
    scilicel et risui habilibus.
    Quando
    autem
    factus
    sum
    vir,
    et
    coepi sapereperfeclius, evacuavi,
    idest con-
    tempsi quoe
    erant
    parvuli, quiaquoe
    antea
    expelebam,
    abhorrere
    coepi.
    Inhac
    ergo
    vita
    parvuli
    sumus ad
    comparalionem
    futuroevitoe:
    quia
    sicut vilahoecim-
    perfecta est,
    ita et scientia.
    Videmusnunc
    per spculum
    in
    oenigmale,
    luneau-
    tem
    facie
    ad
    faciem.
    Adhoc tendit
    proemissa
    compa-
    ralio,
    sicuti
    quis
    videt
    per spculum
    vuJ tum
    suum,
    C et inde discedens obliviscitur
    qualis fuerit,
    sic et
    nos de Deoet vita futura
    parumquidperspicimus.
    Et hoc in
    oenigmale,
    idest in
    obscurilale, quia
    cum
    simus
    carnei,
    ea
    quoe
    sola
    spirilalia sunt,
    ad
    liqui-
    dum
    caperenequimus.
    Tune
    aulem,
    idest in
    fuluro,
    facie ad
    faciem,
    idest
    proesentesproesenlem
    Deum
    videbimus. Nunc
    cognosco
    ex
    parte
    Deum : tune
    autem
    cognoscam
    ex
    loto,
    sicut et
    cognitus sum,
    modoaDeo
    qui
    interius
    exteriusque
    lolummenovit.
    Et sciendum
    quia
    sicut non
    semper pro oequalilale
    ponilur.
    Aliter enim
    cognoscimur
    a
    Deo,
    et aliter
    cognoscimus
    eum:
    quia
    ille
    cognoscit
    cuncta ut
    Deus,
    nos
    cognoscimus
    illumut creatura
    per ejus
    donum
    ;
    verumtamen sicut illenovit nosex
    toto,
    sic
    et nos ex tolo
    cognoscemus
    illum. Ille
    cognovit
    nos
    "
    ut Deum
    decet,
    nos
    cognoscemus
    illumut
    gloricata?
    creatura?conveniet. Nunc aulemmanent
    fides, spes,
    charitas : tria hoec. Hoe1resvirlules modo
    juncta?
    sunt
    adinvicem,
    et itain
    hujus
    vitoe
    tempore copu-
    lanlur,
    ut unasinealtra slare non
    possit. Qui
    enim
    crdit in
    Deum, sperat quoe
    ab
    ipsopromittuntur
    se
    perceplurunt,
    et
    quo magis sperat,
    eo
    magis
    crdit
    inillumet ideohabet charilatem
    ; quia diligil
    eum
    et
    proximum.
    Ea enim
    quoe
    credimus esse nobis
    promissa,
    eliamnos
    accepluros speramus.
    Hisvero
    deleclali,
    amplius
    incharilale fervemus. Veraciter
    enimcredere non
    possumus,
    nisi ea
    quoepromissa
    sunt
    spereinus,
    nec
    poterimus
    sustinere
    promissa,
    si desil fidei fidelitasArma. Necaderit fruclus
    spei,
    585 EXPOSITIOIN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. I AD COR. 586
    vel stabilitas
    fidei,
    nisi fuerit
    perfecta
    charitas Chri-
    sli in
    nobis,
    quoe
    et fidemut
    proecedat adjuvet,
    et
    spera exspeclatione
    corroboret.
    Major
    autem
    his,
    subaudis
    virtutibus,
    fidevideiicet ac
    spe,
    charitas
    est. NimirumFiliusDei
    charitate,
    id est
    dilectione,
    et nonnostris
    meritis,
    homofactusest et
    Redemptor
    mundi :
    qui
    dilexit
    nos,
    et tradidit
    semetipsumpro
    nobis oblalionemet hostiamDeoin odoremsuavi-
    talis. Per hanc Deus Pater inisit eumdem Filium
    suum in
    mundum,
    hanc
    Spiritus
    sanctus infundit
    cordibus electorum. Fides
    namque est, qua
    Deum
    trinitalemhabere in
    personis,
    et unitatem in sub-
    stantia
    credimus, mysleria quoque
    incarnationis et
    passionis
    Filii Dei.
    Spes
    vero est
    exspectatio
    futu-
    rorum
    bonorum, quoe
    nec dum
    aspeximus,
    nec con-
    secuti inresumus.
    Charitas, qua
    Deum
    proximum-
    quediligimus.
    Cum
    Deum,
    in
    quo
    sunt
    proemiaquoe
    proestolantur
    elecli,
    facie ad faciem
    viderint,
    nihil
    remanebit
    quod
    defuturis
    credant,
    aut ultra
    sperent.
    Diligent
    vero
    per
    charitatem datorem omnium bo-
    norum
    operum
    :
    diligent
    et
    proximumgaudentes
    de
    illis,
    sicut et de
    seipsis.
    Ideo
    ergo
    charitas
    major
    est fideac
    spe,quia,
    illiscessantibusac
    deficientibus,
    ipsa
    remanebit. In
    proesenti
    soeculocum
    ipsis est,
    et
    ipsa
    solainoeternum
    perseverabit. Ipsa
    sola
    perducet
    nosad
    Christum, ipsa
    solafruetur
    gaudiosempiterno.
    et
    proeseniissimo
    vullu
    omnipolentisDei,
    etc
    SERMOET TRACTATIO SUPERIORUM.
    J am
    qualis
    et
    quanta
    sit
    charitas,
    non
    pedumvia,
    sed
    morum, Apostolodocente,
    discamus. Si
    linguis,
    inquit,
    hominum
    loquar
    et
    angelorum(I Cor.xm),
    etc.
    Hominumet
    angelorumlinguis,
    inanemfacundiam
    quorumdam
    hominum
    significatam
    debemus acci-
    pere, quoe
    omnia
    quoecunquevoluerint,
    accurate
    quidem atque eloquenter
    enuntiant. Sed
    quamvis
    ornate
    copiosequedisserant,
    tamen docendi officium
    vanitate
    placendi magis quam
    cousulendi charitate
    suscipiunt,
    non ul alios
    doceant,
    sedut se doclos
    ostendant : necut
    profectum,
    sedut
    plausum
    asuis
    auditoribus
    quoerant
    : si totamscientia;
    diligentiam
    transfrant mendaces ad
    linguam,
    et studiosius ve-
    lint
    eloquentiam
    curare
    quamvitam, supercilio
    vana?
    loquacitalis elaii,
    dicta sua
    magiscupiant
    laudari
    quam
    fieri : necsint desanclitate
    operis,
    seddeser-
    moniselucubrali venustalesolliciti.
    Nunquid
    merito
    taies oeramentosonanti aut linnienli
    cymbalo
    com-
    parantur qui
    inmodumtinnientis oeramcnlivel
    cym-
    baii
    proeclaraquoequemagis appetunt
    sonare
    quam
    facere: vel erubescunt a
    seipsis,
    aliter vivendo
    quam proedicantdiscrepare
    ?
    Qui
    ut
    quoquo
    modo
    turpitudinem
    sua?conversatiouis
    obnubilent,
    honesta
    proedicare
    noncessant : nonut audilores sui eorum
    proedicalione
    proficiant,
    sedut et
    ipsi
    videantur cu-
    rare
    qua?proedicant.
    Sedvideamus
    quoe
    hisanneclat
    Apostolus
    : Si
    habuero,inquit, prophetiam,
    etnoverim
    mysteria
    omnia
    (Ibid),
    etc. Nonhocitadicitur
    quasi
    aliqua
    bonasinecharitate
    aliqui
    haberenon
    possint,
    sed
    quia
    nihil
    prosint
    habenlibus
    ea,
    si a charitate
    A
    defecerint.
    Ipsa
    autem et hinc necessaria
    est,
    ut
    omnia
    bona,
    summum
    bonum,
    id est charilatem
    ,
    habenlibus
    prosint. Ipsa
    etiam
    perfecta permanebit,
    cumomnes
    persvrantes
    in
    se,
    ad visiooemDei
    perduxerit.
    Coeterum
    prophetia
    et
    mysterium
    om-
    niumnotitia vel
    scientia,
    nec non et
    ipsafides,
    et
    coetera
    talia, qua?
    non solum
    perfectioni fidelium,
    sed etiam
    fragilitati
    necessaria
    judicantur,
    in illa
    perfectione
    sanctorum
    quo
    incharitate radicati ten-
    dunt, proevenientibus
    necessariaessenon
    poterunt,
    cum illis
    incomparabiliter
    meliora ac
    perfectiora
    successerint, quia
    nec
    prophetia
    ibi
    opuserit,
    cum
    ad illud
    quod
    futurum
    promittebat impletaperduxe-
    rit;
    nec
    scientia, quoe
    velut lucerna
    quoedam
    in
    hujus
    soeculinoctefidles
    illumint,
    cuminilliusvita?die
    B
    perpetuo
    sol vivus effulserit. Nec
    mysteriorum
    no-
    titia,
    aul
    ipsa
    fidesnecessaria
    erit, quando
    ad ea
    quoeper mysteriumsignicabantur
    et credebantur
    exfide
    perfectio
    Christiana
    pervenerit.
    Charitas vero
    hic
    quidem
    necessaria
    est, quoe
    nos
    spart
    a dia-
    bolo, purificat
    a
    peccato,
    rconcilit Deo
    ;
    sed ibi
    perfecta
    erit,
    cum
    perfectos
    Deo,
    a
    quo
    est eis
    donata,
    conjunxerit.
    Adhuc
    Apostolus,
    laudemdivina?chari-
    tatis
    amplificans,adjungit, inquiens
    : Si distribueroin
    cibos
    pauperum
    omnes
    facultates
    meas,
    et si tradidero
    corpus
    meum,
    ita ut
    ardeam,
    charitatemaulem non
    habuero,
    nihil mihi
    prodest (Ibid).
    Nec
    quidem
    im-
    merito. Si enimnon
    quid,
    sed
    propter quid
    faciamus,
    inillaultimacxaminatione
    quoerendumest,
    eleemo-
    synoe,
    vel tradilio
    corporisproprii
    in
    mortem, quid
    proderunt
    nonhabenlibus charitatem?
    Ipsaergo
    ha-
    benda
    est, ipsa
    est
    sectanda,
    sine
    qua
    nec
    eleemosyna?
    nec mortificatio siveoccisio
    corporis,
    nec illaomnia
    superius
    dicta,
    vel alia
    quamvis
    bona
    perducunt
    ali-
    quos
    ad
    salutem,quiaquoelibet
    actiobonavel
    passio,
    si
    ex
    fide, qua?per
    dilectionem
    operatur,
    non
    exsliterint,
    nobis
    prodesse
    non
    potuerant. Quapropter
    nil eis
    pec-
    cati damnabilisremanere
    poterit,
    nec deerit
    aliquid
    boni, quibus
    charitas omnis
    inquinamenti
    mundatio,
    et bonorumomniummater adfuerit.
    Quoniamqui-
    demCharitas
    paliens
    est, benignaest,
    non
    oemulalur,
    non
    agit perperam,
    non
    inflatur,
    non est
    ambitiosa,
    non
    quoeritquoe
    sua
    sunt,
    omnia
    suffert,
    omniacr-
    dit,
    omnia
    sperat,
    omnia suslinet
    (Ibid),
    eis in
    qui-
    TVbus
    fuerit,
    omnia ista
    quoe
    babel
    impartit.
    Et
    quid
    illis esse
    potest
    in hac vita
    perfeclius, qui
    tantis
    abundant,
    charitate inse
    rgnante,
    virtutibus? Me-
    rito
    proindequando
    videmus
    aliquospatientioe
    mole
    fundatos,
    inconcussum
    peclus
    soevientibusmalis
    oppo-
    nere,
    abundanlia sanctoe
    benignitatis locupletatos,
    bonum suumvellecumomnibushabere
    commune,
    non
    aliquibus
    ardentis invidia? facibus
    coqui,
    non
    agereperperam,
    sed
    simpliciter
    cumomnibus
    quibus
    dbet unitas charilatis exhiberi
    ;
    nullo faslu
    perni-
    ciosa?vanitatis inflari
    ;
    nihil eorum
    qua?
    sunt alina
    crimine
    cupidilatis
    ambire :
    quoe
    sunt
    sua, pioe
    com-
    munionisbononon
    quoerere;
    nulli
    malum,
    quibuslibet
    irritatus
    injuriis, cogitare;
    non
    super alicujus
    ini-
    quitate,
    sed de veritate \Al.
    virlule| gaudere
    : om-
    PATKOL.GXVII.
    19
    587 HAYMONISHALBERSTAT.EPISC. OPP. PARS 1.

    COMMENT.B1BL. 588
    ns
    inquletos
    vel
    inquietudines
    fundalaahimi tran-
    quillitate
    sufferre:
    post
    bancvitamdivinitus
    poenas
    comminalascredere non
    metuendo, promissapra?-
    mia
    sperare gaudendo,
    revelationem filiorumDei
    desiderare,
    fortiter sustinendo :
    quando ergo
    vide-
    ntus ista et hissimilia bona
    aliquosposse,
    noveri-
    musnon Ors
    maguiludine
    Virtulissua?
    possequod
    volunt rde#.terel
    faciunt,
    sedbeneficioilliuschari-
    talis,
    quoe
    nonest ex
    nobis,
    sed
    diffusa
    estincordi-
    busnostris
    per Spiritumsanctum, qui
    datus estnobis
    (Rom. v).
    CAPUTXIV.
    Sectaminiautem
    charitatem,
    idesl
    persequimini.
    Hoc verbumcontinuationemrei
    significat,
    sicutet
    ibi :
    Hospitalitatem
    seclanles
    (Rom. xn).
    J Emulamini
    spiritulia,
    subaudis
    dona,
    idest
    imilamini,
    studetole
    inquirere
    dona
    spirilalia, quoeper Spiritum
    sanctum
    danlur,
    ut virtuies
    operemini linguisloquendo,
    doe-
    mones
    ejiciendo,
    sed
    magis
    oemulaminiel
    diligiie
    ut
    prophetelis,
    kl
    est,
    ut
    aperte prophelas coeterosque
    libros Veteris et Novi Testamenli
    exponatis.
    Hoc
    quisquisagit propheta est, quoniamper
    cbarilalem
    qua
    consulil
    coeteris,liabeljSpirilumsanclum, qui
    locutusest in
    prophetis.
    Qui
    enim
    loquilur lingua,
    subaudis
    incognila
    et
    peregrina,
    vel in obscuritatesermonis,
    nonhomini-
    bus
    loquilur, quia
    non
    intelligitur quod
    abeodici-
    tur,
    sed
    Deo, qui
    novit omnes
    liitguas,
    et
    super
    no-
    vit non
    prolatas.
    Nemo enim
    audit,
    id
    esl,
    nemo
    astantium
    intelligit quoe
    ille
    loquilur. Spiritus
    enim,
    '
    sanctus
    subaudis, loquilurmysleria,
    idest
    occulta,
    per
    illumhominemin
    quo
    babilat,
    cui
    periliam
    et
    notitiam illius
    lingua;
    contulit: audienles autem
    quod
    non norunt illam
    linguam
    latent eadem
    my-
    steria.
    Nam
    qui prophetat,
    id est
    qui prophelas aliasque
    scripturas aperlo
    sermone
    docet,
    hominibus
    loquitur
    ad
    oedificationem
    inlellectus,
    quia inlelligunt qua?
    proferuntur
    a
    doclore,
    et solutionem
    quoeslionum
    addiscunt,
    et
    exhorlalionem, quia
    exhoriatur alios
    utdesiderium
    habeantexplanandi,
    el
    possint
    aliisex-
    ponere,
    et
    consolationem,quamaccipiunl
    in
    lingua
    sibi
    cognita,
    undealii exlolluntur in
    ignota.
    Qui loquitur lingua,
    subaudis
    incognilaaliis,
    aut
    inobscuritatesermonis, semetipsumoeificat,
    et non
    alios, quiaipse
    tanlummodo
    intelligitquid
    loaualur:
    qui
    autem
    prophelat,
    manifeste
    loquens prophelas
    explanando,
    EcclesiamDei
    oedi/ical,
    idest conveu

    tumfidelium. Nedicerent Corinlhii : Invides


    nobis,
    apostole
    Paule, loqui linguis;
    subdit idem
    Apo-
    stolus :
    Voloautemvosomnes
    loqui linguis,
    subaudisva-
    riis, magis
    autemvoloul
    prophetelis,
    idest ut dicta
    sacrarum
    Scripturaruin
    obscurainlucem
    producalis
    aperte explanando.
    Nam
    major
    est
    qui prophelat,
    id
    est
    qui aperle
    docet
    exponendoprophelas, quamqui
    loquiturlinguis,
    nisi
    forteinterpretctur piano
    sermone
    hoc
    quodloquitur
    inalia
    lingua,
    utEcclesia
    oedifica-
    A lionem
    accipiat
    ex
    ejus interpretalione.
    Si
    inlerpre-
    tari
    potest
    ille
    qui loquitur linguis,
    nonerit minor
    illo
    qui explanat prophelas, quia
    et
    ipse
    similiter
    Ecclesiamoedificat.Hoc enim
    majus
    est
    quod
    om-
    nibus
    prodest.
    Nunc
    aulem, fratres,
    si veneroad vos
    linguis
    lo-
    quens, quidprodero
    vobis? subaudis si locutusfucro
    linguaincognila,
    nisi vobis
    loquar
    aut in
    revelatione,
    idest
    interpretatione manifesloquesermone,
    aut in
    scientia,
    aut in
    prophetia,
    autindoctrina. Hoec
    qua
    tuor unum
    significant.
    Tamen
    quoe
    sineanima suntvocem
    dantia,
    tivt ti-
    bia,
    sive
    cithara,
    idest
    rota,
    nisi dislinctionemsoni-
    luum
    dederint,
    ut secundumaCumenaut
    gravitaient
    vocissonilus
    dislribuatur,
    quomodo
    scietur id
    quod
    B
    canilur,
    aut
    quod
    cilharizatur? Deinstruments mti-
    sicishoc
    dicit, quia
    sicut soniluscithara?et tibia?in-
    suavis
    est,
    nisi distincte
    personaverit,
    itavox
    proe-
    dicalorissivedoctorisnullamutililatem
    proestat,
    ne-
    que
    dlectai
    audientes,
    si nonintellexerint
    quoe
    lo-
    quilur.
    Etenimsi incertamvocemdei
    tuba,
    quisparabit
    te
    adbellum?Fuit mos
    apudJ udoeos,
    ut ininiliis men-
    sium
    clangerenl lubis,
    et insoleuinilalelabernacu-
    lorum. Undeetfeslivitaslubarum
    appellatur,
    sicutail
    Psalmista: Buccinateinneomeniatubain
    insigni
    die
    solemnilalisvestra
    (Psal. LXXX).
    Erai etiammos ut
    imminentehellolubis
    buccinarent,
    et erat insonilu
    differenlia, quando
    ad
    bellum,
    el
    quando
    invitabant
    ad diemfestum. Si
    ergo
    confuse
    quis
    tubasaudisset
    C
    insonare,
    ad
    quid
    debuissetse
    prxparare quomodo
    poterat
    scire? sic doclore
    linguaincognilaloquente,
    aut in
    obscuritate, quomodo
    audilor
    poleril
    inlelli-
    gere
    ? ac si diceret : Sicut cum vox tuba?incerla
    fuerit,
    utrumsolemnilatisvox sit anbelli nemodis-
    cernit
    ,
    ilaet
    vos',
    si
    coeperilisloqui
    variis
    linguis,
    ignorabunt
    audiloresvestram
    proedicationein.
    Vester
    autem sermo
    intelligi dbet,
    ut
    possit
    ad
    spiritale
    bellumChrisli milites
    proeparare.
    Erilis enimin
    ara,
    id est
    inaniter, loquentes.
    Tarn
    multa, utpuia gneralinguarumsunl,
    id
    est,
    quot gnera
    sunt
    linguarum,
    inhocmundo
    ;
    el nihil
    sinevoce
    esl,
    id
    est,
    sic erit
    audilori,
    si
    lingua
    ei in-
    cognila
    loculi
    fueritis,
    qua.-i
    omnes
    linguaspro
    eia-
    tis,
    quia
    sicut
    quod
    omnibusei
    loquerelur,
    non
    pro-
    desset,
    sicel vosnihil
    prodeslis
    unaautduahus lin-
    guisincognilisloquentes.
    In
    quibuslinguis
    nihil sine
    voce
    est,
    et tamenillarumvoxnon
    capiiur
    ab ill
    qui
    notitiam
    linguoe
    non habent.
    Ideoque
    inaniter
    profertur
    sermo
    qui
    non
    intelligilur.
    Si
    ergo
    nesciero
    viriulem,
    siveintelleclum,vocis,
    auditoe,
    ero ei,
    cui
    loquar, barbants,
    et
    qui loquilur
    mihi,
    barbarus.Verbi
    gralia
    :
    Ego
    sum
    Groecus,
    luHe-
    broeus,
    si libi
    loqui eoeperoGroece,
    videbor barba-
    rus : similiter et te
    loquente
    mihi
    Hebraice,
    videbe-
    ris barbarus. Aliter : Profero
    symbolura
    Groece,
    quia
    sic
    reperi
    illud
    scriptum,
    et sumLalinus,
    non
    Groecus,
    barbarus tibi sum. Itrant si luGroeciser-
    monis
    aliquid didicisti,
    el
    coeperis
    similiier
    loqui,
    889 EXPOSITIOENEPP. S. PAULI.
    -
    IN EPiST. I ADCOR. 590
    qui primum
    videbar libi
    barbarus,
    cerno te
    quasi J
    barbarum mihi.
    Sicet
    vos,quoniam
    oemutatoresestis
    spiriluum,
    id
    est, quia
    studiumhabetis
    spiritualium
    donorum ad
    oedificalionemEcclesioe,qumrile, ipsa
    dona
    Spiritus
    sancti
    babere,
    ut
    abunetis,
    fructificantes
    aliis,
    quo-
    niam
    qui loquitur lingua,
    subaudis obscura et iuco-
    gnita,
    oret ut
    interpreietur,
    id
    est,
    oret
    Deum,
    ut det
    illi viriulem
    interpretandi,
    ut
    quod loquitur
    in una
    lingua, possit exponere
    aliis in alia.
    Nam si orem
    lingua,
    subaudis
    incognita,
    et in
    obscuritate
    sermonis, spiritus
    meus
    orat,
    mensautem
    mea sine
    fructu est,
    id est vis anima?
    meoe,
    id
    est,
    ipsa
    anima
    quoe
    viviftcat
    corpus profert
    verbum.
    Intellectus aulem animoemeoesine
    aliqua
    ntililate
    est,
    quoniam
    non
    intelligo qua?
    dico.
    QuOdper spi-
    rilum
    intelligatur anima,
    ostendit
    evangelista
    in-
    quiens
    deDomine: Inclinato
    capite,
    emisit
    spiritum
    (J ean, xix),
    id est animant. Manifeslum
    est, igno-
    rare animumnostramsive
    intellectum,
    si
    lingua
    Io-
    quatur quodnescit,
    sicut assolent Lalini homines
    Groece
    cantare,
    oblectti sono
    verborum,
    nescientes
    lamen
    quid
    dicant.
    Quoe
    cantilena sinefructu intel-
    ligentia? est, quem
    non habere
    potest qui ignort
    qua?loquatur.
    Quid
    ergo
    mihi esl ? subaudis
    faciendum,
    vel
    quid
    est utile et necessarium. Orabo
    spiritu,
    id
    est,
    lo-
    quar anima,
    orabo et
    mente,
    id est
    loquar
    intelfe-
    ctu:
    quia
    illasunt
    dieenda,
    qua?
    et
    proferantur
    uti-
    liter et
    intelliganlur
    manifeste.
    C&terumsi benedixeris
    spiritu, quis supplet
    locum
    '
    idioloe,
    id
    est,
    si
    Spiritu
    sancto illuminatus bene do-
    cueris,
    et benelocutusfueris audientibus in
    lingua
    incognila, quis supplebit
    : vel
    quis adimplebit
    locum
    illius
    qui
    le audit et nou
    intelligit
    verba tua? Idios
    dicilur
    proprias
    : undedicitur
    idiota, propriam
    lin"
    guam
    tantummodo
    scies,
    in
    qua
    natus et nutritus
    est. Si
    igitur
    talisastiterit
    tibi,
    dumaut
    mysterium
    missoesolemniler clbras, aut sermonem
    facis,
    aut
    eliambenedictionemtribuis :
    quomodo
    dicet:
    Amen,
    super
    tuambenedictionem? cumnescit
    quid
    dicas
    ;
    id
    esl, quomodo respondebit
    verbum conlirmatorium
    quod
    dicitur
    Amen,
    cumilletantum
    lingua?propria?
    peritus, ignoret quod
    lu barbara illa
    loquaris
    ?Non
    aderit alius
    pro illo,
    sciens
    quid
    lu
    dicas, respon-
    deat :
    Amen,
    id
    esl,
    verum esl
    quod
    tu
    dixisli,
    vel
    fiai ila. Nescit
    quippe
    ubi sermonis clausula
    hnialur,
    quoniamquid
    dicas nescit.
    Tu
    quidem
    bene
    gratias agis,
    subaudis
    Deo,
    in
    lingua
    tibi
    nota,
    sed aller non
    oedificatur, qui
    ne-
    scit
    quid
    dicas. Et nedicerent Corinlhii de
    Apostolo,
    quod ipse
    nonhabet varietatem
    linguarum,
    non vult
    ut nos
    habearaus,
    subjunxit
    :
    Gratias
    ago
    Deo
    quod
    ommum-xestrum
    lingua
    lo-
    quar. Quinque
    sunt diemilia? Groeca?
    linguoe,
    sicut
    in Prisciani dictis
    prudeiis
    lector invenire
    potest.
    Omnes bas noverat
    Apostolus
    et
    pluies
    alias. In
    ecclesiavolo
    quinque
    verbameosensu
    loaui,
    ul etalio*
    instruam, quam
    deum milliaverborumin
    lingua,
    sub-
    k
    audis
    incognilaaliis,
    velinobscuritatesermonis. Sim-
    pliciter accipe
    :
    Malo,
    inquit,
    sic
    quinque
    verba
    pro-
    ferre in conventu
    fidelium,
    ut
    intelligatur
    ab
    aliis,
    quam
    decemmilliasine
    profectu
    aliorum. Uliliusdi-
    cit
    paucis
    verbis in
    apertione
    sermonis
    ktqui, quod
    omnes
    inlelligunt, quamprolixam
    oralionemhabere
    in obscuro.
    Nolite
    pueri effici
    sensibus. Puerilis est
    sensu,
    id
    est
    puerililer agit, qui
    obscuro et
    polilo
    sermone
    propter jactantiam loqui quoerit
    : sed malitia
    par-
    vuli
    estote,
    id
    est,
    alieni sitis a
    malitia,
    sicuti sunt
    parvuli.
    Sensibusaulem
    perfecli
    estote. Sensu
    perfe-
    ctus
    est, qui
    sic alterius
    utilitalent,
    sicut
    suam,
    quoerit.
    In aliis
    linguis
    et labiis aliis
    loquar populo
    huit :
    B unum
    significat quod
    dicit
    linguis
    et labiis. Hoc in
    Isaia? libro
    (Isa. xxvm), qui
    nunc lex
    appellatur,
    scriptumesl,
    et hoec
    prophetia super
    NovoTesia-
    mento
    proedicta
    est. In
    legeMoysi peccantes
    variis
    modis
    puniebanlur
    ex
    proecepto
    Domini, Atia
    lingua
    loquitur
    Deus in
    Evangelio, quia peecatores
    non
    proecipit occidi,
    sed ad
    poeniienliam
    boita
    tur,
    di-
    cens : Poenitenliam
    agite(Matth. m),
    et
    reliqua.
    Ibi
    commendabat
    circumciskmem,
    in
    Evangelio bapii-
    smunt,
    dicens
    (Mallh. xxvm)
    :
    Ite,
    baplizale
    omnes
    gente;
    ibi
    Sabbatum,
    hisdiem
    Dominicum,
    et otium
    a
    peccalis
    : ibi sacrificia
    pecorum,
    hic
    corporis
    et
    sanguinis
    sui
    mysterium.
    Et ne sic
    exaudient,
    in-
    creduli J udoei
    Dominum,
    id
    esl,
    non obedierunt illi.
    Vel
    aliter,
    secundum
    proecedentemdisputationm
    C
    Apostoli
    : Die
    pentecostes
    venit
    Spiritus
    sanctus su-
    per
    credentes in
    Hierusalem,
    et
    coeperuntloqui
    variit
    linguis, prout Spiritus
    sanctusdatai
    eloquiiUis.
    Ad-
    erant J udoei ex omni nalione
    quoe
    subcoelo
    est,
    et
    qui proedeslinati erant,
    versi in
    admirationeoi,
    ere-
    diderunl inChristumet salvi facii sunt. Coeteri
    vero,
    licet tammira
    audirent,
    noluerunt Christo credere
    per apostolosejus linguis loquentes.
    Linguoe
    in
    signumsunl,
    id
    est,
    in miraculum
    mut,
    non fidelibus
    qui
    sciunt nihil Deo
    impossibileesse,
    sed
    infidelibus, qui
    de Dei
    polenlia
    dubitant- Verbi
    gratia
    : Paulus
    loquebalur
    omnibus
    linguis,
    non
    pro-
    pter se,
    sed
    propter
    incredulosdivcrsarum
    gentium,
    quos
    Christo Uicrari volebat.
    Prophotioeautem,
    id
    est
    Scripiurarum exposiliones,
    non
    infidelibussunt,
    qui
    non audiunt
    Scripturas,
    sed
    fidelibus, qui
    diii-
    gunt
    eas,
    Si
    ergo
    conveniat universaEcclesia in
    liaient,
    et
    omnes
    linguistoquantur,
    et
    singuli
    sua
    lingua,
    inlrent
    aulem
    idioloe,
    id esl
    propria linguacontenti,
    et in-
    trent
    infidles,
    sive
    pagani,
    nonnedicent:
    Quid
    insa-
    nitis? id
    esl, quid
    in amenliani vel in
    phrenesira
    versi estis? Et hoc
    ideo, quia
    omnes
    loquimini
    confuse,
    et
    quod
    dicilisnon
    inlelligunt.
    Si aulemomnes
    prophetent,
    idest
    Scripiuras pro-
    phelarum explanant,
    inlret aulem
    quisinfidelis
    vel
    idiota,
    ruslica tantum
    lingua conientus,
    eonvincitnr
    ab
    omnibus,
    subaudisinfidelisesse aut
    idiota, dijudi-
    catur ab
    omnibus,
    *et
    quod
    nisi
    poeniientiam agat,
    591 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. S9S
    domnanaus sit
    ;
    occultacordis
    ejus manifestafiant,
    id est
    cogitationes pravoe
    et
    vilia, qua?
    illos
    proedi-
    catores putat
    latere :
    quia
    dum
    ipsi disputant
    con-
    tra
    vitia,
    manifesta sunt ab
    ipso, quia
    dicit: In ve-
    ritate ista omnia
    cognosco
    in me esse. Sic refert
    beatus
    Augustinus quodam loco, quod aliquando
    dumfaceret sermonemad
    populum,
    inlroivit
    quidam
    scelestus
    homo, stalimque
    senon
    altendente,
    sermo
    suusversus est contra illius hominisvitia. Illeaulem
    considrons se
    pontifici
    a Deo
    revelalum,
    conversus
    est,
    et
    pcenitens
    salutemobtinuit. Sic et invita san-
    cti CoesariiArelatensis
    episcopi legitur, quodSpiritus
    sanclus ita sermonem
    ejus dispouebat,
    ut omnium
    conscientias verbis suis
    concuteret, quasi
    sibi eas
    omnes audilores indicassent
    autproemanibushaberet
    scriptas.
    Et cadens in
    faciem,
    infidelisvel
    idiota,
    humilians
    se,
    adorabit
    Deum, pronuntiansquod
    vere
    Deus in vobis
    sit, qui
    etiam suamconscientiam re-
    velavit vobis.
    Unusquisque
    veslrum
    psalmumhabet,
    de
    quo
    d-
    bet
    disputare ;
    doclrinam
    habet,
    idest
    exposilionem
    librorum
    ; apocalypsim
    habet,
    idest revelationem a
    Deosibi in corde
    manifestatam, per quam
    valet in-
    telligere
    divinas
    Scripturas ; linguamhabet, quam
    profrt,
    et
    interpretationem,
    dicens : Sic dicitur
    iste sermo in illa
    lingua,
    et sic resolvitur innostra.
    Sive
    lingua,
    videiicet
    ignota, quisloquilur,
    secun-
    dum
    duos,
    subaudis fit illa
    allocutio,
    aut ut mul-
    tum
    trs,
    id est aut
    quod
    multum
    est,
    secundum
    trs
    fit,
    et
    perpartes,
    subaudis
    loquanlur
    non
    simul,
    ne videantur esse
    ameutes,
    si omnes
    coeperint,
    et i
    unus
    interpretetur,
    idest unus sit
    interpres, qui
    ex-
    ponat
    et
    interpretetur
    illorum
    linguam obscuram,
    vel etiamideo
    pracipit loqui per partes,
    ut inter-
    prespossit interpretari per singulos
    : et est sensus :
    In conventu
    unus,
    aut duo vel trs
    loquanlur,
    nec
    ipsi
    simul sed
    per partes
    : itaut
    quodunusquisque
    loquilur,
    ab
    interprte
    manifestari
    possit
    astan-
    tibus.
    Si autem non
    fuerit interpres,
    taceat,
    subaudis
    doctor
    qui
    habet
    linguamincognitam,
    sibi autemlo-
    quatur
    et
    Deo,
    orando et
    legendo
    :
    quia ipsi
    cuncla
    nota sunt
    linguarum
    verba.
    Prophetoe,
    id est
    expla-
    naiores,
    aut duo aut trs
    dicant,
    sive
    loquanlur, quia
    in ore duorumvel triura testium stabit omne ver-
    bum;
    coeteri
    vero,
    subaudis
    propheta?
    et
    doctores,
    ^
    sive
    explanatores prophetarum, dijudieent,
    si
    quid
    amplius
    aut minus
    loqui
    necesse
    sit,
    et discernant
    etiam utrum secundum veritatem fidei illi do-
    ceant.
    Quod
    si alii sedenti revelalum
    fuerit
    a sanclo
    Spi-
    ritu aliter
    quam
    ille
    dicat,
    aut
    aliud, prior qui
    lo-
    quebatur,
    taceat ad horam. Secundum morem J u-
    doeorum
    loquilur, qui
    hoc ordine residebant in
    syn-
    agogis
    suis,
    videiicet ut scriba?et Pharisoei docto-
    resque legis
    sederent in cathedris :
    qui
    minoris di-
    gnitatis erant,
    in subselliis et in scamnis.
    Vulgaris
    veropopulus
    et
    simplices quique
    in
    pavimento
    et
    super
    mattas residebant. Indedicit
    Apostolus
    : Si
    A
    illi fuerit revelalum
    qui
    sedet in
    cathedra,
    aliter
    quam expositor loquatur,
    aut alicui horum
    qui
    se-
    deitt insubselliisvel in
    pavimento,
    taceat
    qui
    antea
    Ioquebatur.
    Potestis enim omnes
    per singulos prophelare,
    ul
    omnes
    discant,
    et omnes exhortenlur. Sicut doctores
    non
    oequali perilia
    imbuti
    sunt,
    ita et audilores
    quadaminoequalitalecapacitatis
    dierri
    probantur.
    Ideoqueperfecle docti, perfectos
    auditores insensu
    doceant: minus
    docti,
    minus
    capaces
    instruant. Sic
    singuli possunt prophetare,
    id est docere
    per
    sin-
    gulos,
    ut unus
    post
    unum
    loquatur,
    et sic
    per
    or-
    dinem
    proedicatio
    ab omnibus
    expleatur.
    Spirilus prophetarumprophelissubjeclus
    est.
    Spi-
    ritus sanctus
    qui
    locutus est
    per Isaiam, J eremiam,
    B
    et
    reliquos prophetas
    Veleris
    Testamenli, per pro-
    phelas quoque
    Novi
    Testamenti,
    sicut fuerunt
    apo-
    stoli et
    explanatores prophetarum, qui prophetoe
    non
    immerito
    appellantur,
    illisomnibus
    Spirilus
    sanclus
    subjeclus
    est
    quodammodo, quoniam
    non
    cogit
    subito
    in vocem
    prorumpere,
    sicut
    malignus spiritus
    ener-
    gumenos
    et
    arreptilios,
    sed eorum
    potestati
    tribuit
    quando loquantur,
    et
    quando
    sileant. Verbi
    gratia
    :
    Propheta,
    idest
    proedicator quilibet,
    vult sermonem
    ad
    populumfacere,
    veluti
    Hieronymus alicujus pro-
    pheta?
    librum
    exponere;
    adest ei
    Spirilus
    ut instruat
    et
    loquatur per
    illumut
    coeperit loqui,
    non tamen
    illico ut
    tetigerit librum,
    facit eum
    erumpere
    in
    vocem velut
    phreneticum.
    Et bene idem
    Spiritus
    sanctus, qui
    fuit olimin
    prophelis,
    dicitur esse in
    C
    explanatoribus illorum, quoniam
    aliter non valus-
    sent
    explanare
    verba
    Spiritus
    sancli,
    neque
    inIucem
    producere
    obscuritatem illorum. Aliter : Si
    lege-
    rimus in
    plurali numro, spiritus prophetarum pro-
    phelis subjecti sunt,
    necesseest ul'
    inlelligamus per
    spiritum
    dona
    Spiritus sancli,
    id est
    linguas,
    vir-
    tuies, ejecliones doemonum,sapientiam, consilium,
    et
    reliqua.
    Hoecautemdonasic sunt electis
    subdila,
    ut
    quando
    voirait exerceant illa: et
    quando volunt,
    relineant
    quasi
    occulta. His verbis datur
    intelligi,
    quod,
    licet multi simul doctores
    sint, qui
    noverunt
    per Spiritum
    sanctum
    quidloqui debeant,
    nontamen
    ita ab
    ipso Spiritu
    sancto
    impelluntur,
    ut uno lo-
    quente,
    tacere alii nonvaleant.
    Non enim dissensionis est
    Deus,
    sed
    pacis, quia
    D
    Deus
    pacem,
    et non dissensionemdocttit.
    Quando
    unus adversus alterum
    tumens,
    illo adhuc
    loquenle,
    loqui tentabat,
    dissensionemfaciebat : et Deocxse-
    crabileerat. Sicut et in omnibus
    eccletiis, sic,
    su-
    baudis et
    vos, doceo,
    ut unusvel
    duo,
    aut certe lies
    inconventudoceant : et
    partes,
    ut unus
    interpre-
    tetur : et si
    interpres defuerit,
    taceant.
    Mulieresinecclesia
    taceant,
    neseminent
    errorem,
    sicut Eva
    prima
    mulier fecit
    (Gen. n) ;
    sedsubdiioe
    debent esseviris :
    quia
    mulier deviro
    sumpla est,
    non vir de muliere: et
    quia per
    eamvir seductus
    est. Sicut et tex
    dicit,
    id est Deus
    per
    Genesimin-
    quiens
    : Subviri
    potestate
    eris
    (Gen.m).
    Ana
    vobis,
    o
    Corinlhii,
    verbumDei
    procmit
    l
    595 EXPOSITIOIN EPP. S. PAULI.

    IN EP1ST. I AD COR. 594
    subaudisad alios. Inflabantur
    Corinthii, quasi
    exem-
    plo
    illorum coetera?
    gentes
    invitoe credidissent in
    Christum,
    et abillisesset diffamatum. Ideoait
    Apo-
    stolus: Anavobisverbum
    Dei,
    idest fidesChristi
    vel
    ejus Evangelium, processit
    ad alias
    gentes?
    ln-
    flaramabantur etiamin
    hoc, quasi
    solis illis salus
    quoe
    inChristoest
    per patriarchas
    et
    prophtes
    fuis-
    set
    promissa
    : et hocest
    quod
    dicit : aut invossolos
    pervenit
    ? verbumDei.
    Si
    quis
    videtur
    propheta
    esse,
    idest
    sapiens
    doctor
    et
    explanator Scripturarum.
    aut
    spiritalis,
    id est.
    qui spirilalia capere possit, cognoscal quoescribo,
    quia
    Domini mandata
    sunl,
    id
    est, intelligat
    et
    appro-
    bet
    quia
    Domini est mandalum.
    Pseudoapostoli
    a
    seipsis
    et a diabolo
    loquebantur, apostolus
    autem
    Paulus et
    reliqui
    Dei mandata
    proferebant. Ideoque
    his verbis
    tangit
    eos
    qui pro
    lucris
    temporalibus
    et desideriis hominumnon
    divina,
    sed terrena do-
    cebant.
    Si
    quis
    autem
    ignort,
    subaudis hoec mandata
    Domini, ignorabitur;
    id
    est,
    si
    quisrpudit,
    vel non
    approbat
    hoecmandata
    Domini, repudiabitur,
    nec
    approbabitur
    a Dominoindie
    judicii.
    Itaque, fratres,
    mei in
    fide, oemulamini,
    id
    est,
    stu-
    detoteet
    diligiteprophetare,
    idest
    Scripturam
    inter-
    pretari,
    et
    aperte exponere,
    etiamsi
    quis
    vult vel
    potest linguis loqui,
    nolite
    prohibere,
    tantumut ha-
    beat
    interprtent.
    Omnia aulemhoneste
    fiant
    in vo-
    bis,
    id est cumdcore.
    CAPUT XV.
    Nolumautemvobis
    facio, fratres,
    id
    est,
    ad me-
    moriam vobis
    reduco, Evangeliumquod proedicavi
    vobis, quod
    et
    accepislis,
    in
    quo
    et
    statis,
    per quod
    et
    salvamini. Fuerat
    Apostolus apud
    Corinlhios
    per
    unumannumet sex
    menses, proedicans
    illis Evan-
    gelium
    ; sed, post ejus discessum,
    introierunt ineos
    pseudoapostoli, qui negabant
    Christum ex
    virgine
    natum,
    passum,
    a mortuis suscitatum:
    negabant
    quoque
    resurreclionem
    gneraient
    futuram. Idcirco
    compulsusApostolusrcapitult quoe
    illos
    proesens
    docuerat. Undedicit : Notum vobis facio
    Evange-
    lium
    quodaccepislis,
    sive
    suscepistis
    a me: vel ac-
    ceptant habuistis,
    in
    quo
    et statis. In
    unaquaque
    plbe
    fideli duo sunt
    populi
    :
    perfecti,
    et
    imperfecli ;
    sedhic
    perfectos
    in fide
    alloquitur.
    Iterum contra
    imperfectos subjungit
    :
    Qua
    ratione
    proedicaverim
    vobis,
    si
    tenelis,
    nisi
    frustra
    credidislis. Lilteratura
    hujus
    versiculi minus
    quiddam
    sensus videtur ha-
    bere, quia pulchrius
    sonat inGroeco.
    Notandumque
    illud
    interrogativeatque increpative
    esse
    legendum.
    Igiiur
    dicatur ila:
    Quid
    utilitatis
    accepislis
    in
    hoc,
    quod proedicavivobis,
    si modo
    decepti
    a
    pseudoapo-
    stolis aliter
    lenctis,
    nisi
    quia
    frustra siveinaniter
    credidistis,
    inhoc
    quod
    afiderecessistis? Dicit
    ergo:
    Qua
    ratione sive
    qua
    utilitate
    proedicaverimvobis
    verbum
    fidei,
    si
    tenetis,
    subaudis modoaliter
    quam
    tune
    audistis,
    nisi
    quia
    frustra credidistis ? Anme
    proedicanteadepti
    eslis fidem
    superfluam, et non
    Averam? Non est
    ita, quia
    vera vos docui et non
    falsa, veramque fidem,
    et credulitatem.
    Ergo qua
    ratione
    proedicaverimvobis,
    si
    tenetis,
    nisi
    quod
    frustra credidistis
    ignoro.
    Frustra
    crdit,
    qui
    ab
    ipsa
    fide
    postmodum
    recedit. J am in
    sequentibus
    ex-
    ponit quid proedicaverit.
    Tradidi enimvobisin
    primis,id
    est in exordiomea?
    proedicationis,quod
    et
    accepi,
    subaudis a
    Christo,
    quoniam
    Christus mortuus est
    pro peccalis nostris,
    secundum
    Scripturas. Scripturas
    Veteris Testaraenti
    memorat, quoe
    futuram
    passionem
    Christi cecine-
    runt. DicitenimIsaias : Sicut ovisadoccisionemdu-
    cetur,
    et sicut
    agnus
    non
    aperiel
    os suum
    (ha. LUI).
    Et
    quiasepultusest,
    subaudissecundum
    Scripturas,
    dabit, inquit propheta, impios
    J udoeos
    prosepultura,
    B et divilem
    pro
    morte sua
    (
    Ibid.
    ) ;
    et iterum :
    Erit,
    inquit, sepulerum ejus gloriosum (Isa. xi).
    Mortuumenimeum nulli dubiumest et
    sepultura.
    Et
    quia
    resurrexit tertia die secundum
    Scripturas,
    vivicabit nos
    post
    duos
    dies,
    in tertia suscitabit
    nos
    ;
    et
    quia
    visusest
    Cephoe.Cephas Syrum
    est et
    Hebroeum,
    Petrus Groecumet Latinum. Licet certum
    locumnondefiniant
    Evangelisloe
    ubi
    apparuerit
    ei,
    tamen credendum
    est, quia apparuerit
    ei. Et
    post
    hoecundecim: octava videiicet die resurrectionis
    suoe,quando
    cumaliiserat Thomas.
    Deinde visusesl
    plus quam quingentis fratribus
    simul,
    idest credentibus. Hoc
    quoque
    verum
    est,
    licet
    evangelista?
    non commmorent. Ex
    quibus
    multi
    manent,
    in
    corpore, usque adhuc,
    subaudis
    "
    quos
    si vullis
    interrogare poteslis ; quidam
    autem
    dormierunt,
    idest morlui
    sunt, quod
    ideo
    dicit, quia
    facilius
    poterunt
    suscitari a Christo de somnomor-
    tis, quamquis
    asociosuo de somnolectuli. Deinde
    visus est
    J acobo, qui spoponderat
    in coenaDomini
    non semanducaturum aut bibiturum donec videret
    Christum a mortuis suscitatum. Deinde
    aposlolis
    omnibus,
    inmonteubi constituerai eos
    ire,
    et
    quando
    coelos
    petiit.
    Novissimeaulem
    omnium,tanquam
    abor-
    tivovisusest et mihi. Abortivus
    est,
    qui
    sine
    legi-
    timo
    tempore
    nascendi nascitur : extra
    tempos
    vi-
    deiicet
    congruum,
    aut
    antequam
    debeat
    nasci,
    aut
    post.
    Ut J ulius Coesarfuit abortivus
    qui post legili-
    mum
    tenipus
    cum coesarienatus
    est,
    secto matris
    utero : sic et
    Apostolus
    abortivus
    quodammodo
    exsti-
    tit, quiapost tenipus
    nalus esl in
    Christo,
    quia
    non
    ab illovocatus est cum adhuc esset in
    carne,
    sed
    cum
    jamin dextera\Palris
    esset
    collocatus;
    vel abor-
    tivus
    est, quia
    sicut de vita abortivi
    desperatur,
    sic
    et de vita Pauli
    desperabalur
    a
    fidelibus,
    quando
    eos
    persequebatur. Qui utique perpetuam
    incurris-
    set
    mortem,
    nisi ei a Chrislo fuisset subventum.
    Yisusest aulemei de coelo
    post
    non
    parvum
    lem-
    pus
    ascensionis
    suoe,quando
    coecatusesl in viadum
    pergeret
    Damascum
    (Act. ix),
    el
    postea
    oranti in
    templo,
    Ego
    enim summinimus
    apostolorum.
    Causa nu-
    militatishoc
    dicit,
    sicut et
    Matthoeus, qui
    vocat so
    publicanum.
    Vel etiamminimus est
    tempore
    et vo
    395 HAYMONISHALBERSTAT.EP1SC, OPP. PARS I.
    -
    COMMENT.
    BIBL. 59H
    catione, quia
    ultimus est vocatus. Maximusautem
    j
    labore, dignitate
    et
    proedicatione,
    sicut
    ipse
    in se-
    quentibus
    manifestai,
    ubi dicit : Abnndantius si-
    quidem
    omnibusillislaboravi.
    Gralia aulemDei sumid
    quodsum,
    id
    est,
    credo
    quod
    sum
    aposlolus
    et
    proedicator Evangelii,
    lolum
    esl I ei
    gralia.
    Et
    ejus gratia
    in mevacuanon
    fuit.
    Per liberum arbitrium
    cooperalus
    est
    gratia?
    Dei.
    Ipsa
    tamen
    gratia proevenit
    eumut
    vellet,
    et subse-
    cuiaest,
    ut
    posset implerequod
    volebal,
    et in hoc
    quod
    voluntatem suam
    junxit
    voluntali
    Dei,
    ide
    dignus
    est remuneratione. Abundantius autemom-
    nibusillis
    laboravi, quia
    illi solisJ udoeiset
    singulis
    provinciis proedicaverunt.
    Paulus aulemet J udoeis
    et Genlibus
    proedicavit, pne
    universum mundum
    perambulans,
    aut
    per se,
    aut
    per epistolas
    suas. Vel 1
    eliam in hoc
    plus
    illis
    laboravit,
    quia
    illi ex
    proe-
    dicalionevictuni secundum
    Evangeliumaccipiebant;
    Paulus vero nonesl usus hac
    potestale,
    sedlabore
    manuumsuarum vivebal. Vel
    plus laboravit, quia
    illi J udoeis
    (qui
    habebant
    Scripiuras quibus
    vitia
    damnabaniur,
    et virluies
    augebantur) proedicave-
    runt,
    et faclis
    miraculis,
    facilis doctrina
    suspicie-
    batur
    illorum, quia
    illi
    cognitionem
    unius Dei ha-
    bebant : Paulus vero
    genlibus,
    vilia
    virlutesque
    ne-
    scienlibus. Illi J udoeis
    prophetiara
    deChristo haben-
    libus
    proedicahanl,
    cui concordaient
    quoe
    de Christo
    proedicabauiur.
    Paulus
    genlibus
    niillamde Christo
    prophetiara
    habenlibus. Non
    ego autem,
    subaudis
    solus
    laboravi,
    sed
    gralia
    Dei mecum.Si autemChri-
    stus
    proedicatur
    in
    miraculis,
    et in auditoribus
    cordaeorum
    langendo
    et illuslrando ad
    credendum,
    et mihi verbum
    proedicationis
    minislrando.
    Siveenim
    ego,
    sive
    illi,
    subaudis alii
    apostoli,
    sic
    proedicavimus,
    subaudis sicut
    supra
    commemo-
    ravi, quod
    Christus mortuus
    surrexit,
    coelosascen-
    dit,
    etc.
    Intenimur autemet
    falsi
    testes
    Dei,
    id est
    pro
    Deo
    teslimonium
    ferentes,
    invenimur falsi :
    quoniam
    te-
    stimoniumdiximus adversusDeum
    quod
    suscitaveril
    Christum,
    quem
    non
    suscitavit, subaudis,
    ul
    quidam
    dicunt,
    si mortui non
    resnryunl.
    Inhis
    locis, syllo-
    gismis
    dialeclicistitilur
    Aposlolus,
    etvideiur
    negarc
    quod
    confirmt. Nonsunt enimfalsi testes
    aposloli,
    quia
    et Christus
    surrexit,
    et mortui
    rsurgent.
    Et si
    ita
    est,
    ut
    quidam
    vestrum
    dicunt,
    adhuc estisin
    peccatis
    vestris,
    quiabaplizali
    infide morlis Chrisli
    et resurreclionis
    fuislis,
    ut remissionem
    acciperetis
    peccatorum. Ergo
    non credentes Christumresurre-
    xisse,
    in
    peccalis
    suis
    manebant, quia baptisraus
    non
    prodest,
    nisi in fideChristi.
    Ergo
    et
    qui
    dormieruntin
    Christo,
    id esl creden-
    tes ex vobis in
    Christum,
    quia jam
    mortui
    sunl,
    perierunt,
    subaudis si ila est ut vos
    putatis.
    Dene-
    gando
    talia
    dicit, loquens
    dialectice
    Si inhacvitatantum in Christo
    sperantes sumus,
    subaudis el non inalia
    quoe
    eril
    post
    resurrectio-
    nem, miserabiliores,
    sive
    niiseriores,
    sumus omnibus
    hominibus,
    infidelibus:
    quia
    illi hac vita
    fruuntur,
    A
    luxurianlur
    , crapulantur ,
    inebrianlur
    ,
    loetantur
    eliamcummalefecerinl et exsuliant in rbus
    pes-
    simis. Nos
    econtra, qui
    inChristum
    credimus, jeju-
    namus, vigilamus,
    ab uxoribus
    abst'meinus,
    ab illi-
    citis
    cavemus,
    multa adversa et incommoda
    pro
    Christo susiinemus. Sed sancti in hac vita
    sperant
    in
    Christo,
    credentes se mundatosab
    ipso
    a
    peccatis
    suis,
    et in alia
    sperant
    resurrectionem
    beatiludi-
    nemque perennem
    : et sic firmanlur in hac
    spe,
    quasi jam
    totumillud
    possideant
    in re.
    J Viiwc
    autem,
    idesl in hac oetalein
    qua
    sumus,
    Christusresurrexit
    amorluis, primilioe
    dormienlium.
    Primilias dormienlium dicil Christum
    quia ipse
    caput
    est omnium
    eleclorum, ipse primus propria
    virlute,
    et adhocut
    jam
    non
    moriatur,
    resurrexit
    a mortuis.
    Quoniam quidemper
    unum hominem,
    Adam,
    mors anima?et
    corporis venit,
    et
    per
    unum
    hominem,Christum,
    resurrectio
    morluorum,
    bonorum
    malorumque.
    Unusquisque
    auleminsuo ordine. Ndicerent illi,
    et forsitandicebant :
    Quarejusli qui
    ante Christum
    mortui
    sunt,
    ante eum non resurrexernnt?
    Quia
    per cujus
    viriulem
    quidam
    illorum surrexerunt et
    omneshominessurrecturi sunt. Primilioedebuil esse
    dormienlium,
    idest
    primus
    debuit
    resurgere,
    sicul
    et fecit : deindeomnes insuo
    ordine, subaudis,
    aut
    jam
    resurrexerunt aut resurrecturi
    sunt,
    post
    Chri-
    stum
    videiicet, qui
    resurrexit
    primus.
    Deindehi
    qui
    sunt
    Christi,
    inadventu
    ejus.Quidam
    codiceshabent :
    _ Deinde
    qui
    sunt
    Christi, qui
    inadventu
    ejus
    credi-
    deruitl. Sedfalso
    scriptum
    est.
    Deinde, inquit,
    hi
    qui
    sunt
    Ghrisli, rsurgent
    in adventu
    ejus
    cum venerit
    ad
    judicium.
    Chrisli
    sunt, qui
    in eum
    credunt,
    et
    erediderunt ante
    adventum-ejus.
    Deinde
    finis,
    subaudis erit
    mundi;
    finis
    namque
    mundi,
    resurrectio
    eril,
    cumtradiderit
    regnum
    Deo
    etPatri. DeusPater omniairadidit
    Filio,
    sicul
    ipse
    ait : Omnia tradila sunt mihi a Ptre meo
    (Mallh.
    xi).
    Et Paulus
    dicil, quod
    tune sit finismundi ven-
    lurus,
    curatradiderit
    regnum
    Filius Patri
    suo, qui
    est Deus. Sed
    quia
    islud
    regnum
    sic Filio a
    Ptre,
    et Patri a Filio
    iradilur,
    ut comniKtiiterabul
    roque
    possidealur,
    dicenduin
    breviter, quod
    Paler bomini
    Filio aVerbo
    sunipto,
    omnia
    tradiderit,
    ut sicut in
    n Filiodivinitasel humanitasuna esl
    persona,
    sicuna
    sil et
    possessio.
    Illi enim homini lune cuncta ira-
    didit, quando
    ab
    unigenilo
    suo
    suscipi
    voluil. Idem
    Filius infine
    regnum
    DeoetPatri
    tradet,
    ci'tmele-
    clos suos
    quos
    suo
    sanguineacquisivit,
    ad contem
    plationent eognitionemque
    Dei Palris
    perduxerit,
    ostendens
    ejus regnanlem
    DeumPalrem cum
    seipso
    et
    Spiritu
    sanclo. Et tune
    aperte scient, quomodo
    DeusPaler cum
    unigenilo
    suo et
    Spiritu
    sanclo.re-
    gnet
    sinefineimmensusel
    omnipoteus
    : el
    quomodo
    trinilas est in
    personis,
    et imitas insubstantia divi-
    nilatis. Vel cerie tradet Filius
    regnum
    Deoel
    Patri,
    omnesvideiicet
    electos, quiaipse
    videbilur informa
    hominis in
    judicio, damnatisque jusla
    senleiilia
    reprobis,
    omnes secumelectos
    paterno
    vullui exfai-
    597 EXPOSITIO'IN EPP.
    S. PAULI.

    IN EPIST. I AD COR. 5&8
    bebit,
    t
    qui
    hominem
    judieem
    viderunt munda
    eonscieqlia,
    divinitatem Patris et Filii et
    Spiritus
    sancti
    contemplentur.
    Cumevaataverit omnem
    prin-
    eipaium, subaudis,
    tune erit finis.
    Principanfur
    in
    divinis
    spiritibus, archangeli angelis,
    sicut
    ipso
    nomine
    deciarantur,
    et
    reliqua pandunt
    ordinum
    nomina.
    Principantur
    et homines
    hominibus,
    sed
    unus tuneeril
    princeps,
    Deustrinilas :
    quia
    cessabit
    omnis creatura
    potesias
    in
    angelis
    et hominibus.
    Cessabit
    timor,
    regnabit intgra
    charitas : nec
    jam
    eril inler
    proesidenles
    et subditos iilla
    dissensio,
    ac
    propierea
    bonorum
    spirituum
    et
    juslorum
    omnium
    princeps
    unus Deus
    erit,
    implelo quodscriptum
    est :
    El
    regnabit
    Dominussolus in die illa. Undeet se-
    quilur
    :
    Oportet
    aulemillum
    regnare
    donec
    ponat
    omnes
    inimicossub
    pedibusejus. Donec, aliquando ponilur
    pro ul,
    sicul inPsalrnoubi dicilur<
    Ita oculi nostri
    ad DominumDeum
    nostrum,
    donecmisereatur nostri
    (Psal. cxxii),
    id est ut miserealur nostri. Ponilur
    eliam
    donec, pro
    et,
    ut in
    Evangelio
    de Mariaet
    J oseph
    dicilur : Et non
    cognoscebat
    eamdonec
    pe-
    perit,
    id
    est,
    et
    peperit filium
    suum
    primogenitum
    (Matth. ).
    Ponitur
    pro semper
    et conlinualione
    temporis,
    ut m isio loco : et est sensus :
    Oportet
    Filium
    regnare
    donee
    ponat
    Deus Pater omnes ini-
    micos sub
    pedibus ejus; quod
    est dicere: Filius
    semper regnabit, quia
    DeusPaler
    semper subjiciet
    inimicossub
    pedibus ejus.
    Si
    per caput
    Christi di-
    vinitas
    ejus intelligitur,
    sicut
    Aposlolus
    ait :
    Caput
    Christi Deus
    (1
    Cor.
    xi), per pedes
    non
    incongrue
    in-
    telligitur
    humanilas
    ejus, quoe
    velut
    pedes
    visaest
    objecta.
    Sed ei duobus modis inimici sive infidles
    subjiciuntur,
    videiicet dum aut conversi
    inspirante
    Deocredtmt in Christumhumanitus
    passum,
    mor-
    tuum,
    ahbiferis
    per
    resurrectionis
    gloriara elapsum,
    aut etiammsuaduritia
    perdurantes, judieem
    eum
    ihscenl,
    saltemindie
    judicii,
    bonorum
    maloruraque,
    a
    quojusto judicio
    damnari se
    conspicient
    in
    poenis
    suppliclorum.
    Novissimeautem inimica destruetur
    mors, quia
    postquam
    resurrexerinl
    omnes,
    in
    ipsa
    resurreclione
    destruetur mors
    inimica, post cujus
    destruclionem,
    nullaminimiciliam
    proesentis
    vila?
    palietur
    humanum
    genns.
    Ubi enimvita erit
    oeterna,
    nullunt locumob-
    tinebit mors. Omnia autem
    subjecit
    Deus Pater sub
    pedibusejus,
    id est sub
    pedibus
    Filii. Omnia
    subjecit
    quoe
    fuerunt et
    erunt,
    inimicaet arnica,
    terrena et
    spirilalia,
    sive coeleslia
    subjecit polestati illius,
    Cumautem
    dicat,
    subaudis Psalmista David.
    '
    Omnia
    subjecta
    sunt
    ei,
    sine
    dubio, proeter
    eum
    qui subjecit
    ei omnia:
    quia
    non Pater
    Filio,
    sed
    Filius dbet .essesubditus Patri,
    secundum
    quod
    homo
    est, qam
    secundum
    divinitatem,
    uqius
    po-
    tenlia?,
    unius deitalis est cum
    Paire,
    sicuti unius
    essentia?est cumillo.
    Cumautem
    subjecta
    illi
    fuerint omnia,
    idest
    Filio,
    lune et
    ipse
    Filius
    subjectus
    erit
    ei,
    id est Deo
    Patri,
    qui tibi subjecit
    omnia. Sunt
    quidem
    modo cuncta
    A
    subjecta
    Filio,
    sedmulti mmattendunt ad
    hoc,
    neque
    considrant
    quod
    sub
    ejus potestatepressi
    sint
    qua-
    dam
    ignoranlia,
    indie vero
    judicii
    nullus hoc
    igno-
    rabit. Tuneet
    ipse
    Filius
    subjectus
    erit Deo
    Patri,
    caput
    videiicet cum
    corpore
    suo,
    quod
    est
    Ecelesia,
    undedicitur alibi : Si
    ergo
    vos
    Christi, ergo
    semen
    Abrahae
    estis,
    id est unius Christi
    estis,
    vel unus
    Christus estis. Ut sit Deusomniain
    omnibus,
    idest
    inomnibuseleclis erit Deus
    omnia, quia
    erit salietas
    illorum
    etloelitia, gaudium
    et exsultatioet
    vila,
    sicut
    ipseper propbetam
    ait : Ero illis Deus
    (Levit,xxv),
    id est ero illis unde
    Salientur,
    undeloetentur:
    quia
    ita dubitabuntur
    proesenliaDei,
    et ita
    implebuntur
    omneselecli omnibus bonis
    oinnibusque
    virtutibus,
    ul in
    ipso
    omniabona
    possideant singuli.
    Erit enim
    g
    Deuslunein
    unoquoquepatientia,
    sicut fuit in J ob
    ;
    obedientia,
    ut in
    Abraham; mansuetudo,
    in
    Moyse;
    virginilas,
    in Daniele
    ; sapienlia
    ,
    ut in Salomone
    ;
    et
    reliqua
    dona
    quoe
    mododivisa sunt
    eleclis,
    tune
    possidebunt
    omnia
    singuli.
    Alioqui,
    idest si mortui non
    rsurgent, quidfa-
    cient
    qui baplizantur pro
    mortuis?Erant
    quidamapud
    Corinlhios
    qui
    non credebant
    resurrectionem,
    et
    erant alii
    qui
    credebant illos resurrecluros
    qui
    baptizati moriebantur;
    illosautem
    qui
    sine
    baptismo
    rooriebanlur,
    credebant aut non
    resurgere,
    aut maie
    resurgere.
    Si
    quis
    islorum
    propinquus
    sine
    baptismi
    gralia migrasset
    de
    mundo,
    vivus
    aliquis
    in nomine
    illius
    baptizaba
    tur :et
    putabanlquodmorluo baplimus
    vivi
    prodesset. Quod
    factumcommmorai
    Apostolus,
    Hnon ut
    probet quod hujusmodi aliquid prodesset
    morluo,
    sedut
    ejus exemple
    non credenlibus resur-
    rectionem suadeat et ostendat :
    quia
    si illi resur-
    reclionem
    non
    crederent, nequaquam
    vivos
    pro
    mortuis
    baptizarent ;
    et est sensus
    :
    O
    Corinlhii,
    si
    resurreclio non
    proecessit
    in Christo et in
    quibus-
    dam
    qui
    resurrexerunt cum
    illo,
    nec futura est
    generaliter
    in
    omnibus, quid
    est hoc
    quodapud
    vos
    vivi
    baplizantur pro
    mortuis?
    Quod faciebant, ut
    diximus,
    ob duas causas : vel
    quia
    non
    putabant
    resurrecluros,
    nisi
    baptizatos;
    vel
    quia
    credebant
    nonesse fliciter
    posl
    resurrectionem
    victuros,
    nisi
    baptizatos
    sicut veritas se habet. Ut
    quid
    etnos
    apo-
    stoli
    periclitamur,
    idest
    periculapatimur
    omni hora
    in
    fam,
    et
    siti,
    et
    reliquis angusliis
    Quotidie
    morior
    per
    vestram
    gloriam, fratret.
    J urt
    Apostolus
    ut
    magis
    ei credatur ab auditoribus
    suis,
    et dicit : J uro
    egoper
    vestram
    gloriam, quam
    non
    vos habituri eslis,
    sed
    per
    eam
    quam ego
    labore
    qui) ego
    laboravi,
    in vobishabiturus
    sum,
    et si
    quo*
    tidie
    moriebalur, quomodo
    vivebat?
    Quotidie, inquit,
    morior,
    id est
    pericula
    morlis suslineo. Si autem
    dixerimus:
    Quotidie, inquit,
    morior
    pro
    vestra
    gloria,
    sicut
    quidam
    codices
    habent,
    dicendum
    est, quia
    ipsepropierea pericula
    morlis
    sustinebat,
    ut illi in
    regno
    oeterna?beatitudinis
    glorificarentur,
    et est
    sensusad
    superiora
    respiciens
    : Etiamsi vos
    proficere
    non
    vultis, ego
    tamenmercedemlaboris
    habeo,
    unde
    et dicit ; Per illam
    gloriamjuro, quam
    habeo in
    599
    HAYMONISHALBERSTAT.
    EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 00
    Christo J esu. oecurus el fixus in
    spe,
    talia
    loque-
    batur, quasi jam
    habens
    quod
    in future
    adepturus
    erat.
    Si secundum
    hominemad bestias
    pugnavi Ephesi,
    id
    est,
    si secundum
    quod
    homo
    pugnare potest,
    vel
    quantum
    homo ferre
    potest, quid
    milii
    prodest,
    si
    mortui non
    resurgunt
    ? Bestias in hoc loco
    appellat
    homines bestiali more
    viventes, qui
    sedilionem
    po-
    pularem
    adversumeum
    provocaverunt apud Ephe-
    sum
    propler
    Dianoe
    idolum, cujus
    culturam
    proedi-
    cabat
    Apostolus
    destruendam
    (Act.xix).
    Omnislabor
    sanctorum
    ad hoc
    tendit,
    ut resurrectionis
    gloriam
    mereantur
    percipere.
    Manducemuset
    bibamus,
    cras
    enim moriemur. Hoecvox
    desperantium
    J udoeorum
    fuit,
    imminente
    captivitate
    sub Sennacherib et Na-
    buchodonosor,
    et hoc est testimoniumab Isaia
    pro-
    latum. Positi enimin arliculo morlis aiebant : Man-
    ducemus et bibamus:
    quia
    cras moriemur
    (Isa. xxii).
    Quod Apostolus
    refert ad
    illos, qui
    de resurreclione
    dubilabant. Et si ita
    est, inquit,
    ut vos
    pulalis
    :
    videiicet si resurrectio futura non
    est,
    manducemus
    modoet
    bibamus, quia
    cras moriemur : et
    postmodum
    nihil mali
    patiemur.
    Et rvera si resurrectio mortuo-
    rumnon
    esset,
    manducandumet bibendum esset.
    Nolite
    seduci,
    id est nolite
    decipi
    a
    pseudoaposto-
    lis, qui denegant
    resurrectionem :
    neque
    a
    diabolo,
    qui
    vosvult
    decipere. Corrumpunt
    moresbonoscollo-
    quia prava.
    His verbis ostendit
    Apostolus,
    confabu-
    lationes malorum hominumel Iascivientiumevertere
    posse
    bonum
    propositum.
    Assiduitas enim
    pravi
    col-
    loquii
    vitiat mentem. Ac
    per
    hoc cavendum est a
    talibus, quia
    vitam bonam et honestos
    atque
    vere-
    cundos mores
    corrumpunt
    et
    dpravant colloquia
    mala, quoniam depravatio
    bonorum,
    allocutio est
    malorum.
    Evigilate juste,
    et nolite
    peccare. Quidam
    codices
    habent :
    Evigilate, justi, quasi
    illos
    proeciperetevigi
    ;
    lare
    qui justi
    sunl,
    sedfalso
    scriptum
    est :
    quia qui
    justi
    sunt non
    indigent
    admoneri ut
    evigilent
    asomno
    infidelitatis,
    et a
    torpore
    erroris. Adverbialiler enim
    dixit, Evigilate juste, qui
    estis in somnoerroris et
    infidelitatis,
    non eredentes
    resurreclionem,
    et nolite
    peccare,
    ut,
    juste
    in bonis
    operibus conversantes,
    possilis
    ad
    gloriam resurgere. Ignorantiam
    enimDei
    quidamhabent,
    id
    est, quidam
    vestrum
    ignorantiam
    habent verborum
    Dei, quibus
    dicitur in
    Evangelio
    :
    Veniet hora
    quando
    omnes
    qui
    inmonumenlis sunt
    audient vocemFilii
    Dei,
    et
    procdent (J oan. v),
    et
    coetera. Ad
    reverenliam,
    idest ad utilitatem
    vestram,
    vobis
    loquor,
    ut Deum
    limealis,
    et timendo ametis.
    Cassiodorus dicit
    quod
    reverentia est limor mislus
    amori.
    Sed dicet
    aliquis, vestrum,
    subaudis dubitans de
    resurreclione.
    Quomodo rsurgent
    mortui?
    Quali
    autem
    corpore
    venient?subaudis ad
    judicium.
    Insipienslu,
    quod
    seminasin
    terra,
    non
    vivificatur,
    nisi
    prius
    moriatur.
    Physica
    ratione utitur
    exemplo
    de
    grano alicujus
    sentiras, quod
    morilur in terra
    iniando
    serciinalur,quialacteumefhcitur quodpostea
    Apotentia omnipolentis
    Dei
    vivificatur,
    et
    producit
    multa
    grana
    ex se.
    Quibus
    verbis ostendere vult
    mortua
    corpora
    rursus
    reparari
    ad vitam. Et
    gra-
    num
    quodseminas,
    non
    corpusquod futurum
    est se-
    minas,
    sed nudum
    granum.
    Ibi roanifestatur
    quod
    Deus
    qui
    sua
    polentia purum granum
    et nudumab
    aristis et culmo resuscilat in
    radies,
    in
    culmum,
    stipulas, spicas, grana
    et arislas :
    ipsequoque
    non
    nuda,
    sedimmortalitate et
    incorruptione vestila,
    sua
    virtute,
    sanctorum resuscitabit
    corpora propriis
    spiritibus
    animata. Et
    sicut
    non
    aliud,
    sed
    granum
    quodseminatur,
    deterra
    pullulabit,
    sic nonin
    alieno,
    sed in
    proprio resurget unusquisque
    hominum cor-
    pore,
    sicut J ob ait : In carnemeavideboDeum
    (J ob.
    xix), quem
    visurus sum
    egoipse,
    et nonalius.
    B
    Non omniscaro eadem
    caro,
    sedalia
    hominum,
    alia
    pecorum,
    id est omnis caro non est una et si-
    miliscaro. Omnis
    quidemcaro, quatuor
    elementorum
    admistione
    formatur,
    seduna ex
    origine
    diversa ca-
    piunt loca,
    ut volucres
    aerem,
    homines
    terram, pi-
    sces
    aquoe
    fluenta.
    Ergo
    sicut
    unumquodque
    animal
    proprium
    habet
    corpus,
    nec habere
    potest alterius,
    ita
    unusquisque
    homo
    suum,
    non alterius resumet
    corpus
    in die
    judicii.
    Et
    quemadmodum
    ex una im-
    pensa
    diversa est caro
    animantium,
    itaunius carnis
    homines diversi erunt
    dignitate
    in
    resurrectione,
    ut
    talis
    unusquisque appareat, qualis
    fuerit merilus.
    Et
    corpora
    coelestia
    sunt,
    et
    corpora
    lerrestria.
    Corpora
    coelestiasunt
    volatilium,
    lerrestria homi-
    num et animalium terram colentium.
    Vel, corpora
    C
    coelestia, sol, luna, stelloe,quoecorporea sunt, ulpole
    ignea.
    Namet videtur alia coelestium
    gloria,
    id est
    dignitas
    vel charitas
    ;
    alia
    terrestrium,
    in suo statu.
    Stellaenim a Stella
    differt
    claritate,
    magnitudine,
    velocitale. Alia clarilas
    solis,
    alia
    lunoe,
    etc. Sicut
    sol et luna ac stelloecumsint unius
    generis,
    merito
    tamen dissimiles erunt in
    gloria,
    sicut
    ipse
    mani-
    festt,
    subdens: Sic erit et resurrectio mortworum,
    quoniam
    cummultoesint mansionesin
    domo
    Palris,
    et
    pro
    diversitate meritorumerit retributio coelestium
    proemiorum
    : non
    quod
    alibi
    iste,
    alibi illesit remu-
    nerandus,
    sed sicut sol et luna ac stelloeomnes dif-
    frentes a se claritate,
    in uno sunt
    coelo,
    ita diff-
    rentes electi meritis,
    omnes uno coronabuntur iu
    regno.
    Seminatur,
    id est
    sepeHlur corpus
    in corru-
    ptione, quia corruntpitur
    a
    vermibus,
    et scatet
    atque
    putrescit; surget
    in
    corruptione, quia postmodum
    nullo labore vel
    corruptione corrumpetur.
    Seminatur in
    ignobililate,
    idest
    sepelitur
    in
    igno-
    minia
    ; surget
    in
    gloria
    ,
    id est in
    corruptione
    et in
    impassibilitate. Ignobilis
    dicitur, quasi
    sinenomine.
    Mortuumenim est sine
    nomine, quia jam
    non est
    homo,
    sed
    cadaver, quod
    a cadendo dicitur. Vel
    ignobilis,
    id est sine
    dignilalis
    nomine.
    Quid
    enim
    ignobilius
    carne mortua? vel
    quid
    iterum
    gloriosius
    in creaturis
    surgente
    ea et
    incorruplelam perci-
    piente?
    Seminatur in
    infirmitate, qui
    a senon
    potest
    movere:
    quoniam
    immobileredditum
    est; surget
    in
    , virtute, subaudis Dei,
    vel in virlute
    qua
    ultra non
    M EXPOSITIOIN EPP. S. PAULI.

    IN EP1ST. I AD COR.
    602
    possit
    mori, quia
    vivet virtute oeternitatis
    angeli-
    coe.
    Seminatur
    corpus animale, quod
    anima
    habuit;
    surget corpus spiritale.
    Sicul animale
    corpus
    non
    est
    anima,
    sed
    corpus,
    ita et
    spiritale corpus ,
    non
    spirilum
    debemus
    putare
    sed
    corpus.
    Nam electo-
    rum
    corpora,
    nt ait
    Gregorius papa,
    in illa resur-
    rectioneerunt
    palpabilia per
    veritatem
    natura?,
    sic-
    ul Dominicum
    corpus
    fuit
    post
    resurreclionem '.
    quiaveram
    carnem
    habebnnt,
    sed subtiliora erunt
    per
    effeclumdivina?
    potentioe.
    Non erunt
    spiritus
    ut
    palpari
    et videri non
    possint,
    sedinhoc erunt
    spiri-
    talia
    ; quia
    sicut
    spiritus,
    idest anima nostra non
    potest mori,
    non
    indiget
    cibo et
    potu,
    ita et illa
    immortalia
    erunt,
    nec
    indigebunt
    cibo aut
    potu,
    ideoque
    dicit : Seminatur
    corpus,
    id est
    sepelitur ;
    quia
    velut
    granum
    viriditate resurrectionis donabi-
    tur. Si est
    corpus
    animale modo in hac
    vita,
    est el
    spiritale,
    idest erit
    spiritale
    inalia
    vita, quod
    non
    poterit
    mori : sicut est
    jam
    in Christo
    ;
    et erit ita
    spiritale corpus,
    ut
    supra
    diximus.
    Factus est
    primus
    homoAdaminanimamviventem.
    Hoc
    scriptum
    est in Genesi.
    Quod
    Yero
    sequitur,
    nevtsstmasAdamin
    spirilumvivificanlem,
    hoc
    Apo-
    stolus addidit de suo. Adamfactus est in animam
    viventem,
    id est animalis
    factus
    est,
    et
    corpus ejus
    aniraatum
    est,
    ita ut si
    peccaret,
    sicut et
    fecit,
    mori
    potuisset, ideoque
    mortalis exstitit. Novissi-
    mus
    Adam,
    id est
    Christus,
    in
    spiritum
    vivifican-
    lem
    fuit,- quoniam spiritus, quem
    inclinato
    capile
    entisit,
    inresurreclione
    corpus ejus
    vivificavit.
    Ergo
    animale
    corpus
    fuit in
    Adam,
    id est mortale : in
    Chrislo vero
    spiritale, quod per
    resurrectionem est
    glorificatum.
    Sedintuendum est
    quare
    Christus aut
    novissimus Adamaut secundus
    dicalur,
    cummulti
    inler Adam
    (dequo
    non est
    ambiguumquinprimus
    sit)
    et inler Christum fuerint. Ad
    quod dicendum,
    quia
    videiicet inAdam
    peccatore, qui
    omnes
    pecca-
    tores
    genuit, comprehenduntur
    omnes
    peccatores
    usque
    ad Christum. Christus autem sine
    peccato
    suos fidlesin
    baptismate absque peccato
    facit
    esse,
    quoniamchirographum
    mortis
    penitus
    tollit.
    Itaque
    secundus vel novissimus Adam recle
    dicitur,
    non
    ordine sed facli imitatione
    ; quoniam
    donec ad
    Christum
    per
    fidemac
    baptismum transeas,
    ad
    pri-
    mum Adam
    pertines, deinceps
    vero ad
    secundum
    Adam, qui proevaricationes primi
    remiltat. Namet
    tu
    primus
    esAdam
    usquequo baptizeris
    :
    secundus,
    cum
    baplizaris.
    Sed non
    priasquodspiritale est,
    sed
    quod
    animale
    esl,
    deinde
    quodspiritaleesl, quoniamprimus
    homo
    est
    mortalis,
    postmodum
    vero efficitur immorlalis.
    Primus
    homo, Adam,
    deterra
    terrenus;
    secundus
    homo, Christus,
    de coelocoelestis. Unde
    ipse
    ait :
    Nemoascenditin
    coelum,
    nisi
    qui
    decoelo
    descendit,
    Filius
    hominis, qui
    est in coelo
    (J oan. m).
    Non
    ipse
    homo
    per
    sedecoelo
    descendit,
    sed indivinitate ta-
    men,
    cum
    qua
    unaest
    persona.
    Coelestisautem ideo
    vocalur, quia
    coelestisfuit
    ejus
    incarnatio, nativitas.
    A resurrectio,
    et coeteratalia
    quoe.ipsepatravit, posi-
    tusinmundo
    per proesenliam
    carnis : doctrina
    quo-
    queejus
    et miracula
    ejus
    coelestiafuerunt.
    Qualisterrenus,
    Adam
    ;
    laies et
    terreni, homines,
    idest mortales
    peccatores ;
    et
    qualis
    coelestisAdam
    idest
    Christus,
    taies et
    coelestes,qui
    ad Christum
    pertinent,
    immortales
    videiicet,
    et sine
    peccato.
    Et
    hoc sunt modoin
    spe,
    inresurrectione aulem erunt
    in re.
    Sicut
    portavimus imaginem
    terreni
    hominis,
    idest
    peccatum
    et mortalitatem
    ,
    portemus
    et.
    imaginem
    coelestis,
    in fideet
    spe,
    innovitatevita?
    ambulantes,
    et
    spem
    resurrectionis habentes
    Caro et
    sanguis regnum
    Dei non
    possidebunt.
    In
    Scripturis aliquando
    caro
    recipitur
    secundumna
    B
    turam,
    ut : Hoc nunc os exossibus
    mets,
    et caro de
    carnemea
    (Gen. H). Aliquando
    secundum
    corruptio-
    nemet mortalitatem sive
    fragilitatem,
    ut ibi : Re-
    cordatus est
    quia
    caro sunt
    (Psal. LXXVII),
    id est
    fragiles
    et miseri.
    Aliquando
    secundum
    culpam
    et
    proevarieationeni.
    In hoc vero loco
    accipilur
    tam
    secundum
    corrupiionem, quam-secundum culpam,
    sicut Deus dicitur lentare
    electos,
    secundumillud:
    Tentt vos DominusDeusvester. 'Et sicut
    dicitur,
    Deus neminem
    tentt,
    ita
    potest
    dici : Caro
    possi-
    debit
    regnumDei,
    et caro non
    possidebit regnum
    Dei.
    Igitur
    in eleclis
    regnum
    Dei
    possidebit
    caro et
    sanguisper
    veritatem
    natura?,
    et non
    possidebit
    caro
    regnum
    Dei
    per corruptionem
    et
    mortalitatem, quia
    immortales erunt et
    incorruptibiles ;
    vel
    eliam,
    caro
    C
    et
    sanguis per culpam
    non
    possidebit, quia
    nulla
    erit ibi
    culpa
    vel
    proevaricatio. Itaque caro,
    id esl
    mortalitas,
    et
    sanguis,
    id est
    corruptio,
    vel homo
    carnalibus desideriis
    deditus, regnum
    Dei non
    pos-
    sidebit,
    et tamen caro et
    sanguis regnum
    Dei
    possi-
    debunt in
    glorificata
    veritate natura?.
    Neque
    cor-
    ,
    ruplioincorruplelam,
    sive
    incorruptibilem, possidebit,
    id est resurrectionem non
    possidebit corruptio
    ali-
    qua, quia
    nonerit
    jam
    inresuscifalis advitam mor-
    talitas et
    corruptio.
    Ecce
    mysterium
    vobis
    dico,
    idest secretum et oc-
    cultum
    quod
    latet
    infidles,
    vel
    quod
    hactenus latuil
    vos. Nam
    mysterium
    Groecum
    est, quod
    Latine dici-
    tur secretum et occultum. Omnes
    quidem resurge-
    mus,
    id est boni et mali
    ;
    sed non omnes immutabi

    "
    mur,
    subaudis ad
    gloriam,
    idest non
    glorificabimur
    omnes. Illi enim non
    glorificabunlur, qui
    velut sol
    fulgebunt
    in
    regno
    Patris sui.
    In momento. .Momenlumest minimum
    atque
    an-
    gustissimum tempus,
    vocatum a motu sidetum et
    stellarum, per quodsignificatur
    brevissimum
    tempo-
    ris
    spatium;
    est enim extremitas hora?in brevibus
    intervallis cum
    aliquid
    sibi cedit
    atque succedit;
    in
    ictuoculi.Ictusoculi est
    quodpalpebra icit,
    idest
    per-
    ulit
    oculum,
    vel
    (quod
    melius vult
    Auguslinus)
    ne
    tailla mora fit in
    judicio,
    ictus oculi
    intelligitur,
    quo
    solis
    splendore subito,
    ut vix
    cogitari possit,
    feritur oculus
    ;
    innovissima
    tuba,
    idest in vocean-
    gelica,
    ouoniam Dominusin
    jussu
    Dei
    Patris,
    et in
    605 HAYMONISHALBERSTAT. EP1SG. OPP. PARS I.
    -
    COMMENT.BIBL.
    04
    tuba,
    id est in
    proeconiisangelorum
    descendet de
    coelo. Nonest enim
    intelligendumquod
    tubamcor-
    poralem accipial anglus,
    vel
    ipse judex
    vocem
    einiltat
    humanam,
    sedvox
    angelorum
    tuba
    appella-
    tur
    propter magnitudinem,
    undedicitur inPsalmo.
    AscenditDeus in
    jjibilalionem,
    et Dominusin voce
    tuboe
    (Psal. XLVI).
    Tuba
    igitur
    ibi
    intelligitur
    vox
    angelorum quoeinsonuit,
    dicens: HicJ sus
    qui
    as-
    su
    mptus
    est avobis in
    coelum,
    sic veniet
    quemad-
    modumvidistis eumeuntemin coelum. Vel in tuba
    dicil, idest in
    manifestatione, juxta
    illud: Cum
    fa-
    cis
    eleemosynam,
    noli tubacanereante le
    (Mntih. vi),
    id est noli facere in manifestatione. Canet
    enim,
    subaudis
    anglus,
    tuba,
    sive cum
    tuba,
    idesl ittso-
    nabil vox
    angelica,
    et mortui
    rsurgent incorrupti,
    id est
    integri corpore,
    sine diminulione menibro-
    ruin et
    iraittoriales,
    et nos fidles immuiabimnr,
    subaudis in
    melius
    ad
    gloriam, quia
    oelernoevitoeim-
    niorlalitate
    glorificahitnur.
    Oportet
    enim
    corruplibitehoc,
    subaudis
    corpus,
    in-
    duere
    incorruplionem;
    id
    esl, quia
    resurrectio in
    veritale fulura
    esl,
    oportet
    ut
    corruptio
    lollatur,
    et
    incorrtiptio
    detur.
    Cumautem mortale hoc induerit
    immortalitatem,
    quasi langendo
    el
    digilo
    demonstrando
    corpussuum,
    hoc dieebat
    Aposlolus.
    Hoc mortale
    dicit, quoniam
    non aliud
    quamquod deposuero, recipiam corpus.
    Tune
    fiel
    sermo
    qui scripius esl,
    subaudis in
    Ose,
    secundum
    Sepluaginla. Absorpla
    estmors in
    Victoria,
    id est in
    gloria
    el virtute resurrectionis. Sicut
    par-
    vissima
    gutiaaqua?
    in
    ignem
    validum
    projecta
    absor-
    betur,
    ila ut non ultra
    videalur,
    sic morsabsorbebi-
    tur et
    deglutielur
    in Victoriael virtute resurrectio-
    nis,
    ul ultra
    jara
    non senlietur. Nam
    consumplio
    mortis
    gloria
    erit resurrectionis.
    Ubi
    est,mors,
    Victoriatua?Voxsanctorumrestisci-
    tatorum insuitanlium morti. Ubi est
    (inquiuiil)
    Victoria
    lua,
    o
    mors, quagenus
    humanuni libi
    subjeci-
    sti,
    qua
    etiam Filio Dei horaini facto doroinari vo-
    luisli
    ;
    el esl sensus : Ne
    glorieris ultra, quoniam
    nos
    jamresurreximus,
    quiluamaniariludineniquandoque
    scitsimus. El
    quid
    libi
    profuit,
    o mors
    maligna,
    quod gloriabaris?
    Ecce
    qui per
    te transierunt re-
    giiahunt
    in oelernavila felices cura Christo
    qui
    te
    superavit.
    Ubi
    e/.t,mors,
    stimulus tuus?Sic videntur
    hoecverba
    sonare, quasi
    de morle stimulus
    proc-
    dt. Sed
    quia
    iste stimulus
    peccatum
    est,
    dalur in-
    telligi quod
    mors de
    stimulo,
    id est de
    peccato pro-
    cessif. Nam
    primushomo,
    nisi
    ueccassel,
    mori
    utique
    non
    posset. Peccavit,
    et ideo mortem anima? et
    corporis
    incurrit. Nec vero dicitur morli : O
    mors,
    ubi est
    peccatum pro quo
    mundo damnabaris? sed
    ubi esl stimulus tuus? Unde
    aperiens quid
    stiniuluin
    appellaverit,
    subdil : Stimulus autemmorlis
    pecca-
    tumest. Idest stimulus
    qui
    mortem
    facit, peccatum
    est. El recte
    peccatum
    stimulus
    appellatur
    :
    quo-
    niamvelut stimulus
    carnem,
    sic
    peccatumpungit
    et
    vulnerat animam el
    corpus.
    Virtus
    vero,
    idest for-
    libido
    peccati lex,
    subaudis est :
    quia quodammodo
    j^
    vires ministral
    peccalo
    lex accendendo hominemad
    peccatum
    dum
    prohibet.
    Naturale
    namque
    est hu-
    manoe
    fragilitati,
    ut omne
    quod plus prohibetur
    ar-
    dentius
    concupiscatur.
    Vel virtus
    peccati
    est lex :
    quia per legem quanlumcunque
    sit
    unumquodque
    peccatum cognoscilur. Qui
    enim sine
    legepeccat,
    videtur
    ei, quasi impunepeccet
    : cumautem ad le-
    gem transicril,
    si ultra
    peccaverit, quanta
    virlus
    peccati,
    id esl
    quanta magniiudo peccati
    sil
    agno-
    scit.
    Deoautem
    gratias, quoe
    aedit nobis
    vicloriam,
    sub-
    audis mortis in
    spe, per
    DominumnostrumJ esum
    Christum. Laudat
    Apostolus,
    DeumPalreme
    persona
    sanctorum, quod
    vicloriam morlis el resurrectionis
    donum
    jam
    habent in
    spe.
    B
    Itnque, fratres mei,
    fide
    dilecti;
    idesl valdeamabi-
    les, siabiles, sive
    firmi,
    eslote et immobilesne mo-
    veamini a recliludine fidei
    deceptionecorruptoruut
    :
    abundanles,
    sive crescentes in omni
    opre
    Domini
    semper,
    idesl in
    proeceptisjustilioe
    omni temuore
    proficite,
    etc. -
    CAPUT XVI.
    Decollectisautem
    quoefiunt
    in sanctos. Paulus ei
    reliqui apostoli apud
    eos
    quos docebaut,
    curam
    semper
    sanclorum
    gerebant, qui
    erant
    Hierosolymis,
    et suis substanliis
    exspoliali
    ab incredulis
    propler
    hoc
    quod reli|uerant
    tradiliones
    patruni,
    et credide-
    rant in Crucifixum. Ideo
    proecipiebantapostoli,
    ut
    diebus Dominicis in unumconfluentes
    unusquisque
    ^
    quod
    sibi viderelur daret ad
    opus illorum,
    el colli-
    gebantur sumplus per singulas ecclesias,
    Ut
    poslea
    collecli millerenlur eis. Sicul ordinavi in Ecclesiis
    Galalioe,
    id esl
    apud Galalas,
    ita et vos
    facile
    :
    per
    unam sabbati
    unusquisque
    vestrum
    apud
    se
    reopant
    recondens
    quod
    ei bene
    placuerit,
    ul non cum
    venero,
    tune collectoe
    fiant.
    Unamsabbali
    appellat
    diemDo-
    minicam, quia apud
    J udoeos una
    sabbali,
    vel una
    sabbatorum,
    vel
    prima
    sabbati
    vocahattir, qui
    nunc
    obreverenliamDominica?
    resurrectionis,
    Dominions
    appellatur.
    In
    quo proecepit
    omnem
    plehem
    conve-
    nire ad
    ecclesiam,
    et
    congregare
    illos
    singulosprout
    voluerunt ad
    opus
    illorum
    qui
    erant
    Hierosolymis,
    et hoc
    apud
    se
    unumquemque reponere quasi
    in
    _ thesauro :
    ut,
    veniente
    Apostolo,
    haberent omnia
    proeparata quoe
    volebant mitlere :
    quoniam quod
    paulaiim colligitur,
    nec
    grave est,
    et invenilur mul-
    tum. Ideo autem
    proecepit
    adecclesiamhocdferre:
    quod
    volebal
    unusquisque dare,
    ut dumillediceret:
    Hoc volo mitlere sanctis
    qui
    sunt
    Hierosolymis
    de
    porlione mea,
    alii islius bono
    exhortarenttir ad ea-
    demfacienda. Et lamennea malis ministris
    dpr-
    irent illa
    dona,
    si
    apud
    ecclesiam ea
    dimillerent,
    proecepit
    ut secumreferrent et tuto in loco
    depone-
    rent, quoadusque ipse
    veniret.
    Cumautem
    proesensfuero, quosprobaveritis,
    idest
    quos
    idoneos
    judicaverilis,
    vel laudabilesoslenderi-
    tis
    ;
    et est isto in locomdia
    distinctio,
    ac
    poslea
    mot subinferendum. Hosraillant
    per epistola,
    sub-
    B05 EXPOSITIOIN EPP. S. PAU1I.

    IN EP1ST. Il ADCOR.
    M
    audis meas
    atque
    vestras laudatorias devestra bona
    ,
    vohintate,
    vel
    commendatorias, quibus
    eos
    apud
    fi-
    dles in Hierusalem
    commendabo,
    ut
    suscipiantur
    eum
    pace.
    Quod
    si
    ignumfuerit
    ut
    ego
    eam
    ;
    idest si
    magna
    fuerit
    peeunia,
    ut
    egopossint
    curahonoreillamferre
    qui
    sum
    apostolus
    et
    episcopus,
    roecumibunt. Nolo
    enimvosmodoiniransitu
    videre,
    quoniam
    multi erant
    corrigenda
    In
    illis, quoe
    in transitu non
    poterant
    eorrigi,
    ideo hoc dicit : Permanebo autem
    Ephesi
    usque
    ad Pentecosten. Non dePenlecoste J udoeorum
    dicit ut
    putatur,
    sed
    Chrislianorum,
    quando Spiritus
    sanctus venit
    super
    ntultitudinemcredentium.
    Ostiumenimmihi
    apertum
    esl
    magnum
    et
    evidens;
    id
    est,
    multacordahominum
    parata
    sunl ad creden-
    dum,
    et
    jam
    manifesta sunt
    quia
    de illorum fide
    non
    rfubitalur;
    et adversarii
    multi,
    subaudis
    qui
    mihi
    adversanlur
    pro
    suis
    propinquis
    el amicis
    quos
    Chri-
    sto
    conjnnxi.
    Si venerit advos
    Timotheus, qui
    hanc
    Epistolam
    vobis
    portabit,
    videle ut sine timor sit
    apud
    vos.
    Forsilan fuerat
    apud
    illos
    jam
    cum
    timor, quia
    pseudoapostoli
    excilabant
    perseculionem pagano-
    rumcontra fidles.
    Opus
    enimDomini
    operalur
    tient
    et
    ego,
    idest doclrinamet miraculorumviriulemad
    salutemanimarumvestrarum.
    Ne
    quisergo
    illum
    spernat, quia
    forsitan
    jam
    illum
    spreverant.
    De
    Apollo
    autem
    fralre
    notion vobis
    facio, fratres.
    Hic
    episcopus
    Corinthiorum aPaulo fuerat ordina-
    tus,
    sed ut illi
    coeperunt
    dicere
    :
    Ego
    sum
    Pauli,
    egoApollo, ego
    vero
    Cephae,
    cum non
    potuisset
    eos
    sedare,
    reliclis illis abiil
    Ephesum
    ad
    apostolum
    Paulum; quem
    cum
    poslearogaret Aposlolus,
    sicut
    hic
    dicilur,
    ut redirel Corinthum
    , noluil, quia
    in-
    correptos
    eosadhuc sciehat. Vniel
    aulem,
    cumei
    vacuum
    fuerit,
    idest cumvos emendalos esse au-
    ilierit.
    Vigilate. Vigilat, qui
    ad
    aspectum
    veri
    luminis,
    mentis oculos
    apertos
    tenel
    ; vigilal, qui
    servat
    ope-
    rando
    quodcrdit;
    stalein
    fide,
    ne succumbatis de-
    cepli
    ab
    infidelibus,
    ut
    possilis
    audire cum
    Moyse
    :
    Tu autemhic tta mecum
    (Deut. v).
    Viriliter
    agUe,
    nec molli
    ter, neque muliebriter,
    sed firmiler
    pu-
    gnate
    conlra diaboli tentamonla.
    Confortamini,
    sub- .
    audis in
    Domino,
    non inveslris
    mcritis, neque
    in
    '
    vestra virtute.
    Omnia vestrain charitate
    fiant,
    id est
    dilectione
    Dei et
    proximi,
    non
    duplici animo, neque
    causaina-
    nis
    glorioe.
    iVosfisdomum
    Stephanar
    et Fortunati.
    Stephana
    nobilis
    quoedam
    erat
    matrona,
    cujus
    familia
    facia
    erat
    Ecclesia,
    similiier et domusFortunati.
    Quoniam
    A sunt
    primilioeAchaioe,
    quoniampriitti
    i-edideruntes
    Achoeis,
    et ordinaverunt se ul
    ministrarent sanctis
    qui
    sunt
    Hierosolymis.
    Obsecroaulemut el vossub'
    dili sitis
    ejusmodi,
    id
    est, imitatores silis
    ministrantes
    sanctis;
    et omni
    coopetanti
    et
    laboranli,
    subaudis si
    tis auddili siveimitatores.
    Gaudeoaulemitt
    proesentiaStphanie
    et
    Fortunati
    et Almici. Dalur
    intelligi, quod
    hi
    1res,
    Stephana
    videiicet, Foriunalus,
    necnon et
    Achaicus,
    expielo
    omni ininisierio suo
    apud
    sanclos
    Hierosolymis,
    .veneruntadPaulum
    anlequain
    redissent Corinthum.
    Nain Corinlhii erant
    gnre,
    in
    quorumproesentia
    loetalus est
    Apostolus. Quoniam
    id
    quod
    vobisde-
    vrai, ipsi suppleverunt,
    ubi datur
    intelligi quod mj-
    nislraverunl
    postolo
    ex sua
    substantia,
    quod
    alii
    B
    Corinlhii
    quibus
    hoecscribebat non
    egerant,
    unde
    ait, Quod
    vobis
    deerat,
    ipsi suppleverunt, videiicet
    niinistrando mihi.
    Refecerunt
    enim et meum
    spirilum utique fam,
    siti,
    et laboribus
    faligalum;
    et
    vestrum, qui
    Uetali
    estis
    audienies, quod
    mihi
    ministrarent vice om-
    niumveslrum.
    Cognosciteergo
    mi
    ejusmodi
    sunt
    ;
    id
    est,
    diligite
    et nolale
    atque
    imilamini laies viros : vel
    cognoscite,
    id esl subditi estole illiscum
    humilitale,
    qui
    lalia
    agunt.
    Salutant vosEcclesioeomnes
    Asice,
    id
    est,
    salutem
    vobis
    optant; quasi
    dical : lias
    Eoclcsias imitari
    debetis,
    quoe
    mihi et sanclis
    qui sunt in
    Hierusalem,
    minislranl de suis
    subsianliis,
    Salutant vos
    (mires
    omnes. Hic
    tangit
    omnes ad-
    Gjutores suos;
    salutate invieemin osculo
    tancto,
    id
    est caslo et vero.
    Salulalio meamanu PauH. Aliushanc
    Epistolam
    scripseral,
    sicut et alias: sed
    ipsApostolus pro-
    pria
    manu in Unehoc addidit
    Si
    quis
    non amat Dominum
    .etum sit
    annlhema.
    Analhema Groecosermone dicitur
    perditus
    vol cou
    demnatus,
    idest
    alieitqs
    et
    separalus
    a
    Deo. Et sub-
    infert
    maranatha,
    quod magis
    est
    Syrura quam
    Hebroeum,
    tameisi ex confinio
    utrarumque lingua-
    rum, aliquid
    et Hebroeumsonet.
    Inierpretalur
    au-
    tem: Dominusnosler
    venit;
    ut sit sensus :
    Analhe-
    ma
    ,
    id esl
    perditio,
    eis in adventu Domini
    qui
    eumnon
    amant,
    aut venisse aut venturumesse non
    credunl.
    Gratia Domini nostri J esu Christi
    vobiscum;
    idest
    fides,
    remissio
    peccatorum,
    el cuncta
    Dei
    dona
    quoe
    gratis
    dantur fidelibus.
    Charitas meacumomnibus
    vobis
    ;
    id
    est,
    ea dile-
    clioiie
    qua
    vos
    diligo,diligite
    vos
    invieem,
    et ea cha-
    riiale
    qua
    Deum
    diligo, diligalis eum. Amen,
    id
    est,
    fiai
    quodopto; vel,
    vera sim omnia
    superius
    a me
    dicta.
    IN EPISTOLAM II AD
    COMNTHIOS.
    ARGUMENTUM.
    Apostolo
    rooedente a
    Corinlhiis,
    cum audisset
    eosseductos essea
    pseudoapostolis,
    discordias
    qua
    que habere, scripsit
    eis
    priorem Epislokn)
    i
    qua
    607 HAYMONISHALBERSTAT.EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. G08
    forliter
    redarguit
    illos
    qui
    dissensionesinter fratres A
    seminabant,
    et eos
    qui
    cum illo societalem habe-
    bant, necnon.
    et illum
    qui
    uxorem
    patris acceperat,
    quemproecipitejici
    a consorlio
    omnium,
    tradens il-
    lumSatanoeadcruciandum
    ;
    in
    qua
    tradidit eis
    mys-
    terium
    corporis
    et
    sanguinis
    Domini,
    et
    quod
    debe-
    rent illud
    sumere,
    et
    quod
    deberent viri et mulieres
    in ecclesia stare. Deresurreclione
    quoque
    instituit
    illos,
    et demultis aliisrbus.
    Poslquam
    vero
    cogno-
    vit eos
    poeniienliamegisse
    de suis
    erroribus,
    illum
    quoque
    asuo consortioexclusisse
    qui
    incestum
    pa-
    iraverat,
    uxorem
    patris accipiens, scripsit
    eis a
    Troade hanc
    Epistolam
    laudatoriam et consoiato-
    riaui,
    in
    qua
    dicit illos misericordiam invenisseet
    revocat illum
    miserrimum, quem
    antea tradiderat
    Satanoe,
    rconciliai illum
    Ecclesioe,
    borlalurqueB
    illos
    semper proflcere
    admeliora.
    CAPUT PRIMUM.
    Paulus
    apostolus
    J esu Christi. Et hoc
    jam
    salis
    in
    superioribus
    dictumest. Per volunlatemDei.Pa-
    tris et totius
    Trinitatis, quoniam
    sicutunasubstantia
    Trinitalis est et indivisa
    majestas,
    ila et
    insepara-
    bilis voluntas. Et
    Timothes, frater
    in
    fide,
    sive
    socius in
    proedicatione,
    non tamen
    oequalis
    in
    digni-
    tate. EcclesioeDei
    quoe
    est Corinthi.
    Forsitan non
    habebant adhuc
    proelatuni
    episcopum,
    ideo omni
    Ecclesia?
    dirigit.
    Benedictus
    Deus,
    subaudis Paler Creator omnium
    rerum, qui
    est Pater Domini nostri J esu
    Christi,
    tara
    secundum
    divinitatem,
    quam
    secundumhumanita-
    C
    lem. Aliter : Benedictus Deus
    Filius, qui
    erat in
    principio
    Verbum
    apud Patrem, qui
    esl Pater
    Domini noslri J esu
    Christi,
    id est hominis a se
    assumpti.
    Totius enimTrinitatis
    opre
    creatus est
    ille homo. Tamen considerandum
    quia
    dividimus
    personas,
    sed non
    distinguimus
    subslantias. A bene-
    dictionibus et laudibus inchoavit
    Apostolus
    more
    patriarcharum, sanctorumque
    Patrum :
    quod
    ubi
    invenitur,
    ea
    qua? sequuntur prospre
    succedunt.
    Pater
    misericordiarum,
    subaudis sit benedictus
    qui
    secundum multiludinemerrorum et criminum ve-
    slrorum, largitus
    est vobis
    poenitenliam.agentibus
    multiplies misericordias,
    indulgendo
    vobis com-
    missa
    scelera,
    et Deustotius
    consolationis,subaudis
    _
    TJ
    sit benedictus. Recte Deus totius consolationis
    ap-
    pcllatur, quiaquicunque
    consolari merentur ab
    illo,
    et
    per
    illumconsolantur. Ut
    possimus
    et
    ipsi
    conso-
    lari eos
    qui
    in omni
    pressura
    sunt. Ideo consolatur
    nos
    Apostolus,
    liberandodeafflictionibus
    persecuto-
    rum,
    ut nositerumnostroverbo et
    exemplo
    conso-
    lemur illos
    qui
    in omni
    pressura
    et
    angustia
    sunt.
    Et
    quomodo?
    Per exhorlationem
    qua exhortamur,
    id est
    docemur, liberandi,
    et
    ipsi
    a Deo.
    Exhortatio
    species
    est doctrina;.
    Yerbl-gratia
    : Cumaut verbo
    simplici,
    aut
    exemplo
    suo vel aliorum consolamur
    aliquem
    ne
    desperet
    de
    salute,
    sed sit securus de
    venia.
    Nolo
    vot
    ignrare, fratres,
    de
    tribulations nostra
    A
    quoefacta
    est inAsia. Si dividimusmundum
    per
    trs
    partes,
    invenimus medielatem totius mundi esse
    Asiam,
    aliam vero medielatem tenere inter Euro-
    para
    et Africam. Si vero
    quadripartite
    illumdivise-
    rimus,
    erunt
    partes ejus Europa
    et Africa: Asiama-
    jor,
    et Asia
    minor,
    in
    qua
    multas tribulationes
    pro-
    tulit
    Apostolus;
    dicta est autem
    generaliler
    omnis
    Asia,
    Asia
    major,
    et Asia
    minor,
    arouliere
    quadam
    quoe
    totius
    regni
    orienlis
    imperium tenuit, quod
    a
    suo nomine vocavit Asiam. Ab Indico mari
    usque
    adBrilannicumomnes illoe
    insulse,
    Asiana?vocantur.
    Ut
    ergo
    Corinthii
    qui perseculionem
    suslinebant ab
    infidelibus, non
    deficerent,
    dat eis
    Apostolus
    semet-
    ipsum
    in
    exemplum,
    dicens : Nolout
    ignoretis
    tri-
    bulationes
    quas
    nos
    sustinemus,
    ut nostro
    exemplo
    B
    roboremini.
    Quid
    enimmirurasi
    discipuli
    verberan-
    tur cum
    magistri decollenlur, crucifigantur,
    et
    lapi-
    dentur?
    Quamsupra
    modum
    gravati
    sumuset
    supra
    viriulem. Cum idem
    Apostolus
    in
    Epistola prima
    dicat : Fidelis Deus
    qui
    non
    patietur
    vostentari su-
    pra
    id
    quodpoteslis, quoerendura
    est
    quare
    hic dicat
    supra
    modumseesse
    gravatum?
    Ad
    quoddicendum,
    quia
    licet
    supra
    modumsint
    gravati,
    id est ultra
    humanum
    modum,
    el ultra
    quam
    humana
    fragililas
    suavirtute
    potest sufferre,
    nontamen ultra divinam
    virtutem, qua?
    eis tolerantiam sustinendi et virtu-
    tera
    superandi tribuit, ita, inquit,
    sumus
    gravati,
    ul toederetnos eliam vivere. Toediumest anxietas
    animi :
    aliquando pro aggravatione ponitur,
    ali-
    quando pro odio,
    ut hic. Intantum
    (inquiens)
    sumus
    C
    gravati pressuris,
    ut odiohaberemus vitam
    proesen-
    tera,
    et vellemus
    potius
    mori
    quant
    vivere
    ;
    sed
    ipsi
    in
    nobismetipsis responsum
    mortis habuimusut non
    simusfidentesin
    nobis,
    sedinDeo
    qui
    suscitt mor-
    tuos.
    Quodpotest
    mors
    loqui
    et
    responsum
    dare?
    Nos
    inquit, ipsi
    habuimus in
    nobisipsis responsum
    mortis,
    id est
    ipsa
    morset tribulatio
    atqueangustia
    drcebat nobis in
    corde,
    dum
    crucjaremur
    : Nolite
    confiderein
    vobis,
    sed inDeo
    quoniam
    non
    poteslis
    vestravirluteaut aliorumhominumvincerehoscru-
    ciatus. Ponitein Deoduciani el
    spemvestram,
    el
    ipsequi
    suscitt
    morluos, poterit utique
    voseruere:
    sicenimvidebatur illis
    quasi
    de morluis ad vitam
    revocarentur.
    Adjuvanlibus
    vobisinoratione
    pro
    no-
    bis,
    subaudis
    facta,
    ut
    eripiamur
    et nos de
    angustiis
    "
    hujus mundi,
    ni exmultarum
    personis facierumejus
    quoe
    in nobisest
    donationis,
    per
    multos
    gratioeagun-
    tur
    pro
    nobis. Ecce confusa sentenlia.
    Imperilus
    enimfuit
    Apostolussermone,
    sednon
    scientia,
    sicul
    ipse
    de
    seipso
    dicit. Istiusversiculi ista est conslru-
    ctio : Ideo
    per
    vestras oraliones liberabit et eruet a
    pressuris perseculorum
    ut ex multis
    personis
    facie-
    rum,
    id est
    homibum, aganlur
    Deo
    gratioepro
    nobis
    per
    multos homines
    ejus
    donationis
    quoe
    donatio in
    nobis est
    ;
    sensusautemisteest : Idcirco Deus nos
    liberabit
    per
    vestras
    orationes,
    ut cumnos
    fuerimus
    liberati,
    referantur ei
    gratioe
    a
    multis
    hominibus,
    quibusprofuimus
    et
    prosumus, alque prodessepos-
    sumus,
    quod
    vosexaudierit
    pro
    nobisliberandonos-
    609
    EXPOS1TIOIN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. Il AD COR.
    610
    Quod
    enimdicit multarum
    facierum,
    hoc
    est, quod.
    dicit ex
    personis.
    Donationis autem
    ejus
    dicit
    gra-
    tiam
    qua
    illi liberati sunt.
    Nam
    gloria nosira,
    id est honor et
    magnificentia
    nostra,
    hoec
    est; Quoe?
    testimoniumconscienlioeno-
    stroe, quia
    conscientia nostra,
    id est mens nostra
    perhibet
    nobis testimonium
    quod
    recte
    credimus,
    bene
    docemus,
    sancte
    vivimus,
    et
    quod
    in
    simplici-
    tate cordis et sinceritate
    Dei,
    id est in
    verilate,
    et
    non
    duplici animo, neque
    in
    sapienlia
    carnali,
    con-
    versati sumus in hoc
    mundo,
    sedin
    gralia Dei,
    id
    est in
    sapientia quoegratis
    a Deo nobis data est.
    Pseudoapostoli
    conversabantur
    duplici corde, quia
    aliter docebant
    atque
    aliter vivebant. Vel
    quia po-
    tius
    pro
    lucris
    temporalibus proedicationi
    insiste-
    bant, quampro
    amore Dei et salute aliorum. Philo-
    sophi quoqueproedicabant
    in carnali
    sapientia,
    id est
    philosophice,
    et fucato
    sermone,
    volentes
    apparere
    sapientes
    : vel in
    hoc, quia
    Christum
    negabant pas-
    sunt, mortuum, atque
    a mortuis resurrexisse
    ;
    abun-
    danlius autem ad
    vos,
    in
    simplicitale
    conversatus
    '
    sum:
    quia
    cumabaliisecclesiis
    aliquid accepissem.
    a vobis nihil
    accepi,
    ne occasionem falsis
    apostolis
    darein
    accipiendi munera,
    et ut vos liberius
    repre-
    hendere
    possem.
    Non enimalia scribimus vobismodo
    qumquoe
    legistis
    in
    priori Epistola,
    et
    cognovislis,
    invita mea
    atque pra?dicatione,quodusque
    in
    finem
    vitoe
    nostroe,
    vel die
    judicii, cognoscetisquoescripsimus,
    et
    quoe
    proedicavimusvobis;
    sicut et
    cognovislis
    nosex
    parte,
    non
    per omnia, quoniam
    non omni
    poluimus
    vobis
    ministrare et manifestare
    quoe inlelligebamus
    de
    Deo, quia
    adhuc
    parvuli
    eralis sensu
    ; gloria
    vestra
    sumus,
    quia
    vos
    gloriari poteslis, quod
    sanclos et
    veridicos
    proedicatores habelis,
    sicul et vos
    gloria
    nosira eritis in die
    Domini,
    id est in die
    judicii,
    quando
    coronam oelernoeremuneralionis
    pro
    vobis
    recipiemus.
    J St hac
    confidentia,
    sive
    spe,
    securus de
    vobis,
    volui
    prius
    veniread
    vos, quando prioremEpistolam
    direxi
    vobis,
    ut secundam
    gratiam
    haberetis. Ha-
    buistis unam
    graliam, quando primum
    advos
    veni,
    dumcito venistis adfidem
    ;
    et debui iterumvenire
    ut vos
    castigarem
    et
    corriperem,
    t et
    vosmetipsos
    entendantes,
    haberetis secundum
    graliam.
    Sed ideo.
    non
    veni, quiatimui,
    si
    venirem, quod
    non
    possem
    '
    vos ita
    corripere per
    meam
    proesentiam,
    ne forte
    impatientes esselis,
    sicut verbis
    per epistolas
    levius
    adraonendo.
    Cum
    ergo
    hoc
    voluissem,
    idest cumadvos venire
    voluissem,
    dumnon
    veni, nunquid
    levilaleusussum?
    Levitaledicitur
    uti, qui quod permitlit verbis,
    non
    explet operibus.
    Et
    Apostolus
    tune levitate usus es-
    set,
    si
    promitteret
    se
    venire,
    et
    promissum
    suum
    non
    expleret.
    Seddumnon
    promisit, quamvis vellet,
    non lamen usus est levitate. Aut
    quoecogito,
    secun-
    dum camem
    cogito
    ?id est carnaliter et humane.
    Secundumcannent
    cogitt, qui pro
    amiciliis et hono-
    i ihus
    prinipum
    et
    pro
    lucris
    temporalibus qua?spe-
    \
    rat
    accipere
    a divilibus et
    principibus, quodpromit-
    tit
    alicui, implerediffert,
    non servans suum
    promis-
    sum,
    ut sit
    apud
    meest et non? id
    est,
    ut
    promittam
    me
    venire,
    et non veniam: et videar veritatem lo-
    qui,
    et menliar? Minime.
    Fidelis aulem
    Deus,
    idest verax
    est, quia quid-
    quidpromitlit, opre implet ;
    el
    ipsequi
    est
    verax,
    ipsecognovit, quia
    sermo noster
    qui fuit apudnos,
    quando
    vobis
    proedicavimus,
    vel
    qui
    fit modode meo
    adventu ad
    vos,
    non est in
    illo,
    subaudis sermone
    est el
    non,
    id est veritas et
    mendacium,
    aut muta-
    bilitas
    aliqua,
    ut verumviderer
    loqui,
    et non esset
    verum
    ;
    sedest inillo sermone
    ; est,
    hoc est : veritas
    ibi est
    ;
    quia
    in veritate locutus sum
    ; quasi
    diceret:
    Idcirco aura mendacii non
    moveor, quia
    lenitatis
    8
    vitio non succumbo.
    Dei enimFilius
    est,
    subaudis J sus
    Christus, qui
    in vobis
    proedicatus
    est
    per me,
    et
    Sylvanum,
    et Ti-
    molheum.
    Sylvanus ipse
    est
    Sylas
    et
    Syleas,
    sicut
    Lucius
    ipse
    est Lucas.
    Quareergo ponitur Sylvanus
    ante Timotheum?
    Quia
    anle electus est ad
    fidem,
    et
    conjunclus
    ad
    proedicationis
    oflicium a Paulo
    apostolo quam
    Timolheus.
    Ideo, inquit, quia
    J sus
    Christus Filius Dei
    est,
    non
    fuit
    in
    illo,
    id est iu
    Christo,
    est et
    non,
    id est mutabilitas
    aliqua,
    aut
    veritas cum
    mendacio;
    sed
    est,
    id est
    veritas,
    in
    illo
    fuit;
    sicut
    ipse
    dixil :
    Ego
    sum veritas
    (J oan.
    xiv).
    Quotquot
    enim
    promissionesDei,
    Palris sunt facta?
    ,
    per prophelas
    de nativitale
    Christi, passione, morte,
    *
    resurreclione
    atque
    ascensione
    ejus,
    de
    salute
    quo-
    que genitum,
    inillo
    est,
    id
    est,
    in Christo
    adimpleloe
    sunt
    veraciter,
    qui semper
    esse
    habet,
    et in illo est
    veritas
    promissionum.
    Unde
    ipse
    dicit
    pendens
    in
    cruce : Consummatumesl
    (J oan. xix),
    id
    est,
    com-
    plta
    sunt omnia
    quoe
    de me
    proedicla
    erant. Ideo el
    per ipsum
    AmenDeoad
    gloriam
    nostram. Ideo
    quia
    iu Christo
    adimpleloe
    sunt veraciter illoe
    promissio-
    nes
    per ipsum,
    id est
    per Christum, amen,
    id est
    DeoPatri veritas tribuenda est ad
    gloriamnostram,
    quia
    sumus
    ejus apostoli
    et ministri. Alii addiderunt
    ante
    amen,
    dicimus
    amen, quod
    non videtur de
    texlu,
    sed de
    glossa. Quomodo
    aulem ad
    gloriam
    ipsarum
    tribuenda est veritas
    per
    Christum DeoPa-
    .. Iri ?
    Quia quod
    Christus in se
    complevit,
    et
    ipse
    proedicavit,
    et
    apostolis
    tradidit,
    et illis
    prxdicanli-
    bus Deus Pater miracula
    faciendo,
    ostendebat ve-
    rumesse
    quod ipsepromiserat,
    et
    quod
    illi
    proedi-
    cabant,
    et inhoc
    gloria
    erat illorum.
    Qui
    autem
    confirmt
    nosJ udoeosin Christo vobis-
    cum;
    id est infideChristi et
    conjungit
    inuno
    lapide
    angulari
    duos
    populos,
    et
    qui
    unsit
    nos, gratia Spi-
    ritus
    sancti,
    id est
    qui
    ddit nobis remissionem
    peccatorum per graliam Spiritus sancti,
    Deus
    ,
    subaudis est verus. In Veleri Testamento sacerdotes
    et
    reges ungebantur
    oleovisibili. InNovoautemom-
    nes fidles
    uuguntur
    non tantum oleo visibili
    quan-
    luminvisibili
    gralia
    videiicet sancli
    Spiritus
    in
    bapti-
    smale
    ;
    et
    per
    manus
    impositionem, fiuutque regc
    611 HAYMONIS
    HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.B1BL
    ,
    612
    animarum,
    et sacerdotes
    populorum,
    ut sanctificent
    eos,
    juxta quod
    Petrus dicit : Vosautem
    genus
    ele-
    Ctum,regale
    sacerdotium,
    gens
    sancla
    (I
    Pelr.
    n), qui
    et
    signavit nos,
    id esl
    qui assignavit
    nos,
    dandosi-
    gnum
    suumnobis. Duraenimdixit Christus : Sicut
    me
    misit
    Paler,
    et
    ego
    miltovos
    (J onn. vi), signum
    suumin
    eis
    posuil,
    et derftt
    pignusspiritus
    in cordi-
    busnostris.
    Pignus
    est
    proprie quod propter
    rem
    crditant
    datur,
    ut duraillareddilafuerit,
    istud reci-
    pialur.
    Sed hic
    Aposloluspolius pro
    arrha
    posuil,
    quoe
    Deo
    datur,
    ut certus sil de
    promisso,
    et
    quod
    minus
    deesl, compleatur.
    Nos
    ergo
    arrham sive
    pi-
    gnus accepimus, graliam
    videiicet sancti
    Spirilus
    in
    baptismale,
    ul securitalent et cerlitudinem de
    pro-
    missioneoeiernoe
    palrioe
    babeamus. TestentDeumin-
    vocoin animam
    meam,
    id
    est,
    si
    mentiar,
    illumin-
    voco contra animam meam
    , quod parcens
    vobis
    non veni ultra
    Corinthum,
    id
    est,
    ne vobis oner
    essem,
    et vos contristarem meo
    adventu,
    peperci
    vobis ne venirem
    Corinthum, ultra,
    id esl
    post-
    quam
    a vobis recessi. Non
    quasi
    dominnmur
    fidei
    veslroe,
    sicut
    imperatores, quia
    unius fidei
    jam
    su-
    mus vos et
    nos,
    sed
    adjutores
    sumus
    gaudii veslri,
    id est
    gaudemus
    in fide
    bonisque operibus.
    Nam
    fidestatis,
    el idcirconon dominamur vobis. Sic de-
    bent
    proelali agere; quos
    vident concordare sibi in
    bonaconversationenondebent se illis
    proeferre,
    sed
    cooequare. Quos
    autemavia rectitudinis vident dc-
    viare,
    in illosdebent auclorilalem et
    poienliaiti
    suoe
    proeposituroeostendere, quodutrumque
    Pelrus oslen-
    dit in Cornelioet
    Anauia,
    humilians se
    erga
    Corne-
    '
    liuut : et soloverbo Ananiamcumuxore
    perdens.
    CAPUT IL
    Si enim
    ego
    vos
    contrislo,
    et
    quis
    est
    qui
    me
    (oelifi-
    cet,
    nisi ille
    qui
    conlristalur exme? id
    est,
    si
    ego
    con-
    trislo
    aliqiiem
    vestrum forliter
    redargundo,
    et
    acriter
    corripiendo, quis
    est
    qui
    me
    loelificet,
    nisi
    ille
    qui
    contrislatur
    per
    meam admonilionemde
    realu suo
    promovendo
    ad
    poenilentiam
    ? Dumenim
    illecontrislatur de
    peccalosuo,
    el
    agit poenilentiam,
    tune me loelilicat. Sic
    unusquisque proedicalor
    et
    proelalils,quo amplius
    videt contrislari
    subjeclos
    de
    realu
    suo,
    el
    lugere poeniienliamagendo,
    eo am-
    plius
    loetittcaittrcerius de salute illorum.
    Ne iristiiiam
    super
    tristitiamhnbeam. Modo
    qui-
    dem alidiens vos variis erroribus
    implicatos,
    habeo
    tristitiam, sed si vnero ad vos et
    incorrepios
    vos
    invenero,
    tunehabeo iristiiiam
    super
    tristitiam,
    ideo-
    que
    vosnioneoul
    corrigalis.
    NamexmultaIribulaiioneet
    anguslia cordis, quod
    unum
    est, scripsi
    vobis
    prioremepistolamper
    mulias
    lacrymas,
    id
    est, pne quot syllabas
    dictabamvel
    scribebant, quasi
    lot
    lacrymas
    fundebam. Audiens
    Aposlolus quosdam
    Corinlhiorum ad
    pristina
    vilia
    redisse,
    et ad
    fornicationem,
    et
    poenitenliam
    non
    egisse, insuper quemdam
    illorum
    accepisse
    uxorem
    palris,
    nimiamtristitiam
    habuit,
    et multuindeflenat
    eos. Undeet
    prioremepistolam
    eismisii in
    qua
    re-
    A
    darguit
    eos
    fortiter,
    et
    proecepit
    illum
    qui
    inceslum
    palraverat,
    a consortio omnium excludere.
    Cujus
    verbis illi obedientes fuerunt,
    egerunlqtiepoeniten-
    liam,
    et illuma se
    sequestraverunt. Quod
    ut
    Apo-
    stolus
    agnovit,
    valde loetatus
    est,
    reducit tamen eis
    ad memoriam
    qualiter
    eos
    deflebat,
    et
    alloquitur
    illos
    adhuc, inquiens
    : nonut
    contristemini,
    subaudis
    hoecscriho modo, qui poenitenliamhabuistis,
    sedut
    scialis
    quant
    charilatem habeamabundanlius invo-
    bis
    ,
    subaudis
    poslquam
    audivi vos
    poenilentiam
    egisse.
    Si
    quis
    autem contrtstavtl
    me,
    subaudis siveille
    qui
    uxorem
    patris accepit,
    seu illi
    qui
    advilia
    pri-
    stina
    redierunt,
    nonme
    contrislavit, subaudis
    solum,
    sedex
    parte,
    subaudiscontristavil
    vos, qui
    condo-
    B
    luislis
    super
    illorum
    realibus,
    el
    qui
    mihi estis in
    charitate uniti.
    Sequilur
    : ut nononeremomnesvos.
    Onerare esl omisel
    pondus aliquodimponere.
    Sen-
    sus isteest : Non
    reprehendi
    ideo
    delinquenles,
    ne-
    que
    excommunicavi in
    priori epistola,
    ut vos one-
    rarem ea
    correptione, qui perfecle conversamini,
    neque
    eliam ideo recilo
    talia,
    ut vos oneremmodo
    excommunicando et
    redargundo,
    sed ut illi
    corrjj-
    gerentur qui
    a via rectitudinis deviaverunt.
    Suflicil
    illi, fornicatori, qui ejusmodi est, videiicet
    qui
    uxorem
    patris accepit, objurgatio hoec,
    id est
    correplio
    et
    redargutio, quoefit

    pturibus,
    id
    esl,
    sufficit illi ad
    poenilentiamcorreptio
    et
    objurgatio
    generalis,
    et
    quod
    a consortio omniumveslrumex-
    clusus est. Nam in
    priori epistolaproecepit
    illum
    "
    ejici
    a societaie
    fidelium, inquiens
    :
    Expurgale
    ve-
    lus
    fermentum(I
    Cor.
    1),
    illum
    peccatoremqui
    uxo-
    rem
    palris accepit, expellite
    et
    ejicite
    avestro con-
    sortio
    ;
    et nein
    desperationem
    delaheretur si
    semper
    exclusus esset a socieiate
    fidelium,
    rconcilit illum
    hoc modo
    cognoscens
    illumesse
    pnrgatum
    : diabolo
    elenim
    suggerenle peccavit,
    et eo
    flagellantepurga-
    lus
    esl, quando
    Iraditus est
    potesiali
    illius. Ita ul
    econlrario
    magis
    donetis,
    id
    est,
    tune sufficietei ob-
    jurgatio quoe
    factaest illi abomnibus
    vobis,
    si econ-
    lrario
    indulgealis
    ei
    quod deliquit,
    et eonsolemini
    eum,
    ne
    forte,
    subaudisexclusus a
    vobis,
    abundan-
    liori irislilia absorbeulur
    qui ejusmodi esl,
    id
    esl, ne
    forte in
    desperalionera
    cadens suffocel se
    laqueo
    vel
    tradat se
    voluptalibushujus soeculi,dicens inlra se:
    J am
    quia
    asocielaiefideliumin
    proesenti
    et infuluro
    ero exclusus,
    inseram me omnibus delectationibus
    et
    voluptalibus. Indulgete
    ei,
    et consolamini
    eum,
    ne
    desperet
    de venia et salute
    Propter quod,
    subaudis ne forte ahsorbeatur a
    nimia
    Irislilia,
    el labatur in
    desperationem,
    obsecro
    vos,
    o Corinlhii,
    ut
    confirmais
    in illum
    charitatem,
    recipiendo
    illuminvestram societatemet cororou-
    nionem.
    Ideo enimet
    scripsi vobis,
    subaudis ista de rece-
    plione
    illius
    fratris,"
    ut
    cognoscamexperimenlum
    ve-
    strum
    ,
    id
    est,
    ul
    probem
    an in omnibus obedientes
    sitis, quoe
    vobis
    proecepero.
    J am
    superius
    obedientes
    illi
    fuerant, quando
    illumasuo
    collegioexpuleruul,
    613 EXPOSITIOIN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. H AD COR.
    614
    et
    quandoproecepit
    ut viri nonvelato
    capile
    slarent A
    in
    ecclesia,
    mulieres
    velato,
    et volebat adhuc
    pro-
    bare obedientiam illorum in hoc
    ,
    ut revocarent
    ejectum.
    Cui aulem
    aliquid
    donaslis et
    ego.
    Paulo
    apostolo
    moranie
    apudeos,
    cuidara
    peccanli
    dimiserunl
    quod
    deliquerat,
    et
    ipseAposlolus
    ne viderctur ab illo-
    rum unione
    sejungi,
    induisit etiam
    ipse
    illi. Unde
    dicit modo: Cui aulem
    donaslis,
    sive
    indulsistis,
    quandoapud
    vos
    eram,
    et
    ego
    similiter donavi et in-
    dulsi. Consueludoesl
    dicendi,
    donavit mihi
    pecca-
    tum,
    id est induisit. Volens
    ergo Apostolusprovo-
    care illosad reconcilialionem
    ejecti,
    et ul ei dimit-
    terent, vult ostendereut sicut
    ipse
    induisit
    peccanli
    quando
    illi
    dimiserunt,
    sic et illi
    indulgeant
    dum
    ipseindulget. Quapropter
    subdit : Nam el
    egoquod
    "
    donavi,
    siveindulsi
    illi,
    si
    quid
    donavi
    propter vos,
    qui
    volebatisei
    dimiltere,
    indulsi el
    ego
    in
    persona
    Christi,
    hoc est vice
    Chrisli, qui
    nobis
    aposlolis
    de-
    dit
    polestatemligandi
    et solvendi. Nonleviter dabat
    indulgentiamApostolusdelinquentibus,
    nisi illi
    quem
    videbat a Christoesse
    solulura, cujuspoenitentia
    ac-
    cepta
    erat Deo. Ul non
    circumveniamur,
    idest deci-
    piatnur,
    Satana.
    Ideo, inquit, proecipio
    vobisut in-
    dulgeafis
    fratri
    peccanti,
    sicut et
    ego indnlgeo,
    ne
    decipiam'ur
    a Stana
    qui
    desiderat discordias
    gene-
    rare.
    Plerumque
    dumunus vlt misericordiam ex- i
    hiberi fratri
    peccanti,
    dimiltendoei
    quod deliquit
    et
    '
    rconciliare conventui
    fidelium,
    alius diabolo sua-
    ]
    dente non vult
    indulgere permanens
    indurilia sui
    cordis. Unde
    soepe
    soientoriri discordia?et rixa?in-
    ter illos
    qui
    dissident et discordant in
    judicio.
    Non
    enim
    ignoramus cogitationesejus,
    id
    est, astutias,
    doloset fraudesdiaboli non
    ignoramus,
    sedscimus.
    CumvenissemautemTroadem. Troas civitas est
    Groecorum,
    quoeTroja
    olimvocata
    est;
    et
    ponilur
    improprie
    :
    Phrygia
    enim
    provincia
    est Groecorum.
    Troja regio
    est in
    ipsaPhrygia.;
    civitas vero
    appel-
    "lalaesl
    IKum,
    sicut in
    Virgilio
    habetur :
    Cecidiique
    sUperbum
    /ffilm.
    Plerumqueponilur
    nomen
    regionis
    pro
    eivitate,
    et
    appellatur Troja. Propter Evangelium
    Christi,
    idest ad
    proedicandumEvangeliumChristi,
    etosliummihi
    aperium
    essetin
    Domino,
    id
    est,
    multa
    cordahominum
    parata per
    Dominumad
    credendum,
    nonhnbiti
    requiem
    in
    spiritu meo,
    id est in animo
    n
    meo,
    eo
    quod
    noninvenerim
    Titium,
    fratrem
    meum
    ;
    sed
    valefacient
    eU,
    id
    est,
    salulans
    eos,
    profeclus
    sum in Mncedoninm
    provinciam
    aliamGroecorum.
    Dicil beatus
    Hieronymus
    :
    Quia
    non invenit fislulam
    suam
    Aposlolus,
    id est Tilum
    inlerpretem suum,
    ideoTecessit.
    Sed
    quoeslio
    esl inhoc loco: Si
    Apo-
    stolus omnium
    ge
    itiuiti
    linguis poleral loqui,
    sicut
    ipse
    dicil in
    priori epistola
    : Gratiat
    ago
    Deo
    quod
    tmnivmvestrum
    linguisloqnor (I
    Cor.
    xiv), quare
    recesserit
    a Troade
    quod
    scilicet Titus
    ahesset,
    ma-
    xime cummulta corda essent
    parata
    illi ad cre-
    ttetidum?
    Quoe
    hoc modo
    solvilur, quia
    dumvenis-

    set
    Troadem,
    licetmultacordainvenisset
    parata
    ad
    credendum,
    invenit tamen multos adversarkts et
    ;
    A contradictores,
    philosophosvideiicet,
    raagos,
    et alios
    pi
    uri
    mos,
    nec
    polerat ipse
    solus
    utrUmqueagere,
    et
    philosophisresislere,
    et volntibus
    credere verbum
    salmis
    proedicare.
    Si aulem Tilum invenisset ibi
    sicuti
    sperabal, ipse utique
    resisteret
    adversariis,
    et Titus
    proedicarel simplicioribusqui
    desiderabant
    credere.
    Apparuil quoque
    ei ineodem
    locovir Ma-
    cedo,
    dicens : Transiensin
    Maeedoniam
    adjuva
    nos
    (Act.xvi), qui
    a doctoribus
    anglus
    bonus
    ejusdem
    gentis proepositus
    fuissecreditur.
    Deo
    aulem, subaudis
    Patri, gralias rcferimus,
    qui
    sempertriumphat nos,
    id
    est,
    qui
    facit nos
    semper
    triumphare,
    et victoriam
    habere,
    in
    Christo
    J esu,
    id
    est, per
    ChristumJ esum
    infidelitatem
    destruerido,
    et fidemin cordibus credenlium
    planlando,
    et inli-
    B delibusefficiens
    fidles,
    etodoremnolHioe
    suoemani-
    festt per
    nosinomni
    loco,
    tara inJ udoeis
    quam
    in
    genlibus.
    Odoremin hoc loco
    appellat cogniliouem
    sanctoeTrinilatis. Arontata
    igiiur
    et
    unguentacum
    alibi
    sint,
    alibi odorem
    reddum,
    sic
    apostolis proedi
    cantibus fidemsanctoe
    Trinitatis,
    et noli liadivinka-
    tis
    omnipolentisDei,
    cum
    ipsa
    divinitas non videre-
    tur, uipole quoe
    invisibilis
    esl,
    dum
    per proedicatio-
    nem
    apostolorum
    recipiebant
    fidem
    ejus,
    odorem
    quo-
    dammodo et
    cognitionein
    divinitatis illius
    percipie-
    h'tif.quia
    Chrisli bonusodorsumusDeo in hit
    qui
    pereunt,
    et inhis
    qui
    suivi
    fiunt. Legimus
    in
    Genesi,
    quod
    Noeofferentesacrificium
    post
    diluvii
    ccssatio-
    nem,
    odoralus est Dominusodoremsuavilatis in-
    tanlumutbenediceret illi et filiis
    ejus.
    Non
    debemus
    C
    ergo pueriliter inlelligere quod Deus,
    qui spiritus
    esl,
    inodoreet fumocaruiumdelectelur :
    sedhiten-
    lioneutilliusboni viri sancta
    appellat Scripiura odo-
    rem
    suavilalis, qua
    delectalus est Deus.
    Similiier
    inhocloco
    intelligendum
    studiumet
    bonam vokiu-
    lalem
    intentioneinque
    odorem
    appellatum. Christi,
    inquit,
    bonus odor sumus Deo
    ,
    id
    est, in Ghrisluiii
    credentes,
    et aChristo
    educli,
    proedicandomyste-
    rium incarnalionis
    ejus, passionis,
    resurrectionis,
    ascensionis, niysleriuin*quoque sancia?Trinilatis
    ;
    bonus odor sumus
    illius, quia
    boitant fainant
    ejus
    ac
    totiusTrinilatis
    gloriamproedicamus,
    Deosubaudis
    Patri
    placentes,
    talia faciendo. Et notaudum
    quod
    suljungal
    : lu
    his,
    i,
    quii, qui
    salvi fiunt
    nosira
    pra?-
    dicaiione,
    el in bis
    qui pereunt
    bonus
    odor sumus
    Chrisli,
    DeoPalri
    placentes;quia
    sicut
    placei
    Deono-
    strumbonum
    studium,quodimpendimus
    bis
    qui
    sal-
    vanlur.sk
    placetetiam
    illud
    quodimpendimusItisqui
    pereunt, quoniam
    nostra volunlaslalis
    est, ut velle-
    mus omnes
    (si possemus)
    salvare:
    ideoque
    delecta-
    tur odore nostroeinientionis. Sive
    ergo
    in his
    qui
    salvaniur,
    siveiu his
    qui pereunt,
    bonusodor erant
    apostoli
    DeoPalri
    placentes, quia
    sinceriler et sine
    adulatione
    proedicabant.
    .
    Aliis
    quidem
    sumusodormortis
    inmortetn,
    illisvi-
    deiicet
    quibusproedicamus,
    si coiitemnunt credere :
    aliisautemodor vitoein
    vitam,
    illis
    qui
    audiunt et
    credunt. Cum una
    esset
    proedicalioapostolorum,
    quant impeudebani
    omnibus et
    yoleotibus ciadeie,
    615 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. COMMENT. B1BL. 616
    et non volntibus,
    quibusdam
    erat
    ipsa proedicalio
    gustus
    et odor mortis admortem oetcmam
    , potius
    quam
    ad
    proesentem, quam
    habemus communiler
    cumanimalibus et
    pecoribus, quia
    oeternaliter inde
    damnabanlur, quod
    nolebant obedireverbis
    Evange-
    lii
    ; quibusdam
    autemerat odor et
    gustus
    vitoeadvi-
    tamoeternam
    percipiendam, qui per
    illamsalvaban-
    lur. Sicul enimcredentes
    per
    illamsalvi
    fichant,
    ita
    increduli
    damnabantur, quia
    inexcusabiles erant.
    Et ad
    hoec,
    subaudis
    discernenda, quis
    tamidoneus.
    et
    aplus proedicator
    est,
    ut
    possit
    discernere
    qui
    sint
    ejus proedicatione
    salvandi
    atque
    damnandi?
    Nullus.
    Ideoque
    omnibus
    impendendus
    est sermo
    proedicationis.
    Non enimsumus nos
    apostoli
    sicut
    plurimi
    aaul-
    lerantes verbumDei. Hic
    percutit pseudoapostolos.
    Sicut enimadulter noncausa amoris filiorumadul-
    eratalterius uxorem, sedcausasuoelibidinis
    cxplen-
    doe,
    itafalsi
    apostoli
    adulterabant verbum
    Dei, quia
    non ideo
    proedicabant
    ut filios
    spirilales
    Deo
    acqui-
    rerent, quia
    falso
    proedicabant, neque pro
    remune-
    ratione coelestis
    palrioe,
    sed
    pro
    lucris
    temporalibus,
    et favoribus humanis. In hoc etiam adulterabant
    verbum
    Dei, quia
    non recte
    neque
    veraciter illud
    docebant,
    dicenies Christum non esse
    mortuum,
    neque
    a mortuis surrexisse.
    Apostoli
    aulem non
    adulterabant, quia spirilales
    filios Deo
    acquirere
    desiderabant,
    et non
    pro
    lucris
    temporalibus,
    sed
    pro
    proemio
    oeterna?bealitudinis
    proedicationi insisteittes,
    neque pro
    favoreet laude humana rectissime
    proe-
    dieantes,
    sicut idem
    Apostolus subdit,
    sed ex
    sincrilate, inquit, proedicamus,
    idest ex
    puritate
    et
    veritat;
    sedsicut ex
    Deo,
    id est ex
    Spiritu
    sancto
    accepimus,
    ita
    proedicamus quia
    unius substantia?
    existens cumPtre et Filio unus est
    Deus,
    coram
    Deosubaudis
    loquimur,
    id
    est,
    sic
    proedicamusquasi
    in
    proesentia
    Dei
    semper
    simus
    positi,
    et
    ipse
    sit
    noster
    adjutor.
    Rvera enim
    ipse ubique proesens
    adest. In Christo J esu
    loquimur,
    idesl ad honorem
    et
    gloriam.
    Christi J esu.
    CAPUTHI.
    Incipimus
    iterum
    nosmetipsos
    commendare? Id
    esl laudare.
    Nunquid
    non se et alios
    jam
    laudavit
    paulo superius?
    Fecil
    utique
    et
    superius,
    et iterum
    islo in loco
    atque
    in
    sequentibus.
    Sed cum
    sapien-
    tia dicat
    per
    Salomonem : Laudet le
    alienus,
    et
    non ostuum
    (Prov. xxvii), quare
    se laudabit
    Apo-
    slolus? Nimirum idcirco ut Corinlhios ab amore
    pseudoaposlolorum
    retraheret ad suum
    amorem,
    aliorumque
    veridicorum
    apostolorum.
    Aut
    nunquid
    egemus
    sicut
    quidam
    commendatitiis
    epistolis<?
    Idest
    laudatiliis, quoe
    ab aliis
    genlibus
    el
    Ecclesiis,
    advos
    ntiltantur,
    aut avobisad
    alias, quoe
    vobis testimo-
    niumlaudis et sanctilalis
    perhibeant,
    sicut
    quidam,
    subaudis
    faciunt, pseudo
    videiicet
    apostoli
    et
    J udoei,
    qui accipiunt
    a scriDiset Pbarisoeis
    pontificibusque
    J udoeorum
    epistolas
    laudalitias,
    ut
    pro
    sanctis et
    religiosis
    a Proedicatoribus habeantur ? Non indi-
    gauius
    vestra
    laude, neque epistolis
    laudatiliis
    qua?
    \
    nobistestimonium laudis
    perhibeant. Exponit ergo
    causam
    quare
    non
    indigeat, inquiens
    :
    Epistola
    nostravos
    estis,scripta
    incordibusnostris.
    Epistolasignum
    est
    salutis, quia
    salutem mittentis
    continet,
    et de illius salute
    loquilur,
    cui miltilur.
    Epistola, inquit,
    nostra vos
    estis, Corinlhii, scripta
    in cordibus
    nostris, quia
    de vestra salute dieno-
    ctuque
    meditamur et
    cogitamus,
    et
    ipsa
    intenlio
    nostri cordis
    perhibet
    vobistestimonium
    laudis,
    quoe
    epistola,
    scitur et
    legitur
    ab omnibus
    hominibus,
    id est ab omnibus hominibus scitur et
    legitur,
    non
    oculis
    corporeis,
    sedmente
    intelligitur
    illa
    epistola,
    id
    est,
    hoc
    quod
    de vestra salute
    semper cogita-
    mus.
    Manifestati quoniamepistola
    eslis Christi. Ex sti-
    B
    perioribus pendent
    :
    Vos-qui
    estis
    Epistola
    nosira
    scripta
    in cordibus
    ,
    vos estis manifestati aliis
    quod
    nostra
    proedicatione
    ad fidem
    venistis,
    quo-
    niam
    epistola
    estis Chrisli. Minislrataa
    nobis,
    et
    scripta,
    non
    atramento,
    sed
    spiritu
    Dei vivi. Illud
    quod
    atramento scribilur oblitlerari sive deleri
    potest,
    fidesautem
    quoe
    a
    Spiritu
    sancto
    scribitur,
    qui semper
    vivit,
    oeterna
    est,
    quia
    sicut ille
    Spiritus
    oeternus
    esl,
    ita illa fides oeternaest. Manifestati
    eslis, inquit, quod
    nostra
    proedicationecredidistis,
    quoniam epistola
    eslis
    Christi,
    id est fidem illius
    habetis,
    a
    quo
    dicimini Christiani :
    qua?
    fides a
    nobis est
    ministrata, quia
    fides ex auditu est
    (Rom.
    x),
    et a
    Spiritu
    sancto est
    scripla
    in
    cordibus ve-
    slris, quia
    aliis datur fides in eodem
    spiritu.
    Non
    C est
    scripta
    illafides in tabulis
    lapideis
    sicut lex
    Moysi,
    sed in tabulis cordis carnalibus. Proevidens
    omnipotens
    Deusduritiam cordis
    J udoeorum,
    eam-
    dem
    legem quam
    eis
    dabat,
    in
    lapide scripsit,
    ut
    per lapidem
    duritia cordis illorum
    designaretur.
    Per tabulas
    ergo lapideas
    debemus
    intelligere
    dura
    corda hominum et
    insensibilia,
    in
    quibus
    non scri-
    bitur fides
    Chrisli, quia
    nulla
    proedicatione,
    nullis
    terroribus emolliri
    possunt.
    Per hoc vero
    quod
    dicit :
    Sed intabulis cordis
    carnalibus,
    debemus
    intelligere
    cor molle et
    sensibile, quod
    sentit et flectitur ad
    mollitiem,
    et
    intelligit quod dicitur,
    recipit
    et con-
    tinet,
    in
    quibus
    scribilur
    epistolaChristi,
    idesl fides
    in
    Spirilu
    sancto.
    Fiduciam autem lalem habemus
    per
    Christum
    "
    ad Deum. Inhac lectionevult
    Apostolus
    differen-
    liamet distantiamfacere inter
    Moysenlegislatorem
    et Christum datorem
    Evangelii,
    inler
    legem
    et
    Evangelium,
    inter doctores
    legis
    et
    Evangelii
    : et
    ostendit
    quia quanla
    dislanlia est inter
    Moysen
    et
    Christum,
    tanla distantia est inter
    legem
    et Evan-
    gelium,
    et inter doclores
    legis
    et
    Evangelii;
    demon-
    slrat
    quoquequia
    nihil
    sumus,
    nisi Domini roiseri-
    cordia et
    gralia regamur. Fiduciam, inquit,
    id esl
    audaciam et fidemlalemhabemus
    per
    ChristumDo-
    minumnostrum, cujus passione redempti
    et recon-
    ciliati sumus ad
    Deum,
    id est
    apud
    Deum
    Patrem,
    qualemego
    dicturus et
    scriplurus
    sum in
    sequen-
    tibus.
    617
    EXP0S1T10 IN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. II AD COR.
    618
    Non
    quod sufficienles
    simus
    cogilare aliquid
    a
    A
    nobis, quasi
    ex
    nobis,
    sed
    sufficienlia
    nostra ex Deo
    est. Hicdestruit omnem^onfidentiam liberi
    arhilrii,
    per quod
    multi
    putant
    se
    posse
    bonum
    aliquodagere
    sine
    gratia Dei;
    et idcirco ista omnia
    ait,
    ut oslen-
    dat nihil boni sua viriuie et
    prudenlia cogilare
    aul facere. Dicit
    ergo
    : Nonhabemus talem
    fiduciam
    vel
    audaciam, quod
    simus
    sufficienles,
    id
    est, quod
    possimuscogitare
    a nobis
    aliquid
    boni de vestrasa-
    lutevel
    nostra, quasi
    exnobis
    aliquid
    boni vobisfu-
    turumsit sine
    gratiaDei,
    sed
    sufficienlia
    exabundan-
    lianostra exDeo
    est, qui
    dat velle
    posse,
    id
    est,
    non
    solumnon valemus bonum
    aliquod perficere
    sine
    Dei misericordiaet
    gratia proecedente
    et
    subsquente
    sednec
    cogitare.
    Dei enim
    gralia
    nos
    proevenit,
    ut
    velimus,
    et
    ipsanossubsequitur,
    ul
    possimus.
    Unde
    B
    exorabal Psalmisladicens : Misericordia
    ejusproeve-
    niet me
    (Psal. LVIH),
    et Misericordiatua
    subsequetur
    me
    (Psal.xxn).
    Si enimnonvalemus
    cogilare, quo-
    modo
    polerimus perlicere?
    Qui,
    subaudis
    Deus, fecit
    nos
    idoneos,
    idest
    aplos
    et
    congruos,
    minislros iVotii
    Testamenli,
    non
    littera,
    sed
    spiritu, idest,
    nonfecit nos minislros in lillera
    legis,
    ut
    proedicaremus
    circumcisionem carnaliter
    observandain,
    aul sabbati
    oliuni,
    aut neomeniarum
    vel sacrificiorumritum
    celebrandum,
    sed in
    spiri-
    tali
    inlelligentia Evangelii, quod spiritaliter
    in-
    telligendum
    est : et
    cujus
    observatio
    Spiritum
    san-
    clumiribuit
    temporebaplismalis.
    Quod
    aulemdicit
    i J oneos minislros se
    aliosque aposlolos fuisse,
    ita
    accipe
    : idoneus minisier est
    proprie coiigruus
    et C
    utilis, alque
    illi rei
    aplus
    de
    qua
    sermo
    agi
    lur.
    Litteraenim
    occidit, spiritus
    autem
    vivificat.
    Duobus
    mdis est
    intelligendum.
    Littera
    legisMosaica?
    occidit
    hominem
    corporaliter, jubendo,
    el non
    juvando.
    Duin
    enimdicit lex : Non
    occides,
    non adullerium
    facis;
    qui
    occiderit,
    vel
    qui
    adulleriumaul laie
    aliquidper-
    ptrant,
    reuserit
    judicio,
    idest
    occidetur,
    igni
    cre-
    mabitur, lapidibusobruclur,
    in
    patibulosuspendetur,
    et non
    juvat quo implealur procul
    dubio
    ipsa
    occidit
    hominem, quoejudicium
    dat ut
    occidalur,
    licet
    ipsa
    non sit causa mortis
    ejus. Spirilus
    autem
    vivificat.
    Evangelium quod spiritaliter intelligitur,
    et
    quod
    Spirilum
    sanclum
    proestat,
    non solumnon occidit
    hominemin
    proesenti,
    sed
    insuper vivificat,
    id est
    vitam oelernam
    proestat. Nusquam
    enim
    Evange-
    D
    lium
    jubet
    occidi
    hominem,
    sed
    provocat post
    culpam
    ad
    poenilentiam,proraiUens
    vitamoelernam:
    Pmnilenliam
    (inquit) agile, appropinquabit regnum
    coelorum
    (Matth. m).
    Aliter. Anle Domini adveulum
    erant
    quoedamopralegis, quoe
    alevioribus
    peccalis
    mundabanl suos
    observalores,
    verbi
    gralia
    : sicul
    circumeisio, quoeoriginalepeccatumtollebat, quam-
    vis alitum
    patrioe
    coeleslis non
    reseraret, et sicut
    eranl multa
    alia, pro quibus
    offerebantur holocau-
    sta
    (Levit. xn),
    el de
    quibus
    dicebalur : Si
    quis
    hoc
    vel illud
    fecerit,
    offeret arielem aut
    aliquid laie,
    et
    mundahilur. Post Domini autem
    adveulum,
    in
    quo
    complta
    sunt inverilate omniailla
    figurativa
    etum-
    PATROL. CXV1I.
    A
    bratica :
    quicunque
    voluerit eamclem
    legem
    carna-
    liter
    observare,
    morielur iuanima
    quia
    anima
    quoe
    peccaverit
    morielur. Unde el idem
    Apostolus
    in
    epistola
    ad
    Galalas,
    ait : Veredico
    vobis,quia
    si cir-
    cumeidamini,
    Christusnihil vobis
    proierk (Galat. v),
    et scimus
    quia quibus
    Christus non
    prod st,
    mortui
    sunt inanima.
    Qui
    vero
    spiritaliter
    voluerit eanidem
    legem
    servare
    ,
    circumeidendo se
    spiritaliter
    in
    baptismale,
    ubi esl vera
    exspolialio viliorum,
    ob-
    servando sahbatum,
    id esl
    quiescendo
    a
    pravo
    opre,
    et
    omnipolenti
    Deo
    spirilales
    hoslias ofleren-
    do, seipsumquoque
    mortificando curavitiis et con-
    cupiscentes,
    illevivit el vivet inoeternavita. Indedi-
    cit
    Aposlolus
    : Lilleraocciditinanima
    modo,
    id est
    litleralis
    inlelligentialegis
    :
    spirilus
    aulem
    vivificat,
    B
    idest
    spirilalis inlelligentia
    vitamoelernam
    proestat.
    Quod
    si minisiralio
    mortis,
    id
    est,
    si lex
    quoe
    mi-
    nistra erat
    morlis,
    sicut modo
    diximus, deformata
    vel
    scripta
    lilteris in
    lapidibus fuit,
    subaudis
    Moysi
    in
    gloria,
    ex claritate
    vullus,
    ila ut nou
    possent
    inlendere
    filii
    Isral in
    faciem
    ejus propler gloriam
    vultus
    ejus, quoegloria
    vel clarilas
    evacualur, quo-
    modonon
    magis
    rainistratio
    spiritus,
    id est doctrina
    et
    proedicalio spirilalis Evangelii
    erit in
    gloria
    ?
    suis ministratoribus et observatoribus. Isto in loco
    vult ostendere
    , quoe
    distanlia sit inter
    legem
    et
    Evangelium,
    et
    Moysen
    et doctores
    Evangelii,
    sicut
    jamsupra
    diximus.
    Legimus
    inExodo
    (Exod.
    ni, tv),
    quod Moyse
    descendenle demonte,
    facis
    ejus
    erat
    cornuta ex consortio sermonis
    Dei,
    id est radios
    C
    quosdam
    emiltehat
    splendoris
    sicul
    sol,
    inlanlum
    ut non
    possent
    intendere filii Isral in faciem
    ejus,
    sed
    quando egrediebalur
    ad
    populum, ponebal
    vela-
    men
    super
    faciem suam. Sed
    quoeril
    forle
    aliquis
    :
    Quare
    illi
    gloriam
    et clarilalem mortalis hominis
    non
    poterant
    intendere? Cui
    respondendum
    est,
    quia Moyses
    sanctus et
    juslus erat,
    ideo
    coruscabat,
    suumque splendoremipsepoterat
    ferre : illi autem
    qui peccatores
    erant et
    increduli,
    nonfuerunt
    digni
    contemplari splendoremejus.
    Sensus
    igiiur
    isteesl :
    Si
    Moyses
    tantamclarilalemhabuit in
    vuliu, quando
    legem
    ddit
    populo, quoe
    ministra eral
    mortis, quia
    mortem
    minabalur, quanto majorent gloriam
    habe-
    bunt ministri
    Evangelii, qui
    virlutera et
    juslitiam
    minisirant, quoe
    vitam oelernam
    proeslant?
    mulio
    D
    majoreragloriam
    et clarilalem habebunt :
    quia
    cam-
    demclaritatem
    habebunt, quam
    oslendit Dominus
    in monte tribus
    discipulis, quando
    visi sunl cumeo
    Moyses
    et Elias in
    majestate
    el claritate. Videbunt
    enim oculis
    corporeis gloriamclaritaleinqueclarifi-
    cata? humanilatis Filii
    Dei,
    ul beatus Lo
    dicit,
    ip-
    sique
    eamdem
    gloriamhabebunt, gloriam
    vero Divi-
    nitatis et totius Trinitalis mente
    conlemplabunlm
    solummodo:
    quia
    Deus
    spirilus est,
    id
    esl, spirilu
    dbet videri. Dicit enim beatus Lo in
    expositione
    illius
    Evangelii,
    illam clarilalem et
    gloriam
    non
    fuissedivinilatis Filii Dei
    gloriam,
    sed humanilatis.
    Alioquinquomodo
    esset verum
    quod
    dixit ad
    Moysen
    (Exod. xn)
    : Non videbil me homoet vivet:
    quando
    20
    619 IIAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.B1BL.
    620
    ille dixit : Ostendemihi
    teipsum,
    id
    est,
    invisibilita-
    lemtuant? Altiori
    igiiur
    inlelleclu
    Moyses, qui po-
    nebat velamen
    super
    faciem
    suam,
    ne intenderent
    in eum filii
    Isral, significat ipsamlegem,
    sicut'in
    Evangelio
    Dominus testatur dixisse Abraham ad
    divitem: Habent
    Moysen(Luc. xvt),
    idest
    legem.
    Velamen'illud
    significat intelligenlam
    liiteralemet
    historicum sensum, quo
    obumbralur
    ipsa lex,
    infi-
    delitas
    quoque
    et
    ignoranlia
    cordisJ udoeorum.Vela-
    men
    ergoquodponebal super
    faciemsuam
    Moyses,
    non sincbat illoscernere
    gloriam
    vullus
    ejus, quia
    indelitas, ignoranlia,
    et
    peccatum
    eorum,
    litteralis
    quoque inlelligentia,
    et historiens sensus non
    per-
    millebat illos
    penetrare
    el
    intelligeregloriamspiri-
    lalis
    intelligcnlioe, quoe
    lalebat in
    lege. Quod
    vero
    dicil
    gloriam
    et clarilalem
    Moysi evacuatam, dicit,
    quantum
    ad litleram
    pertinet
    :
    quia Moyse
    moriuo,
    facis
    ejus quoe
    ante
    splendoris
    radios
    emitlebat,
    in
    pallorem
    versaest. Altiori autemsensuet sublimiori
    secundum
    Auguslinum
    : Gloria
    legis quoe
    videbatur
    esseinfeslivitatibus et
    operibus, evacuataest,
    adve-
    nienle
    Christo, quem
    illa
    significabat
    : vel etiam
    pars spirilalis inlelligentia?,quoe
    a
    quibusdam
    inlel-
    ligebalur,
    sicul a
    Moyse,
    J osue,
    Samuel,
    David
    coelerisque
    talihus,
    advenienle
    Christo,
    in
    quo
    com-
    plta
    est el a
    quo
    manifeslalaesl
    aposlolis
    ex loto.
    Stalimut venil
    plenitudo,
    evae.tialumest illud
    quod
    ex
    parle erat,
    non ut cessaret
    penitus,
    et
    periret
    ipsainlelligentiaspiritalisf,
    sedut in melius
    profice-
    ret, alqueaugmentumcaperet.
    Verbi
    gralia
    : Sicut
    evacuatur infanliaet
    pueritia,
    advenienteadolescen-
    tia,
    et adveniente
    juvenlute
    evacuatur
    adolescenlia,
    dum inmelius
    proficit.
    In
    Evangelio
    aillent non fit
    ita, quia Evangeliumspiritaliter intelligitur
    ex
    loto,
    nec
    evacuatur, quia
    oeiernumest. Si
    ergo
    illi
    qui
    legem operibus implerunt,
    ex
    parte spiritaliter
    in-
    lellexerunt :
    quoe
    evacuata est. tantam
    gloriam
    ha-
    buerunt in
    proesenti soeculo,
    ut terram
    repromis-
    sionis
    acciperent victoresque poslmodum
    suorum
    bostium
    exsislerent, quanto amplioiem
    oblinbunt
    isti
    qui spiritaliter legem
    et
    Evangeliuminlelligunt,
    observant, proedicant,
    et
    docenl,
    quod nunquam
    evacuatur?
    iVmnsi minislrnliodamnntionis
    gloriaest,
    mullo
    magis
    abundat ministerium
    juslitioe
    in
    gloria. Repe-
    tlio est
    superiorum
    mulalo sermone. Namsi mi-
    nistralio damnationis
    gloria est,
    id
    est,
    si lex
    quoe
    ministra erat damnationis et
    morlis,
    tantam
    glo-
    riam
    proestilit Moysi
    suo ministratori et coeteris
    suis
    observatoribtis,
    multo
    magis
    abundat ministe-
    rium
    juslitioe,
    idest
    Evangeliumquodjustificat
    ho-
    mines,
    abundat in
    gloria
    oelerna.
    Evangeliumergo
    ministerium
    justilioeest, quia per
    illudministratur
    nobis
    justitia, salus,
    el vita oelerna
    temporebapti-
    smalis,
    sicut Dominusdicil
    apostolis(Matth. xxvm)
    :
    Ite,
    docete omnes
    gnies,
    id
    est,
    minislrate illis
    Evangelium. Qui
    credideritet
    baptizatus fuerit,
    sal-
    vuseril saluteoeterna:
    quia
    mundabitur abomnibus
    peccatis
    : et efficielur
    justus.
    Gloria
    denique
    Evan-
    A
    gelii quoe
    datur ministratoribus
    ejus
    et
    observato-
    ribus, major
    est
    gloria legisquoesplcnduil
    in
    facie
    Moysi, quia
    illa fuit
    temporalis,
    et a
    quoeunque
    ferri
    potuit
    el
    videri,
    ista aulemoelerna
    erit, nec
    potuil
    ferri ab
    aposlolisquando
    a Dominooslensa
    esl in
    monte,
    quia
    stalim
    lapsi
    sunl interramvelut
    mortui.
    Quapropter
    laborandum est omnibus ut
    ohservatores simus
    Evangelii
    :
    quaienus
    ad illam
    gloriamdigni
    simus
    perlingere quamproniittit.
    Namnec
    glorificatum
    est
    quod
    claruit-in hac
    parle
    propter
    excetlenlem
    gloriam.
    In bac
    parte
    dicit in
    Moyse (Exod. ni),
    vel
    quod
    narrt in hac
    parle
    lihri Exodi de
    splendore
    vultus
    illius,
    excelienlcm
    gloriam appellat, qua
    Dominus
    glorificatus
    est in
    monte,
    ex
    qua glorificandi
    sunt omnes
    elecli,
    et est
    B
    sensus : Illud
    quodsplenduit
    infacie
    Moysi,
    nonest
    glorificatum,
    id
    esl,
    nonfuit
    gloriavera, quia
    evacuari
    potuit per
    mortem illius : necfuit
    glnriosuin
    com-
    paratione
    islius
    glorioe,quoe
    oelernaliler
    manebit, et
    multo
    amplior
    erit. In hoc enim
    quod
    nulli
    profuit
    gloria
    vultus
    ejus, quasi
    non fuit
    gloria, quia
    non
    habuit fructum
    glorioe.
    Aliter :
    Quod
    dicit in hac
    parte, quasi
    inislam
    parlera,
    idest
    quod
    claruit et
    splenduit
    in
    Moyse,
    non est
    glorificalum
    in hac
    parte,
    idest
    quantum
    adislam
    parlera glorioe
    Evan-
    gelii pertinet,
    nonest
    gloriostimpropler
    istara
    glo-
    riam
    majorera.
    Si enim
    quod evacuatur,
    per gloriamest,
    multo
    magisquod
    manel in
    oeiernum,
    in
    gloriaest,
    id
    esl,
    si lex
    quoe
    evacuari
    poluil,
    in
    gloria
    fuit
    Moysi
    C
    suisque observaloribus,
    mullo
    magis Evangelium,
    quod
    manet in
    oeiernum,
    in
    gloria
    esl suis niinislra-
    loribus et occultoribus.
    Quantum
    eniminler
    imagi-
    nera distat et
    veritatem,
    tantumdislal inler
    gloriam
    vullus
    Moysi
    et
    gloriamChristi,
    cui similes erunt
    omnes elecli in
    gloria.
    Ilabenles
    igiiur
    talent
    spem,
    videndi et
    percipiendi
    gloriam,
    non talem
    qualis
    fuit in vultu
    Moysi,
    sed
    eain
    quam
    viderunl trs
    apostoli
    iumontervlante
    se
    Domino,
    multa
    fiducia
    ulimur in
    proedicatione,
    securi de
    proemio.
    El nonsicut
    Moysesponebal
    velamen
    super faciem
    suam,
    ut nonintenderentin
    eum,
    sic
    ponel
    Christus
    in
    Evangelio legis velamen,
    quod
    velamen
    legis
    evacuatur,
    id
    est,
    non
    ponil
    Christusvelameninlelli-
    gen
    lia? litteralis in
    Evangelio
    et
    obscurilatem,
    ut
    non
    possint
    fidles
    gloriamspirilalis intelligentioepe-
    netrare sicut
    Moysesponebal,
    ne in
    gloriam
    vultus
    ejus intenderent,
    quod
    velamen
    significat
    obscuri-
    tateni cl obumbrationem
    legis, quod
    evacualur
    quando
    a Chrislorevelalur el
    spiritabler
    eademlex
    intelligitur
    : vel nonita occullabit Chrislus
    gloriam
    suam
    eleclis,
    sicut
    Moyses
    occultabat faciem
    suam,
    ponendo
    velamen
    super
    faciem
    suam, quod
    velamen
    evacuatur :
    pro
    eo
    quod
    evacualum
    est, quando
    Moyses
    morluusesl.
    Sedobtusi sunt sensus
    eorum,
    iil
    esl,
    liccl
    velamen,
    quodsignificat
    obscurilatem
    legis,
    evacualumsil a
    Christo,
    et in
    Evangelio
    non sit
    velamen,
    lamen
    6.21 EXP0S1TI0
    IN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. Il AD COR. 622
    nonideo
    pcnelranl
    J udoei
    gloriamspirilalis
    iiiielli-
    A
    geiilioequoe
    in
    lege
    lalet, qua
    obtusi et reverberati
    sunt sensusilloruminfidelilaiis
    perfidia
    et
    ignoran-
    lia,
    quia
    noiunl in Christum credere : sed
    semper
    litleram
    sequi
    voirait.
    Usque
    in hodiernumenim
    diem
    idipsumvelamen,
    idest
    ipsa
    obscurilas el
    igno-
    ranlia,
    iu leciioneVeteris Testamenli
    manel,
    subau-
    dis
    apud
    J udoeos
    incredulos,
    non
    revelalum,
    subaudis
    ab illis,
    quia
    infidelitas et
    peccata
    rverbrant sen-
    sum eorum,
    nec valent
    per
    se
    penetrare
    illam :
    quoniam
    in Christo
    evacualur,
    id
    est, per
    fidem
    Chrisli auferetur velamen
    ignoranlia?
    ,
    non
    per
    eorum
    scienliam,
    nec revelabilur illis nisi credant.
    Sed
    usque
    in hodiernumdiemcum
    legitur
    a J udoeis
    incredulis
    Moyses,
    id
    est,
    lex
    quoeper Moysen
    data
    est,
    velamenest
    posilumsuper
    cor
    eorum,
    id
    est, igno-
    ranlia el excilas
    intelligenlia?
    est in cordibus J u-
    doeorum,ne valeant
    penetrare spiritalcminlelligen-
    tiam
    legis, quoe
    obscura illisel occulta
    erat, quous-
    que
    iu Christumcredendodenudetur eis aChrislo.
    Cumaulem conversus
    fuerit
    ad
    Deum,
    subaudis
    ille
    populus
    ut credat in
    Christum, auferetur
    vela-
    men,
    id est obscurilas de
    legeper
    Christum,
    el
    per
    graliam
    sancli
    Spirilus, qui temporebaplismalis
    in-
    cipit
    nostri habitator esse.
    Dominus autem
    spiritus
    est. Ubi autem
    spirilus
    Domini,
    ibi libcrlas. Nemo
    qui
    fidemsanctoeTrini-
    tatis
    habet,
    dubitat
    Spirilum
    sanctumDeum
    esse,
    quia
    tertia
    persona
    est
    Trinilatis,
    et tamennonsunt
    trs
    Domini,
    sedunus Dominus: et scitur ab omni-
    bus
    fidelibus, Spiritu
    sanclo
    dictante,
    legem
    et
    Evangelium
    esse
    conscriptum, ideoque Spirilus
    sanclus Dominusest
    legis
    et
    Evangelii,
    nec esl illi
    aliquid
    occullumin
    lege
    et
    Evangelio. Ipsoquoque
    Spiritu
    sanclo
    cooprante, per
    fidem Dominica?
    passionis
    liberamur in anima abomnibus
    peccatis,
    de
    qua
    libertatedicit Dominusin
    Evangelio
    : Si vos
    Filius
    liberaverit,
    vere tiberi erilis
    (J oan. vin).
    Per
    ipsum
    eliam datur fidelibus facullas
    intelligeudi
    divinas
    Scripiuras. Spirilus ergo
    sanclus Dominus
    esl
    Scripturoelegis
    et
    Evangelii
    :
    ideoque.
    nihil latet
    eumex his
    quoe
    ibi
    conlinentur, neque
    velamen ali-
    cujus
    obscuritatis et dubietalis
    opponitur ei,
    sed
    magis ipse
    rvlt
    quoe
    ibi
    latent,
    sicut
    sequentia
    manifestant. Ubi aulem
    spirilus
    Domini
    est,
    ibi
    libellas est
    anima;,
    el facullas
    intelligeudi
    Velus
    Teslamenlum et
    Novum,
    id
    est,
    quemeunque
    re-
    pleverit Spirilus
    sanctus
    per
    fidem Domini nostri
    J esu
    Christi,
    illehabel libertalem anima; et faculta-
    temdisculere ohscuriiatcs
    legis,
    et
    graliam
    Evan-
    gelii penetrare.
    Nos vero
    omnes,
    subaudis
    apostoli
    et J udoei cre-
    dentes,
    omnesquequi
    libertalem anima; et facilita-
    ient divinoe
    legis
    conseculi
    sumus, revelala
    facie
    cordis,
    id
    est,
    manifesloiniellectu mentis
    per
    fidem
    Christi et
    inlelligentiamScriplurarum, gloriam
    Do-
    mini
    quam
    oslendit tribus
    discipulis,
    et
    quant per-
    cepluri
    sunt omneselecli sumus nos
    spculmes,
    id
    est,
    contemplantes
    in
    speculo
    nienlis
    per
    fidemet
    A spem
    cmentes. Inter
    speculam
    et
    spculum
    hoc
    inlerest, quia spcula
    est turris in
    civitatibus,
    et
    locusunde
    speculatur
    a
    longe
    ex
    qua parle super-
    veniant hostes :
    spculum
    vero
    esl,
    ubi
    contemplan
    soient homines
    imagines vultusque
    suoset
    aliorum,
    de
    quo
    hic dicilur :
    Spculumergo nostrum,
    mens
    nostraest :
    quia
    sicut in
    speculoconlemplaur imago
    et umbra,
    itanos in
    proesenti
    mentevidemusel con-
    templamur
    illam
    gloriam, quampercepluri
    sumus
    in re.
    In eamdem
    imaginemtransformamur
    a claritate
    in clarilalem. InGroeco
    habetur,
    ut beatus
    Augusli-
    nus
    dicit,
    a formainformant transducimur :
    Homo,
    sicut iu Genesi habetur
    (Gen. i),
    ad
    imaginent
    Dei
    factus
    est, sanclus, juslus, immortalis,
    et incor-
    B
    ruplibilis
    :
    quam imaginem
    et formant
    peccando
    amisit,
    et cecidit informara
    mortalitalis, corrupiio-
    nis,
    el
    injustilioe.
    Ab ista
    ergo imaginejuslitioe
    et
    forma transformamur et transducimur
    jam
    in
    spe
    et fideineamdem
    ipsamimaginem
    et formam
    quam
    perdidimus,
    a formavideiicet crealionis ad formant
    juslificationis
    : aformamortalitalis et
    corruptionis,
    ad formamimmorlalilalis : a forma
    filiationis, qua
    filii Dei modosumus in
    spe,
    ad formam
    contempla-
    tioniset visionis : a formaobscura adforman luci-
    dam,
    de
    qua
    J oannes ait
    (/
    J oan.
    m)
    : Filii Dei
    sumusin
    spe,
    et nondum
    apparuil quid
    erimusin re.
    Ab ista obscura forma transducemur ad
    lucidam,
    quando
    similes Deoerimus:
    quoniam
    videbimuseum
    sicuti est. A claritate
    quoque spei
    transformamur ad
    C clarilalem
    speciei,
    et aclarilale fidei ad claritatem
    rei,
    ut
    quod
    modo tenemus in
    spe,
    et credimusnos
    adepluros, quandoque possideamus
    in re. El bene
    cum
    dixisset,
    transformamur a clarilale
    spei
    incla-
    ritatem
    speciei
    et
    rei,
    tanquam
    a Domini
    Spiritu,
    ut ostenderet lalem
    gloriamdari, quoe
    sublimilaii
    i congruat
    dantis.
    Moysi
    enim
    gloria
    et
    clarilas,
    nec
    tanla fuit
    quanta
    Christi in
    moule, nec
    perennis.
    i
    Tantumenim Deus concessit fidelibus
    suis,
    ut
    Spi-
    i
    ritumsanclumdet eis
    pignus
    illius
    glorioequant pro-
    t
    misit. Sicut enim
    qui pignus
    vel arrham
    accipit,-
    se-
    curus est de
    pretio quod
    remanet ex
    promisso,
    ita
    1 fidles
    qui tempore baplismalis Spiritum
    sanclum
    i
    pro pignore
    et arrha
    accipiunl,
    securi sunt de
    pro-
    i missionibus
    palrioecoeleslis, quia
    ab illo
    transfor-
    i
    B
    manlur in
    spe
    ad illam
    gloriam.
    CAPUT IV.
    i
    Ideohabenleshanc
    administralionem,
    subaudis
    spei,
    idest,
    habenles fiduciamet
    spemtransformandi, quoe
    spes
    et fiducia a
    Spiritu
    sancto nobis ministralur
    juxta quod
    misericordiamconsecuti
    sumus,
    non se-
    cundum meritum noslruin non
    defteimus,
    inter
    adversa
    hujus soeculi,
    sed multa fiducia
    utimur,
    in
    e
    proedicatione,
    forliter tolrantes omnia
    incommoda,
    i securi de
    proemio
    et
    gloria
    : sed abdicamusocculta
    dedecoris,
    id
    est, respuimus
    et
    abjicimus
    omniatur-
    pia
    a
    corde, ore,
    el
    opre nostro, q.tioe
    maximein
    i occultosoient
    fieri,
    nonambulantesin
    astutia,
    idest
    t
    incallidilate
    hujus
    soeculi.Astutia dicitur ab
    hasta,
    625
    HAY.M0N1SIIALBERSTAT.
    EPISC. OPP. PARS I.
    -
    COMMENT.BIBL. 621
    idest acumine,
    eo
    quod
    nimiumsit acutaad deci-
    i
    piendos
    homines.
    Neque
    adultrantes verbum
    Dei,
    sicut
    pseudoapostoli
    multis
    modis,
    sedin
    manifesta-
    tione veritalis,
    subaudis
    proedicamus
    verbum
    Dei,
    non fucato sermone, neque philosophico,
    sed sim-
    plici,
    ut
    simplices quique possint
    illud
    inlelligere;
    commendantes
    nosmelipsos
    ad omnemconscientiam
    hominum,
    id est laudabiles nos facienlcsad omnes
    homines sancle vivendo,
    bene
    proedicando;
    eoram
    Deo,
    id
    esl,
    in
    proesenlia
    Dei,
    cui
    placet quodagimus
    :
    vel coram
    Deo, quia
    sicul ab illonobis
    datur,
    ita
    proedicamus
    in
    proesenlia
    illius
    quem cognoscimus
    nobis adesse
    proesentem
    :
    polerat aliquis dicere,
    quomodo proedicalis
    in manifestatione,
    cumomnes
    non
    inlelligant quoe
    dicilis
    neque
    credant? Ah hoec
    subjunxil Apostolus
    :
    1
    Quod
    si
    operlum
    est
    Evangelium nostrum,
    id
    est,
    si clausunt est et obscurumut non
    intelligatur,
    inhis
    qui pereunt,
    est
    operlum; quasi
    dicat: His
    qui
    pereunt
    in
    infidelitale,
    illis est
    opertuin, quia
    non
    inspiratur
    eis a
    Spiritu sanclo, neque
    volunt cre-
    dere: volenlibus auicm
    credere,
    manifestum est.
    Audiebant
    siquidem
    omnes
    proedicalioneraapostolo-
    rum,
    sedillis
    qui
    volebant
    credere,
    manifestabalur :
    illis vero
    qui
    in infidelitale
    permar.ebant
    occulla-
    batur.
    In
    quibus
    Deus
    hujus
    soeculiexcoecavitmentesin-

    fideHum.Quidamboereticorum,
    et
    Marcion, aliique
    pseudoapostoli
    hune versum maie
    dislinguentes,
    Deum
    hujus
    soeculidicebant esse
    appellalum
    in hoc
    loco
    diabolum,
    de
    quo
    dicilur : Omnes dii
    genlium
    doemonia
    (Psal. xcv)
    ;
    licet enimdii
    appellantur,
    non
    sunt dii. lia
    ergo
    esl
    dislinguendus,
    ut
    primum
    d-
    catur. In
    quibus,
    idest inillis
    qui pereunt,
    Deusve-
    rus : et deinde
    iiifra,
    cxcoecavil nienles infideliura
    hujus
    soeculi,
    cum non
    illuminavit,
    sicut induravil
    cor Pharaonis cura non
    emollivit,
    ut non
    fulgeat
    illuminalio
    Evangelii
    in
    illis,
    id est fideset doctrina
    Eva<tgelii
    et
    gloria
    Chrisli.
    QuodEvangeliumglsria
    Christi
    est, quia
    ibi narrantur nalivitas
    ejus
    divina
    ef
    humana,
    virtus
    miraculorum,
    passio, resurrectio,
    ascensio ad
    coelos,
    adventus ad
    judicium, qui,
    Chri-
    stus, imago
    est Dei
    Palris,
    idesl similisei inomni-
    bussecundumdivinilalem.
    Non enim
    nosmelipsosdicamus,
    sedJ esunt Chrr-
    slumDominum
    nostrum,
    i
    lest, nonquoerimusnosiraaa
    laudem,
    non lucra
    lemporalia,
    sed
    gloriam
    et ho-
    norem Chrisli
    proedicamus
    et
    quoerimus,
    et ut ab
    illo remuneremiir. Ille enim
    seipsumproedicat, qui
    a culto sermone
    loquitur,
    et veritatem
    Evangelii
    quoeril fucare,
    ut
    proedicetur ipse sapiens
    esse el
    laudetur.ct qui potius pro
    lucris
    lemporalibus proe-
    dicalioni
    insislit, quampro
    vilaoeterna.
    QuoniamDeus
    qui dixit,
    subaudis in
    principo
    crealurarum,
    de tenebrislucem
    spledescere,
    dicens
    curaadhuc lenebra?essent
    super
    faciem
    ahyssi,
    Fiat
    Inx,
    et
    facta
    est lux
    (Gen. i), ipse
    illuxit in
    cordibus
    nostris,
    lumenfidei et
    doctrina?,
    qui
    tenehroeanlea
    eramus,
    ad illuminalionentsc>eniioeclari'atis Dei in
    Vnobis in
    facie
    Christi J esu. Ordo esl : Deus
    qui
    dixit : Fiat
    lux,
    cum adhuc tenehroe
    essenl,
    et facla
    esl
    lux, illuxit cordibus nostris lumen fideiet do-
    ctrina?in facie
    Chrisli,
    id esl in
    proesenliaDei,
    cl
    per proesenliam
    Chrisli adilluminationemet demon-
    3lrationem scienlioedivinitalis suoe.Per
    proesenliam
    e.-go
    Chrisli manifesiala est
    cognitio
    Dei Palris at-
    que
    totius
    Trinitalis,
    sicut
    ipse
    Chrislus dixil :
    Pater, manifestavi
    nomen tuum hominibus
    quos
    de-
    disti mihi
    (J oan. xvi),
    non illud
    quo
    Deus
    diceris,
    sed
    quo
    Paler vocaris.
    Habemus autem thesaurumislum in vasis
    fictili-
    bus,
    thesaurum hic dicilur theca el
    reposilio
    auri.
    Thesaurum aulem
    appellat Aposlolus
    islo in loco
    sacramentum
    cognitionis
    sanctoe
    Trinilatis,
    et
    my-
    B steriuni incarnalionis Filii Dei :
    quia,
    sicut thsaurus
    in occulto et secreto
    ponilur loco,
    ila istud
    myste-
    rium in cordibus illorumerat recondilum. Vasafi-
    ctiliavocal
    corporafragilia, quoe
    ex limoterra?facta
    sunt,
    et variis
    passionihus
    et infirrailalibus
    subja-
    cent, l'ami, sili, nudiiali,
    coelerisque
    lalibus
    ;
    ul su-
    blimitassit virlulis Dei in
    nobis,
    et nonex
    nobis,
    id
    est,
    ut altiludo viriulis Dei annuniietur
    per
    nos el
    appareat, quia
    nonesl ex
    nobis,
    neque
    illa
    sapien-
    lia, neque
    virtus
    miraculorum,
    sedex
    Deo, quoeper
    nos lamen
    ministratur,
    ac si diceret aliis verbis :
    Thesaurum
    gratioe spirilalis quodproedicamus,
    el
    quod signa
    miraculorum facimus iu
    corpore fragili
    hajulamus,
    et
    quod
    eliam
    frquenter
    dumalios sa-
    nanius
    ipsi infirmantur, subjaccules fanti, sili,
    ut
    C
    quodfaciraus,
    nonnostra
    virlute,
    vel nostris
    merilis,
    sedsublimitas
    potentia?
    Dei esse
    inlelliganlur.
    In omnibusmodiset locis tribulationemdiversam
    patimur,
    sednon
    angusliamur
    : id
    est,
    licel tribula-
    liones cl
    anguslias suslineamus,
    lamen non itacon-
    stringimur
    sive
    angusliamur,
    ut cedamus loco a
    proedicatione,
    el cessemusa noslro
    proposilio. Apo-
    riamur,
    idest
    conjiciaraur,
    et
    iraproperia
    susline-
    mus,
    vel
    quod
    melius
    est, quasi pauperes abjicimur;
    sed
    nondestituimur,
    id
    est,
    non
    derelinquimiir
    a
    Deo,
    sed
    posilis
    in
    paupertate
    el
    inopia,
    adest nobis
    pa-
    slor Deus.
    Apros
    Groecovocabulo Laiinc dicilur
    pauper,
    inde
    aporiare, proprie quasi pauperem
    ab-
    jicere.
    Semper mortificationem
    J esu in
    corpore
    noslro
    "
    circumferentes,
    sive
    portantes,
    id
    est, semper
    sumus
    mortificanles membra nosira cumvitiis et
    concupi-
    scentes,
    ut et vita
    J esu, quaipse
    modovivit immor-
    talis in
    corporibus
    nostris
    marrifestelur post gnera-
    ient resurrectionem, aliter Christus sicul
    pascilnr
    et
    vescitur iu
    suis,
    sicut dicet eleclis:
    Quandhi
    his
    minimismeis
    fecistis,
    mihi fecislis
    (Mallh. xxv),
    ita
    occidilur et mortificalur
    atque flagellatur
    et
    perse-
    quilur
    in suis. Nonnein
    Slephano persequebaur
    el
    lapidabalur, quando
    dicit:
    Saule, Saule, quid
    me
    persequeris? (Act. ix.)
    Sic dixit etiamPetro : Venio
    Romam iterunt
    crucifigi
    in te.
    Semper , inquil,
    mortifiaiionein J esu in
    corpore
    noslro sumuscir-
    cumferentessive
    portmes,
    id esl
    semper
    morlifica-
    625
    EXP0SIT10 IN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. II ADCOR.
    626
    lur J sus innobis et
    occidilur,
    ut sicul
    ipse
    in nobis
    A
    modoocciditur,
    et nos
    proipso,
    ilaeliam
    ipse
    vivat
    in
    nobis,
    el nosvivamus in illo. Et sicut
    ipse jam
    non morilur,
    sed
    semper vivit,
    ila el nos
    post
    resurrectionem
    vivamus immortales et
    incorrupti-
    biles.
    Semper
    enim
    nos,
    qui
    vivimusin
    proesenti
    soeculo
    fide
    bonisqueoperibus,
    in mortemtradimur
    propler
    J esum,
    id
    est, pericula
    mortis sustinemus
    propter
    nomenet fidemChrisli
    quant proedicamus
    ut et vita
    J esu, qua ipse
    jamvivit, manifeslelur
    in carne no-
    sira
    mortali,
    ul vila
    qua
    Christus resurrexit amor-
    tuis,
    et
    qua
    modo
    vivit,
    huic nostroe morlalitati
    proesletur
    immortalilaset
    incorruplio,
    ut
    post
    resur-
    reclionem
    promissam
    nontimeamus mori.
    Ergo
    morsinnobis
    operalur,
    subaudis
    quod
    suum]
    est, quiasemper
    morlificat nos
    per
    mullas tribula-
    liones et
    anguslias,
    rita
    aulem,
    id
    est,
    fides
    quaju-
    slus
    vivit,
    invobis
    operalur quod
    suum
    est,
    et tra-
    hit ad vitam
    oelernam,
    el est sensus :
    Propter
    vilam
    oelernam
    quam
    nosvobis
    proedicamus,
    et fidem
    quam
    vobis
    minislramus,
    morimur et
    inlerficimur, quoti-
    die
    pericula
    morlis sustinendo.
    Habemusaulemnos
    apostoli coeleriquecredentes,
    eumdem
    spirilum
    Dei,
    subaudis
    quem
    ltabuerunt
    pa-
    ires VelerisTestamenli :
    quia quod
    illi
    proedixerunt
    deChristo
    implendum,
    nos credimus
    jamadimple-
    lum. Similiier de salule
    genlium,
    scientes
    quoniam
    DeusPaler
    qui
    suscitavit
    J esum,
    el noscumJ esusu-
    scitabit,
    in die
    judicii,
    idest
    per
    viriulem
    J esu,
    et
    constitue!
    vobiscum,
    in
    gloria
    oelerna.
    '
    Omnia
    enim,
    subaudis adversa
    hujus soeculi,pro-
    pter
    vos
    susiinemus,
    o
    genliles, quia
    vobisfidemet
    vilamoelernam
    proedicamus
    : ut
    gralia
    abundans
    per
    multos in
    gratiarumaclione,
    abundetin
    gloriam
    Dei.
    Graliam aboudantem
    appellat magnant sapienliam
    divinam, quoegratis
    illis dala esl. Ordo est iste:
    Ideoadversa
    hujus
    soeculi
    propter
    vos
    sustinemus,
    ut
    magnasapienlia
    divina
    quoe
    nobis
    gratis
    dala
    esl,
    abundet
    per
    miilioscredenles in
    gloriam
    : et laudem
    Dei cura
    gratiarumaclione,
    videiicetul
    plurimi
    cre-
    denles
    per
    nostram
    doclrinam, gralias
    et laudesr-
    frant Deo.
    Quidam
    codices
    habenl,
    ut
    sapientia
    divinaabundet
    per
    mullas
    graliarum
    actionesinlau-
    dem
    Dei, quod
    non
    discrepat
    a sensu.
    Propler quod,
    subaudis ul
    sapienlia
    divina abun-
    det
    per
    multoscredentes inlaudem
    Dei, non
    defici-
    'mus inter
    pericula
    mortis a fide. Sed licel is
    qui
    \oris
    est noslerhomo
    corrumpatur,
    tamenis
    qui
    inlus
    est renovalurdedieindiem. Homoexterior
    appella-
    tur
    corpus,
    inlerior vero anima. Licel aulem ex
    duabus suhslanliis et naluris constet
    homo,
    tamen
    non sunt duo
    homines,
    anima el
    corpus,
    sedunus
    homo. Homo
    qui
    foris
    est, corpusvideiicet,
    quanlo
    amplius corrumpitur
    lormenlis et
    iribulalionibus,
    eo
    amplius
    renovalur
    interior,
    idest
    purgalior
    exsi-
    slil anima.
    Id enim
    quod
    in
    proesenti
    est momenlaneumetlev
    tribulationis
    nostroe, supra
    modumin sublimitate
    V
    oeiernum
    glorioepondusoperalur
    innobis.
    Momenlum,
    brevissimumest
    spatiumtemporis
    diclum a celer-
    rimosiderunt motu. Sensus el ordo verborum iste
    est : Omne tormenium iribnlationis nosiroe
    quoe
    in
    proesenli
    esl, momenlaneum,
    sive brevissimum et
    lev ad tolerandum, operalur
    in nobis oeiernum
    pondusglorioe,
    idest
    magn'nudinemglorioe
    in subli-
    ntilale
    palria?
    coelestis, supra
    modumel
    supra
    om-
    nemrnensuram:
    quia
    non
    potesi comprehendi quan-
    lilas illius
    glorioe, neque
    neitsurari
    tempore
    :
    quia
    sinefineel sineterminoerit oelernaliter
    pernianens,
    non
    contemplnnlibus
    nobis
    quoe
    videntur,
    sed
    quoe
    nonvidentur,
    id
    est,
    nonconsideranlibusnobiset at-
    lendenlibus
    honores, divilias,
    et lucra
    tcinporatia
    quoe
    videntur et nobis
    promilluntur
    ab amaloribus
    B
    hujus
    soeculi,
    sed
    gaudia palrioe
    coelestis, quoe
    non
    videnlur oculis
    corporeis,
    illa consideramus. Prie-
    rai
    aliquis
    dicere :
    Quare
    nonconsideralis ista tem-
    poralia?
    Adhoec
    Apostolus
    subilit:
    Quoe
    enimviden-
    tur
    lemporalia
    sunt,
    et transitoria :
    quoe
    aulemnoirvi-
    denlur,
    nisi
    per fidem,
    oeterna
    sunt,. ideoque
    illa
    poslponimus,
    et ita
    amplcciimur quoe
    mansurasunl.
    CAPUT V.
    Scimusenim
    quoniam
    si lerreslris domusnosirahu-
    jus
    habilationis
    dissolvatur,
    id
    esl,
    si
    corpus
    nostrum
    terrenum,
    mortale el
    corruplibile
    in
    quo
    anima
    nosira habitat,
    dissolvatur
    per-xgriludinem, per
    tri-
    bulaliones maximas,
    el
    per
    mortem
    redigalur
    in
    pulverem; quodoedificationem
    habeamusexDeo: sive
    _ a
    Deo,
    domumnon
    manufaclam,
    sed oelernamin
    coelis.Quod
    dicit
    oedificationem,
    hoc
    appellat
    domum
    non manufaclam, corpus
    videiicet
    mortale, quod
    non fiel
    manu,
    id est
    complexione
    marisel
    femina;,
    sicuti istud,
    sedinvirlulc
    omnipolentis
    Dei
    repara-
    biiur,
    ut sit immortale et
    oeiernum,
    el sil incoelo
    semper;
    et est ordo
    atque
    sensus: Si mortale hoc
    corpus,
    ubi modohabitai
    anima,
    dissoluluin fuerit
    per
    mortem,
    scimuset certi sumus
    quod
    a Deoha-
    beamusin coelisoelernamoedificalioneni,
    et domum
    nonmanufaclam:
    corpus
    videiicet
    immortale,
    vir-
    lule Dei
    reparatrai.
    Namet in
    hoc,
    subaudis
    corporemortali, pos'ui,
    ingemiscimus,
    id
    est,
    cum
    gemitit poslulamus
    absolvi
    abhoc
    corpore
    mortali, cupieniessuperindui
    habila-
    r. lionemnostram
    quoe
    de coelo
    esl,
    id
    est,
    immortale
    corpus cupieniesrecipere. Quod
    ideodecoelodicilur
    esse, quia
    coelesteerit et in coelishahilabit.
    super-
    indui autem
    ,
    idest
    super
    animam
    ,
    sicul modoislo
    mortali est anima vestita.
    Si tamen
    vestili,
    subaudis a
    Christo,
    et nonnudi
    inveniamur,
    ab
    illo,
    el est sensus: Tune
    recipiemus
    corpus
    immortalead
    gloriam,
    cl lune eril coeleslesi
    in die morlis nostroevel in die
    judicii
    fucrimus
    vestili
    Christo,
    ut
    ipse
    sit
    nobiscum,
    el nonfucrimus
    invenli nudi ab
    illo,
    et ab
    ejus proieclione
    alieni.
    Omnesenimelecti Christo sunt
    vestili,
    quia ipse
    est
    eorum
    proleclio,
    sicut
    Apostolus
    dicit :
    Quolquol
    in
    : Christo
    baptizati
    estis,
    Christuminduislis
    (Gai. m),
    id
    est,
    Christumhabetis
    prolectorem.
    627 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 628
    Nam et
    qui
    sumus in labernaculo
    islo,
    id est in
    J
    corpore
    mortali, quasi
    viatores in
    papilionibus, inge-
    miscimus,
    id
    est,
    dolemus
    gravati, fam, siti,
    nudi-
    tate,
    aliisque periculis eoquod
    nolumus
    exspoliari
    ah hoc
    corpore mortali,
    sedvolumus
    supervestiri
    im-
    inorlalilale,
    nonintervenienle morte,
    ut absorbeatur
    quod
    mortale
    est,
    a
    vila,
    idest ut illud
    quod
    mortale
    innobis et
    corruptibile, deglulialur
    abimmortalilaie
    cl vila
    mansura,
    sicut consumitur
    parvissima gutla
    aqua?,
    avidi
    ignisprojecta
    in maximum
    incendium,
    ac si diceret : Ideo
    ingemiscimus
    in hoc
    corpore
    mortali, quod gravatur
    variis
    angustiis, quia
    si
    posset
    fieri,
    nollemus
    mori,
    sed vellemus ut
    ipsa
    mors innobis
    deficeret,
    et
    reciperemus
    in
    proesenti
    soeculoimmortalilalem ut
    nunquammoreremur;sed
    nullo modofiet illudin
    proesenli
    soeculo. 1
    Qui
    aulem
    efficil
    nos in hoc
    ipsum, qui perficiet
    immortales in alia
    vita, Deus,
    est
    omnipoiens, qui
    dedii
    nobis,
    in se
    credentibus, pignusSpiritus
    san-
    cli
    ,
    id est vadiumdedil nobis
    tempore baplismalis,
    graliamSpiritus sancti,
    ut securi simus de
    promissa
    gloria
    hrcredilaliti. Si enim lantum est
    pignus,
    quanta
    erit hoeredilas et
    complelio promissionis
    ?
    Audenles
    igiiur semper,
    id est audaciara habe-
    mus,
    elausi sumus dicerehaberenos
    pignusSpirilus
    sancti et sumus scientes
    quoniam
    dumsumus in hoc
    corpore
    mortali,
    peregrinamur
    a
    Domino,
    id
    est,
    longe
    sumus a Domino. Cum idem
    Aposlolus
    dicat
    alibi,
    confirmans senlentiam
    enjusdam genlilis, quoniam
    in
    ipso,
    idest inDeo
    vivimus,
    movemuretsumus
    (Act.
    xvii);
    et cumDeus
    ubiquesit,
    et etiamomnislocus
    *
    in
    ipso sit,
    unde cl
    ubique proesensest, quare
    dicit
    modonos
    longe
    esse aDomino? Nimirum ideo talia
    dicil, quia proprius
    locus
    omnipolenlis
    Dei coelum
    dicitur, ibique semper
    videlur ab
    angelis
    sanclis et
    hominibus
    juslis
    : el
    quia
    hic
    posili
    ubi non videtur
    ipsenequegloria
    oeterna?
    bealitudinis,
    longe
    ab illo
    dicimur
    esse,
    el
    peregrinari
    ab illa
    gloria.
    Per
    fidem
    enim
    ambulamus,
    el non
    per specietn,
    id
    esl, per
    fidemet
    spem
    lendiraus ad
    palriam
    coe-
    lestem,
    et non
    per speciemnequeper rem,
    quia
    non-
    ilumvidemus
    quod
    erimus.
    Audemus
    autem,
    subaudis
    dicere,
    et bonamvolun-
    laiemhabemus
    magis peregrinari
    a
    corpore,
    el
    proe-
    sentesessead Deum. Inanima
    subaudis, quamproe-
    ,
    sentes esse in
    corpore
    : el absentes esse inanima a
    Deo,
    id est
    magis desideramusjam
    essein
    proesenlia
    Dei,
    alieni a
    corpore
    islo
    mortali, quam
    esse inhoc
    corporemortali,
    ubi manenles
    longe
    sumusaDeicon-
    teinplalione.
    Et ideo
    quia
    banc voluntatem
    habemus,
    contendi-
    mus et laboramus
    placere illi,
    siveabsentes
    simus,
    manenlesin
    corporemortali,
    suie
    proesenles
    inanima:
    quia qui
    hic
    posilus placet Deo,
    illic non
    displi-
    cet ei.
    Omnesenimnos
    manifestati
    et
    proesentari oportet
    anletribunal Christi. Tribunal sedes exeelsa
    estju-
    dicuin et
    proesidum, qui
    danles
    judicia populis,
    in
    cxcclso loco
    rsident,
    ut
    possint
    videre reos el in-
    A nocentes,
    et ul
    ipsi
    etiamvideri
    possini
    abomnibus.
    Pro
    magnitudine ergo potestatis
    et
    judicis, magni-
    tudo iribunalis et
    judicii
    oestimanda esl :
    quia
    illa
    poteslas
    oeterna ita
    apparebil
    exeelsa
    super
    coelum
    et
    terram,
    ut abomnibus
    possit videri,
    bonis scilicet
    ac
    reprobis,
    utvideant in
    quempupugerunt;
    ut r-
    frt,
    id est
    reportet
    sive
    recipiat unusquisquepro-
    pria corporis,
    subaudis
    mrita,
    prout gessit,
    sivebo-
    num sivemalum. Cummulla et maxima
    peccata ge-
    rantur solo
    animo,
    sicut
    odium, invidia, superbia,
    et illud
    quod
    dixit
    insipiens
    in cordesuo: Non est
    Deus
    (Psal. xm), quare
    dicit de bis solummodo
    hominem
    judicandum quoecorpore operatus
    esl,
    vi-
    deiicet de
    homicidio, adulterio,
    el coelerislalibus?
    Quodergo
    dicit ut
    recipiat propria
    mrita
    corporis,
    B sic est
    intelligendum,
    ul
    recipiat propria
    mrita
    quoe
    gessit
    eo
    tempore quo
    in
    corporefuit,
    ul
    per corpus
    intelligatur corporis lempus.
    Ex hoc
    quoque
    loco
    proposuit
    bealo
    Augustinoquoeslionem
    Paulinus No-
    lanus
    episcopus, quid prodessent
    hontini morluo
    oraliones et
    eleomosynoe,quoepost
    mortem illius a
    parentibus
    et amicis
    pro
    remedio animi
    impleniur,
    si homo tanlummodo
    propria
    mrita est
    recepturus,
    quoe
    eo
    tempore gessit quo
    in
    corpore
    fuit? Cui
    respondit
    beatus
    Auguslinus
    nullo modo
    prodesse
    ea
    quoeposl
    mortemfiunt a
    parentibus
    illi
    qui jam
    morluus
    est,
    nisi inhac vita
    posilus,
    bona intenlione
    et voluntale
    atque
    inchoalionehoc
    promeruerit,
    ut
    illa
    accepta
    sint
    Deo,
    quoepost ejus
    exitumcelebrnn-
    tur a
    parentibus.
    Huic etiamsententioeconcordans
    ^
    beatus
    Gregorius,
    dicil : Sciendum
    quia
    saltemde
    minimis nihil
    quisquepurgalionis post
    mortem ob-
    tinebit,
    nisi in hac vita
    posilus
    hoc
    promerealur,
    ut
    illic veniam
    possit assequi.
    Tria aulem sunt
    qua?
    prosunt post
    morlem,
    ul beatus
    Augustinus
    dicit in
    libro
    Enchiridion, jejunia videiicet,
    eleemosynoe,
    et
    orationes, quoe
    autem
    pro
    valdebonis
    aguntur, gra-
    tiarum actiones sunt
    pro
    non valde bonis : et
    pro
    non valde
    malis, qui
    in
    purgatione aliqua
    sunl
    posili,
    propitiationes
    sunt et
    purgaliones pro
    valde malis
    et oelernaliler
    damnatis,
    et si nulla sunt
    adjumenta
    morluorum, qualescunque
    vivorum consolationes
    sunt.
    Quibus
    autemista
    prosunt,
    aut adhoc
    prosunt
    ut fiai illis
    plena
    remissio: aut ut tolerahilior fiai
    damnatio
    ipsa.
    Milissimasane omnium
    poenaeril,
    qui proelerpeccalumquodoriginaleiraxerunl,
    nulluni
    insuper
    addiderunt : et in coeteris
    qui addiderunl,
    unusquisque
    tanto ibi tolerabiliorem habehit dam-
    nationem, quanlo
    hic minorem
    gessit iniquitalem.
    Scientes
    ergo
    limorem
    Domini,
    non
    quoipselimet,
    sed
    quo
    timendus
    est,
    et
    quo
    terrebuntur omnes in
    die
    judicii,
    hominibussuademusdeclinarea
    malo,
    el
    facere
    bonum,
    ul
    possint
    evadereDei vindictam. Deo
    aulem
    manifesli
    sumus :
    spero
    aulemin conscienliis
    vestris,
    o
    Corinlhii, manifeslos
    nos
    esse,
    idest
    ipsoe
    conscientia?veslroetestimoniumnobis
    peiitibent, quia
    recle
    credimus,
    sancte
    vivimus,
    el bene
    proedicamus,
    Deo aulemmanifesli suiiius. Nunc revertitur adea
    undeel
    superius
    loculus
    esl,
    scilicet
    quod
    falsi
    Apo-
    629
    EXP0S1TI0 IN EPP. S. PAULI.

    N EP1ST. II AD COR.
    630
    sloli
    dijudicaban.veros,
    el dicebantPaulumelBarna-
    bamseduclores,
    volontseis
    proeferre
    nonsolumP-
    trirai
    aliosqueaposlolos,
    sedetiam
    seipsos.ac
    si dice-
    ret bealusPaulus: Illis
    qui
    nobis
    delrabunt, incognili
    sumus
    quia
    nesciunt
    quales
    sumus.
    Noniterumnos commendamus
    vobis,
    id
    est,
    non
    laudamusnos iterum
    vobis, quasi aliquid
    ulilitalis
    in ea laude
    habeamus,
    sedoccasionemdantusvobis
    gloriandi pro nobis,
    ul habealis ad eos
    qui
    in
    facie
    glorianlur,
    etnonin
    corde,
    id
    est,
    ul
    habealis
    unde
    gloriari possilis
    adfalsos
    apostolos,
    habere nosbo-
    noset veraces
    aposlolos,
    idest
    proedicatores.
    Infacie
    gloriahanlur pseudoapostoli
    sive in
    proesentia
    mul-
    torum,
    et nonin corde:
    quia,
    nonhabenles unde
    possent gloriari
    in
    corde,
    laudabanl se esse
    apud
    alios
    quod
    nonerant. Elecli enimincorde
    glorianlur,
    et non infacie:
    quia, cognoscenles
    se
    placere Deo,
    gaudenl
    in
    animo,
    et lamennon
    requirunt
    laudari
    in
    proesentia
    : neforte bonum
    quod habent, per
    va-
    nam
    gloriam
    amitlanl.
    Siveenimmente
    excedimus,
    id
    est,
    si contra men-
    tent noslram
    agimus,
    aliter
    proedicando,atque
    aliler
    vivendo,
    vel si
    superbe
    nos
    laudamus; Deo, subaudis
    relinquendi
    sumus el
    reservandi,
    et
    non
    aliquo
    ve-
    slrum
    judicandi
    : sivesobrii
    sumus,
    id
    est,
    si habe-
    mussanam
    doclrinam,
    vel si sobrii vivimusel tem-
    porale, proedicamusvobis,
    subaudis
    prosumus.
    Charitas enimChrisli
    urget nos,
    id esl charitas
    Chrisli
    qua
    nos
    diligimus, contpellit
    nos talia di-
    cere,
    scilicel ut noslaudemus
    vobis,
    volontsvosre-
    vocare ab ainore
    pseudoaposlolorum
    ad amorem
    Chrisli et nostrum : exislimanles hoc
    ,
    el cerltim
    tenenles,
    quoniam
    si
    unus,
    idesl
    Christus,
    pro
    omni-
    bus morlutis
    est, ergo
    omtesmortui
    sunt,
    qui ejus
    advenlumproecesserunt
    clscculi
    sunt,
    el
    pro
    omnibus
    mortuusest Clirisius. Omne
    genus
    humanum
    pro-
    pter peecalumoriginalequod
    traxit exAdam
    ,
    cl in
    corpore
    et inanima morluum
    est, quia
    diclum est
    Ailoe: In
    quacunque
    diecomederisex
    eo,
    mortemo-
    rieris
    (Gen.11).
    Morluusest illo die
    quando
    conie-
    dit : in animael in
    corpore
    faclusest
    mortalis, quia
    postmodum
    mortuus est. Sicut
    ergo
    nullus homo
    extra Adoe
    progeniemest,
    ilanullusextra
    peccatum
    esl illiusel
    mortem, proelcr
    unumChristum. Venit
    ergo
    Christus sine
    peccato nascens,
    sine
    peccato
    cenversans in
    mundo,
    innocenter mortuus est
    pro
    omnibus
    proedeslinatis
    ad vitam et ut
    Prosper
    di-
    cil,
    el J oannes
    Chrysostomus, aliique doctores,
    li-
    cel omnesnon
    credant,
    et etiam omnes credentes
    non
    salvenlur,
    illefecit
    quod
    suum
    erat, pro
    omni-
    bus moriens. Verbi
    gralia
    : Sicut medicus
    quilibet
    componens potionem
    conlra omnes infirrailates
    ,
    veniat in civitatem
    quamdam,
    et dicat omnibus :
    Quicunque
    ex hac
    potionebiberil,
    salvuserit a
    qua-
    ennque
    infirmilaletenelur : cl
    qui bibit,
    sanalur :
    clsi omnesnolentesbiherenon
    sanantur,
    illetamen
    omnibus illis
    allulilpolioncm,
    et fecil
    quod
    ad se
    pertinebat.
    Ideoautemmorluusesl Christus
    pro
    om-
    nibus
    ,
    met
    qui
    vhiini in
    fide, jam
    non sibi vivant:
    A
    sedei
    qui pro
    omnibusmorluus
    est,
    el resurrexit. Ille
    vivit
    Christo, qui
    non
    quoerit
    suam utililatem so-
    lummodo,
    sedaliorum: et
    qui pro
    fratribus nondu-
    bitat mori : sicul Christus non
    quoesivitsua,
    sed
    nosira :
    quiapro
    omnibusmorluus
    est,
    etest sensus:
    Qui
    Christus innocenter
    pro
    omnibus morluus est :
    ego aliiqueapostoli
    nondebemuscessare fralrihus
    impendere
    hoc
    quod
    ab illo
    accepimus
    : et eliam si
    ncessitas
    fuerit,
    animas
    pro
    salute illoram
    po-
    nere.
    Itaque
    nos ex hoc neminemnovimussecundum
    camem. Perfectos Cormthiorum
    alloquitur.
    Sel
    nunquid
    illi
    quando
    ista
    loquebalur,
    nonerant incar
    ne?Erant
    utique,
    seditaest
    intelligendum
    : Ex
    hoct
    id esl ex
    quo
    vocati estis ad
    fidem,
    neminemve-
    jj
    strum
    perfeclorum
    novimussecundum
    spem
    carna-
    liuin cl
    lemporalium
    rerum
    vivere,
    sed in
    spe
    coe-
    lestium
    proemiorum.
    El si
    cognovimus
    Christumse-
    cundumcamem
    ,
    subaudis norlaleni fuisseel cor-
    ruplibilem
    : sed nunc
    jam
    non
    novimus,
    subaudis
    illum mortalemet
    corruptibilem,
    sed iinmorlalent
    et
    incorruplihilem,
    el est sensus : Ideo non estis
    positi
    in
    spe
    rerum carnaliumet
    temporalium, quia
    in
    spe
    et fide
    jam
    eslis fmmortaleset
    incorruptihi-
    lessecuri de
    proemio.
    Si
    qua ergo
    nova
    crealumest,
    idest novus
    populusper
    fidemet
    per aquamrege-
    neralionis
    ,
    tietera
    trnnsierunt, illis,
    id
    est,
    lex Ve-
    teris Testamenli in sacrifiais
    , circumeisione,
    sab-
    bali
    olio, coelerisque
    talibus. Ecce
    facta
    sunt omnia
    nova,
    in
    Evangelio, circumeisio,
    videiicet
    spirilalis,
    C
    quoe
    fil in
    baptismale,
    ubi esl vera
    exspolialiopec-
    catorum. Similiter de coeteris
    intelligendum
    :
    vel,
    votera Iransierunt,
    infideli
    las, peccatum,
    et coetera
    quoe
    adveteremhominemAdam
    pertinent
    : l facta
    sunl
    nova,
    fides
    videiicet,jusiiiia, obedientia,
    chari-
    tas, coeteroeque
    virilits adnovum
    hominem,
    idesl
    Christum,
    pertinentes.
    Aliler : si
    qua
    novacreatura
    est,
    id est novus
    populus,
    vlera Iransierunt illis
    jara
    in
    spe,
    mortalitas videiicetet
    corruptio,
    et facta
    sunt nova similiier in
    spe
    immortalilasel incorru-
    plio;
    vel,
    ususest
    proelerilopro
    fuluro,
    pro
    eo
    quod
    -esl,
    votera transibunt,
    cl fient omnia nova
    , juxta
    quod
    J oannesdicil : Erunt omnianova.
    Omnia uttlem,
    subaudis
    gnera innovalionis,
    ex
    DeoPtre nobis
    proccdunl qui
    roconciliavitnossibi
    D
    per
    Christum,
    idest
    per passionemChrisli,
    cl ddit
    nobis
    apostolis
    ministeriumreconciliationis. Illi re-
    coiiciliaiilur, qui
    anleainimici erant. Et nos inimici
    eramus Deo
    Palri,
    non
    per
    naturam
    quam ipse
    fecit
    sanclamcl
    bonam,
    sed
    per
    viliuni
    quod
    nos addidi-
    mus. Ablalo
    ergo peccato quod
    nos
    addidimus, per
    sanguinem
    Chrisli reformata esl natura ul fuerat
    creala,
    et rconciliai"!sumus Deo Patri. Christus
    ergo procurans
    nobis reconciliationem
    per
    suant
    passionem,
    rediit ad DeumPatremunde vencral.
    Sed ne,
    impcrfeclum
    sive infectuni remaneret
    quod
    nobis
    procuraverat,
    minisleriumreconcilialionisde-
    dit suis
    apostolis,
    ut
    ipsi
    nobis annuntiarent re-
    ricmplos
    esse
    sanguine
    Christi el sua
    proedicatione
    651 UAYMONISHALBERSTAT.EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 632
    reconciliareiii nos. Sicut enim
    ipse
    dixit
    : Sicutmi-
    sit me
    Pnler,
    el
    ego
    mitlo vos
    (J oan. vi)
    :
    ite,
    docele
    omnes
    gentes(Matth. xxvm).
    Quoniam
    DeusPaler eral in Christo mundumr-
    concilionssibi
    per
    illum. Deus Pater inFilio
    erat,
    et Filiusin Ptre, sicutidemFiliusait :
    Ego
    el Paler
    unumsumus
    (J oan. x).
    Et, Ego
    in
    Paire,
    etPaler in
    me est
    (J oan. xiv).
    Aliler
    ergo
    erat in
    Christo,
    at-
    que
    aliler fuit in
    prophelis
    et
    aposlolis per quos
    Io-
    quebalur.
    In illis erat
    per gratiam,
    inChristo erat
    per
    unitalem
    substantia?,quia
    unumsunl : mundum
    reconciliavit sibi
    per
    Christum
    ,
    id
    est,
    omnes
    proe-
    deslinalos advitam
    oeternam,
    non
    reputans
    illis,
    id
    est credentibus
    , peccata ipsorum, posiquara
    ad fi-
    demvenerunt :
    quia quales
    anlea fuerant nonat-
    tendit,
    sed
    quales
    futuri
    eranl;
    et
    posuit
    in nobis
    verbum
    rconciliations,
    id est doclrinam Evan-
    gelii.
    Pro Christo
    ergo(egaiioncfungimur,
    id
    est,
    vice
    Christi missalico
    fungimur, tanquam
    Deoexhortante
    per
    nos
    ,
    subaudishomines adcredendum. Obsecra-
    mus
    pro
    Christo,
    id
    est,
    viceChristi reconciliaminiDeo
    Palri
    per
    fidemet
    justifiant,
    auferenles a vobisom-
    ne
    peccatumquod
    a Deovos
    sparai.
    Eum,
    idest
    Christum, qui
    non noveral
    peccatum,
    DeusPater,
    pro-nobispeccatumfecil,
    idest bostiara
    pro peccato-.
    Sicenim
    appellatur
    hostia
    pro peccato,
    maxime in
    Septuaginla inlerprelibus , qui
    soliti
    sunt dicere: Ponet enimmanum suam
    super caput
    peccati (Levit.i),
    id
    est, super caput
    hostia?
    pro pec-
    calo. Sed
    quoeslio
    oritur in hocloco.
    Quomodoju-
    <
    dicet Deuset vindicet in homine
    peecalum,
    si
    ipse
    peecalum
    non novit?
    Quoe
    ita
    solvitur, quia
    novil
    per sapientiampeecalum
    esse
    malum,
    sednon no-
    vit
    experientiam,
    ul
    aliquando peccaret;
    verbi
    gra-
    tia
    ,
    sic dicinius: J oannes
    evangelislaquando
    scri-
    psit
    suum
    Evangelium,
    novit menliri,
    id
    esl,
    novit
    mendaciuni
    per sapientiam,
    sednonnovit
    per
    volun-
    latem ut vellet
    ntentiri, neque per experientiam
    quando
    illud
    scripsil.
    Ideo fecit DeusPater hosliam
    pro peccato
    Chrislnm : Ht nos
    efficeremurjusiitia
    Dei in
    ipso,
    id
    est,
    ut elficeremur
    justi per
    misericor-
    diamDei Patris in
    ipso,
    idesl
    per Christum,
    vol in
    ipso,
    id
    est,
    in
    corpore
    Christi
    conjuncti, adjuvantes
    autemvos nostra
    proedicatione
    et
    exemplo.
    CAPUT VI.
    Horlamur vosneinvacuum
    gratiam
    Dei
    recipialis.
    Exhortatio
    species
    est doctrina?,
    dum
    quilibet
    verbo
    aul
    exemplo
    consolalionm
    proestat
    alicui
    ;
    verbi
    gralia
    : videt
    aliquis
    nostrumfratremsuuminmoe-
    rore et Irislilia
    posilumpropter
    amissionem filio-
    rum el
    uxoris,
    aul
    propter
    damnum
    temporalium
    rerum,
    dumei reducil ad memoriam el in exem-
    plum,quanta
    et
    qualia
    susiinuit beatusJ ob
    patienter,
    et
    quomodopostmodum
    nierait
    propter paiienliam
    suant omnia
    recipere
    in
    duplum
    : ista lalisconsola-
    lioel
    admonilio,
    exhortatio est dicenda. Videtetiam
    aliqucm
    conlristari et dolere
    propler
    amissumlumen
    A oculorum
    ,
    dum ei reducil ad memotiara bealunt
    Tobiam,
    et consolalionmei exhoc
    aliquamproestai,
    exhortatio est. Dumvidet eliamaliuin dolorenimio
    conslringi propter peccata
    sua
    ,
    et
    pne
    in
    despera-
    tionem
    lapsum,
    si verboaut
    exemplo
    consolalionm
    proebet,
    ne
    desperet
    de venia aut salule dans ei
    exemplum
    Mariammeretricem
    ,
    cui Dominusomnia
    peccata
    dimisit
    (Luc. vu),
    et lalronemin
    crucerqui
    adunamvocemmeruit audire: Hodiemeeumerisin
    paradiso(Luc. xxm),
    exhortatio bona et cousolatio
    est. Dicamuset aliler : Sicut
    posiloaliquo
    in certa-
    mine
    singulari
    cumsuo
    inimico,
    dura ei dicil ali-
    quis
    ex
    circumstanlibus,
    Pugna forliter,
    noli dubi-
    tare
    ,
    noli
    deficere,
    vicloriam
    oblinebis,
    exhorlaiio-
    nemei
    pra?bet
    el audaciam: sic
    qui posilum
    incer-
    B
    laminebonoe
    operalionis
    contra diabolum et vitia
    carnis,
    aimonet ne deficiat
    neque
    cesset a
    coeplo
    opre,
    exhorlalionem bonam
    proebei.
    Unde dieit
    Apostolus
    modo
    alloquensCorinlhios,
    et in illis om-
    nes fidles: Horlamur vos nostra
    proedicatione
    no-
    slroqueexemplo, omnibusquemodis,
    nein vaeuum
    siveinaneet inulililer
    graliam
    Dei
    recipialis,
    omnia
    bona
    qua?generi
    humano
    dantur,
    gratia
    Dei
    dicitur,
    quia gratis
    ei conceduntur. Gralia
    quippe
    Dei
    esl,
    habere
    fidem, spem, cbarilalem, sapientiam
    divinam
    vel
    humanam,
    et bona
    temporalia.
    Islam
    ergo
    Dei
    graliam
    invacuum
    recipil, qui
    veniens ad
    fidem,
    et
    remissionem
    peccatorum
    in
    baptismalepercipiens,
    Dei
    proeceplis
    -inobeliens
    exsislit,
    non adhibendo
    sludiuni,
    ul
    possit
    Dei
    proeceptaipsoadjuvanle
    im-
    C
    plere, quoniam
    fidessine
    operibus
    morluaest el inauis
    (J ac. n).
    In vacuum
    quoque
    bona
    lemporaliagratis
    a Deo data
    percipit, qui
    illa hilari mente
    pauperi-
    bus
    pro
    Dei amore
    erogare
    non studcl. Ul
    ergo
    non
    longius protelemus sermonem,
    dicamus unum
    ex
    mullis, quomodogralia
    Dei in vacuum
    recipia-
    tur,
    Dominusdicit iu
    Evangelio
    discipulis
    :
    Ile,
    do-
    celeomnes
    gentes
    fidemsanctoe
    Trinitatis, baptizaitles
    eos,
    et docemes servare omnia
    quaxunque
    mandavi
    vobis
    (Mallh. xxvm). Quicunque
    adfidem
    venit, et
    nonserval ea
    quoe
    in
    lege
    et
    Evangeliocoiilinenlur,
    invacuum
    gratiam
    Dei
    recipil.
    Ail enim:
    Temporeacceplo
    exaudivi te: et in die
    salutis
    adjttvi
    le. Hoc Isaias
    prophela protnlil
    ex
    persona
    Dei Palris
    loquenlis
    adFilium:
    Tempusac-
    B
    ceplum
    Deo
    Palri,
    et dies salutis humani
    fceneris,
    lempus
    fuit
    passionis
    Chrisli in
    quo
    DeusPaler de-
    crevil, disposuit, proedeslinavitper passionem
    Filii
    sui salvareac redimere
    genus
    humanom: islo tem-
    poreacceplo
    DeusPater exaudivitFilium
    suum,
    quia
    quidquid
    oravit Filius
    pro
    salule
    generis
    humani
    lolum
    impelravil. Legimus
    enim in
    Evangelio
    J oan-
    nis
    quodappropinquans passioni,
    oravil dicens: Pa-
    ler,
    quos
    dedisti
    mihi,
    voloul ubi
    ego
    sumel illi sint
    mecum,
    ul videantclarilalem meam
    (J oan. xvn).
    Si
    quis
    vero de
    aposlolis
    hoc lanlummodo diclumas-
    seril,
    attendat
    quod ipse
    alias dicil : Non
    pro
    his
    rogotantum,
    sedet
    pro
    eis
    qui
    crediluri sunl
    per
    ver-
    bumeoruminme
    (Ibid).
    Exaudivit
    quoque
    illumde
    635 EXPOSITIOIN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. II ADCOR.
    054
    sua
    oralione, quando
    oravil dicens :
    Paler, clarifica
    Filiumtuum. Et venit voxde
    coelo,
    damans : Et cla-
    rificavi,
    subaudis
    tempore baplismalis
    et in monte
    coram
    discipulis
    : et
    clarificabo
    tertia diea mortuis
    suscilando. Et nonsolum
    pro
    aliisexauditus
    est,
    sed
    etiam
    pro
    suis
    persecutoribus pro quibus
    oravil
    pen-
    densin cruce:
    Paler,
    dimitte
    Mis, quia
    nesciunt
    quod
    faciunt (Lue. xxiu).
    Multa enim millia
    posi ejus
    ascensionemex his
    proedicalionemapostolorum
    cre-
    diderunt. Audivil
    quoque
    illumindie salutis
    generis
    humani, quia
    lerliadiedevictomorlis
    imperio,
    eum
    amortuis revocavil. Sicut reUilimus ista ad
    caput
    omnium
    eleclorum,
    id est ad
    Christum,
    referamus
    ea et ad membra
    ipsius. Tenipus acceplum quo
    exandiri
    possumus,
    et dies in
    qua
    salutem nobis
    oelernam
    procurare
    valemus,
    ab exordio Dominicoe
    proedicationis
    est,
    sedmaximeab
    ejus
    resurreclione
    usque
    ad diem
    judicii quolemporeper
    bona
    opra
    possumusacceplabiles
    esseDeo
    Palri,
    et
    placere
    illi,
    atque
    exaudiri ab illo. De
    quo lempore
    eliam
    Apo-
    stolus subdit : Ecce nunc
    lempus acceptabile,
    ecce
    minedies salutis.
    Tenipusacceplabile
    ad
    poeniten-
    liam
    agendam
    vita
    proesens
    esl
    usque
    addiem
    judicii,
    quoeappeHamr
    et dies
    salutis,
    in
    qua
    nobis salutem
    oeternam
    possumus promereri, quoniam apta
    est
    ad
    eperandum.
    De
    qua
    die dicitDominus: Ambulale
    dumlucemhabelis
    (J oan. xn).
    Huie diei succedit
    nox,
    tenebra? scilicet oeternoe
    damnationis,
    in
    qua
    nemo
    poiesl operari
    sicut Dominusdicit : Venilnox
    in
    qua
    nemo
    poleritoperari (J oan. ix).
    Et idem
    Apo-
    slolus: Dum
    lempus
    habemus,
    operemurquod
    bonum
    est
    (Gai. vi).
    Modoenimnon
    possumus
    ad indul-
    gentiamproficere peccatores ,
    modovalemus ob-
    liitereveniam:
    quia
    secundum
    quodpropheta
    dicit :
    lit inferno nemocoiifidebilurDeoad veniam
    (Psal.
    vi).
    Erit enim
    poenitenlia,
    sedsera et tarda.
    Nemini danles ullam
    offensionem.
    Offensio
    proprie
    est
    scandalum, ruina,
    vel
    impedilio pedis
    : sedin
    hocloco
    pro
    occasione
    maxime
    ponitur
    :
    Simus,
    inquit,
    nemini dantes ullamoffensionem
    ,
    id est oc-
    casionem
    peccandi
    aul in
    verbo,
    aut in
    pravoeopera-
    lionis
    exemplo,
    vel neminemscandalizemus
    in ali-
    quo
    sermone vel facio
    ;
    ut non
    vituperelur
    ministe-
    riumnostrum. Ex
    persona
    sua
    loquilur Aposlolus
    omniumqueproedicalorum,
    jungens
    se cum Corin-
    lhiis. Ministerium
    proedicalorum
    viluperalur atque
    contemnitur
    : si
    quodproedicant
    verbis
    agendum,
    de-
    struunt
    operibus,
    aliud videiicet
    proedicantes
    in
    publico,
    et aliud
    agentes
    inoccullo : bona docentes
    in
    propalulo,
    turpia
    inconclavi
    oprantes.
    Sedin
    omnibus,
    subaudisnostrisaelibus et
    verbis,
    exhibeamus
    el
    proeparemus
    nos sicut Dei minislros.
    Dei ministerest, qui
    Deomilitai et Deoservit verbo
    doctrina?
    et fruclu bona?
    operalionis. Quicunque
    enimDei minister vult
    esse,
    Deodbet in omnibus
    ministrare,
    ul inomnibus
    quoeagit cognoscatur
    veri
    Dei esse
    cultor,
    verbi
    gratia,
    ut doceat
    inscium,
    pa-
    scal esurientent,
    polet silienlem,
    vesliat
    nudum,
    calcfacial
    algcntcm,colligal vaganlem,
    visilct infir-
    A
    muni, sepelial moriuura,
    et in his omnibus non
    quoerai
    laudem
    humanam,
    sedDei
    graliam
    : nonho-
    minibus
    placere,
    sed Dei
    proeccplis
    obedire. Hoec
    quicunque fecerit,
    Deo
    ministrabit,
    et merebitur ab
    illo audire cumeleclis :
    Quandiu fecistis
    uni ex
    hisminimis
    meis,
    mihi
    fecistis(Mallh. xxv).
    In mulla
    palientia.
    Patienlia
    esl,
    non deficere inter adversa
    hujus
    soeculi :
    quam
    habuerunt sancti
    martyres.
    Non in
    parva, inquit, neque
    in modica
    patienlia,
    sed in mullaexhibeamus
    nosmelipsos
    sicut Dei mi-
    nislros. Palientia
    quoque
    est
    patienter
    ferre delin-
    quenles,
    sicut beatus
    Aposlolus
    -suslinebai Corin-
    thios :
    qui, poslquam
    ad fidem
    vnrant, advitia
    prislina sunt.reversi, quos aliquando viande,
    ali-
    quandoimprobe corripuit, quousque
    revocavil eos
    B
    iul fidem.
    Inlribulationibus,
    subaudissimus inmulla
    patienlia,
    el exhibeamus nos sicut Dei minislros.
    In tribulationibus
    dicit,
    idesl in
    fam, sili, nudilate,
    aHisque
    affliclionibus. In necessilatibus. Ncessitas
    dicilur eo
    quod
    in nece sit
    posita,
    id est in
    perieulo
    morlis,
    ubi
    proecipit Apostolus patientiam
    servare
    in
    angustiis.
    Omnis
    indigentia
    et
    inopia, angustia
    vocalur.
    In
    plagis,
    incarceribtts.
    Soepeplagis virgamm
    et
    gladiorum
    coesusest
    Aposlolus, soepe
    etiam in car-
    ceribus retrusus est
    pro
    Christi
    nomine,
    ubi non
    cessavit donumDei
    proedicare, contempla
    sua sa-
    lute; Admonetautemcummulla
    patienlia,
    si nces-
    sitas fuerit talia
    pli pro
    araore Chrisli et salute
    fralrum
    nostrorum, qualia ipse
    sustinuit
    usque
    ad
    "
    decollationem./nsedittonifcussimus in multa
    patien-
    lia. Sediliones
    proprie
    ad cives
    pertinent,
    et sunt
    lumultus el conturbaliones siveconlenliones. In la-
    boribus. Paulus
    aposlolus
    non solum lahorabat in
    proedicatione,
    sed eliaminlabore manraimdesuda-
    bat : undesibi viclumet veslilum
    acquirebat
    in la-
    borescilicetscenofactoria?
    arlis,
    ne
    gravis
    esset suis
    audiloribus,
    si ah eis
    aliquid acciperct,
    certus hoc
    sibi
    proficereapud
    Deum. In
    vigiliis
    simus dediti.
    Ipse
    nonsolumdienon cessabal a labore nec re-
    quiescebat,
    sed etiam tantum erat sollicilus circa
    olficiumsibi
    deligaium,
    ul nec noclecessaret aut a
    proedicatione,
    aut ah alio
    opre;
    unde
    legimus
    in
    Aelibus
    apostolorum, quiausque
    ad mediamnoclem
    n.
    suumsermonem
    prolraxil (At.xx), quandoEulycbus,
    qui inlerpretalur
    ainens,
    delertio coenaculo
    cecidit,
    eo
    quod negligens
    esset in studio audiendi ver-
    bum Dei. In
    jejuniis
    simus
    patientes. Aliquando
    volunlarie, aliquando
    invitus
    jejunabat,
    et nevenlris
    causainclinarelur,
    Deo
    gratias agebat.
    Sicut enim
    medicinaarchiatri,
    idest summi
    medici,
    necessaria
    est vulneribus : ita anima? nostroenecessaria sunt
    jejunia.
    In castilalementis et
    corporis.
    Casiitas
    corporis
    est,
    immaculateet
    impollute^custodiri
    ab omni libi-
    dinis delectatione. Casiitas
    mentis, integrilas
    est
    fidei
    quia
    illa veraest casiitas
    quoe
    nec mente
    pol-
    luitur. Vel etiamincastilale
    dicit,
    id esl in sinceri-
    tale et
    inlegritale
    verbi
    De)
    simus
    dediti,
    ul non
    fi33 HAYMON'ISHALBERSTAT.EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 63tf
    adullcremus verbum
    Dei,
    non
    quoerenlesgloriam
    A
    propriam,
    sedDei : non
    pro
    lucris
    temporalibusproe-
    dicalioni insistenles,
    sed
    pro
    remunerationeoeterna:
    non
    proedicantes
    alia in
    puhlico,
    et alia
    agonies
    cianculum, el sacrant
    Scripturam
    non
    interprtantes
    perverse.
    In scienlia Veteris Testamenli et Novi
    simus
    occupali,
    non in
    simulatione, neque
    inhu-
    mana
    sapienlia, quoe
    inflal hominemsine charitale.
    In
    longanimitate. Longanimitas
    est
    longa
    animi
    per-
    severantia,
    et
    patienlia
    inadversis
    hujus
    soeculi.In
    suavilale,
    ut nulli non solum
    factis,
    sed eliam nec
    verbis nostris amaritudinem
    generemus.
    In
    Spiritu
    sancto.,
    id
    est,
    laiesnos
    exhibeamus,
    ul
    templum
    si-
    mussancli
    Spirilus.
    In charitalenon
    pela.
    Charitas
    ficta
    est, quandoquis
    videns fratrem suum in ne-
    cessitale
    posilumderelinquit eum, quem
    anlea
    pro-
    B
    fiiebatur selotonisu menlis
    diligere.
    Ficla
    quoque-
    charitas esl,
    quandoquis
    vidensfralremsuum
    pec-
    care,
    non
    corripit
    eum causa adulalionis. Firma
    vero charitas
    esl,
    si
    diligimusproximum
    ut nosmel-
    ipsos
    et cui
    tempore prosperilalis
    adhoerere vide-
    bamur, tempore persecutionis
    illumnon
    derelinqui-
    inus. Decharilalc dicit
    aposlolus
    J oannes : Charis-
    simi,
    non
    diligamus
    solummodoverboet
    lingua,
    sed
    opre
    et verilatc.
    In verboveritalis. Simus
    occupali,
    id esl in do-
    ctrina
    Evangelii,
    vel certe inverbo
    veritalis,
    ut ve-
    rilalem
    loquamur
    cum
    proximis
    nostris. In virtute
    Dei
    ponamus spemnostram,
    non in nostra audacia
    aut
    alicujus
    hominis
    polenlia, quia
    mnlediclushomo
    qui confidil
    inhomine
    (J er. xvn).
    Vel,
    in virlute Dei C
    dicil,
    id
    est,
    ut non nostris meritis
    deputemus,
    si
    quid
    boni
    ngiimis,
    sed virlute Dei :
    quo adjuvante
    omniabona
    implere
    valeamus. Per arma
    juslilioe
    a
    dexlriseta
    siuistris,
    id
    est, per
    arma virlulum
    inee-
    damus in
    prosperis
    cl inadversis. Arma
    ergo,
    idest
    custodiaravirlulumadexlris
    habet,
    cujus
    aiiimum
    prospra hujus
    sa:culi nonlevant in
    superbiam,
    ne-
    que
    emolliunt. A siuistris
    quoque
    arma
    habel, quem
    adversanon
    dejiciunl, nequefrangunt.
    Paulus
    igiiur
    a dexlris el asiuistris arma
    portabat, alque
    seeurus
    in medio incedebat cum lalia
    dicerel,
    quia
    et in
    prosneris
    erai
    bumilis,
    el inadversis
    fortissimus.
    Semperergo
    adesscdbetmenlibusnostrisinadversi-
    late
    fiducia, cl
    spes certa,
    el in
    prosperilate limor,
    ne aul adversa in
    desperationem
    nos
    perirahant.
    "
    (sicut
    Cainet J udam
    prodiloreiu),
    aul
    prospra
    ani-
    inuinintumorem
    superbia; cxtollant, el insui fidu-
    cia
    decipiant,
    sicut et
    Nabuchodonosor,quando
    di-
    xil: Nonnehoecesl illa
    Babylon quant oedificavi?
    (Dan. iv.)
    Per
    gloriam
    el
    iguobililatem.
    Sicut nohilis dicilur
    nominabilis,
    ila
    ignobilis
    sine
    dignilalis
    nomine.
    Sancli
    apostoli apud
    fidles
    gloriosi habebantur,
    et
    '
    laudabautur ah illis veraces
    esse,
    sancli et
    justi
    :
    apud
    infidles vero
    ignobiles
    el sine
    aliqua
    laude.
    Undedicit
    Aposlolus
    : Per
    gloriamfidelium,
    el
    ign-
    bilitaleminfidcliuni :
    vel,
    inler illosa
    quibusgloriosi
    dicimur,
    cl inler illosa
    quibus ignobiles,
    incedantus
    A
    patienter
    sicut ministri
    Dei,
    ut
    neque
    favore et
    laude fidelium
    elevemur, neque
    detraclione infide-
    lium
    dejiciamur.
    Aliler : Per
    gloriamsapienlia?
    di-
    ;
    vinoe,
    et
    gloriam
    virlulumsive
    miraculorum,
    et
    per
    i
    ignobililatem flagellorum, despeclionum,
    et carce-
    runi
    patienter
    incedantus
    per infamiam
    el bonam
    fa-
    mam.Infamiaest malafama
    ;
    bonavero
    fama,
    bona
    est
    opinio
    etlaus. Et
    quodsuperius
    dixit, pergloriam
    el
    ignobilitalem,
    hoc
    repelivil explanando,inquiens
    :
    Per infamiamel bonamfamam
    patienter
    incedamus,
    habenles cusiodiamvirlulumadexlrisel a
    siuistris,
    credentes
    plus nobisipsis
    de nobis
    quidsimus,
    quam
    aliorumverbis. Utseductoreset veraces.Modo
    expo-
    nit
    superiora.
    Abinfidelibus dicehantur esse sedu-
    ctores, magi
    et malcfici : a fidelibus
    vero, propler
    B
    sanamdoclrinamel viriulem
    miraculorum,
    nonso-
    . luraveraceset
    jusli,
    sedeliamdii
    habebantur,
    sicul
    legimus
    inAelibus
    aposlolormn(Act.xiv), quando
    ei
    et Barnabecoronas
    delulerunt, dicenies: Diisunt in
    effigie
    hominumlatentes. El
    quid
    niirurasi
    apostoli
    el servi seductores
    appellati
    sunt,
    cum
    ipse
    Dominus
    el
    magister
    omniumseduclor sit
    appellalus,
    diccii-
    libusJ udoeis
    post
    mortem
    ejus
    ad Pilatuni :
    Domine,
    recordali sumus
    quia
    seduclorilledixitadhucvivent.'
    Post 1resdies
    resurgam(Mallh. xxvii).
    Ul seductores
    apudinfidles,
    et veraces
    apud
    credentesincedamus
    patienter, prolecli undique
    nrmis
    virlulum,
    sicul
    qui ignoli
    incredulis et
    cogniii credentibus,
    id osi
    inter illos
    qui
    non
    cognoscunt
    conversalionem
    nostram,
    nec valent
    penetrare
    doctrinam
    nostram,
    C
    et inter illos a
    quibus cognoscimur
    esse veri cul-
    tores Dei incedamus
    palientissinie
    rounili armis
    ju-
    slitioe:
    Quasi marient
    es, et eccevivimus.
    Quasi morieban-
    tur sancti
    apostoli
    el
    martyres,
    cum
    per
    multalor-
    nieulael
    cruciamenla
    pne usque
    ad morlem afili-
    gebanlur.
    Sed dum ila essent iu
    periculo
    mortis
    constiluti et in
    desperalionevitoe,per flagella,
    ver-
    bera,et
    lapidalionessubilovirtute Dei roborali con-
    fortabanlur,
    et
    quasi
    ex mortuis vilam
    recipiebant.
    Sic
    legimus
    debcalo
    Paulo,
    quia
    cum Lislris tandiu
    esset,
    flagellalus
    et
    lapidibus obrulus,
    per plaleas
    quoque
    civitalis Iraclus
    quousquequasi
    mortuus re-
    linqueretur
    : nocte eadem
    uanscurrcnle diluculo
    coepil
    inDerben verbumDei
    publieproedicare.
    Illi
    D
    enim
    qui deeollabantur, quasi moriebantur dumal)
    hocsoeculo
    lransibanl,sed
    illamors
    tempora'iserat,
    oui succedehat vila
    perptua.
    Ul
    casiigali,
    verberi-
    bus et
    verbis, sednon
    mortificali. Quando flagella-
    baiilur sancti
    apostoli
    et
    martyres,
    easligabal qui-
    demillos
    Deus,
    ne se
    cxlollercnt
    propter
    raaximam
    graliam
    sibi
    concessain,
    sed non
    pcrmillebal
    eos
    mori
    usque
    ad
    lempus quo
    ei
    placebat.
    Casligalio-
    neni
    quippe
    inhoc loeo
    pro flagellaiionepossumus
    inlelligere,
    sicul
    legimus
    PilalumdixissedeDomino.
    Casligatum, inquiens,
    illumdimiliam
    (Luc. xxm).
    Quasi tristes,
    semper
    aulem
    gaudentesapostoli
    el
    sancli
    martyres ,
    dum
    lacryntabanlur inter
    flagella
    et crucialus
    lerribiles,
    tristes videbanlur esse in
    637 EXPOSITIOIN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. II ADCOR. 038
    vullu,
    sed
    gaudebant
    in
    corde, securi. de
    spe
    coe-
    lestium
    proemiorum,
    scienles
    quia
    non sunt condi-
    gnoepassiones hujus temporis
    ad fuluram
    gloriam,
    quoe
    revelabitur in illis : et
    quoniam
    Irislilia illo-
    rumvertendaerat in
    gaudium
    oeternum. Elecli
    quid-
    quid
    tribulalionis el
    perseculionis
    sustinent, quasi
    est
    illis,
    id est
    tanquam
    non
    sit, quia
    si coeduntur
    virgis,
    si
    excoriantur,
    et etiamsi
    occiduntur,
    om-
    nia
    quasi
    sunt :
    quia
    transiloria sunl et
    temporalia.
    Vniel autemverum
    illorum,
    id est
    gaudium
    oeter-
    numet vilasinefine mansura. Sicut enimille
    qui
    scrainat, expergefaclus
    solet dicere:
    Quasi
    videbam
    homines
    oequitare, quasi
    videbam anle me mullas
    epulas appositas, alque
    totum
    dicit, quasi,
    non est
    ibi
    veritas,
    sedsicut timbra
    Iransierunt,
    ita in om-
    nibus
    quoe
    sancti in hoc soeculo
    patiuntur, quasi
    est, quia
    iransilivum est. Videbanlur eniminter
    suppliciamori,
    videbanlur iristari secundum
    fragi-
    lilalem,
    sed
    quasi
    erat ibi,
    quia
    menie
    gaudebant.
    Et si moriebantur ad
    tenipus,
    subito transibat illo-
    rummors invitamoeternam.
    Reprobis autem, qui
    toiam
    spem
    suam in terrenis rbus ac transiloriis
    ponunt,
    nec tendunt adoeterna
    gaudia,
    sed in
    pro-
    speritale felicilateque hujus
    soeculi
    loetantur,
    vi-
    detur
    quod
    verum
    teneant,
    sednon est
    verum, quia
    transilivum et
    temporale
    est
    ;
    et cum ab hac vita
    transierint,
    nihil invenient ex bis
    quoe
    hic
    quasi
    vera visa sunt
    illis, juxla quod
    Psalmisla dicit :
    Dormierunt somnum
    suum,
    el nihil invenerunt om-
    nes viri divitiarum in manibus suis
    (
    Psal. LXXV
    ).
    Transibil
    ergo
    istorum
    quasi verum,
    sed non eral
    verum,
    et veniet illorum
    voe,
    hoc est oeiernum
    supplicium.
    Sicul
    egentes
    simus,
    multosautemlocU-
    pletantes. Quasi egenies
    videbanlur diviliis
    hujus
    soeculi,
    sedabundabant diviliis
    spiritalitms
    in
    proe-
    dicatione et miraculis,
    ex
    quibus locupletabant
    alios. Vel rvera
    egentes
    videbanlur substantia tem-
    porali,
    sedmultos
    locupleles reddebant,
    sicut san-
    ctos
    qui
    eranl
    Hierosolymis, qui pro
    Christo omnia
    sua
    reliquerant,
    vel a J udoeis
    exspoliati fueranl,
    eo
    quod
    in mortuum hominem
    credidissent, quos^
    alloquilur
    in
    Epistola
    ad Hebroeos:
    Rapinam,
    in-
    quiens,
    bonorum vestrorumcum
    gaudio suscepislis
    (
    Hebr. xn
    ),
    et de
    quibus
    Isaias :
    Qui recessit,
    in-
    quit,
    ab
    iniquilale
    et
    malo, proedoepaluit (lsai. LIX).
    Istos
    ergo
    ditabant el
    locupletabant,apostoli, quia
    ex omnibuslocis
    ubicunqueproedicabant,
    ministra-
    bant eis
    quoe
    necessaria erant. Undeidem
    Apostolus
    in
    Epistola
    ad Romanos:
    Nunc,
    inquit, proficiscar
    inHierusalemministraresanctis
    (Rom. xv). Tanquam
    .
    nihil
    habenles,
    et omnia
    possidenles. Tanquam
    nihil
    habentes
    erant, quia
    nihil
    proprium
    habebant. Om-
    nia aulem
    possidebant, quia
    erant illis omniacom-
    munia
    (Act.
    H,
    iv
    ).
    Sic debent et monachi esse
    tanquam
    nihil habentes
    proprium,
    el omnia
    possi-
    denles communiler. Vel
    tanquam
    nihil
    habebant,
    quia
    nonhabebant
    proedia,
    non
    aurum,
    nec
    argen-
    tum
    , non
    servos,
    aul
    ancillas,
    et tamen omnia
    pos-
    sidebant isla in
    possessoribuseorum, quos
    sibi
    per
    A
    proedicalionis
    arma et virlutemmiraculorum
    subjii-
    gaverant.
    In
    possessoribus
    etenim omnia
    possidebant pos-
    sessorum. Sicut enim
    quidam
    dux RomanorumTar-
    quintus
    nomine
    respondil legatis cnjusdam genlis,
    aurumvolntibus dare
    pro pace
    ac
    libertate,
    Roma-
    nos
    potius
    velle aurum
    possidenlibus imperare,
    quam
    aurum habere aut
    possidere,
    ila sancti
    apo-
    stoli
    magis
    dsiderabanl
    possessres
    divitiarum
    per
    fidemet doclrinam Chrisli
    possidere, quamaliquid
    proprium
    habere. Possumus etiam dicere
    quia
    in'
    hoc soeculo
    apostoli quasi
    nihil habenles
    erant,
    sed
    in
    capite
    suo Christoomnia
    possidebant, juxta quod
    idem
    Apostolus
    in
    Epistola
    ad Romanosdicit de Deo
    Paire :
    Qui
    etiamFilium suum
    pro
    omnibus nobis
    B
    tradidit,
    quomodo
    eliam cumillo non omnia nobis
    donavit?
    (
    Rom. vin.
    )
    Simus
    ergo
    et nos
    tanquam
    nihil habenles in hoc
    soeculo,
    non
    ponendo spem
    in
    transitoriis rbus et caducis.
    Possidemus enim omniacum
    Christo, insuper
    el
    ipsum
    cumDeoPaire et
    Spiritu
    sancto
    possidebi-
    mus. Namsicut dicit
    Salomon, qui
    fidelis
    est,
    totus
    roundus divitiarum illius
    est,
    quia
    non
    appelil
    ea
    quoe
    inmundo
    sunt, cognoscens procul
    dubio
    quia
    mundus transibit et
    concupiscenlia ejus,
    et in hoc
    quod
    non
    apptit
    nec
    quoerit
    habere nisi
    quod habet,
    quasi
    omnia
    possidet.
    Nemo enim
    plus
    habet
    quam
    qui
    nullo
    indiget
    ;
    et tamen cum diviies multa ha-
    beant,
    multis
    indigent quia plus
    desiderant habere
    quam
    hahent. Ille aulem nullo
    indiget, qui proeter
    C
    necessaria
    victus,
    vestimenii et
    calceamenti,
    nonre-
    quirit,
    contenlus his
    quoe
    habet. In bis
    ergo
    omni-
    bus imitemur sanctos
    apostolos,
    doctores et
    patro-
    nos
    nostros,
    sicut filii boni imitanlur bonos
    paires,
    ut inler adversa et
    prospra patienter incedamus,
    exhibenles nos sicut Dei
    minislros, quoniam
    si
    par-
    ticipes
    fuerimus illorumactuum inhoc
    soeculo,
    eri-
    "
    musuiiqueconsortesillorum
    oelernorum
    proemiorum.
    Os nostrum
    palet
    ad
    vos,
    o
    Corinlhii,
    cor nostrum
    dilatatumest. Idest voluntas mentis nostroeet in-
    lentio cordis. Proedicatio
    quoque
    oris nostri
    patet,
    el
    aperia
    est
    jam
    ad
    proedicandum,
    et
    prompla
    ad
    vosdocendum. Illiusos
    patet
    et
    apertum
    est ad
    proe-
    dicandum, cujus
    voluntas est
    perfecta, proedicatio
    sancla,
    conversatio bona.
    Cujus
    vero voluntas est
    "
    torluosa,
    conversatio ac vila
    prava,
    licet
    aliquid
    inlelligentia?
    videatur
    habere,
    deficiunt ei verba
    cum
    sensu,
    ideo
    quod
    non
    patet
    illius osad
    proedi-
    candum
    , quia
    timet in aliis
    redarguere quod cogno-
    . scit in se ab aliis
    intelligi.
    Non
    angusliamini
    in
    nobis,
    angusiiamini
    aulemin
    visceribus veslrts
    ;
    et est sensus : 0
    Corinlhii,
    si
    sensum
    anguslum
    habetis el
    striclum,
    ut non
    pos-
    sitis
    recipere
    laliludinem
    mysteriorum divinorum,
    nolite nobis hoc
    reputare, quoniam
    non consistil
    hoc in
    nobis,
    qui
    vobis ministrare
    debemus,
    sed in
    vobis
    qui
    debelis
    accipere.
    Non
    quidem
    multa vobis
    possumus
    dicere,
    cl voluntatem
    propriam
    ad hoc
    habemus,
    sed inlellcctus vester el voluntasconstrin--
    639 IIAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. MO
    gitur
    in
    visceribus,
    idest in interioribus cordis.
    Eamdemaulemhabenles
    remunerationem,
    para-
    lara
    subaudis, quain
    et
    nos, quia
    eamdemfidemha-
    belis,
    dilatamini et
    vos,
    idest extendiie sensum et
    intelleclum
    vestrum,
    ne
    proe angustia
    sensus non
    possilis peneirare
    et
    recipere mysteria
    divina.
    Nolite
    jugum
    ducerecum
    infidelibus.
    In
    jugo
    duo
    animalia
    conjunguntiir
    et
    cooequantur.J ugum
    vero
    hic debemus
    intelligere jugumdiaboli,
    et
    polesta-
    tem
    quant
    habet
    super fidles,
    ac si diceret : Nolite
    ;uscipcrejugum
    diaboli
    nequeoequari
    infidelibusaut
    conjungi,
    ne similes illiscfficiamini.
    Quoe
    enim
    par-
    ticipatiojuslitioe
    cum
    iniquitate
    ? id
    est, quoe
    socielas
    justo
    homini
    jusliliam
    babenli cum
    injuslo
    homine
    et
    pagano
    ? Nulla.
    Quoe
    socielas
    luci,
    id est
    fideli,
    cum
    tenebris,
    idest infideli ? Nulla. Ista est
    lux,'
    et ista? sunt tenehroede
    quibus
    idem
    Aposlolus
    dicit : Fuislis
    aliquando tenebroe,
    id est infid-
    les
    ,
    nunc autem lux inDomino
    (Ephes.
    y
    ),
    idest
    fidles.
    Quoe
    aulemconventioChristi adBelial. Belial in-
    pretalur absquejugo, significans
    diabolum
    qui ju-
    gumomnipolentis
    Dei decollosuo excussit. Dicilur
    et in libro Samuelis :
    Qui
    dixerunt viri
    Belial,
    id
    est
    absque jugo
    Dei.
    Qua?conventio,
    sive
    quoe
    so-
    cielas Christi ad diabolum? Nulla.
    Qui
    autemconsensus
    templo
    Dei cumidolis? id
    est,
    quem
    consensumdebent habere fidles
    qui templum
    Dei
    sunt,
    cumidololalris
    qui
    sunt
    templa
    doemonum.
    Nullum.Tnhoc loco
    perculit
    eos
    qui
    recumbentes iu
    idolis,
    comedebant carnes
    idolothylas, qui
    debue-
    *
    rant esse fidlesel
    templum
    Dei. Vosenimeslistem-
    plum
    Dei
    vivi,
    nondeoruin
    qui
    non vivrait. Deusvi-
    vus
    dicilur,
    ad dislinclionem illorumdeorum
    , qui
    non
    vivrait,
    licel dicantur dii. Sicut dicit
    Deus,
    per
    J eremiam: lnhabilaboin
    illis, per
    fidemet dilectio-
    nem
    per graliammeam,
    et inambulabointer eos. Dei
    Filius
    qui
    ista locutus est de credentibus
    eleclis,
    inter homines
    ambulavit,
    sicut
    dicitur, quoniam
    su-
    per
    terramvisus
    est,
    et cumhominus conversatus
    est,
    el
    ipse
    habilavit in
    nobis,
    sicut J oannes dicit:
    Verbumeuro
    faclumest,
    ethabilavitinnobis
    (J oan. i),
    et eroillorum
    Deus,
    et
    ipsi
    erunt mihi
    populuspecu-
    liaris,
    sicut olimfuit Isral.
    Propter quod
    exile de medio eorum. Hoc Isaias
    propheta proedixitlonge
    ante
    caplivilalem Babylo-
    nicatu
    quod Aposlolus
    ad Corinlhios retulit. Dicit
    enim
    propheta
    ex
    persona Dei, alloquens
    J udoeos
    de
    caplivilate
    revcrlentes
    post sepluaginta
    annos
    :
    Propler quod, quia populus
    meus
    estis,
    exile de
    medio
    Chaldoeorum,
    m
    separemini
    ab
    eis,
    et im-
    mundumne
    teligeritis,
    id esl
    idolum, quo
    nihil est
    immundius,
    neadoraverilis. Et
    egorecipiamvos,
    in terram
    repromissionis.
    Referamus el hoc ad
    Corinlhios,
    et videamus
    quomodo poterant
    illi
    qui
    crediderant
    relinquere
    uxores el liberos suos om-
    nemque
    substanliam, qui
    adhuc
    imperfecli erant,
    nec
    poleranl implere quod
    Dominus dicit : Si vis
    perfeelus
    esse,
    vende omnia
    quoe
    habes
    (Mallh.
    Axix),
    elc. Non
    ergo
    hoc
    proecepit Apostolus,
    ul
    corpore
    recdrent ex tolo ab eis
    qui
    increduli ad-
    huc erant inmedio
    eorum,
    sed
    potius
    ut mentese-
    pararent
    seab illis.
    Exile, inquit,
    demedio
    pagano-
    rum,
    sedsi non
    polestis corpore,
    vel saliemmen-
    te: el
    separamini
    ab eis
    volunlate,
    el immundum
    hominemnolite
    langere.
    Immundumhominemtati-
    git, qui peccalorem
    imitalur. Et si hoc
    fecerilis,
    in-
    quit Aposlolus, recipiam
    vosin omnemfamiliarila-
    tem,
    et Dominus
    recipiet
    vos in
    oeteruambeatilu-
    dinem.
    CAPUT VII.
    Has
    igiiur
    habentes
    promissiones, charissimi,
    quas supra
    diximus
    quod
    sumus filii
    Dei,
    el
    ipse
    est
    B Pater
    nosler,
    mundemusnos ab omni
    inquinamenio
    carnis et
    spiritus.
    Non dixit
    simpliciter,
    mundeimis
    nos ab
    inquinamenio,
    sed ab omni
    inquinamenio
    carnis cl
    spirilus.
    Carnis
    inquinamenlum
    est forni-
    calio, adullerium,
    homicidium
    ,
    et coeleravitia
    quoe-
    corpore perficiuntur
    :
    spirilus vero,
    id
    est,
    mentis
    inquinamenlum,
    est
    ira, invidia, superbia,
    mala
    voluntas,
    et coeleramala
    quoe
    in animo
    cogilanlur;
    perficientessanclificalionem
    intimorDei. Sanctifica-
    tionemin
    timor,
    idest
    per
    limorem Dei
    perficit,
    qui
    ab omni
    inquinamenio
    carnis et
    spirilus
    niundal
    seinelipsura.
    Capite nos,
    id est
    intelligile quoedicintus,
    vel
    capaces
    eslole sermonis
    noslri,
    vel intitamini nos.
    Neminemvestrumloesimusverbo aul
    exemplo,
    sive
    C
    neminemveslrum
    exspoliavimus
    nosiraadulatione:
    neminem
    corrupimus, pravo
    sensu aul
    exemplo
    :
    neminem
    circumvenimus,
    in
    negolio,
    ut evacuaremus
    sacculos vestros.
    Quasi
    diceret :
    Quod
    nos non feci-
    mus,
    fecerunt
    pseudoapostoli, ideoque
    non recte
    agitisproeponentes
    illos nobis.
    Nonad
    condemnalionemvestram
    dico,
    id
    est,
    non
    ad
    viluperalionem
    vestrammelaudo
    aliosque apo-
    stolos
    ,
    sed ad correctionem.
    Vel,
    non vos
    abjicio
    talia
    dicendo,
    sed ut vos
    corrigalis admoneo.
    Proe-
    diximus enim in
    priori Epistola quod
    in cordibus.
    nostris
    eslis,
    siveinvolunlate
    nosira,
    adcommor'un-
    dumin
    proesenli vita,
    adconvivenduminfutura
    glo-
    ria,
    id
    esl,
    tanlo amoreel desiderio
    erg.t
    vosduci-
    mur, ut,
    si fieri
    possel,
    marlyrium
    inhocsoeculo
    per
    "
    mulla
    supplicia pro
    Christi nominenobiscumsusli-
    neretis,
    ut coronamet
    proemiummartyrii
    nobiscum
    reciperelis.
    Mullamihi
    fiducia
    est
    apudvos,
    subaudisideotalia
    loquor, sperans
    vos mihi obedientes esse :
    super-
    abundo.gaudio
    inomni tribulalione
    nosira,
    id
    est,
    au-
    diens correctionem vestram et bonamcoitversalio-
    nem,
    ilasum
    gaudio repletus,
    mlicet incarcere et
    vinculislenerer
    coustrictus,
    nihil dolorissentirent.
    Nam et cum venissemusin
    Macedoniam,
    nullam
    requiem
    habuitcaro
    nostra;
    sed
    quod
    caronon
    habuit,
    spiritus
    habuit
    qui
    deleclatur inler adversa. Mace-
    donia est
    regio Achaia;,
    in
    quam
    cumvenissent
    Paulus el
    Silas,
    et
    coepissentproedicare
    etmiracula
    t!/.i
    EXP0S1TI0 IN EPP. S. PAULI.

    IN EP1ST. II
    AD
    COR. 612
    facere, pueliaquoedam
    habens
    spirilum pylhonicum,
    i
    quoe
    non modicum
    quoeslum proesiabat
    dominis
    suis
    divinando,
    incedendo
    per plateas,
    clamabat di-
    COBS: O
    cives,
    viri isti servi Dei excelsi sunt
    (Act.
    xvi). Cujus
    miserius
    Paulus, fugavit malignum spi-
    ritumabea. Videnlesautemdomini
    ejus, quia
    exivit
    spes quoeslusillorum,
    concitaverunt sedilionemnon
    ntodicaminPaulumet
    Silam,
    inlantumut cumdiu
    flagellati essent,
    miltereniur iniinacarceris. Et inde
    subjungit
    : Non
    habuit, inquiens, requiem
    caro no-
    sira
    ;
    sed omnemtribulationem
    passi
    sumus.
    Foris,
    subaudis
    erant,
    pugnoe,
    inlus timors.
    Pugna?
    erant
    foris in
    corpore,
    dumsustinebant verbera et
    flagella,
    inlus timors in
    animo,
    limentes ne
    passione
    eorum
    scandalizali hi
    qui crediderant,
    a fide recdrent.
    Aliter :
    Foris,
    id
    est,
    extra carcerem in
    publico
    erant I
    pugnoe
    contra
    credentes, qui impugnabanlur
    ab infi-
    delibus,
    intus in carcere erant
    timors,
    ubi erant
    apostoli
    vincti
    quia
    limebant inierfici a
    perscuta
    ribus.
    Referens
    nobis vestrum
    desiderium, quo
    desidera-
    balis
    vosemendare,
    vel
    quo
    desiderabatis nosvidere
    ;
    veslrum
    fletum, quo
    deflelisillos
    qui
    a fiderecesse-
    runt;
    vestramoemulalionem
    pro me,
    idest vestrum
    amorem
    erga me, quo
    succensi forliter defendere
    voluistis
    proedicationem
    meamveram
    esse,
    et falsos
    aposlolos
    avobis
    rcpulistis
    : ita ut
    magis gauderem.,
    subaudis de vestra
    correctione, quam
    tristarer de
    vinculismeis.
    Non
    quia
    contrislaii
    estis,
    subaudis
    accipientes
    epistolam
    ,
    ideo
    gaudeo,
    contristati enimeslissecun-

    dum Deum.Ille
    contrislatur secundum
    Deum, qui
    Deum
    per poeniteiliam
    sibi
    placari
    desiderat. Ut in
    nullodetrimenlum
    patiamini
    ex
    nobis,
    idesl in nullo
    eorum
    quoe
    vobis
    imperamus
    damnumhabealis:
    quia
    si contrislavimusvos
    per epistolam,
    multum
    prodesl
    vobis.
    Quoe
    enimsecundumDeumIrislilia
    est,
    id
    est,
    qui
    Deo
    placere desidcral, poenitenliamoperalur
    in sa-
    lutem
    siabilem,
    id est in vitam oelernam. Soeculi
    autem
    irislilia,
    idest
    quoepro
    amissionererumtem-
    poralium est,
    vel
    pro aliquo
    dolore
    temporalis rei,
    mortem
    operalur,
    subaudis
    oelernam,
    id est damna-
    tionemanima?:
    plerumque
    eliam mortem
    corporis
    quod
    inmultis
    experlum
    habetur.
    Ecceenimhoc
    ipsum,
    idest
    ipsatristitia,
    secundum
    I
    Dumconlristari
    vos,quantam sollicitudinem,
    idest
    quantam
    curam
    operalur,
    ne denuo in
    peccata
    simi-
    liacadaiis. Ubi enimsollicitudo
    est,
    non est sorano-
    lenlia, securilas,
    vel
    inertia;
    sed
    defensionem,
    sub-
    audis
    operalur,
    ut vos
    possitis
    defendereab infesta
    -
    lionedoemonum
    ;
    sed
    indignaiionem, quiaindignatur
    homo
    sibimelipsi
    dum
    peccat
    :
    qui
    bonam curam
    habet,
    indignatur
    eliamcontra
    peccames,
    vel
    alio-
    rum
    indignaliones patienter suslinet;
    sed timorem
    Dei
    operalur
    sed desiderium
    patria? coelestis;
    sed
    oemulalionem,
    id est amorem
    Dei,
    studium
    bonum,
    el irailationembonorum
    operum,
    sed vindictamin
    seipso, quiaseipsum
    causadelicti
    affligit.
    Dicit bea-
    i, A
    tus
    Augustinus quod
    licet ista
    conjunctio causalis,
    s
    sed,
    in hoc loco
    plnum
    sensumnon
    reddat,
    lamen
    apud
    Groecos
    optime
    resonat. In
    omnibus, quoe
    vobis
    !..
    proecepi,
    exhibuislisel
    proeparastis
    vos
    inconlaminalos
    -
    esse
    negolio,
    id esl
    inipollutos
    esse ameo
    proeceplo,
    it quia
    obedistis mihi. Tune enim
    discipulus impollu-
    n tum se reddit a
    proeceplo magislri, quando
    obedit
    u jussioni
    illius. Si veroinobediensexslilerit in
    aliquo,
    e
    et si abomnibus alienus
    culpis exsislit,
    tamen ex
    i- inobedientia maculatur. Aliler : Inhoc
    proljalis
    vos
    ,
    immunes essea
    culpa aliorum, quia
    illorumerrorera
    it forliter
    corripuistis.
    Conlaminatus enim
    ,
    auclorita-
    i,
    temnonhabet inalios vindicare
    n
    Igiiur
    elsi
    scripsi
    vobis
    priorem Epistolam,
    non
    t.
    propter
    eumsolummodo
    scripsi, qui fecit injuriam,
    it B omnibus
    vobis, accipiendo
    uxorem
    patris,
    vel
    propter
    i- illos
    qui
    fraudera fecerunt
    fratribus;
    serf ad mani-
    it festandam
    sollicitudinem nostram
    quam pro
    vobis
    i. habemus.
    Ideoque
    subdit : Ideo consolali sumus de
    vestra emendatione et obedienlia
    atque receptione
    L-
    Tili.
    ;
    Viscera
    ejus,
    id est
    Titi, abundanliusin vobissunt.
    .-
    Quidquid
    inlra corium
    conlinetur,
    viscus
    appellari
    n poiest.
    Filii
    quoque
    visceradicunlur. Ponunlur etiam
    e
    pro
    nimioedileciionis
    affectu,
    sicut in hoc loco.
    is
    Viscera
    ejus,
    idest nimiadileclioel
    affeclus chari-
    i
    talis
    erga
    vos
    amplius
    abundavit
    e
    Gaudeo
    quod
    in omnibus
    confido
    in
    vobis,
    subaudis
    quia
    obedientes eritis mihi.
    I
    c
    CAPUT VIII.
    ii Notum autem
    facimus
    vobis
    gratiam Dei,
    id est
    n
    fidem
    coeleraquetalia, quoegratis
    dantur
    fidelibus,
    o
    quoegralia
    data est Ecclesioe
    Macedonioe,
    et
    quod
    in
    a multo
    experimenlo
    tribulaiionis
    ,
    subaudis nostroeet
    il
    suoe,
    abundanlia
    gaudii ipsorumfuit,
    et
    ullissima,
    sive
    profundissima, pauperlas
    illorum
    abundavit,
    et
    i
    excrevit,
    in diviliis
    simplicitatis
    eorum.
    Beatus
    Apo-
    slolus
    cognoscens
    Corinlhios avaros esse
    ej.
    tenacisr
    li
    simos, proponit
    eisin
    exemplumcharitatem et bonam
    voluntalem
    Macedonum,quam
    habuerunt
    erga
    sanclos
    i,
    qui
    erant
    Hierosolymis.
    Cum enim nimiunt essent
    i-
    pauperes
    illi Macedones
    anlequam
    venirent
    ad
    fidem,
    s credendo in
    Christum,
    excrevil illorum
    magnapau-
    perlas
    in mullas
    divilias,
    quia
    ex eadera
    paupertaie
    n
    D
    quam
    habebant stalim ut
    credidertinl, decreverunt
    ,t sanctis mittere
    necessaria, qui
    erant
    Hierosolymis,
    i- el hoc
    simpliciter,
    idesl bona
    volunlateet inientione
    fecerunt. De
    eleetnosyna ergo
    et
    donalione
    quam
    i- volebat
    Apostolus
    ut Corinlhii
    milterent illis
    qui
    erant
    Hierosolymis,
    multa loculurus est in
    sequen-
    r
    tibus.
    n
    Quia
    secundumviriulem
    testimoniumillis
    reddo, et
    i-
    supra
    viriulemvoluntarii
    fuerunt.
    Ordo
    perturba
    lus
    n
    et
    proeposterus
    : Testimoniumillis
    reddo, Macedo-
    d nihus
    videiicet,
    quia supra
    viriulemsuamvolunlarii
    i, fuerunl,
    idest
    plus
    voluerimt
    quant possent, et
    so-
    n cunduni viriulem
    possibililalis
    suoedederunl.
    Cummullaexhorlatione obsecrantes
    nos,
    subaudis
    645 HAYM0N1SALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. U
    ut
    acciperemus
    ab eis
    graliam,
    id est donalioncm
    quant
    illi
    gratis
    dabant,
    etcommunicationemminisie-
    rii
    quod fit
    in
    sanctos,
    qui
    sunt
    Hierosolymis.
    Et non sicut
    speravimus,
    sed
    semelipsos
    dederuni,
    id
    est,
    nonfecerunt sicut
    timuimus, quandoprimum
    nos
    posuerunt
    in carcerem:
    sperare
    enimhic
    posuit
    pro
    timor sicut et in
    Virgilio
    habetur :
    Hune
    ego
    si
    potui
    tantum
    speraredolorem,
    pro
    eo
    quod
    est timere :
    primum
    dederunt se Do-
    mino,
    veniendoad
    fidem,
    et
    corrigendo
    errores
    suos,
    deinde
    nobis,
    subdendo se noslro
    magisterio, ila,
    subaudi dederunt seexloto
    Domino,
    et nobissubdili
    fuerunl : ut
    rogaremus
    Titum, quando
    illumad vos
    ntisimus,
    ul
    perficeret
    in vobis
    graliam
    islam,
    largi-
    lalis et
    eteemosynoe,
    ut
    sponie
    miltatis fratribus
    qui
    sunt
    Hierosolymis
    bona
    temporalia,
    sicut isti
    gra-
    tis et
    sponte
    mitlunt.
    Non
    quasi imperans
    dico,
    subaudis
    talia,
    sed
    per
    alioriim sollicitudinemetiam vestroecltaritatis
    inge-
    iiiumbonum
    comprobans,
    id
    esl,
    ut
    per
    istorumindul-
    gentiam approbare possim
    bonum
    ingenium
    veslroe
    charilatis,
    ut si isti tanla niiserunt
    qui pauperes
    sunt,
    vos
    plura
    millalis.
    Scilis enim araliam Domini nostri J esu
    Christi,
    quam
    vobiscontulit. Omnia bona
    quoehumano
    ge-
    neri dala
    sunt, gratia
    Dei
    est,
    quoniam
    cumdives
    esset, secundum divinitatem,
    possidens
    omniacum
    Paire,
    propter vos,
    el omnes
    credentes,
    egenusfactus
    est,
    et
    pauper,
    inlanlumut non
    haberel, quod
    habent
    vulpes,
    ul illius
    inopia
    vosdivites
    essetis,
    in coelo:
    et faclus esl
    homo,
    ut nos faceret
    deos, juxla quod
    per
    Psalmislam dicit :
    Ego
    dixi : Dii eslis
    (Psal.
    LXXXI).
    Et consiliuminhoc
    do,
    subaudis ut
    ejus pauperta-
    tem imitemini. Hoc enimvobisutile
    est,
    subaudis
    facere
    quod
    dico,
    qui
    non solum
    facere,
    sed et velle
    coepistis
    abanno
    priore,
    siveabanno
    proeterito.
    Erant
    aliqui apud
    illos
    qui
    volunlalem
    quidem
    habuerunt
    aliquid
    mitlere fralribus
    Ilierosolymam,
    sed nihil
    indefecerunt. Erant et alii
    qui aliquid
    inde
    fecerunt,
    sedad effectumnon
    perduxerunt. Quos
    omnes hor-
    tatur mododicens:Hocvobisutileest facere
    qui
    velle
    coepislis,
    et
    qui
    ex
    parte
    fecistis.
    Nuncveroet
    factoperficite,
    id
    est, opreadimplete.
    Si enimvoluntas
    prompta
    et
    parata
    ad dandum
    esl,
    secundumid
    accepta
    est
    quodhabet,
    subaudiset
    dat,
    nonsecundumid
    quod
    non
    habet, quia
    nonvalet
    illuddare
    quod
    non
    habet,
    licet velit. Hoc
    quidem
    apud
    homines
    est,
    coeterum
    apud
    Deum
    ipsa
    volun-
    tasbona remuneratur.
    Non
    enim,
    subaudis ideo talia
    proecipio,
    ut aliis
    sit
    remissio,
    id
    est,
    abundanlia et
    refrigerium,
    sed
    ex
    oequalitate,
    subaudis hoc debelis
    facere,
    verbi
    gratia
    :
    Qui
    habet cenlum
    solidos,
    quinquaginla
    secum
    retineat,
    quinquaginta
    raillt his
    qui
    sunt
    Hierosolymis.
    Vel ex
    oequatilate,
    ul
    aliquid
    mittat
    illis,
    et
    aliquid
    retineat ad suos
    suorumque
    usus.
    Hilarem
    siquidem
    dalorem benevolentia
    decet, quoe
    sic suam
    temperet largitatem
    ut de illa et
    paupe-
    A
    rumrefectio
    gaudeat,
    et domesica sufficienlianon
    laboret. Notandumut hic distinclio
    sit,
    ubi
    dicit,
    sed ex
    oequalitate
    : In
    proesenli tempore,
    id est in
    hac
    vita,
    veslra abundantia illorum
    inopiam sup-
    plai,
    ut el illorum
    abundanlia, quoespirilalis
    est,
    in
    jejuniis
    et
    orationibus,
    tiesfroe
    inopioe
    sil
    supplemen-
    tum,
    id
    est,
    ut
    quod
    minus babetis in rbus
    spiri-
    lalibus,
    in
    ipsis
    habeatis et
    quod
    illi non habent in
    lemporalibus,
    vos eis
    ministretis,
    ut
    fit oequalilas
    inter voset
    illos,
    danles vos illis
    quod
    non
    habent,
    et
    ipsi
    vobis
    quod
    non
    habetis,
    vos illi
    temporalia,
    el
    ipsi
    vobisoeterna.
    Qui mullum,
    subaudis
    collegit,
    non abundavit : el
    qui
    modicum,
    collegit,
    nonminoravit. Hoc secundum
    litleramdictumest de manna. Namcum
    proecepis-
    B
    set Dominus
    per singula capita plnumgomor
    col-
    igi, quoe
    est mensura 1res sextarios
    conlinens,
    quidamcollegerunt plus, quidam
    minus. Sed cum
    proeparassenl
    sibi cibos inmortario cum
    pistillo,
    et
    ille
    qui plus collegerat,
    et
    qui
    minus,
    unammen-
    suram
    postmodum reperierunt, plnum
    Scilicet
    go-
    mor.
    Spiritaliter
    autem hic vult
    ostendere, quia
    si
    sunt duo
    homines,
    unus
    dives,
    el alter
    pauper,
    licet
    divesmulta
    possideat,
    et distribut
    plurapauperibus
    quampauper,
    non tamen
    superat
    illius
    eleemosyna
    pauperis largilatem,
    sed
    plerumque
    donum
    parvum
    pauperis magis
    est
    acceptunt Deo, quam
    divitis
    magnum, quia pauper
    deviclusuo
    iribuit,
    divesex
    his
    quibus superabundat. Quod comprobavit
    Do-
    minus in
    Evangelio quando
    videns multa in
    gazo-
    *-"
    phylacium
    a
    divilibus,
    et vidiiaDeo
    diminuta, quod
    est
    quadrans,
    idesl
    quarla pars denarii,
    dixit
    (Luc.
    xxi)
    : Viduahoec
    plus quam
    omnes
    misit,
    quia
    illi
    multasibi
    retinuerunl,
    illa vero lolumsuumviclum
    misit,
    nihil sibi relinens : Cor
    namque,
    et nonsub-
    stanliam
    penst Deus,
    nec
    perpendil quantum
    in
    ejus munere,
    sedex
    quanlo
    amore
    proferatur.
    Quoniam
    exhorlationem
    quidem
    suscepil,
    a me
    quant
    vobis minislravit.
    Misimuscum
    Mo,
    idest cura
    Tito, fratrem cujus
    laus est in
    Evangelioper
    omnesecclcsias. Lucas
    qui
    et Lucius lacilo hic nomine
    intelligitur, qui jam
    Evangelium conscriptum
    habebat mirilice
    , quod
    legebatur per
    omnes
    ecclesias,
    et
    insuper
    Acius
    D
    apostolorum, quo
    laboreab omnibus fidelibus lau-
    demhabebat.
    Non solum autem laudabalur
    per
    omnes eccle-
    sias,
    serf et ordinalus esl cornes ac socius nostroe
    peregrinalionis.
    Dlitantes el cavenles hoc ne
    quis
    vos vitu-
    peret
    et
    reprehendat
    in hac
    pleniiudine,
    sub-
    audis doctrina? et miraculorum
    ,
    quoe
    minislratur a
    nobis, videiicet ne
    quis posset
    dicere : Bene
    qui-
    dem
    proedicatPaulus, Barnabas, Timotheus, sociique
    eorumet milliamiracula
    per
    virlutem Domini
    per-
    ficiunt,
    sed in hoc non bene
    agunl, quia
    non ha-
    bent curamsanctorum
    pauperum qui
    sunt Hieroso-
    !
    lymis,
    sicut alii
    apostoli habent,
    et sicul Paulo
    proe-
    ceptum
    esl et Barnaba? ab
    apostolis, quando
    ad
    645 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. II AD COR.

    646
    gentes
    missi sunt. Undeidem
    aposlolus
    alias dicil :
    Constitueront, inquiens, apostoli,
    ut
    nos, ego
    et
    Barnabas
    in
    gentes operam
    daremus
    proedicandi
    lanlum ut
    pauperum
    memoresessemus.
    Providentesbona nonsolumcoram
    Deo,
    sed eliam
    eoram hominibus.
    Aposlolus
    Paulus
    aliique
    bona
    eorumcoramDeo
    providebant, quia
    inomnibus
    quoe
    agebant,
    Deo
    placere quoerehant.
    Providebant et
    coram
    Corinlhiis, quia
    taies fratres ad eos
    dirige-
    bant ad
    reeipiendas
    donalions, quoe
    raittendoeerant
    sanctis
    Hierosolymamqui
    sua
    pro
    Christo similiter
    reliquerant,
    nec erant
    cupidi
    divitiarum,
    aut ama-
    lores terrenarum rerum,
    ne forte occasioneminve-
    nirent Corinlhii dicendi : Nos multa
    misimus,
    sed
    illi
    quos
    adnos
    dixerit,
    furati sunt
    ea,
    cumdliras-
    sent illa
    augere.
    Aliter. Coram
    Deo,
    ut
    diximus,
    bona
    providet, qui
    Deo
    placere
    desiderat : et coram
    hominibus, qui
    sine
    querela
    incidit nesit nimis
    ju-
    slus,
    sed
    apud
    omnes inomni vita sua et conversa-
    lione
    irreprebensibifis
    habeatur.
    Misimus cum
    illis,
    cum Tito scilicet et
    Lucio,
    fratrem
    nostrum,
    subaudis
    Apolloqui
    vobiscum
    jam
    diu moratus
    est, quemprobavimus
    sollicitant
    esse,
    subaudis
    pro
    vobis
    postquam
    a vobisrecessit
    pro-
    pler quorumdam
    malamconversalioneni et duriliam
    morum: nunc aulem mullo
    sotliciliorem,
    subaudis
    probavimus
    illumesse
    pro vobis, quia
    audivil vos
    esse correctos el emendatos. Isloinloco est distin-
    guendum
    et
    poslea
    ad alia transeundum.
    Confiden-
    tia,
    subaudis mihi
    est,
    multainvos.
    Sive
    proTito, qui
    estsociusmeusin
    proedicatione,
    et
    in vos
    adjulor
    docendosicul el
    ego,
    sive
    fratres
    nostri
    aposioli,
    subaudis
    adjulores vestri,
    mihi retulerunt
    correctionem vestramel convcrsationemsanclara.
    In
    Mos,
    idest in
    Tilum,
    Lucamet
    Apollo,
    oslen-
    dite charitatemvestramin
    faciemccclesiarum,
    idesl
    in
    proesentia
    fidelium.
    CAPUT IX.
    Namde ministerio
    quod fit
    in
    sanclos,
    ex abun-
    dnnti,
    id esl ex
    superfluo,
    mihi est scribere vobis.
    QuoniamAchaia,
    idest
    pars Achaioe,parata
    est ab
    anno
    proelerilo,
    illi
    videiicet,
    qui
    exira Corinthum
    metropolim
    civitalemhabitant.
    Ul non dicamusvos in hac substantia. Defeclus
    dictionis et senteniioein hoc locoest nonmodicuset
    hujusmodi
    : Ut non dicamus vos in hac
    substantia,
    subaudis carnali et
    lemporali,
    minus
    fecisse,
    qui
    in
    omnibus
    perfecii
    estis,
    bona voluntaie florentes.
    Necessariumexislimavi
    rogarefratres,
    Titumvideii-
    cet el Silam,
    et
    Apollo,
    ni
    proeveniant,
    subaudis
    nos,
    ad vos.Sicsubaudis: Daleillam
    donalionem, quasi
    be-
    nedictionem,
    id est benevolenliamex
    charitate,
    non
    quasi
    avariliam,
    id est non
    avare,
    sed
    sponle
    date.
    Qui
    parce
    sminal, parce-el
    melel. Parce
    aliquando
    pro
    dimilie
    ponitur,
    ut illud
    Virgilii
    :
    Parce
    melu,Cytherea,
    id est dimitte raelum:
    aliquando pro
    servare,
    ut
    ibi : Hic canere
    incipiam quanta experientia
    sit
    paras apibus.
    Parcoe enim dicunlur
    apes, quasi
    A servalrices,
    eo
    quod
    servant sua niella. In hoc au-
    lem loco
    per
    hoc
    quod
    dixit adverbialiter
    parce,
    voliiit
    significare
    avarum
    hominem,
    cui
    extorquetur
    cumviolentia ul
    aliquid Iargiatur. Ergo qui parce
    seminat, parce
    et
    melel,
    idesl
    qui parum
    tribuil
    pauperi, parumaccipiol mercedis,
    sicut ad lilleram
    ille
    qui parum
    seminat;
    parum colligit.
    Et
    qui
    se-
    minat in
    benediclionibus,
    idest
    qui largitur
    eleento-
    synampauperi
    cum
    bencvolcniia, bonaque tempo-
    ralia dislribuit ex sincerilale
    mentis,
    ut
    neque
    lau-
    dem humanam exinde
    requirat, neque
    illumcui
    aliquid tribuil,
    velit
    per
    hoc subditura sibi facere
    ;
    de benediclionibusel
    melel,
    hoc
    esl,
    de bona volun-
    tate mentis
    accipiel
    mercedemoelerna?bealiludinis.
    Illein benediclione
    seminat, qui
    bonavolunlate sub
    B
    spe
    oeternoeremunerationis hoc
    agit.
    Unusquisqueprout
    deslinavitin corde
    suo,
    nonex
    tristilia aut ex
    necessilate,
    id est
    quantum disposuit
    inanimo suo dare
    Deo,
    el
    pauperibus,
    lanlum tri-
    buat, quia
    meliusest non
    promitiere
    cordeaut verbo
    quampromissum
    non
    adimplre.
    Docet aulem
    Apo-
    slolusloetoanimo eamdem
    eleemosynam
    vel votum
    perficere quia
    ex omnibus bis
    qui
    infrant
    aliquid,
    hune
    elegit
    Deuscui relribuaiur
    qui
    devotocorde
    hoc
    operalur.
    Unde
    proecipit
    non ex
    trislitia,
    in-
    quiens,
    animi hoc facial
    aliquisveslrum,
    aut ex ne-
    cessilate,
    id est coactus aut
    invitus,
    et non
    spon-
    taneo desiderio. Ex tristilia hoc
    adimplet
    et ex ne-
    cessilate,
    qui
    non
    sperat
    semercedem
    recipere
    : sed
    propler proesenlempudorem
    et verecundiaminvitus
    C
    hoc
    agit,
    nealiis hoc
    agenlibusipse
    avarus et
    lurpis
    videatur :
    ideoque
    ex hoc non fruelur mercede
    oeterna. Dicitenimbealus
    Augustinus, quia
    si
    panera
    dederis
    tristis,
    et
    panera
    et meritum
    perdis
    :
    quo-
    niam
    quod
    in
    proesenli
    tribuis
    amittis,
    etinfuluromer-
    cedecarebis. La;lovero animo
    eleemosynamerogat
    pauperi, qui
    certus est de remuneralione oelerno-
    rum
    proemiorum, quem
    ddit ei Dominus
    apudquem
    Ihesaurizat. Ililaremenimdntorem
    diligit
    Deus. III-
    laris dbet esse
    qui
    Domino foeneratur : el ille
    pla-
    ce!
    Deo, qui quod
    tribuit
    poslmodum
    nondolet
    quasi
    amissum,
    sed
    quasi
    de
    duplicatogaudel.
    Polens esl enimDeus omnem
    gratiam
    abundare
    factre
    in
    vobis,
    ul in omnibus
    semper
    omnem
    suffi-
    cienliamet abundanliam
    habenles,
    abundelisin omni
    "
    opre
    bono.
    Nolite, inquit,
    diffidere
    neque desperare
    de
    remuneratione,
    si hilari animo
    eleemosynam
    im-
    penditis, quiapolens
    est Deusomnem
    gratiam
    abun-
    dare facere in
    vobis,
    scilicet ut in
    proesenlia
    abun-
    delis
    fide, spe,
    charitale,
    scientia
    divina, omnique
    substantia
    lemporali
    : el
    insuper
    infuluro oelernam
    flicitaient tribuere. Hocenimerit abundare inomni
    opre
    bono,
    si sibi relinet
    quod
    sullicit ad suam
    suorumque explendam
    necessitatem,
    et coelera in
    usus sanctorumvel
    pauperumimpendat.
    Sicut
    scriptum
    est in Psalmo de
    quolibet juslo
    eleemosynasdanli,
    et curam
    pauperumagenli
    : Di-
    spersit,
    ddit
    pauperibus,justilia ejus
    manel m oeier-
    num
    (Psn/.ciii),juslitiam
    hic
    appellat largitalem
    sub-
    647 HAYM0N1SHALBERSTAT.
    EP1SC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 648
    stanlioe
    temporalis
    vel mercedem
    ejusdem
    subslanlioe
    distribula?
    quoelargitas
    bene
    jusiitia appellatur
    :
    quia
    jtislum
    esl,
    ut sicut terra omnibus hominibus com-
    muniler a Deo data est ad
    possidendum,
    et sicut
    calor soliset humor
    pluviarum
    omnibus communiler
    tribuitur a
    Deo,
    ita etiam
    quoe
    in terra Dei dono
    nascunlur,
    communiler
    dispensentur
    et communiler
    utanlur;
    el hoecesl
    jusiitia,
    ut
    quia
    Deusillud
    gratis
    dat,
    rtribut ex eo et
    homo,
    cui deest. Notandum
    quod
    dicilur de viro
    sancto, quia dispersit
    et divisit
    pauperibus
    substanliam sibi a Deo
    datam,
    ac ddit
    pauperibus qui
    nonhabent
    quod
    ei redderenl in
    proe-
    senti,
    el non divilibus
    hujus
    soeculi,
    a
    quibus spe-
    raret eademiterum aut
    plura recipere
    : et
    quoniam
    usus est
    proeceplo
    Domini dicenlis : Facile vobis
    amicosdemammona
    iniquitalis (Luc. xvi),
    idcirco
    jusiitia ejus,
    id est merces
    largilatis ejus
    et relri-
    butio
    ipsius juslitioe
    manet in
    oeiernum, quia
    ibi
    po-
    suit divilias
    suas,
    et ibi thesaurizavit,
    ubi fures non
    effodiunl,
    nec furanlur.
    Qui
    autemadministrt semen
    seminanli,
    et
    panem
    ad manducandum
    proestabil,
    et
    multiplicabil
    semen
    vestrum,
    et
    augebit
    incremenla
    frugumjustitioe
    ve-
    slroe. Hoc
    dnpliciter intelligi potest,
    et
    juxta
    litleram
    el
    juxta spirilalent inlclligenliam. Oranipoiens
    Deus
    qui
    administrt
    homini semen ad
    scminandum,
    si
    eleemosynoe
    fuerit
    deditus, ipseproestabil
    ei
    panem
    admanducandumex
    semine,
    et
    multiplicabit
    semina
    ejus
    in
    terra,
    ut
    qui
    seminavit
    quinque
    modios,
    col-
    ligat quinquaginta
    ; qui decem, colligal
    cenlum. Et
    multiplicabil augmenta frugum jusiitia? vestroe,
    id
    '
    est subslanlioevestroe, quoe
    bene
    jusiitia appellatur.
    Aliler : Deus
    qui
    administrai homini semenad semi-
    nandum,
    idest substanliam
    temporalem
    unde elee-
    mosyiiainpossit erogare
    ; ipseulique
    ei
    proestabil
    in fuluro
    panera
    ad
    manducandum,
    oelernamsci-
    licet saiietatem, quoe
    eril visio
    proesentissimi
    vullus
    omnipolentis
    Dei.De
    quopane
    dicitDominusinEvan-
    gelio
    : Beatus
    qui
    manducubit
    panem
    in
    regno
    Dei
    (Luc. xiv).
    El Psalmista de eadera salielate : Satia-
    bor, inquit,
    dum manifeslabitur animoe
    gloria
    tua
    (Psal.
    xvi).
    Et
    non solum ibi
    proeslabit
    oelernam
    satietalem,
    sed hic
    multiplicabil
    substanliam
    ejus,
    sicut
    supra
    diximus,
    ul habeat undevalcat eleemo-
    synamlargiorem impendere pro qua augehitur
    illi
    augmenlum
    ,
    id esl merces et retributio
    juslitioe
    '
    ejus. Ergo quia
    omniabona
    quoe
    habemus Dei
    sunl,
    el semina et nascenlia : et Dei
    nulrescunt,
    pullulant
    et
    mulliplicanlur
    ad usus
    hominum,
    el
    ipseproecepit
    de his communicare eis
    qui indigent,
    debemusdare
    ista
    temporalia
    ul mereamur
    accipere
    oelerna
    : sicut
    plurimi
    sanctorum fecerunt-,
    inter
    quos parlem
    beatoe remuneralionis beatissiraus
    martyr
    Chrisli
    Laurenlius obtinel, qui
    verus
    dispensator lempora-
    liuindivitiarum
    exislens,
    meruit
    possidere
    ccelesles
    cl oeternas
    alque
    immarcessibjles
    coronas.
    Ut in omnibus
    locupletali
    et divites effecli abun-
    delisin omnem
    simpliciintem, quoesimplieitas oy-
    ratur Deo
    gratiarum
    aciionem
    per
    nos,
    qui ejus proe-
    V
    dicatores sumus. Ea inlenlione et
    simplicilate
    debe'
    homo
    eleemosynamimpendere,
    ut non
    quoerat
    illum
    sibi
    subjecluni
    facere cui
    tribuit, neque
    laudem ab
    hominibus
    quoerere.
    Glorificantes
    Deumin obedientia
    confessionis
    ve-
    stroe.Ohedientia
    confessionemproeslat
    homini
    quando
    impletur
    :
    quia
    licet homotaceat cui
    imperatur,
    in
    hoc
    quod
    obedit, opusejus ostendil,
    et confiletur il-
    lumesse valde obedientem
    ;
    verbi
    gralia
    : Proeci-
    pitur
    alicui ire lanlum in
    ambone,
    licel
    ipse
    nihil
    responderit ei,
    et tamen ierit
    cantalum, ipsa
    canii-
    lena
    perhibet
    ei testimonium
    obedienlioe,
    et confi-
    letur illum valde esse obedientem. In
    Evangelio
    quoque
    Chrisli
    glorificate
    Deum
    quia Evangelium
    hoc
    proecipit
    : Facile vobisamicos demammonaini-

    quilalis,
    et in
    simplicilate
    cordis
    vestri,
    subaudis
    glorificate
    Deum. De
    qua simplicilate paulo supra
    diximus,
    El in
    ipsorum
    obsecralione
    pro
    vobis
    quibus
    elee-
    synam proesliteritis, glorificate
    Deum,
    quia
    illi
    obsecrabunl et laudabunt Deum
    pro
    vobis.
    CAPUT X.
    Rogo
    aulem,
    subaudis ut
    corrigalis, vos,
    ne
    proe-
    sens
    audeam,
    subaudis vos
    redarguere per
    eamcon-
    fidenliam,
    idest
    aucloritatera, qua
    exislimor audere
    in
    quosdam,
    subaudis
    qui peccaverunt, qui
    arbitran-
    tur nos
    tanquam
    secundum camem
    ambulemus,
    id
    est, tanquam
    carnaiiter
    vivamus,
    el carnalia
    proe-
    cepta
    debemus.
    i
    In carneenim
    ambulantes,
    id
    est,
    in
    corpore
    vitam
    '
    ducenles nonsecundumcamem
    militamus,
    id est non
    carnaliler
    vivimus,
    sed
    spiritaliter. Spiritualiter
    enimvivit el militt
    qui
    facil
    quodplacet Deo;
    car-
    naliler aulemvivit et secundumcarnem
    militai, qui
    desideriis carnis
    obtemprt.
    Namarma mililioe
    nostroe,quibus
    militamus con-
    tra
    philosophos
    et conlra
    da;mones,
    nonsunt carna-
    lia,
    sicul
    estlorica, galea, mucro, hasla, gladius,
    clypeus,
    et coetera
    talia,
    sed
    potenlia
    Dei.
    Quidam
    co-
    dices
    habent, poientiaDei,quidampolenlia
    Deo
    quod
    utrumqueaccipi potest
    hoc modo: Arma
    nosira, quoe
    sunt arma
    carnalia,
    velut
    singulariier
    dicamus. Non
    est
    gladius
    noster
    carnalis,
    sed
    potenlia Dei, ipsa
    esl
    gladius
    noster,
    quia per
    viriulem et
    potentiam
    illius
    superainus
    doemones et
    malignos
    homines.
    Aliter : Arma nosira sunt carnalia
    ,
    idest infirmaet
    corruplibilia atque flexibilia,
    scilicet
    potenlia
    Dei
    sunt nosira
    arma,
    id
    est,
    possibilia
    sunt et fortia ad
    pugnandumper
    Deum. Arma
    ergo apostolorumqui-
    bus mililabant contra
    philosophos,
    verbum
    proedi-
    calionis eral de
    quo
    alibi dicitur : Et
    gladius spiri-
    tus
    quod
    est
    verbum
    Dei
    (Ephes. vi).
    Virtus
    quoque
    miraculorum
    gladius
    eral illorum. Contradoemones
    vero
    oralione, jejuniis
    el
    vigiliis pugnabant
    ad de-
    slruclionem
    munhionum,
    subaudis doemonumel
    pbi-
    losophorum,
    et sumus nos his
    paraii,
    deslruentes
    consilia
    philosophorum,
    el consilia
    doemonum, qui
    inspirabant
    incordibus
    persecutorumperseculionem
    contra nos
    excilari,
    et deslruenles omnemalliludi-
    49 EXPOSITIOIN PP. S. PAULI.' IN EPIST. II AD COR. 650
    nem,
    id est omnem
    superbiam,
    extollentemte adver-
    tut scienliamDei et sumus nos
    rdigetes
    in
    captivi-
    tatem omnemintelleclum hominum in
    obsequiuni
    Christi,
    id est inculturam et
    religionemejus.
    Ista
    captivilas
    inbonam
    partem
    est
    accipienda.
    Diabolus
    ergo persuasione captivavit primum hominem,
    quando
    illumsibi
    subdidit,
    et
    postea
    omne
    genus
    ejus
    in
    tantum,
    ut idolaei suaderet adorare
    pro
    Deo
    vero. Sed
    ipsamcaptivitatem
    humani
    generis quam
    diabolus
    captivaverat
    ad
    mortem, apostoli per
    arma
    proedicationis
    et virtutem miraculorum
    captivabant
    ad Christumet ad vitamoelernam. Namsicul
    quili-
    bet
    imperalor
    terrenus armt milites
    suos,
    ut
    per
    illos
    subjuget
    sibi
    rgna, regiones,
    et
    provincias;
    ita
    Christus armavit milites suos
    apostolos spiritalibus
    armis,
    et
    per
    illossubdidit sibi
    pne
    omnes
    gentes.
    Et sumus noshabentesin
    promplu,
    idest in mani-
    festa voluntate ulcisci omnem
    inobedientiam,
    cum
    impleta fuerit
    vestra obedientia. Hoc ila est distin-
    guendum
    et
    posteaquodsequitur
    inferendum. Et
    po-
    iest
    dupliciter intelligi,
    idest ut
    dicalur,
    hanc volun-
    talem
    habemus,
    ut ulciscatur vestra inobedientia
    quam
    hactenus habuistis
    per
    obedientiam
    bonam.
    Tune enim vindicatur et ulciscitur inobedientia
    quando
    ei
    superponitur
    obedientia. Aliter :
    Hanc vo-
    lunlatera, inquit, habemus,
    ut cumvos
    impleveritis
    vestramobedientiam
    qui perfecliores
    etbonoevolun-
    tatis
    estis,
    nobisque
    in omnibus obeditis : tune ul-
    ciscatur illoruminobedientia
    per nos, qui dedignati
    sunt vobiscum
    aliquid
    miltere
    sanctis, qui
    sunt in
    Hierosolymis,
    ut essent
    participes
    vestrorummu-
    '
    nerum.
    Quoe
    secundum
    faciemsunt, videte,
    id est
    quoe
    in
    proesentia
    dicunlur anobisin
    superioribus
    et inferio-
    ribus vos
    intelligite
    et
    perpendite.
    Ut autemnon
    exislimer,
    subaudis a vobis
    tanquam
    terrerevos
    volens,
    per Epistolat istas, quoniamqui-
    dem
    Episloloe,inquiunt, graves
    sunt in correctionem
    et
    fortet
    in observalione
    ; proesentia
    autem
    corporis,
    id est formaillius in
    proesentiaposita, infirma
    sive
    destituta
    est,
    et sermo illius
    contemptibilis
    sivede-
    spicabilis.
    Ex
    personaquorumdamloquitur, qui
    talia
    dicebant de
    illo,
    et ideo
    dicit, quoniamquidem,
    in-
    quiunt,
    illi.
    Non enim
    quasi
    non habentes
    potestatemperlm-
    gendi
    ad
    vos,
    in
    proedicationesuperexstendimus
    nos
    proedicandousque
    advos:
    usque
    advosenim
    perveni-
    mus
    proedicandoEvangelium
    Chrisli ab Hierusalem.
    Habemus etiam
    spem
    in abundanlia
    fidei vestroe,
    etiamin
    illa,
    subaudisloca,
    evangeiizarequoe
    ultra
    vos
    sunt,
    nontamen habemus
    spemneque
    volunta-
    tera
    gloriari
    in alina
    rgula,
    idest inhis
    qui per
    alterius
    proedicationent
    crediderunt,
    et
    regulam
    sive
    rectitudinent fidei
    perceperunt, neque
    in his locis
    quaeproeparata
    sunt ab aliis
    ,
    volumus
    gloriari,
    ne
    super
    aliennm fundamenlum xdificare videamur.
    Isla
    sentenlia,
    licet iota sit inLatino sermonecon-
    fjsa et concatenata,
    ac multadesint in subauditioni-
    bus,
    tamen
    apud
    Groecos
    plenior
    et manifestior habe-
    A
    tur insensu. Verumest
    quoquequodipse
    dixit : Et
    si
    imperitus
    sura
    sermone,
    sednonscientia.
    Qui
    glorialur,
    in Domino
    glorielur.
    Beatus
    Apo-
    slolus sciens omniabona nosaDeohabere
    quoecun-
    que
    habere
    possumus,
    sive in
    natura, quia
    ab illo
    facli
    sumus,
    sivein
    inslilulo,
    siveinomni conversa-
    tionesancta in
    fide,
    in
    spe,
    in
    charitale,
    in bonis
    operibus,
    in
    jusiitia,
    in timor
    Dei, totumque
    esse
    ex illius donis sine
    aliquo
    nostro
    merilo,
    abstulit
    gloriam
    humanamet
    superbiam, qua
    sedicunt multi
    a se
    suisque
    meritis habere
    quod habent,
    et dicit :
    Qui glorialur
    in
    fide,
    in
    proedicatione,
    in virtutemi-
    raculorumaut in
    aliquobonoquodhabet,
    noninse
    glo-
    rielur
    ,
    sedin
    Domino,
    idest ad
    gloriam
    Dei totum
    referai,
    et deillius
    gratioerepulet
    a
    quo accepit
    il-
    B
    lud. Ut
    ergo
    essemus,
    Di misericordia est.
    Ergo
    si
    omnino nihil eramus
    anlequara
    essemus,
    nihil
    pro-
    meruimus
    apud
    Deumul essemus. Fecit nosul esse-
    mus,
    et nonfecitnos
    ipse
    ut boni essemus.
    Dedilipse
    nobisut
    simus,
    et
    potuit
    alius dare ut boni simus.
    Si
    ipse
    ddit ut
    simus, et alius ddit ut boni
    simus,
    melior est ille
    qui
    mihi ddit ut bonus
    sim, quam
    ille
    qui
    mihi ddit ut sim. Porro
    quia
    nemo inmise-
    ricordia
    largior, quam
    illea
    quo accepiraus
    ut esse-
    mus
    ,
    ab illo
    accepimus
    ut boni essemus
    ; quapro-
    pter
    omnes debemus cumPsalmista dicere : Deut
    meut,
    misericordiamea
    (Psal. LVIII).
    Nonenim
    qui seipsumcommendat,itleprobatus est;
    sed
    quem
    Deuscommendal.Commendatio
    plerumque
    pro
    laude
    ponitur,
    sicul in isto
    loco,
    et alibi ubi di-
    C
    cit idem
    Apostolus
    :
    Ego
    debui a vobiscommendari
    (II
    Cor,
    xn),
    id est
    laudari,
    et non commendamus
    nos
    vobis,
    idest non laudamus nos
    apud
    vos. Pro-
    batus autemidem est et
    probus
    et
    laudabilis,
    sive
    laude
    dignus. iVoii,inquitAposlolus,gui seipsum
    com-
    mendal et laudat
    apud homines,
    ille
    probatut est,
    sivelaude
    dignus est, quia
    vanam
    gloriampatitur
    :
    serf
    quem
    Deus
    commendat,
    id est laudabilem
    reddit,
    illelaudeesl
    dignus.
    CAPUT XI.
    Vtinamsustinerelismodicum
    quidinsipientioe
    meoe.
    Venientibus
    pseudo-apostolis
    adCorinlhios
    post
    dis-
    cessum
    Apostoli,
    et dicentibus
    Apostolum
    non esse
    a Deo
    missum,
    quia
    non fuerat a Christo vocatus
    D
    ante
    ejus ascensionem,
    necabillo
    edoclus, insuper
    et
    contraria
    proedicaret proedicationi
    aliorum
    apostolo-
    rum, quos ntagnos aposlolos vocabanl,
    averterunt
    plurimos
    ab amore
    Apostoli, quos
    ad amoremsuum
    traxerunt,
    dicenies se essemissosa
    magnis aposto-
    lis,
    a
    Petro, Andra, J acobo, coeterisqueapostolis.
    Apostolus ergo
    volenseos iterum ab amore eorum
    separare,
    etadsuum
    revocare, qui
    fidemChristi
    pri-
    musinillorumcordibus
    infixerat,
    laudabat secoactus
    verbis,
    sednoncorde
    nequesensu, quia
    sciebat se
    nihil
    proficerepropter
    laudem
    humanam,
    nisi tan-
    tumut illi ab
    ejus proedicatione
    non
    recdrent,
    et
    quia apud
    homines stullum et
    insipientia
    est ut
    aliquis
    selaudet maxime cumSalomondicat :
    Lau,-
    PATROL. CXVU.
    21
    m
    HAYMOJ WSHALBEBfifc?.
    EPISC. 0PP. PAR I. -r COMMENT.BffiL.
    fflft
    dei te
    ademt,
    etmut sluum
    ; extraneut,
    et nonlabia
    tua
    (Prov.
    xxvis).
    Volensse J audare
    ifse
    obcausam
    supradictam,
    ne daret aliis occasionemlaudandi di-
    xil :
    fftMtamstuCt'MrttMpetieBter,
    OCorinlhii,
    madi-r
    eum
    quidinsipi*ntioemeoe,iieg,t
    modieam
    insipienlia
    meam
    quod
    me
    laudo,
    ted et
    euppotiaieme,
    idest
    suslinele
    insipienliam
    meamin bac
    parte taudis
    quasi
    diceret : Si vultis
    patienter
    sustinere Vrba
    mea,
    dicam: et si non
    vultis, utique
    non ideoouiil-
    lam dicere
    quod
    in animo deliberatum hafoeo. Ei
    hoc
    quare
    ?
    J Emulor enimvos Det oemulaitone.J raulari est
    invidere,
    imitari, amare,
    et studiumhabere, sed in
    hoc loco
    pro
    more
    ponitur.
    jEmulor mm
    vosDei
    oemulalione,i.
    est amo vos Dei amore.
    Deipondi
    enimvos uni viro
    virginem
    PMtamex-
    hibereChristo. Paulus
    apostolus
    desponsavj*
    Corin-
    lhios,
    non
    sibi,
    sedChristo
    per pra?dicatione
    suam,
    et
    fidem,
    sicut
    Moysesdesponsasilin ^Egypte-plehem
    Israeliticamnon
    sibi,
    sed Deo
    (Exod. m).
    Undeet
    proeceptum
    est ei ut tolleret calceamentade
    pedi-
    bus suis.
    Signumergo desponsationis
    etanuulus
    quo
    despondit
    sive
    desponsavitApostolus
    CorinlhiosChri-
    st
    ,
    fidesfuit Domini Salvaloris, quam
    ministravit
    eis. Undedicit :
    Despondi
    enimvosuni viroChristo
    exltiberevolensvos
    virginem
    caslam,
    id est ut
    pra?-
    paretis
    vos
    virginem
    casiam
    illi,servantesinlegritatem
    fidei.
    Virginitas
    enim ista
    potius
    est mentis inte-
    grilas quamcorporis.
    Si
    ergo
    altendimus
    virginita-
    tem
    corporis,
    mullo
    plures
    sunt in Ecclesia
    virgines
    meute
    quamcorpore;
    el multa?sunt ex his
    quoe
    in-
    tegrilatem corporis
    adhuc
    habent, qua?
    menteet de-
    siderio
    jam nupserunt. Quapropter
    meliusest uni-
    verealemEcclesiam
    =(qua?
    constat ex
    utroque
    sex
    et ex
    utroqueordine) virginem
    castamesse
    appeUa-
    tam, qua?
    et
    sponsa
    est
    Christi,
    de
    qua
    J oannes ait :
    Qui
    habet
    sponsamsponsus
    est (J oan.
    m) Quicunque
    ergo
    ht Ecclesia
    iiHegritalem
    fidei habet
    quant
    bonis
    operibusexoruat, virgo
    casta
    est,
    et si non
    corpore,
    lamen mente:
    ideoquesponsa
    est Chrisli.
    Qui
    vero
    virginitatemutramque, Deopropiliante,
    casteinviola-
    teque servaverit,
    sicul
    plurimi
    sanctorumfecerunt
    ex
    utroqu sexu,
    illi
    utique palmam
    obtinebunt
    quant
    nemo
    conjugatorumpossidebit.
    Et si sexus fe-
    mineus, qui
    tantum est
    fragilis
    et
    proclivis,
    hoc .
    observt, quanto magis
    illi
    quia
    virtuteviri nun-
    '
    cupanlur.
    Timeoaulemnesicut
    serpens
    Evamseduxit astutia
    tua,
    id est ne sicufciiiabolus
    indulus
    serpentem,
    se-
    duxit mulierem sua
    calliditate,
    et
    per
    muheremde-
    ceplt virum,
    ita modo
    corrumpanlur
    sensus vestri a
    pseudo-apostolis,qui
    suntministri
    diabofi,
    etexcidant.
    Libenter
    suiferiisinsipientes,
    cumsitis
    ipsi sapien-
    tes.
    Appstolo
    transeunte a Corinlhiis adariasnatio-
    nes,corruperunt
    eos
    pseudo-apostoli
    aJ udoeisvenien-
    tes,
    qui
    in hoc
    appellantur insipientes, quia
    et cir-
    cumcisionem
    volebant
    observare,
    et sabbati
    otium,
    coeteraqueproecepta
    carnalia
    legis,
    et
    Evangelii gra-
    tiam tenere. In hoc
    quoque insipientes vocantur,
    A quia
    non
    pro
    mercede
    oeterna, neque pro
    saluteau
    ditorunt
    proedicatkrai insislebant,
    sed
    pro
    lucris
    temporalibus,
    ut illos
    exspoliare possent,
    et
    pro
    laudehumana diceote
    Apostolura
    non esse verum
    proedicatorem,
    eo
    quod
    a Domino
    per proesenliam
    carnis
    nonfuerat
    vocatus,
    et talia
    dicebant, volonts
    eos ab amore
    Apostoli
    ad amoremsuum
    retrahere,
    quod
    et
    fecerunt, -plu
    rimos
    simpliciuro decipientes,
    quosAposlolus
    ironicos
    alloquilur,
    dicens : Libenter
    suffertisinsipientes,
    cumsitis
    ipsi sapientes. Quan-
    '
    quam
    etenim
    quidam
    hune
    versiulom
    Ua
    exponaot.
    Utsit
    sensus, quasi
    eos
    veraciter
    appellet,
    dicens sa-
    pientes
    :
    aiiror, cumsitis
    ipsi sapientes, quare
    susti-
    ncatis libenter
    insipientes, sed beatus
    Auguslinus
    aliter
    exponit,
    deslruens hune sensum et ironicos
    S inteUigens
    eos
    appellalos
    esse
    sapientes.
    Cum
    sitis,
    inquit,
    o
    Corinlhii, insipientes, pillantes
    vosessesa.
    pientes,
    non est rairuni si
    patienter
    suslinelisinsi-
    pientes pseudo-aposlolos.
    Sustinetis
    enim
    ,
    si
    quis
    vosin tervUutem
    redigii.
    J udoei
    qui
    vnrant a
    J udoea, qui utrumque
    volebant
    agere,
    et
    judaizare,
    el
    Evangeliumobservare,
    vole-
    haut credentes in servilutem
    redigerelegis,
    ut ob-
    servareat sabbati
    olium,
    et irent
    Hierosoiymam
    of-
    ferre
    lgales hostias,
    et maximeut circumeisionem
    observarent,
    dicentes nullo modo
    posse
    eos salvari
    sine circumeisione,
    proecipue
    cumhocnonsolumsit
    legisproeceptum,
    sed
    longe
    ante
    legem
    ferailiari al-
    locutionedixerit DeusadAbraham: Maseulus
    cujus
    proepulii
    carocircumeisanon
    fuerit, peribit
    anima
    tjus
    C
    de
    populo
    suo
    (Gen. xvii).
    In hanc
    ergo
    servilutem
    legis
    cl
    impedimenlumcarnis,
    volebantJ udoeiCorin-
    lhios
    redigere, quibus ipse
    dicit : Sustinetis
    enim,
    id
    est
    patienter uiertis,
    si
    quis
    vosinseryitulem
    legis
    vult
    redigere.
    Si
    quis dvorai,
    subaudis substanliam
    vestram,
    sustinetis.
    Pseudo-apostoli
    suisadulaiionibus el lau-
    dibus
    exspoliabantiiies quosdecipiehanjt
    et inconvi-
    vJ is
    piurimis diripiebant illorumbona, erantque
    illi
    contenli devorari ces suasasuis
    deceptoribus.
    -
    Si
    quis accipit,
    ac i dicat : Si
    quis rapit
    vestra
    bona a
    vobis,
    et
    aocipit -sibi, patienter
    sustinetis.
    Undeet aves
    rapacissimoe, quoe
    Latioo-vocabuloac-
    cipitresvocantur,
    Groecoe
    harpioe,
    idest
    rapires ap-
    peHantur,
    eo
    quod
    sibi
    accipiant,
    etaliis
    rapiant,
    at-
    que
    hocmodo
    accipere
    est
    aliquid
    dolo
    capere.
    Si
    quis
    extolliturin
    superbiam.
    Extollentiaest
    superbia. Hos,
    inquit Apostolus, patienter sustinetis,
    qui
    seextol-
    lunt descientia
    legis, quod
    in
    superbiam erigunlur
    denobilitale
    generis. Quod
    aulem
    sequkur
    : Si
    quis
    in
    faciem
    voseoedU.Hicest
    distinguendum,
    et
    p%stea
    subinferendumtecunum
    ignobilitatemdico,
    et ibi
    similiter
    distinguendum.
    Namlieet
    per
    se
    singula?
    sententioesubdistinclione
    profevanlur,
    tamencum
    dixit : S
    quis
    ht
    faciem
    vos
    coedit,
    exposuitquid
    esset
    in faciem
    coedere,
    cum
    subjunxit
    : Seoundtm
    ignebi-
    litatemdico.Infaciemenim
    coedere,
    est
    improperare
    aKcui
    ignobilitatemgeneris,
    sicut J udoei
    inroropera-
    bant Corinthiis
    ignobiles
    esse
    gnre, quoram pa-
    8S5
    EXPOSITIOIN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. B AD COR. 65*
    trs
    semper
    idololatra?fuerunt,
    doemoneset
    lapides .
    pro
    Deo
    vnrantes,
    seaulem
    proeferebant,jactanles
    se
    quod
    de
    gnrepatriarcharum
    et
    prophelarum
    ori-
    ginem
    ducerent,
    de
    quorumstirpe
    Christussecundum
    carnem nalus esset.
    Magnasiquidem
    slultitia est et
    ignobilitas, aliquem per regenerationem aqua?
    et
    Spiritus
    sancli FiliumDei
    effectum, jactare aliquid
    de nobilitate
    generis,
    maxime cum Dominus dicat
    omnes nosfratres
    esse, quamvisaliqui
    huneversicu-
    lumita
    exponant, quasi
    ad
    Apostolumperlineat,
    ut
    sit sensus.
    Ignobilem
    rem
    agoquod aliquid
    denobi-
    litate
    generis
    me
    extollo,
    non convenit iste
    sensus,
    quia
    nondum
    pervenit
    ad illum locum ubi di-
    clurus est sede
    gnre patriarcharum
    esse,
    sed eo
    modo
    estintelligendus.utdiximus.Etne
    forte
    aliquis
    pularet, quod pugnis,
    aut
    aliquo
    modo in faciem
    corporis
    diceret eos
    coedi,
    ideo tabler loctilus est.
    Si
    quis, inquiens,
    in
    faciem,
    id est in
    proesentiara
    coedit,improperando
    aliquid
    de
    ignobililale
    generis,
    patienter
    sustinetis,
    et
    proeferlis
    illos nobis. Secun-
    dum nobilitatemautem
    generis dico,
    vosin faciem
    sivein
    proesenliam
    coedi,
    non
    pugnis, quasi
    nosin-
    firmi furimus
    in
    hac
    parte,
    subaudis
    generis,
    sic
    proeferunt
    senobis
    illi,
    et sic
    pro
    nihilo ducimur a
    vobis. Dese
    loquens Aposlolus
    et sui
    causa,
    subin-
    troducit
    personam
    Barnaboesocii
    sui, qui
    ex eodem
    geneTe
    J udaico erat. Ita
    ergo proeferebant
    se falsi
    postoli
    ex J udoeis
    apostolo
    Paulo el
    Barnaboe,quasi
    de nohiliori
    gnre
    orti essent
    quamilli,
    et
    quasi
    de
    dispari gnre
    nati essenl illi
    duo,
    ita
    despiciebant
    eos. Inde dicit
    Aposlolus
    :
    Quasi
    nos
    infirmi
    et
    igno-
    <
    biles simus
    ignobilitate generis,
    sic se
    proeferunt
    nobis : et ila eliam avobis
    proeferuntur
    nobis,
    sed
    rvera illi sunt
    potius
    infirmi in hac
    parle generis
    qua
    se
    glorianlur
    :
    quia
    dicentesfiliosseesseAbraha?
    secundumcarnem,
    non sunt veraciter filii
    Abraha?
    per
    fidemet
    operationem, quoniam
    non sunt imita-
    tores
    ejus.
    Nos autem sumus firmi et
    nobiles, quia
    exislcnles filii Abraha?secundum
    carnem,
    sumus et
    per
    imitationemfidei et
    operationis.
    Et isteversicu-
    lus
    per
    seest
    proferendus
    et
    dislinguendus.
    In
    quo,
    subaudis
    negolio, <J TB'S
    audet,
    subaudis
    gloriari;
    in
    insipientiadico,
    audeoet
    egogloriari;
    ac si diceret
    aliis verbis : Audeni illi
    gloriari
    in nobilitate
    gene-
    ris,
    licel
    insipienier
    dicam,
    audeo et
    egogloriari
    de
    .
    nobilitate
    generis.
    Ideoautem
    ait,
    In
    insipientiadico,
    quia
    stullumvidetur, quantum
    adhomines
    pertinet,
    ut in
    insipientiaaliquis semetipsi
    leslimoniuinlaudis
    ex
    aliquo perhibeal. Apostolus
    lamen non erat insi-
    piens, quia
    non
    sponte
    hoc
    agebal,
    sedcoactus : ne-
    que pro
    laude
    humana,
    sed ut Corinthios sua laude
    ad amoremsuum retraheret ab amore
    pseudoapo-
    slolorum,
    vel in
    insipientia
    dicit se audere
    gloriari
    de nobilitate
    generis,
    ut illorum
    gloriam
    evacuet
    qui
    se
    jactabant quod
    filii essent
    Abraha;, quia
    in-
    sipienter agebant. lmprudentera
    etiamse
    pronunliat,
    et
    insipienier agere
    in hoc
    quod
    se laudat,
    ne
    iU}
    prudentes
    viderentur in hac
    parte
    ac
    nobiles, qui
    seexloilebant de nobilitate
    generis.
    4
    Htbroei sunt illi et
    ego
    sumHebroeus. Hebroei di-
    cunlur ab Heber
    patriarcha
    suo. Inde dicit
    Apo-
    stolus : Glorianlur illi denobilitate carnis
    quod
    He-
    broei
    sunt,
    et
    ego
    similiter Hebroeussum.
    Isralites
    tunt illi de
    gnre
    J acob
    palriarcha?, qui
    et Isral
    est
    appellatus.
    Et
    ego
    vere Israelila
    sum, quia
    Deum
    mente
    conlemplor.
    Semen Abrahoe
    sunt,
    amici
    Dei,
    et
    ego.
    Similiier ministri Chrisli
    sunt, illi,
    et
    ego.
    Minister Christi
    dicilur, quisquis Evangeliumproe-
    dicat. Utminus
    sapiens
    dico,
    plusego
    : subaudis sum
    minister Chrisli
    quam
    illi :
    quia ego plus
    omnibus
    laboro : et
    quidquid proedico, operibus
    exorno. Illi.
    vero,
    licet in
    quibusdam
    rbus bene videantur
    proe-
    dicare,
    tamen nonsunt veri ministri
    Christi, quoniam
    quodproedicantore,
    destruunt
    operibus.
    Inhocautem
    B
    appellat
    se minus
    sapieitlem esse, quam debebat,
    quia
    selaudabai dicensse
    plus
    esseministrumChri-
    sti, quam
    illos: et eo modo
    quo
    se dixit
    supra
    in
    insipientia agere,
    eonunc minus
    sapere.
    In labori-
    bus-plurimis,
    subaudis servio
    Christo,
    et est sensus:
    In
    hoc
    apparet plus
    meesseministrumChristi
    quam
    illos, quia
    licel illi
    qui
    se mihi
    proeferunt semper
    in
    aliquolaboraverint,
    lamen
    plus ego laboravi,
    quia
    plurimis
    laboribus die
    noctuque
    deservio. Tradunt
    sancti
    doctores, quodApostolus
    a manevel a
    pullo-
    rum canlu
    usque
    ad
    quintam
    horamIabori manuum
    insislebat,
    unde victum
    acqitireret,
    et exinde
    usque
    ad decimamhoram
    publie dispulabat
    :
    plerumque
    tamenet innoclem
    protendebat
    sermonem
    (Act. xx),
    sicut lune fecit
    quando Eulychus
    somno
    gravatus,
    ^
    cecidit desolario
    per fenestram,
    in carceribus abun-
    danlius,
    subaudis suis inclusus
    quam
    illi,
    et est sen-
    sus
    : El si illi fuerunt in
    carcere
    quos
    vos
    extollitis,
    o Corinlhii,
    egoplus quam
    illi. In
    plagissupra
    mo-
    dum,
    subaudis afflictussum.
    Soepeplagatus
    est
    Apo-
    slolus a J udoeiset
    gentibus,
    et
    soepevirgis coesus,,et
    Si
    illi, inquit, plagali sunl, ego amplius. Quoeslio
    est
    in hoc loco : Cum
    Apostolus
    alibi dicat :
    Fidelis
    Deus
    qui
    non
    patielur
    vos tentari
    super
    id
    quodpo-
    teslis,
    sed
    faciet
    cumtenlalioneeliam
    proventum,
    ut
    possiiis
    sustinere
    (I
    Cor.
    x), quare
    bie dical
    supra
    moilunt in
    plagis
    esse afflicium?
    quoe
    ita solvilur :
    quia
    multa suslinuit
    ipse supra
    modum
    humanum,
    et
    supra
    virtutemhumanoe
    fragilitatis,
    sednon
    supra
    virtutem
    divinam,
    ideoque potuit
    ea sustinere et
    "
    superare, quia
    virlus
    omnipolentis
    Dei administra-
    bat ei fortitudinem sufferendi. In mortibus
    frquen-
    ter,
    subaudis fui
    posilus.
    Et si
    soepe
    fuit in
    mortibus,
    quomodo
    vivebat? In mortibus
    dixil, pro
    eo
    quod
    est
    in
    periculis
    mortis et in
    desperatione
    vitoe.
    AJ udoeis
    quinquies,quadragenas,
    subaudis
    plagas,
    una minus
    accepi. Proeceptum
    erant in Deuterono-
    mio,
    ut
    quemdelinquentemjudices verberabant,
    ita
    modumvindicloe
    temperarent,
    ut
    plagarum
    numros
    quadragenarium
    numeruro minime
    transceaderet,
    ne foedecoram eis frater eorum laceratus
    jaceret.
    4J wodegoper quinque
    vices facturaiest,
    hic summa-
    tim
    tangtt Apostolus
    :
    Nam
    quinquies agellatus
    a
    J udoeis, accepit plagas triginla
    novemsecundumle--
    A vestigiis incessit,
    sed
    post
    modumdubitanscecidit
    inter fluctus:
    sicquepostea
    aDomino
    elevalus,
    etad
    terram est
    perductus, significat semetipsumqui
    du-
    bitavit
    quando negavit,
    sed a Dominorelevatus est
    ad
    fidem,
    et
    significat
    omnes
    martyres omnesque
    justos, qui
    in
    primordio
    fidei fortiler
    incedunt, pro
    nihilo
    dputantes
    soevitiam
    persecutorum;
    sed
    poslea
    ingruente tempestate gravissima perseculionis,
    du-
    bitant in
    aliquo;
    sed Domini
    gratia protecti
    suble-
    vantur,
    ne
    penitus
    cadant in
    desperationem
    et vin-
    canlur a
    procellis atque
    ad terram electorum
    per-
    ducuntur.
    In itineribus
    soepe, periculis fluminum,
    subaudis
    fui. Iterumconvertit sead alia
    periculamemoranda,
    J J
    volens se ostendere vexantem secundum carnem
    pro
    Christo interra et
    mari,
    et mullo
    plura
    sesusti-
    nuisse,
    quam pseudoapostolos.
    Soient
    lempore
    hie-
    inis et
    pluviarumtransgredi
    fluminaalveos
    suos,
    et
    nimium inlolerabile
    proebere
    iter vianlibus :
    quia
    ergo Apostolus
    hiemali
    tempore
    solitus erat transire
    delocoin locum
    per pedes, soepe
    incurrebat flumi-
    num
    pericula.
    Periculis latronum
    soepe
    intrim. Pseu-
    doapostoli
    et J udoeiincreduli immittebanl ei lalrones
    ut
    quia ipsi
    nec
    potcrant,
    nec audebanl eum
    publie
    interficere,
    ab illorum ministris inlerficeretur. Pe-
    riculis ex
    gnre.
    Sustinuit
    ipse pericula
    a J udoeis
    fratribus suis secundum
    carnem, qui
    dolebant
    quod
    derelicla
    lege
    ad
    Evangelium
    se converleret. Unde
    legimusquiaquadara
    vice Ananias
    princeps
    sacerdo-
    C
    lum
    proecepit
    aslanlibus sibi
    perculere
    os
    ejus (Act.
    XXIII),
    et
    longum
    est enarrare
    quolies
    hoc faclum
    est. Periculis ex
    genlibus.
    A
    philosophis gentium
    et
    principibus
    mulla incommoda
    passus
    est
    propter
    mysterium
    incarnalionis Filii
    Dei,
    passionis,
    resur-
    rectionis, ascensionisque
    ad
    coelos,
    et
    propler
    unius
    Dei culluram
    quamproedicabat.
    Pericutisin civilate.
    Soepe
    inlerfuit, quod longum
    est enarrare. Periculit
    insolitudine. Pericula in- solitudine sustinuit a J u-
    doeis,quando
    factis insidiis voluerunt eum occidere
    in via : vel eliam
    periculis
    in solitudine
    inlerfuit,
    quia
    diabolus invidensei nonsolum
    per
    hominesmi-
    nislros suos eum
    persequebatur,
    sed eliambeslias
    ferocissimas contra eum
    excilabal,
    ne auderet de
    loco ad locurn transire. Periculis in mari. Non
    D solum
    quando
    ter
    naufragium perlulit,
    et
    quando
    lapsus
    in
    mare,
    ubi fuit inter medios fluctusdieac
    nocte,
    et illoesus
    permansit,
    verum etiam
    sxpissime
    pericula
    in mari sustinuit. Unde
    quadam
    vice
    impe-
    gerunt
    navemad
    littus, quando prora
    fixamanebat
    immobilis :
    puppis
    vero solvebatur a vi
    maris;
    et
    .
    quando
    milites volebant omnes custodias
    occidere,
    ne
    quisposset
    natatu
    pervenire
    adlittus. Sedcenturio
    hoc
    prohibuit propler Apostolum,
    volens eumser-
    vare
    (Act. XXVII).
    Periculis in
    falsis fratribus. Soepe
    interfuit. Falsi fratres hi
    sunt,
    de
    quibus
    dicit in
    Epistola
    adGalatas
    (cap. n), quia
    subintroierunt
    falsi
    fratres explorare
    libertalemnostram. Hi enim
    parlim
    Chrisliani
    erant, partim
    J udoei,
    in neulro tanieu
    655 HAYMONISHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS I.
    -
    COMMENT.B1BL. 65C
    gemMoysi,quasi transgressor ejusdem legis (
    Act.
    x\i).
    Refert autembeatus Bedalibrumdelatumesse
    a Roma
    per
    Chidoniumorientalium
    angelorum
    anli-
    stitem in
    quo
    erant omnes
    labores, passiones,
    et
    poena?Apostoli depictoeper
    loca
    opportuna,
    inter
    quoe
    omniaerat
    depictus Apostolus quasi
    denudatus
    jaceret
    in
    terra,
    et
    super
    astabat ei tortor
    quadrifi-
    dumhabens
    flagellum
    in
    manu,
    sed unamefidibus
    in manu sua
    relentam,
    trs
    reliquas
    ad feriendum
    habebat exlentas. Si enim
    qualernis
    fidibus
    percute-
    ret
    decies, quadraginta plagas
    faceret. Si vero unde-
    cies
    feriret, quadraginta quatuor
    ictus
    implerel.
    Vel
    si nonies feriret
    quaternis fidibus,
    et dcima vice
    ternis,
    una minus
    quadraginta plagas
    daret.
    Ter
    virgis
    coesussum: hoc a
    genlibus passus
    est.
    HoecauteminActibus
    apostolorum
    nonomnia
    repe-
    Tiunlur :
    quoniam
    nec in eis
    Epistolis
    omniaconti-
    nenlur, quoe
    in eademhistoria habentur. Invenimus
    tamen
    ibi, quia
    cumvenisset in
    parles Macedonia?,
    et esset incivilate
    Colonia,
    jussus
    est
    virgis
    coedi:
    et aliavice
    jussit
    tribunus eum
    genlilium
    indroduci
    in
    castra,
    et
    flagellari,
    ac
    torqueri flagris.
    Semel la-
    pidatus
    sum.
    Lapidalus
    est
    Lystris,
    civilate Macedo-
    nia;,
    pro puella
    de
    qua ejecit spirilum
    divinationis,
    quoemagnumquoestumproestabat
    dorainissuis. Ter
    naufragiumfeci. Naufragium
    dicilur navis fracla : et
    quoddicit,
    ter
    naufragiumfeci,
    sic videntur verba
    sonare,
    quasi ipse
    fecisset illud
    naufragium,
    sedsen-
    sus
    est,
    ter
    naufragiumfeci,
    id est ter
    naufragium
    pertuli. Qui ergo soepissimenavigio
    vehebatur
    per
    mare,
    non est uiirum si loties
    naufragiumpassus
    est. Nocteac die in
    profundo
    maris
    fui.
    Licet
    qui-
    damdicant
    Apostolum
    non esse inmare
    demersum,
    ibique
    in
    profundo aquarum negent
    nocte ac die
    mansisse,
    tenendaest tamencertasanctorumPalrum
    traditio, quia
    inveritate casu
    prolapsus
    est in
    pro-
    funduin
    maris,
    ubi
    circumseptus
    fluctibusdiesimul
    t
    nocte,
    post,
    Deo
    gubernante,
    liber ad terram re-
    diit.
    Nunquid ergo ipse qui
    in exitu filiorumIsral
    de terra
    jEgypti
    mare divisit in
    divisiones,
    et
    poslea
    J ordanemet torrentemArnon
    (Exod. xiv), qui
    etiam
    servavit J onaminventreceti
    (J on. n),
    et Petro mare
    calcabile
    proebuit(Matth. xiv),
    non
    potuit
    etiammi-
    litera
    suum
    egregiumproedicalorem
    Paulumin
    pro-
    fundo maris
    servare,
    ut
    neque
    a
    circumpositisproe-
    focari
    aquis, neque
    a belluis marinis devorari
    po-
    luerit? Polens
    uliquepotuit, ideoque
    fecit.
    Denique
    non est
    amplius
    mirandum Petrum
    super
    undas
    maris non infusis
    vestigiis ambulasse, quam
    Pau-
    lumnocteac die in
    profundo
    maris illoesumcusto-
    ditum esse.
    Mystice
    vero
    per
    Paulum
    qui
    nocteac
    die in
    profundo
    maris
    fuit,
    et tamenDominose
    pro-
    tegenle
    ad terras liber
    pervenit, intelligunlur
    illi
    justi qui
    de
    profunditale periculorum
    el
    perturba-
    tionura soeculi a Domino
    quotidie educuntur,
    sed
    plenius
    in die
    judicii liberabuntur, atque
    ad littus
    oeternoesoliditatis
    perducentur
    :
    quia positi
    inter flu-
    ctus
    hujus soeculi,
    non dubitaverunt infidedemise-
    ricordia
    Dei. Petrus vero
    qui primum
    non
    infusis
    i
    657 EXP0S1TI0 IN EPP. S. PAULI.
    -
    IN EPIST. II AD COR.
    65U
    perfecli
    :
    qui
    zelo
    legis
    et circumcisionis
    Apostolo
    invidentes,
    insidiasei
    proelendebsm.
    In laboreet oerumna. J Erumna est miseria et mo-
    estia. Potest esse Iabor sine
    oerumna,
    id est sine
    molestiael
    miseria, atque
    sine
    aliquo
    toedio: et ideo
    addidit
    xnirana,
    ut laborem
    Apostoli
    ostenderet esse
    non sinemolestiaet affliclione. Soient autemhomi-
    ns laborare in
    hortis,
    inviridariis cumdelectatione
    causa
    exercitandi,
    sicut
    legimus
    de
    proloplasto
    :
    quia
    posuit
    eumDeusin
    paradiso
    ut
    operaretur
    et custo-
    diret illum
    (Gen.n).
    Isteenimlabor sine
    aliqua
    mo-
    lestia erat. In
    vigiliis
    multis.
    Aliquando sponte
    et
    voluntarie
    vigilabat, aliquando
    non
    sponte,
    sed ex
    necessitate, quia posilus
    in
    pressura
    et
    angustia,
    necesse erat ut
    vigilaret
    Dei
    implorans
    auxilium:
    sicut
    quandoposilus
    in carcere
    ,
    cum Sila
    hymnos
    Deo
    canlabat, quando
    cuslos carceris
    splendorem
    videns iucarcere et ostium
    aperlum
    volebat se in
    terficere, putans
    omnesvictos
    fugisse,
    sed hoc
    Apo-
    stolus
    prohibuit (Act. xvi).
    In
    fam
    et siti. Perse-
    quebalur
    a J udoeisdelocoin
    locum,
    et ideofamem
    sxpissime patiebalur per inopiam
    et sitim.
    Injeju-
    niis multis.
    Mulla
    fuerunt
    ejus jejunia quoesustinuit,
    aliquando volens, aliquando
    nolens. In
    frigore
    et
    nuditate. Maximum
    frigus
    et maximam
    penuriam
    propter
    nudilatera tune
    sustinuit,
    dum duceretur
    navigio
    Romam,
    eo
    quod appellasset
    Coesarem
    quando
    exeuntes e
    navi,
    venerunt in insulamMi-
    tilnamubi cum
    congregasset
    sarmenlorum multilu-
    dinemut se
    calefacerel, vipera
    a calore
    ignis proce-
    dens invasitmanum
    ejus (Act. xxvu).
    <
    Proeter illa
    quoe
    extrinsecus
    sunt,
    idest
    proeter
    illa
    periculaquoe
    in
    corpore suslineo,
    inslanliamea
    quo-
    tidiana,
    id est
    perseverantia
    mea
    ;
    et solliciludoom-
    niumEeclesiarum.
    Quialongum
    erat enarrare omnia
    pericula,
    et omnes
    anguslias
    et tribulaliones
    quas
    passus fuerat, conclusit,
    dicens: Proeterilla
    quoe
    ex-
    trinsecus in
    corpore
    sustineo,
    perseverantia
    meaest
    semper
    sollicitudinemhabere de omnibusEcclesiis
    quibus proedicavi.
    Timebal enim ne forte
    quibus
    proedicaverat
    a falsis
    aposlolis deciperentur,
    vel
    eliamne
    propter
    nimias tribulaliones
    quas
    videbant
    et audiebant
    Apostolumpati,
    deficerent a fide.
    Quisinfirmatur,
    et
    ego
    non
    infirmor. Propter
    ni-
    miaradilectionemintantum
    compaliebatur infirmis,
    ut etiam
    ipse
    videretur infirmari,
    illoruminfirmita-
    '
    lemsuam
    reputans,
    moremedici et
    procuratoris
    in-
    firmi
    agens,
    qui
    videns
    oegrum
    tristari et
    dolere,
    particeps
    est
    ejus
    doloris
    moerorisque. Quis
    scanda-
    Uzatur: et
    ego
    nonuror?
    Quantum
    ad hune locum
    pertinet,
    scandalizari est carnis
    pati desiderium,
    et
    conlrislari
    atqueaffligi
    calore
    corporis
    et ardore vi-
    tiorum accendi. Uri similiter est calore libidinis
    totiusquecorporis
    ardoreoestuari Scandalizatur
    ergo
    aliquis, quando
    non
    sponte
    illectus
    pulchritudine
    mulieris,
    aut
    proprioe
    carnis
    calore,
    provocatur
    ad
    libidinem
    perpetrandam
    : sedduminvitus et
    improe-
    medilatus hoc
    agit,
    scandalizatur sibi et irascitur
    atque
    contrislatur. Hanc infirmilatem humana?na-
    A
    tura?considerans
    Apostolus, quoe
    nimia?
    fragilitatis
    est,
    dicit seuri ut consultt talibus
    compatiens
    in-
    firmitati
    eorum,
    nec condemnat
    hujusmodi
    talia
    sustinentes
    ;
    sed coramonet inhumilitate
    sermonis,
    dicensse similia
    pati,
    ut si ille
    qui
    tantam
    gratiam
    consecutus erat adhuc desideria carnis
    patiebalur,
    et
    magisler gentiumerat,
    non
    desperarent
    illi
    qui
    infirmions
    gratioe
    adhuc
    erant,
    si talia
    paterentur ;
    sed
    spepromissi proemii repugnarent
    stimulis car-
    nis,
    sicut ille
    repugnabat,
    ne
    qui
    eorumhoecabillo
    audiebant, desideriis carnis vicli in
    desperationem
    laberentur. Plusenimest uri
    quam
    scandalizari
    ;
    ac s
    diceret : Patitur
    aliquis
    et
    affligitur
    a
    desiderio
    et;
    nimio ardore
    concupiscenlioe,
    et
    ego
    nonsolumaffli-
    gor,
    sed
    eliam, quod estmajus, uror,
    et
    quodam-
    B modo incendor. Nimiamenim
    concupiscenliam
    car-
    nis
    patiebatur, quando
    dicebat :
    Infelix egohomo,
    id
    esl miser
    ego, quis
    me liberabit de
    corpore
    mortis
    hujus? (Rom. vu.)
    Et illud: Video aliam
    legem
    in
    membris
    meis, repugnantemlegi
    mentismeoeet
    capti-
    vumnie ducentem
    (Ibid),
    id est
    captivarc
    volentent
    in
    legepeccati, quoe
    est inmembris meis. Nos
    igitur
    si volumuscoronari cumPaulo
    apostolo, certemus
    viriliier,
    sicut
    ipsecertavit, quatenus
    omniaoblecta-
    menta vincamus:
    quia
    non
    potest
    coronari nisi
    qui
    lgitime
    certaverit.
    Si
    gloriari oportetquoeinfirmilatis
    meoe
    sunt,
    sub-
    audisin
    his,
    gloriabor. Oporlebat
    illum
    utiquegloriari
    el enumerare suas
    passiones
    non
    pro
    seut ille ali-
    quid
    exinde cresceret
    apud Deum,
    sed
    pro
    illorum
    2 salute
    quos
    volebat ab amorefalsorum
    apostolorum
    ad suumrevocare,
    et ut se eliamaliis in
    exemplum
    proeberet
    et imiiabilem. Infirmitatis autem nomine
    comprehenduniur
    omnia incommoda et
    persecutio-
    nes
    atque passiones quas pro
    Christo libenti
    animo
    pertulit,
    et est sensus : Si
    gloriari
    volunt hi
    qui
    vos
    seducunt et relrahunt ab amore
    meo,
    mihi detra-
    hendo,
    in his
    glorienturin quibus
    et
    ego glorior,
    licel
    invitus et
    provocalus.
    Manifeslumesl autem non
    posse
    illos
    gloriari
    in infirmitalibus et
    passionibus
    quas pro
    Christi amore et
    pro
    mercede
    oeterna,
    et
    pro
    salute
    fratrum, suslinuerint,
    ac tantum
    gloria-
    tur denobilitate
    generis quod
    filii sunt
    Abraha?,
    de
    quaego
    nolo
    gloriari, quanquam
    ex eodem
    gnre
    originem
    ducam.
    Quoerunt
    nonnulli cumDeus
    per
    -*
    Salomonemdixerit : Laudettealienusel nonostuum
    (Prov. xxvu), quarejusti atqueperfecli
    viri
    aliquan-
    dobonaet virtuies
    narrent,
    quas
    divinitus
    percepe-
    runt,
    verbi
    gralia
    : Sicut beatus J ob
    quoque qui
    di-
    xil : Pes
    fui
    claudoel
    paler orphanorum, causamqut
    quam
    nesciebam
    diligentissime investigabam (J ob.
    xxix), coeteraquehujusmodi ;
    et David : Si reddidi
    retribuentibusmihi mala
    (Psalm. vu),
    idest nonred-
    didi.
    Apostolus quoque
    isto in loco
    multipliciter.
    Quibusrespondeadumest, quodperfecli
    dumvirtu-
    ies
    proprias proedicant,
    et se
    apud
    homines
    bradant,
    non idcirco hoc faciunt ut
    ipsi apud
    homines sua
    oslensione
    aliquid proficiant,
    sedul eos
    quibusproe-
    dicant
    exemplo
    suo ad vitamtrahant. In hoc
    quoque
    59
    HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.B1BL.
    600
    omnipolentis
    Dei sunt
    imitatores, qui
    laudes suas
    hominibus
    loquitur, quatenus
    abhominibus
    agnosca-
    tur. NamDeus
    qui
    nos
    prohibet per Scripturam
    dicens:
    Laudt tealienuset nonostuum:
    ipseper Scripturas
    sacras laudes suas
    loquitur,
    dicens ad
    Moysen
    :
    Ego
    sumDeus
    omnipotens,
    el nomenmeumAdonanonin-
    dicavi eis
    (Exod. vi) ;
    et
    per
    Isaiam: Antemenonest
    formatus
    Deus,
    et
    post
    menonerit
    (Isa. XLHI),quare
    ergo
    facit
    ipse quod prohibet?
    Nimirumsi virtutes
    suas et ntiracula
    ipse
    lacerct, nequaquam
    eumullus
    cognosceret.
    Si nullus eum
    agnosceret,
    nullus ama-
    ret. Si nullus
    amaret,
    nullus advitam
    rediret;
    unde
    per
    Psalmistam de eo dicitur: Viriulem
    operum
    suo-
    rumannunliabit
    populo
    suo: Ut dei illishoeredilalem
    gentium,opra manuumejus
    veritaset
    judicium(Psal.
    ex).
    Yirlutes
    ergo
    suas annuntiat non ut laudibus
    suis
    ipseproficiat,
    aul
    indigeat,
    seddumsuamnobis
    magniludinem narrt,
    nostram ad se
    imperitiam
    sublevat. J usti
    itaque
    cumvirtuies suas
    proedicant,
    reprehensibiles
    non
    sunt, quia
    dumvitamsuamrefe-
    runt,
    aliorum animas ad vitam
    quoerunl.
    De
    quibus
    tamen sciendum
    est,
    quia nunquam
    J iona suadete-
    gunt,
    nisi eos aut
    proximorum utilitas,
    aut certe
    nimia ncessitas
    cogat,
    sicut tune
    Apostolumcoegit,
    unde
    ipse
    dixit : Si
    gloriari oportet,
    et rvera
    oporte*
    bat.
    Ergo
    si
    gloriandum
    est
    Christiano,
    inhumililale
    est
    gloriandum.
    Deuset Pater Domini noslri J esu Christi scit
    quia
    nonmentior. Diclurus rem
    pne
    incredibilem
    quod
    J udoeiincreduli contra eum
    principes genlium
    conci-
    tasseut.regnaque
    lerra?contraeuminsurrexerint ni-
    hilque
    ei
    nocuerint,
    Deum testera
    invocal,
    ut fa-
    cilius credatur.
    Ideoque
    talia
    commmorai,
    ut osten-
    dat
    quanta
    dislanlia est inter veros
    aposlolos qui
    lania
    pro
    Dei amore
    sustinebant, quoereittes
    salutem
    audilorum,
    el
    pseudoaposlolosqui
    audilores suosex-
    spoliabant,
    non
    quoerentes
    salutemillorum.
    Damasci
    proepositusgentis
    Aretoe
    rgis
    custodiebat
    civitalemDamascenorumut me
    comprehenderet.
    Da-
    niascus civitas est
    metropolis Syrioe, quam
    oedificavit
    Daraascus
    Eliezer,
    servus
    Abraha;,
    et
    inlerprelalur
    Damascus
    sanguinem bibens, quod
    bene convettit
    illi
    loco, quia
    ibi effusus est
    sanguis
    Abel. Illa au-
    tem
    quoe
    hic dicuntur de
    Apostolo,
    inexordio fidei
    ejus
    facta
    sunt, quando
    coecatusa Dominoinitinere
    produclus
    est
    Damascum,
    ubi mansit diebus tribus
    nonbibens
    neque
    manducans. Poslea vero
    baptiza-
    tus,
    el
    acceplo pane confortatus,
    introivit stalimiu
    Synagogam
    J udoeorumet
    coepit publie proedicare
    nomen Domini J esu.
    Quod
    videnles J udoei succensi
    suntzelo,
    et
    quoerebant.occasionemquomodo
    eum
    per-
    derent
    ;
    sed dum
    per
    seminimehoc auderent
    agere,
    adierunt
    proepositum
    civilalis
    super
    hac re :
    qua-
    tenus illius auxilio et
    permisso
    valerent illumocci-
    dere.
    Qui
    volens
    placereJ udoeis,
    el sirenuus inofficio
    sibi credilo
    apparere, proecepit
    custodiri
    undique
    civilatemneullomodo vivus
    effugerepoluisset
    ; sed
    Dei auxilio
    procurante effugit
    eo modo
    quo sequentia
    manifestant,
    A
    Et
    per fenestram, inquit,
    in
    sporta
    dimissussum
    per
    murum,
    etsic
    e/fugi
    manus
    ejus. Sporla
    vas est
    ex
    junco
    et
    palntarum
    foliis contextumin
    quo
    deor-
    sumcumfunibus dimissusest
    per
    muruma fratribus
    fidelibus.
    Quoeslio
    esl in hoc loco
    quareApostolus
    de
    Damasco
    fugerit, qui
    dicebat :
    Ego
    nonsolum
    altigari
    in
    Hierusalem,
    sed el mori
    pro
    nomineDomini J esu
    paratus
    sum
    (Act. xxi); quoe
    hoc modosolvendaest :
    quia
    nonideo
    fugit
    ut
    martyrium
    horreret
    accipere,
    sed
    maluitcarapum
    cerlarainis
    quoerere,
    el latiludinem
    gentiumpetere, quam
    inlra claustracivitalis
    leneri,
    et
    occidi,
    ubi
    perpauci
    erant
    credentes, qui ejus
    mar-
    tyrio
    corroborarentur et
    informarcnlur,
    ut similia
    pati
    nondiibitarent.
    Quod posleaimplevit ipse
    dum
    martyrium
    sustinendo
    plurimos
    ad hoc informavit.
    B Implevit ergo proeceptum
    Domini dicenlis : Cumvos
    persecuti fuerinl
    incivilate
    ista, fugite
    inaliam
    (Matth.
    x).
    Et-rvera servavit
    pariter exemplummartyrii
    et
    utililatem
    proedicationis
    suoe
    quam postea implevit.
    Hujusergoexemplo
    erudimur adversariorum
    pugnam
    et conslanter
    appetere,
    et
    prudenter aliquando
    de-
    clinare.
    CAPUT xn.
    Si
    gloriari oportet,
    non
    expeditquidem.
    Si
    gloriari
    me
    oportet propter
    salutemaliorum et necessitatem
    supradictam, qua compellor,
    inhoc
    possumgloriari,
    quia
    evasi manus
    persequentium,
    tamennon
    expedit,
    idest non est mihi necesseut
    glorier
    :
    quia
    non
    elegi
    superbiam
    et
    jaclaiiliam,
    sed humililatem
    "
    Veniamautemad visioneset revelaiiones
    Domini,
    subaudis de
    quibuspotero gloriari.
    Visioneset reve-
    laiiones Domini
    dicit, quod
    unum
    est, quas
    eiostendit
    Dominus. Nunc in
    sequenlibus
    diclurus est
    quo
    sit
    elevalus,
    ut
    per
    boc
    possimusinlelligere quanta
    et
    qualia
    ei ostensa el dicta sunt : ne sicut
    pseudoapo-
    stolis
    aliisque
    incredulis
    videbatur,
    minor coeteris
    apostolis
    in
    gralia
    credereiur, quamvis
    novissimus
    sit
    vocatus,
    et Dominum
    proesenlem
    in carne nou
    viderit.
    Sciohominemin Christoante annos
    quatuordecim
    sivein
    corpore,
    siveextra
    corpusnescio,
    Deus
    scit,
    raptum
    hominem
    usque
    ad'lerliumcoelum.Moset irsi-
    lata consueludo est
    scriptorum, qui
    nobis sacras lit
    teras ministranl ut
    quando
    ab
    aliquo
    eorumnarratur
    ''hisloria cumad
    seipsumvenerit,
    sicdese
    tanquam
    de
    alio
    loquatur;
    sicut fecit
    Moyses qui
    dixit : Erat
    autem
    Moyses
    vir milissimus
    super
    omnemterram
    (Num. xn);
    et J ob: Virerai interra Hus nomineJ ob
    (J ob. i);
    sic beatus
    Matthoeus,
    cumin textu narralio-
    nis suoe venisset ad
    seipsum, vidit, inquit, publica-
    nura nomine Matthoeum
    (Mallh. ix),
    non
    dixit,
    vidit
    me,
    sedsic se insrait ordini narrationis
    suoe,
    cum
    venisset ad
    seipsumlanquam
    rerum
    gestarum
    scri-
    ptor,
    non
    tanquam suipsius proedicator.
    lnusitatius
    tamen beatus
    Apostolus
    non in
    historia,
    ubi rerutu
    gestarum suscipitur explicanda
    narralio
    ;
    sed in
    Epistola
    hoc
    fecit,
    sicut isto in loco
    apparet
    ubi lo-
    quitur
    desecausahumilitalis
    quasi
    de
    alio, iuquieus
    661
    EXP0SIT10 IN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. R AD COR. 662
    Scio homineminChristo manenlemante annos
    qua- i
    tuordecimraptum
    usque
    ad terlium coelum'. Ex
    quo
    Apostolusraptus
    est
    usque
    adlertiUrhcclUm
    usque
    ad
    istud
    tempusquo
    ista
    conscripsit quatuordecim
    anni
    completi
    sunt,
    unde
    liquidoapparet, quiamagna
    n-
    cessitas
    cottflulit
    illum
    patefacere quod per
    tt
    annosiri inlirao cordis arcano celaverat.
    Igitur
    d
    his verbis
    Apostoli,
    diversi diversa sentirait, quorum
    opiniones
    huic foco
    perlongum
    est
    inserere,
    et ad
    proesens
    narrare,
    nisi tantummodo
    pauca
    ex
    pluribus.
    J tilianus
    Pomerius,
    vir sanoe
    pTiidentioe,primant
    coe-
    lumdicil istoinloco
    appellalum
    esse
    aerium,
    a
    quO
    avescoeli vocantur : secundum
    sidereum,
    ubi conli-
    nenlur duodecim
    signa coeferaque astra, proeter
    Septemplanetas, quod"et
    firmamentum
    appellatur
    :
    terlium
    intHigit spirituale
    sive
    mentale,
    ubi
    angeli
    et anima?'antctoromin
    contemplalione
    Dei sunt
    po-
    silse, contemplantessuper
    seDeum
    otnnipotentem,-
    qui
    omni creatura;
    proesidet
    : itatamen
    proesidet
    ut
    in
    prxsidendo
    omnia
    suslineat,
    suslinendo
    circumdet,
    Circumdando
    impleat.
    Secundum illius intelleclum
    adistudtertium coelummentale
    raptus
    est
    Aposto-
    lus. Et in hoc
    quidem
    bene sensit. Sed secundum'
    beatuni
    Auguslinum
    adhuc necesse est ad altiora
    conscendere,
    et
    profundiora scrutari, qui
    in eluci-
    dandis
    quoestionibus
    omnes doclores
    post Apostolos'
    proecellit.QuiaergaApostolus
    non
    humanas,
    neque'
    angelicas
    visiones dicit se
    enarrare,1iltius
    ista
    inqui-
    rendasunt. Tria
    igiiur gnera
    essevisionumman-
    festumest. Estvisio
    corporalis quoecorporefs
    oculis
    fit, qua
    videmus coelumet terram
    atque
    omnia
    '
    visibifiael
    coTporea.
    Et est visio
    spirilalis, qua
    ea
    qoa
    videmus et audimus in
    proesenti,
    meftw-
    ria redudinres: el ea
    quoe
    audivimusvel ViditruSitt
    proeterito,
    modo
    quasi proesentia
    cernimus. Et cum
    ailcubi sint anobis
    posita
    ea
    quoe
    vidimUs
    eorpdraii-
    ler,
    nuncabsents
    quasi proesenlia
    cernimus
    ;
    v'fDf
    gralia
    : Sum modo
    pef prasntiam corporis Roma?,
    ei cernoita
    Carlhaginerdquant
    dudumvidi
    quasi
    iri
    proesentia
    measit
    posit,
    cum
    longe
    simab illa'
    remotns.
    Quoe
    duo
    gtier
    visionumcommuniai sunt
    nobiscum
    pecornSis
    et
    avftras, qua?
    vident
    per
    cor-
    pus,
    et eorum
    quoe
    videntur
    imaginatitet
    1
    spiritus
    informantur. Undeet
    pecora'pfaesspii rcghoscnt,
    et aves ad nidoSsuos revoh-mt.Nisi enim
    patra
    spirilalis Visionis,
    M est mmoria?
    haberht, q'iioe
    constatsotummodoin
    anima, nequaquam
    recedenles
    ave* a idis suisrecoTdarntar ilftorurn:
    hq'u
    ani-
    raalia
    recognoscerent praspia.
    Est et terli visio
    intellectualis,qua?
    nihil escfiudnisi rationabilitas et
    excellentia
    anima?,per quam
    ea
    qu* crporaliter
    vide-
    muset
    imaginalifer
    inrtrenroria
    retinemlis,
    iriiell-
    clu discernimus. Intellectu
    rgitur
    dscei'nints
    quod*
    illudsit
    corpus,
    illudSimilltudb
    corporis,
    et
    plerum-
    que quid significet.
    Hanc htelleclualem
    visionem
    nullatenus
    pecora
    aut volalii habent :
    quia
    necse-
    ipsainlelligunt,
    necilla
    quoe
    oculiscernunl. Postremo
    corporalis
    visio sine
    spiritali
    essenon
    potest, quoe
    eti nanima soluinmodo.
    Spirilalis
    vero sine
    eorpo-
    ^rali esse
    potest,
    unde absenteshomines
    recordamur,
    et intriebrisa
    quoe
    vidihus
    irhagrialilercernimus,
    insuper
    et smnia: intellectualis
    nmpe
    nec
    corpo-
    rali
    indiget,
    bec
    spiritali.
    Intellectu
    namque
    ne
    Corpus videmus,
    nec
    imaginent corporis.
    Per hune
    quippe
    videtur
    jusiitia, charitas, ps Dus, ips
    mens
    hominis, quoe
    nullumhabet
    corpds,
    nullamso-
    lidilaterh
    corporis. Quapropter
    ista Visio intelle-
    ctualis transcendit et
    proecedit
    illasduas
    proemissas,
    corporalem
    scilicet ac
    spirillcm. QudprobarepoS-
    Sumnsex voluntineDanielis
    propheta?,
    itbi
    legimus,
    quia
    cum Balthasar
    efsularlur
    el
    polaret opipare
    sive
    splendidc
    invasis
    templi
    Domini
    quoeasporta-
    verat Nabuchodonosoravus
    ejus
    de
    J rusalem,
    vidit
    articulos manus scribentis in
    pariete
    aula?
    regioe.
    B
    Vidit
    corporali
    visione, continuoqueper corporis
    sen-
    sum
    imago
    rei
    crporaliter facloe, spiritui ejus
    im-
    pressa
    est :
    atque
    ad alia dura se
    verleret,
    licet cr-
    poraliter
    illanon
    cerneret,
    sed
    spiritali
    visione et
    memoria
    videret,
    videbat in
    spiritu,
    idest in
    anima,
    et non
    intelligebat quid significaret
    :
    quia
    non
    pleni-
    ter habebat intellectualera
    visionem,
    licet
    aliquid
    inde haberet. Unde
    apparet quia-suon
    inomnibus
    hominibus
    viget. Intelligebat signum
    esse
    quod
    vide-
    bat,
    idhabensexmentis
    oflicio,
    idest exintellecluali
    visione: et
    quiarequirebat quid significaret,
    eiiaiu
    ipsaminquisilionemutique
    mentisinlellectus
    agebat.
    Quo
    non
    comperto,
    Daniel accessit
    : el
    quia
    intelle-
    ctualcmvisionem
    habebat, spiritu prophelico
    mente
    illustrata, perturbato rgi quid
    illo
    signoportendere-
    "
    tur
    apertiit. Ipsepotius propheta per
    hoc
    genusquod
    mentis est
    proprium, potuit intelligere
    ac dicere
    quid significaret, quam
    ille
    qui
    in
    signum
    factura
    crporaliter
    viderat,
    et
    ejus imaginem
    in
    spiritu
    co-
    gllando
    cernebat,
    nec
    aliquid
    intellectu nosse
    poterat
    nisi
    signumesse,
    et
    quid significaret
    ut
    inlelligeret
    inquirere.
    Trs
    igitur
    coeli non absurde
    possunt
    in-
    telligi
    tria
    gnera visionum,
    de
    quibus
    hactenus
    locut sumusitatamenut
    perprimam
    visioneminlel
    j
    liganiusquidquid
    infra ambitum siderei coeli con-
    lineiur
    pariter
    cum
    ipso, quod
    et firmamentum
    ap-
    ^pellatur
    : Per secundum coelum
    spiritale,
    ubi an-
    glica
    natura et animoesanctorumin
    contemplation
    Dei sunt
    positoe.
    Per tertium vero coelum intel-
    ligitur jam
    intellectualisvisio et
    rationalis, qua
    in-
    telligendo conspicitur charitas, pax, gaudium,
    Ion>
    ganimitas
    , bonilas,
    benignttas, fides, modestia,
    continenlia, coeleraquehujus
    modi
    quibus propitt-
    quatur Deo,
    et
    qua ipse
    Deus
    videtur,
    ex
    quo
    om-
    nia
    , per quem
    omnia
    t
    in
    quo
    omnia. Ad
    quam,
    id
    est intellectualem
    visionem, qua? designatur per
    tertium
    coelum, raptus
    et levalus est
    apostolus
    Paulus, ubi,
    idest inintelleetuali
    visione,
    non solum
    ea
    quoe
    in
    spiritali
    coelosunt
    intelligendo vidit,
    sad
    eliam
    ipsam
    Dei
    substantiam,
    Yerbum
    Domini, per
    quod
    facta sunt
    omnia,
    incharitate
    Spiritus sancti,
    non
    per corpus,
    non
    per
    simililudinem
    corporis,
    sed
    sicut est
    ipsaVeritas, contemplatus
    est in hac
    vita,
    videiicet
    quod
    Deus
    omnipotens
    Irinilas sit in
    per-
    665 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.B1BL. 664
    sonis et unlas in substantia : sicut videndusest ab
    omnibus sanctis
    post generalem
    resurrectionem.
    Quoestio
    vero non modica isto in loco
    oritur,. quo-
    modo
    ipsa
    Dei substanlia a
    quibusdam
    in hac vita
    -
    posilis
    videri
    potuerit, propler
    illud
    quod
    dictumest
    ad
    Moysen
    (Exod.
    xx),
    nemo
    potest
    faciem
    meam,
    id est invisibilitatem
    meam,
    videre et vivere : et
    propler illud,
    Deumnemohominumvidit
    unquam
    in
    mortali vita ex toto
    positus
    :
    Quoe
    ita
    solvitur, quia
    potest
    humana
    meus,
    id est inteilectus et rationabi-
    lilas anima?divinitus
    rapi
    ex hac vita ad
    angelicam
    vitam
    antequam per
    istam communem mortem
    carne
    solvatur,
    sicut credendumdebeato
    Apostolo,
    ubi a Deofacta est ab
    hujus
    vitoe
    sensibus, quoedam
    intenlionis aversio. Tarn evidens
    tamque
    manifesta
    fuit eadeni visio
    intellectualis,
    ut sivein
    corpore,
    siveexlra
    corpus fuerit,
    idest utrum sicut solet in
    vehemenliori exstasi vel excessu abhac vitamens
    in illamvitamfuerit
    alienata,
    manente
    corporis
    vin-
    culo,
    anima videiicet in
    corpore,
    anomnino talis re-
    solutiofacta
    fuerit, qualis
    in
    plena
    morte
    contingit,
    animarecedenle
    ipse
    senescire
    profiteatur
    :
    Quapro-
    pter
    nec nobisest
    quoerendum
    nec contra illud
    aga-
    musquod
    dicitur
    (Ecc/i.m)
    :Aliioratenescrulalus
    fue-
    ris.liafitutetilludverumsit
    quod
    dicitur : Nemo
    poiest
    faciemmeamvidere et
    vivee, quia
    necesse esl ab
    hac vitaabslrahi mente sive
    inlelieclu, quando
    in
    illius inffabilitatem visionis assumitur. Et non fit
    incredibile
    quibusdam
    sanctis nondum ila ex tolo
    defunctis,
    ut
    sepelienda
    cadavera
    remanerent,
    etiam
    istamexcellentiamvisionis fuisseconcessam.
    SBPEBIORUM EPILOGUS.
    Trs coeli
    significant
    tria
    gnera
    visionum
    quaruM
    prima
    est
    corporalis, qua
    videmuscoelumet
    terra,
    coeteraquecorporea
    et visibilia : Secunda
    spiritalis
    qua?
    fit in anima sine
    intellectu,
    cum
    imagines
    eo-
    rum
    quoevidemus,
    memoria
    recondimus,
    et intene-
    bris ea
    quoe
    vidimus
    imaginaliter
    cernimus : insu-
    pr
    et somniaet oedificiaet homines
    quos
    dudumvi-
    dimus,
    sic
    spiritali
    visione videmus inanima
    quasi
    proesenles
    sint nobis. Istoednoevisiones communes
    sunl nobis cum
    pecoribus
    et
    volatilibus, quoe
    et cor-
    pora
    vident et loca
    propria recognoscunt.
    Sic
    pecora
    agnoscunt proesepia
    sua et aves adnidos suos re-
    deunt
    quia
    recordantur illorum. Est et tertia visio
    intellectualis, quam
    nullatenus habent
    pecora
    et vo-
    latilia,
    sed
    angeli
    et homines ratione utenles.
    Unde
    inteilectus,
    idest
    ratio;
    tamen non in omnibus ho-
    minibus
    oequaliter viget.
    Intellectu aulem sine ra-
    tione
    discernimus, quod
    illud sit
    corpus,
    illudsimi-
    litudo
    corporis,
    et
    per
    hanc visionemvidetur
    justi-
    fia, charitas, ipse
    Deus. Adistam
    ergo
    visionemin-
    tellectualem, quoe
    est
    tertia,
    et
    quoedesignatur per
    tertium
    coelum, quoe
    etiamtranscendit suaexcellen-
    tia duas
    proemissas,
    ita
    raptus
    et elevatus esl divini-
    tus
    Apostolus,
    ut Deumnon
    per corpus,
    non
    per
    si-
    militudinem
    corporis,
    sed sicut est
    ipsa
    Veritas cer-
    neret : et sicut videndus est
    post
    hanc vitamab ora-
    A
    nibus electis.
    Quoe
    visio tam evidens
    tamque
    manifesta
    fuit,
    ut
    ipseApostolus
    se
    profiteatur
    ne-
    scire,
    utrum
    quando raptus
    est in tertium
    coelum,
    in
    corpore fuerit, quomodo
    est anima in
    corpore,
    cum
    corpus
    vivere
    dicitur,
    sive
    vigilantis,
    sivedor-
    mientis,
    siveinexstasi asensibus
    corporis alienata,
    an omnino de
    corpore
    exierit,
    ut mortuum
    corpus
    jaceret,
    donec
    peracta
    illa demonstratione mem-
    bris mortuis anima redderetur : et non
    quasi
    dor-
    miens
    evigilaret
    aut exstasi
    alienatus,
    denuo rediret
    in
    sensus,
    sed mortuus omnino revivisceret.
    Et scio
    hujusmodi
    hominem,
    sivein
    corpore
    siveex-
    tra
    corpus,
    nescio,
    Deus
    scit, quoniam raptus
    est in
    paradisum,
    et audivit arcana verba
    quoe
    non licetho-
    mini
    loqui.
    Bis
    raptum
    se dicit
    Apostolus.
    :
    primum
    D
    adtertium
    coelum,postea
    in
    paradisum,
    noninillum
    paradisum
    terrenum,
    ubi
    quondam
    fuit
    protopla-
    stus,
    sedin coeleslem
    paradisum.
    Nam
    paradisus
    in-
    terpretatur
    horlus
    deticiarum,
    et
    significat
    beatiludi-
    nem
    eleclorum,
    coeleslemscilicet
    requiem,
    ad
    quam
    raptum
    sedicit
    Aposlolus
    eomodo
    quo
    adterliumcoe-
    lum,audivit
    arcana
    verba,
    idest
    occulta,
    scrta
    atque
    ineffabilia, quoe
    nonlicel homini
    loqui.
    Inler
    ipsos
    spirilales
    viroscoeleslemvilam
    ducentes,
    sunt
    utique
    alii aliis
    capaciores, atque
    meliores in tantumut ad
    ea
    pervenerint quoe
    non licet eis aliis
    loqui.
    Deta-
    libus erat
    Apostlus, qui
    audivit in
    paradiso
    ineffabi-
    lia
    verba, quoe
    non licet homini
    loqui,
    id
    est,
    aut ille
    qui
    audivit non
    potesi
    ea aliis narrare
    propter
    inf-
    fabilitatem
    illorum,
    aut non
    permittitur
    ei,
    aut si
    Q
    tanta?
    dignitalis
    est ut
    permiltatur
    ei
    loqui,
    et
    possit
    aliis
    narrare,
    illis
    qui
    audiunt non licet ea
    loqui,
    quia
    nonvalent ea
    capere
    ob
    magniludinemmyste-
    riorum.
    Pro
    hujusmodi,
    subaudis visionibus J ei niauife-
    stissimis, gloriabor,
    loelabor, gaudebo
    et
    exsultabo,
    pro
    me
    autem,
    idest
    pro
    meaextollenlia et laudevel
    pro
    meis
    meritis,
    nihil
    gloriabor, quia gratia
    Dei
    sumid
    quod sum,
    nisi in
    infirmitatibus
    meis. Infir-
    mitatis nomine
    comprehendit
    omniaincommoda et
    passionesquas
    suslinebat
    pro
    Christi
    nomine,
    in
    qui-
    bus
    ipsegloriabatur.
    Namet si voluero
    g.onart,
    subaudis
    propter
    meri-
    tum
    quod
    habeo
    apudDeum,
    non ero
    insipiens,
    illud
    narrando.
    Quare?
    Veritatemenim dicam. Hoc
    dicit,
    D
    quia
    si meritum suum
    profiteatur quod
    habet
    apud
    Deum,
    non erit
    imprudens, quia
    veritatem
    loquilur.
    Ergo
    si
    quis pro
    utilitate et oediftcationealiorum
    bonumsibi divinitus concessumcumhumilitatc nar-
    rai,
    non
    agit insipienter, quia
    veritatem
    loquitur.
    Qui
    vero bonum
    quodhabet,
    propter jaclantiam
    aliis
    proedicat, deputans
    illud suis meritis
    ,
    vel
    quod
    non habet dicit se
    habere,
    insipiens
    et nimiumest
    imprudens; quia
    mendacium
    loquitur
    : Parco au-
    tem,
    idest dimilto narrare
    gloriam
    meamet meri-
    tum
    alque gratiam,
    ne
    quis
    meexistimet
    supra
    id
    quod
    videt in
    me,
    aul audit
    aliquid
    ex me. Nolebat
    Aposlolus
    narrare
    gratiam
    sibi
    largitam, quia
    nole-
    bat
    major apparere
    et sanclior
    quam
    erat. Indedicit:
    665
    EXPOSITIOIN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. II ADCOR. 666
    Idcirco nolo
    gloriari,
    et dimittoomnem
    gratiammihi.
    concessam,
    ne
    quisputet
    memeliorem
    sanctioremque
    esse
    supra
    id
    quod
    videt inmea conversatione : aut
    supra
    id
    quod
    audit ex meabaliis.
    El ne
    magniludo
    revelationumextollat
    me,
    subau-
    disin
    superbiam,
    datus est
    mtU,
    a
    Domino,
    stimulus
    carnis
    meoe,anglus
    Satanoe
    qui
    me
    colaphizet. Qui-
    damdicunt
    Apostolum
    dolore
    capilis laborasse, qui-
    dam a diabolo de ardorelibidinis tentari et
    affligi,
    quod
    venus est. Ne
    uigo
    iu
    superbia?
    tumorem ex-
    tolleretur, permissus
    est tentari a diabolo de ardore
    libidinis, quam appellat
    stiroulum carnis. Ut enim
    dicunt
    doctores,
    stimulus
    proprie
    lumoris et libi-
    dinis
    est, ipsumque
    stimulum carnis a
    quo punge-
    batur el
    accendebatur,
    vocal
    angelumSatanoe,
    idest
    nuntium
    diaboli, quia
    adiabolo immittebalur ei illa
    talis stimulatio
    concupiscentioe.
    At
    quandocun-
    queAposloluspaiiebatur
    illam
    stimulationem,
    scie-
    bal illama diabolo sibi immitli. Sed Dominus
    qui
    permiltebat
    eum
    colaphizari,
    idest
    affligi
    et tribu-
    lari a tentatione
    diaboli,
    nein
    superbiam erigere-
    tur,
    cognoscendo
    suam
    fragilitatem, ipse utique
    cu-
    slodiebat eum nein vitium libidinis caderet. Unde
    apparet, quiaper
    venenum
    fugabat
    venenum. Vene-
    nolibidiniset tentatione carnis
    fugabat
    abillovene-
    num
    superbioe.
    Ddit
    namque
    ei Dominusanlidotum
    lyriacum, quod
    de
    serpente conficitur, qui
    vocalur
    Tyrus,
    sive
    Tyriacus,
    a
    quo
    et
    tyriacumappellatur,
    et
    fugat
    venenumaliud.A
    quo
    tentabatur de
    libidine,
    ab illo sanabatur a vilio
    superbioe, quia
    a Domino
    acceperat
    contra venenum
    superbioe
    anlidotum
    ty-
    '
    riacum, quod gustatum
    venenum
    pellit.
    Erudire
    quippe
    volensDominus electos
    suos,
    et cuslodirein
    humilitate virtutum
    permittit
    eostenlari
    soepe,
    sicut
    egregiumproedicatorem
    a diabolo
    permisit tentari,
    ne
    magnitudine
    revelationumextolli
    potuisset
    :
    ip-
    samque
    tentalionemsic
    disponit,
    ut
    qui
    elati
    perire
    polerant
    in humilitatis
    gradu consistentes,
    a
    perdi-
    tioneet
    proecipitatione
    serventur.
    Quapropter
    si
    quis
    tentatiouein
    aliquam
    sustinet,
    non dbet
    desperare
    neque deficere,
    sed cumDei
    adjutorio
    decertare ut
    vincat.
    Propler quod,
    subaudis
    impedimentum libidinis,
    ter Dominum
    rogavi
    ut discedereta mestimulus car-
    nis,
    sive
    anglus
    Satanoe.
    Quoeripotest
    isto in
    loco,
    .
    -cum Dominus dicat
    per prophetam (Isa. LVIII)
    de
    quolibet
    electo : Adhucteclamantedtcam: Eccead-
    sum
    ;
    et in
    Evangelio (J oan. xiv)
    : Omnia
    quoecun-
    quepetieritis
    in nomine meo
    fiel vobis, quare
    exi-
    mius
    apostolorum,
    orans liberari atentatione diaboli
    et stimulatione
    carnis,
    nonsit exauditus ?Sedscien-
    dum
    est, quia
    ideo non est
    exauditus, quia
    non
    pe-
    tebat innomine
    J esu,
    id est
    quod
    ad salutem suam
    pertinebat.
    Nesciebatenim
    petere pro
    se
    quod
    sibi
    utile
    erat,
    sicut alias
    ipse
    dicit : Nam
    quid
    oremussi-
    cut
    oportet
    nescimus
    (Rom. vm).
    Si
    ergo
    esset exau-
    ditus,
    ut abillorecederet tentatio
    diaboli,
    concupi-
    scenliaque
    carnis
    pote
    rat evenire ut cilo in
    super-
    biamextolleretur. Et ne nimium
    contristaretur, au-
    A
    diamus
    quid
    ei dixerit
    Dominus,
    sive
    per angelum,
    i sb>ein
    corde,
    aut alia revelatione.
    Sufficit
    libi
    gra-
    '
    ; tiamea. Gratia istoin loco
    intelligitur quidquid
    do-
    norum
    gratis
    datum est
    apostolo Paulo,
    videiicet
    quod
    de coelovocatus
    est, quod
    fidem
    accepit
    ut
    crederet, quod
    remissionem omnium
    peccatorum
    in
    baptismate percepit, quod
    ad
    gratiam aposlola-
    lus et
    proedicationemgentium
    electus
    est, quod
    sa-
    pientiam proe
    omnibus
    apostolis
    a Deo
    percepit,
    et
    quod
    advisiones et revelationes Domini ad terlium
    i coelum
    raptus esl,
    necnon
    quod
    verba ineffabiliaau-
    i divit in
    paradiso,
    deista
    gratia
    dixit ei Dominus :
    Sufficittibi
    gratia
    mea. Ideonoli orare
    pro
    stimulo
    carnis,
    ne forte in
    superbiam
    labaris. Namvirtus in
    ;
    infirmitateperficitur. Virtus,
    id est
    perfeclio
    virtu-
    B
    tum,
    ininfirmitatecarnis et labore
    atque
    tentatione
    perficitur,
    si
    ipsa
    infirmilas
    patienter
    sustinetur,
    et
    contra tentationem
    concupiscentioe
    viriliter
    pugna-
    tur. Libenter
    igiiur gloriabor
    in
    infirmitatibus meis,
    at inhabitet inmevirtusChristi.
    Postquam cognovit
    prodesse
    sibi
    quod
    nocere
    putabat, responsumque
    accepit
    a Domino
    quod perfeclio
    vila?
    omniuitique
    virtutum ininfirmitate
    perficitur,
    libenter se dicit
    gloriari,
    id est
    gaudere
    et loetari in suis infirmitati-
    bus,
    id est in suis
    passionibus quas pro
    Christo su-
    slinebat,
    ut in eo
    dignaretur
    habitare virtus et
    gra-
    tia,
    sive
    perfectio
    omnium donorumChristi.
    Ergo
    quia
    aliler
    perfectionem
    virtutumhabere non
    possu-
    mus,
    nisi tcnlamenta el oblectamenta carnis
    patien-
    ter
    suslinuerimus, pugnando
    tamen contra vitia cer-
    C
    temus cum
    Aposlolo,
    ut in nobis habitet virlus
    et
    gratia
    donorum
    Christi, pariterque
    cumillocoro-
    nemur in coelesti
    regno.
    Propter quod,
    subaudis ut inhabitet in me
    virlus
    Christi, placeo
    mihi in
    infirmitatibus meis,
    non in
    prosperilale
    el
    divitiishujus soeculi,
    sedin coniume-
    liis,
    idest
    flagellationibus
    vel
    opprobriis,
    non inbo-
    noribus
    soeculi,
    sed in
    necessitatibus,
    nonin
    epulis
    vel
    otio,
    sedin
    perseiutionibus,
    nonin
    salutationibus,
    sedin
    angustiis,
    non in
    jactanlia elationis,
    et hoc
    pro
    Christo
    patior,
    non
    pro aliquo
    crimine. Cumenim
    infirmor,
    subaudis in
    corpore,
    tune
    polenssum,
    sub-
    audis inanima. Undecaro
    atteritur, affiigitur,
    et in-
    flrmatur,
    inde anima roboratur et crescit.
    Factus sum
    insipiens,
    subaudis mea mrita et vir-
    :
    ttes
    proprias
    narrando,
    sed tamen vosme
    coegistis
    ad
    hoc, quos
    abamorefalsorum
    apostolorum
    adno-
    strum volui reducere.
    Insipientem
    se
    dicit,
    sed
    ulique
    non est
    insipiens, quia
    veralocutus est : et licet
    pro
    salutealiorumcoactus strasvirlutes
    narraret,
    tamen
    de humilitatis
    gradu
    non cecidit.
    Ego
    enimdebui a
    vobis
    commendari,
    idest Iaudari : Nihil enim minus
    fui
    in
    proedicatione,
    invirtute
    miraculorum,
    ab his
    .
    qui
    sunt
    supra
    modum
    apostoli,
    idest a
    Petro,
    J a-
    cobo et aliis
    proedecessoribus
    meis, qui
    a meis de-
    tractoribus dicunlur
    supra
    modummeumesse
    magni
    apostoli.
    Tametsi nihil
    sum,
    id est
    quamvis
    nihil
    sim
    comparaiione illorum, signa
    tamen
    apostolatus
    mei,
    idest
    miracula, facla
    sunt a me
    super vos,
    sive
    667 HAYMONlSHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS i
    -
    COMMENT.B1BL. 66g
    in
    vobis, quia
    mortuos vestros
    suscitavi,
    et infirmos
    euravi,
    Quid
    minus habstis
    proe
    coeteris
    Ecclesiis,
    nisi
    quod
    non
    gravavi
    vos? nihil
    accipiens
    a vobis. Do-
    nnle,
    id est
    indulgele
    mihi hanc
    injuriam,
    si
    injuria
    dicendaest. Ironice
    loquilur.
    Re enim. vera
    injuria
    non
    erat,
    sedconsideratio.
    Eccetertio hoc
    paralus
    sumvenireadvos.
    Quoeri
    potest
    : Cumnon
    legamus
    illumvenisse ad eos nisi
    tantummoddiina
    vice, quando
    moralus est
    apud
    eos
    anno uno el
    dimidio, neque posteaquam
    ab eis di-
    scessit,
    sicut
    ipse
    in
    priori epistola dicit, quia,
    lestor
    Deum,
    non veni Corinthum
    poslquam
    avobis re-
    cessi, parcens vobis,
    id est
    ,ne vobis oneri
    essem,
    quare
    modo dicat se tertio venire? Sciendum est
    quia per proesenliam
    carnis una vice tantummodo
    venit, quando
    eis
    proedicavit
    : secundo
    per priorem
    Epistolam venit,
    non
    per semetipsum.
    Tertio
    per
    islamsecondant
    Epistolam
    dicit se venire :
    quasi
    enimin
    Epistolis
    suis veniebat
    ipse.
    Et nonero
    gra-
    vis
    vobis,
    id est nihil
    accipiam
    avobis. Non
    quoero
    vestra,
    sed
    vos,
    id est vestramsalulem.
    Ego
    libenlissime
    impendam,
    subaudis vobisom-
    nia
    quoe
    mea sunt in
    proedicatione,
    in
    miraculis,
    et
    superimpendar,
    idesl morti me iradam
    pro
    anima-
    bus
    vestris,
    licet
    plus
    vos
    diligens
    minus
    diligar,
    sub-
    audis a vobis.
    Sedesto.
    Ego
    vosnon
    gravavi.
    Esto
    proprie
    adver-
    bium est
    concedenlis,
    et
    ponitur pro
    si : islo au-
    teminlocohuneobtinet sensum : Sed
    eslo,
    idest si
    minus
    diligar
    a
    vobis,
    ego
    tamenvos non
    gravavi
    in
    aliquo.
    Sed cum
    essem, inquit, astutus,
    dolo vos
    cepi? Increpative atque interrogative
    est
    legendum
    :
    Cum
    essem, inquit,
    callidus et
    ingeniosus,
    doloet
    fraude vos
    cepi
    ad fidemChristi ?
    Non,
    sed
    per pra?-
    dicationem verara et virtutem miraculorum adduxi
    vos ad fidem
    cooprante
    Christo.
    Olim
    pulalis quod
    excusemusnos
    apudvos,
    subau-
    disnon
    facimus, quia
    non est necesse : Hoc
    dupli-
    ciler
    intelligi potest. Nunquid
    a
    proeleritolempore
    dubitalis do
    nobis,
    arbitrantes nos ideotalia
    loqui,
    quasi
    non
    simpliciter agamus erga
    voset idcirco nos
    excusemus? Non
    loquimur
    ideo talia ut nos excuse-
    mus
    quia simpliciter
    incedimus. Aliter : Olim
    puta-
    lis
    quod
    excusemus nos
    apud
    vos,
    et est sensus : A
    proeterilo lempore cognoscitis
    conversationem no-
    stram et
    proedicationem,
    et ideo non
    indigemus
    ut
    nos excusemus. Coram
    Deo, Ptre,
    in Chrislo
    loqui-
    mur,
    id
    est,
    honoremChristi
    quoerentes.
    Teslifica-
    lur illisad
    satisfaciendum, quia
    vera dicit: Testis est
    inihi DeusPater et
    Christus, cujus
    honorem
    quoero,
    quia simpliciter
    incedo
    erga
    vos. Omnia
    autem,
    su-
    baudis
    incommoda,
    sustinemus
    propler
    vos.Neiterum
    cum
    venero,
    humilietmeDeus
    apudvos,
    id esl affli-
    A gat
    in
    jejuniis
    etfletibus
    propter
    vestramincorrectio
    nem.
    Apostolus
    nonhabebat
    peccatapropria quoe
    de,
    fleret,
    et ideo aliorum defiebat.
    CAPUT XIII.
    Eccetertiovenioad
    vos,primumper memetipsum,
    deindeduabus vicibus
    per Epislolas
    meas,
    t inore
    duorum vel Irium lestium stel omne verbum. Trs
    testes
    compart
    tribus suis adventibus. Sicul in
    lege
    aut tribus lestibus defendebat se
    aliquis
    aut tri-
    buslestibus convincebalur. lia isti aul tertio adventu
    illius correcti etemendati laudati sunt:aut si incor-
    recti
    manserunt,
    acrius
    reprehettsi
    ab
    Apostolo,
    vin-
    dictara
    perceperunt.
    An
    experimentumquoeritisejus qui
    trime
    loquilur
    B Christus
    , qui
    in vobisnon
    infirmalur, apotens
    est
    in vobis? ac si diceret :
    Nunquidquoeritisprobatio-
    nemChristi
    qui
    in me
    loquitur
    utrum valeat
    pec-
    cata vestra
    punire per
    me, qui
    invobisnon est im-
    potens
    miraculis et virtutibus ftiendis?
    Utique po-
    iest.
    Nametsi
    crucifixus
    est Christusex
    infirmilate,
    car-
    nis,
    sedvivitex virtute
    Dei,
    id est in divinilate sua
    manel
    impassibilis.
    iVcmei
    nos, aposloli, infirmi
    sumus in
    Mo,
    id est
    tribulaliones el
    angusiias
    sustinemus
    propter illum,
    serfvivimus cum eo ex virtuteDei in
    vobis,
    id est
    propter
    vos
    quibus proedicamus.
    Vivimus
    jam
    cum
    illo in
    spe per
    virlutem
    '
    Dei
    quoe
    est in
    nobis,
    vel
    propter
    vos
    speramus
    vilamhabere cumChrislo
    G
    Oraintts outemnonut nos
    probali appareamus,
    sed
    ut vos
    quod
    bonkmest
    faciatis,
    nos autemut
    reprobi
    simus. Probus sive
    probatus apparet judex, quando
    invenit
    quodpuniat
    in
    subjectis, per quod
    ostendat
    suam
    potestatem.
    Tune vero videtur
    reprobus,
    quando
    non invenit
    quod
    vindicet,
    ubi suamosten-
    dat
    auctoritatem,
    et
    probet judicium,
    ac si diceret :
    Nonoramus utinvobis
    aliquid
    invemamusad
    punien-
    dum,
    sedvos
    quod
    bonum'est
    facientes,
    nos
    reprobi
    inveniamur in hac
    parte,
    non invenienles ubi osten-
    damus nostram
    poteslalem.
    Non
    possumusaliquid
    adversus
    veritatem,
    sed
    pro
    veritate,
    id est non
    possumus
    nostram
    potestatem
    oslendere centra hominemveritatem
    babentem,
    sed
    pro
    veritate decerlamus.
    "
    Gaudemus
    quoniam
    nos
    infirmi
    sumus,
    non cor-
    pore,
    sed
    potestale, quia
    tune est
    judex quasi
    infir-
    mus,
    dum suam
    potestatem
    non
    poiest
    ostendere :
    et tune
    subjecti
    sunt
    potentes, quando
    non liment
    judicem.
    Gralia Domini nostri J esu
    Christi,
    et charitas
    Dei,
    et
    communicatio,
    id est societas et
    conjunctio, Spi-
    ritus sancti cumomnibus
    vobis,
    subaudis sit. Amen,
    fit,
    ut
    diximus,
    etc.
    S69 EXPOSITIOIN EPP. S. PAULI.

    IN EP1ST. ADGALAT. 670
    IN EPISTOLAM AD GALATAS.
    ARGUMENTUM.
    Primo
    qnoerendum
    est in exordio
    hujus Episloloe
    nnde Galatoesint
    appellti
    : Rex
    Bilhynioe,quoe
    est
    provincia
    Groecioe
    ,
    habens bellum contra hostos
    suos,
    misit ad Gallos circa mare
    habitantes, pro-
    ntiliens ut si venirent in auxilium
    ejus, pacto
    bello
    et
    potita
    Victoria, regnum
    divideret cum eis.
    Qui
    curavenissent et Victoria
    polili
    essent, regnum
    cum
    eis divisit ut
    promiserat, appellalique
    sunt
    primum
    Gallogroeci,
    hoc est Galli misli
    Groecis, parsque
    re-
    gni quamipsi
    tenuerant
    appellala
    est
    Gallogroecia,
    id
    est Galli commoranlesinGroecia. Poslea autem
    (ut
    sapienlioribus videtur) appellti
    sunt Galatoea can-
    dore
    corporis
    : namGroecelac
    yXa
    dicitur. Undeet
    candidazonacoeli
    quoe
    Laline
    lacteus,
    circulus voca-
    hir,
    Groece
    ymagianuncupalur,
    ut Marlianus asse-
    verat. Sunt
    ergo
    strenuissimi bellatores
    ,
    sed stulti
    et facilea
    proposilo
    mentis recedentes. Unde cum
    accepissent
    verbum
    proedicationis
    ab
    Apostolo,
    et
    Apostolus
    ab eis ad alios
    iransiret,
    seducti sunt a
    falsis
    apostolis
    et a
    J udoeis,
    qui
    volebant eosscctari
    circumcisionemet sacrificia
    legalia,
    dicenies : Licet
    baplizali
    sitis et inChristum
    credalis,
    lamen aliler
    non
    poteslis
    salvari
    per passionemChrisli,
    nisi cir-
    cumeidamini et
    legalia
    sacrificia offeralis :
    quod
    audiens
    Aposlolus,scripsit
    eisab
    Epheso
    hanc
    Epi-
    stolam.
    CAPUT PRIMUM.
    Paulus.
    Quod
    nomen suumin omnibus
    Epislolis
    proeponit
    in titulo : auctorilalis causa id
    egit
    sicut
    '
    reges
    et
    principeshujus
    soeculisoient
    agere. Aposlo-
    lus:
    dignitatis
    nomenet Groecum
    est,
    licel
    quidam
    dicant Hebroeumillud esse.
    Apostolorum gnera
    quatuor
    sunl : Primumest
    quod neque
    abhomini-
    bus,
    neque per hominem,
    sed a Deo tanlummodo :
    de
    quorum
    numrofuerunt
    Moyses,
    Isaias, J eremias,
    -
    aliiqueprophetoequamplurinii,
    licet non omnes : et
    apostoli etiam, qui quamvis
    ah homineChristo es-
    sent
    missi,
    tamen
    ipse
    homo
    erat,'el
    verus Deus.
    Secundum, quod
    a Deo
    quidem est,
    sed
    per
    homi-
    nem,
    de
    quorum
    numro fuerat
    J osue, qui
    Deovo-
    lont
    per Moysen
    missus
    est,
    et alii multi
    qui
    ele-
    clione
    populi pro
    vitoemerilis Deovolente
    eligunlur,
    quia
    voluntas Dei
    aliquando
    voluntas
    populi
    est..
    Terlium, quando
    ab homine tanlummodo et non a
    Deocumfavore hominum
    aliquis eligilur
    non
    pro
    bona
    conversatioue,
    vel
    quando pretio subrogatur
    in
    sacerdotium,
    de
    quibus
    dicebat beatus Arabro-
    sius : O
    episcope,
    certe nisi cenlumsolidos
    ddisses,
    hodie
    episcopus
    nonfuisses. De
    quibus
    etiam in li-
    bre
    Regum
    dicitur
    (III Reg. xm)
    :
    Temporibus
    J ro-
    boam
    quicunqueimplebat
    manumsuam muneribus
    ,
    jiebat
    sacerdos idolorum.
    Ideoque
    isti taies inter
    eossunt
    repulaudi,
    de
    quibus
    Dominus
    per prophe-
    A
    tant dicit :
    Ipsi
    veniebant et
    ego
    non miltebara eos
    (/er.'xxin).
    Omnes
    quolquot
    venerunt fures sunt tt
    latrones.
    Quarlumgenus
    est
    quodneque
    a
    Deo,
    ne-
    queper
    hominem
    fit,
    seda
    seipso,
    ut sunt
    pseudo-
    prophetoe
    et
    pseudoapostoli, qui
    dicunt : Hoecdicit
    Dominus,
    cumDominusnon miscrit eos. Sciendum
    eliam, quia
    inter
    ipsos prophelas quidam
    lantoedi-
    gnitatis sunl,
    ut
    propbela?
    et
    apostoli sint,
    ut
    Moy-
    ses, Isaias,
    J oannes
    Baplisla,
    et
    apostoli
    :
    quidam
    vero solummodo
    prophetoe
    sint. El
    quia
    erant
    apud
    Galatas
    quidam
    J udoei
    qui
    dicebant beatumPaulum
    non esseverum
    apostolumChrisli,
    neque
    doclorem
    veritalis,
    eo
    quod
    a Christo non fuerat vocatus et
    doctus sicut alii
    apostoli,
    idcirco volens
    Apostolus
    Galatasconfirmareindoctrina
    sua,
    et severum
    apo-
    B slolunt ostendere et
    pra;dicatorent Christi,
    dixit se
    non ah homine mortali in terris esse doclum et
    conslitutum,
    sed ab
    omnipotenii
    Deo de
    coelis,
    non
    quod neget
    Christum verum
    hominem,
    sed
    jara
    im-
    mortalem effecium.
    Qui
    ergo
    docuit Pelrum
    per
    proesentiam
    suam interris adhuc
    mortalis, ipse
    do-
    cuit Paulum
    jam
    immortalis de
    coelo,
    et ideo dicit :
    J Voab
    hominibus,
    subaudisconslilutus
    sum,ut
    Mat-
    thias, qui
    sorte ab
    apostolis
    est
    electus, nequeper
    hominem,
    subaudis
    jam inortalem,
    serf
    per
    J esum
    Christum et Deum
    Patrem, quia
    una est
    oporatio
    Patris et Filii. Et ut ostenderet unius esse
    dignita-
    tis illas duas
    personas, proeposuil personam
    Filii Dei
    Patris
    personoe, parilerque
    Arianorura destruit er-
    rorem, qui
    dicunt Filium crealuram
    esse, ideoque
    "
    minoremPaire.
    Qui
    suscitaviteum a mortuis. Deus
    Pater tertia dieFiliumsuumamortuis
    suscitavit,
    et
    ipse
    Filius
    potestate
    Verbi a
    quo assumptus est,
    seipsum
    suscitavit : et
    qui
    mecumsunt
    fratres omnes,
    id
    estomnescondiscipuli
    et
    credentes,
    eademsentien-
    les decircuracisione.
    Quid
    est
    quod
    inaliis
    Epislolis
    quorumdam discipulorum
    siiorumnomina
    ponit,
    et
    hic
    specialiter non.quemlibet,
    sed
    generaliter
    omnes
    comprehendit?
    Ideohoc
    egit
    ul
    majoris
    auctorilatis
    esset
    ejus Epistola,
    vel ut demonstraret omnescon-
    dolentesdeillorum
    seduclione,
    et
    quod
    omnes
    oequa-
    liter sentirent de circumeisione
    quod
    non deberent
    circumeidi, neque
    sacrificia
    legalia
    offerre.
    Quid
    esl
    etiam
    quod
    in hac
    Epistola, episcoporum, presbyte-
    _.
    roruni,
    diaconorura nientionem non facit sicul in
    aliis?
    quia
    needum habebant
    episcopos ordinalos,
    neque
    alios redores :
    ideoque
    seduci facilius
    potue-
    runl.
    Gratia vobis et
    pax, quare
    conciliamur
    Domino,
    qui pro peccalis
    nostris tradidil se
    morti,
    ut
    eripe-
    rei nosde
    proesenti
    soeculo
    nequam.
    Soeculumdicilur
    a
    sequendo, quia semper sequitur
    et inse revolvi-
    tur. Soeculum
    ergo
    non
    potest
    esse
    nequam neque
    malum, quia semper
    servat ordinemsuumet cursum
    secundum
    disposilionemDei,
    aliernantibus diebus
    671 HAYM0N1SHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 672
    ac noclibus : sedsicut dicitur mala
    domus,
    non
    quod'
    mala
    sit
    per se,
    sed
    quod
    malos habeat
    habitatores,
    ita soeculum
    vel
    lempus
    dicitur malum
    esse,
    non
    quod
    malum
    sit,
    sed
    quod pessimos
    et malos homi-
    nes insehabeat. Et bene addidit secundumvolunta-
    lemDei
    Patris, quia
    voluntas Dei Patris
    fuit,
    ut Fi-
    lius
    per passionem
    suam
    genus
    humanum
    repararet.
    Amen. Amen Hebroeum
    est,
    et est confirmatio
    Epi-
    stoloe. Sonat
    ergo
    Amen,
    vere
    ,
    sive fideliter et
    fit.
    Miror
    quod
    sic tam ctto
    transferimini.
    Mirari se
    dicit
    Apostolus quare
    tamcito
    poluerint
    solis verbis
    averitate
    Evangelii
    seduci,
    et a libertate in servitu-
    lem
    redigi,
    et
    quod
    ab
    Evangelio
    Chrisli
    quod
    eis
    tradidit, potuerunt
    mutari et transferri in aliud
    Evangelium,
    idest in aliamdoctrinam.
    Quod
    nonest 1
    aliud,
    subaudi
    Evangelium, propter
    illud
    quod proe-
    dicavi.
    Evangelium
    autemdicitur bona
    annunliatio;
    et si
    aliqua
    doctrina est
    quamper
    se
    Dominus,
    aut
    per aliquem
    non
    dederit,
    jam
    nec
    Evangelium
    dici
    potest,
    sed error.
    Transferimini,
    id est transduci-
    mini vel seducimini ab
    eo,
    idest a Deo
    Ptre, qui
    vos vocavit in
    gratiam,
    id est in remissionem
    pec-
    catorum
    , quam
    nobis DeusPater
    gratis ddit,
    sive
    per passionem
    Filii
    sui,
    sive
    per baptismum,
    in aliud
    Evangelium.
    Aliud
    evangelium
    non
    est,
    nisi Christi. Traditio
    ergo
    J udoeorumet doctrina
    qua
    dicebant debere cir-
    curacisionem
    servare,
    et coetera
    quoe
    lex
    proecipit
    in
    mysteriis
    error
    est, postquam
    Chrislus venit. Nisi
    sunt,
    id est sed sunt
    aliqui qui
    vos
    conlurbant,
    id
    (
    est commovent arectiludine
    fidei,
    etvalant conver-
    tere,
    volunt
    quidem
    mutare
    Evangelium
    Christi a
    spirilalibus
    ad
    carnalia,
    sednon
    valent, quia
    firmis-
    simumet verum est.
    Evangelium
    enimsi rautatum
    fuerit,
    nonerit
    jara Evangelium.
    Et licet
    aliqui pos-
    sint mutari a reciitudine
    Evangelii, semper Evange-
    liumimmulbilemanet.
    Sed licet
    nos,
    idest
    ego
    et
    apostoli Chrisli,
    Pe-
    trus el
    alii,
    aut
    anglus
    de
    coelo,Michael,
    aut Ga-
    briel
    , evangelizel
    vobis
    proeterquam,
    idest
    proeter
    hoc
    Evangelium,
    anathemasit. Anathemavarias ha-
    bet
    significationes. Aliquandoponitur pro occisione,
    ut idem
    Apostolus
    alibi dicit:
    Optabamego
    analhema
    fieri
    pro fratribus
    meis
    (Rom. ix),
    idest :
    cupiebara
    _.
    occidi
    crporaliter pro
    eis
    ; aliquandopro
    maledi-
    ctione,
    ut in canonibus habetur : Si
    quis
    hoc vel
    illud
    fecerit, analhema,
    idest maledictus sit
    ;
    alio
    loco
    pro separatione,
    ut hic.
    Sicut
    proedixi,
    subaudis
    proesens,
    ilamodo
    absens,
    vel sicut
    proedixipaulo superius
    in
    proecedenti
    ver-
    siculo,
    ita nunciterum
    dico, proeter quodaccepislis
    subaudis ame.
    MedoenimhominibussuadeoanDeo?Sensustalis
    est :
    Suadeo,
    idest hortor modo homines credere
    in
    Chrisium,
    et
    perseverare
    in fide
    ejus,
    an suadeo
    Deo
    aliquid
    novi
    facere,
    cui omnia
    patent proeterita
    atque
    futura? Hominibus suadebat inChristumcre-
    dere,
    Deo vero non suadebat ut
    aliquid
    novi
    1A faceret. Tune suaderet
    Apostolus
    Deo
    aliquid
    novi
    , facere,
    si circumeisionem
    ipse primus
    destrueret.
    i
    Sed
    quia
    Christus
    legemimplendo
    evacuavit
    illam,
    ideo nonsuadebat
    ApostolusDeo,
    sed
    quoe
    ostendit
    ipse
    debere
    servare,
    illa dicebat. Si adhuc homi-
    nibus
    placerem,
    id est si
    placerem
    J udoeisa
    quibus
    ortus sum
    permanendo
    in
    judaismo,
    vel hominibus
    malis,
    ut
    hoereticis,
    Chrisli servus nonessem. Hoc
    t
    dbet
    unusquisque proedicator
    altendere,
    ut Chri-
    sium et
    proedicationemejusquoeratplacere
    audilo-
    s ribus
    suis,
    non
    seipsum.
    Si vero
    utrumque poiest
    s fieri,
    ut et Deus
    diligalur
    et
    ipse
    bonumest.
    Quod
    si Christus non
    placet eis,
    nec
    ipse placabilera
    se
    i
    proebere
    dbet illis.
    I Nolumvobis
    facio, fratres, Evangeliumquod
    evan-
    B
    gelizatum
    est a
    me,
    id est
    proedicatum
    et
    probatum,
    quia
    non esl secundumhominem
    ,
    idest secundum
    traditionem scribarum et
    pharisoeorura. Evange-
    lium
    quod
    secundum hominemdicilur essenon est
    Evangelium.
    Omnisenimhomo
    mendax,
    et
    quidquid
    invenitur
    in homine veritalis non est ab
    homine,
    seda Deo
    per
    hominem.
    Neque
    enim
    ego
    abhomine
    accepiillud,
    idest abali-
    quo apostolorum;
    et si
    accepi
    a DominoJ esu Chri-
    sto de
    coelo,jam
    iramortalis erat. Inter
    accipere
    et
    discere
    Evangelium,
    hoc inlerest :
    quod accepit
    Evangelium
    cui
    primuminsinuatur,
    et fidem
    ejus
    accipit
    : discil
    vero, qui
    ea
    quoe
    in eo
    per oenigmata
    et
    parabolas
    a Domino
    prolata sunt,
    Deorvlan-
    te,
    vel hominedocente
    penetrare
    valet,
    sed
    per
    reve-
    ^
    lalionem J esu
    Christi,
    idest manifestatione
    didiq
    Evangelium.
    De
    qua
    revelatione dicit? Tradunt
    doctores
    plenitudinemevangelicoe
    doctrina?
    per
    ilftid
    triduum, Spirilu
    sancto
    rvlante,
    Paulum
    didicisse,
    quando
    mansit in Damascotribus diebus nonvidens
    lucera solis
    neque diei,
    sed
    neque
    manducans
    neque
    bibens. Vel eliam tune
    accepit, quando (sicut ipse
    dicit) quadam
    die cumesset in
    templo,
    in exstasi
    positus
    est.
    Audistis enimconversalionem
    meam, quomodo
    vi-
    vebam sine
    querela
    in
    lege,
    ut mihi
    videbatur,
    quando
    adhoerebam
    legi
    et circumeisionemservabam
    et
    sabbatum,
    et coetera
    quoe
    lex
    proecipit, propter
    quod
    Christum non
    cognoscebam
    :
    quoniam supra
    ~
    modum,
    id est
    plus
    omnibus
    J udoeis,
    persequebar
    Ec-
    clesiam
    Dei,
    idest credentes in
    Christum,
    et
    expu-
    gnabamillam,
    idest valde
    pugnabam
    contra
    illam,
    et
    proficiebam
    in
    judaismo supra
    multos coetaneos
    meos,
    idest
    super
    omnes
    cooevos,
    et
    qui
    meoeoetatis
    erant. Proficiebam
    ego
    in doctrina
    legis
    secundum
    traditionem
    Pharisoeorum,
    de
    quorumgnre
    ortus
    eram,
    et nullus
    poterat cooequari
    mihi in studiole-
    ctionis
    atque quoestionum,
    sed
    neque
    in
    persecu-
    tiane Cbristianoruin,
    ila
    poterat
    crescere
    pro
    statu
    Synagogoe.
    In
    gnremeo,
    idest
    gnre
    Pharisoeo-
    rum, abundantius,
    idesl
    amplius, oemulator,
    idest
    imitalor et
    studiosus.mslens
    adstatuendam
    Syuago-
    gam, paternarum
    mearum
    tradilionum,
    idest Phari-
    soeorura. .
    675
    -
    EXPOSITIOIN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. AD GALAT. 67*
    Cumautem
    placuit
    ei
    qui me,
    idest
    qui
    me fecit
    nasci ex utero
    materno,
    vel
    qui
    me in
    proesentia
    sua
    tegregavit,
    et
    separavit
    exuteromatris
    meoe,
    ad
    proe-
    dicationem
    Evangelii
    sui,
    vel ex utero
    matris,
    idest
    ex consortio
    Synagogoe
    me
    abstraxit,
    et vocavit
    per
    graliam
    suam,
    id
    est, per
    misericordiam suam ad
    Evangelium
    suum
    proedicandum,
    ut revelaretFilium
    suumin
    me,
    idest
    per
    me
    genlibus.
    Ut
    evangetiza-
    remillumin
    gentibuscontinuo,
    idesl cum
    placuisset
    Deo Patri ut revelaret Filium suum
    per
    me in
    gen-
    tibus
    ,
    non
    acquievi
    carni et
    sanguini,
    idest non con-
    sens! in
    judaismo
    manere: vel non
    acquievi
    carni et
    sanguini,
    idest Scribis et Pharisoeisde
    quibus
    ortus
    sum,
    licet
    aliquis apostolos
    velit
    intelligi, quod
    fal-
    sum est. Beatus
    Hieronymus
    ita hune versiculum
    dividit secundumistumsensum. Petrus
    aliiqueapo-
    -
    sloli, postquam
    vocati sunt a
    Domino,
    non slatim
    profecti
    sunt
    proedicare,
    sed
    nequepost
    resurrectio-
    nem
    ejus, usquequo Spiritum
    sanctum
    acceperunt,
    ideoquequasi
    multammoramfecerunt. Paulus
    vero,
    Btatimut
    baptizatus
    est,
    sine
    aliqua
    mora
    ingressus
    SynagogamJ udoeorum,coepitpublieproedicare.
    Po-
    test tamenel ad
    sequentiajungi, quod
    dicit conti-
    nuo
    ;
    sedmeliusest ilaut
    diximus,
    ut revelaret Fi-
    ]ium
    suumin
    me,
    id est
    per
    me. Aliter : Verbum
    Dei
    Patris,
    idest
    Filius,
    cum DeoPtre et
    Spiritu
    sancto coelumet terram
    continet,
    et omnia
    implet.
    Non est enimlocus
    quem
    non
    impleat per plenitudi-
    nem
    potenlia; suoe,
    ac
    per
    hoc
    quodubique
    est
    per
    potenliam
    Divinitatis et omnia loca
    implet,
    erat
    eliamin Paulo licet aPaulo non sciretur.
    Quando
    l
    ergo
    Filii sui fidem ddit
    ei,
    lune
    utique
    Filium
    suummanifestavit
    ei,
    et
    ipse
    Filius ibi
    erat,
    ubi
    ipse
    revelavit.
    Sicut,
    verbi
    gratia,
    inutero
    virginis
    Maria?
    ubi
    erat,
    ibi carnem
    assumpsit.
    Neque
    veni
    Rierosolymam. Quoestio
    est :
    quare
    dicat se non venisse
    Hierosolymam,
    nisi
    post
    trs
    annos,
    cuminActibus
    apostolorum legatur quia,
    postquambaptizatus est, coepitproedicare
    in
    Synago-
    gis
    J udoeorum,
    insurrexerunt contra eum
    J udoei,
    ob
    quorum persecutionem
    venit
    Hierosolymam? Qua?
    quoestio
    itasolvendaest : Non
    veni, inquit,
    Hieroso-
    lymam
    ad
    aposlolosgratia
    visilandi
    eos, neque
    causa
    discendi,
    sicutnec hic
    habetur,
    sedcausa
    persecu-
    lionisveni
    Hierosolymam,
    sicut ad aliam
    quamlibet
    civilatem
    irem,
    si inmeoitinere
    esset,
    verbi
    gratia,
    '
    ut in Samariamaut in Bethlem. De
    qua
    vicedicit
    Lucasin Actibus
    apostolorum,
    ad anteeessoresmeos
    apostolos,veni,
    subaudis
    neque
    causa
    discendi,
    ne-
    que
    visitandi eosista vice
    ;
    serfabii in
    Arabiam,
    de
    Hierusalera
    subaudis
    fugerat.
    Dicit bealus
    Hierony-
    mus:
    Quid
    mihi
    prodest
    si audioPaulum abiisse in
    Arabiam,
    et reversum inde Damascum, si nescio
    quid
    ibi fecerit? Forsilan
    probibilus
    est a
    Spiritu
    sancto ibi verbum
    loqui,
    sicut inAsia:
    ideoque
    non
    dixit
    Scriptura quid
    ibi
    fecerit;
    sed si
    perpendimus
    interpreialionem
    nominum ilus et reditus
    illius,
    aliquanlulum
    utilitatis invenire
    poterimus. Quod
    au-
    tem
    per
    Arabiam
    inlelligamus
    Vtus
    Teslamenlum,
    A
    ipseApostolus
    ostendit
    alibi,
    ubi
    loquitur
    de
    Agar
    et
    Sara
    (Gai. iv)
    : Hoec
    enim, inquit,
    sunt duo Testa-
    menta,
    et Sinamons est inArabia. Damascus
    vero,
    qua? interpreiatur sanguinem
    bibensvel
    effundens,
    quia
    ibi interfectus est Abel a
    Cain,
    ubi
    postea
    oedi-
    ficavitservusAbraha?illam
    civitatem,
    vocanseamde
    nominesuo
    Damascum,
    significat
    NovumTestamen-
    tumubi continelur
    passio
    Chrisli. Abiit
    ergo Apo-
    stolusin
    Arabiam, quia
    scrutatus
    legem
    et
    prophe-
    tas,
    ibi invenit Christum
    promissum,
    nontamenda-
    tum. Reversus est
    Damascum, quia
    transiit ad
    Evangelium,
    ubi Christum
    jampassum
    invenit,
    et
    credidit ineum.
    Diebus
    quindecim. Quindenarius
    numerus
    perti-
    net ad Velus Teslamenlumet
    Novum, propter
    se-
    ptenarium
    numerumet octonarium
    ; septenarius
    ad
    Velus Testamentum refertur
    propter sabbatum,
    octonarius ad
    Novum, propter
    Dominicamresurre-
    ctionem, quoe
    octavadiecelebratur. Et
    quiaAposlo-
    lus doctrina Veteris et Novi Teslamenti
    replelus
    erat,
    ideo non
    indiguit amplius
    manere cum
    Petro,
    nisi
    quindecim
    diebus.
    Et iterum reversussum
    Damascum, etc., usque
    marisi
    apud
    eumdiebus
    quindecim.
    Abiit inArabiam;
    deArabiareversus est
    Damascum,
    et
    expleto
    Irien-
    nio in Arabia et
    Damasco,
    venit
    Hierosolymam
    al-
    tra vice videre
    Petrum,
    noncausa
    discendi,
    sed
    causa coramendaudoe
    charilatis,
    et ut humilitatis
    formam
    proeberet
    aliis dum honorem
    proeslitisset
    priori apostolo.
    Ex hoc
    apparet
    cumnoncausa di-
    l scendi
    venisse, quia
    in tam
    paucis
    diebusnon
    pote-
    rat
    doceri,
    et
    quia poterat aliquis
    etiam dicere :
    Ecquid
    si nondidicit a
    Petro,
    didicit ab aliis? Huic
    objectioni Apostolus subjunxil
    :
    Aliumaulem
    apostolorum
    vidi
    neminem,
    nisi J a-
    cobum
    fratrem
    Domini,
    filium scilicet MarioeCleo-
    phoe,
    materteroe
    Domini, quoegenuit
    de
    Alphoeo.
    Ecce coram
    Deo, quia
    non
    mentior,
    idest
    digna
    sunt
    conspectui Dei, quia
    vera sunt.
    Deindeveni in
    partes Syrioeprovincia?,
    et
    Cilicioe,
    subaudis
    palria;,
    ubi est et
    Tarsus,
    civitas Pauli.
    "Venit
    Apostolus
    in
    Syriam quoeinterpreiatur
    ele-
    vata,
    ut humiliaret illamadChrislum
    ;
    venit adCi-
    liciam
    quoeinterpreiatur assumptio
    lamenlabilis,
    ut
    illamassumeret adfidem
    Christi,
    et eamdoceret ha-
    )
    bitum
    poenitentioe
    et lamenti.
    Eram autem
    ignotus facie
    EcclesiisJ udoeoe,
    etc.
    Ignotus quidem
    erat
    facie,
    sednomineet famaerat
    notus. J amenim
    per quatuordecim
    annos
    Evange-
    lium
    proedicabat.
    Nonideodicit
    pluraliter
    ecclesiis,
    quod
    J udoei et
    gnies
    misli
    essent,
    sed tanta erat
    muliitudo J udoeorum
    credentium,
    ut
    plures
    eccle-
    sias facerent, quoniamqui persequebalur
    nos,
    id est
    credentes in
    Christum,
    aliquando,
    subaudis
    quando
    erat in
    judaismo,
    nunc
    evangelizatfidemquam
    ali-
    quandoexpugnabat,
    idest contra
    quam
    valde
    pugna-
    bat. Et in me
    clarificabant
    Deum
    , juxta
    illud:
    Ut videant
    opra
    vestrabona
    (Matth. v),
    et
    qui
    de
    persecutore
    fecelat
    proedicatorem(I
    Tim.
    i).
    75
    HAYMONIS
    HALBERSTAT.
    EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL 676
    CAPUT II. i
    Deinde
    post
    annos
    quatuordecim
    ascendi
    Hieroso-
    lymam
    iterum. J uncti 1resanni
    superiores
    cumhis
    quatuordecim
    fiunt
    septemdecim.
    Ex
    quo colligitur
    quoniam
    decimus
    septimus
    annus
    proedicalionis
    suoe,
    quando
    tertia vice venit
    Hierosolymam.
    Sed
    quoe
    causa exstitil illumvenire Hierosolymam?
    Seditio
    erat
    inter J udoeoscredentes
    et
    gentiles
    ;
    dicebant
    .enimJ udoei:
    Estis
    baptizati,
    et creditis in
    Christum,
    non
    poteslis
    salvari aliter,
    nisi circumcidamini
    et
    legem
    observetis. Ideoul banc seditionemcorapesce-
    ret,
    rvlante sibi
    Spiritu
    sanclo,
    venit
    Hierosoly-
    mam,
    cum Barnaba. Barnabas eral J udoeuset cir-
    cumcisus,
    Titus
    gentilis
    et incircumcisus. Ideo
    ergo
    curaislis duohus
    asGcndil,
    ul si
    apostoli aliique
    J u-
    ]
    doeidicerent illum nonrecle
    proedicare
    in
    genlibus,
    isiorum
    lestimonio
    tucretur,
    dumdicerent illi : Vere
    sicut vos
    proedicalis,
    ila el
    magisler
    nosler : et sic
    sentit
    inomni fidesicut et vos. Ideo dicil
    : et con-
    tuti cumillis
    Evangelium,
    ne videreUir ab aliis ali-
    quidaccepissc.
    Naminter se
    conferro,
    et docere,
    ac
    discerehoc inleresl, quia
    conferunt
    cooequalcs,
    do-
    cent et discunt
    superiores
    et inferiorcs. Contuli cum
    illis,
    hoc est cumPetro,
    J oanne et J acobo. Seorsum
    aulem
    cumMis
    qui
    videbanlur
    aliquid
    esse,
    in Petro
    aliisque apostolis
    locutus sunt,
    non inconventuJ u-
    daici
    populi,
    sed
    separalim.
    Quare
    seorsura?
    quia
    multa sciebal illo
    quoegeneralis
    mulliludo non
    po-
    leral
    capere
    : vel
    seorsum,
    nedum
    prohiberel peni-
    tus circuincisioueni, pcrseculioncm
    J udoeorumcon-
    (
    Ira se excilaret.
    Videbanlur
    , inquit, aliquid
    esse
    a
    semetipsis.
    Videbanlur
    enimdoclrinamhaberease
    el virtutem,
    sed
    neque
    doclrinam
    neque
    virtuies,
    ne-
    que
    boni
    aliquid
    habebant a
    se, neque
    a suis meri-
    tis : ideolicel
    populo
    viderentur
    aliquid esse,
    nihil
    eranl. Ne
    forte
    in vacuumcurrerem
    ,
    aut cucurris-
    sem? Licet videatur durum,
    tamen beatus
    llicrony-
    mushune vorsuin
    interrogative
    dicil esse
    legendum,
    quia hujuscemodi
    sensus esl :
    Nunquid
    ideocontuli
    cumillis seorsum
    quod
    limrent ab illis
    reprehendi,
    quasi
    meadoctrinanonesset vera,
    et illorumrobo-
    '
    ratione
    indigeret,
    aul
    quasi
    inaniter currerem
    proe-
    dicandode locoad locum? Non
    ;
    sed
    potius
    ut illi a
    me alla et
    profundamysteria
    audirent, quod
    minus
    capaces
    non
    poterant capere,
    et non
    possent
    dicere
    '
    Galatis : NoblecrederePaulo, quia
    mendacimn
    proe-
    dicat;
    aliud enim
    apud
    nos
    proedicat
    vel
    docet,
    aliud
    apud
    vos :
    apud
    vos
    proedicat
    circumeisionem
    non observandara, apud
    nos circ.umcidit
    Titum.
    Unde
    Aposlolus
    volens eos confirmare
    in
    ;fide,
    et a
    circuracisione ducere,
    dixil : Si
    Titus,
    cum esset
    mecura,
    nonest
    compulsus
    ab
    aposlolis
    circumeidi,
    neque
    minis,
    et
    terroribus,
    ac mullitudine J udoeo-
    rum, quare
    vos seducimini solummodoverbis?
    Sed
    neque
    Titus,
    qui
    mecumerai cv.messet
    gentilis,
    tompulsus
    est circumeidi. Cumvenisset
    Apostolus
    Hierosolymam,
    J udoeicuriositatis causa submiserunt
    virasinsecreto
    loco,
    de
    quibus
    non
    poterat suspicio
    Vesse, qui
    considerarent utrum
    Apostolos
    illorumti-
    mor
    perterrilus
    circumeideret Titum.
    Introierunl
    explorare
    libertalemnostram
    quam
    ha-
    bemusin ChristoJ esu. Liberlas maximaest inChri-
    sto
    J esu,
    idesl infide
    Evangelii, quiaper
    fidemDo-
    mini Salvaloris liberi efficimurin
    baptismate,
    non
    soluma
    peccatis,
    sed aservitio etiam
    legis.
    Neque
    adhoram
    cessimus,
    idest nonconsensimus
    eis vel ad
    lempus,
    neserviluti
    legis subjiceremur,
    ut fides
    Evangelii, quam
    vobis
    proedicavimus
    maneat
    semper
    in
    vobis,
    et noncircumcidamini.
    Abhisaulem
    qui
    videbanlur. Ab
    his,
    id est
    Petro,
    et
    J acobo,
    et J oanne, qui
    videbanlur
    aliquid
    essea
    semetipsis,
    sicut
    supra
    diximus, quales aliquando
    fuerint, antequamper
    adventum
    Spiritus
    sancli corro-
    B
    borarentur,
    non
    pertinet
    admeut
    dicam,
    sedhocso-
    lummodo
    dieam, quia
    nihil mea
    interest,
    hoc est :
    nulla distantia inter meet illos
    est;
    et hoc
    ideo,
    quia
    nonesl Deus
    accepior personarum.
    Fuit Paulus
    persecutor
    Christianorum,
    Peints
    negavit postquam
    ab illo doctus est. J oannes el J acobus
    temporepas-
    sionis
    ,
    reliclo
    eo, fugeriint
    cumaliis
    apostolis. Qui
    videbanlur
    aliquid
    esse,
    id est
    Petrus,
    J acobus et
    J oannes,
    nihil mihi
    conlulerunt,
    sed e
    contra,
    subau-
    dis
    ego
    contuli
    illis;
    vel aliter : cum
    putassenl
    ali-
    qui reprehensores
    mei
    esse,
    non solum
    reprehenso-
    res non
    fuerunt,
    sed etiam Iaudatores et fautores
    exsiilerunl meoe
    proedicalionis.
    Itadividunt el distin-
    guunt Aiiguslinus
    et
    Hieronymus
    hune versiculum
    curatali subauditione : cum
    vidissent,
    subaudis a
    >
    siibsequcniibus,
    J acobus et
    J oannes,
    qui
    videbanlur
    aliquid esse, quod
    ila
    datum,
    id est concessumest
    mihi
    Evangelium proeputii,
    id est
    genlium,
    stcut
    Pelro credilum est
    Evangelium, circumeisionis,
    hoc
    est J udoeorum.
    El cum
    cognovissent gratiamquoe
    data est
    mihi,
    dexterassocieialismihi dederuntet Barnaboe. Coetera
    per parenthesim
    dictasunt sicut Petro circumeisio-
    nis;
    hanc autem habet consuetudinem
    Apostolus,
    ut
    circumeisionemJ udoeoset
    gentilesproeputiumappel-
    le!.
    Qui
    enim
    operatus
    est Petro in
    apostolatum
    cir-
    cumeisionis,
    operatus
    est mihi inter
    gentes,
    et est sen-
    sus :
    Qui
    Pelrum
    magistrum
    et
    principem
    fecit esse
    omniumJ udoeorum
    credentium,
    meeliamin
    proedi-
    cationis offieio
    proeposuit
    omnibus
    genlibus.
    Dicit
    beatus
    Augustinus quodam
    loco healo
    Apostolo
    ma-
    jorera sapienliam proe
    omnibus
    apostolis
    concessam
    esse,
    et hoc
    ideo,
    ut
    quia ipse
    omnibus
    gentibus
    et
    philosophis proedicaluruserat,
    omnibus
    genlibus
    et
    philosophisejus proedicatio
    sufficere
    posset.
    Seddi-
    cet
    aliquis
    in isto loco:
    Nunquidergo
    Petrus ma-
    gister
    J udoeorum,
    si viderel
    aliquem gentilem
    velle
    converti ad
    fidem,
    non
    suscipiebat eum,
    nisi circura-
    cideretur,
    aut Paulus
    magister gentium
    suscipiebat
    aliquem
    J udoeorumcircumeisum?
    Ulique
    Petrus susci-
    piebat gentilem,
    non
    cogens
    eum
    circumeidi,
    ut
    Cornelium,
    et Paulusnon
    respuebat
    J udoeum
    propter
    circumeisionem.
    sedfantummodo
    lgales
    observa-
    tiones docebat non esseobservandascarnaKler.
    Qui
    677
    EXP0S1TI0 IN EPP. S.
    PAULI.

    IN EPIST. AD
    GALAT, 678
    videbanlur columnoe
    esse. Dicit beatus
    Augusiinus
    :
    Columnoevidebanlur esse
    illi,
    sednonerant. Sedvi-
    deamus
    qua?
    sint solidissima?columnoe.Salomnndi-
    cit :
    Sapientia, quoe
    esl VerbumDei
    Patris, oedifica-
    vit sibi
    domum,
    in utero videiicet
    virginali
    excidit
    columnas
    septem(Prov. jx),
    id est
    septemEcclesias,
    ad
    quasscripsit
    J oannes in
    Apocalypsi
    sua
    (cap. i);
    quoeseptem
    Ecclesioevel columnoefaciunt
    unamEc-
    clesiamet unam
    columnam,
    de
    qua
    dicit
    Apostolus
    Tiniotheo: Ut
    scias,
    inquit, quomodo oporteat
    tein
    domo Dei
    conversari, quoe
    estcolumnaet
    firmamen-
    tum
    (I
    Tim.
    ni).
    Si
    ergo
    isti columnoenon
    fuerant,
    quid
    est
    quod
    Dominus
    dicil :
    Qui viceril,faciam
    illum
    columnamin
    lemplo
    meo
    (Apoc. m)?
    Ut
    ergo
    dicit
    Apostolus
    et beatus
    Augusiinus assenlit,
    columnoe
    a
    semetipsis
    non
    erant,
    licet viderentur a
    simplici-
    bus aseesse
    quod
    non
    erant,
    et coluuinoeerant a
    Dominosolidala?sinesuis meritis,
    et fundatores Ec-
    clesioeerant et sustentatores. Dexteras dederunt
    mihi.
    Quod
    dicit dexteras societatis dederunt mihi et
    Barnaboe,nihil
    esl aliudnisi insuamsocielalemrece-
    perunt
    noset familiarilatera. Traclura eslhoca
    nego-
    tiatoribus, qui
    causa
    negotialionis
    venieiitesadexle-
    ras
    regiones,
    in
    prirais
    ut ibi
    adveneriiil,
    adeos
    proe-
    feclusloci ethominesaccedunlibi
    habitantes,
    elinter-
    rogant
    illum
    qui proeest
    s:
    Pacificusiieestingressus
    tuus?Et ille: Pacifiais. Tuneinuluodant sibi dexte-
    ras
    manus,
    et allernaliin se
    osculanlur,
    ac
    deinceps
    cum
    pacenegolium
    suum
    expient,
    libre
    incedentes,
    et cumsecurilate in
    judicium
    illorum. Sic eliamet
    illi cura
    Apostolo
    fecerunt
    pacem,
    ut illeet Barna- (
    basinler
    gnies proedicarent, ipsi
    auleminler J u-
    doeos.
    Tantumsubaudis
    proeceperunt nobis,
    ut
    pauperum
    illorummemoresessemus
    , qui propter
    Christumsua
    reliqueraut,
    vel
    qui spoliali
    fuerant a
    J udoeis,
    ut Ni-
    codemus el alii.
    Quod
    etiamsollicilus fui hoc
    ipsum
    facere,
    mittenseis
    quoe
    necessaria
    erant,
    a
    genlibus
    fidelibusmunuscula
    accipiens.
    G'MH autemvenisset
    CephasAntiochiam,
    in
    faciem,
    id est
    proesenliam,
    restiti
    ei, quia reprehensibilis
    trat,
    idesl
    reprehensione dignus.
    Pi lusenim
    quam
    venirent
    quidam,
    subaudis J u-
    doeorum,
    ab
    J acobo,
    idest ab
    Hierosolymis,
    ubi eral
    J acobusconstitulus
    episcopus
    credentibus ab
    Aposlo-
    lis,
    cum
    genlibus
    edebal : cumautem
    venissent,
    sub-
    trahebat se et
    segregabat,
    liment eos
    qui
    ex circum-
    cisiont
    erant,
    hocest.timens
    reprehendi
    abillis.
    Sedcumvidissem
    quod
    nonrecteambularent. Non
    ecte
    ambulabant, quia segregabant
    se a
    gentibus
    piasi immundis,
    eo
    quod
    non essent circumeisi.
    Dix
    Cephoe
    coramomnibus. Ideo
    publice
    eumre-
    larguit, quiaipsepublice peccavit,
    ut et
    ejus
    cor-
    eplione
    coetericorroborarentur in fide.Publicaenim
    ;ulpapublicaeget casligatione
    coram
    omnibus,
    ut
    n canonibus habetur.
    Quomodo gnies cogisju-
    daizare? Non
    cogebat
    eos circumeidi
    verbis,
    sed
    operibus, per
    hoc
    quod
    seab illis
    segregabat.
    Pole-
    rani eniiu
    gentiles
    dicere : Si essemus salvati et
    A
    mundali
    per baptismum, nequaquam
    nos
    quasi
    im-
    mundos
    reputaret
    : meliusest
    ergo
    ut circumeida-
    mur. Si lu cumsisJ udoeus.J udoeuserat Petrus na-
    tura,
    et
    gentiliter
    vivebat non
    adorando
    idola, sed
    non credens salvari
    posse per circumeisionem,
    sed
    per bapiismum,
    sicut et
    gentilessajvabautur non
    per
    ircumGisionem,sed
    per baptismum.
    Nos natura J udoei
    sumus,
    et
    none*
    gentibuspec-
    catores,
    quia gentiles peccatores appeUabantur,
    et
    est sensus :O
    Pelre,
    si nos
    qui J udsei naluraliler su-
    mus, justificaii
    non sumus
    per legem, quare cogis
    geutesjudaizare,
    non
    verbo,
    sed
    opre,
    ut credant
    se salvari non
    posseper baptismum sine
    circumei-
    sione. Nos scimus
    quia
    non
    justificatur
    homo
    per
    observantiam
    legaliummandaiorum; ex
    operibus
    le-
    g gisdicit,
    id est
    per
    oblationemsacrificiorumcarna-
    lium,
    per
    observaiionem
    mandaiorum, per
    circum-
    eisionemnon
    juslificabitur
    omnis
    homo,
    idest nullus
    justificabitur.
    Quod
    si
    quoerentes,
    nos
    qui
    natura sumus
    J udoei,
    justificaii
    in
    Chrislo,
    idest infide
    Chrisli,
    in
    baptis-
    mate,
    invenli sumus
    peccatores
    dumvnirausad
    bap-
    tismum.
    Nunquid
    Chrisius fecit nos
    peccatores
    ut
    peccatahaberejnus,
    el inveniret innobis
    quod
    mun-
    darel ?Absit. Sed
    quia
    lexnon
    poterat
    nos
    justificare,
    ideo venimus ad
    Christum,
    ut credentes in eum
    juslificemur.
    Si enim
    quod
    destrttxi hociterum
    reoedifico,proeva-
    rtcalorem me consliluo. Id
    est,
    si circumeisionem
    quant proedicavi
    diniillendam iterum
    proedico
    obser-
    Hvandam
    esse, transgressorem
    me
    facio,
    tam
    legis
    Mo-
    saicoe, quam Evangelii, quia
    si circurocisio
    poterat
    justificare,
    imo
    quod
    illam destruxi
    iransgressor
    exslili : el si
    postquam
    veni ad
    Evangelium,
    iterum
    redii ad carnalem
    legem,
    similiter
    proevaricator
    ex-
    slili. Et nolandum
    quia
    contra Pelrum ista
    loqueba-
    tur, qui cogebat gentes
    circumeiderenon
    verbo,
    sed
    opre,
    subtrahendo seab
    illis,
    curael
    ipse
    circumei-
    sionem
    proedicaveral
    nonobservantiam.
    Ego
    enim
    per legem,
    subaudis
    Evangelii,
    mortuus
    sum
    legi Moysi,
    id esl nihil illi
    debeo, quia
    nonsum
    subjectus ei;
    vel
    per legem spiritaliter
    inlellectam
    mortuus sum
    legi
    carnali, quia
    carnali 1er illamnon
    observo. Ut Deovivam
    per
    fidemet
    justitiam.
    Chrislo
    confixus
    sum
    cruci,
    id est confixussumin
    D
    cruce
    Christi, quiapeccata
    meaincruce
    illius
    affixa
    sunt,
    idesl deleta el morlificata.
    Vivoautem
    jam
    non
    ego-
    Vivebat
    quidem
    substan-
    tialiler,
    sed non vivebat inillo
    malilia,
    sed
    jusiitia.
    Esxlinctus et mortuuserat in illosoevissimus
    perse-
    culor,
    et vivebat in llo
    piissimus
    proedicator.
    Vivit
    vero,
    sive
    rgnt
    in meChristus
    per
    fidemet
    per
    omnes virtuies.
    Non
    abjiciogratiam
    Dei,
    idest non
    repello
    fidem
    Chrisli, Evangelium
    et remissionem
    peccatorum
    :
    quoe
    omnianobis
    gratis
    data sunt. Si enim
    per legem
    justilia,
    idest si lex
    poterat juslificare,
    Christus
    sine causamortuus
    est,
    et
    ejus passio
    nec
    profuil,
    nec qbfuit.
    679 HAYMONIS'HALBERSTAT.EPISC. OPP. PARS. I.
    -
    COMMENT." BIBL. 680
    CAPUT HI.
    O tnsensati Galatoe.
    Unaquoequegens
    suam
    pro-
    prietalem
    in conversalione et moribushabet. Unde
    Galatis
    proprium
    esl
    ut,
    licet froces
    sint,
    siutetiam
    stolidi sive
    stulti, facileque
    transferri
    possint
    deuna
    re adaliam:
    quis
    vos
    fascinavit
    ?idest
    quis
    vobisno-
    cuit,
    vel
    qui
    vos
    decepit?
    Fascinari dicuntur
    pueri,
    et
    parva animalia, pulliqueavium,
    hominumvisuet
    incantatione. Ante
    quorum
    oculos Christus J sus
    proescriptusest,
    in vobis
    crucifixus.
    Ante illorum
    oculos erat Christus J sus cruxifixus
    proescriptus,
    quia
    illi non solum
    quatuor
    libros
    Evangelii
    habe-
    bant,
    ubi
    passio
    Christi conlinetur
    complta,
    sed
    etiam librosVeteris Testamenli Groecosermone se-
    cundum
    septuagintaInterprtes habebant,
    in
    quibus
    pronuntiabatur
    et
    proedicabatur passio Christi,
    iu
    quibusquasi
    ante oculos
    ipsorum
    erat Christus cru-
    cifixus.
    Sicstulti
    estis,
    ut cum
    spiritucoeperilis,
    nunccarne
    consummemini. Idest cum
    spirilualiler coepissetis
    conversari,
    vel cum
    per Spiritum
    sanclum
    coepisse-
    tis
    loqui
    variis
    linguis,
    nunc carnali observalione
    deficiatis, poslponenles
    omnia
    spirilalia,
    et trans-
    eiinlesadcarnales
    observationes,
    id est ad circum-
    sionem carnis et ad
    legalia
    sacrificia. Aliter : in
    primordio
    fidei,
    omnes credentes in Christumacci-
    piebant Spirilum sanclum,
    sicut
    modo,
    et
    insuper
    accipiebant
    diversitalem
    linguarumper quod
    osten-
    debatur eos habere
    Spirilum
    sanclum.
    Quod
    nullo
    exemplo
    melius
    probari potest quam
    illo
    quod
    in
    Actibus
    apostolorum
    dicitur :
    quod
    cum dixisset
    Paulus
    quibusdam baptizatis, qui baptizati
    erant in
    J oannis
    baplismale.si Spiritum
    sanclum
    accepistis
    cre-
    dentes?
    responderunl:
    Sed
    neque
    si
    Spiritussanctus
    est
    in nobis
    audivimus, quia
    non
    possumus
    omnibuslin-
    guis
    loqui.
    Et cum
    baptizasset
    eos innomine
    J esu,
    coeperuntloqui
    variis
    linguis,
    et isti Galatoenon ac-
    cperunl Spiritum
    sanctum et diversitalem
    lingua-
    rum ex
    operibus legis
    : sed
    quia
    crediderunt in
    Christum,
    audienies ab
    Apostolo
    fidemDomini
    proe-
    dicari. Ex auditu
    fidei dicil, quia
    audit homo
    quid
    credere
    debeat,
    et
    interrogatur
    adfontem
    quomodo
    credat,
    et sic
    baptizatur.
    Tanta
    passi
    estis sine causa? Multamala
    passi
    fuerant aJ udoeiset a
    persecutoribuspro
    fide
    Christi,
    eo
    quod
    nolebant circumeisionemservare. Si tamen
    sinecausa. Si affirmativa
    conjunctio est,
    idest cerle
    sinecausa
    patimini,
    si iterumadcarnaliumdesideria
    et circumeisionemservandamreverlimini.
    Qui ergo
    tribuil vobis
    spirilum,
    subaudis
    sanctum,
    et
    operalur
    virtutesin
    vobis,
    subaudismiraculorumet
    linguarum.
    Ex
    operibuslegis,
    subaudishoc
    facit,
    an
    exauditu
    fidei?
    subaudis : non
    propter
    observantiam
    legis
    hoc
    proestilit
    nobis,
    sed
    propler fidem; quia
    per
    fidem
    justificaii placemus
    Deo.
    Igitur qui
    ex
    fide
    sunt benedicentur cum
    fideli
    Abraham,
    idest
    qui
    fidemAbrahoehabent benedi-
    ctionemAbraha?
    consequentur.
    Quicunque
    enimex
    operibus
    legis sunt,
    sub male-
    A
    dicto
    sunt,
    idest
    qui per legempulant
    se
    joslificari,
    submalediclione
    legis
    sunt,
    quia
    non
    possunt
    omnia
    implerequoe
    ibi conlinentur. UndePelrus J udoeis:
    Cur, inquit,
    tentalis
    imponerenobisjugum, quod
    ne-
    que nos, neque patres
    noslri
    porlare potuimus.
    Sub
    quo
    maledictosunt?subillo: Maledictus
    omnis,
    el coe-
    tera. Lex autemnon est ex
    fide,
    fides est eacre-
    dere et
    sperare quoe
    non videntur
    ;
    lex
    ergo
    non
    complebatur fide,
    sed
    opre
    :
    Evangelium
    aulem
    completur
    fide
    magisquamoperibus, quia
    solafides
    salval.
    Quiconqueergo
    faciebat ea
    proeceptaquoe
    lex
    proecipiebat,
    vivebat in
    illis, quia protelabatur
    ei
    proesens
    vila
    usque
    ad stalulum finema Deo:
    qui
    vero
    transgressor
    erat
    legisjubebatur interfici,
    di-
    cente
    lege
    :
    Qui
    hoc vel illud fecerit occidatur.
    B
    Christus nos redemit de maledicto
    legis.
    De
    quo
    maledicto?deillo
    quod
    diclumest adAdam: In
    qua-
    cunque
    diecomederisex
    eo,
    mortemorieris
    (Gen. n).
    Dehoc
    maledicto,
    idest de hac morte redemit
    nos,
    revocandoadvilam:
    quia
    mortesua
    simpladuplara
    nostramdestruxit
    ;
    et
    quomodo
    ?
    factus pro
    nobis
    malediclum. Non est
    ipse
    faclus
    maledictus,
    sicut
    beatus Ambrosius
    dicit,
    ut
    peccatumhaberet,
    sed
    factus est
    malediclum,
    id est hostia
    pro
    maledictis
    et
    peccaloribus, pro
    nobis
    videiicet,qui
    submaledicto
    primi
    hominiselsub mortelenebamur.
    Vel,ut
    beatus
    Augusiinus
    dicil : Factus est
    maledictio,
    idest faclus
    est
    mortalis,
    sicut et
    nos,
    licet sine
    peccato
    esset.
    Quiascriptum
    est : Maledictusomnis
    qui pendet
    in
    ligno.
    Eulicus hoc modo
    exponit
    huneversiculum:
    C Malediolusomnis nocens
    qui culpa
    sua et
    peccato
    suo
    pendet
    in
    ligno; qui
    veroinnocens
    est,
    si
    injuste
    suspensus fuerit,
    nonideomaledictuserit.
    Quid
    ergo
    si Mardochoeusinnocenter
    suspensus
    esset in
    ligno,
    quod
    ei Aman
    paraverat, nunquid
    malediclus esset
    ideo? minime. Ita
    Christus,
    licet malediclum illud
    suslineret,
    idest
    passionem
    et
    cruciatum,
    et
    peccata
    nostra
    assumeret,
    tamen non ideo fuit maledictus
    nequepeccator, quia
    sic
    accepit ipse peccata
    no-
    stra,
    nonut
    haberet,
    sed ut deleret. Vel etiam
    quan-
    tumJ udoeis
    videbatur,
    maledictus
    erat,
    id esl
    pec-
    cator,
    Fratres,
    secundumhominem
    dico,
    idest secundum
    humanam
    consueludinem,
    et secundum humanam
    legem,
    tamenhominis
    confirmatum
    teslamenlumnemo
    D
    spernit.
    Testamentum dicitur a
    testibus, quorum
    nominaibi
    scribunlur,
    et a
    quibus
    illudconfirmatur
    teslamenlum,
    vel
    charta,
    sive
    scriptum quod*paler
    facit de suis rbus filiis
    suis, quid unusquisque
    post
    mortem
    ejus possideat
    de hoereditale
    palerna.
    Quod
    teslamenlum nemo
    despicit,
    ut aliler illud
    comprehendal
    et
    dividat, neque
    aliter
    ordinal,
    nisi
    ut
    pater
    vivens ordinavit.
    Abrahoedicloesunt
    promissionet
    et semini
    ejut.
    Dicit
    singulari numro,
    Abrahoedicta est
    promissio
    el semini
    ejus;
    sed
    quia
    mulla?
    promissiones
    ad eum
    facta?
    sunt,
    tam de terra
    promissionis quam
    eliam
    deDominoJ esu
    Christo,
    ideodixit
    pluraliier:
    Abrahoe
    dicloesunt
    promissiones
    et semini
    ejus.
    Videamuset
    681 EXPOSITIOIN EPP. S. PAULI.
    -
    IN EHST. AD GALAT. 682
    eousideremus
    qua?
    sint illa?
    promissiones,
    si forte
    A
    inveniamus
    aliquid
    denobis
    genlibus
    ei
    promissum.
    Prima
    proraissio
    facta est
    quando
    eumvocavit Do-
    minus, promitlens
    ul si
    egrederetur
    de terra
    sua,
    futurus essel in
    genlem magnam
    dicens : Exi de
    terra tua et de
    cognationetua;
    el vadein terram
    quam
    monslravero
    libi,
    et
    faciam
    tein
    genlemmagnam;
    deindedixitei : Benedicensbenedicum
    tibi,
    el mulli-
    pltcabole, etc.;
    et rursum : In seminetuo benedi-
    cenlur omnes
    gentes;
    et : Patrem mullarum
    genlium
    posui
    le
    (Gen.xn).Quod
    autem
    subjungitur,
    et semini
    ejus,
    subaudis dicloesunt
    promissiones; quamvis
    Apostolusspecialiter
    semenAbrahoeChristumintel-
    ligat, possumus
    tamen
    simplici
    modo seinen illius
    accipere Isaac,
    filium
    jus,
    et
    J acob, nepolemejus,
    ad
    quos
    eliam
    repromissioneslegimus
    faclas. Namle-
    f
    gilur
    inGenesi
    quod,
    dormiente
    J acob, quodam
    loco
    apparuerit
    ei
    Deus,
    dicens : Terramin
    qua
    dormis
    tibi daboetsemini tuo. Dicamus modo et secundum
    Apostolum
    :
    Abrahoe, inquit,
    dicloesunt
    promissio-
    nes et semini
    ejus,
    idest Chrislo.
    Quoe
    sunt illoe
    pro-
    missiones, quoe
    dicloesunt Christo vel in Christo?
    quod
    in illobenedicenda?essentomnes
    gentes, juxta
    quodjamdiximus, inquit
    :In seminetuobenedicentur
    omnes
    gnies.
    Semen
    ergo
    AbrahoeChristus
    est,
    quia
    Abraham
    genuit Isaac, J acob,
    J acob autem
    J uda,
    de
    cujus
    tribu et
    progenie assumpsit
    carnemDominus
    in utero
    virginal!
    beat*
    Maria?,
    et
    processit
    velut
    sponsus
    de thalamo suo. Sed
    quoeri potest quare
    omnes
    gentes
    dicantur benedictoein
    Chrislo,
    cum
    adhuc omnes
    gentes
    non credant in
    cura,
    el nulli (
    dubiumsit aliumnonmereri
    benedici,
    nisi
    qui
    fidem
    ejus
    habet?
    Quod
    duobusmodis
    potest
    solvi : Potest
    enim
    synechdochicosaccipi,
    hocest a tolo
    pars, quia
    :
    licet omnes non
    credant,
    tamenex omnibus
    gentibus
    fidem
    ejus
    habent : vel omnes
    qui
    merentur bene-
    diclicHiem,
    inChrislo benedicuntur. Subneclit
    ergo
    Apostolus,
    et dicil : Non
    dicit,
    subaudis Abrahoe
    dicloesunl
    promissiones,
    et seminibus
    ejus,
    sed sin-;
    gulari
    numro dicilur semini. Nondicit
    Scriplura
    :
    In seminibusluisbenedicentur omnes
    gnies,
    sedin
    semine
    tuo,
    ut de Christo
    intelligantus
    diclum. Si
    enim dixisset
    pluraliler seminibus,
    fortassediceret
    aliquis
    conlendendodeDavidet de aliis J udoeisesse
    diclum.
    Quodamloco,
    bealus
    Hieronymus, qui
    omnes
    scripturas
    sacras Veteris et Novi Testamenli sensu

    et memoria
    peragitabat,
    dicit :
    Nusquampotuit
    in-
    venire semina
    plurali
    numro
    posita, quando
    de
    propagatione
    filioruntres
    agilur.
    Si vero adsemen-
    tera frucluum
    pertinet,
    invenitur
    pluraliler posilum,
    ul in Genesi habetur :
    Proecepit, inquiens,
    J oseph
    jEgyptiis,
    ut
    acciperent semina,
    et
    seminarent,
    ne
    forte terra
    redigerelur
    in nihilum
    (Gen. XLVH).
    Hoc autem
    teslamenlum,
    id est illud
    promissum
    quod
    fuerat factumad
    Abraham,
    dico
    ego confirma-
    lum a Deo. Hune versiculum vario modo insuis
    scripiuris distinguunt
    doctores.
    Quidam
    enimfaciunt
    perfectam distinclionem,
    ubi dicitur a Deo
    ; quidam
    veromediam!
    quod utrumque
    convenire
    potest.
    Te-
    PATBOL. CXVII.
    A
    stamenlumhic
    appellat promissionem, quoe
    factaest
    ad
    Abraham, quod
    insemine
    ejus,
    hocest in
    Chrislo,
    benedicendoeessenl omnes
    gentes. Quomodo
    istud
    teslamenlum vel ista
    proraissio
    est confirmata? na-
    tus esl Christus ex
    virgine
    MariadesemineAbrahoe
    ;
    proedicavil
    in
    soeculo,
    miracula fecit
    ;
    redemit
    genus
    huiuaitumsua
    passione;
    misit
    diseipulos
    suos
    proe-
    dicare et
    baptizare,
    el
    complelum
    est
    quod promisit
    Abrahoe
    quando apostoli profecti proedicaverunl
    ubique, ipsocooprante,
    intantumut inomnemter-
    ramsonuseorum
    procederet,
    el infines orbis terra?
    nominis
    ejus
    fama
    divulgaretur,
    tune in semine
    Abrahoe,
    id esl in
    Christo,
    benedictoesunt omnes
    gentes,
    eo modo
    quo superius diximus,
    et
    proraissio
    ejus impie
    taest.
    B
    Lex
    quoepostquadringentos
    et
    iriginla
    annos
    facla
    est,
    vel data in monte
    Sina,
    non
    fecitirritum,
    sub-
    audis lestamentum
    ,
    ad evacuundamvel ad de-
    struendam
    promissionem
    Abrahoe. Irrita res esl
    inanis et vacua
    ;
    verbi
    gratia
    : sicul soient folliculi
    esse
    grani frumenti,'aut ciceris,
    sive
    alicujus legu-
    minis vel seminis
    ;
    lex
    ergo quoe
    data filiisIsral
    post
    faciam
    promissionem
    ad
    Abraham,
    non fecit
    vacuumet inaiteillud
    lestamentum,
    ut illa
    promissio
    evacuaretur. De hoc numro
    quadringentorura
    et
    triginla annorura,
    vario mododoctores
    disputant,
    et
    per longas ambages
    circuilumillum
    colligentes;
    sed
    nos omniaillasuccincte
    perstringentes, compendioso
    utamur
    exilu,
    computantes ipsos
    annos. A vocatione
    Abrahoede terra Chahteorum
    usque
    ad
    ingressum
    C
    J acobin
    ^Egyptumcomputantur
    ducenti
    quindecim
    :
    iterumab
    ingressu
    J acobinterram
    .^Egypliusque
    ad
    exilumfilioruntIsral ex
    ea, computanlur
    similiter
    1
    anni ducenti
    quindecim; qui
    simul
    juncli complent
    numerum
    quadringentorura triginla annorum, post
    '
    quos
    data est
    lex,
    ex
    quo repromissio
    facla est ad
    Abraham. Dicendiimetiamest
    quomodo
    illud intel-
    ligendum
    sit
    quod loquitur
    ad Abraham Deus in
    ;
    Genesi: Scito
    proenoscensquodperegrinum
    eril semen
    tuuminterra non
    sua,
    et
    affiigent\eos, ntaleque
    tracla-
    bunl annis
    quadringentis(Gen.xv).
    Nonenim
    possu-
    mus invenire
    quomodoper quadringentos
    annossint
    affiieti, maleque
    tractati. Narrt
    namque Scriptura
    i
    quiapost
    morlera
    J oseph
    surrexit rex iu
    Mgyploqui
    i
    iguorabat J oseph,
    el
    coepitaffligere
    filios Isral.'Sed
    iDsciendum est
    quia quod dixit, Peregrinum
    erit
    sementuuminterra non
    sua,
    adomne
    lempus qua-
    !
    dringenlorum
    annorum est
    rfrendum, quo
    Abra-
    ham
    ,
    Isaac et J acobin terra non sua
    peregrini
    et
    ,
    advenoe
    fuerunt, filiique
    eorum
    post
    eos
    longo
    tem-
    i
    pore.
    Quod
    autem
    suhjungit,
    Serviluli eos
    subji-
    ! cient, maleque
    tractabunt annis
    quadringentis,
    ad
    extremam
    partem
    et ad ultimum
    quadringentorum
    i
    annorumest
    rfrendum,
    in
    quo
    illi affiieti sunt a
    morte
    J oseph, usque
    ad
    egressionem
    illorum de
    s
    jEgyptiaca
    servitute.
    t Namsi ex
    legehoereditas,jam
    nonex
    promissione,
    i hoc est : si
    per legem
    data esset Abraha?hoereditas
    terra;
    reprontissionis, quant possedil
    in filiis
    suis,
    22
    683 HAYMONISHALBERSTAT, EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 684
    vel hoereditastotius
    mundi, quampossedil
    in
    Christo,
    qui
    desemine
    ejus
    nalus
    est, jam
    nonesset
    repro-
    inissio illa
    datio,
    sedlex. Hoereditaiemlotius mundi
    AbrahaminChristo
    possidel;
    Abrahoeautemnon
    per
    legem
    donavil Deus hoeredilatemlotius
    mundi,
    serf
    per repromissionem
    datumest
    semen, quod
    est Chri-
    stus,
    in
    quo
    benedicuntur omnes
    gentes.
    Quid
    igiiur
    lex
    ?
    Bealus
    Augusiinus, exponens
    hanc
    epistolam
    ad Galatas
    primum
    ita dislinxil :
    Quid
    igitur?
    sed
    postea relogens
    ea
    quoediclavcrat,
    cor-
    rexit suumerrorem in lihro Retraclalionum
    , alque
    ita
    distingui proecepit
    :
    Quidigiiur lex,
    idest ut
    quid
    venit lex? aut
    quid promit?
    vel
    quare
    dala
    est,
    si
    Abrahoehoereditas
    per reproniissionem
    data est? Ad
    hoecsibi
    respondit ipseApostolus, inquiens
    :
    Propler
    transgressiones posila
    est
    quoadusque
    veniret
    semen,
    idest
    Christus,
    cui
    Chrislo,
    vel
    semini,
    promiserat,
    subaudis
    quod
    in
    ipso
    benedic'endoeessent omnes
    gentes. Transgredi,
    est ultra ireet
    proevaricari;
    ideo
    ergo
    dala est lex
    post rcpromissioiiem,
    ul homines
    contpesceret
    el
    probiberet
    a
    peccalis, qui proni
    erant ad
    transgredienda proeceplaomnipotentis
    Dei
    el naiuralem
    legem.
    Siaiimenimut
    egressus
    est
    po-
    pulus
    de
    ergastulo ./Egyptiorum, antequam
    transiret
    mare, inurmuravil, rursumque
    transito mari mur-
    nutravil; atque
    dura
    pervenissent
    ad montent
    Sina,
    postquam aceeperunl
    decem
    proecepla, caput
    bovis
    quem
    adorabanl
    vEgyptii
    coluerunl,
    el inclinali sunt
    anteillud. Pro talibus
    ergo
    et
    hujusmodi iransgressio-
    nibus data est
    lex,
    ul
    probiberet
    talia,
    Deominante
    mortemillis. Ordinata
    per angelos,
    hoc est
    disposila,
    et
    descripla, alque
    diclata esl
    ipsa
    lex
    per angelum.
    Per
    subjectamsiquidem
    creaturam
    loquebalur
    Deus
    ad
    Moysen,
    hoc est
    per angelum,
    sicut
    Siephanus
    in Actibus
    apostolorum
    dicit J udoeis: Hicest
    Moyses
    qui fuit
    inEcclesioesolitudine
    cum
    angelo, qui
    locutus
    est ei inmonteSinai
    (Act.yn).
    In manu
    Mediatoris,
    id
    esl
    inpoteslate
    Verbi
    Dei,
    hoc
    estFiliiDei, qui postea
    assuniendo carnem,
    nobis raedialor faclus esl. Nisi
    enimhominem
    assumerel,
    mediator nobisalio modo
    esse non
    posset.
    Sed assuniendo carnemnostroefra-
    gilitalis
    ,
    nobis factus est
    mediator,
    assistens nunc
    vullui Dei
    pro
    nobis,
    et
    per
    illum nostras
    preces
    dirigimus
    adDeumPatrem.
    Quidam
    voluerunt inter-
    pretari
    in hoc loco mediatorera
    Moysen, propler
    hoc
    quod ipse
    dixit :
    Egosequester
    et mediator fui
    inler Deumet vos in
    lempore
    illo. Sed melius
    est,
    secundum beatum
    Augustinum,
    ul modo
    superiori
    intelligamus,
    referentes ad illum
    Christum, cujus
    dispositioneipsa
    lex dalaest
    per angelorum
    ministe-
    rium. Sicut
    potestate ejus proedicla
    sunt oracula
    prophetarum, qui
    dicebant verbum Domini
    quod
    factumesl ad
    J ol,
    aut Isaiara: ita
    ejus dispositione
    conscripta
    est lex.
    i;
    Mediator aulem
    unius,
    subaudis
    Palris,
    non
    poiest
    esse,
    sed inter
    duas,
    aut inter
    plures,
    ut
    ipse
    sit
    mdius : Deusaulemunus est. Hocideoaddidit
    Apo-
    stolus,
    ne
    quis pularet
    Christum ab unilate divina;
    natura?
    penilus
    esse
    divisum, quia
    mediatoris
    suscepit
    A
    officium.Licet enim
    ipse
    nobis mediator sit
    per
    hu-
    manitatem,
    tamen non est
    abruptus
    a natura
    pater-
    nitalis divina?. Sed
    ipse qui
    est verus Deuset verus
    1
    homo in una natura
    semper, ipse
    manel
    oequalis
    Palri innatura et
    polestate
    divinilalis.
    Lex
    ergo
    adversus
    promissaDei,
    id est
    nunquid
    ergo
    lex contraria est
    promissioni omnipolentis
    Dei,
    quoe
    factaest adAbrahamde
    Chrislo, quod
    insemine
    ejus
    benedicenda?essent omtes
    gentes?
    Absit. Non
    fit istud ul
    aliquis
    credat
    legem
    contrariant esse
    huic
    promissioni
    ut illam evacuaret. Si enimdata
    esset lex
    quoepossel vivificare,
    id est
    justificare.
    Anima
    quandiu
    non
    peccat,
    vivit Deo : cumvero
    criminibus se
    implicat,
    morilur. Lex illa Mosaica
    non
    poterat
    hominemabbac morte
    suscilare, quia
    B
    oslendebal
    peccata,
    non tamen lollebat.
    Impossibile
    quidem
    erat
    sanguine
    hircorum auferri
    peccata.
    Quod
    si
    posset
    vivificarehominemet
    januas aperire
    regiti.'uere
    ex
    lege
    esset
    justifia,
    hoc est
    putareiur
    esse exclusa
    proraissio.
    Si enimlex
    posset
    nosmun-
    dare el
    justificare, quid
    esset necesseChristum ve-
    ntre? Sed
    quia
    illahoc non
    valuil,
    ideo adventus
    Christi nobisnecessarius fuit.
    Serf conclusii
    Scriptura legis
    omnia
    gnera
    homi-
    numet omnes J udoeos sub
    peccalo,
    id est ostendit
    quod
    nullus esset
    qui
    illam
    posset implere.
    Dicebat
    enim lex : Non
    occides,
    non
    adullerabis,
    nonfacis
    hocvel illud :
    quia
    si
    feceris,
    morteanima?moriens.
    Proedicebatisla cavenda: sedsi
    coniinitterenlur,
    non
    tollebal;
    et dura
    aliquis
    illa
    perpetrabal, ostendebat
    G
    illum lex esse
    peccalorem.
    Si
    ergo
    oslendebal
    pec-
    cata et non
    lollebat,
    nunquid
    erat auctor sceleris
    et
    culpa? peccantium?
    minime. Verbi
    gratia
    : sic
    eral
    ipsa
    lex sicul
    quidam rex,
    vel
    quoelibet
    raaje-
    stas
    lerrena,
    quoe
    statuit et
    proponil legem
    et edi-
    ctum,
    ul si
    quis
    hocvel illud
    fecerit,
    aut incarcereut
    delur,
    aut
    capite
    truncetur.
    Transgredilur aliquis
    edictumillud et
    ponilur
    in
    carcerein, nunquid
    rex
    auctor est
    suoeculpoe?quod
    si inde
    liberatur,
    gratia
    et
    pielas
    est
    rgis.
    Et lex ostendebat
    peccata
    et
    prohibebat,
    non tamen
    lollebat;
    ut
    promissio
    ex
    fide
    J esu
    Chrisli, quoe
    facta est ad
    Abraham,
    darelur
    credentibus,
    ut in nomine
    ejus
    benedicerenlur omnes
    gnies,
    et in fide
    ipsius juslificarentur,
    esselque
    gratia
    el
    indulgenlia illius,
    ut
    quos
    lex non
    poterat
    "
    salvare, ipseredimeret,
    et
    qui per legis opra
    non
    eramus
    digni salvari, justificaiionem
    oer
    ejus
    fidem
    obtineremus,
    etc.
    CAPUT IV.
    Quanto tempore
    hoeres
    parvulus
    est. Secundum
    consuetudinemhumanoe
    legisloquitur
    hic
    Apostolus.
    Soient enim
    patres
    moriluri filiossuos
    parvulosquos
    hoeredes
    relinquunt
    commiiiere sub tutoribus et
    actoribus, usque
    adillud
    terapusquo ipsi possint
    res
    propriasregere,
    hoc
    est,
    secundum
    legemRomanam,
    usque
    ad vicesimura
    quintum
    annum.
    Ipsi
    etiam
    tutores cum consilio scabinorum in
    generali
    malo
    debent
    eligi. Quandiu
    autem sub illorum tutelaest
    685 EXPOSITIOIN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. AD GALAT.
    '
    68C
    parvulus,
    nihil distat a
    servo,
    licet dominus serve-
    j
    rumet filius
    rgis,
    aul
    comitis,
    sive
    alicujusprincipis
    sit, quia
    sicut servus
    flagellatur, flagellator
    et ille
    plerumque
    eliam a servo. Tutores sunt defensores
    rerum causidici el advocali.
    Quod
    autemdicilur hic
    acioribus, quidam
    doctores dicunt melius esse au-
    ctorihus isto in
    loco, quia
    auctor
    ipse
    est tutor sive.
    advocalus : aclor vero est
    patronus,
    nutritor, qui
    more
    paterno
    nulrit
    illum,
    et ad tutorem
    pertinet
    defendereet
    disponere
    res
    pueri, victumque
    et ve-
    stimentum ministrare : adaucloremvero
    disciplina
    et honestasmorumet conversationis.Similiter
    J udoei,
    quandiu
    fuerant
    parvuli
    sensu,
    sub tutoribus acto-
    ribusquefuerunt, usquequo
    venit
    dispositumtcmpus
    a Deo
    Ptre, quando
    misit eis Filiumsuum: tutores
    vero illorumfuerunl
    reges
    el
    principes,
    ul Davidet !
    Zorohabel, quia
    defendebanl hoeredilatem: actores
    vero sacerdotes et
    prophetoe, qui
    eos erudiebant
    secundum
    legem,
    et
    cogebant
    etiama Dei cultura
    non
    recedere,
    si
    aliquis
    adorare vellet idola.
    Ita ei noscumessemus
    parvuli,
    subdmentismundi
    eramus servienles. Elemenla dicunlur
    quasi
    eleva-
    menta : eo
    quod
    ex illisomnia
    corporalia
    el visibilia
    elevata sunt.
    Quod
    vero dicitur
    hic,
    sf>elementis
    mundi eramus
    servienles,quantum
    ad J udoeos
    per-
    tinet, dupliciter poiest intelligi
    : ad
    primum
    intel-
    leclumelemenlavocantur lexet
    prophetoe,quia
    sicut
    elementa initium et fundamentum sunl omnium
    corporalium,
    italex et
    prophetia
    initium et funda-
    menlum sunt omniumdivinorum
    eloquiorum.
    Sic
    eliamin
    epistola
    ad Hebroeoselementa
    appellat
    le-
    geui
    : sub
    lege
    vero et
    prophetia
    erant servienles.
    Aliter : sub elementisetiam
    serviebant, quia
    sub
    observalionis solis et lunoe
    degebant,
    clbrantes
    neomenias
    aliasque
    festivilales. Notandum aulem
    quia
    nondixit : elementis
    serviehamus,
    sedsub ele-
    mentis eramus,
    idest subobservalione
    legis
    el
    pro-
    phetia?,
    vel sub
    temporumobservalione,
    cursumet
    oelaiemlunoe
    altendentes;
    namsol el luna elemenla
    sunt :
    gentiles
    autemerant elementis servienles.
    At ubi venit
    pleniludotemporis,
    idest
    proefinitum
    lempus
    a Deo
    Paire,
    finiente
    quinta
    oelate
    ,
    et in-
    choaiite
    sexla,
    misit Deus Filium suum
    faclum
    ex
    muliere,
    id est ex semine mulieris
    opre Spirilus
    sancli creatum.
    Quidam
    volunl dicere
    natura,
    sed
    melius faclumex inufiere
    propter hoereticos, qui
    ducunt ut
    ingressus
    est
    virginem,
    stalim exiit. Fa-
    clumsub
    lege.
    Factus est sub
    lege, quia
    oclavodie
    est circumcisus :
    quadragesiitio
    die sunt
    pro
    eo le-
    galia
    munera
    oblata,
    et hoc ideo ut demonstraret
    legem
    esse sanclam, juslara
    el bonam: vel ut eos
    redimerel
    qui
    sub
    legeerant,
    id est
    qui subjecti
    erant
    legi, peccatores
    nonvalentes
    per
    eam
    mundari;
    ut
    adoplionem,
    id est eleclionem
    filiorum,
    subaudis
    Dei, quam perdidimus
    inAdam
    reciperemus. Quo-
    niam autemeslis
    filii
    Dei
    adoplivi,
    non
    naturales,
    misit Deus
    Spiritum
    Filii sui.
    Spiritus
    sanctus com-
    inunisest Patris et
    Filii,
    el
    quando
    mitlitur a
    Ptre,
    millilur et aFilio. Clamantem
    ,
    idest clamarenos
    i facientem: Abba
    Pater, subaudis,
    misereremei. Abba
    Hebroeumestet
    Sy-rum,Pater,
    Groecumet Latinum.
    Itaquequi
    habet
    spirilum
    Christi nonest
    servus,
    subaudis
    peccali;
    serf
    filius,
    subaudis
    Dei,
    quod
    si
    filius,
    subaudis
    Dei, hoeres,
    subaudis vitoe
    oelernoe,
    id
    est non suo
    merito,
    sed
    gralia
    Dei
    per quem
    est re-
    dempius.
    Estotesicut
    ego,quia
    et
    ego,
    subaudis
    fui,
    sicul vos.
    ErantGalala? infidleset
    peccatores
    alienati a Deout
    fuitquondam
    el
    Aposlolusquandopersequebatur
    Ec-
    clesiam
    Dei,
    sed
    jam
    Dei
    gralia
    fideliserat el
    justi-
    ficatus. Estote vos
    perfecli
    in
    fide,
    sicut et
    ego
    sum
    modo,
    et nolite
    desperare
    de
    venia, quia
    et
    egoquon-
    damfui infideliset
    peccator,
    sicut vosestis modoet
    eo
    amplius.
    Obsecro
    vos,
    fratres,
    subaudis
    patienler

    meaudiatis
    ;
    nihil me
    loesistis,
    subaudis
    quandopri-
    mumvobis
    Evangeliumproedicavi,
    el sicut tune me
    nihil loesistisel
    patienter audistis,
    ila et nunc no-
    lite me
    loedere,
    sed cum
    patienlia
    audite
    quod
    diclu-
    rus sum.
    Testimoniumenim
    perhibeo vobis, quia
    si
    fieri
    potuisset,
    sinevestro
    dispendio,
    oculosvestroseruis-
    selis et dedisselis
    mihi,
    id est : si fieri
    potuisset
    ut
    oculis
    corporis possemmajora
    deDeo
    cognoscere,
    et arcana
    mysteriorum
    ejus
    luraiue
    corporis amplius
    penetrare,
    oculosvestroseruissetis et dedisselis
    mihi,
    lanta charitate
    erga
    mefruenles
    eralis,
    et intantum
    desiderahatis audireverbumDei
    per
    me.
    Filioli
    mei, quos
    iterum
    parlurio,
    donec
    formelur
    Christusin vobis. Parturire est
    parre
    velle. Beatus
    "
    Apostolus jam peperal
    Galatas in fide
    per Evange-
    lium,
    sicut
    ipse
    dixil : Per
    Evangeliumego
    vos
    genui
    (I
    Cor.
    n),
    sedilli recesserunt a fideet secuti sunt
    pseudoapostolos
    ; dolensqueAposlolus
    deeorummi-
    seria,
    et volenseosrevocare ad fidem
    Christi, par-
    turiebai illos,
    id est
    parre
    volebat iterumverboet
    exemplo,
    undeetdicit:Filioli
    mei,
    quos
    iterum
    parre
    volo mea
    proedicatione
    in fide
    Christi,
    sicut
    jam
    du-
    dumvos
    parlurivi, quando
    adfidemvosadduxi donec
    formelur fidesChrisli in vobis. Tune enimChristus
    in nobis forntaus
    est, quando
    a nobis ilacreditur
    sicut dbet credi.
    Scriptum
    est enim
    quoniam
    Abrahamduos
    filios
    habuit. Nonsinecausa
    Apostolus
    ad memoriam re-
    _ duxit factumAbrahoe.J udoei
    namque
    in hocmaxime
    gloriabantur, quia
    filii Abrahoeeranl secundumcar-
    nem: undecumDominusdixisset
    eisin
    Evangelium
    :
    Si vosFilius
    liberaverit,
    vereliberi eritis
    (J oan. vin),
    responderunt
    illi : Nos
    filii
    Abrahoe
    sumus,
    et nemini
    tervivimus
    unquam. (Ibid) Ergo Aposlolus
    volons
    Galatas sollicitos
    reddere,
    ne
    potuissenl
    seduci a
    J udoeis,
    qui
    circumeisionemdocebant
    observare,
    et
    sacrificia
    legalia
    oflerre,
    dicenies : Non
    poleslis
    sal-
    vari
    per p
    ssionein
    Chrisli,
    nec
    per bapiismtim,
    nisi
    circunicidatnini
    et
    legalia
    sacrificia
    offeratis,
    oslett-
    dit eis
    quomodo
    Abraham non
    per
    observationem
    legis
    meruit
    justificari,
    et amicusDei
    appellari,
    sed
    propter
    fidem
    sincerissimam, operalionemquepro-
    batissimam.
    687 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL.
    688
    Sed
    qui
    de
    ancilla,
    id esl Ismael
    qui
    de
    Agar
    se-
    ,
    cundumcarnemnatus
    esl,
    id est secundumhumana;
    consuetudinis usum. Dicit beatus
    Augusiinus quia
    consueludo humana?naturoeest ut senex
    junctus ju-:
    venculoein coilu filios
    procreet
    : econtra senex
    et.
    vetula
    copulati,
    nalurale est ut dsistant
    parre.
    Si
    vero
    juvenis,
    cumveterana mistus
    fuerit,
    dicit etiam.
    illos
    possepropagarefilios,
    licet illudrarissimoeinusu
    habeatur. Secundumhune modumet naturalemcon-:
    suetudinerh
    quamprimo
    diximus,
    utsi senex
    junctus
    sit
    juvenculoe,possit juvencula gencrare,
    dicil
    Apostolus
    Ismaeleninaiumesse. Qui
    aulemde
    Miera,
    idest Isaac
    de Sara, per
    repromissionem,
    subaudis Dei nalus
    est,
    quoe
    facta est ad
    Abraham,
    non secundumconsuelu-
    dineinhumanam. Sed
    quoestio
    orilur inisto
    loco, qua-

    re ArjoslolusIsaac solummodo
    per repromissionem
    ".
    dicat nalum
    ess,
    cura
    legamus
    etiamdeIsmaele
    pro-
    missionem faciamesse. Nam
    legimus
    in libro Gene-
    seos
    (Gen. xvi), quia
    curaesset
    Agar
    in deserto
    Sur,
    apparuit
    ei
    anglus
    Domini
    inquiens
    :
    Agar,
    ancilla
    Srai,
    undeveniset
    quo
    vadis?
    Quoerespondit
    : A
    fa.
    de Sarai dominoemeoe
    egofugio.
    Cui
    anglus
    : Rever-
    tere, inquit,
    et humiliaresubmanu illius. El rursum:
    Mulliplicans, inquit, multiplicabo
    semen tuum. Ecce
    paries filium,
    et vocabisnomen
    ejus
    Ismael. Hic erit
    frus
    homo. Manus
    ejus
    contra omnes
    ,
    et manus
    omnium contra eum. Ad hoc dicendum
    est, quia
    quando
    ista
    promissio
    facta
    est,
    Ismael
    jam
    erat con-
    ceptus.
    Promissio vero
    quoe
    de Isaac facla
    est,
    ante-
    quam conciperelur
    dala est
    Abrahoe,
    sicut exverbis
    angeli possumus probare,
    dicentis ad Abraham :
    (
    Secundum hoc
    tempus veniam,
    et erit Saroe filius
    (Gen. xvin).
    Unde
    apparet
    Isaac,
    nonsecundumna-
    turam humana?consuetudinis esse
    natum,
    sed
    per
    repromissionem
    ex
    longoevopaire
    et velula maire :'
    et
    quod majus
    est, slerili,
    Deo
    oprante,
    natus esl.
    Quoeper allegoriam
    sunl
    dicta,
    idest
    quoesuperius
    dicta sunt de
    Agar
    et Sara. De Ismael
    quoque
    et
    Isaac
    spiritaliter
    sunt dicta
    ,
    et
    spiritali indigent
    exposilione.
    Hanc habet consuetudinembealus Pau-'
    lus,
    ut
    spirilalem intelligenliamallegoriam appellet.
    Megoria
    autem
    proprie
    ad
    grammaticos pertinet.
    Est enim
    iropus quo
    aliud
    significatur quod dicilur;
    el
    quoe
    hic dicta
    sunl, allegorice intelligendasunt,
    ut
    sequentia
    manifestant.
    Hoec,inquit,
    sunt duotesta-
    .
    meuta,
    id est illa
    quoesupra
    memorala
    sunl,
    signifi-
    cant duo leslamenla. Nam
    quantum
    adsensum
    per-
    linet
    lilteroe, Agar
    el Sara duoemulieres
    fuerunt,
    et
    Ismael et Isaac duo homines.
    Quantum
    autem ad
    spirilalem
    intelleclum
    allinet, Agar
    ancilla, quoe
    hiium
    genuil
    in
    servitule, significat legemquoege-
    nuit el habuit J udaicum
    populum
    subservitulis
    jugo.
    In
    quo ergo
    fuil J udaicus
    populus
    servus? Inhoc uli-
    que, quia cogebalur
    servire,
    legi,
    circumeisionem
    servare, legalia
    sacrificia
    offerre,
    et coeterainnurae-
    rabilia
    custodire, quoeimpune
    non
    poterant
    trans-
    gredi.
    Non solumautem
    corporali
    vindictoetrans-
    gressor subjacebal,
    sed etiam maledictioni
    subji-
    ciebatur, quoe
    et
    ipsalege
    continebalur : Maledictus
    Vomnis, inquit, qui
    non
    permanserit
    in his omnibus'
    (Deut. xxvm).
    El dum
    hujuscemodi
    mandalisstrin-
    gebatur quodammodo
    servus erat. Saraaulem
    libra,
    quoe
    filiumliberum
    genuit, significatgratiam
    NoviTes-
    tamenli
    quoegenuitpopulum
    Christianumliberatum in
    baptismale,
    non solumab
    originalibus
    et aclualibus
    peccatis,
    sedetiamabomni
    serviliolegis,qui
    hoeredita-
    tem
    Christi,
    hocest
    patriam
    Christi hoeredilabit. Ha-
    buit aulemet Abrahamduos aliosfiliosde
    Cethur?.,
    quant
    Hebroei
    Agar
    dicunt
    esse,
    sedtamenilli non fuo
    runldigniad hoereditatempalernain
    adniilti. Similiter
    insanclaEcclesiasunt multi
    qui
    renascuntur inbanls
    -
    mate,et
    qui
    filii videntur esse
    Abrahoe; sed,quia op-
    ra non habent
    Abrahoe, sequendo
    varios
    errores,
    di-
    versaqueschismala,etvariis
    criminibusse
    iinplicart,
    B
    non merebuntur cum eleclis hoeredilate
    pairia?
    re-
    lestisfrui. Deislis talibus dicit J oannes
    evangelista
    :
    Denobis
    exierunt,
    sednonerant exnobis
    (I
    J oan.
    w).
    Hoec, inquit,
    sunt duo leslamenla. Teslamenlum
    dicilur a teslaloribus. Teslamenlum vero vtus ha-
    buit
    testatores,
    angelos,
    et
    Moysen, aliosque \uo-
    phetas
    : Teslantentum autem
    novum,
    habuit unum
    verissimum DominumJ esum
    Christum, apostolos,
    quorum
    ministerio
    per qiiadrifidum
    orbemest divul-
    galum. Unum,
    subaudis teslamenlum dalum
    est,
    in
    monteSina
    gnerons,
    subaudis J udaicam
    plebem
    in
    servilutem
    ; quoe
    est
    Agar,
    hoc
    est, quoesignificalur
    per Agar.
    Lex
    per
    doctores
    Synagogoegenerabal po-
    pulum
    in servilutem sibi.
    Sina enimnionsest in
    Arabia, provincia, qui
    con-
    C
    junctus
    est ei
    quoe
    nuncesl
    J rusalem,
    hoc est con-
    terminus terra?
    repromissionis,
    in
    qua
    est
    J rusalem,
    et,
    ipsa
    J rusalem,
    servit cum
    filiissuis,
    idest sacer-
    dotibus et doctoribus
    qui
    inJ rusalemmaxime habi-
    tabant,
    cum
    subjectis
    suis
    oranipolenli
    Deosub ser-
    vitule
    legali. Arabia,
    provincia
    est multas
    gentes
    et
    regiones
    in se
    conlinens,
    Ammonitas
    videiicet,
    Moa-
    bilas, Philisihoeos,
    Idumoeosel alias
    quamplures.
    In
    qua provincia
    est Sina
    mons,
    lantoe
    magniludinis
    et
    longitudinis,
    ut conlerminus sit terroe
    repromissio-
    nis,
    sicut
    sunt,
    verbi
    gralia,
    montes
    qui cingunl
    Ita-
    liam,
    et dividunt ab aliis
    regnis.
    Et omnia
    quoesupe-
    rius
    proemisil Aposlolus,
    ideo lexuit ul ad hoc
    per-
    venirei
    quod
    mododicil de Sina
    monte, qui
    est vici-
    nusterroe
    J udoeorum,
    ulosienderet J udoeosnonsolum
    per legemquant acceperunt,
    servos
    esse,
    sed etiam
    ex vicinitaie
    locorum,
    et
    quia
    nionsillis
    adhoerebat,
    in
    quo legem
    servitulis
    acceperunt.
    Illa aulem
    quoe
    sursumest J rusalem. J rusalem
    quoeinterpreiatur
    visio
    pacis, significat
    sanclamEc-
    clesiam Deummente videntem
    , quoe
    constat ex an-
    gelis
    el
    hominibus, quoepartira jam rgnai
    cum
    Chrislo,
    parlim
    autemadhuc
    peregrinalur
    aDeoin
    terris. Sed de illa
    quoejam
    cum Chrislo
    rgnai
    iu
    angelis
    et hominibus
    juslis, parlim
    in
    corpore, par-
    tira in
    anima,
    non est dubium
    quin
    sursum sit in
    coelesti beatitudine. Deista aulem
    qua?
    idhuc
    pere-
    grinalur
    in
    terris, quoerendum
    esl
    quo-uodo
    sursum
    sit. Sursum dicitur
    esse, quia
    licet
    r-'rpore
    inhabi-
    689 EXP0S1T10
    IN EPP. S. PAULI.

    IN EPJ ST. AD GALAT.


    :
    690
    tel
    terram,
    -mentetamen inhabitat
    coelum,
    dicens
    A
    '
    cum
    Apostolo
    : Nostraautemconversatioincoelisest
    (Philip, m),
    et
    semper
    coelestia
    opraagit,
    idest illa
    per quoe
    adcoeleste
    regnumpossit pertingere. Quoe
    etiambenemater nostra
    dicilur, quiaaposloli
    et mar-
    .
    lyres, sanctiqueproedicatores,qui
    nos
    proecesserunt,
    ipsi
    nos
    genuerunt
    in fideChrisli sua
    doctrina,
    et
    suis
    scriplis alque exemplis.
    De
    qua generalione
    dicit
    Apostolus
    Corinthiis : Per
    Evangeliumego
    vos
    genui (I
    Cor.
    iv).
    Scriptum
    esl enim
    :
    Loetare,sterilis,
    quoe
    non
    paris,
    etc. Hoc testimoniuminIsaianobilissimo
    propheta-
    rumhabetur.
    Quoddupliciler poiest intelligi.
    Dicit
    ergo
    Ecclesioede
    genlibus quoe
    diuet
    longotempore
    sterilis mansit abono
    opre,
    et Deofiliosnon
    gene-
    ravit,
    hoc est adestructione turris
    Babel, quoe
    nunc
    B
    est
    Babylonusque
    ad adventum Domini. Ibi enim
    divisumest labiumuniversa?
    terroe,
    et tantumntodo
    Dei
    cognitio
    insoladomo Hebroeorummansit. Dica-
    lur
    ergo
    :
    Loetare,
    idest
    gaude
    et
    exsulta,
    o Ecclesia
    de
    genlibus, quoe
    antea sterilis
    eras,
    et
    quoe
    Deo
    filiosnon
    pariebas, erumpe
    in
    gaudium,
    et clama
    proe
    nimia
    jucundilaie, quoe
    non
    pariebas, quiaplu-
    res filii Deo
    accepti
    libi erunt
    quamSynagogoe,quoe
    quondam
    habuit Deum
    omnipolentem
    verum
    pro-
    teclorem
    sui,
    vel
    quoe
    modo
    glorialur,
    et
    putat
    se
    habere verum
    Deum,
    cum illumamissum habeat
    postquam dixit,
    non habemus
    regem
    nisi Coesarem
    (J oan. xix).
    Dicamuset altius
    juxla
    beatum
    Augusti-
    num,
    referentesista ad
    Ecclesiam,
    quoejara rgnt
    cumChristoin
    coelis,quoe
    sterilis
    appellatur,
    non a (
    bono
    opre
    et laudeCreatoris
    sui,
    sed carnali
    pro-
    pagaiione
    :
    propter peccatum
    enimvenit
    mors, quoe
    nihil aliudest nisi dissolulio
    clcmenlorum,
    et
    pro-
    pler
    mortemvenit successio filioruin. In
    proesenti
    siquidem
    vila necesseest ut
    procreentur
    filii carna-
    les, qui palribus
    mortuis vel moriluris succdant
    in hoereditatem: inilla autent bealiludine ubi nemo
    morilur,
    non est necesse ut fit successiofiliorunt
    per propagationera
    carnis.
    Quapropter appellatur
    sterilis,
    et dicitur ei
    congaudendo
    voce
    prophetica
    :
    Loelare,
    o
    Ecclesia,
    sterilis a carnali
    procrealione,
    quoe
    non
    paris
    filioscarnales cum doloreet nimia
    anxietale,
    quiaplures
    filii desertoe
    quondamgenlili-
    tatisvenient
    libi, quam
    ex
    Synagoga quoe
    olimha-
    buit Deum
    omnipotenlemvirum,
    vel
    quoe
    modo
    glo-
    riatur sehabere. Omnibusenim
    patet plures
    ex
    gen-
    libus transiread
    gloriamsempilernamquam
    ex J u-.
    doeis.Similiter in
    proesenti
    Ecclesia
    plures
    habet
    filios fidlesex
    genlilitate quam
    de
    Synagoga.
    Per,
    omnesenim
    pne
    civitates et
    regiones,
    vicos.
    quoque
    el villulas
    gentiles
    clamant secredere in
    Christum,
    J udoeorumautemrarus aut nullusinvenitur
    qui
    cre-
    dereinChristumconfitealur.
    Nos
    autem,fratres,
    secundumIsaac
    promissions
    filii
    sumus.
    J ungit
    se
    Aposlolus
    Galalis
    credentibus,
    et dicit : Nos
    aulem, fratres,
    idest
    ego
    et
    vos,
    secun-i
    duraIsaac
    promissions
    filii
    sumus,
    hoc est : Sicut
    nos
    qui
    in Christum
    credimus,
    filii Abrahoe
    sumus,
    A
    dicenteDominoadAbraham: In
    seminetuo benedi-
    centur omnes
    gentes (Gen. xxn),
    et sicut Isaac se-
    cundum
    promissionem
    natus
    est,
    itanosfilii sumus
    promissionis.
    Serf
    quomodo
    tuneis
    qui
    secundumcarnemnatus
    fuerat,
    etc.
    AlloquilurAposlolus
    Galatasut secusto-
    drant a
    J udoeis,
    ne
    possint
    ab eis seduci : O
    Galatoe,
    caveteet dcimalea
    J udoeis:
    quoniam
    sicut Ismael
    qui
    secundum humana?
    consuetudinis usum natus
    erat,
    eodemmodo
    quo superiusdiximus,
    persequeba-
    tur lune
    Isaac, qui
    secundum
    spirilalem repromis-
    sionemdatus fuerat
    Abrahoe,
    t'taet nunc
    persequitur
    judaicuspopulus,qui designatur per
    Ismaelemnatum
    de
    ancilla,
    populum
    Christianum et alios
    qui
    de-
    signantur per
    Isaac natumde
    libra, ul ad servitti-
    B temillos
    legis
    inclinent. Deludo
    puerorum
    Ismael
    et
    Isaac,
    J udoei varia disserunt.
    Quidam
    enimdi-
    cunt, quia
    volebat
    quodamgnre
    ludi
    provocare
    ad
    sallum,
    tenais
    perticam
    in
    manu,
    ubi
    oplabat
    eumita
    debilitari,
    ut
    indignus
    fieret
    honore
    priniogeniti
    et
    hoeredilate
    paterna. Quidam
    etiam
    dicunt, quia
    vo-
    lebat ei. suadere
    quibusdam turpitudinibus misceri,
    pro quo
    notabiliset
    despectui
    haberetur
    palri
    et ma-
    tri,
    et ut
    diximus,
    indignus
    fieret honore
    primoge-
    nili. Sciebat enimsenullomodo
    possepertingere
    ad
    hoereditatem
    patentant
    et
    dignitatem primogeniti,
    utpote qui
    ex ancilla
    erat,
    licet
    primogenitusforet,
    nisi illumita
    vituperabilem
    redderent aul in
    corpore,
    aut inlevitate
    mentis,
    ut
    palri
    et matri
    pro
    nihilo
    ducereiur. Sed
    quidquid
    illud
    fuerit,
    planeapparet,
    C illumludumnon
    simplicemfuisse,' pro quo
    mater
    indignata
    ;
    proecepitpariter
    malrem cum
    filio,
    a do-
    mo etconsortiofilii liberi
    ejici.
    Beatuseliam
    Aposlo-
    tus,
    doctus ad
    pedes Gamalielis,
    legis doctoris, qui
    i omnem scienliam
    legis
    et
    prophetarum quoe
    tune
    .
    temporispenclrari poterat, intellexit,
    similiter illum
    t ludumnon
    simplicem
    esse
    sciebat,
    quem appellavit
    >
    persecutionem.
    Volebat enimeum levemet scurri-
    i
    lent
    facere,
    ae
    dignitateprivari,
    et sesublimari.
    r: ,
    Sed
    quid
    dicit
    Scriptum? Ejice
    ancillamet
    filium
    : ejus. Quantum
    ad litleram
    pertinet,
    ob
    hujusmodi
    -
    causam
    quamdiximus,
    proecepit
    eam niaicr
    ejici
    :
    a quantum
    vero ad
    spiritalem inlelligenliam atlinet,
    quandiu
    J udoei ancilloefilii volunt
    esse,
    el filium
    Iiberoe
    persequi,
    hoc
    est, quandiu
    legi
    volunt esse
    . D
    subjecti
    incircumeisioneet sacrificiis
    legalihus,
    non
    credentes se
    per passionem
    Chrisli
    possesalvari,
    et
    _: quandiu
    nos voirait
    persequi qui jam
    sumus liberi
    ,t
    effecli ab hoeredilateEcclesioe
    repellcndi
    sunt. Non
    Ti
    enimhoereseril
    filius
    ancilloecum
    filio
    Iiberoe.Hoc
    e est,
    filius
    peccati
    et maloe
    concupiscentioe,quoepoiest
    i
    ,
    intelligi per ancillam,
    filiuscarnalis
    legis, qui legem
    ,.
    ,
    carnaliler observare
    nilitur,
    non erit hoeresin hoe-
    redilate
    patria?
    coelestiscumfiliis
    liberis, qui
    liberi
    iS:
    efficiunlurin
    baptismate,
    nonsolumab
    originalibus
    ;, peccatis,
    sedeliamab omni servilio
    legis.
    t-:
    Itaque, fratres,
    nonsumus ancilloe
    filii,
    sed Iiberoe.
    it' ld
    est,
    non sumus
    jam legis filii, quoe
    suosobserva-
    5,
    '
    tores servos
    facit,
    sedfilii novoe
    gratioe
    et filiiEvan-
    691 HAYM0N1SHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS 1.

    COMMENT.BIBL. 692
    gelii per baptismum
    et
    per
    dona
    Spirilus
    sancti, ,
    quoeacccpimus
    tam in
    baptismate quamper impo-
    sitionem nianuum
    episcoporum,
    el
    per
    comntunio-
    nem
    corporis
    et
    sanguinis
    Domini cui
    parlicipamus,
    et illalibertatesumus
    liberi,
    qua
    Christusnos libera-
    vit, per passionem
    suamet
    per baptismi gratiam.
    Omnis enim
    qui
    fidemAbrahoe
    habet,
    et imitator
    operinn
    Abrahoe
    existit, ulique
    filius est
    Abrahoe,
    non
    per natur.im,
    sed
    per imitalionem,
    sicut alias
    Apostolus
    dicit : Si
    ergo
    vos
    Christi,
    ergo
    semen
    Abrahoeeslis
    (Galat. m). Qui
    vero fidem
    quam
    ha-
    bet,
    bonis
    operibus
    non
    exornat,
    nimirumnonre-
    pulahiiur
    inler filios
    Abrahoe,
    neque accipiet
    hoere-
    ditatent coeleslemcum illis.
    Quapropter
    laboramlum
    est omnibus
    nobis,
    ul fidem
    quam
    habemus exsecu-
    tione bonorum
    operum
    studeamus
    decorare,
    veri
    '
    imitatores illiuseffecli-
    CAPUT V,
    iDicoauteminChrislo:
    Spiriluambulate,
    etdesideria
    carnis non
    perfidelis.
    Dehac lectionediversi docto-
    res non
    oequalitersentirait,
    dicenies
    quidam
    de
    spi-
    ritu hominis loculumessehic
    Apostolum,
    sicut Cas-
    sianus,
    vir
    prudenlissimus,
    inCollalionihus
    Patruin,
    quidam
    de
    Spiritu sancto,
    ut beatus
    Augusiinus.Quod
    utruraque
    non
    incongrue, neque
    conlra recliludinem
    fidei
    accipi potest.
    Dicamus
    igitur, juxta
    Cassianum:
    Spirilu ambulate,
    idest
    Spiritu
    ducentevivite.
    Quid
    est
    ergospirilus
    hominis?
    Principalilas
    anintoe,quoe
    et ralionabilitas mentis
    appellatur, per quampossu-
    mus
    cognoscere quid
    debeamus
    appetere,
    el
    quid
    vilare. Si
    (inquil) spiritu vixeritis,
    hoc
    esl,
    si
    juxta
    rationabililatem et intelleclummentis
    vixerilis,
    desi-
    deria
    carnis,
    id est desideria carnalis hominis et
    concupiscentioe
    mala?ac desideria deleclaiionis
    pra-
    va? non
    perficietis. Quoe
    sint desideria
    carnis,
    in
    subsequenlibus
    manifeslabiliir. Dicamus et
    aliter,
    sequentes
    sensum l.eali
    Augusiini.
    Nolum habetur
    apud
    erudilos,
    Spiritu
    sancto dictante
    atque
    rv-
    lante
    (qui
    unius subslanlioeest curaPaire et
    Filio),
    Scripiuras
    sacras
    conscriptas esse,
    el omniadivina
    eloquia
    et
    proeceptaquoe
    in
    lege
    el
    prophelis
    et
    Evangelii gralia coiiliiieiilur,
    ab illo dala esse. Id-
    circo dicil
    Apostolus
    :
    Spirilu ambulate,
    idest sicut
    Spiritus
    sanctus docet ac
    proecipit
    indivinis
    Scriptu-
    ris,
    ilaviviteel
    conversamini,
    ambulanteset crescen-
    '
    les devirlutein
    virtutem,
    de fidead
    spem,
    de
    spe
    ad
    cbarilalem,
    lecharitale ad
    operalionent perfectam.
    Quod
    si
    hoefeceritis,
    desideriacarnalis
    concupiscen-
    tioenon
    perficietis.Quid
    esl
    quod
    dicil
    Apostolus
    ?
    Caro
    concupiscil
    adversus
    spiritum, spiritus
    autem
    adversus carnem.
    Nunquidpotest
    caro
    aliquid
    con-
    cupisccrc,
    si dcfiicril
    spiritus?
    Non.
    Quod probari
    potesl
    ex
    corporihus
    mortuis.
    Postquam
    enim
    spiri-
    tumexhalaverint,
    non solum
    concupiscere
    non va-
    lent,
    sedeliam
    aliquod
    membrorum
    per
    se movere
    non
    possunt.
    Carnem
    ergo
    appellat
    hominem,
    qui
    carnalia tantumet
    corporaliaquoerit,
    carnalem
    quo-
    que
    cousuetudinemel deleclationem. Licel enimcaro
    \
    nonvaleH
    per
    se
    aliquidimplore,
    si defuerit
    spiritus,
    lamen
    quandiu
    a
    spiriluvivificatur,
    semper
    contraria
    videtur
    spirilui,
    id est rationabilitali mentis.
    Qua-
    propter
    dicit
    Aposlolus
    : Caro
    concupiscil,
    elc.
    Quo-
    modo
    concupiscil
    caro adversus
    spirilum
    audiamus.
    Carodesideral
    semper repleri cihis, inebriari,
    luvu-
    riare,
    inomni delectalione
    manere, quoerenssemper
    quod
    suumest. Ecce
    quomodo
    caro
    concupiscil
    ad-
    versus
    spirilum.
    Econtra
    spirilus concupiscil
    adver-
    sus
    carnem, quia
    illedeleclatur
    jejuniis, abstinenlia,
    castilale ethis
    quoe
    carni contraria sunt. Sed
    sequen-
    dus est
    semper spiritus, quia
    ille
    quoerit per quod
    anima vivit Deo. Similiter
    possumus
    et de
    Spirilu
    sancto dicere. Dumenimcarnalis deleclatio deside-
    ral
    transgredi proecepta
    Dei,
    adversus
    Spirilum
    B
    sanctum
    concupiscil,
    etdum
    Spiritus
    sanctus
    prohibet
    In
    lege
    et
    prophelis atque
    in
    Evangelioquoe
    carodesi-
    derat,
    adversus illam
    concupiscil.
    Undesubdil
    Apo-
    stolus :
    Hoec,
    inquiens,
    idest caro et
    spiritus
    sibi in-
    vieem
    adversantur,
    etc. Sicsibi invieemcontrariasunt
    caro et
    spirilus,
    ut
    quod
    vult
    caro,
    nonconsenliat
    spi-
    rilus : el
    quodspirilus,
    nonconsenliat caro,
    quia
    caro
    dclectat servire
    viliis, spiritus
    aulemvirtutibus.
    Quod
    si ducimini
    spiritu.
    Id
    est,
    si ralionabiliter
    vivilis et
    conversamini,
    non estis
    subjecti legi,
    et
    nonest vobis necessaria
    lex, quia
    lex nonest
    juslis
    posita,
    sed
    impiis
    et
    peccaloribus.
    Aliler : Si
    spirilu
    ducimini,
    idest si
    Spirilu
    sanclo
    giibernamini,
    et si
    secundum
    quod Spirilus
    sanclus docet in
    Scripluris
    sanctis
    vivilis,
    non eslis subditi
    legi,
    sed alieni
    '
    estis ab
    ea,
    nihil ei debentes.
    Manifesta
    autemsunt
    opracarnis, quoe
    sunt. Om-
    nibus in Chrislum
    credentibus, maximeque
    illis
    qui spirilalem
    vilain
    seclantur,
    intantum nota
    sunt,
    ut etiam ab illis se alienos
    reddant,
    scientes
    quia
    mortem
    gnrant.
    Fornicalio dicitur a
    fornicibus,
    hoc est a locis theatralibus et
    lupanaribus, quoe
    fornicibus,
    idest
    arcubus,
    sunt
    constructa, quoe
    el si
    arenaria tune
    appellabantur,
    in
    quibus
    erant mere-
    trices,
    cum
    quibus
    commisechantur
    spttrcissimi qui-
    que.
    Fornicari autem est cura
    puellis liberis,
    cum
    viduis nondumDeo sacratis coire.
    Immundilia,
    im-
    pudicitia,
    luxuria, potest appellari quoeunque
    modo
    fit. Luxuria veroest noxius humor
    superahundans.
    Idolorum servitusest
    idololatria, quoe
    tune tein-
    "
    poris
    erat
    pne
    in omnibus
    gentibus.
    Possumus et
    per
    hoc
    quod dicit,
    idolorum
    servitus,
    altiori sensu
    avariliant
    intelligere.
    Undein
    Epistola
    adColossenses
    veneficia
    sunl
    maleficia,
    hoc esl malfice
    arles, per
    quoecogiinlur soepe
    miseri amare et amari. Unde
    dicunlur
    veneficia, quasi
    veneno infecta. Inimicilioe
    sunt maloevolnnlates. Comenliones
    soepe
    ex
    superbia
    procednnl quia
    volunt contendere de
    quoestionibus
    divinarum
    Scripturarum alque
    eliam
    humanarum,
    ut dumilli victores
    existiiut, glorificentur.
    jEmulatio
    est
    invidia,
    de
    qualegitur, quodoemulantes,
    hoc
    est,
    invidentes
    J oseph
    fratres
    sui,
    vendiderunt illum. Ira
    est
    grandis
    commotio animi. Et hoc distat inter
    iraium ac
    iracundura,
    quia
    iralus
    pro temporeest,
    693 EXPOSITIOIN EPP. S. PAULI.

    IN EPIS'I. ADGALAT. 694
    iracundus vero facile
    irascilur,
    el
    semper pronus
    est
    i
    adirascendum. Rixoesunt lites et
    contenliones
    quoe
    plerumque
    sinecausa
    exsurgunt.
    Dissensioest discor-
    dia
    quoe
    solct oriri inter marituin et
    uxorem,
    inter
    fratres
    quoque a'qne
    contubernales vel commili-
    tones. Sectoesunt divisiones. Idemsunt et hoereses.
    Dicuntur aulem vel a
    secando,
    id est
    dividendo,
    eo
    quod
    dividant se a communione aliorum sicut
    hoeretici
    faciebant,
    qui
    ahEcclesia?unitate se
    segre-
    gabant,
    de
    quibus
    J oannes dicit : A nobis
    exierunt,
    sed non erant ex nobis
    (I
    J oan.
    n).
    Vel eliama se-
    quendo
    dicunlur
    sectoe,
    sicul hoeresesab
    eligendo,
    vel hoerendoex eo
    quod
    ex multis erroribus unum
    eligant,
    et illum
    sequanlur.
    Imidioe. Invidia in
    geminam
    scindilur
    passionem,
    cumaut is
    qui
    in honore
    esl,
    videns alium attente
    I
    atlendere,
    invidet ei ne ad
    eumdem
    pervenire pos-
    sit honorem : aut cura
    aliquis
    alterius felicitate
    torquetur,
    videns illum
    superiorem
    se. Ebrietas.
    Briam
    gnre
    niasculino dicimus calicem
    aplum
    poiioni
    vini. Comessatiodicilur mensoecollatio sive
    mensa?alternatio. Sunt enimconvivia
    quoe
    celebran-
    lur
    alternatim et
    proeparanlur
    a sociis
    per
    dies et
    vices
    ;
    sunt alia
    quoe
    ex
    communicalione
    proeparan-
    lur,
    quando
    unus affert
    panem,
    alius
    vinum,
    alius
    aliud.
    Quoe idcirco
    appellantur comessationes,
    hoc
    est mensoe
    collaliones, quia
    sicut omnes
    propriis
    uluniur cihis et
    communibus,
    ila eliam
    pro
    libitu
    suo
    unusquisque quidquid
    scurrililalis et oliosilalis
    ei
    placet loquilur,
    ideo vocantur
    turpia
    convivia.
    Et his
    similia, subaudis
    peccata, opra
    sunt
    carnis,
    C
    quoeopra proedico
    vobismodo sicul
    proedixi.
    Ubi
    proedixit?
    Non
    regnel peecalum
    in vestromortali cor-
    pore(Rom. vi), quoniamqui talia,
    subaudis
    opra
    aguni, regnum
    Dei non
    consequentur.
    Non dixit :
    Qui
    talia
    egerunl,
    sed
    qui
    talia
    agunt,
    idest
    qui
    in tali-
    bus
    permanent
    usque
    ad diem morlis
    suoe,
    vitam
    oelernam non
    possidebunt.
    Sic et Dominus dicet in
    die
    judicii
    reprobis
    : Disceditea
    me, qui operamini
    iniquiiatem
    (Mallh. vu),
    non
    qui operati estis,
    sed
    qui
    in
    peccalis
    vitamfinistis.
    Fructus aulem
    spirilus
    estcharitas.
    Charitas Groe-
    cum
    est,
    et
    interpreiatur
    in Latina
    lingua
    dilectio.
    Dicilur aulem
    dilectio,
    eo
    quod
    duos
    liget,
    Deumet
    hominem, vel duos
    proximos. Quoe
    merito innu-
    mro virtutum
    primalum tenet, quia ipsa ligat
    ca?- 4
    teras virtuies. Est autem
    charitas,
    amor et dilectio
    qua diligunlur
    Deus el
    proximus
    et iniraicus etiam
    pfopier
    Deum. Gaudium est
    exbilaratio
    cordis,
    et
    hoc distat inter
    gaudium
    et
    loeliliam, quia
    gaudium
    nimia est exsultalio cordis et
    corporis
    :
    loetitiavero
    est
    mediocriler,
    et fit solumniodoin corde. Pax est
    quies
    et
    tranquillilas
    sivelenitas
    mentis,
    a
    qua
    Salo-
    ition nomen
    accepit,
    id est
    pacificus,
    eo
    quod
    in
    diebus
    ejus quies
    esset data.
    Longanimitas
    est
    per-
    severantia inbono
    opre,
    et tolerantia inter adversa:
    unusquisque
    enimfidelis
    longanimis
    dbet
    esse,
    ut
    perveniai
    ad
    proemiumpromissum, juxla quod
    Do-
    minus ait :
    Qui perseveraverit usque
    in
    finem,
    etc.
    A
    Bonitas est bona voluntas.
    Renignilas
    esl voluntas
    promplissima
    morihus et dulci
    eloquio teraperala,
    invitans non solumbenevolos adse
    diligendos,
    sed
    insuper
    illos
    qui
    contrarii videbanlur esse. Unde
    dicitur
    benignus, quasi
    valde
    nimisque
    bonus. Fides
    est
    qua
    credimus Deum
    omnipotentem
    trinilalem
    habere in
    personis,
    unilalem in subslanlia : el
    qua
    speramus
    et credimus ea
    quoe
    needum videmus. II-
    larum enim rerum
    quas videmus, neque
    est
    fides,
    neque spes,
    sed illarum
    quoe
    needumvisoesunt a
    nobis;
    verbi
    gratia
    : credimus DominumJ esum
    pas-
    sum
    esse,
    resurrexisse a
    mortuis,
    et ascendisse ad
    coelos,
    venturum ad
    judicium
    reddere
    unicuique
    secundum
    quod
    nlerelur. Fides esl et
    credulitas,
    qua speramus
    ea
    quoe
    non cernimus
    oculis
    corporis.
    j>
    Modeslia,
    esl mansueludo et lcnilas
    mentis, quoe
    loesanon facile irascilur. Conlinenliaest abstinen-
    tia
    qua
    se cohibet homo a
    coilu,
    et mulier vidua
    similiter abomnibus illecebris. Casiitasvero
    preprie
    virginum esl,
    unde dicitur castilas
    quasi
    caslralus.
    Et hoc est inter conlinentiara et castitatem
    , quia
    conlinenlia
    potest
    esse
    conjugatorum,
    viduarum et
    viduorum
    alque virginum
    : caslilas vero
    virginum
    proprie
    est.
    Adversus
    hujusmodi
    nonest
    lex,
    id est
    hujusmodi
    hominibus talia
    operantihus
    non esl lex contraria
    neque
    illis necessaria : etenim alieni sunt ab ea.
    Quare
    non est lex illis
    necessaria,
    aut contraria?
    dicit illa: Non
    adulterabis,
    non occides. Illi non so-
    lum hoc non
    faciunl,
    sed etiamcastilalem
    servant,
    C
    et custodiunt senonsolumab
    homicidio,
    sed
    insuper
    inimicos suos
    diligunt.
    Qui
    autem sunt
    Christi,
    id
    est
    qui pertinent
    ad sortem
    Christi,
    vitia et concu-
    piscenlias
    malas incarne sua mortificaverunt.
    Quoi
    enim
    peccata
    a nobis
    expellimus,
    lot vitia in nobis
    semper
    occidimus : et carnem
    crucifigimus
    et mor-
    lificamus,
    quando
    deleclationi
    pravoe
    et voluntali
    perversoe
    non consentimus.
    CAPUT VI.
    Si
    spirilu vivimus,
    spiritu
    et ambulemus. Hic de
    Spirilu
    sancto
    loquitur
    :
    Si, inquit, spirilu vivimus,
    hoc
    est,
    si
    per Spiritum
    sanctumvitam
    habemus,
    per quam
    vivimus
    Deo,
    spiritaliter
    debemus con-
    versari et
    vivere,
    ambulantes devirtulein
    virtutem,
    P
    virtutes
    sectando,
    vilia
    respuendo.
    Vilaanima?fides
    est, qua
    credimus Deum
    omnipotentem
    : et sicul
    corpus
    vivit
    anima,
    ita anima vivit
    fide, juxta quod
    per prophelant
    Dominusdicil : J ustus autemmeusex
    fide
    vivit
    (Habac. n). Quod
    si sublraxerit
    se,
    non
    pla-
    cebit anima? meoe.
    Quoe
    fides
    per Spiritum
    sanclum
    nobis
    lribuitur,qui
    estuniussubstantia?cumDeoPaire
    et Filio : et non sola fides ab illo nobis
    dalur,
    eliam
    quidquid
    boni habemus ab illo nobis adnu'r
    nistratur.
    Non
    efficiamur
    inanis
    glorioecupidi.Quoe
    est inanis
    gloria?Lausiramana,
    favor
    terrenus,
    de
    qua
    dicit
    hri-
    slus : Si
    gloriam
    ab hominibus
    quoero,gloria
    meanihil
    esl
    (J oan. vin). Quoe
    recte inanis
    gloria
    dicitur, quia
    695 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.B1BL. 69C
    vacuaest abomni utilitate. Esl lamen
    gloria
    ulilis,
    de
    t
    qua
    Dominusdicit :
    Qui
    me
    glorificaveril,glorificabo
    cum
    (IReg. n). Qui
    sunt
    ergocupidi
    inaniselterrena?
    glorioe?Qui per
    hoc
    quodagunt
    non
    quoerunt
    Deo
    placere, neque
    mercedemoelerna?remunerationis ab
    eo
    recipere,
    sed
    gloriam
    etlaudem
    lemporalem,
    de
    qui-
    bus dicitDominus: Omnia
    opra
    sua
    faciuntulglorifi-
    cenlur ab
    hominibus
    (Mallh. xxiu).
    Isti taiesaudient
    in die
    julicii
    :
    Recepislis
    mercedemvestram
    (Matth.
    vi), quia
    multi
    sunt, qui
    nonsolum
    pro
    bono
    quoerunt
    laudari,
    sedetiam
    pro
    malo : el non solumab
    aliis,
    s:d
    insuper ipsi
    se exlollunt et
    glorianlur
    de virtu-
    tibus. Perfecta autem et
    plena
    esl
    gloria,
    ut homo
    pro
    bono
    quod agit, omnipotenti
    Deo desideret in
    corde
    placere,
    el ab illo mercedem
    exspeclet,
    et
    gaudeat
    in corde
    quod placeat
    Crealori
    suo,
    et ita
    ]
    agal
    bonum
    quod operalur
    ut
    opus
    sit in
    publico,
    et intenlio in occulio.
    Qui
    hoc
    facit,
    ille non est
    cupidus
    inanis
    glorioe.
    Invieem
    provocantes
    vos ad
    iracundiam,
    ad
    lites,
    ad
    conlcnliones,
    invieemin-
    videnles vobis. Erant ex Galalis
    quidam
    seducli a
    pseudoapostolis
    et a
    J udoeis,
    conlcndentes de
    genea-
    logiis
    et
    quoestionibus legis.
    Ex
    quibus quidam
    di-
    cebant : Melior est circuracisio
    quant baplismus.
    Et
    e contra alii : Melior est
    baplismus quant
    circura-
    cisio : liera alii dicebant : Meliorest
    allegoria quam
    hisloria :
    quia allegoria,
    id esl
    spirilalis inlelligen-
    tia
    vivificat,
    littera occidit. Et econtra alii dicebant :
    Melior est
    hisloria,
    ubi verilas
    continetur, quam
    al-
    legoria
    vana et umbralica.
    Fratres,
    et si
    proeoccupatusfuerit
    homo in
    aliquo
    '
    deliclo.
    Proeocctipare
    est
    proevenire;
    undein
    psalmo
    canilur,
    proeoccupemus,
    id est
    proeveniamus, faciem
    ejus
    in
    confessione(Psal. xciv), peccatorum
    nostro-
    rum.
    Proeoccupatur ergo
    homo in
    peccalo, quando
    subilo et
    insperato peccat, quod
    ante non fuerat
    proemeJ itaus. Quando
    vero
    proemedilalur quomodo
    perpetret homicidium, adullerium,
    aut
    aliquid laie,
    non esl
    proeoccupatio,
    sed
    proemedilalio
    el
    perpe-
    tralio sceleris : el aliter
    reprehendendus
    est ille
    qui
    insperato peccal, quod
    ante
    proemoditalus
    non
    fuerat,
    idesl
    proeventus
    a
    peccato,
    etaliter
    ille, qui
    diu illud
    est
    proenteditatus.
    Illeenim
    corripiendus
    est cumle-
    nitate
    mentis,
    nelabalur in
    desperationem
    : islevero
    acriori
    indiget casligalione.
    El
    bene
    addidit
    homo,
    quiafragilis
    est et
    caducus, citoque
    labensad
    culpam,
    ot maxime ille
    qui simplicilatem
    habet sine astutia.
    Vos
    qui spirilales eslis, qui
    ducilis vitam
    spirilalem,
    et
    sollicili estis in fideet in
    doctrina,
    illos
    qui proe-
    occupaniur
    et
    simplicioressunt,
    insfnit'teet
    corripite
    leni affectuet cura suavitale
    mentis, promittenles
    eis'veniam,
    neforte in
    lapsum desperationis ruant,
    considrant
    teipsum, quia
    hdmo
    fragilis
    natura?
    es,
    sicut et
    ille,
    ideoquepotes
    tentari et
    proeveniri
    a
    pec-
    cato sicut et ille :
    et dum consideraveris te
    posse
    tenlari,
    el in
    peccatum ruere,
    sicuti velles
    corripi,
    si talia
    ageres, etcastigari
    cumlenitate
    mentis,
    ita
    corripe
    el admoneillum.
    Aller alterius onera
    portate.
    Sunt onera
    alicujus
    Aponderis,
    et sunt onera
    peccatorum,
    de
    quibus
    dicit
    Psalmista :
    Quoniam
    iniquitales
    meoe
    supergressoe
    sunt
    caput meum,
    el sicul anus
    grave (Psal. xxxvn),
    etc. De
    quo
    onere et hic
    dicitur;
    et est sensus : Si
    vis
    patienter portari
    et sustineri si
    peccas,
    et cura
    moderatione
    corripi, porta
    similiter
    patienter
    fra-
    trem
    tuum,
    si
    peccaveril.
    Potest et aliter
    intelligi
    secundum sensum beati
    Hieronyrai
    : Aller alterius
    onera
    portate,
    hoc
    est,
    qui
    abundas diviliis
    bonisque
    temporalibus,
    sustenta fratrem
    pauperem.
    Verbi
    gratia
    : habeo sororem
    pauperrimam cujus pauper-
    tas omis meum
    est,
    proebendo
    ei victum et calcea-
    mentum,
    sustento
    onusejus.
    Habeouxorem
    quia
    non
    possum
    esse
    conlinens;
    sed
    egestate
    nimia
    preinor
    :
    lu
    qui,
    Deo
    donante,
    conlinens es et bonis
    tempora-
    B
    lihus
    abundas,
    porta
    onus meum. Vide
    comparaiio-
    ncm cervorum in
    Epistola
    ad
    Colossenses
    quam
    beatus
    Augusiinus
    exhocdonal.
    Quia
    et si inauima-
    fibus ratione non utentibus illud
    sil, quanto magis
    inhominibus dbet fieri?
    Si,inquit,
    hoc
    fecerilis,
    ad-
    implebitislegemChrisli,
    hoc
    est, pactum
    Chrisli
    quod
    ipse
    ddit
    discipulissuis,
    dicens : Hocest
    proeceptum
    meum,
    ut
    diligatis
    invieem
    (J oan. xv)
    ;
    el mandalum
    novumdo
    vobis,
    ut
    diligatis
    invieem
    (J oan. xm).
    Namsi
    quis
    exislimat se
    aliquid esse,
    cum nihil
    sit,
    hoc
    esl, qui
    confidensin suis virtutibus et me-
    ritis, dedignatur
    onus fratris
    portare, casligando
    cumsuavilateet adraonilione
    dulci,
    cran sit
    ipse
    ni-
    hil
    apud
    Deumet
    quia ejus opra
    Deonon
    placent,
    ipse
    se seducit et
    decipit.
    Ideo autemdicitur nihil
    C
    esse, quia
    non adhoeretilli
    qui
    substantialiter habet
    esse,
    et
    qui
    nostroe
    fragililati condolens, pro
    nobis
    humiliari
    dignatus est,
    cum Deus esset. Omnis
    enim creatura
    quoe
    non adhoeret illi
    qui semper
    habet
    esse,
    nihil est.
    Opus
    aulemsuum
    probet
    unusquisque,
    hoc
    est,
    con-
    sideret
    quid
    boni habeal
    factum,
    et sic incordesuo
    gaudeat,
    eo
    quod placeat
    Crealori
    suo,
    et non
    quoe-
    rat alterius laudem.
    Unusquisque
    enim onus suum
    porlabit.
    Contraria
    videntur hoec verba
    superioribus,
    ubi dixit : Aller
    alterius onera
    portate.
    Sed sciendum
    quia pertinent
    illa ad
    lempus proesentis vitoe,
    ista vero ad diem
    mortis,
    vel
    generaliler
    addiem
    judicii,
    et est sensus:
    ,
    Qualia
    fecerit
    unusquisque,
    talia
    recipiet
    : si bona
    D
    fecerit,
    bona
    recipiet,
    si
    mala, damnalionem oeler-
    nam
    recipiet.
    Et
    notandum, quia
    onus in bonam et
    malam
    partent
    in hoc loco
    poiest accipi, quia
    ad

    electos et
    reprobos pertinet.
    Onus sanctorum erit
    magnitudo glorioe
    : onus reoroborum ineffabilismi-
    seria et crucialus.
    Communicet autemis
    qui
    catechitalur verbo
    Dei,
    ei
    qui
    se
    catechizat,
    inomnibus
    bonis,
    idest
    discipu-
    ls vel
    quilibet
    auditor
    qui
    instruitur et docelur
    verbo
    doclrinoe,
    communicet vel administrel
    magi-
    stro vel
    proedicalori
    inomnibus bonis
    qui
    seinstruit
    et docet. Audilores et
    discipulos admonet,
    ut
    docto-,
    ribns suis a
    quibus accipiunt
    verbum vitoeel
    fidei,
    impendere
    sludeant bona
    temporalia,
    hocest victum
    97
    EXP0S1TI0 IN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. AD GALAT. 690
    et veslimenlum
    quia dignus
    est
    operarius
    mercede
    sua :
    quia
    Dominus ordinavit de
    Evangelio
    vivere
    qui Evangelium
    annuntiant. Possumus et
    per
    verbum
    intelligere
    et devolionisfructum,
    et remboni
    operis
    et
    studii,
    ut illud
    Moysi
    :
    Quomodopalamfactum
    est
    verbumislud
    (Exod. n)
    ? Ut referamus hoc ad disci-
    pulum,
    communicet
    aulem,
    id est
    placabilem
    se
    facial
    studio,
    et fructu devolionis
    discipulus,
    vel
    qui
    catechizatur
    magistro qui
    seinstituit bonis,
    et doci-
    bilemet obedienteminomnibus bonis
    quoe
    Deonon
    displicent.
    Poterat
    aliquisdiscipulorum
    dicere : Non
    habeo
    quod impendammagistro
    :
    quia ager
    meus,
    id est annona mea siccilate
    aruit,
    vinea mea
    gran-
    dine
    consumpta
    est,
    oves
    peslilentia correpta?
    sunt,
    sues
    sagina
    tumescentemortuoesunt. Sedul
    Aposlo-
    lusomnemoccasionemexcluderet,
    dixil :
    . Nolite
    errare,
    Deusnon irridetur. Hoc est : nolite
    mentiri, quia homo, potest
    mendacium
    suscipere,
    Deus vero non
    poiest:
    et Deus
    qui
    omnia secrela
    cordium
    pntrt,
    non
    potest
    falli.
    Dicis,
    o auditor
    quicunquees,
    non
    posset
    te
    sumptus
    ministrare ma-
    gistro
    tuo, premenie
    t nimia
    egeslate
    : noli te
    deciperequasi
    fallere
    possisDeum,
    sedundetu
    vivis,
    inde sustenta et
    magistrum, quia
    si non habes ex
    proesenti
    anno
    fruges,
    habesex
    proeterito, potes
    etiam
    impelrare
    mutuo avicinis de future
    '
    Quoe
    enimseminaverit
    homo,
    hoecet
    metet,
    hoc
    est,
    qualia fecerit,
    talia
    recipiet.'
    Duos
    agros habemus,
    corpus
    et
    spiritum.
    Si seminavimusin came, id est
    si carnalia
    opra egerimus,
    et carnalia desideria se-
    culi
    fuerintus,
    de
    ipsa
    carnemetemus
    corruplionem,
    hoc
    est,
    damnalionem
    accipiemus,
    et trademur iu
    die
    judicii poenis
    inferni,
    ubi
    corripiemur
    avermihus
    et
    igni perpetuo.
    Si vero seminaverimusin
    spirilu,
    hoc
    est,
    si
    spirilalia opraimpleverimus
    el
    proeceptis
    sancti
    Spirilus
    obedientes
    fuerimus,
    de
    spiritu, spiri-
    talibus
    operibus, Spiritu
    sancto
    donanle,
    vitamoeler-
    nam
    accipiemus.
    Bonumautem
    facientes
    non
    deficiamus,
    id est a
    bono
    oprequodinchoavimus,
    non
    cessemus,
    sed in
    hoc
    perseveremus,
    ut salulem
    consequamur quam
    Dominus
    promisit, inquiens:
    Qui perseveraveritusque
    in
    finem,
    hic salvuserit
    (Mallh. xxiv). Tempore
    enim
    tuo,
    idest
    lemporecongruo
    et
    opporluno, metemus,
    hoc
    est,
    mercedem nostri laboris
    accipiemus,
    non
    dficientes,
    a
    percipienda
    mercede
    operis.
    Modoest
    tempos seuiinandi,
    hoc
    est,
    bonum
    operandi
    : in die
    autem
    judicii
    vel in diemortis erit
    tempus
    messionis
    et colleclionis. Illa
    nunquam
    deficiet
    collectio, quia
    illavita sine lermino
    manet, annisque
    volvenlibus
    illa
    semper juvenescit
    et
    pollct.
    Ergo
    dum
    tempus habemus, operemur
    bonumad
    .tmnes.
    Tempus
    seminandi et
    operandi
    virtuies, proe-
    sens vila
    est, quiapost
    istamnonerit
    lempus
    vel
    spa-
    tium
    poenitenlia;alque
    salutis. Dehoc
    lempore
    dicit
    Aposlolus
    alibi : Eccenunc
    tempus acceplabile,
    ecce
    nunc dies salutis
    (II
    Cor.
    vi).
    In islo
    tempore
    debe-
    mus
    operari
    bonumad omnes
    homines,
    ad
    fratres,
    ad
    hoereticos, adpaganos,
    tamin
    eleemosynoe
    officio
    A
    quant
    in doctrina verbi. Omnibusenim hominibus
    misericordia
    impendenda
    est,
    et doctrina fidei iniU
    tandopatrem nostrum,qui
    solemsuumoriri
    facilsuper
    bonosetmalos
    (Matth. v).
    Maximeautemaddomesticot
    fidei oportet
    bonum
    operari.
    Domestici dicunlur a
    domo, qui
    in una domo nutriuntur et conversantur.
    Adomnes
    quidem
    bonumdebemus
    operari,
    hoc
    esl,
    ad
    hoerelicos,
    ad
    paganos,
    sedmaxime ad illos
    qui
    in una
    domo,
    id est in unitate Ecclesioenobiscum
    sunt, et
    qui
    eamdem fidem
    habent,
    et
    proecipue
    ad illos
    qui
    iter rectitudinis nobis ostendunl verbo
    et
    exemplo.
    Videte, qualibus
    litteris
    scripsi
    vobismea manu.
    Infineomnium
    epistolarum
    suarum
    Apostolus
    nomen
    suumHebraicis liiteris
    scribebat,
    ne a
    pseudoapo-
    B
    stolis
    ejus
    dicta
    corrumperentur
    :inhac
    veroepislola,
    sicut tradunt
    doctores,
    ab hoc loco
    usque
    ad finem
    propria
    manu
    scripsit,
    ut eosadfidemChrisli
    plenius
    traheret,
    dumvidrent
    ejus
    amorem
    erga
    se.
    Quicunque
    enim
    placere
    voluntin
    came,
    M
    cogunt
    vos
    circumeidi,
    id est
    qui
    volunt
    placere
    in carnali
    circumeisione scribis et
    pharisoeis
    suis
    minislris,
    illi
    cogebant,
    circumeidere
    gentiles,
    et hoc ideo ut
    perseculionem
    crucis Christi non
    paterentur.
    Nam
    Octavinus, Caius, aliique imperatores decreverant,
    ut
    ubicunque
    essent
    J udoei,
    suis
    legibus uterentur,
    et J udoei
    qui legem
    et
    Evangelium
    volebant
    tenere,
    idcirco se circumeidebant,
    ne
    propter
    nomenChristi
    persequerenlur,
    dicenies se J udoeos
    esse,
    et circum-
    -, cisos,
    el
    legem
    cuslodire. Sedideonon
    custodiebant,
    u
    quia
    erant
    homicidoe,adulteri, invidi, cupidi, aliisque
    vitiis
    pleni.
    Utincarnevestra
    glorienlur.
    Gloriabantur
    J udoei,
    dicentes : Tt
    genliles
    heri
    coegi
    adcircumei-
    sionem,
    tt hodie.
    Mihi autemabsit
    gloriari.
    Nolo
    gloriari
    in diviliis
    hujus
    mundi el
    dignitalibus,
    sedin cruce
    Christi,
    id
    est
    passione
    illius
    quoe
    in cruce est
    celebrata, glo-
    riabor,
    unde est mea
    redemplio
    et salvatio. Vel in
    cruce Christi
    gloriabor,
    id
    est,
    ex hoc
    gloriabor
    si
    poluero
    imilari
    passionem Christi,
    ut
    qualia ipse
    sustinuit
    pro me,
    talia sustineam
    pro
    nomine
    ejus.
    Per
    quem,
    subaudis crucemvel Christum. Dicit bea-
    tus
    Hieronymusquia
    crux masculini
    generis
    esl
    apud
    Groecos,
    et
    interpres bujus Epistoloe
    eumdemarticu-
    0
    lumet
    ejusdemgeneris
    iranslulit in l.atinum
    quem
    invenit inGroeco.Potest et referri ad
    Christum,
    vel
    pro
    amore
    passionis ejus.
    Mortuus est mihi mundus
    et
    ego
    mundo, quia
    nec
    quoero
    nec
    diligo
    ea
    quoe
    sunt in
    mundo,
    nec
    mundus,
    id est amalor
    hujus
    mundi
    quoerit
    vel
    diligit
    me: Verbi
    gralia
    : sicut
    sunt duo
    mortui,
    ex
    quibus
    nullus
    tangit
    vel
    diligit
    altemm.
    In Chrislo J esu
    neque
    circumeisio
    aliquid valet,
    id est utrum sit circumcisus an
    incircumeisus,
    nec
    prodest,
    nec obesl in fide
    Christi,
    tantum ut
    per
    .illam
    circumeisionem non credat se
    posse
    salvari.
    Si vero hoc
    crdit,
    luneobest.
    :
    Super
    Isral
    Dei,
    non
    super
    Isral
    carnalem, sej.
    499 HAYM0N1SHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS 1.

    COMMENT.BIBL. 700
    jSiiper
    omnes
    gnies
    veros
    Israelilas, qui
    Deum
    ,
    mentevident.
    Nemomihi molestus
    sit,
    idest nemomihi
    quoeslio-
    nesmoveat de circumcisioneel sacrificiis
    legalibus,
    quia
    multumtraclavi dehisomnibus
    soepe
    vobiscum.
    Ego
    enixi
    stigmata
    J esu in
    corpore
    meo
    porlo. Stig-
    ntata sunt nota?servilium
    poenarum, quibus
    soient
    A
    servi
    fugitivi
    vinciri
    comprehensi
    a dominissuis. Et
    beatus
    Aposlolus sligmala
    sive notas
    ferebal,
    qua}
    pro
    Chrislo
    sustinuerat,
    quia
    adhuc
    plagoevirgaruin
    et laceraticntim in
    corpore ejus apparebant,
    et
    quo
    modo caleras fuerat astrictus et
    per plaleas
    ira-
    ctus,
    etc.
    IN EPISTOLAM
    AD EPHESIOS.
    ARGUMENTUM.
    Ephesus
    civitas est Asia;et
    Groecia?,cujus
    habita-
    tores
    Ephesii
    norainanlur a nomine suoecivitatis
    quam
    incolunt. Hi
    acceplo
    verbo veritalis ab
    Apo-
    stolo
    perstilerunl
    in
    fide,
    nec
    receperunt
    falsos
    aposlolos
    sicut et Galatoeet alii. Ad hos
    ergo
    cum
    venisset
    Apostolus
    mansit cumeis anno uno et mcn-
    sibns
    scx,
    inslanler
    proedicans
    verbum
    Evangelii,
    et
    conforians in fide credentes. Eranl aulem misli in
    eaiem civilate
    magi
    et
    philosophi, judoei
    et
    gentiles,
    contra
    quos Aposlolus
    viriliter
    pugnavil pro
    verilate
    Evangelii quasi
    ad
    bestias,
    sicut alibi dicit : Si ad
    bestias
    pugnavi Ephesi, quid
    mihi
    prodest
    si mortui
    non
    resurgunt
    ?
    (I
    Cor.
    xv.) Ipsos ergo appellavit
    bestias
    propter
    soevitiamet
    propler
    bestiales mo-
    res.
    Ephesus interpreiatur
    voluntas in
    ea,
    et ubi
    quondam
    ira
    omnipolentis
    Dei fuerat
    propler
    idolo-
    lalriam
    atque malefica,
    ibi
    per proedicalionemApo-
    stoli,
    voluntas Dei
    omnipolentis requievit.
    Sed et
    hoc
    sciendum, quia
    hanc
    Epistolam
    de
    Roma, posi-
    tttsin
    carcere, per Tychicum
    Diaconemmisit eis : et
    pne
    omnibus
    Epistolis
    difficilior
    est, quia
    sicut cor
    inmedio
    ventris,
    itaista in medio
    corpore Epislola-
    runt consislit.
    CAPUT PRIMUM.
    Paulus. Multi
    quoerunt quare Apostolus, qui
    ante
    Saulus
    vocabaturquam
    adfidem
    veniret, poslea
    Pau-
    lus sit
    appellalus.
    Ex
    qua quoeslioiic
    diversa est
    auclorilas Patrum. Beatus
    Hieronymus
    dicit, quia
    a
    primo spolio quod
    abslitlit
    diabolo,
    et altulit Ec-
    clesioe,
    Paulus sit
    appellatus
    aPaulo
    Sergio,
    scilicet
    viro
    prudenti, quem
    Chrislo
    acquisivit.
    Dicit eliam
    beatus
    Hieronymus quia
    humilitatis causa
    appellavit
    se
    Paulum, quasi
    modicum. Nam
    paulum
    sive
    pau-
    lulunt,
    modicum
    dicimus,
    ut in
    Virgilio
    habetur de
    Achoemenide
    fugientePolyphemum
    :
    Atqueprocul paulumconspectu
    territushaesit.
    Paulum enim
    pro paululum posuil.
    Sic et
    ipse
    Apostolus
    alibi ail : Mihi omnium minimo da-
    ta esl
    gralia (Ephes.
    m
    ),
    et :
    Ego
    sum minimus
    Apostolorum (I
    Cor.
    xv). Quidam
    eliam dicunt
    illum fuisse
    binomimn,
    ut
    Claudius, quod
    au-
    ctoritale Patrum non roboralur. Aucloritatis au-
    temcausa nomen suum
    posuit
    in omnibus
    Episto-
    lis
    suis,
    proeterquam
    ad
    HebrxoS,
    veluti soient fa-
    cere hoc modo
    reges
    : Nern
    imperator
    Senecoesuo
    salutem.
    Aposlolus.
    Hoc nomen Groecum
    esl,
    licet
    tiuidain dicant
    Hebroeumet
    interpreiatur
    missus. Et
    recle
    semetipsum
    nominat
    apostolum, quia
    aDomino
    B
    missus
    est,
    dicente
    ipso
    adeum: Ecce
    ego
    minant
    te
    longe
    in
    regiones etgenles (Act.xxn).
    Hocetiamno-
    men
    aposlolalus, dignitatis
    causa
    posuit,
    ul
    majoris
    honoris essenl
    ejus Epistoloeapud
    audilores.
    Aposto-
    lorum autem
    gnera
    sunt
    quatuor
    : Primum est
    quod neque
    ab hominibus
    esl, nequeper
    hominem,
    seda Deotanlummodo : de
    quorum
    numro fuerunt
    Moyses
    et
    Isaias, aliique quamplurimi propbela?
    et
    apostoli
    :
    qui quamvis
    ab homine Chrislo essent
    missi,
    tamen
    ipse
    homoerat et verus Deus.
    Moysi
    dielumest : Mitlamtead Pharaonem
    (Exod.
    ni) ;
    et
    Isaia?
    (Isa. vi)
    :
    Quem
    mitlam? et
    quis
    ibit nobis?
    Et ille: Ecce
    ego,
    mille me. Et Dominus : Vade
    (inquit)
    ad
    populum (Exod. xix)
    istura. Secundum
    genus
    a Deo
    est,
    sed
    per
    hominem,
    de
    quorum
    numro fuit
    J osue, qui
    Deo
    proecipiente per
    Moysen
    missus
    est, aliique quamplurimi, qui
    elecli
    vocibus
    populi pro
    meritis vitoeDeo volenle elecli
    Q
    sunt, quia
    voluntas
    populi aliquando
    voluntas Dei
    est. Terlium
    genus
    est
    quod
    abhominelantummodo
    et nona
    Deo,
    curafavorehominum
    aliquis eligitur,
    non
    pro
    bona
    conversatione, neque
    causa
    religionis,
    sed
    prelio subrogatur
    in sacerdotii
    dignitalera
    : de
    quorum
    numro dicit uni beatus Amhrosius: O
    epi-
    scope,
    vere nisi cenlum solidos
    ddisses,
    hodie
    epi-
    scopus
    non esses. De istorumetiara numro erant
    illi de
    quibus
    dicilur in libro
    Regum, quia tempori-
    bus J roboam
    implebant
    manus
    suas,
    el fiebantsa-
    cerdoles idolorum
    (Ul Reg. xm). Quartiim genus
    est, quodneque
    a
    Deo, neque per hominem,
    seda"
    semelipso fit,
    ut sunt
    pseudoprophetoe
    et
    pseudo-
    apostoli, qui
    dicunt : Hoecdicil
    Dominus,
    cura Do-
    minus non miserii eos. Sciendum
    eliam, quia
    inter
    D
    istos omnes sunl
    quidam
    lanloe
    dignitatis,
    ul et
    pro-
    phetoe
    et
    apostoli sint,
    ul
    Moyses, J eremias, Isaias,
    J oannes
    Bapiista, quo
    dicitur : Ecce
    ego
    mitio
    ange-
    lum meum anle
    faciem
    luam
    (Marc),
    ex
    quibus
    fuerunt
    apostoli, qui proemiaelectornm,
    et malare-
    proborum
    suis
    proedixerunt
    audilorihus :
    quidam
    vero solummodo
    prophetoe
    officio
    funguntur
    J esu
    Chrisli.J susnomenesl hominis
    assumpti
    a
    verbo,
    sic-
    ut adMariant
    anglus
    ail : Vocabilur nomen
    ejus
    J sus
    (Luc. u) ;
    Christus vero nomen esl
    dignitatis.
    A
    chrismale
    enim,
    idest ab unctione dicilur Christus.
    Namsicul
    apud
    Romanos diadema et
    purpura reges
    facit,
    ita
    anliqiio tempore apud
    J udoeosunclio cliri-
    smaiis
    reges
    el sacerdotes faciebal : et
    per
    illam
    uneiionem visibilem, ijivisibileramerebanlur aci-
    701 EXPOS1TIOIN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. AD EPHES. 702
    pre graliam Spiritus
    sancli
    ;
    verbi
    gratia
    : sicul in
    baptismale
    modo
    accipiunt
    credentes
    Spiritus
    sancli
    dona. Christus veronon est unctus oleo
    visibili,
    sed
    pleniludine Spiritus^
    sancli
    replelus,
    de
    quo
    dicit
    Psalmista : Unxil le
    Deus,
    Deus
    tuus,
    oleo toeliiioe
    (Psalm. XLIV).
    Paulus
    ergo apostolus
    est J esu Chri-
    sti, quia
    abillo est
    electus,
    et ab illo est missus.
    Per voluntatem
    Dei,
    subaudisPalris. Ideoaulemdicit
    per
    voluntatemDei
    Palris,
    quia
    voluntas una est
    Palris el Filii. Omnissalutalio
    Epislolarum
    islarum
    poiest
    eliammdia distinciid in hoc loco
    esse,
    ubi
    dixit in Christo
    J esu,
    ut
    quidamsimplicium dicunt,
    et
    poslea
    subinferri, gralia
    vobis: sed melius et
    congruentius
    est
    perfectam
    distinclioneinibi
    ponere.
    Et cumsubaiidilionesaluiem
    dicit,
    acdeinde aliura
    versum
    incipere,
    Gratia vobiset
    pax
    :
    quia quod
    di-
    cil omnifeiissanclis
    qui
    sunt
    Ephesi,
    saluiem
    optai,
    tertia
    persona est, quamrequirit
    omnis salulalio :
    et
    quod subneclit,
    Gratia
    vobis, jara
    secunda
    per-
    sona
    est,
    ad
    quam
    debitus convertitur
    postea
    saluia-
    lionissermo:
    quare
    aulem
    dicil,
    cumomnibussanclis
    et lidelibus?
    Quia
    nonomnes fidlessancti sunl. Sunt
    enim catechumeni
    fidles, quia
    credunt in verum
    Deum,
    sed
    quia
    nondumsunt
    baplizali,
    non sunt
    sancti. Ideo addidit inChristo
    J esu, quia
    sunt mulli
    qui
    sunt
    fidles,
    sednon inChristo J esu : sicul sunt
    servi, qui
    non ideo sunt fidles dominis
    suis,
    ut
    graliam
    J esuChrisli
    hivernant,
    sed
    gratiam
    domino-
    rum
    suorunt,
    et
    quia
    liment
    fl.sgellari
    ab illis. Illis
    ergoApostolusoptt
    salutem
    qua
    sanelificali sunt in
    baptismale,
    et fidlessunt iuChrislo
    J esu,
    hoc est
    fidemhabent J esu Chrisli : et fidem
    quamhabent,
    bonis
    operibus
    exornant.
    Gratia
    vobis,
    subaudis
    sit,
    id est
    fides,
    salus et
    remissio
    peccatorum, quoe
    vobis
    gratis
    dala est in
    baptismale;
    et
    pax, qua
    reconciliati sumus Deo
    per
    passionem
    Filii
    ejus
    a Deo Ptre et Domino J esu
    Christo.
    Quidam
    volunt dicere : Gratia vobis a Deo
    Paire, qui gratis
    misil nobisFilium
    suum,
    et
    pax
    a
    DominoJ esu Chrislo
    per cujuspassionem pacificati
    sumus Deoet
    angelis;
    sed
    ulrumque possumus
    re-
    ferre ad
    uiramque personam,ut
    dicamus hoc modo:
    Gralia vobiset
    pax
    aDeo
    Ptre,
    et
    gralia
    et
    pax
    a
    DominoJ esuChristo. Videtur tamen
    quibusdamper-
    sonam
    Spiritus
    sancli
    proetermisisseApostolum,
    sed
    subtiliter
    inspicienlibus paiebit
    nihilominus totius
    Trinilatis menlionemfecisse. Ineo enim
    quod dixit,
    Gralia
    t'oiis.comprehenditpersonam Spirilus sancti,
    quia gratiam,
    hoc est remissionemomnium
    pecca-
    torum, per
    donumsancli
    Spiritus accepimus
    : sive
    ubi una
    persona
    Trinitatis
    ponitur,
    ibi tota Trinitas
    intelligitur, quia
    sicut
    inseparabilis
    est substantia
    divinitalis,
    ita
    inseparabilis
    est virtus
    operalionis.
    Benedictus Deus et Paler Domini nostri J esu
    Christi. Hoc
    dupliciier poiest accipi
    :
    Benedictus,.
    inquit, Deus,
    crealor omnium
    rerum,
    qui
    est Paler
    Domini nostri J esu Christi et
    qui
    illum
    genuit
    anle
    omnia soeculainnalura divinitalis. Aliler : Benedi-
    ctus Deus
    Filius,
    qui
    erat in
    principio
    Verbum,
    et
    A qui
    est
    pater
    Domini noslri J esu
    Chrisli,
    hoc
    est,
    hominis ase
    assumpli.
    Homo
    siquidem assnmplus
    a Verbototius Trinilatis
    operalione
    formatus est in
    utero
    virginali.
    Et hoc
    attendendum,
    quia
    alaudibus
    et benediclionibus inchoat
    Apostolus,
    sicut solili
    sunt
    agere
    sancli
    Patres,
    et benedixit
    Deum,
    a
    quo
    omnia
    quoe
    benedici
    merentur,
    benedicuntur.
    Qui
    benedixitnosinomni benedictione
    spirituall
    in coele-
    stibus inChrislo. Cum
    dixil,
    in omni
    benedictione,
    quid
    necessefuit
    addere, spiri'nali
    vel in
    coeleslibus,
    vel in Chrislo?
    Quia
    est benedictio
    lemporalis,
    non
    incoelestibussivein
    Chrislo,
    et terrena.
    Benedictio
    temporalis
    est turba
    liliorum,
    famulorum
    alque
    an-
    cillarum: Benediclio
    lerrena,
    divitiarum exuberan-
    lia et
    frugum. Quoe
    etiam benedictio
    usque
    ad ani-
    B mantia
    pervenit,
    sicul
    legitur
    in
    Genesi, quod
    bene-
    dixit Deusomni
    crealuroe,
    dicens: Crescileet
    multipli-
    camini,
    et
    replte
    terram
    (Gen.t).
    Benedictio vero
    spiritualis
    et
    oeterna,
    el
    fides, spes, charitas,
    coete-
    roeque
    virtutes. Incoelestibusverosubnexum
    est,
    quasi
    decoelestibus:
    quia
    omnedatum
    optimum
    et omnedo-
    num
    perfeclum,
    desursumest
    (J ac. i).
    Addidit etiam
    quasi per
    Christum :
    quia quidquid
    boni
    habemus,
    nonnostris
    meritis,
    sed
    per
    illumet ab illo habemus.
    Sed
    quoesliooritur, quare
    dixerit in omni benedi-
    ctione
    spiriluali,
    cumnullus hominum
    possit
    habere
    in
    proesenti
    soeculoomtes
    benedictiones,
    id est vir-
    tuies siveomniabona
    Spirilus sancti, usquequo
    illud
    implealur quod
    alibi idem
    Apostolus
    ait : Cum tra-
    diderit
    regnum
    Deo
    Patri,
    tune eril Deus omniain
    G omnibus
    (I
    Cor.
    xv).
    Namin
    proesenti
    soeculodona
    Spirilus
    sancti
    singulis dividunlur,
    nontamenomnia
    singulis dantur, quia
    alii dalur
    per Spiritum
    sermo
    sapienlia?,
    alii sermo
    scientia?, etc., usque
    dumsub-
    jungilur
    : Hoecomnia
    operalur
    unus
    atque
    idem
    Spi-
    rilus,
    dividens
    singulispro
    ul vult?
    (1
    Cor.
    xn.) Quoe
    quoeslioIripliciter
    solvilur : vel
    quiaquodunusquis-
    que
    inse
    habet,
    in
    generalilate habet,
    charitale fra-
    lernilalis hoc faciente. Verbi
    gratia
    :
    quia
    unus
    habet
    charitatem,
    alius
    castilalem,
    alius abslinen-
    tiain,
    alius
    mansuetudinem,
    alius
    sapienliam;
    vel
    quia
    inomni benedictione
    quam habemus,
    ab illo
    beiiedieimur;
    vel tertio modo
    potest
    esse
    proeteritum
    tempus pro futuro,
    ut sit sensus :
    Qui
    benedicet nos
    post gneraient resurrectionem,
    iuontni benedictione
    "
    spiriluali. Sequilur
    :
    Sicul
    elegit
    nos in
    ipso
    antemundi
    conslitulionem,
    ut essemus sancli et immaculati in
    conspecluejus
    in
    charitate. Ex
    siiperioribus
    isla
    pendent. Sic,
    inquit,
    benedixit
    nos,
    sicut
    elegit,
    hoc est
    proedestinavit
    et
    proeordinavit
    in
    ipso,
    hoc est in Chrislo.
    Omnipo-
    tens
    ergo
    Paler anle omnem
    creaturam, spirilualem
    videiicet
    atque corporalem, proedestinavit
    omnes
    credentes in
    Christo,
    ut
    ipse
    sit
    caput
    omniumin se
    credenliuni,
    el omnes credentes sint
    ejus membra,
    et hoc
    ideo,
    ul essemus sancti el immaculati in
    conspectu
    Dei Patris in charitale et
    dileclione,
    qua
    diligitur
    Deusel
    proximus,
    vel etiaminea
    charitale,
    qua ipse
    dilexit
    nos,
    in
    ipsa
    nos
    proedestinavit. Qui
    705 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 704
    in tantum dilexit
    nos,
    ul Filium suum
    unigenitum

    daret
    pro nobis,
    sicut etiam J oannes dicit : Sic
    Deusdilexit
    mundum,
    ut
    unigenitum
    Filiumsuumdaret
    pro
    mundo
    (J oan. m).
    Hocaulem distat inter imma-
    culatumel sanctum:
    quia
    immaculatus est
    puer
    vel
    aliquis hominum, quando
    ab omnibus maculis
    peccatorum
    mundatur in
    baptismo
    : sanctus vero
    efficilur labore et
    studio,
    tradendo
    corpus
    suumva-
    riis tormentis
    pro
    Christi
    nomine,
    sicut sancli mar-
    tyres fecerunt,
    sivemorlilicando cumviiiis et concu-
    piscenliis.
    Vel ideo nos
    elegit,
    ut sancli et imma-
    culati essemus
    quod
    nondum
    eramus,
    cumdixit :
    Sicul
    elegit nos,
    id
    estproeordinavit
    sua
    dispositione,
    quia
    futurum erat ut in Christum
    crederemus, qui
    proedestinavit
    nosin
    adoptionemfiliorumper
    J esum
    Christumin
    ipsum,
    secundum
    proposilum
    volunlatis
    1
    suoe. Proedestinare est
    proeordinare
    et
    proefinire,
    quando
    illud
    quod
    facluri
    sumus, longe
    anle
    proefi-,
    nintus in
    corde, quando
    et
    quomodo
    illud
    opre
    impleamus. Adoptio
    autemsive
    oplio
    dicilur eleclio.
    Unde dicimus
    optimum,
    hoc est eleetum. Sic
    ergo
    Deus Pater
    proefntivit,
    et statuil involunlate et di-
    spositione sua,
    ut nos in electionem filiorum
    ejus
    reciperemur per
    J esum Christum in
    ipsum,
    hoc
    est,
    ul in
    ipsum
    J esumChristum
    credentes,
    filii Dei efli-
    ceremur
    per graliam, qui
    non eramus
    per
    naturam.
    Secundum
    proposilum
    voluntatis
    suoe,
    id est secun-
    dum
    quoddisposuit
    involuntate
    sua,
    in laudem
    glo-
    rioe
    gratioesuoe,
    in
    qua graiificavit
    nosin dilectione
    Filii sui : Deodicit
    gloriam
    et
    gratiam.
    Gloriaau-
    lemreferenda est ad
    redemplionem nostram, qua
    nos redemit :
    gratia
    aulem ad
    redemplionempecca-
    torum, quam
    nobis
    gratis
    ddit in
    baptismo per
    fidem
    passionis suoe,
    et
    per gratiam
    sancti
    Spiritus.
    Elegit itaque
    nos in electionemfiliorum
    per
    J esum
    ChristumIn laudem
    glorioe
    et
    gratioe suoe,
    ut
    ipse
    laudelur et
    gralificetur
    ab omni creatura rationa-
    bili. In
    qua
    subaudis
    gralia, graiificavit nos,
    hocest
    gratis
    redemit et ddit remissionem
    peccatorum
    :
    et sic
    postmodumgratos
    et
    acceplos
    nos fecit
    sibi,
    et hoc
    per passionem
    dilecli Filii sui. Dicit beatus
    Hieronymus, quia
    in Groecosermone non
    habetur,
    Filio
    suo,
    sed tantummodo absolute : dilecio ut
    ostendatur dilectus esse omni crealura? rationabili.
    lia autemdicilur a
    gratia gratificare,
    sicut a
    jusiitia
    justificare.
    In
    quo,
    id est
    Chrislo,
    vel
    per Christum,
    habemus
    omnes
    redemplionem
    sive liberationem de morte
    ad
    vitam, per sanguinempassionis ejus,
    et remissio-
    nem
    peccatorum,
    in
    baptismale, per
    fidem
    passionis
    ejus,
    sicut J oannes dicil :
    Qui
    dilexit
    nos, inquiens,
    etlavitnosa
    peccatis
    nostris in
    sanguine
    suo
    (Apoc.
    i),
    hocest
    per passionem
    suamet
    per
    fidem
    ;
    secun-
    dumdivilias
    gratioe
    suoe,subaudis,
    habemus nosre-
    demptionem
    et remissionem
    peccatorum, quoe,
    su-
    baudis
    gratia, superabutidavit,
    id est
    supercrevit,
    in nobis in omni savienlia et
    prudenlia.
    Divitioe
    n-atioe
    ejus
    sunt misericordia
    eipielas, quoe
    in tan-
    tum
    crevit in
    nobis,
    ut non solum redimeret et
    \ remissionem
    peccatorumper Spiritum
    sanctumnobis
    daret,
    sed eliam
    mysteria cognilionis
    suoenobis
    revelaret, quoe
    in Novoet Veleri Testamento con-
    tinenlur,
    in omni
    sapientia
    divina et humana vi-
    sibiliumet invisibiliura
    rerum,
    el in omni
    prudenlia
    visibilium
    morlaliumque
    rerum. Nam
    sapienliaesl,
    ut
    quidamdicunl.cognitio
    divinarum
    humanarumque
    rerum,
    visibilium el
    invisibilium,
    rnorlalium cl
    immorlalium:
    prudentia
    vero visibilium el huma-
    narum
    atque
    transitoriarum. Aliler :
    Sapienlia
    est
    cognitio
    sanctoe
    trinitatis;
    prudenlia
    vero visibilium
    rerum
    ,
    elemenlorumque eognitio ,
    ul
    cognoscat
    homomunduma Deoessefactura,
    quando
    ei
    placuit,
    et
    quomodo
    ei visum
    est;
    ut
    cognoscat
    eliamcursum
    siderum, quantum
    humana;
    fragililali perniillitur,
    B
    ordinemque lemporum,
    el
    quomodo
    facta sunt
    isla,
    et ad
    quem
    finemtendant.
    Ut nolum
    faceret nobis,
    Deus
    Pater,
    sacramenlum
    voluntatis
    suoe,
    secundum
    beneplacitum ejus quod
    proposait
    in
    eo,
    id est in Christo. Sacramenlumest
    res
    scrta,
    idest
    mysterium,
    hoc est
    aliquid
    oc-
    cultum.
    Quod
    fuit istud sacraraentum
    quod
    nobis
    manifestavit DeusPater?
    Mysterium
    nalivitalis Chri-
    sti, passionis atque
    resurrectionis
    ejus, nostroeque
    redemptionis.
    Volunlas enimDei Patris fuit
    quam
    proposuit,
    sive
    disposuit
    vel decrevit in Christo sive
    per
    Christum
    implere,
    ut nos
    per
    adventumFilii sui
    redimeremur. Hoec
    ergo
    sacramenta volunlatis suoe
    nobis manifestavit Deus Paler
    per
    incarnalionem
    Filii
    sui,
    secundum
    quod
    ei
    benepiacuit,
    et seotttt-
    -
    dura
    quodipse
    in eo
    decrevit,
    et
    quando
    hocfaclum
    sit manifestavit dicens : in
    dispensalione,
    hoc
    est,
    in
    dispositione
    vel ordinatione
    plenitudinis lemporum
    proefinivitipse
    DeusPater instaurare
    omniainChristo,
    sive
    per
    Christum. Dicil bealus
    Hieronymus quia
    p'roe
    nimio amore
    quoApostolus
    Christum
    diligebat,
    soepe
    extraordinarie nominis
    ejus
    mentionem
    pon*-
    bal,
    sicut el
    ipseAposlolus
    de
    seipso
    dicit :
    Imperilus
    fui
    sermone,
    sednonsciemia
    (II
    Cor.
    xi).
    Restaurareest
    ad
    instarprioris
    status
    aliquant
    rem
    quoelapsa
    fuerat
    revocare. Restauravit
    ergo
    Deus Pater
    per
    Filium
    suumomnia
    quoe
    in coeloet in terra
    sunt,
    quando
    angi
    licamnaturam et humanam
    reparavit. Quoe
    in
    coelosunt
    reparavit, quando angelorumnumeruro,
    n
    qui quondam
    imminutus fuerat ex
    lapsuangeli, per
    reparationem generis
    humani
    complevit,
    et eis Ioe-
    tiliam
    reddidit, quant
    amiserunt
    peccante
    homine.
    Ea
    quoe
    in terra sunt
    reparavit, quando genus
    bu-
    manum, quod
    in mortem ruerai
    peccando, ipse
    sua
    passione
    sua
    redimendo,
    demorte revocavit ad
    vilam. Aliler : Per coelum
    possumus
    inlelligere
    J udoeos, qui
    coelestia mandata
    acceperant; per
    terram vero
    gentiles qui
    solummodo lerrena
    cogi-
    tabanl
    alque quoerebant,
    el
    pro
    Deoidolacolebant.
    Reparavit ergo
    DeusPaler omnia
    quoe
    incoeloet
    quoe
    interra sunt
    per passionem
    Filii
    sui, quando
    hoc
    quod
    periit
    inJ udoeisin infidelitale
    manentibus,
    ex mul-
    litudine
    genlium
    venientiumad fidem
    complevit,
    et
    hoc in
    dispensalione pleniludinis lemporum
    fecit, id
    705
    EXPOSITIOIN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. AD EPHES. 706'


    esl in oetate soeculi
    sexta, quam
    Deus
    ipse
    decre-
    }
    verat et slatuerat.
    De hac
    plenitudine lemporum
    dicil alibi idem
    Apos'olus
    :
    Postquam
    venit
    plenitudo
    lemporum,
    id est sexla oetas, misit Deus'Filium
    suam
    (Ga/.iv).Et quod
    dicit
    hicpluraliter temporum,
    et alibi
    singulariter, lempus
    unum
    idemque
    esl.
    j
    In
    quo,
    idest in Chrislo sive
    pr Christum,
    sorte
    siveelectionevocati
    sumus,
    subaudisad vilamoeler-
    nam, proedestinaii,
    sive
    proeordinati
    secundum
    propo-
    silum
    ejus,
    id esl secundum
    disposilionem
    Dei Pa-
    lris, qui
    omnia
    operatus
    est secundum consilium
    voluntatis
    suoe,
    hoc est secundum
    quod ipse
    vult
    el ordinal.
    Ideoque
    suntus
    proedestinaii
    sive
    proeor-
    dinati ad vilam
    oeternam,
    ut simus inlaudem
    glorioe
    ejus,
    subaudis nos J udoei
    qui
    anle
    speravimus
    in
    Christo,
    hoc
    est,
    ut laudelur et
    glorificetur ipse
    ab
    >
    omnibus. El laudelur non solum ex salule
    gen-
    lium,
    sedetiamex
    nostra,
    cumfuerimus
    justificaii
    per baptismum
    et
    per
    fidem
    passionis ejus, qui
    non
    poleramusjnstificari per legem, quoe
    neminem ad
    perfectum
    adduxii. Sciendum
    quiaipse
    nostra laude
    non
    eget,
    sed nos
    egemus
    ul illum laudando
    per-'
    veuiamus ad
    gratiam
    illius. Verbi
    gralia
    : sicut sol
    '
    non
    eget
    nostro
    aspeclu,
    ut nos claritatein
    ejus
    vi-'
    deamus et
    splendorem,
    sic nos
    indigemus
    illius
    caloreel
    illuminalione,
    ut ab illoillurainemur et
    caleamiis.
    In
    quo,
    idest inChristosive
    per Christum,
    el
    vos,
    subaudis
    Ephesii,
    cum audissetis verbum
    veritalis,
    hoc
    est,
    Evangelium
    salutis
    veslroe,subaudis,
    recepi-
    stis fidem
    ejus,
    in
    quo,
    id est in Christo credentes
    signait,
    idest
    sigillali
    vel
    assignai!
    estis
    Spiritu pro-'
    missionis
    sanclo,
    id est
    per Spiritum sanctum, qui
    '
    promissus
    est a Domino
    apostolis,
    et
    per quem
    nos
    habemus
    promissionem
    vitoein
    baptismo. Assignali
    ergo
    sumusDeo
    per Spiritum
    sanclum
    , quemper-:
    cepimus
    in
    baptismo, quia signaculura
    simililudinis
    '
    Dei, quodperdidimuspeccanieprimoparentenostro,
    illud
    recipimus
    in
    baptismo,
    hoc est innocentiani et'
    sanctitaleni
    anima;,
    in
    qua
    homofactusest ad
    imagi-:
    itemet simililudinemDei : non enimin
    corpore
    fuit
    illa simililudoel
    imago,
    sedinanima. Habemussi-
    '
    quidem
    innocentiani animoe
    recopiant, purgali
    ab
    '
    omni labe
    peccati,
    el immortalitaieni in
    corporejam
    tenemus in
    spe. Qui,
    subaudis
    Spirilus sanctus,
    est
    pignus
    hoeredilatisnostroein
    redemplionemacquisitio-
    nis. Dicit beatus
    Hieronymus
    in
    explanalione hujus
    pistoloe,quia
    melius est
    dicere, qui
    est arrha hoe-
    redilatis nostroe
    quampignus
    :
    quia
    ita habetur in
    :
    Groeco.
    Interpres
    enim
    qui
    hanc
    Epistolam
    translulit
    de Groecosermone in
    Latinunt,
    non
    intelligens pro-
    prielalein
    verbi, pro
    arrha translulit
    pignus.
    Aliud
    siquidem
    est
    pignus,
    aliudarrha :
    pignus
    est vadium
    sive
    vadimonium, quod
    ideodalur ut
    recipiatur,
    et
    soient hocdare
    homines, quorum pecora
    inveniun-
    tur ht aliorum
    segetibus,
    aut
    vineis,
    aut cui
    aliquod
    damiiuui commitlunt
    ;
    arrha aulemest
    quam
    soient
    negotialores
    dare illisa
    quibus aliquid entrait, quoe
    ideodatur nonut
    recipiatur,
    sedut
    quod
    deesl ex
    pre-
    \
    lio
    complealur.
    Undedicitur arrha a re
    complenda,
    pro qua
    datur.
    Ipseergo Spiritus
    sanctus credenti-
    bus est
    arrha, quia
    abillo
    operationemmiraculorum
    accipiunt, aliasquevirtuies, spemvideiicet,
    fidemet
    charitatem, interprelalionein
    sermonum
    coeteraque
    hujusmodi.
    El si in
    proesenti
    laniam
    gloriam
    habea-
    musab
    illo,
    cumadhuc arrham
    leneamus,
    nonaliud
    quid pulandum
    est
    quanta; dignitatis erimus,
    cum
    nobis in oelerna felicilate
    complebilur quod
    modo
    deest,
    in
    qua
    sinefine
    proesentia
    Dei fruituri sumus?
    Et nolandum
    quia
    in
    redemplionemacquisitionis
    no-
    stroe,
    et laudem
    glorioe
    Chrisli habemusnos arrham
    Spiritus sancli, quiaper
    illum
    acquirimur Deo,
    re-:
    dempti sanguineipsius,
    idest
    Chrisli,
    et
    baplizali
    in
    fide
    ejus,
    ut
    ipse
    Deus
    omnipotens
    laudelur et
    glo-
    B rificelur.
    Propterea,
    subaudis
    quia
    vosarrham
    Spirilus
    san-
    cti
    babelis, acquisili
    eslis
    Deo,
    et
    ego
    audiens.
    fidem
    vestram,
    quoe
    inDomino
    J esu,
    idest
    quam
    babelisin
    fideetrft/ectionem
    Christi, quam
    babelisin omnessan-
    ctos,
    hoc est inomnes sanctificatosin
    baptismale.
    Non cesso
    gratias agent provobis,
    subaudis
    Deo,
    memoriam
    faciens
    vestri inoralionibus
    meis, primum
    pro me,
    deinde
    pro vobis,
    ul Deus Domini nostri
    J esu
    Christi,
    id est DeusPater
    qui
    est
    Deus,
    assum-
    pto
    hominea
    Verbo,
    et Pater
    glorioe,
    id est Pater
    Verbi,
    dei vobis
    Spirilum sapienlioe
    et
    revelalionit
    sive
    manifestationis,
    in
    agnilioneejut,
    hoc
    est,'
    in
    cognilionem
    Dei Patris.
    Quare dixit,
    non cesso
    pro
    vobis
    gralias
    referre Deo?
    Nunquidsemper po-
    C terat insistere laudibus et oralionibus?
    Non,
    sed
    propter
    maximamassiduitatent dixit talia. Ideo au-
    lemdiximus DeumPalrem Deumesse hominisas-,
    sumptia
    Verbo
    quia
    inveritate ila
    habelur,
    sicut
    ipse.
    ex
    parte
    humanilatis
    loquitur
    in
    passione,J >eus,
    Deut
    meus, quare
    me
    dereliquisti (Mallh. xxvu);
    et resur-
    gens
    a
    mortuis, dixit Maria?: Ascendo ad Patrem
    meumetPatrem
    vestrum,
    Deummeumet Deumve-
    strum
    (J oan. xx).
    Paler aulem
    glorioe
    est
    ,
    id est
    Pater
    Verbi, quia ipse
    Filius
    gloria appellatur,
    di-,
    cente Paire ad eum:
    Exsurge, gloria mea, exsurge

    psalterium(Psal. LVI),
    id esl chorus omniumvirlu-
    lum. Per illum enim
    glorificatus
    est Deus Paler..
    Illuminalos oculos cordis
    vestri,
    subaudis et det
    n
    vobis,
    ut scialis
    quoe
    sit
    spes
    vocalionisa
    subsequen-
    libus in
    sanctis,
    hocesl ut habeatis
    spempercipiendi
    vitamoelernam.
    Sequilur,
    et omniatub
    pedibusejus
    tubjecit.
    Quoe
    omnia? scilicet
    gnera hominum,
    et
    omnia
    quoe
    interra sunt et incoeloconlinentur.
    Quoe-
    slio orilur in hoc loco cumPsalmista
    dicat,
    omnia
    subjecta
    esse
    poteslali
    Filii
    Dei,
    sicut el inhoc loco
    dicitur, quareAposlolus
    in
    Epistola
    adHebroeos
    dicat,
    needumvidemus
    subjecta
    omnia
    ei?(Heb. n.)Quoequoe-
    ast.o
    hoc modo
    solvitur, quia
    dua?sunt
    subjectiones,
    voluntariasive
    spontanea,
    etcoaclivasive
    polestaliva.
    De
    voluntariaigilursubjectione
    dicil
    Aposlolus
    adHe-
    broeosneedumesse
    subjecta
    omnia
    ei, per
    fidemet
    voluniaiera:
    quia
    needumomnes
    gentes
    crediderunt
    ineum. Decoaclivaverosive
    polestaliva subjectione
    707 . HAYMONISHALBERSTAT. EI1SC. OPP. PARS I. COMMENT.BIBL. 708
    dicit Psalmisla,
    omnia
    subjecta
    esse
    ei, quiaper po-
    1
    lentiam,
    velint
    nolint,
    J udoei
    atque pagani
    cl da?mo-
    nes
    subjecli
    sunt ei :
    quia
    doemones
    per
    invocationem
    noininis
    ejus fugantur
    abobsessis
    corporibus,
    et
    pa-
    gani
    illo
    permillentealiorum rgna
    et terrasinvadunl.
    Et
    ipsum,
    idest ChristumdditDons
    Paler, caput,
    hoc
    esiprincipem, super
    omnemEcclesiam
    quoe
    est
    corpus
    ipsius,
    subaudis
    quoe
    constat ex
    angelis
    et hominibus
    jfistis;
    Christus
    ergo caput
    sive
    princeps
    est Eccle-
    sioe,quia
    sicut a
    capite reguniur membra,
    et a
    spi-
    riluvivificatur
    corpus,
    ita el aChrislo
    reguniur
    ota-
    nselecli el vivilicanlur : et sicul
    corpus
    constat ex
    ossibus
    el carnalibus el forlihus
    atque
    infirmismem-
    bris,
    et tamen omniaa
    spirituvivificanlur,
    ita Eccle-
    sia'coniinet insefortes infideet inbono
    opre, pec-
    catores
    quoquequi
    sunt infirmi in fideet in virtuti-
    bus :
    quos
    tamen omnesvivificavit
    Christus, qui
    est
    caput illorum,
    dumeosadfidemvocat. Et
    plenitndo
    ejus, qui
    omniain omnibus
    adimpletur.
    Subaudilio-
    neshujusiiiodi
    hicsunt necessaria?:
    Quoe
    Ecclesia
    quoe
    est
    corpus Christi, pleniludo ejus,
    subaudis
    est,
    id
    est, pleniludo corporis Cbri-li, qua? per
    omnia
    g-
    nera hominuminomnibus
    gentibus
    hominumadim-
    pletur ,
    hoc est
    augetur.
    Dumenim
    quotidie
    ex
    singulis genlibus
    ad fidemChrisli
    per baplisntum
    concurrit, quotidiecorpus
    illius
    augetur.
    Verbi
    gra-
    tia : sicut de
    quolibet rege dicilur, quia
    dura ad
    Deumexercitus et
    populi
    diversarum
    gentium
    con-
    fluunt, augetur.
    CAPUT H. C
    J t
    vos,
    subaudis
    Ephesii,
    cumesselismortui deli-
    ctis et
    peccatis vestris,
    in
    quibus aliquando
    ambu-
    lastis secundumsoeculummundi
    hujus,
    idest secun-
    dum desidria amalorum
    hujus mundi,
    secundum
    principempotestatis
    aeris
    hujus,
    hocest voluntatem
    diaboli :
    quia
    in
    ealiginehujus
    aeris servalur cru-
    ciandus,
    spiritus,
    id est diabolus
    qucin superius ap-
    pellavit principem, qui
    nunc
    operalur
    in
    filiosdiffi-
    dentioe,
    id
    esl,
    qui
    suant volunialem
    operalur
    in filiis
    diffidenlke,
    hoc est in
    paganis
    cl hoerelicis
    atque
    J udoeis,qui
    fidemreclam et
    perfeclam
    non habent.
    Hoc dislat inler delicluin et
    peecalum, quia
    deli-
    clnm
    perpelramiis quando
    eaoinillimus
    quoe
    nobisa
    Deo
    proecipiuntur implere,
    ut est illud :
    Diliges,
    -r
    proximum
    tuumsicul
    letpsum(Mallh. xix). Quando
    illum non
    diligiuius,
    et non honorainiis
    pareilles,
    tune
    deliiiquimus.
    Uudcdicilur
    deliclum,
    quasi
    dere-
    lictuin. Peccatum vero
    est, quando
    illud
    perfici-
    tur,
    a
    quo
    Deus
    proecepit observait;
    verbi
    gralia,
    sicut est : Non
    occides,
    nonadulterubis
    (Dcul. v),clc.
    Aliler : Delicluin esl in
    cogilatione, peccatum
    in
    operatione.
    J udoei
    ergo
    et
    gentiles
    mortui erant
    dliais et
    peccalis, quia
    anima
    quoepeccaverit,
    ipsa morielur,
    non
    per subslauliani,
    sed
    peccato,
    propter quod
    receditaDeo
    qui
    estvitaanimoe.Namsic-
    ut
    moriiurcorpusrecedenleanima,
    ilamorilur anima
    recedenleDeo.
    Quod
    aulem dicit in
    quibus,
    subau-
    dis delictiset
    peccalis, aliquando ambulaslis,
    J blan-
    A
    dieudi causa hoc
    dixit,
    et taie est
    quale
    et illud:
    Fttistis
    aliquando lenebroe,
    nunc autemlux in Do-
    mino
    (Ephes. y). Sequilur
    : lu
    quibus,
    subaudisde-
    liclis el
    peccatis,
    et nos
    omnes, subaudis
    J udoei,
    aliquando
    coitversati sumus in desideriis carnis
    noslroe,
    id est in carnalibus
    concupiscenliis
    et ler-
    renis
    voliipiatibus,facienles
    voluntatemcarnis et co-
    gilaiionum,
    hoc
    est, quod cogitabamus
    corde
    imple-
    baraus
    opre,
    adullerium
    videiicet, fornicationem,
    furlum, etc.,
    el eramus natura
    filii
    iroe
    frliique
    vin-
    dictoe,
    sicul ei coelerisubaudis homines. Non debe-
    mus
    pulare quod
    natura humana a Deo malasit
    creata
    elcondita, quia bona,
    sancta et immortalis
    facta
    est,
    sedvilio suo
    corrupta
    et
    dopravata
    est.
    Ad
    imaginent
    et simililudinem
    Dei faclusest homo
    B
    in
    anima,
    non iu
    corpore;
    sed
    peccando perdidit
    imaginem quam
    habebat in sanctitato et in inno-
    centia,
    et simililudinem
    quam
    habebat in immorla-
    lilate.
    Ipse
    autem homonon
    genuil
    Filiumadillam
    siniilitudinem,
    qua ipse
    factus
    est,
    sedad
    imaginem
    el simililudinemsuam
    quamipsejam habebat,
    hoc
    esl
    peccalorem
    et morlalem sicut
    ipse
    eral. Dum
    ergo peccatores
    et mortales nati sumus ex
    primis
    parentibus nostris, qui
    siniiles nobis
    jam
    erant ef-
    fecti, quasi
    natura sivenaturaliler
    eramus filii vin-
    dicte,
    quia propler proevaricationem
    mandaiorum
    Dei, qua proevaricali
    sumus in
    parentibus nostris,
    vindictamnterehamur
    accipere.
    Deus autem
    qui
    dives
    est,
    hoc est abundans et
    ^
    mulliplex,
    non solum
    potenlia
    et
    virtute,
    sed in
    a
    misericordia
    propler nimiam,
    siventaximam chari-
    taiem et dilectionemsuam
    qua
    nos
    dilexit,
    cum
    essemusmortui
    peccatis,
    eomodo
    quosuperius
    dixi-
    mus.Coramunicavit,
    id
    est simul
    vivificavit
    nosChristo
    iu
    baptismaleper
    fidem
    passionis
    Filii sui : ut sicul
    ille
    resurgens
    a
    mortuis, jam
    nonmorilur
    (Rom. vi),
    sicnosa
    peccalorsurgentes
    vivamusvirtutibus.
    Cujus
    subaudis
    Chrisli, gralia
    salvati
    eslis,
    o
    Ephesii,
    non
    veslris
    meritis,
    et
    conresuscitavit el consedere
    fecit
    in coelestibusin
    Christo,
    id est
    per
    J esumChristum.
    Hoc
    dupliciler poiest intelligi. Conresuscitavit,
    id
    est simul resuscilavit cum Chrislo in
    baptismo,
    quando,
    verbi
    gratia,
    desccndiinus in
    fontein,
    et
    mortui -sumus
    peccato ibi,
    sicut Christus mortuus
    p.
    esl in
    cruce,
    et
    deposiius
    est iu
    sepulcrunt,
    et nos
    resurrexintus de mortead
    vitam,
    deiramundiliaad
    innocentiani
    , procedenles
    de fonte
    purificati
    et
    niundali abomnibus
    peccatis
    sicut Christus resur-
    rexit de
    sepulcro,
    et consedemus
    jam
    in coelesti-
    bus
    per
    fidemet
    spem, juxta quodpromisit aposto-
    lis,
    dicens :
    Vos, inquit,
    sedebilis
    super
    sedes duo-
    decim
    (Mallh.xix).
    Nam
    quandoAposlolus
    ista
    loque-
    batur,
    incarcere erat
    posilus,
    et tamen cumfiducia
    laliadicebat :
    possumus
    et aliter
    inlelligere,
    acci-
    pientes proelerilum
    tempus pro futuro,
    hoc modo:
    Conresuscitavit nos DeusPater
    per polenliain
    verbi
    sui,
    indie
    jud.cii,
    et consederefaciet in coelestibus
    per
    Christum J esum.
    Ineffabilis est ista dilectio,
    quia
    Deus Paler nonsolum
    pro justis,
    sedeliatu
    709
    EXPOSIT10IN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. AD EPHES. 710


    pro peccatoribus,
    et
    quod majus
    est
    pro
    rebellibus ,
    dignatus
    est mitlere Filium
    suum,
    ut
    ostenderet, pro
    eo
    quod
    esl ut oslendat insoecuiis
    supenenienlibus
    abundantesdivilias
    gralioe
    suoe
    super
    nos, qui
    ineum
    credimus,
    inboniiaiesivein
    pietate,
    inChristo
    J esu,
    hoc est
    per
    Christum. Soeculadicunlur eo
    quod
    se-
    quantur
    et inse revolvanlur. Ideo autem
    dicit,
    in
    soecuiis
    supervenientibus
    sive
    futuris, quia
    multa
    soeculaet multa
    lempora
    erunt
    post
    diem
    judicii
    i'.tqueiuitumerabilia,
    licet conlinuala sit dies. Non
    oniin sol occasum
    patielur, juxta
    illud: Nonoccidet
    tibi ultra sol tuus. Istoesunt
    ergo
    divitioe
    quas
    oslen-
    det
    supernos, quas
    oculus non
    vidit,
    nec auris au-
    divit,
    necincor hominisascendcrunt
    (I
    Cor.
    n),
    hoc
    esl
    gaudia
    oelerna?vitoesinefine
    mansura, quoe
    lune
    ostendentur nobis
    per
    Christuminsoecuiis
    venluris,
    '
    quia
    in
    proesenti
    soeculonon
    possunt
    videri.
    Gralia
    enim,
    subaudis
    Dei,
    salvaii eslis de morte
    advitam
    perfidem
    in
    baptismale,
    nonveslris meri-
    tis,
    et
    hoc,
    subaudis
    quod
    salvati eslis et fidemba-
    belis nonestex
    vobis,
    Dei enimdomum
    est,
    ut salvi
    silis et fidemhabealis. UndeDominusdicit: Hocest
    opusDei,
    ul credalis in eum
    (J oan. vi).
    Si
    opus
    Dei
    esl,
    nonest exnobis. A nobis
    siquideiu nequefidem,
    neque
    salutem
    habemus,
    nequealiquid
    boni :
    qua
    Deus
    operutur
    innobisel velle el
    perficere(Phil. n). Quia
    soient
    plerique
    dicere :
    propter
    bona
    opra
    meaveni
    ad
    fidem,
    ideo
    subjungit Apostolus,
    nonex
    operibus,
    subaudis
    accepislis fidem,
    ut ne
    quis glorielur,
    sed
    per gratiam
    Dei.Prius
    proecedilfides,
    deindesubse-
    qiiitur operalio.
    Soient eliam illi
    qui
    ex
    operibus
    suis
    gloriantur.
    Corneliumceiilurionemin
    exemplum
    trahere,
    dicenies
    quia propler
    bona
    opra quoe
    babebal,
    meruit
    accipere
    fideminstiiictus a Petro.
    QuiLusrespondendum
    est
    quod
    Cornlius centurio
    erat
    J udoeorum,
    habens
    cogiiilionent
    el notitiam
    unius Dei : a
    quo sperabat ipse
    et credebal
    pro
    suis bonis
    operibus
    seesse remuneraiidura : el
    quia
    aliquid
    fideihabebat
    jam perceptumquant
    exornabat
    bonis
    operibus,
    nteruil inslrui a
    Petro,
    de
    cogni-
    lii.nelotius
    Trinitatis,
    et
    baplizari bapiismi
    sacra-
    uenlo,
    sine
    quo
    nemo
    poiest
    mundari a
    peccatis.
    Ipsius
    enimsumus
    factura,
    hoc est
    ipso
    Chrislo ad-
    juvante
    effecli sumusboni et facli
    innocentes,
    crait
    sive renovati in bonis
    operibus,
    in Christo
    J esu,
    iii est
    per
    Christum
    J esum,
    sive
    per
    fidemChrisli
    J esu, quoe
    subaudisbona
    opra, proeparavil
    Deusul m
    illis
    ambulemus, proficiendo
    devirlule in viriulem.
    Nondeillafactura
    loquilur hic, qua
    in
    principio
    fa-
    cli sumus ut
    essemus,
    sed de illa
    qua
    cum mali
    essemus,
    boni effecli sumus
    ipso oprante.
    Propler quod
    subaudis, quia
    renovati estis inbo-
    nis
    operibus,
    memoreseslotesive mementote
    quia
    aliquando,
    idest
    antequam
    ad fidemveniretis
    vos,
    gnies
    eratis in
    came,
    idest incarnali
    conversalione,
    qui
    dicebamini
    proeputium
    b
    ea,
    subaudis
    gnie, quoe
    dicilur a vobisnrcumctsio
    manufacta
    incarne. J udoei
    propter
    circumeisionema
    gentibus appcllabanlur
    circtuucisio : et
    gentes, quia
    incircumeisi
    erant,
    a
    A
    J udoeis
    appellabantur proeputium, qui
    sunt
    peccato-
    res et alieni a Doo. Beneautemet circumeisio dici-
    tur esseel
    manufacta, quia
    in unosoluminodocor-
    poris
    membro illa circumeisiofiebal manuum
    ope-
    ralione : nosira vero circumeisionon fit in
    exspo-
    liatione unius membri
    solummodo,
    sedintolo cor-
    pore
    et in omnibus
    corporis sensibus, quoniam
    circumeidimiisvitiain nobis el delectatioues carnis
    et
    concupiscentias pravas, exspolianlos
    nos ab om-
    nibus
    peccatis
    dcleclalionum
    alque operationum.
    Sequilur,
    oui eratis illo
    lempore, anlequam
    credere-
    lis,
    sine
    Chrislo,
    hoc est sine ftile
    Christi,
    vel sine
    promissioue
    de
    Chrislo,
    alienali a conversalioneIs-
    ral,
    idest cxlranci el alieni a conversalioneJ udoeo-
    rum, quia
    non servabatis circumeisionem, neque
    B
    sabbalum,
    neque
    sacrificia
    legalia
    offerebatis,
    et lio-
    spilestestamentorum,
    subaudis eratis.
    Hospes
    dicilur
    quasi
    oslii
    pes ,
    eo
    quod quando suscipiebanlur
    in
    domum, ponebal
    dominus
    domus,
    et
    qui suscipie-
    balur,
    pedemsupra
    osliuin : et dalis
    dexlris, jurabat
    quodpacifiaisesseljusingressusgenlilesergo
    Irans-
    euntesadjudaismum, quamvis circtiiiiciderentur,
    et
    legalia
    offerrent
    sacrificia,
    tamen nonideo
    repu
    laban-
    lur ul
    cives,
    sed
    proselyti appellabantur
    et
    advenoe,
    el
    quasi bospites
    habebantur :
    ideoque
    dicil
    Aposlo-
    lus
    quiahospiles
    el advenoeel
    proselyti
    erant testa-
    mcnlorum
    Dei,
    nonhabenles
    spempromissions
    vitoe
    oelernoe,
    vel illius
    promissionisquoe
    facla esl ad Ab-
    raham, quod
    insemine
    ejus,
    idestinChristobenedi-
    cendoeessenl omnes
    gnies (Gen. xxn). Quamvis
    G
    enimilla
    promissio
    facla esset de
    eis,
    tamenilli non
    habebant
    spemquodpossentpervenire
    adsocielalem
    J udoeorum,quia
    non habebant
    legem
    et
    prophelas,
    in
    quibusipsa promissio continebatur;
    et sinevero
    Deo,
    subaudis
    eratis,
    nonhabentes
    cognilionemejus,
    quia
    dii
    quos
    colebant non eranl
    dii,
    sed doemones
    et
    opra
    manuumhominum
    (Psal. cxm).
    Nunc auleminChristo
    J esu,
    idest
    per
    Christum
    J esum,
    sivein lidc J esu
    Christi,
    vos
    gentiles, qui
    eratis
    aliquandolonge,
    subaudis a Deonon
    loco,
    sed
    inerito, facli
    eslis
    prope
    in
    sanguineChrisli,
    hoc est
    in fide
    passionis
    Chrisli,
    Ipse
    enimChristus est
    pax,
    id
    est,
    reconciliatio
    nostra, quia
    nos rcconciliavil Deo
    per sanguin.:iii
    passionis
    suoe.Et
    quiaulraque
    subaudis
    gnera
    ho-
    "
    minuni,
    J udoeorumscilicet ac
    genlium, fecil unum,
    subaudis
    ovile,
    et unum
    corpus
    in unitate Ecclesioe
    el
    fidei,
    sicul
    ipsepromisit
    in
    Evangelio
    : Et
    fiel,
    in-
    quiens,
    unumovileetunus
    pastor (J oan. x),
    et sol-
    vens,
    idest destruens et
    evacuans,
    in carne
    sua,
    id
    est in
    passionesua,
    mdium
    parietemmacerioe,
    hoc
    est
    inimicitias,
    subaudis
    quoe
    eranl inter duos
    po-
    pulos.
    Legem
    mandatorumin decretis
    evacuans,
    id
    est,
    in
    proeceplis
    et statutis
    Evangelii
    evacuans
    legem,
    ut
    duos,
    subaudis
    populos, coudai,
    sive
    perfieiat
    vel
    oedificetin
    semelipso,
    idest in unitale fidei suoe.M-
    dium
    parietemappellat
    inhoc loco
    legalia proecepla,
    circumeisionem,
    scilicet observationein
    sabbatorum,
    7H HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL.
    712
    feslivilatent neomeniarumet
    sacrificiorum, quoe
    di-
    videbant duos
    populos,
    J udoeos et
    genliles
    ,
    veluti
    paries
    dividil ac
    sparai
    duos
    homines,
    sive duas
    res. El
    quod
    dixit
    parietem,
    hoc
    exposuit,
    cum dixit
    iiiimicitiaset
    legem
    mandaiorum,
    quod propter legem
    el observantiam
    ejus
    eranl iniraicilioeel conlenlioiies
    inter duos
    populos: quoniam
    J udoei
    depulabant genti-
    les
    quasi
    immundos. Sed illum
    parietem
    siveinimici-
    tiam vel
    legem
    mandaiorum destruxit
    ipse
    in
    pas-
    sionesua,
    quando pro
    omnibus i.mitolalus
    est,
    sic
    vocans
    genliles
    ad fidem el redimens veluti J u-
    doeos
    ,
    et
    insuper
    in decrelis
    Evangelii
    evacuavit
    legem
    in
    mysteriis
    :
    quia
    non
    proecepil neque
    J udoeo
    nequegenlili
    offerresacrificiumet
    circumeidi, post-
    qrximipse passus est, qui proefigurabalur
    in illis
    sacrifiais,
    inunumnovum
    hominem,
    idest in
    seipso
    facienspacem.Quomodo
    faclusest
    ipse
    novushomo?
    In hoc
    quod
    homo factus
    est,
    natus ex
    virgine,
    sine
    semine virili,
    et conversatus est in mundo sine
    peccalo, quod
    nemonecantea nec
    postea fecil,
    ut
    reconciliarel Deo Patri ambos
    populos per crucem,
    hocest
    per passionem
    crucis
    suoe,
    inuno
    corpore,
    id
    est in una
    Ecclesia,
    inuna
    fide,
    in una societate :
    vel in uno
    corpore,
    ut omnes ex J udoeiset
    gentibus
    credentes,
    unum
    corpus ejus sint, interficiens
    et
    deslruens
    vel
    evacuans,
    inimicitiamin
    semelipso.
    Quam
    inimicitiamdexlruxil? Illam
    quoe
    erat inter
    J udoeos
    et
    gentiles propter
    circumeisionemet sacri-
    ficia
    legalia,
    tune in
    semetipso evacuavit, quando
    passionem
    suslinendo,
    quoe
    erant in
    mysteriis,
    im-
    plevit
    in
    veritaie,
    et
    post
    non
    proecepit
    offerri vel
    observari.
    Et veniensin mundum
    per
    incarnationis
    myste-
    rium, evangelizavitper angelos, per
    se et
    apostolos
    pacem
    vobis
    gentibus, qui longefuistis,
    a
    Deo,
    non
    loco,
    sed
    merilo,
    et
    pacem
    his,
    idest J udoeis
    qui
    erant
    prope
    ner
    cognitionemejusquam
    habebant,
    quoniam
    per ipsum
    Christumhabemusnos ambo
    populi
    acces-
    sumadPatreminuno
    spiritu,
    subaudis confilenles.
    Vel renali
    per
    ChristumaccedimusadDeum
    Patrem,
    quiaipse
    est mediator
    per quod
    homoet Deus est
    (/
    Tim.
    n).
    Et
    per
    illum noslras
    preces
    ad Deum
    Patrem
    dirigimus,
    et
    per
    illuminlroducimur incon-
    spectu
    illius,
    sicul illedixil : NemovenitadPatrem
    nisi
    per
    me
    (J oan. xiv).
    Fratres, jam
    nonestis
    hospi-
    tes et advenoe,
    vel
    proselyti,
    vel alieni a consortio
    J udoeorum,
    vos
    genliles,
    sicut
    quondam
    fuistis,
    eo
    modo
    quosuperius paululuni
    diximus,
    serfestis cives
    sanctorum, patriarcharum,
    prophetarumaliorumque
    juslorum,
    el domestici Dei. Civesdicunlur ab una
    civilate et communione,
    domestici a
    domo,quia
    in'
    una domoconversantur.
    Ergo genliles
    socii sunt et
    cives sanctorum,
    et domestici Dei :
    quia
    ad unam
    civilatem coeleslemHierusalem
    pervenire
    conten-
    dunt,
    ei inuna domo
    quoe
    est Ecclesia
    Dei,
    commo-
    rantur
    Superoedificati super funaamentumapostolorum
    et
    prophetarum.
    Fundamenlum
    apostolorum
    et
    prophe-
    tarum
    omniumque
    fideliumChristus
    est, quia
    infide
    A illiussunl fundali el
    stabiliti,
    sicul
    ipse
    dixit:
    Supra
    hanc
    pelram,
    id esl
    super
    me
    oedificabo
    Ecclesiam
    meam
    (Matth. xvi), quoe
    constat ex
    angelis
    et homi-
    nibus
    justis.
    Omnisenim
    qui
    fidemChrisli
    habet,
    su-
    per ipsum
    est
    fundalus, ipso
    summo
    angulari lapide
    ChrisloJ esu.
    Quomodo
    esl Christus et fundamenlum
    el summus
    lapis?
    Per hoc
    quod
    ab illo
    incipitur
    fides,
    et in
    ipso,
    et abillo
    perficitur atquecompletur
    ipsa
    fides
    ideoque
    omnes elecli in
    ipso
    sunt fundati.
    Ipse
    enim
    dixit, pro
    eo
    quod
    est in
    ipso. Angularis
    etiam
    dicitur, quia
    sicul
    angularis lapisduosparieles
    jungil,
    ilaChristus duos
    populos
    in unitate fidei suoe
    conjungendo
    continet.
    In
    quo
    Christo omnis
    oedificatio
    Ecclesioeconslru-
    claet oedificalacrescit in
    templum
    sanctumin Do-
    o
    mino. In
    quo Chrislo, quiaquotidie
    ex omnibus
    gen-
    libus ad fidemChristi
    veniunt,
    fides crescit in
    ipsa
    Ecclesia, quoe
    est
    templum Christi,
    sicut alibi di-
    cilur :
    Templum
    Dei sanclum
    est, quod
    estis vos
    (I
    Cor.
    ni).'
    Licet eniiii
    omnipolens
    Deus
    per
    divini-
    talis
    poientiam ubique sil,
    lamen aliter habitat in
    eleclis, alque
    aliler in
    reprobis.
    In
    quo
    Christo,
    idesl in
    cujus
    fideet voscooedi-
    ficamini
    in habitaculum
    Dei,
    ul silis
    templum
    Dei
    vivi crescendo de virlute in virtutem : et hoc in
    Spirilu sancto,
    id est
    per gratiam Spiritus
    sancti.
    CAPUT Ul.
    ffiyus
    rei
    gratia,
    idest
    propierea quia
    vosestis
    cives sanclorura et
    super
    Christum estis
    fundati,
    "
    ego
    Paulus vinctussumChristi J esu
    pro
    vobis
    gen-
    tibus. Vinctus sumdicit calenis el aslriclus
    pro
    fide
    Christi ei
    pro
    vobis
    gentibus, quibusproedico
    veruum
    salutis :
    vl,
    vinctus amore
    Christi, pro
    vobis
    gen-
    libus teneor incarcere
    ;
    et est sensus: Si voluissem
    permanere
    in
    judaismo,
    et a
    proedicatione
    nominis
    Christi
    quiescere, possem
    esse
    dives,
    et
    magisler sy-
    nagogarum appellari.
    Sed
    quia
    Christum
    proedico
    vobis,
    nunc aslriclus teneor in
    egestale positus,
    si
    iamenaudislis
    dispensalianem
    sive administrationem
    gratioe
    Dei
    quoe
    dataest mihi in
    vobis,
    id est inve-
    stram militaient. Si tamen islo in loco
    polius
    esl
    affirraaliva
    conjunclio quamdubitaliva,
    etnihil aliud
    esl nisi dicere: Certeaudislis officium
    proedicalionis
    . meoe,quod
    daluraest mihi
    per gratiam
    Deiadvestram
    utilitatem.
    Quoniam
    secundumrevelationemDei no-
    iummihi
    faclum
    esl
    sacramenlum,
    sive
    mysterium,
    sicul
    supra
    in hac
    Epistola scripsi
    vobis in
    brevi,
    prout possit
    s
    inlelligere prudentiam
    meamin
    my-
    slerio
    Chrisli, legentes
    dicta mea. Idcircohoec
    Epi*
    stolaomnibus
    Epislolispne
    difficilior
    habetur, quia
    obliuet in se
    magna
    et occulta
    mysteria, brevique
    sermone
    comprehensa.
    De
    quo
    sacramnlosive
    my-
    sterio
    dicat, quod
    ei
    per
    revelationem Dei manife*
    stalum esl Paulo in
    sequentibus pandilur,
    hocest
    quod gnies
    insocietatemJ udoeorumessent veniura?
    sine
    aliqua
    differentia. Unde el
    sequitur
    :
    Quod,
    subaudis sacramentumsive
    mysterium
    mihi revela-
    lumest.
    Nunquid
    nonrevelalum
    eslpatriarchis
    et
    pro-
    7b EXP0S1T10 IN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. AD EPHES.
    "
    *1I4
    phetis? tique.
    RTiseninsolummodoest revelalumin
    Spiritu,
    hoc est
    per Spirilum sanclum, qui
    filii Dei
    erant
    per adoptioncm,
    sicut et
    Paulus,
    non illis
    qui
    filii et amatores
    hujus
    mundi erant. Aliler : Aliis
    generationibus
    filiishominum,
    id est
    patriarchis
    et
    prophelis atque
    aliis
    hominibus,
    nonest ad
    liquidum
    ita manifestatum
    mysterium
    fidei
    gentium,
    sicul
    apo-
    stolis et
    prophelis
    Novi
    Testamenli,
    ut fuit
    Agabus
    :
    quorumproedicatione
    adfidemvenerunt.
    Quodpotest
    probari
    ex hoc
    quod
    Dominus ait
    apostolis
    : Mullx
    reges
    et
    prophetoe
    volueruntvidere
    quoe
    vos
    videtis,
    et non viderunt
    (Matth. xm).
    Majoris
    enim
    sapien-
    tioefuerunt
    apostoli quam patriarchoe
    :
    quia quod
    illi videront a
    longe
    in
    spirilu,
    viderunt isli et mente
    et oculis
    corporeis. Siqnidem
    J udoei nullo modo
    po-
    terant credere
    gentes
    venturas esse in societalem
    suam,
    sed dicebantillis
    qui proselyti
    fiebant: Vitam
    oelernam
    quidem percipietis,
    sed non tantoe
    digni-
    tatis erilis in
    gloriaquantoe
    nos.
    Quidergo
    manife-
    statumest
    apostolis
    ? esse
    gentes
    cohoeredesJ udoeis
    in
    prima
    coelesti,
    in
    gloria
    oelerna,et
    concorporales,
    id
    est,
    simul
    corpus
    Christi
    esse,
    vel in uno
    corpore
    Ecclesioesociari,
    et
    comparticipespromissionis ejus
    in
    Christo,
    id est consortes esse
    promissionis
    Dei
    Patris,
    quod
    insemineAbrahoebenedicentur omnes
    gentes.
    Mihi omniumsanctorum minimodata est
    gratia
    hoec
    evangeiizare,
    sive
    proedicare
    in
    gentibus
    invesli-
    gabiles
    divilias
    Chrisli,
    et illuminare omnes.
    Quare
    dicit modo: Mihi minimoomnium
    apostolorum
    data
    est
    gratia,
    cumalibi dicat : Plus omnibus laboravi ?
    Utrumque
    verumest : et unumrfrendum est ad
    laborem, quod
    dicit : Plus omnibus laboravi
    ;
    aliud
    ad
    tempus
    vocationissuoe. Plus enimomnibus
    apo-
    stolis
    laboravit, quia
    cumcoeteri inlocissibi distri-
    butis
    proedicarent.ille
    non solumJ udoeis
    proedicavit,
    sed eliamomnibus
    gentibus quibus
    conslitulus est
    magisler
    et
    proedicator(I
    Cor.
    xvi).
    Minimoautem
    quod
    dicit,
    taie
    est,
    ac si
    diceret,
    novissimo et ul-
    timo. Novissimusenim
    apostolorumipse
    vocatus est
    ad
    gratiamEvangelii, quia
    illi ante
    passionem
    aDo-
    mino,
    hic vero
    post ejus ascensionem,
    de coelovo-
    catus esl.
    Evangeiizare,
    est bona
    annuntiare, quia
    Evangelium
    est bonumnunlium.
    Evangelizat ergo,
    non solum
    qui Evangeliumproedicat
    Chrisli ore
    pro-
    lalum,
    sed
    qui
    bona
    annunliat,
    et
    gaudiapatrioe
    coelestis
    promittit, quoe
    in
    lege
    el
    prophelis
    et
    psal-
    mis, dictisque
    sanctorumPatrum continenlur.
    Quoe
    sunl ista?divilia?Christi
    investigabiles,
    ad
    quas
    mis-
    susest
    Apostolusevangeiizare
    in
    gentibus
    ?Nimirum
    illa?,
    de
    quibus
    idem
    Aposlolus
    alibi dicit :
    Quod
    oculusnon
    vidit,
    necauris
    audivit,
    necincor hominis
    ascendit, quoeproeparavit
    Deus
    diligentibus
    se
    (I
    Cor.
    u),
    hoc
    est,
    gaudiapatrioecoelestis,
    vita sinefine
    mansura.
    Quodergo
    hoc locodicit
    divilias,
    in sub-
    sequenlibus appellavit
    sacramenlum, ideoque per
    divitias non
    incongrue mysteria
    incarnalionis et-
    passionis
    Christi
    possumus intelligere, redemptionem
    generis
    humani et fidem
    gentium,
    et
    quo
    nulladi-
    PATROt. CXVH.
    A
    slantiaest inter J udoeoset
    genliles
    in
    gratia
    Dei.
    Qua?
    omnia sacramentum recle
    appellanlur, quia
    anle
    Christi advenluin occuliaet secrela fuerunt. Sedsi
    investigabiles
    sunt
    ipsoe
    divitioe,quomodoAposlolus
    missus est cas
    evangeiizare
    ? Nam
    invesligabilis
    res
    est,
    quoe
    non
    poiest invesligari
    cl
    comprebendi. Quoe
    dupliciter poiest
    solvi :
    Investigabiles siqnidem
    anle
    Domini advenlum
    fuerunt, quia
    nulluseas
    potuit
    ail
    liquidumcognoscere;
    sed
    quoe
    erant ante
    investiga-
    biles,
    Domino
    veniente, vesligabiles
    et
    comprehen-
    sibilesfacla?sunt. Aliter: insuanatura
    investigabiles
    sunt, per gratiam
    autem et revelationemsancti
    Spi-
    ritus hominibus fidelibus
    vesligabiles
    sunt. Verbi
    gratia
    : statua
    quam
    non
    potuit
    Nabuchodonosor
    intelligerequidproefiguraret,per
    revelaiionent sancli
    B
    Spiritus
    Danieli
    vesligabilis
    et
    comprehensibilis fuit,
    qui interpretalor ejus
    exslitit. Data est etiam
    gratia
    Apostolo
    illuminare
    per
    fidemomnes
    qui
    voluissent
    credere, quia
    sicuti ille
    qui
    infidelis et incredulus
    est,
    in lenebris
    moratur,
    ita
    qui
    fidelis et credulus
    exsistit inIuce
    quiescit;
    et nonsolum
    illuminare,
    sed
    et
    evangeiizare quoe
    sit
    dispensalio,
    idest distributio
    vel
    ministralio,
    sacramenti ubsconditi in
    Deo, qui
    omnia creavil. Idem modo
    appellat
    sacramentum
    quod superius divitias, mysterium
    incarnalionis Filii
    Dei,
    fidemet salutem
    gentium,
    et
    gaudia
    vitoeoeternoe
    quod
    a
    soecuiis,
    sive ab
    initio,
    absconditura fuit in
    Deovero
    qui
    creavil omnia. Notandum
    quia
    nondicit
    Deofuit
    absconditura,
    sed inDeo
    usquequo ipseper
    semetipsum
    manifeslare
    designatus
    est. Unde
    appel-
    C latur
    sacramenlum, quod
    est res scrta et
    occulta,
    antequara
    in
    publicum
    deducatur.
    Ut
    innolcscal,
    hoc
    est,
    manifesta et nota
    fit,
    multiformissapientiaDei,
    et
    principibus
    et
    polesla-
    tibus in coelestibus
    per
    Ecclesiam. Multiformis sa-
    pienlia
    Dei
    dicilur, quasi multiplex
    et mullas
    species
    et formas habens. Videamus
    quomodo
    mulliformis
    sit. FiliusDei natus est de
    virgine
    sinevirili
    semine,
    vagiebat
    in
    proesepio
    ut
    infans,
    sed ab
    angelis glori-
    ficabalur ut Deus in
    coelo;
    ab Herode
    quoerebatur
    interfici ut
    homo,
    seda
    magis
    Stella ducente
    quoe-
    rebatur adorari ni Deus
    ;
    mortuus est ut
    homo,
    re-
    surrexit
    per potenliam
    Deitatis.
    Besurgens
    amorluis
    apparuit discipulis
    in habitu
    hominis,
    sed
    Spiritum
    sanctumddit eisut Deus. Ecce
    qualiter
    multiformis
    v
    est
    sapienlia
    Dei.Ut
    ergo
    isla
    multiplex sapientia
    Dei
    manifestaretur
    principibus
    et
    potestatibus
    in coele-
    slibus, quas
    beatus
    Hieronymus angelicas
    virtutes
    vult
    intelligi
    in coelo
    rsidentes,
    Filius Dei veniens
    in mundumrevelavit eam
    aposlolis
    suis. Et
    per
    Ec-
    clesiam,
    hoc
    est,
    inEcclesia
    proedicantibusaposlolis
    manifestavit
    angelicis
    virtutibus. Dixil
    namque
    bea-
    tus
    Hieronymus, quod quoedamangelicoedignitales
    erant,
    quoemysteria superius
    memorata ad
    purum
    non
    intellexerunt,
    donec
    complta
    est
    passioChrisli,
    el
    apostolis proedicantibusper
    omnes
    gentes coepis-
    sent
    proedicatione
    sua
    genliles
    trahere ad fidem.
    Quodprobari potest
    ex hoc
    quodangeli
    admirando
    dixerunt,
    illoascendente ad coelos
    propria
    virtule :
    23
    WS HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS L

    COMMENT.B1BL. 716
    Quis
    est iste
    qui
    venitdeEdom
    (Isa. i.xm),
    hoc
    est,
    de cruento et
    sanguinolento
    mundo? Et inPsalmis:
    Quis
    est isterex
    glorioe(Psal. xxiu)
    ? Illisenim
    qui
    majoris dignitatis
    sunt et
    per quorum
    minislerium
    illa mandata
    sunl, cognita fuerunt, utpote
    consi-
    linriis et nunliis : illis vero
    qui
    minoris
    dignilalis
    sunt, potest
    esseut ex
    parle incognilaessent,
    et hoc
    manifestai.
    Secundum
    proefinilionem,
    vel
    proeordinationem
    sive
    proedeslinalionein
    soeculorum, quod
    unumest
    ;
    quamproefinilionemfecit,
    sive
    implevit
    inChrisloJ e-
    su
    ,
    id est
    per
    ChristumJ esum. Sicut
    ergo
    DeusPa-
    ler
    proeordinavit
    ante omnia
    soecula,
    sic
    complevit
    et manifestavit mulliformem
    sapientiam
    suam
    per
    Christum.
    Propter quod, subaudis, quia
    fidemin
    Christo habetis et accessum ad DeumPatrem
    per
    ipsum,
    obsecrovosne
    deficialis
    intribulaiionibusmeis
    provobis,
    id
    est,
    ne recedatis a fide
    Chrisli,
    durame
    videtis tribulari
    pro
    vobis, quoe
    tribulatio est
    gloria
    vestra. Convenientiusdiceret, quoe
    tribulaliones sunt
    gloria
    vestra. Pro illis
    ergo Apostolustribulabatur,
    quia
    dura illis
    proedicabat
    verbum, comprebendeba-
    tur a
    persecutoribus.
    Sed
    ejus
    tribulatio
    gloria
    illo-
    rum
    erat, qui
    conforlabanlur in
    fide,
    et
    per passio-
    nem
    suamacquirebant gloriam
    oelernam.
    Hujus
    rei
    gralia,
    idest
    propierea
    ne vosrecedalis
    a fide
    Chrisli, flecloego genua
    meaadPatrem Do-
    mini nostri J esu Christi. Sicut sunt exleriores oculi
    corporis
    et exteriora
    genua, coeleraquemembra,
    ita
    etiamdicuntur esse et interiora. Undehic
    Aposlolus
    non
    loquitur
    deexterioribus
    genibus.
    Per
    genuaergo
    debemus
    inlelligere
    tanturomodosubmissumet hu-
    miliatumsensummenlis.
    Fleclo, inquit, genuamea,
    id
    est,
    submittoethumiliosensumcordis
    mei,
    orando
    Deum
    pro
    vobis.
    Quod sequilur,
    ad PatremDomini
    nostri J esu
    Christi,
    iuGroecosermone non
    habetur,
    nisi tantummodo ad
    Patrem,
    ut
    intelligatur
    absolute
    Creator esse omniumrerum.
    Quod
    vero in Lalinis
    codicibus additum
    est,
    Domini nostri J esu
    Christi,
    bene
    convenit, quia
    illi est
    proprie
    et naluraliter
    paler,
    nobis autem
    adoptivus. Sequilur
    :
    Ex
    quo,
    Deo
    Ptre,
    omnis
    paternilas
    in coeloet in-
    terra nominalur. Sicut in
    proesenti
    soeculo.habemus
    quosappellamuspatres,
    et sunt a
    quibusappellanmr
    patres,
    ita et in illo
    collegio
    sanctorum
    spirituum
    sunt
    qui
    alios
    diligunl archangelos
    vocare
    patres,
    sicut
    prxlatos,
    verbi
    gralia
    :
    angeli diligunt
    archan-
    gelosappellarepatres,
    sicdecoeterisvirtutibusintel-
    ligendum.
    Ideo
    dixit,
    ex
    quo
    omnis
    paternitas
    in
    coeloel interra
    nominalur, quia
    et
    angeli
    in coeloet
    homines in terra ab illo exordium
    sumpserunt,
    et
    ab illa
    qui
    est
    Paler
    omniumrerum
    acceperunt
    ut
    patres
    aliorumvocarentur.
    Ut det vobissecundumdivilias
    glorioe
    suoevirlute
    corroborari
    \pe_rSpirilum
    sanctum
    ejus
    in inleriori
    homine,
    Christumhabilare
    per fidem
    in cordibusve-
    strit.
    Idcirco, inquit, ego
    flecto
    genua
    meaadPatrem
    Domini
    nostri,
    ul
    ipse
    detvobis virtutemsecundum
    \argitatemgloria?sua?,
    ut sitis corroborai! in
    fide,
    et
    A
    possit
    Christus habitare
    per
    fidemininleriori ho-
    mine,
    hoc
    est,
    in cordibusvestris. Licet enimom-
    nipolens
    Deus
    per potentiam
    divinitalis suoe
    ubique
    sit,
    tamen in illis
    specialiler
    dicilur habitare
    qui
    fidem
    ejus
    habent.
    In charitate radicali et
    fundati,
    ut
    possitis
    com-
    prehendere
    in
    vobismetipsis
    cumomnibus
    sanctis,
    quoe
    sit lalitudo
    ,
    tongitudo,
    sublimitas et
    profundum.
    Ex
    superioribus
    ista
    pendent
    : Ideo etiam submillc
    sensus cordis mei ad
    Deum,
    ut sitis in charitaU
    radicali,
    sicul arbor
    plantata
    radicitus firmalur in
    terra ul habeat
    humorem,
    et aventofacilenonera-
    dicetur,
    et non solum
    radicali,
    sedet fundati in
    ipsa
    charitate, quasi super
    solidissimam
    petram,
    ut
    pos-
    sitis
    inlelligerequoe
    sit lalitudocharilatis. Latitudo
    B charilatis esl
    qua diligitur Deus,
    et non solumami-
    cus,
    sedetiaminimicus.De
    quomandato
    dicit Psalrai-
    sla : Latum mandalum tuum nimis
    (Psal. cxvin).
    Longitudo
    charilatis est
    perseverantia
    in bonis
    ope-
    ribus.
    Longanimitas
    etiam sive
    longitudo
    charilatis
    est ab initio fidei
    usque
    adfinem
    spei, usque
    dum
    perveniamus
    ad
    illud,
    ut
    quod
    modotenemus in
    spe,
    lune
    possideamus
    in
    re, patienter pro
    Dei amore
    adversa soeculi
    hujus
    tolrantes. Sublimitas sive
    aliitudo charilatis est,
    ul
    pro
    omnibusnostris
    bonis
    operibus
    tam
    pro
    lalitudine charilatis
    quampalien-
    tia
    ,
    Ionganiraitate,
    perseverantia
    in bonis
    operibus,
    sublimitatem
    patrioe
    coelestis
    quoeramus, sperames
    nos a Deo remunerandos. Profundum aulem sive
    occultumcharitatis
    est,
    ut omniabona
    quoe
    habemus
    -
    de alto Dei donoet
    inspiralionem
    nobisvenire cre-
    damus. Hoecaulem omnia in crucevel incharitate
    Christi
    possumuscomprehendere.
    Scireetiam
    superemineniem
    tcienlioe charitatem
    Christi. Det vobisetiam
    inlelligere
    charitatem Chri-
    sti
    supereminentem
    scientia? humana?
    ,
    hoc
    est,
    det
    vobis scienliam
    quaienus possitis intelligere
    quanta
    sit charitas Christi
    qui pro
    nobis morluus
    est, qua?
    charitas transcendit et excedit omnem
    scientiam
    humanam,
    et non solum
    humanam,
    sed etiam divinam
    quam
    hominibus
    largitur. Et
    quomodo possimus
    illam scire
    ,
    si
    supereminens
    est scientia
    qua?
    omnibus tribuitur ? Hoc debemus
    scire, quia ignoramus
    illam:
    quis
    enim hominum
    \ mortaliumvalet
    comprehenderequanta
    charitas fuit
    in Deo
    Ptre, qui pro
    nobisunicumFiliumnon so-
    lum
    incarnari,
    sed etiammori
    permisil
    ?
    Sequilur
    :
    Ut
    impleamini
    in omnem
    plenitudinem
    Dei.
    Idcirco,
    inquit,
    exoro scire vos charilatem
    Christi,
    ut im-
    pleamini
    virtutibus,
    et mereamini annumerari nu-
    mro
    fideliumex
    quibusquotidie corpus
    Chrisli int-
    plelur.
    Plenitudoenim
    corporis
    Christi est
    Ecclesia,
    quoequotidie
    exomnibus
    genlibusimpletur
    Ei autem
    qui potent
    est omnia
    faceresuperabun-
    douter
    quampetimus
    aut
    tntelligimut
    secundumvir-
    tutem
    quoeoperalur
    in
    nobis, ipsi gloria
    inEcclesiaet
    in ChristoJ esuin omnes
    generationes
    soeculisoeculo-
    rum. Amen. Ei
    aulem,
    id est DeoPatri
    qui potest
    omnia facere
    qua?
    vobissunt necessaria
    superabun-
    m EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. AD EPHES.
    71s
    danter
    quampetimus,
    idest
    qui potest
    omnianobisJ
    tribuere
    plusquampetere sciamus,
    et
    petere proesu-
    ntamus,
    et hoc secundumvirtulem divinitalis
    poten-
    tioesuoe:
    quoe
    virlus divinitalis
    operalur
    in nobis
    mi
    racola, fidem,
    virlutes et
    doclrinam,
    sit
    gloria
    in
    EcclesiaetinChrislo J esu. InEcclesia est
    gloria
    Dei
    Patris,
    quia
    multitudo fidelium
    glorifient
    et laudat
    DeumPatrem inomnibus
    quoeagit.
    Per illametiam
    glorificainr
    :
    juxta quod
    Dominus dicit : Videant
    opra
    vestra bona
    ,
    et
    glorificent
    Patrem vestrum
    (Matth. y).
    InChristo
    quoque
    J esu est
    gloria
    Dei Pa-
    tris,
    quia
    omnia
    quoeipse
    Filius
    operatus est,
    ad
    tandemet
    gloriamejus relulit,
    dicens : Pater in me
    manens
    ipsefacit opra(J oan. xv).
    Inomnes
    genera-
    liones sit DeoPatri
    gloria,
    id esl, in
    prsentes
    et
    futuras : vel in
    gencraliones genlium,
    et
    generalio-
    ncs J udoeorumin omnia fulura soecula. Amen.
    CAPUT IV.
    Obsecro
    itaque
    vos
    ego
    vinctusin
    Domino,
    ut
    digne
    ambuletisvocatione
    qua
    vocati eslis.
    Obsecro,
    idest
    deprocor
    vos
    ego
    vinctus in
    Domino, ul
    digne
    ambu-
    letiset sanctevivalis illavocatione
    qua
    vocati eslis
    in
    baptismate.
    Eslis vocali ut sancli esselis et imma-
    culati,
    sancteetimmaculate
    conversamini,
    ambulantes
    devirlute inviriulem.
    Quod
    autem
    dicil,
    egovinctus,
    duplici
    modo
    intelligi poiest
    : vel vinctus calcnis et
    posilus
    incarcere in
    Domino,
    idest
    pro Domino,
    sive
    pro
    amore
    Domini;
    vel
    vinctus,
    idesl aslriclus amore
    dileclionis
    erga
    vos
    propter
    Deumctimomni humili-
    tateet consuetudine
    ; subaudis,
    ambulateet conversa-
    mini
    digne.
    Cum
    palientia supportantes
    vos invieemin chari-
    tate. Humilis dicilur huini acclivis. Mansuetudo est
    lenitas et
    tranquillitas
    animi.
    Ambulate,
    inquit,
    et
    conversamini cumomni humilitate el mansueludinc
    mentis,
    supportantes
    vos invieemin charitale vel in
    dileclione Dei et
    proximi, juxia
    illud: Alter alterius
    onera
    porlale,
    imitantes ialuram servorum
    ; verbi
    gralia
    :
    qui
    dives est
    opibus hujus soeculi, supporta
    illum
    qui pauper
    est in substantia
    proesenti
    et dives
    spirilualibus
    virtutibus : et
    econtra,
    ille
    qui
    sanctus
    est suasanctilate el suis
    precibus
    sustineal
    peccato-
    rcm
    ;
    vel
    qui
    dives
    est,
    sustineat sua
    eleeraosyna
    pauperern. Sollicili,
    id esl
    studiosi,
    cauti et atlenti
    sitis
    semper.
    Servare unilalem
    spiritus ,
    ul unum
    sapiatis
    de
    Chrislo,
    ul unamfidem
    babeatis;
    et non
    sint in vobisschismala
    alque hoereses,
    et hoc
    agile
    invinculo
    pacis,
    id est in dilectione Dei et
    proximi,
    sive inconcordia fralernitalis. Dileclio etenimvin-
    culumrecte
    appellatur, quia
    duos
    ligat
    et
    conjungit,
    Deumvideiicet et
    hominem,
    vel duos
    proximos.
    Unum
    corpus
    Chrisli vos
    estis,
    et unus
    Spiritus
    sanclus habitat in
    vobis,
    sicut vocali eslis in una
    spe
    vocationis
    veslroe,
    sicut sancti vocali
    eslis,
    uniti in
    baptismale,
    secundumillud : Sancti
    estote, quia ego
    sanctus sum
    (Lev. xi),
    ideo sancte vivere debelis.
    Beneautem
    dicit,
    inuna
    spe
    vocationis vocali
    eslis,
    quia
    omtes fidles unam
    spem
    habent
    perveniondi
    ad oalriam coeleslem.
    A Unusest Dominusomnium
    creaturarum,
    una
    fide
    dbet esse in omnibus
    credentibus, quibus
    unum
    baptisma
    est. Licet alii
    majorem,
    alii minorent fidem
    habeant, qui majora
    el minora de Deo
    inteiligunt,
    tamen inhoc dicilur esseuna
    fides, quia
    unumDeum
    credunt irinitatem habere in
    personis,
    el unilalem
    in substantia. Unumest
    baptisma, quia
    omnes
    oequa-
    liter
    per
    nniversuni orbem
    baplizantur, qui signa-
    cnlum fidei
    percipiunt.
    Unus est Deusomnium
    creaturarum,
    et
    paler
    om-
    nium
    rerum,
    id est
    creator,
    qui,
    subaudis
    Paler,
    super
    omnes crealuras
    excellit,
    el
    per
    omnia est
    Filius, quia
    omnia
    per ipsum
    facta sunt
    (J oan. i)
    et
    reparata,
    et in omnibus
    nobis,
    subaudis esl
    Spirilus
    sanctus, qui
    in cordibus fideliumdiffusus
    est,
    et in
    B omnibus
    crealuris, juxia
    illud:
    Spiritus
    Domini re-
    plevit
    orbemterrarum
    (Snp. i).
    Unicuique
    autem nostrum data est
    gralia
    secun-
    dum mensuram donationis Chrisli.
    Loquilur
    in hoc
    loco
    Apostolus
    ex
    persona
    sua
    aliorumque apostolo-
    rum,
    vel omniumcredcnlium. Data esl
    gratia,
    fides
    et remissio
    peccatorum
    et
    redemptio,
    et
    quidquid
    boni habemus. Gratia aulem dicitur
    gratis
    dala. Et
    hoecomnia
    gratuilo
    munere
    omnipolentis
    Dei
    largita
    sunt nobis secundummensuram donationis Chrisli :
    donalioneiit vol donumPatris el Filii debemus intel-
    ligere
    in hoc loco
    Spirilum sanclum,
    de
    quo
    Domi-
    nus dicil in
    Evangelio
    mulieri Samaritanoe: Si scires
    donumDei
    (J oan. iv),
    idest
    Spiritum sanctum,
    etc-
    Curavero dicit : dala est secundummensuram ilona-
    "
    tionis
    Chrisli,
    sic videntur verbahoec
    sonare, quasi
    Spiritus
    sanctus mensuramhabeat et mensurabilis
    sit. Sed
    quomodo potest
    mensurabilis
    esse,
    de
    quo
    dicitur :
    Spirilus
    Domini
    replevit
    orbemterrarum?
    Notandum
    ergoquia
    sicut DeusPaler iminensurabilis
    esl
    qui dicit,
    Coelumet terram
    ego impleo (J er.
    XXIM
    )
    ;
    et Filius immensurabilis
    esl, qui
    est sa-
    pientia
    Dei Palris
    quoeallingil
    a fine
    usque
    ad finem
    forliter : ila
    Spiritus
    sanctus immensurabilis est :
    quia
    sunl trs
    personoe, ideoque
    banc mensuram
    donationis ad nostram
    capacilalem
    referre
    debemus,
    quiajuxta quod
    nos
    caperevalemus,
    ex donis
    Spiri-
    lus sancti datur mensura. Verbi
    gratia
    : mare im-
    mensurabile est in
    longitudine, profunditate,
    laliln-
    n
    dine sui et mulliludine
    aquarum;
    et sicul incola?
    venientes ad
    illud, aquam
    secundummensuramvas-
    culorum suorum
    unusquisque dportt,
    alius
    plus,
    alius
    minus,
    et tamen mareimmensurabile
    manel,
    ita
    et nos secundummensuramnostroe
    capacitatis
    exdo-
    nis
    Spiritus
    sancli
    accipimus,
    et
    ipse
    in sua naturf
    immensurabilis manet.
    Propter quod,
    subaudis
    quia unicuique
    data
    gralia
    secundummensuram donationis
    Christi,
    alii
    major,
    alii
    minor,
    dicit Psalmista : Ascendens Christus in
    altnm,
    captivam
    duxit
    caplivilalem;
    dedil donahomi-
    nibus.
    Quidam
    doctor hoc modo hune versieulurn
    cxplanal, quod
    averitate non
    discrepat,
    et
    app'-ihtt
    diabolum
    captivilalem
    :
    quia genus
    hunianri:ii de
    parariiso cap'ivnvii.
    AscendensChrisitis in
    alium,
    id
    719 HAYMONSHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 7S0
    est in crucem
    , juxta quod
    et
    ipse
    ait ; Cumexalta-
    veritis
    Filium hominis
    (J oan. vm),
    etc., lunccaptivi-
    tatem,
    id est diabolumduxil
    captivum,
    et
    captivavit
    illumauferendo ab illo
    potestatem quam
    tenebat in
    hoc mundo, juxta
    illud : Nunc
    princepshujus
    mundi
    ejicietur foras (J oan. xn).
    Sed
    quid
    fecit
    postmo-
    dum? Tertia die
    resurgens,
    dona
    Spirilus
    sancli ddit
    discipulis
    insufllans,
    et dicens :
    AccipiteSpiritum
    sanclum
    (J oan. xxix).
    Aliler : AscendensChristus in
    altum,
    id est in coelum
    quadragesimo
    die resurre-
    ctionis
    suoe, captivam
    duxil
    captivilalera, quando
    naturam humanam
    quoe
    de
    paradiso
    fuerat a diabolo
    captivata, ipse
    iterum
    captivavit
    de
    polestale
    diaboli
    abstrahendo illam,
    el ad coelestia revocando,
    ac
    postmodum
    decimo die ascensionis suoeddit dona
    sancli
    Spirilus discipulis. Quoeri
    aulem
    poiest
    cum
    superius
    dixerit
    singulari
    numro,
    Data est
    gratia
    secundum
    mensuram donationis suoe, quare
    modo
    dicat
    plurali
    numro: Ddit dona hominibus? Ad
    quod
    dicendum
    , quia
    licet
    Spirilus
    sanclus
    singulari
    numro donumvel donalio
    appelletur,
    tamen secun-
    dum
    qualitatera
    meritorum tribuuntur dona
    ejusdem
    Spiritus
    sancti;
    unde
    Aposlolus (I
    Cor.
    xn)-:
    Alii
    (inquit),
    datur
    per Spirilum
    sermo
    sapientioe,
    alii
    sermoscientioe,etc., usque
    dum
    subjungit
    : Hoecom-
    nia
    operalur
    unus
    atque
    idem
    Spiritus,
    dividens sin-
    gulisprout
    vult.
    Quod
    aulemascendit,
    quid
    est nisi
    quia
    etdescen-
    dit
    primum
    in
    inferiores parles
    terroe?
    Inlerrogabat
    Apostolus
    semelipsum,
    et dixit :
    Quid
    esl
    quod dixi,
    ascendil?
    Quomodo poiest
    Deusascendere, qui
    ubi-
    que
    esl? Cerlenihil est aliud nisi
    quia
    et descendit.
    El
    primum
    descendit in inferiores
    partes
    terroead
    infernum,
    ac deinde in coelumascendit.
    Ergo
    non
    secundumdivinitatem, quoe
    omnia
    implet,
    ascendit
    ipse neque
    descendit : sed secundumhumanilatem.
    In anima
    quidem
    sola descendit ad
    infernum,
    et ite-
    rumin
    corpore
    et animaascendit
    super
    omnescoelos.
    Notandum
    quia per
    hoc
    quod
    dicit : Descendit ad
    inferiores
    parles
    lerroe,
    oslendit infernuminfra ter-
    ramesse: unde dicitur infernus, quod
    sit inferior
    terra,
    vel infra terram.
    Qui descendit,
    subaudis adinferiores
    partes terroe,
    ipse
    estel
    qui
    ascendit
    super
    omnescoelos,id
    est
    Chrislus,
    ut
    adimpleretomnia,
    idest oracula
    legis
    et
    propheta- .
    rum
    quoe
    deseerant
    scripta;
    vel
    omnia,
    idest
    quas-
    -
    dam
    dispensaliones, quas ipse
    cumPaire
    disposue-
    rat,
    et
    quas ipse
    soluscumillosciebat. Vel eliamut
    impleret
    omniacoelestiaet lerrestria de sua
    cogni-
    tioneet revelatione divinitalis
    suoe, quoe
    omniaanle
    illius adventum
    quasi
    vacua erant ad
    comparatio-
    nem
    illam, quam poslmodum
    de
    ejus
    divinilate
    cognoverunt.
    Coelestia
    impleta
    sunt, quia
    erant
    quoe-
    dam
    angelicoepotestates, quoemysteria
    nalivilatis
    Christi, passionis
    et resurrectionis
    , ascensionisque
    ad
    coelos,
    ad
    liquidum
    non
    cognoverunt, quousque
    impleta
    sunt. Unde admirando dicitur in
    psalmo
    :
    Quis
    est isterex
    glorioe
    ? Terrestria
    quoque implevit,
    quia
    in hominibus
    qui
    Deum
    ignorabant,
    suam
    A
    cognitionem
    ddit, suaque gralia
    illos
    implevit*
    Et
    ipse
    ddit
    quosdamquidemapostolos,
    ut fuerunt
    duodecim,
    et
    sepluaginta
    duo
    discipuli, quosdam
    prophelas,
    ut
    Agabus
    et alii
    Anliocheni,
    et
    quatuor
    filioe
    Philippi,
    alios vero
    evangelistns,
    ut fuit Lucas
    et
    Marcus,
    J oannes
    quoque
    et
    Maitlioeus,qui
    et
    apo-
    stoli
    fuerunt,
    alios autem
    pastores
    et doctores ad
    consummationem,
    idesl ad
    perfectioneni sanctorum,
    ut
    illi, qui proedestinati
    sunt ad
    gloriamoeternam,
    illorum
    proedicatione
    et
    exemplisperficerentur.
    Fue-
    runt in
    primordio fidei, evangelistoe, prophetoe, pa-
    stores
    quoque
    et doctores: sunt el modoinEcclesia.
    Quicunque
    bona
    annunliat, evangelista
    est
    ;
    quicun-
    quegaudia eleclorum, pcenasque reproborum
    suis
    auditoribus
    annuntiai, propheta
    esl. Denominevero
    B
    pastorum
    et dociorum
    interrogaus
    beatus
    Augusii-
    nus a
    Paulino, respondit
    unum esse
    paslorem
    et
    doclorem. Paslor enimnon
    poiest
    esse,
    nisi habeat
    doclrinam
    qua pascat gregein
    sibi commissum.
    Quia
    si caruerit
    doctrina,
    licet nomen habeat
    pasloris,
    caret tamen officio. Pastores aulem el doctores
    Ecclesioe,quod
    unum
    est,
    sunt
    episcopi, presbyteri,
    aliique
    redores et ministri
    Ecclesioe, qui
    tandiu
    constituti sunt in
    opus
    ministerii et in
    oedificationem
    corporis
    Christi,
    donec occurramus omnesinvirum
    perfeclum,
    et in unilalem
    fidei
    et
    agnitionis
    Filii
    Dei. Ideo constituti sunt
    pastores
    et doctores ut cor-
    pus
    Chrisli
    oedificenl,quod
    est
    Ecclesia, quoequotidie
    oedificalurex numro credentium venientium ad fi-
    dem,
    ul habeamus vilam
    post resurreclionem,
    et
    G
    omnes
    oequaliter
    Deum
    cognoscamus.
    In
    proesenti
    siquidem
    soeculosicut est
    diversitasscienlioe,
    itaest
    diversa fides :
    quia
    alius
    plus,
    alius minus de Deo
    intelligit,
    et secundum
    quodintelligit
    et
    cognoscit
    de
    divinitate
    omnipotenlis Dei,
    habet et fidem. Post
    resurrectionem aulem
    jam
    non erit diversitas
    fidei,
    quia
    sicut omnes
    oequaliter
    Deum
    videbunt, ita
    oequalem
    fidemhabebunt. Erit enim Deusomniain
    omnibus
    (I Cor.xy).In
    virum
    perfeclum,
    inmensuram
    oetatis
    plenitudinis
    Chrisli. Ex
    superioribus
    ista
    pen-
    dent.
    Ipse(inquit)
    dedil
    pastores qui
    oedificent
    corpus
    illius,
    donecoccurramus omnes
    post
    resurrectionem
    gneraient
    in virum
    perfeclum. Quidam
    hoc modo
    illud
    inlelligunt, quod
    in
    generali
    resurreclione om-
    nesin eademoetate
    rsurgent,
    in
    qua
    Christusresur-
    *
    rexit, cujuscunque
    eliamoetatis
    fuerint.et
    in nomine
    virorum
    comprehendunlur
    et mulieres.
    Quod
    dicit in
    virum
    perfectum,
    licet contra fidemnon
    sit, tamen
    hoc melius est ut aliter
    inlelligamus.
    Virum
    perfe-
    ctum
    appellat
    Christumcumomni
    corporesuo, quod
    noneril
    perfeclumquousque
    omneselecli
    complean-
    lur.
    Complelo
    aulemnumro
    electorum.occurremus
    omnes invirum
    perfectum,
    idest omnes elecli occur-
    renl
    capiti
    suo
    Chrislo,
    ut
    jara postmodum
    unus sit
    vir,
    Christus et
    Ecclesia, perfeclus
    et
    integer.
    El in
    mensuramoetatis
    plenitudinis
    Christi. Sicuti homo
    per
    oeiales
    singulas crescit,
    donec
    perfectus
    sit
    vir,
    sic
    quotidie
    crescit
    utique
    addiem
    judicii Christus,
    nonin
    se,
    sedin
    nobis, qui
    sumus
    corpus ejus.
    Com-
    721 EXP0SIT10 IN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. ADEPHES.
    72-2
    plela
    autemmensura
    oetatis,
    idest
    perfeclo
    et int-
    gra
    numro electorumex
    quibus pleniludo corporis
    impletur,
    obviabimus
    ei
    Ut
    jam,
    idest
    post
    resurrectionemin
    qua
    Christus
    erit
    perfectus,
    non
    simus,
    subaudis
    sensu, parvuli
    fluctuantes,
    hue
    illucquevaganles,
    nunc adilludvi-
    tium,
    nunc ad istud
    cadentes,
    et
    circumferumur
    omni
    ventodocirinoe.
    Quantum
    ad
    proesentemsapientiam
    pertinet,
    beatus
    apostolus
    non erat
    parvulus sensu,
    quia sapienlior
    erat cunctis ntorlalibus
    ; quantum
    vero adillam
    perfeclionem
    attinet
    sapienlia;, quam
    habituri sunt sancli
    post resurrectionem,
    parvulus
    erat sensu et intellectu
    imperfectus. Quod
    verodi-
    cit
    , Neque circumferamur
    omni vento
    docirinoe,
    venium docirinoe
    appellat
    dialecticamet
    sapientiam
    mundanam, quoe
    nullius ulilitalis
    est,
    a
    qua
    circum-
    ferimur et
    pulsamur, quiaplerumque
    seducimur
    per
    illam, putantes
    ea esse vera
    quoe
    sunt falsa. Et isti
    Ephesii
    dialeclici
    erant, per quam
    seducebant
    simpli-
    ces,
    facientesea
    putare
    vera
    quoe
    erant falsa suis
    fictionibuset astutiis. Undeet
    sequitur
    : lu
    nequitia,
    idest in
    malitia,
    hominumet astutiaillorumcircum-
    venimur ad circumvenlionemerroris. Dicit beatus
    Hieronymus
    :
    Quid prodest jugiter
    dialeclicoearli
    insislere,
    et
    syllabas
    iamborum
    componere
    in di-
    versa
    carmina,
    ubi nullaveritas
    est,
    sedseduclioet
    error hominum? In
    proesenti quidem
    soeculo
    poiest
    illud
    esse,
    sed
    post
    resurrectionemcessabit.
    Renovamini
    spiritu
    mentis
    vestroe,
    etinduitenovum
    hominem,
    qui
    secundumDeumcreatusest in
    jusiitia
    et sanclilate verilatis. Hoecverba
    Apostoli
    ex
    supe-
    rioribus
    pendent.
    Nam
    loquitur
    ad
    Ephesios. Depo-
    nile
    vos, inquiens,
    secundum
    pristinam
    conversatio-
    nemveterem
    hominem, qui corrumpilur
    secundum
    desideria
    erroris,
    ac deindesubdit : Renovamini au-
    tem
    spirilu
    menlis vestroe. Pristina conversatio
    peccatumest,
    et in
    .peccalis
    manere : velus autem
    homoconversatio veteris hominisAdoe.
    Quicunque
    enim in
    peccalo
    manet conversationemveteris ho-
    minishabet.
    Qui homo,
    idesl conversatio
    illa,
    cor-
    rumpilur
    et
    depravatur
    secundumdesideriaerrorum
    etviliorum. Renovamini
    igituwpiritu
    menlisvestroe.
    Spiritum
    et
    mentem,
    pro
    uno debemus
    accipere,
    secundum beatum
    Augustinum,
    id est
    pro
    ratio-
    nabilitate menlis. Duoesunt autem renovaliones :
    una
    subilanea, quoe
    fit in
    baptismate,
    in
    qua
    reno-
    vamur abomnibus
    peccalis originalibus
    et actuali-
    bus.
    Altra, quoe
    fil
    perspatiumtemporis,
    el
    per
    assi-
    duitalemlectionis,
    et
    per operalionem
    bonorum
    ope-
    mm,de qua
    hicdicilur. Dumenimanimusea
    quotidie
    per
    studium lectionis de Deo
    intelligit quoe
    anlea
    ignorabal,
    et dum
    proficitquotidie
    devirtute invir-
    tutem,
    quotidieinnovatur;
    taie est
    ergo
    ac si dice-
    ret : Eslis renovati in
    bapiismate,
    renovamini
    quo-
    tidie
    per
    studium
    lectionis,
    eade Deo
    intelligendo
    quoe
    ante vos
    latebant,
    el crescendo de virtute in
    viriulem. El induite novumhominem: novumho-
    minem
    appellavit
    novi hominis conversaiionein vel
    ipsum
    DominumJ esum. Videamus
    quomodo
    sit
    ipse
    A
    novus homoet secundumDeumcreatus.
    Coneptus
    est in utero
    virginali opre Spiritus sancli,
    ex se-
    mine
    mulieris,
    sine seminevin : hoc novum
    fuit,
    miracula fecit
    quoe
    nemo alius
    fecit, conversatu.t
    est sine
    peccato
    in hoc
    mundo,
    est verus Deuse
    verus
    homo,
    resurrexit a
    mortuis,
    et hoecomnia
    nova fuerunt et sunt. Secundum Deumcreatus in
    jusiitia, quia justus
    est : el in sanctitate
    veritalis,
    quiajustus
    et verus esl : et non solum
    justus,
    san-
    ctus et verus
    est,
    sed
    insuper ipsa justitia, ipsa
    veritas et sanclitas.
    Quodergo
    dicit,
    Induitenovum
    hominem,
    taie est ac si diceret : InduiteDominum
    J esum
    Christum,
    id
    est,
    conversationem novi ho-
    minisel omnes
    virlutes, quas inlelligitis
    in Christo
    esse.
    Quicunque
    enim assurait
    justitiam,
    sanclita-
    J J
    tem, veritatem, sapienliam, charitatem,
    et omnes
    virtuies
    quas
    in Christo
    cognoscil esse,
    Christum
    ulique
    induit.
    Propter quod dponentes
    omne
    mendacium, loqui-
    mini veritatem
    unusquisque
    cum
    proximosuo, quia
    omnemendaciuma diabolo
    est, qui
    est raendax el
    paler
    mendacii.
    Quicunque
    filii verilatis
    sunl,
    debent
    deponere
    el
    abjicere
    omne
    mendacium,
    dolositatem
    et
    duplicilatent,
    et
    loqui
    veritatem de animo
    puro
    cura omni
    homine,
    non solum
    Christiano,
    verum
    eliam
    pagano
    et hoeretico:
    quia
    omnes sunt
    proximi
    noslri. Et
    quare
    debemus
    loqui
    veritatem cum
    proximo? Quoniam
    sumusinvieemmembra. Est au-
    tem Christus
    caput,
    membra illius sunt elecli. Et
    sicut membra
    corporis
    noslri sunt sibi invieemne-
    C cessaria,
    et sibi invieem
    ministrant,
    ila membra
    Christi debent sibi invieem ministrare
    quoe
    sunt
    necessaria;
    verbi
    gralia
    : necessarii sunt oculi
    manui ac
    pedi,
    et manus et
    pesoculo, ideoque
    mi-
    nislrat oculus manui ac
    pedi lumen,
    ntanus aulem
    abslergit
    illumcl lavt a sordibus : sic in Ecclesia
    sancla
    proedicator quilibet
    ministrare dbet lumen
    scientia?et
    proedicalionisaliis, quoe
    sunl manus et
    pedes,
    id est
    qui
    sunt
    eleemosynarii,
    et
    qui
    cur-
    runt ad
    sepeliendum
    niorluura,
    et
    qui
    activasvila?
    sunl dediti. Econlra aulem illi debent desua sub-
    stantia
    susientareoculum,id
    est
    proedicatorem,pra?-
    benles ei cibuui et
    potum,
    et ministranles coetera
    quoe
    necessaria sunl illi : hoc
    faciendo,
    erunt sibi
    invieemmembra.
    Sequitur
    :
    D Irascimini et nolite
    peccare. Dupliciler possumus
    hoc
    inlelligere
    : Si
    quandopeccatis,
    et a viarectitu-
    dinis diabolo suadenlerecedilis,
    irascimini vobis-
    metipsis
    et
    indignamini,
    ne talia
    amplius
    facialis,
    castigando corpus
    vestrum
    vigiliis
    et
    jejuniis.
    Ali-
    ter :
    etsi, inquit,
    irascimini,
    nolite
    perficere.
    Pcr-
    millit
    quidem
    irasci, quod
    humanam
    est;
    sed
    pro-
    hibet vindictam
    expetere, quod jam
    non est huma-
    num,
    quia
    Ira viri
    justitiam
    Dei non
    operalur (J ac.
    i).
    Sol nonoccidat
    super
    iracundiam vestram. Simi-
    liter et hoc
    duplici
    modo
    poiest intelligi
    : Dicamus
    simpliciter,
    Sol non occidat
    super
    iracundiamve-
    stram,
    id
    est,
    si commoti fuerilis ad
    tenipus
    adver-
    sus
    proxintum,
    ante solis occasum recouciliamini,
    725 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS 1.

    COMMENT.BIBL. 724
    et recdt iraa vobis. Aliler : Sol
    appellatur Chri-,
    stus in
    Scripturis sacris,
    ut ibi : Vobistimenlibut
    nomen
    meum,orietur
    Sol
    juslitioe(Malac. v). Qui sol
    juslitioeplerumque propler
    iram
    quoe
    vindictara ex-
    petit
    et
    propler
    discordiam occidit
    nobis,
    idest re-
    cedit a
    nobis,
    sicut occidit falsis
    prophelis,
    de
    qui-
    bus dicilur : Occidit sol eis cumadhuc esset mdia
    dies
    (J er. xv).
    Sol non occidat
    super
    iracundiam
    veslram,
    id
    est,
    cavelene
    propler
    vestram iramet
    propter
    vestrum
    peccatum
    recdt sol
    justitioe,
    id
    est
    Christus,
    avobis.
    Nolitelocumdare
    diabolo,
    id
    est,
    nolite vindictanr
    expetere, neque
    irasci ultra
    modum,
    ne recdt sol
    avolis
    Christus, advenialque
    diabolus
    princeps
    te-
    nebrarum.
    Quandocunque
    enim
    peccamus,
    locum
    damus diabolo in nobis.
    Qui furabatur
    bona
    aliorum, jam
    non
    furetur,
    vel
    qui
    furabatur verba et doclrinam
    Evangelii per
    hoe-
    reticam
    pravilatent,
    sicut falsi
    prophetoe
    de
    quibus
    dicitur :
    Qui
    furabantur sibi
    verba,
    dicentes : Hoec
    dicit
    Dominus,
    cum Dominus non miserit
    eos, jam
    non
    furetur,
    sedrecdai ab errore suo.
    Magis
    antem
    laboret, operando
    manibus suis
    quod
    bonum
    est,
    ut
    habeat unde iribuat necessitatem
    palienti.
    Ille
    qui
    anlea
    furabatur,
    non solumdbet a furto
    cessare,
    seddebei
    operari
    manibus
    suis,
    ut habeal unde sus-
    tente!
    alios, iiiopiampatientes.
    Nolite conlristare
    Spirilum
    sanctum Dei in
    vobis,
    in
    quosignati
    el
    sigillati estis,
    et
    designaii
    Deoin
    die
    redemptionis,
    hoc
    est,
    Noble
    per
    mala
    opra Spi-
    ritum sanctum
    fugare
    a
    vobis, qui
    habiiator esseI
    coepit
    vestri in die
    redemptionis,
    idesl in die
    bapti-
    smalis. Sicut enim contrislatur homo
    quando
    de
    propria
    domo
    expellilur quamipse
    sibi oedificavitut
    quiele
    ibi
    habitarel,
    sic
    Spiritus
    sanclus contrislari
    dicitur, quando
    de homine
    quem
    sibi mundavit in
    baptismale, per prava opra ejicitur.
    Aliter : Nolite
    conlristare
    Spiritum
    sanclum
    Dei,
    idest :
    spirilales
    homines,
    in
    quibus Spiritus
    sanclus
    habitat,
    nolite
    conlristare
    per
    vestra mala
    opra. Siqnidem spiri-
    lales
    viri,
    si
    quando
    vident alios
    peccare,
    et a via
    rectitudinis
    deviare,
    conlristantur de illorum mise-
    ria,
    et condolent de aliis
    ulpote
    dese.
    CAPUT V.
    Estote imitatores Dei sicut
    filii
    charissimi. Hor-
    latur
    ApostolusEphesios
    ut sint imitatores
    Dei,
    sicut
    filii charissimi. Imilari autem est
    sequi.
    Imitatio
    autemest
    quoedamimaginatio ;
    verbi
    gratia, quando
    discipulus
    conatur imitari
    magistriim
    in
    aliquo
    opre. Quomodoergo possumus
    imitari Deumomni-
    potentem
    ?Videamus. Est ille
    sapiens, prudens,
    mi-
    sericors, justus
    et verus : simus et nos secundum
    modulum nostroe
    capacitatis sapientes, prudentes,
    simus
    justi
    et veraces et
    misricordes, diligentes
    amicos in
    Deo,
    et inimicos
    propter
    Deum.
    Sicut,
    inquit,
    filiuscharissimus imitatur
    patrem
    bonumin
    omni conversalione morumet lenitate mentis
    atque
    honestate
    vita?,
    itaet vos iroitamirii Patrem veslrum
    A
    Deum
    omnipotentem,
    secundum
    quod ipse
    vobis
    adjutorium
    bona?voluntatis et
    operalionis proestite-
    ril. Patrem autem dico non
    per naturam,
    sed
    per
    adoptionem. Sequitur
    :
    Et
    ambulate,
    id est
    vivite,
    conversamini et cre-
    scite,
    in dileclioneDei et
    proximi,
    sicut et
    Christus
    dilexit nos et tradidit
    semetipsumpro
    nobis obla-
    ttonemethostiamDeoinodoremsuavilatis.
    Magna
    et
    miranda et inenarrabilis dilectio ut unicus Filius
    Dei
    semetipsum
    traderet
    morti,
    Dominus
    pro servis,
    Creator
    pro
    creatura. Sicut
    ergo
    ille
    pro
    nobis ani-
    mamsuam
    posuit,
    itaet
    nos,
    si
    ncessitas
    fuerit,
    pro ejus
    nomineanimas
    poneredebemus : et non so-
    lum
    pro
    nomine
    ejus,
    sed etiam
    pro
    fratribus no-
    stris,
    propter
    amoremnominis
    ejus. Quod
    vero dicit
    B
    Apostolus, qui
    se tradidit in odorem
    suavitalis,
    licet
    legamus
    in Genesi
    (Gen. vin), quod
    odoratus
    est Dominusodoremsuavitalis in
    sacrificio, quod
    ei
    obtulit No
    egressus
    de
    arca,
    non debemus
    putare
    quod omnipotens
    Deus,
    qui spiritus
    est,
    fumoet
    odorecarnalium
    delectetur,
    sed odoremsuavilatis
    debemus
    inlelligere
    inlentionem bona? voluntatis et
    aflctum
    mentis, quibus
    Deus delectalur: ilaet in
    hoc loco
    Apostolus
    intentionem mentis" et affectura
    sincerissimoedilectionis
    qua
    Dei Filius nos
    dilexit,
    odoremsuavitalis
    appellat
    :
    quia
    ntullum in his de-
    leclalus esl Deus
    Pater,
    et
    quasi
    multa aromala in
    conspecluejus
    efferbuerunt.
    Ipsedonique
    fuit
    oblatio,
    et
    hoslia, ipso
    sacerdos et
    sacricator, qui
    semet-
    ipsum
    obtulit DeoPalri in altare crucis
    pro
    nobis.
    C
    Fornicalio autemet omnis
    immunditia,
    aut ava-
    ritia,
    necnominelurin
    vobis,
    sicutdecetsanclos. For-
    nicaliodicilur a
    fornicibus,
    id
    est,
    a locis
    lupana-
    ribus et
    theatralibus, quoe fornicibus,
    id
    est,
    ar-
    cubus sunt
    constructa, quoe
    et arenaria
    appellantur,
    in
    quibus
    erant
    merelrices, c.um
    quibus
    miscebantur
    spurcissimi quique.
    Fornicari aulemest
    cum
    puellis
    liberis et cumviduis needumDeosacratis. lmmun-
    ditia omnis inconlinentia ad libidinem
    perlinens,
    quoeunque
    modo fit immunditia et
    irapudicilia
    atque
    luxuria
    appellari potest.
    Avarilia in hoc loco
    dupliciter poiest intelligi
    :
    potest siquidempro
    amore
    pecuniarum accipi, potest
    et
    pro
    adulterio
    quod
    et
    alibi ab
    Apostolonegotiumappellatur,
    ubi dicitviris
    et uxoribus : Nolite
    fraudare
    invieem
    (1
    Cor.
    vu),
    "
    neque
    circumveniat
    aliquis
    in
    negolio,
    id est inadul-
    terio, fratrem
    suum
    (I
    Thess.
    iv). Proecepit
    autem
    Apostolus
    ut ista
    quoediximus,
    non solumnon sint
    in
    nobis,
    sednec
    nominentur, quiasifuerint,
    nomi-
    nabuntur. Si vero
    soepius
    nominatafuerint nisi
    pro
    oedificaiione,
    facilius declinabit animus ad ea. Cor-
    rumpunt
    enim mores bonos
    cotloquia
    mata. Estoie
    aulemsicut decet sanctos.
    Quid
    decet sanctos?Ho-
    nestatem morum
    servare,
    virtuies
    appelere,
    vilia
    cavere. Aut
    lurpitudo. Turpitudo
    est
    quando
    nimis
    motuscarnis nostroeinflammanlur ad
    libidinem,
    sed
    plerumque propter
    mortem
    Dei,
    et tiraorera
    poena-
    ruin refrenantur. Aut
    stultiloquium. Slulliloquium
    esl otiosus sermo et nullius
    utilitatis,
    quando
    reli-
    725 EXPOSITIO'IN
    EPP. S. PAULI.

    IN EP1ST. AD EPHES. 726
    dis
    proficuis
    et ulilibus
    rbus,
    deinanibus et inutili-
    bus tracfatur. Aut
    scurrilitas,quoe
    adremnon
    pertinet,
    sed
    magisgratiarum
    actio. Scurrililas est
    joculari-
    tas, quoe
    risum solet movere. Hoc autem dislat
    inter
    stultiloquium
    et
    scurrilitalem, quod
    stultilo-
    quiura
    nulliusulililatis est
    nihilque
    in se
    sapienlia?
    habet : scurrilitas vero
    plerumque
    ab ore
    sapien-
    tium
    procedit,
    et constat
    quadam
    urbanitale,
    ul
    illud
    Virgilii
    :
    Qui
    BaviumDOO
    odit,
    ametlua
    carmina,
    Maevi :
    Atque
    idem
    jungal vulpes,etmulgeat
    hircos
    ;
    coeteraque
    lalia
    quoe
    nihil in se mali
    habent,
    nisi
    lantummodo
    quia
    otiosa
    sunl,
    et ad rem
    perfectam
    non
    pertinent,
    sed
    magis
    sunt
    gratiarum actio,
    id
    est ideo
    proferuntur
    scurrililates,
    ut
    graves apud
    auditores
    prolatio
    sit.
    IdeoqueproecipitAposlolus
    ea
    cavere, quia
    de omnibus verbis otiosis reddituri
    sunl homines rationem. Potest et hoc aliler
    intelligi
    quod dicit,
    sed
    magis gratiarum
    actio. Non sint in
    vobis ista
    quoediximus,
    sednec
    nominenlur,
    sed sit
    in vobis
    magisgratiarum
    actio,
    ut
    gralias
    Deorefe-
    rentes in omnibus
    quoeagitis
    et
    quoe
    habelis
    ,
    vel
    sitis vos
    gratiosi
    et
    accepli
    Deoel hominibus.
    Hoc
    enimscitote
    intelligentesquod
    omnis
    fornicalor,
    aut
    immundus,
    aut
    avarus,
    quod
    esl idolorum
    servitus,
    non habet hoereditatemin
    regno
    Chrisli et Dei.
    Supe-
    rius
    jam
    diximus dehis
    viliis,
    nunc videamus
    quare
    dicat avariliam simulacrorum servilutem. In hoc
    ergo
    dicilur esse avaritia simulacrorum
    servitus,
    quia
    sicut ille servit
    diabolo, qui omnipotentis
    Dei
    culturamet
    religionemquoe
    illi soli
    convenit,
    et sin-
    '
    gulare
    nomen ut solus Deus
    vocetur, quantum
    in se
    esl illi auferl et doeraonibus
    impcndit,
    itaet illeser-
    vit
    diabolo, qui omnipotentis
    Dei
    communia,
    quoe
    omnibus hominibus communiler data
    sunl,
    in
    pro-
    prios
    sibi usus maie
    usurpt.
    Aliler : recte etiam
    avaritia idololatria?
    comparatur, quia
    dum'metallis
    auri et
    argenti,
    de
    quibus
    simulacra
    fiunt,
    homines
    immoderateserviunt,
    et denarios
    constiluunt,
    in
    qui-
    bus
    imagines
    Gunt
    imperatorum,
    aurumet
    argentum
    pro
    Deo
    venerantur, quia
    servi sunt diviliarum. Vel
    lertio
    modo,
    avariliam idololatria? ideo
    comparavit,
    ut nihil illa scelestius demonstraret. Radix enim
    omnium malorum est avaritia. El nolandum
    quia
    loquens
    de
    lurpitudine, stulliloquio
    et
    scurrilitale,
    non
    subjungitquod
    taliafacienles
    possessuri
    non es-
    senl
    regnumChristi,
    sicut de
    fornicatione,
    immiin-
    ditiaet avaritia.
    Quo
    facioostendit
    quidem
    illaesse
    peccatum,
    istavero
    magis,
    eo
    quodsparant
    a
    regno
    Christi.
    Regnum
    autemChristi et Dei Patris dixit
    quia
    sicut unaest substantiaPalris et Filii et
    Spirilus
    san-
    cti,
    itaest una
    poteslas,
    una
    trinitas,
    unum
    regnum,
    Nemo vos seducat inanibus verbis. Inania verba
    loquuntur,
    id
    est, quoe
    nulliusulililatis
    sunt, qui
    di-
    cunt
    apud
    inferosaliam
    poenam
    non
    sustineri,
    nisi
    conscientia
    propria lorqueri,
    non aitendentes
    quod
    dicit Isaiasin finesui vluminis de
    reprobis
    : Ver-
    miseorumnon
    morielur,
    et
    ignis
    non
    exstinguetur.
    (Isa.
    v.)
    Erit enim ibi
    poena
    inlra suam conscien-
    i
    liam
    qua torquebuntur graviter,
    erit et extrinsecus
    verraiset
    ignis
    a
    quibus
    cruciabuntur durissime. Ina-
    nia enimverba et seductoria
    loquuntur, qui
    dicunt :
    Qui
    crediderit et
    baptizatus fuerit,
    salvus erit
    (Marc.
    xvi) ;
    si et mala
    opraagat, quod
    omninomendacissi-
    ntumest.
    Propter
    hoec
    enim,
    idest
    propter
    fornica-
    tionem,
    immunditiamet
    avariliam,
    venit ira Dei in
    filios diffideniioe,
    sive
    diaboli,
    idest in illos
    qui pe-
    rierunt in diluvioet
    postmodum
    inSodomis
    aliisque
    civitalibus. Illi
    quidemqui
    indiluvio
    perierunt, pro-
    pierea perierunt quia
    contra
    proeceptum
    Domini
    plures
    uxores
    acceperunt,
    et carnes comederunt.
    Leviori
    poena quodararaodo perierunt quam
    Sodo-
    mitoe, qui
    in
    igne
    succensi
    sunt, quia
    non
    plures
    uxores
    acceperunt,
    sed
    insuper
    contra naluralem
    usura fornicabanlur.
    Diabolus autem diffidentia
    ap-
    pellatur, quia
    homines dilBdereet in
    desperationem
    cadere facit.
    Nolite
    ergo efficiparticipes,
    id
    esl,
    noliteillosimi-
    tari, quia
    si fueritis socii in
    opre,
    eritis et in
    poena.
    Eratis enim
    aliquando
    lenebroe,
    nunc autem lux in
    Domino
    (Ephes. v),
    id est eralis
    peccatores
    et
    igno-
    rantes Deuni
    anlequam
    ad fidem
    venirelis,
    et filii
    diaboli
    principis
    lenebrarum
    ;
    modo estis
    justificaii
    per fidem, per baptismum,
    el filii Dei
    per adoptio-
    nem, qui
    dixit :
    Ego
    sumlux mundi
    (J oan. vin).
    Quapropter
    ut
    filii
    lucis
    ambulate,
    hoc est ut filii vi-
    toe,
    et conversamini sancte et immaculate
    ,
    ambu-
    lantes devirlute inviriulem
    (Psal. LXXXIH). Quanta
    J
    distantia esl inter lucemet
    tenebras,
    lanla dislantia
    est inter lumen fidei et
    cognitionis Dei,
    bonorum-
    que operuni,
    et inler tenebras infidelitatis et
    igno-
    rantioe
    atque peccati.
    Fructus enim
    lucis,
    idesl
    operalio
    bonoeconversa-
    lionis et
    fidei,
    inomni
    bonitate,
    et
    justitia,
    etveritate
    vivere,
    ut
    qui
    fidem
    hahet, lumenque cognitionis
    Dei,
    omniabona
    opra
    secletur
    , juste vivat,
    vera
    loquatur
    ad
    proximum,
    altendens
    quod Apostolus
    subdit : Probantes
    quid
    sit
    beneplacitum
    Deo. Sicut
    trapezita,
    id est
    monelarius, probat
    metalla
    , pon-
    dre
    , puritate
    et
    tinnitu,
    ita debemus nos
    opra
    nostra
    probare.
    Debemusilla
    probare pondre,
    con.
    sidrantes
    quanta
    et
    quant magna
    sint.
    Puritate,
    uirum
    pure
    et
    simplici
    animo, bonaque
    intentions
    *
    fiant :
    tinnilu,
    utrum bonam faraamde se reddant.
    Omnia,
    subaudis
    opra, quoearguuntur,
    idest
    quae
    reprehenduntur
    a boniset sanctis hominibus in nia-
    lis;
    a
    lumine,
    id est ab illis
    qui
    filii lucis
    sunt,
    ma-
    nifestantur,
    non esse bona.
    Quandiu
    enim mala
    opra
    non
    reprehenduntur
    a
    bonis,
    videntur esse
    bona malis : cumvero boni
    cceperint
    ea
    reprehen-
    dere,
    ostenduntur nonesse bona. Omne enim
    quod
    manifestatur
    lumen
    est,
    id est omne malum
    opus
    quod
    manifestatur
    per
    confessionemsive
    per poeni-
    lentiam,
    lumen est. Lumen
    jam incipit esse, quia
    bonumest ut
    peccata per
    confessionemet
    poenilen-
    tiammanifestentur.
    Propter quod
    dicit :
    Quis
    est
    qui
    dicit? dicit
    727 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 7i8
    beatus
    Hieronymus, quia neque
    in Veteri Tcsla-
    mento, neque
    in
    Evangelio
    iste versiculus invenii
    potest,
    nisi tantummodo in islo
    loco,
    nisi et ab hoc
    loco
    exempli
    causa sit alibi
    posilus
    a docloribus.
    Sed cura
    dictaret
    Apostolus
    hanc
    Epistolam,
    subito
    Spirilus per
    eum locutus est
    hoc,
    sicut et alia
    multa
    , ideoque
    ait :
    Propter quod,
    idest
    quia
    omne
    quod
    manifestatur
    per
    confessionem, jam incipit
    lumen
    esse,
    dicil
    Spiritus
    sanclus,
    subaudis
    per
    me.
    Surge, qui
    dormiset
    exsurge
    a
    mortuis,
    el illumina-
    bit le Christus. Dorntire dicilur et mortuus esse
    qui
    in
    peccato jacet, quia
    anima
    quoepeccaverit
    ipsa
    morielur.
    Surge
    de viliis ad
    virtuies,
    qui
    dor-
    mis modo in
    peccalis, exsurge
    a mortuis ad
    vitam,
    de
    peccalo
    adbona
    opra,
    el
    proebebit
    tibi Christus
    lumen fidei et
    cognitionis suoe,lumenque
    bona?
    op-
    rations.
    Fratres,
    videle
    quomodo
    caule
    ambulelis,
    non
    quasi
    insipientes,
    sed ut
    sapientes. Alloquitur Apostolus
    Ephesios,
    el in illis omnes homines
    , hortalurque
    ul cauleet considerate vivant sicut
    sapientes,
    el non
    sicul
    insipientes.-
    Fratres aulem illos vocat in fide
    el iu societate
    dilectionis,
    quia
    unumPatrem omni-
    polentera
    Deumomnes habemus
    : non
    per
    naluram
    sed
    per adoplionem. Videle, fratres,
    idest conside-
    rale
    quomodo
    caule ambulelis et ordinale vivatis et
    conversamini in medio nationis
    pravoe
    et
    perversoe,
    non
    quasi insipientes,
    idest infidles
    qui
    non habent
    sapienliam
    veram in se Christum
    habilaiitem,
    sed
    ul
    sapientes
    fidles
    qui sapienliam
    subslanlialem in
    vobisbabelis.
    Quanta
    enimdislanlia est inler lumen
    et
    tenebras,
    inter fidelemel infidelem
    ,
    tanta diffe-
    renlia esl inler
    sapientem
    et
    insipienlem, quia
    lumen
    et
    sapienlia
    non
    polesi
    essein
    eo,
    nisi fidem omni-
    potentis
    Dei habeat.
    Redimenles
    tempus,quoniam
    diesmali sunt.
    Quomo-
    do
    tempus
    malum:
    quod
    secundum
    dispositionem
    Dei
    semper
    volvilur
    mensibus,
    diebus et
    noctibus, horis,
    momentisque
    currentibus? Sicut enim dicitur mala
    esse
    domus, quoe
    malos habitatores habel : ita di-
    cunlur mali
    dies,
    in
    quibus
    mala fiunt amalis ho-
    minibus.
    Quid
    est
    quod dicit,
    redimenles
    tempus?
    Id
    est,
    vestrum illud
    facite;
    verbi
    gralia
    : alii ven-
    drait
    illud,
    mala
    operando
    ad malum
    suum,
    vos re-
    dimile illuda
    vobis, talia
    opra faciendo, proquibus
    remunerationem
    capiatis. Quicunque
    enim hoc facit
    quod
    sibi utile
    est, tempus
    redimit sibi et
    acquirit,
    quia
    suumillud
    facit,
    et in suam salutem illud oc-
    cupai.
    Propierea,
    subaudis
    quia
    dies mali
    sunt,
    nolite
    fieri imprudentes,
    sed
    intelligentes quoe
    sit voluntas
    Dei. Prudens dicitur
    quasi porro videns, qui
    a
    longe
    considrai
    quem
    finemsua
    opra
    habilura sint : et
    qui
    scit
    quid
    debeat
    appetere,
    et
    quid
    vitare
    ;
    et
    qui
    considrt
    quoeplaceant,
    aul
    quoedispliceant
    Deo.
    Econlra ille
    qui
    inconsiderate et
    improvide
    omnia
    agit
    et
    qui
    non considrt ad
    quem
    finem
    opra
    sua
    deducat,
    et
    quid placeat
    voluntali
    Dei, appella-
    tur
    imprudens
    et stultus. Undedicit
    Apostolus
    ; Pro-
    A
    plerea, inquiens, quia
    dies mali
    sunt,
    in
    quibus
    multa mala
    fiunt,
    nolite
    fieri imprudentes,
    sive non
    considrantes
    ,
    sedestote
    intelligentesquoe
    sit volun-
    tas
    Dei,
    id esl
    quid placeat Deo,
    et in
    quibus operi
    busvoluntas Dei
    implealur.
    Et nolite inebriari
    vino,
    in
    quo
    est
    luxuria,
    sed
    impleamini Spiritu
    sanclo. Per luxuriant debemus
    inlelligere
    omnia vitia
    quoeper
    ebrietaiem soient
    evenire, quia,
    ul
    quidam
    doctor
    dicit,
    ebrielas nul-
    lumvitium excust. Sed nolandum
    quia
    sicut illi
    qui replentur vino, replentur inverecundia, impa-
    tientia, luxuria, impudicilia, superbia, coelerisque
    vitiis : ila illi
    qui replentur Spiritu sancto,
    re-
    plentur castilale, humilitate, mansueludine,
    coele-
    risque virtutibus, loquentesvobismetipsis
    in
    psalmis
    B
    et
    hymnis
    el canticis
    spirilualibus. Nobismetipsis
    in
    psalmis loquimur, quando
    alternaiim canimus
    psal-
    mos. Psalmi dicuntur a
    psallendo, qui
    in
    psalmis,
    id est in
    psalterio
    inveniuntur.
    Hymnus Groece,
    La-
    tine
    eloquio
    sonat laus Dei.
    Hymnus
    autemsi com-
    ponitur
    et non
    canlatur,
    nonest
    hymnus
    : si
    compo-
    nitur et
    canlalur,
    sed non in laudem
    Dei,
    non est
    hymnus. Hymnos
    autem
    Lalinos,
    Ambrosius el Hi-
    larius,
    clarissimi
    viri, coraposuerunl proecipue.
    Bene
    autem
    ,
    cum dixit
    canlicis,
    subjunxit spirilualibus,
    quia
    sunt canlica
    quoe
    non sunt
    spirilalia neque
    in
    laudemDei
    canianlur,
    sicut sunl cantica soecularium
    hominum. Canticaautem
    spiritalia
    sunt
    quoecompo-
    suerunt
    prophetoe
    afflati
    Spiritu
    sancto et
    repleti,
    ut
    sunt canlica
    Moysi
    et Anna?et
    Debboroe,
    el
    Isaioe,
    et
    ^
    Ezechia?,
    coeterorumque prophetarum.
    Hoc veto
    dislat inler canticumet
    psalmum, quia
    canlicumore
    solummodo
    proferturet decanlalur; psalmus autem,
    addito
    quodam
    instrumente musicoe
    artis,
    idest
    psal-
    terio. Contantes et
    psallenles
    in>cordibusvestrisDo-
    mino. Ideo dixit in cordibus
    vestris, quia
    multi sunt
    qui
    cantant
    ore,
    quorum
    mens non concordat
    voci,
    et
    qui magis
    aitendunt ad sonoritatem
    vocis,
    utaudi-
    toribus
    placeant, quam
    considrent mente
    quid
    di-
    cunt. Illi vero caillant in
    corde, quorum
    mens con-
    cordat
    voci,
    juxta
    illud beali Benedicli : Sic stemus
    ad
    psallendum,
    ut mens nostra concorda voci no-
    stroe,gratiasagentes semperpro
    omnibusinnomineDo-
    mini nostri J esu ChristoDeoetPalri. Pro omnibusbe-
    neficiis nobis a Deo
    datis,
    vel
    pro
    omnibus
    pro-
    speris
    et adversis debemus
    gratias agere
    Deo
    Patri,
    qui
    omnibuscreaturis est Deus
    Paler,
    idest creator
    et factor. Et
    quomodo?
    In nomine Domini noslri
    J esu
    Christi,
    dicenies ei : Gratias tibi
    referimus,
    Domine,
    sancle
    Paler, qui
    nos
    per
    Filiumtuumfecisli
    et
    redemisti,
    et viam
    patrioe
    coelestis
    aperuisti.
    El
    ideoinnomine Domini nostri J esu Christi
    gratias
    referre debemus Deoel
    Patri, quia per
    illum
    qui
    mediator est
    noster, preces
    et sacrificia offerimus
    nostra,
    et transmillimus ad Deum
    Patrem, dicenies:
    Suscipe, Domine, preces populi
    lui
    per
    Dominum
    nostrumJ esumChristum.
    Subjecti
    invieeminlimoreChristi. Sicut audilores
    et
    subjecti
    suis
    proelalis
    subdili sunt causaobedien-
    729 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. AD EPHES. 750
    lia?et reverentia?,
    sic debent eliam
    proelaii
    humiliare j
    se
    erga subjeclos, inquantum
    vident illos
    oequales
    sibi in virtutibus et viloemeritis :
    inquantum
    aulem
    vident illos
    erigi
    in
    superbiam
    conlra
    se,
    et vilia
    seclari,
    debent officiumsuoe
    proeposilura?
    ostendere,
    et forliter
    redarguere
    et
    inrepare, quod probari
    potest
    ex faclis
    apostoli
    Ptri.
    Qui
    cumvidisset Cor-
    nelium cenlurionemcum omni domosua humililer
    Sevelle
    adorare,
    econlra ille humiliavit se
    illi,
    di-
    cens :
    Surge,
    namet
    ego
    homosum
    (Act. x).
    Ubi au-
    temvidit Ananiamet
    Saphiram
    avia veritalis rece-
    dere,
    et viliis
    subjacere, potentiam
    sui officii et
    proeposilura?ostendit,
    solo verbo illos interficiens
    (Act. y).
    Sedistaomniain limore Chrisli sunt
    agen-
    da,
    idest
    pro
    amore
    Dei,
    non causa
    adulalionis,
    nec
    patrocinationis, quodquidam
    faciunl ut
    possint
    inve-
    nire
    graliamproelaii,
    et ut liberius
    quoe
    eos dlectant
    operenlur.
    Viri, diligite
    uxores
    vestras,
    sicut et Christusdilexit
    Ecclesiamet
    seipsum
    tradidit
    pro ea,
    ut illamsancti-
    ficaret.
    Sicut Christus dilexit
    sponsam
    suam Eccle-
    siam,
    intantum ut
    seipsum
    traderet J udoeis
    pro
    ea
    ut eam
    sanctificaret,
    id
    est,
    ut sanctam faceret
    per
    fidem
    suam, per bapiisrai sacramenlum, per
    remis-
    sionem
    peccatorum,
    ita et vir dbet uxoremsuant
    diligere,
    et casiam
    custodire,
    ut sit sancla : et si
    ncessitas
    evenerit,
    debel
    pro
    illaanimamsuam
    po-
    nere.
    Sequitur ergo
    de
    Ecclesia,
    mundans eamlava-
    cro
    aquoe,
    idest lavacro
    baplismalis,
    in verbo
    vitoe,
    idest insanclilicatione sui
    numinis, per quam
    sancti-
    ficalionem
    accepit
    homo vilamoeternam. Post abre-
    nunlialionem enim
    diaboli,
    sanctiGcat illum sacer-
    dos,
    dicens :
    Baptizo
    lein nomine
    Palris,
    et
    Filii,
    et
    Sprilus
    sancti. Et
    quare
    hoc fecit Christus?
    Quare
    mundavit,
    et
    quarequotidie
    mundat inlavacro
    bapti-
    smi
    per
    invocationemsui nominis? Ut exhiberet
    ipse
    tibi
    gloriosamEcclesiam,
    non habentem
    peccali
    ma-
    culamaut
    rugamduplicitatis mente,
    aut
    aliquid
    hu-
    jusmodi,
    id est
    aliquid vitii;
    serf ut sit sancta et
    immaculata. In
    proesenti quidem soeculo,
    uno modo
    potest
    dici et esse Ecclesia
    gloriosa,
    videiicet
    quia
    reges
    et
    principes hujus
    soeculihabet
    subjectos,
    et
    continet insediversos ordines et
    gradus,
    tamen sine
    macula
    peccati
    et
    ruga
    non
    poiest esse, quia
    multi
    sunt inea
    poenitentes.
    Et si dixerimus
    quia pecca-
    tumnon
    habemus, nosipsos seducimus,
    et veritas in
    nobis non esl
    (J oan. i),
    elc. Non esl homo
    super
    terrain, qui faciat bonum,
    etnon
    peccel (III Reg.vin).
    Quapropter
    melius est ut referamus hoecverba ad
    generaleraresurrectionem, quando
    erit
    gloriosa, quia
    fulgebit
    sicut sol in
    regno
    Patris
    sui,
    et erit sinema-
    eula
    peccali,
    et sine
    ruga duplicitatis
    :
    quia
    incor-
    ruplibilis
    erit in
    corpore,
    et, incommutabilis inani-
    ma. Per hoc etiam
    quod
    dicil sine macula et
    ruga,
    oslentlit eliam Ecclesiam
    veslimentum esse
    Christi,
    juxta quod
    ei Paler dicit
    per prophetam
    : Vivo
    ego,
    dicil
    Dominus,quia
    omnibushis velut veslimenlove-
    tiieris
    (Isa. xux).
    Veslimentumenim
    quoddam
    solet
    haberemaculaset
    qua&dant
    notas ex
    aliquatinclione,
    A et solet esse
    rugalum,
    idesl
    plicalunt
    et
    duplicatum
    per
    loca. Est el aliud
    vestimentum, quodneque
    ma-
    culant
    neque rugamhabet,
    ut est linteumbeneexten-
    sum. Post resurrectionem
    siquidera
    Ecclesiasinema-
    cula est el
    ruga, quia
    erit sine
    peccato,
    et exiensa
    in
    conlemplalione omnipotentis
    Dei sicut linteum.
    Nemocarnemsuamodio
    habuit,
    sednutrit et
    fovet
    eam,
    sicut et Christus Ecclesiam. Hoc
    dupliciter po-
    test
    intelligi,
    ul sit sensus,: Sicut carnem suamodio
    nemo
    habet,
    sic eliam suam uxorem nemo dbet
    odio
    habere, quia
    de
    corporeejus
    facla est. Aliter :
    carnem
    posuil
    hic
    pro uxore, quoe
    est exviri
    corpore
    sumpta.
    Nemoenimcarnem suam odio
    habuit,
    id
    est nemouxoremsuant odiodbet habere : seddbet
    illamnulrire el
    fovere,
    sicut Christus tant
    corporali-
    B
    ter
    quam spiritualiter
    fovet et nutrit Ecclesiam.
    Membraenimsumus
    corporis ejus.
    Sicut
    generaliler
    omnis Ecclesia
    corpus
    esl
    Chrisli,
    ila
    singuli
    electo-
    rummembra sunl
    corporis ejus,
    idesl menibra Ec-
    clesioe.Non illius
    corporis
    membra sumus
    quod ipse
    assumpsit
    in utero
    virginali,
    sed membra Ecclesia?
    quoe
    est
    corpus ejus.
    Aliusest enimin Ecclesiaocu-
    lus,
    sicut
    quilibet proedicator
    : alius
    auris,
    ul bonus
    audilor : alius
    minus, qui
    est
    eleemosynator
    : alius
    pes, qui
    curaminfirmorum et mrtuorum
    gerit
    : De
    came
    ejus
    et de
    ossibus-ejus
    sumus nos.
    Duplici in-..
    lelligentia accipi potest.
    Decarne et ossibus
    ejus
    su-
    mus,
    quia
    sicut nos constamus ex carne et
    ossibus,
    ilaet illeverum
    corpus
    habet ex carne et ossibus.
    Aliter : in Ecclesiasunt fortes iu
    fide,
    in
    opre,
    in
    *-'
    proedicatione, qui dsignai!tur per ossa,
    ul fuerunt
    apostoli, martyres,
    et modo
    episcopi
    el
    proelaii ;
    et
    sunt
    infirmi, qui dsignante- per carnem, qui
    in-
    digent
    sustentari a
    fortibus,
    sicut caro ab ossibus.
    Qui
    fortes et infirmi sicuti membra
    ejus dicuntur,
    ilaetiain recte ossa et caro illius
    appellanlur.
    Propler hoc,
    id
    esl, propler
    hanc dilectionem
    quam
    dbet habere vir cum
    uxore, relinquet
    homo
    patrem
    etmatrem
    suam,
    et adhoerebituxori
    suoe,
    eterunt duo
    incarne una.
    Quantum
    ad litteram
    pertinet,
    ila fit:
    Relinquit
    homo
    patrem
    etmatrem et
    conjungit
    sesua?
    uxori,
    et sunt duo in carne
    una,
    idest deuna carne.
    Vel etiam
    relinquit
    in illa
    conjunclione concubilus,
    quando
    simul
    miscentur,
    incarne una sunt :
    spiri-
    tualiter autem
    potest
    referri ad Christum et ad Ec-
    clesiam, qui propler
    Ecclesioe dilectionem
    reliquit
    Deum
    Palrem, per
    hoc
    quod
    non in forma divinita-
    lis, quoeoequalis
    est
    Patri, apparuit,
    sed
    semet-
    ipsumexinanivit,
    et adhoesituxori suoesanctoe
    Ec-
    clesioe
    dilectione,
    et carne
    quamassumpsit,
    et Sunt
    mododuo Christus et Ecclesiaincarne una:
    quia
    de
    '
    una carne
    sunt,
    et Christusverusest
    homo, per
    seve-
    rum
    corpus
    hominis,
    et Ecclesiasimiliter. Hoecautem
    primo
    vatesAdamdeChristoetEcclesia
    prophelavit.
    Sacramenlumhoc,
    subaudis
    quod
    dixi
    modo,
    ma-
    gnum
    est. Sunt sacramenta
    majora,
    sunt et minora.
    Ut
    ergo Aposlolus
    oslenderet lam secundum litte-
    ram, quam
    secundum
    spi
    ri tuaient
    sensum,
    hoecde-
    bere
    intelligi,
    ideo
    subjunxit
    : Sacramentum sive
    751 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 752
    mysterium
    hoc
    quod ego dixi, propler quod
    relin-1
    quithomo palrem
    et
    inalrem,etc., magnumest, quia
    pertinet
    ad Christumet ad Ecclesiam : unde eliam
    subdit :
    Ego
    aulem dico in Chrisloet in
    Ecclesia,
    subaudis id esse
    coraplelum.
    CAPUT VI.
    Fratres,
    decoetero
    conforlamini
    in Domino et in
    potenlia
    virlutis
    ejus.
    Post
    specialia proeceptaquibus
    admonuit
    Aposlolus
    viroset
    mulieres, patres
    et
    filios,
    dominos et
    servos, subjunxit
    illis ista
    generalia
    non
    solumad
    Ephesios, quibus
    miltebat banc
    Epislolam,
    sed ad omnemsexumet adomnem conditionem et
    dixit : De
    coetero,
    idest
    deinceps,
    et
    proeter
    illa
    quoe
    superius diximus,
    fralres mei in fideet
    dilectione,
    et
    qui
    unumDeum
    omnipolentein habemus, confor-
    i
    tamini in
    Domino,
    et infide
    illius,
    etin
    potentia
    virlu-
    tis
    ejus.
    Noliteconfidere investra
    forliludine, neque
    inmeritis
    vesiris, neque
    in
    polenlia prinipum
    hu-
    jus soeculi,
    sedin Domino etin
    polenlia
    virtulis
    ejus
    confortamini.
    Induite vos armaturam
    Dei,
    ut
    possitis
    stare ad-
    versus insidias diaboli. In hoc nomine
    quod
    est ar-
    ntatura
    comprehenduntur
    oniuia ^sa
    bellica,
    Iorica
    videiicet,
    galea,
    sculum, .lancea, tela, coeteraque
    instrumenta
    armorum; spiriialiler
    autem
    quod
    de-
    bemus
    inlelligere per
    armaturam Doi? Dominum
    J esumChristum
    cujus prolectione
    defendunlur om-
    nes
    elecli,
    et
    quamindunt, juxta quod
    idem
    Aposlo-
    lus alias dixit :
    Qnolquot
    in Chrislo
    baptizati estis,
    Christum induislis
    (Gai. ni).
    Tune eniminduunt
    electi
    Christum, quando
    virtuies
    quoe
    in Christo
    sunl,
    per adjutorium
    illius assumunt.
    Quod
    ergo
    di-
    cit : Induite armaturam
    Dei,
    laie est ac si diceret :
    lnduile DominumJ esum
    Christum,
    idest omnes vir-
    tuies
    quas
    scitis inillo
    esse,
    in vobis
    assumite,
    verbi
    gralia
    : Et ille
    justus, verus, paliens, castus,
    man-
    suetus, appellalus
    est
    agiras,
    el
    leo,
    et vitulus : in-
    duit vos
    justitiam, veritatem, palienliara,
    charita-
    tem, caslitalem,
    mansuetudinem : estole
    agnus,
    id
    est miles :
    leo,
    fortes in fide et bono
    opre
    contra
    diabolum: estote et
    vitulus,
    raortificanies vosinet-
    ipsos
    cumviliis et
    concupiscentiis,
    ut
    possitis
    stare
    adversus insidias diaboli. Multis modis insidialur
    nobis diabolus.
    Denique
    insidialur nobis
    per
    malas
    suggestiones,
    insidialur
    per
    vitia carnis nostroeet
    incenliva malarum deleclalionum : insidialur
    per
    minislros
    suos, per
    hoerelicosvideiicet et falsosfra-
    tres, atque paganos
    : sed contra hos omnes debe-
    mus nos viriliter
    pugnare,
    ne
    possimus superari.
    Poterat
    aliquis
    dicere : O
    Paule,
    quare proeeipis
    nos
    omnemarmaluram Dei induere? Ad hoecille sub-
    junxit, quia nobis, inquiens,
    nonesl colluctatio ad-
    versuscarnemet
    sanguinem,
    sedadversus
    principes
    et
    poteslales,
    adversusmundi redores tenebrarum
    harum,
    contra
    spirilalia nequitioe
    in coelestibus. Carnem et
    sanguinemappellat
    in isto loco
    Apostolus
    omnes
    qui
    constant ex carne et
    sanguine
    a
    quibus
    plerumque,
    uaaenle
    diabolo, impugnantur,
    et dicit ;
    Quia
    non
    A est nobis colluctatio adversus illos
    solummodo,
    sed
    adversus doemones
    qui principantur
    malis homini-
    bus,
    et
    potestaiem
    exercent
    super
    illos,
    regunl
    illos
    polius
    ad malum
    quant
    ad
    bonum, ipsique appel-
    lantur
    spirilalia,
    subaudis doemonia.
    Nequitioe,
    hoc
    est
    malitioe,
    qui
    morantur inhoc are. Coelinomine
    appellatur
    aer in
    Scripturis sanctis,
    unde el aves
    coeli dicunlur.
    Qui,
    ut
    prophetoe
    dixerunt et ut docto-
    resetiamnoslri
    opinanlur,
    ita
    plenus
    est doemoni-
    bus et
    malignis spirilibus,
    siculi radius solismiiui-
    tissimus
    atomis,
    id est
    pulvisculis
    individuis. Con-
    tra hos
    ergo pugnandum
    est nobis
    polius quam
    con-
    tra homines constantes ex carne et
    sanguine, quia
    quidquid
    mali contra nos homines
    machinantur,
    ab
    illis
    suggeritur,
    et si
    superavimus
    illos
    qui
    sunt
    B
    principes mililioe,
    et
    quorum
    inslinclu vitia carnis
    nostroecontra nos
    soeviunt,
    tunefacile
    superare po-
    . lerimus omnes minislros
    illius,
    verbi
    gratia,
    sicut
    superato principe,
    exercitus facile
    fugatur. Quod
    probari polesl
    ex libro
    J udith, quonarrante,
    diciraus
    quia
    liolofcrneprincipe
    mililioe
    inieremplo,
    miillitudo
    exerciluuuiiii
    l'ugam
    versa
    est,
    et aJ udoeisfacillinieest
    superala (J udith x).
    Sed
    quoerenduin
    est
    quomodo
    pugnare possumus
    conira
    doemones, qui spirilus
    sunt? Nonne omnibus
    patet
    contra
    spiritum
    armis
    materialibus non
    possepugnare, quia spirilus
    sunt
    invisibiles?
    Quapropter
    necesseesl ut arma
    spirila-
    lia
    formentur, videiicet
    supra inemorata,
    et decerle-
    museomodo
    quo legimus(Gen.
    xxxn)
    luclalumesse
    J acob cum
    angelo, orando,
    jejunando, vigilando,
    G
    coelerisque
    bonis
    operibus insislendo,
    ul sicut ille
    meruit ab
    angelo
    sanclo
    benedici,
    cum
    quo
    lucta-
    batur
    orando,
    ila el
    nos,
    superalo diabolo,
    a Do-
    mino benedici mereamur. Coeterum
    quoeri potest,
    ubi
    acceperit Apostolus,
    ul doemoneset
    malignos
    spiritus
    principes
    et
    polestates
    ac redores tene-
    brarum
    harum,
    id est hominum infidelium
    ap-
    pellaret,
    Deum
    ignorantium
    et
    peccatorum,
    de
    quorum
    numro fuerant illi
    quibus quondam
    dice-
    bat : Fuistis
    aliquando
    tenebroe
    (Ephes. V),
    id est
    infidles et
    peccatores,
    Deum
    ignormes?
    Ad
    quod
    dicendum,
    quia
    ex libro Danielis illud
    accepit,
    ubi
    legitur
    :
    Principes
    Groecorumet
    principes
    Persarum
    (Dan. x);
    ex libro
    quoque
    Ezechielis ubi dicilur ad
    principem Tyri
    : Tu
    signacuium
    simililudinisin
    pa-
    **
    radiso Dei
    fuisti (Ezech. xxvm)
    : et coetera
    quoe
    ibi
    dicunlur de hoc et de
    principibus
    aliarum
    genlium,
    jfigypliorum videiicet,
    Assyriorum,
    Idumoeorum.
    Nam
    principes illi,
    id est
    doemones, intelligunlur
    illis
    gentibus proepositi.
    Sicut enim
    unusquisque
    fidelium habel sibi
    angelum delegatum
    ad
    custo
    diamsui : ila et
    pagani
    habent malos
    qui
    eis
    prin-
    cipantur permissione Dei,
    et sicut Michael
    proepo-
    situs est
    genli
    J udoeorumvel
    Christianorum,
    de
    quo
    dicitur : Et nemoest
    adjutor
    meusnisi Michael
    prin-
    ceps
    vester
    {Dan. x);
    ita habent et
    gentes
    in infideli-
    tale manenles malos
    principes.
    Dicamusel allius:
    Apostolus replelus gralia
    Dei
    cognovit per Spiritum
    sanctum, quia
    sicut boni
    reges
    Israelitarum
    signifl-
    753
    EXPOSITIOIN EPP. S. PAULI.

    IN EP1ST. AD. PHILIPP. 754


    cabant
    Dominum J esum et
    principes qui
    sunt in
    .
    Ecclesia,
    verbi
    gralia, qualis
    fuit David
    qui interpre-
    iatur manu fortis sive
    desiderabilis, aliique quam-
    plurimi
    : et sicut
    populus
    Isral
    signicabat popu-
    lumcredentium
    qui
    sunt veri
    Israelitoe,
    ita mali re-
    ges
    et
    principes
    cumsuis
    gentibus, qui
    contra
    popu-
    lumDei
    pugnabanl,
    ut fuerunt
    reges Ismaelitarum,
    Assyriorum,
    et
    Idumoeorum,
    el
    Philisthinorum,
    si-
    gnificabant
    doemones,
    qui principantur paganis
    et
    hoerelicis,
    qui
    EcclesiamDei
    semper impugnant.
    Propterea,
    subaudis
    quia
    nonest nobis colluctatio
    adversuscarnemel
    sanguinem,
    sedadversus
    principes;
    accipile
    armaturam
    Dei,
    illam
    quamsupra
    diximus,
    id
    est,
    omnes
    virtuies,
    ut
    possilis
    resistereindie
    malo,
    et in omnibus
    perfecti
    stare,
    id est : in omnibus
    pro-
    speris
    et adversis
    perseverate
    lrmi in fide
    bonisque
    operibus.
    Diemmalum
    appellat proesenstempus,
    non
    quod per
    se sit
    malum,
    sed
    quia
    multa malaineo
    fiant. Vel etiamdiemmalum
    dicit,
    diem
    judicii,
    in
    quo
    omnes mali damnabuntur.
    State
    ergo
    succincti lumbos vestros in veritatem.
    Lumbos
    succingimus,
    cum luxuriam refrenamus.
    State, inquit,
    in
    fide,
    in bono
    opre,
    et
    restringite
    lumbosa
    luxuria,
    ubi maxime
    viget,
    el hoc in veri-
    tate
    facite,
    non in
    mendacio, neque per hypocrisim,
    neque
    ut laudemhominum
    capiatis;
    vel inveritate
    dicit, quasi pro
    amore nominis
    Christi, qui
    est veri-
    tas. lnduli loricam
    juslitioe.
    Recte
    jusiitia
    loricoe
    comparatur, quia
    sicut lorica multis circulis con-
    texitur,
    ita
    justitia
    multis virtulibus constat. Aliter:
    jusiitia
    etenim loricoe
    potest comparari, quia
    sicut
    lorica
    peclus munit,
    venlrem
    stringit,
    femora
    prole-
    git,
    ita
    justitia superfluas cogitationesquoe
    in
    peclore
    versari
    soient, repellit, ingluviem
    venlris
    slringit,
    luxuriam
    quoque comprimit.
    El calceali
    pedes,
    subaudis sint
    vobis,
    t'n
    proepara-
    tioriem
    Evangelii pacis;
    et est sensus : Sicut ille.
    qui
    calceatos habet
    pedes, serpentes spernil, spinasque
    omnemqueasperitatemvitoepronihuoducit,ilaetvos
    diabolum
    serpenteraanliquum, spinas quoque,
    idest
    punctionespassionum, omnemque asperitalem
    vitoe
    hujus contemnile,
    et liberi ad
    proedicalionero
    Evan-
    gelii
    incedite. Aliter :
    per
    calceamenta
    quoe
    ex mor-
    '
    luis animalibus
    fiunl,
    debemus
    inlelligere
    dicta et
    exempla
    sanctorum
    patrumproecedenlium.
    Calceatos
    ergo pedes
    habemus,
    cumdictis et
    exemplis proece-
    dentium
    patrum muniti,
    securi ad
    proedicandum
    Evangelium pacis
    accedimus.
    Evangelium
    autem
    pacis dicitur, quia
    ibi coulinetur
    pax quam
    Christus
    apostoliscommendavit,
    et in
    apostolis
    omnibus fide-
    ^
    libus: vel etiam
    quiapropler
    observantiam
    Evangelii
    meremur reconciliari Deo.
    In
    omnibus,
    subaudis
    discipulis
    et
    certaminibus,
    sumentes scutum
    fidei,
    in
    quopossitis
    omnialela ne-
    quissimi ignea exstinguere. Quidquid
    missile est vl
    jacitur,
    telum
    poiest appellari
    :
    proprie tainejt
    illud
    quod
    in
    longum protenditur,
    ut lancea. Namlelon
    dicunt Groeci
    longum,
    unde muslela dicitur mus
    longus.
    Sicul
    ergo
    scutum se tenentm
    protegit
    et
    tela
    repellit,
    ilafides hominem
    munit,
    et abeodia-
    boli
    jaeula
    etinfestationes
    repellit,
    ilatamensi fuerit
    bonis
    operibus
    adornata. Tela
    denique
    diaboli
    ignea
    appellat suggestionempravam, quoe
    nos incendit ad
    mala
    opra agenda,
    el
    quoeexslinguiliir per
    virtutem
    fidei. El
    galeam
    salutis assumite. Galeain
    capilepo-
    B
    nilur, oranesque corporis
    sensus munit et
    prolegit,
    visumvideiicet in
    oculis;
    audilumin
    auribus, gustum
    in
    ore,
    olfactumin
    naribus,
    lacluminloto
    corpore.
    Quid
    debemus
    ergo inlelligere per galeam, quoe,
    ut
    diximus,
    omnes sensus
    corporis protegit?
    Dominum
    J esum Chrislum et
    prolectionem
    illius
    ; per caput
    vero mentent,
    quia
    sicut
    capite reguntur
    membra,
    ila
    cogitationes
    mente
    disponuntur.
    Ponamus
    igiiur
    galeam
    in
    capite,
    idest
    prolectionem
    Christi recon-
    <!amusin secrcto menlis
    nostroe,
    habentes in illo
    fiduciam,
    non in
    nobismetipsis,
    et
    ipse
    tuebilur
    omnes sensus
    nostros,
    ne a diabolo hoste
    antiquo
    possint vulnerari;
    et
    gladiumspiritus, quod
    est ver-
    bum
    Dei,
    subaudis assumite. Gladius
    Spirilus
    sancli
    intelligitur
    verbum
    Dei,
    ut
    Aposlolus ait,
    id est
    C
    docirina et scientia divinarum
    Scripturarum, quoe
    per Spiritum
    sanctumnobis tribuilur. Idcircoaillent
    gladius appellatur, quia
    sicuti
    gladiofuganlur hosles,
    ita
    per cognitionem
    divinarum
    Scripturarum possu-
    mus
    fugare
    omnes insidias et omnia machinameitl
    diaboli, appelendo
    illa
    quoe Scriptura docet,
    et
    vilando
    quoeprohibet
    : et non solum doemones
    per
    ejus cognitionem
    et
    adjulorium
    Dei
    possumus
    su-
    perare,
    sed eliam auclorilale illius hoerelicoscon-
    vincere,
    et errorem illorum destruere.
    Gratia,
    id est fides et remissio
    peccatorum,
    sit
    vobisin
    incorruplione,
    idest in
    inlegritate
    cumomni-
    bus
    qui
    diliuunt DominumJ esumChristum. Aliter :
    Gratia,
    idest fides et remissio
    peccatorum,
    socielas
    oelernasit vobis cumomnibus sanctis in ncorru-
    D
    ptione,
    hoc est in
    generali resurrectione,
    ubi acci-
    plent
    omnes electi
    incorruptinem
    in
    corpore
    etim-
    morlalilalem in
    anima, fulgentes
    sicut sol in
    regno
    Palris
    sui,
    cum
    quo
    felices insoeculasxculorum ma-
    nebunl. Amen.
    IN EPISTOLAM PAULI AD PHILIPPENSES.
    ARGUMENTUM.
    Philippenses
    sunt
    Macedones,
    idestGroeci.Groecia
    niina diversis
    regibus
    diversa nomina sorti taest.
    Vocatur enimMacedoniaaMacedone
    rege,
    et Mma-
    'mb
    iEmatho,
    et
    ThessaliaaThessalo
    -
    geherali-
    ter autemomnis terra GroecorumGroeciavocalur a
    Groeco
    rege,
    ut Servais dicit : Hi
    Philippenses post-
    quamacceperunt
    verbum
    proedicationis
    ab
    Apostolo,
    fortes in fidefuerunt
    nec
    receperunt
    falsos
    aposto
    lus,
    sicut in
    argumento
    ostenditur,
    735 HAYMONISHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS. I.COMMENT. BIBL. 736
    CAPUT PRIMUM.
    Paulus.
    Quare posuit
    nomen suumin
    priitiordio
    Epistoloe?
    Ul
    majoris
    auctoritalis esset
    Epistola.
    Sic
    namque
    solili sunt
    agere reges
    et
    principes.
    Quare
    nonservavit morem
    suum, ponendo
    nomen
    aposlolalus
    sui in
    Epistolahac,
    sicut inomnibus,
    proe-
    ter inilla ad Hebroeos? In
    qua
    ideo
    proelerraisit,
    ne
    militas lectionis differretur.
    Philippenses ergo,
    ut
    diximus, postquamper
    illum crediderunl, nondu-
    bitaverunl
    quin ipse
    essel
    Aposlolus
    et
    magister gen-
    lium, ideoque
    nonfuit necesseut eis
    scribens, apo-
    stolumsenominaret. Corinthii
    vero,
    seducli afalsis
    prophelis,
    recesserunl a
    fide,
    et dubitaverunl illum
    esse
    apostolum
    a Deo electumet missura
    ,
    dicen-
    ies : Vere Paulus nonvidil Christum in
    carne,
    ne-
    que ejus
    doctrina est vera. A
    quo
    necesse duxit se
    apostolum
    nominare
    , inquiens ; Paulus
    apostolus
    nonab
    hominibus, nequeper hominem,
    sed
    per
    J esum
    Christum et Deum Patrem
    (Galat. i).
    Sciendum
    etiam beato Paulo revelaitint esse
    per
    visum
    quod
    Pbilippcnsibus
    verbumDei deheret
    proedicare.
    Nam
    apparuit ci,
    ut
    legimus
    inAelibus
    apostolorum (cap.
    xvi),
    vir
    Macedo,deprecans
    eum et dicens : Trans-
    iensin
    Macedoniam,
    adjuva
    nos.
    Qui
    vir
    anglus
    Dei
    fuissecreditur illi
    genti posilus
    aDeo. Et Timotheus.
    Quare inierponebat
    noinina
    discipulorum
    in
    Epislo-
    lis suis? Ut
    majoris
    auctoritatis
    essenl,
    secundum
    quod
    Dominus dixit : In ore duorum vel triumte-
    sliumstel omne verbum
    (Deut. xxvu),
    et ne
    aliquis
    diceret,
    in mendacioista
    excogilata sont,
    vel etiam
    complebal ipse Apostolus quod
    docueral dicens : Si
    '
    cui revelatum
    fuerit
    sedenti
    aliquid, prior
    taceat
    (I
    Cor.
    xiv).
    Nam
    quando
    dictabat
    Epislolas ,
    omnes
    discipuli ejus
    aderant : et si alicui illorumalia reve-
    lata
    essent, quoeipse
    non
    dicebat,
    aut aliter
    quant
    dicebat, quia
    idem
    Spiritus
    sanctus erat in
    discipulis,
    qui
    el in
    magistro
    : sicuti abillo
    dicebalur,
    ita
    po-
    nebal illein
    ordinem,
    non invidens bonus
    magister
    suis
    discipulis,
    et
    insuper
    nomen illius
    ponebat
    in
    exordio cum
    suo, quia partem ejus
    habehal. Servus.
    Sicuti
    gloriahalur aliquis
    consulumservirai se esse
    imperatoris,
    ut Andromachus servus
    Octaviani,
    ita
    et
    Apostolus,
    ut
    ejus Epistola
    firraior
    esset,
    dicebat
    se servumesse
    Christi,
    omnibus
    sanclis,
    id est om-
    nibus sanclificaiis in
    baptismate,
    el in ea sanctifi-
    calione
    manenlibus,
    qui
    sunt
    Philippis
    cum
    episce-
    '
    pis,
    id est cum
    presbyteris
    :
    quia
    una civitas non
    potest
    habere
    plures episcopos. Philippis
    est civitas
    Groecioe,
    quam
    oedificavit
    Philippus pater adoptivus
    Alexandri,
    vocanseamnominesuo
    Philippis;
    el dia-
    eonibus,
    subaudis sit salus et remissio
    peccatorum.
    Gratias
    ago
    Deomeoin omni memoria
    vestri,
    id
    est,
    inmemoria fidei
    vestroe,
    in
    qua
    solide
    perma-
    netis, gralias
    reddo
    Deo,
    vel memor vestri
    semper
    in meisorationibus
    gralias ago illi, qui
    vos confir-
    mai
    semper
    in fide.
    Cum
    gaudio,
    subaudis
    spiritali, deprecalionemfa-
    ciens,
    non cum moerore. Pro illis
    qui
    infide
    pers-
    vrant et fidem
    quamtcnenl,
    bonis
    operibus
    exor-
    A nant,
    non est necessecura moerore
    orare,
    sed
    gra"
    lias Deo reddere :
    pro
    his vero
    qui labuntur,
    cum
    gemilu
    et moeroreest orandum.
    Super
    communicatione
    vestra,
    id
    est,
    de commu-
    nione
    quam
    habelis
    nobiscum,
    vel
    quia recepislis
    Evangelium
    et
    parlicipastis
    fidei
    ejus
    : vel eliam de
    communioneet
    participalionc, qua
    nobis
    parlicipa-
    stis in
    proedicatione, quia proedicalisjam
    sicut et
    nos,
    a
    primo die,
    id est a
    priraordio fidei, fratres
    confidimus
    in Domino
    J esu,
    quia qui coepil
    in vobis
    opusbonum,
    id esl Chrislus
    qui
    dedil vobis inilium
    fidei et bona?
    conversalionis,
    dabit et
    perseveran-
    tiam
    usque
    indiem
    morlis,
    vel
    usque
    ad diem
    ju-
    dicii
    per
    successionent.
    Sicut est mihi
    juslum,
    id
    estjuslum
    est mihi hoc
    B
    intelligere
    de
    vobis, quiapermanebitis
    in fide
    Chrisli,
    et ideo debeo
    gaudere
    et hoc
    senlire,
    idest
    intellige-
    re,
    eo
    quod
    habeamvos
    ,in
    cordeet invinculis
    meis,
    subaudis
    vestri reminiscor.
    Testisest mihi Deus
    quomodo
    vos
    cupiam
    in visce-
    ribus J esu Chrisli. Viscera dicuntur filii : et viscus
    dicitur
    quidquid
    intracoriumest. Ideo duobus modis
    intelligitur. Cupio, inquiens,
    omnes vos filiosDei
    esse,
    vel
    cupio
    ut
    ipse
    sit
    templumvestram,
    et vos
    communicantes
    corpori
    et
    sanguini ejus
    maneatis in
    illo.
    Et hoc oro ut charitas
    vestra,
    et.
    coetera,
    id
    est,
    sicul fuies habet
    inilium,
    habet incremenliim et
    perfectionem,
    ila charilas.
    Oro, inquit,
    ul non so-
    lumin Deumet
    proximum,
    sed etiam ad inimicos
    ^
    extendalur charilas veslra
    ,
    in
    scientia,
    subaudis
    legis,
    et in omni
    sensu,
    idest doctrina
    Evangelii,
    ut
    probetis,
    id est
    intelligalis majora
    de
    Deo,
    ut sitis
    sinceri,
    idest
    perfecli
    in
    Deo,
    et
    fide,
    el inomni bo-
    nilate. Sinceris materia esl solidaet
    firma,
    quoe
    nul'
    lius rei varietale
    maculalur,
    iladbet et fidessolida
    esse. Sine
    offensa,
    id est , sine
    offensione,
    in diem
    judicii, repleti fructu juslitioe,
    id
    est,
    sitis
    repleli
    omnibus
    virtutibus,
    de
    quibus
    dicit
    Aposlolus
    : Fru-
    ctusaulem
    Spiritus
    est
    gaudium, pax (Gai. v),
    etc.
    In
    gloriam
    el laudem
    Dei,
    ul
    glorificelur
    Deusinvo-
    bis et Dominus J sus
    laudelur, per quem
    omnia
    bona habomus.
    Scire autemvosvolo
    , fratres, quia quoe
    circa me
    sunt, magis
    ad
    profeclum
    v'enerunt
    Evangelii.
    Sciens
    "
    beatus
    ApostolusPhilippenses
    contristari de suis tri-
    bulationibus el condolerede suis
    infirmiiatibus,
    ne
    illi deficerenl in
    fide,
    audientes eumtalia
    pli,
    scri-
    bebat eis dicens : Scio
    quidem
    vos
    compati
    afflictio-
    nibus
    meis,
    sed innolescere vobis volo
    quia quoe
    circame
    sunt,
    vincula
    videiicet,
    carcer et
    cippus,
    magis
    ad
    profeclum,
    id
    est,
    ad utililatem et
    augmen-
    tum sunt
    Evangelii, quant
    ad contrarielatem. Ita ut
    vinculamea in
    Christo,
    id
    est,
    quoe
    non
    pro aliquo
    alio crimine
    sustineo,
    sed
    propler
    Christum
    ,
    mani-
    festa firent
    inomni
    proetorio
    el incoeteris omnibus
    locis. Proetor dicilur a
    proeeundo
    el
    quasi proeceplor,
    quiaproecepta
    dat
    populo.
    Proeloriunt autem dicilur
    quasi proeceptorium,
    eo
    quod
    ibi
    proelores
    sive
    pra?-
    737 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. AD PHILIPP. 738
    ceptores
    et
    pra?recti
    sedeant ad discutienda
    quoedamj
    eiproecepta
    danda. Veniente
    ergo
    beato
    Apostolo
    Ro-
    mam,
    vinclo
    pro
    Chrisli nomine,
    cum esset retru-
    sus in
    carcerem,
    in domo
    imperatoris,
    et
    coepisset
    docere,
    infirmos
    curare,
    multa miracula
    patrare,
    ntulli crediderunt in tanlum
    ,
    sicut beatus Hiero-
    nymus
    dicit,
    ut domum
    perseculoris
    Neronis eccle-
    siamfaceret
    Redemptoris.
    Tune manifestatum est
    in omni
    proelorio,
    id
    est,
    imperatori, omnibusque
    consulibuset
    principibus,
    et inomnibus locis
    pro-
    pler
    Christum
    illum
    talia sustinere. Et
    plures
    e
    fra-
    tribus,
    idest ex credentibus in
    Domino,
    id
    est, per
    J J ominum,
    confidentes
    in vinculis
    meis,
    idest exem-
    plo
    vinculorum meorum
    conforiaii,
    cumvidissent
    talia
    pati
    beatum
    Apostolum,
    omni formidine mor-
    tis
    repuisa, exemplo
    vinculorum
    ejus
    conforiaii at-
    I
    que
    corroborati, cooprant
    audacius verbumDei
    proedicare
    sinetimor.
    Quidam
    quidem
    et
    propter
    invidiamet contentio-
    nem,
    quidam
    aulemet
    propter
    bonamvoluntatem. Hi
    quatuor
    modi
    qui sequunlur
    in duas
    species,
    sicuti
    doctoribus videtur
    possunt redigi
    : Prima videiicet
    et ullima
    speciespro
    una
    compulala,
    duoevero me-
    dioesimiliier
    pro
    una. Sedtenleraus
    per singulas
    sti-
    lumtrahere.
    Quod
    dicit
    primum quidempropter
    in-
    vidiamet contentionem
    ,
    subaudis Christumannun-
    tiant unumesse. Erant
    quidam
    ex J udoeiscreden-
    tibus
    atque gentibus qui
    invidentes bealo
    Apostolo
    quod ipse
    dicebatur solts
    magister gentium
    et
    proe-
    dicator
    ,
    dicebant :
    Nunquid
    Paulus solus dicilur
    magister genlium?
    Nos doclrinam
    habemus, proedi-
    C
    cabimus sicut et
    ille,
    ut
    appellemur magislri gen-
    tium. Et hoc
    agebant, quia
    volebant contenderecum
    illo. Secunda
    species
    esl :
    Quidampropter
    bonam
    voluntatem,
    id
    est,
    bonam
    intentionem,
    cupientes
    salvare aliossicut et
    ipsi
    salvali erant. Tertia
    spe-
    cies est :
    Quidanf
    ex
    charitate,
    subaudis
    quadilige-
    bant
    Deum,cupiebant
    alios
    salvare,
    et ex charitale
    qua diligebantApostolum,
    volonts ei
    adjulorium
    in
    proedicationeproebere. Quarta species
    est :
    Quidam
    ex
    conlentione,
    non sincre. Sincera res est solida
    et ftrma. El erant
    quidamqui proedicabant
    non sin-
    cre,
    id
    est,
    non
    pura conscientia, quia propler
    commoda
    proesenlisvitoe,
    et
    propler
    lucra
    tempora-
    lia
    proedicatiouiinsislebanl,
    ut ila a
    subjectis
    cibiim
    et veslimentum
    acciperent,
    dicenies : Dominusordi-
    navit
    qui Evangeliumannuntiant,
    de
    Evangelio
    vivere
    (I
    Cor.
    ix).Et propter
    coriteniionis occasionemnon
    cessabat
    Apostoluspositus
    in
    carcere,
    sedetiamdisci-
    pulos
    suos
    per
    totum orbem mittebat
    proedicare.
    Volebant
    quidam
    ut
    occideretur,
    ut dum ille occi-
    sus
    esset,
    liberius
    possent
    illi
    exspoliare
    suosaudi-
    lores.
    Scientes
    quoniam
    in
    defensioneEvangelii positus
    sum,
    id est in ea defensione
    quam
    paulo superius
    diximus. iVon
    sincre,
    id est non
    pura intenlione,
    existimantfs
    se
    pressuram,
    idesl
    persecutionem
    majo-
    rera,
    suscilarevinculismeis.
    Quid enim,
    idesl :
    Quare
    contristor
    ,
    aut
    quare
    i
    A
    moveor in tristilia ? Sive
    per occasionem,
    id
    est, per
    invidiam et non
    sincre,
    sive
    per veritatem,
    id est
    bonam voluntatemet charilatem
    ,
    etin hoc
    gaudeo,
    t idest
    quia
    Christi nomen
    per
    bonamvoluntatemet
    ,
    ex charitale
    proedicatur,
    serf et
    gaudebo,
    subaudis
    propter
    hoc :
    quia
    illis noninvideo.
    Scioenim
    quiaproveniet
    mihi hocad salutem. Hoc
    t enim
    proveniet
    mihi ad
    salutem,
    idest ad vitam
    s
    oeternam, quod
    sustineo
    pro
    Christi
    nomine : vel
    quia
    illis mala non
    optoqui
    mihi invident : et mihi
    tribulationem
    excitant,
    Et subministrationem
    Spirilus
    '
    J esu
    Christi,
    id est auxiliumministranle et
    proebente
    mihi Christoet
    Spiritu
    sanclo.
    i
    Secundum
    exspedalionem
    et
    spem
    meam.
    Exspeclalio
    et
    ?spes
    unum est :
    quiaspes
    est
    exspeetatio
    fuluro-
    -
    B rum bonorum. Et beatus
    Aposlolus
    certus erat
    quod
    mercedem erat
    accepturus
    oelerna?relribuiionis :
    propter
    hoc
    quod
    sustinebat
    pro Christo,
    et de hoc
    etiam
    exspeclabat mercedem, quia
    -suisinvidis
    per-
    seciitoribus bona
    optabat. Quia
    in nullo
    confundar,
    id
    est,
    in nullo horum
    quoe
    illi
    agunt,
    ut mihi
    perse-
    cutionem
    majorent ingrant
    : vel
    quoe
    sustinebo :
    jampositus
    in vinculis non erubesco. Sed in omni
    fiducia,
    idest in omni fide
    mea,
    sicut
    semper,
    etnunc
    magnificabitur
    Christusin
    corporemeo,
    sive
    pervilam,
    sive
    per
    mortem. Si tormenta
    sustinuero,
    omnes
    qui audierint, dicent, Magnusest
    iste
    Deus, pro
    cu-
    jus
    nomineservi
    ejus
    non timent mori.
    Mihi aulemvivere
    Christus,
    id
    est,
    si
    vixero,
    Chri-
    stus mihi vita est : vel si
    vixero, per proedicationem
    C meam
    corpus ejus angebo.
    Et mori lucrum. Si
    sub
    poenis
    mortuus
    fuero,
    maximum lucrum est
    mihi,
    et
    magis
    ac
    magis proedicabitur.
    Vel lucrum
    est mihi
    mori, quia,
    si mortuus
    fuero, maximum
    lucrum
    percepturus sum,
    idest vitamoelernam.
    Vivereincarne
    ,
    hic mihi
    fruclus
    est
    operis, quia
    quo amplius vixero,
    mercedem meam
    augebo.
    Et
    quideligamignoro,
    id
    est,
    utrummortem
    appetam,
    an adhuc in carne manere
    optem.
    Est autem sic
    distinguendum.
    Et
    quid eligamignoro,
    cumChristo
    esse,
    multo
    magis
    melius. Cum dixit mullo
    magis
    melius esse dissolvi et cum Chrislo
    esse,
    et subdit
    permanere
    incarne
    necessarium,
    ostendit
    quid magis
    eligat,
    el bonum
    quidem
    essemanere
    hic,
    sedmelius
    et
    optimum
    manere cum Christo.
    Et hoc
    confidensscio,
    quiamanebo,
    id
    est,
    confido
    et
    credo, quia
    manebo
    quandiu
    Domino
    placueril,
    et
    permanebo,
    id
    est,
    usque
    ad
    perfectionem
    et cor-
    roborationem fidei vestroemanebo omnibusvobit ad
    profeclum
    vestrum
    ,
    idest ad
    utililatem,
    et
    gaudium
    fidei,
    id
    est,
    ut
    ego
    et vos
    gaudeamus
    de vestra fide.
    Ut
    gratulatio vestra,
    id
    est,
    ut
    gaudium vestrum,
    abundet in Chrislo J esu in me
    per
    meumadventum
    iterum ad vos. Gratulari est
    congaudere
    et
    gratias
    referre,
    et est sensus : Ut
    vos, inqnit, gaudeatis
    demeo adventu et
    gralias
    referatis
    Deo, qui
    vobis
    meincolumemreddidit liberatuma vinculis.
    Tantum,
    id est
    tanlummodo, digne
    in
    Evangelio
    Chrisli
    conversamini,
    id
    est,
    vivite et
    perseverate.
    .739
    HAYMOMSHA-LBERSTAT.EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 740
    Digne
    in
    Evangelio
    conversari est Christumsecun-
    j
    dum
    quod Evangelium
    docet, credere, docere,
    se-
    cundum
    ejusproecepla
    vivereet
    quoepromiltit spe-
    rare,
    el ex mandalis
    ejus
    omnia
    agere.
    Utsivecum
    venero et videra
    vos,
    subaudis
    gaudeam
    de vestra
    fide.
    Quia statis,
    perseveratis,
    solidi
    eslis,
    inuno
    Spiritu,
    in una voluntate. UndeinActibus
    aposto-
    lorumLucas
    dicit,
    Mulliludiniscredenliumerat cor
    unumet anima una
    (Act. iv),
    idest una
    voluntas,
    una fides.
    Unanimes,
    idest inuno
    spirilu,
    collabo-
    rantes,
    id
    est,
    simul laborantes in fide
    Evangelii,
    bene
    vivendo,
    recte credendo et docendo.
    Et in nullo
    terreamini,
    facto vel
    negolio.
    Terrea-
    mini
    dicit,
    id est
    pavalis
    minas et errores hoere-
    l,icorum,paganorum
    ,
    falsorura
    Christianorum, quia
    allliclio
    qua
    vos
    tribulanl,
    ad damnationemest
    illis, ;
    et vobisad
    proemia
    oelerna?remunerationis.
    Quoe,
    subaudis afflictio et tribulatio
    veslra,
    illis est ad
    damnalionem. Et hocillisaDeo
    fieladdainnationcm,
    et vobisad saluiem. Aliter :
    Hoc, inquit,
    a
    Deo,
    sub-
    audis concessumest vobis
    , uipro ejus
    nominela-
    lia
    patiendoperseverare possitis,
    ut
    palmani martyrii
    oblineatis, quod
    non concedit nisi amaloribus
    suis,
    quos ipse
    amare sefacit. Sed ul eliam
    pro
    illo
    pa-
    tiamini,
    idesl
    pro
    illo
    patiendo perseveranliam
    ha-
    bealis el
    postea patinant
    oblineatis. Idemcertamen
    habentes,
    idest
    agonein
    contra hoereticos
    , paganos
    falsosque
    Christianos, Si ncessitas
    fuerit,
    susti-
    nealis
    qualia
    suslinui
    apud
    vos
    , quando
    verberalus
    sum
    pro
    muliere
    pylhonissa,
    a
    qua spiritum
    mali-
    gnilalis
    exclusi, quoemagnum quoestumproestabat
    dominissuis.
    CAPUT IL
    Et nunc audislis de
    me,
    subaudis
    quoe
    suslineo
    Romoe
    posilus.
    Impitgaudium
    meumut idem
    sapiatis,
    id
    est,
    quod sapimus
    in
    fide,
    in
    opre,
    in
    doctrina,
    vel
    unamvoluntatem
    habeatis,
    eamdemcharitatem ha-
    bentes
    ,
    unanimes
    ,
    id
    est,
    unius
    volunlatis, idipsum
    seniienies,
    id
    est, sapientes quod
    nos
    sapimus
    : vel
    quod intelligilis
    de fide sanctoe
    Trinitatis,
    qui
    sa-
    pienliores
    eslis,
    facile ni vestro studio et
    proedica-
    tioneminus
    capaces idipsumsapiant.
    Nihil
    per
    contentionem.Omnemhic
    prohibet
    con-
    tenlioneui,
    et volunlariam el necessariara. Conten-
    tiosi eranl
    apud Philippenses, qui
    conlendebant de
    quoeslionibuslegis,
    el de
    genealogiis
    : hoc
    ideo,
    ut
    dum alios
    superabanl, ipsi gloriosi apparerent.
    Ne-
    queper
    inanem
    gloriam,
    id est
    vanam,
    sedin humi-
    litate
    superiores
    sibi invieemarbitrantes. Omnesenim
    debemus nobismeliores et
    superiores
    existimare: et
    si videamus
    aliquemaliquo
    vilio
    mancipalumesse,
    et tamen
    aliqua
    virtute
    pollere, propter
    unamvirtu-
    tem
    quamhabet,
    debemus nobisillum
    proeferre
    : et
    si nonvideamusin illo
    aliquamvirtutem, poiest
    ta-
    men habere
    aliquod
    bonum
    quod
    nos lateat.
    Non
    quoe
    sua sunl
    singuli
    considrantes. Non so-
    lummodo sua
    ommoda
    et suant utililatem debent
    A.quoerere,
    sed aliorum. Utilitas enim multorum
    multis
    prodest
    ;
    unius
    vero,
    tantum uni
    prodest.
    Serf et ea
    quoe
    aliorum,
    id
    est, quoe
    ad multorum
    utililatem
    pertinent quoerere
    debemus.
    Hoc enimsentilein
    vobis,
    hoc
    est, intelligite
    et
    sapile
    et
    complte
    in
    vobis,
    quod intelligilis
    h;
    Christo esse
    complelum, quod
    et in Christo
    J esu,
    id
    est,
    sicut Christus non
    quoesivitsua,
    sednosira :
    ita nos non solummodonostra
    quoeramus,
    sedalio-
    rum.
    Qui
    cumin
    forma
    Dei
    esset,
    id
    est,
    in
    oequa-
    litate
    paternoeDivinitalis,
    consubstanlialis et co-
    oequalis
    inomnibus
    illi,
    non
    rapinam
    arbitratus estesse
    se
    oequalem
    Deo.
    Rapina
    est
    quando quilibet
    homo
    alienamrem
    per
    violentiam sibi
    usurpt, quoe
    illi
    non
    competit.
    Et DominusJ .esus
    rapinam
    non fe-
    B
    cerat, quando
    dixit se
    parem
    esseDeoPalri el
    oequa-
    lem
    dicendo, Ego
    et Pater unumsumus
    (
    J oan. x
    ).
    Nisi in veritate esset Filius
    Dei, oequalis
    illi non
    esset in omnibus. Proecursor vero illius
    quando
    dixit,
    NonsumChristus
    (
    J oan. i
    ), inlerrogatus
    a
    scribis el Pltarisoeiset
    populo,
    si
    dixissel,
    Ego
    sum
    Christus, rapinam
    fecisset. Simon
    ergo magus rapi-
    nam
    fecit, quando,
    cumesset filius
    diaboli,
    dixil
    (Act.
    vm)
    :
    Ego
    sumfilius
    Dei, ego
    sum
    paraclelus, ego
    sum filius Dei. Sed
    semetipsumexinanivit,
    id
    est,
    humiliavit,
    et
    quasi
    conlraxit et minoravit. Exina-
    niiio
    esl, quando
    res
    magna
    et
    incomprehensibilis,
    in
    parva
    formula
    coinprehenditur.
    Verbi
    gratia
    : Si
    quilibet
    artifex totius mundi
    machinam,
    et
    quoe
    in
    mundo
    habentur, homines, beslias, volucres,
    mon-
    C
    tes, arbores, civilales, ftumina, pisces,
    iu
    parvis-
    simaformulaad
    comparalionemmagniludinis
    mundi
    voluerit
    comprehendere
    in
    pictura
    vel
    cera,
    illud
    est exinanilio. Similiier Verbum Dei
    Patris, quod
    ubique
    est
    per
    invisibilitalemDivinitalis
    suoe, quan-
    do in
    parva
    forma hominis
    dignatus
    est
    apparere
    visibilis, quasi semetipsum
    exinanivit et
    humiliavit,
    atque (ut
    ila dicam
    ) quodammodo
    conlraxit. Est
    enim
    supra omnia,
    exira
    omnia,
    infra
    omnia,
    et
    quidquid
    est,
    intra
    ipsum
    est. Verbi
    gralia
    : sicut
    beatus
    Augusiinus dicit,
    dans simililudinem ex
    spongia,
    et
    mari, comparans spongiam
    mundo
    posi-
    taininmedio
    maris,
    et
    comparans
    mare Divinitati :
    Sicut, inquit, spongiaposita
    in mediomaris et flu-
    minum, undique
    habet
    aquam, supra, inlra,
    un-
    **
    dique
    et
    per
    mdias lalebras
    penetratur,
    itamundus
    comparaiione
    Divinitalis
    quasi
    nihil
    est,
    et ila cir-
    cumdat el
    pntrt
    Divinitas
    omnia,
    sicut mare
    spongiam.
    Formam servi
    accipiens,
    id
    est,
    inveri-
    tate hominem
    suscipiens.
    In simililudinemhominum
    factus.
    Hic similitudo
    pro ipsa
    verilale
    ponilur,
    id
    est,
    verus homo
    factus, quia
    Verbumcaro
    factum
    est
    (J oan. i)
    id
    est,
    Deushomofactusest. Et habituinven-
    tusul homo. Multismodis habitumdicimus. Est au-
    tem habilus accidens
    nobis,
    qui
    mutt illum cui
    accidit,
    sed
    non,
    mulalur : sicut est
    sapienlia qua?
    mutt hominem
    quem
    destultovel
    slolido^acit
    esse
    sapientem,
    sed
    ipsa
    non mulalur. Est habilus se-
    cundo modo
    qui
    mutt hominemet
    mulalur,
    sicul
    741 .EXPOSITIOIN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. AD PHILIPP. 742


    est
    cibus, qui
    deexilitate
    alquelanguore
    mutt nos
    in robur et
    valeludinera,
    et tamen
    ipse
    mulalur
    comestus a-nobis. Esl habilus tertio
    modo, qui
    nec
    mutt nec mulalur sicuti annulus
    posilus
    in
    digito,
    qui
    modusrarissimeinvenitur.
    Quarlus
    modus
    est,
    cumea
    , quoe
    accidunt,
    nec
    mutant,
    nec
    mutantur,
    sed tamen aliam
    speciem
    et formam
    accipiunt,
    sic-
    ut vestis
    quoe
    aliam
    speciem
    habet
    complexa
    sive
    complicata, quam
    induta.
    Qui
    modus
    congruit
    buic
    coniparaiioni.
    Namsicut vestis cum induitur adhoe-
    ret
    quidemcorpori,
    sednon mutalur a sua
    natura,
    ul
    semper
    veslis non
    permaneat,
    licet aliam
    spe-
    ciemet
    majorent
    honoremassumai
    quam
    antea ha-
    buisset,
    ila VerbumDei Palris assumendo homi-
    nem,
    non est mulatirat in
    hominem, neque ipse
    homo
    assumptus
    esl a
    Verbo,
    muialus est in
    Verbo,
    licet aliam
    speciemassumpsisset
    in hoc
    quia
    ma-
    joris
    honoris et
    dignitatis
    cxslilit
    quam aliquis
    ho-
    minum, quiaspeciosus
    fuil
    formaproefiliis
    hominum
    (Psal. XLIV).
    Humiliavit
    semetipsumfactus
    obediens
    usque
    ad
    mortem. Faclusobediens Deo
    Patri, cujus
    voluntas
    fuit ut redimeret
    genus
    humanum,
    et non solum
    Patri,
    verumeliamet ma
    tri,
    ut in
    Evangelio
    habe-
    tur, quia
    venit
    Nazareth,
    el erat subditus illis
    (Luc.
    n
    ).
    Mortemautem crucis. Ideo crucifixerunl eum
    ,
    quia
    omnibus mortibus soevior est mors
    crucis,
    propter longum
    crucialum. Si enim
    gladio
    trans-
    verberasseitt
    eum,
    cilo
    finirettir, vel,
    sic
    placuit
    ei,
    ut
    quia per lignumpeccavit homo, per lignum
    redinieretur.
    Propter quod,
    subaudis
    lormentum,
    vel
    propterea
    quia
    obediens fuit Deo
    Palri,
    Deus Pater exaltavit
    illum,
    hominem
    assumpium
    a
    Verbo,
    tertia diea
    mortuis
    suscitando,
    et
    quadragesinio
    die ad coelos
    sublevando,
    vel
    supra
    omniaconsliluendo
    ,
    et do-
    nnvil illi
    nomen, quod
    est
    super
    omnenomen.
    Quod
    nomen ddit illi ? Ut Filius Dei vocarelur et
    esset,
    qui
    Filius hominis
    eral,
    secundum
    quod
    indie ba-
    ptismatis
    innotuil
    palerna vox, inquiens
    : Hic est
    Filius meusdileclus
    (
    Matth. m
    ).
    Similiier in mon-
    te. Vel eliamnomenddit illi
    quod
    est
    super
    omne
    nomen,
    ut J sus
    vocarelur,
    id esl salvator. Licel
    enim
    legainus
    homines in
    Genesi,
    el
    angelos
    in
    libro beali
    J ob,
    filios Dei
    appellatos esse,
    tamen
    nullus illorum
    appellatus
    est salvator :
    neque
    Filius
    Dei
    proprie,
    sed
    abusive, quia
    nemo illorum
    poluit
    genus
    humanum
    salvare,
    nisi ille solus. Ut in no-
    mine
    J esu,
    idest ininvocalionenominis
    J esu,
    omne
    yenuflectatur,
    idest omnia
    gnera
    hominum
    subjecta
    unt
    ei, coelestium,
    idest
    angelicarumvirtutum,
    ler-
    \;eslrium,
    id est hominumet
    creaturarum,
    et
    infer-
    aorum,
    idest doemonumet animai uni
    quoe
    ininferno
    habitant. Aliter : Omniacoelestiaet omnia sub ter-
    lis,
    quoe
    in inferno esse
    dicunlur, ejus judicio
    et
    nului et
    imperio
    serviunt. Et omnis
    lingua confitea-
    lur,
    id est omnis homo confiteatur
    quia
    Dominus
    J sus in
    gloria
    est Dei
    Patris,
    in
    oequalitatepote-
    statis et natura Divinitalis.
    A Itaque,
    charissimi
    mei,
    infideet
    dileclione,
    sicut
    semper
    obedislis,
    subaudisDominoet
    mihi,
    nonut in
    proesentia
    mei
    tantum,
    idest sicut
    semper
    obedien-
    tes fuistis in
    proesentia
    mea,
    cum
    apud
    vos
    essem,
    serfmulto
    magis
    obedite nunc verbis nostris in ab-
    senlia. Multi sunt enim
    qui
    in
    proesenlia
    obedienles
    sunt,
    et in absenlia inobedienles
    exsislunt,
    sicut
    servi
    qui
    adoculumserviunt. Cum
    melu, subaudis,
    cordis,
    el iremore
    ,
    subaudis
    corporis,
    vestramsalu-
    tem
    operamini,
    id
    esl,
    vitam oelernam
    proeparale
    vobis.
    Deusesl enim
    qui
    in vobis
    operalur.
    Nevideretur
    Deuma nostra sainte
    excludere,
    el
    quasi
    sine Dei
    auxilio salvari
    possimus, subjunxit
    : Deusest enim
    qui
    invobis
    operalur,
    etc. Omne
    ergo
    bonum
    quod
    B
    habemus,
    tambona
    voluntas, quod
    bona
    operatio,
    non est a
    nobis,
    sed a Deo. Sed
    quoeslio
    esl : Si
    ipse
    dat voluntatem el
    possihilitaiem, qua
    mercede
    digni
    sumus? Proevenit nos
    siquidem-gralia
    Dei et
    misericordia,
    etnosdebemusobedirevoluntali
    illius,
    el
    ipsepostmodum
    dat
    possibililatem.
    Debemus
    ergo
    nos obtemperando
    obsecundare
    ei,
    et dum
    jungi-
    mus voluiilalemnostramet
    obsequium
    voluntali et
    possibilitati
    illius,
    laudandus est ille
    qui proevenit,
    et
    qui possibililatemproestat alqueperseveraitliara,
    ut nos
    digni
    simus mercede oelerna. Et
    velle,
    id
    est,
    bonamvolunlatent
    habere,
    et
    perficere, pra
    bona
    voluniale,
    id est ut
    semper quod
    bonum est
    velimus.
    Omnia
    aulem
    -facile
    sine
    murmurationibus,
    sub-
    C
    audis bona, quoe Evangeliumproecipit,
    sine mur-
    murationibus, .id est,
    ne dicatis : Gravia nkniuni
    sunt
    quoe
    Deus
    proecipit.
    Sine
    hoesitationibus,
    idest
    dubilalionihus : id
    est,
    ne dubiletis in
    fide,
    nec de
    his
    quoeEvangeliumpromitlit.
    Ut silis sine
    querela.
    Idesl sine
    reprehensione;
    et
    simplices
    sicut
    filii
    Dei. Sicul Deus
    simplex est,
    ita
    filii
    ejus puro
    et
    siir.plici
    cordedebent incedere. Sine
    reprehensione.
    Id
    est,
    sinecrimine
    in medionalionis
    pravoe
    el
    perversoe,
    inler
    quos
    lucelis.
    Quando Apo-
    stolus ista scribebai
    Philippensibus,
    needumadhuc
    renaii omnes eranl
    neque fidles,
    sed multi erant
    infidleset hoeretici
    falsique
    Christiani. Inler
    quos
    omnes lucelis.
    Optabat Apostolus
    itaillos
    qui
    fidles
    erant
    vivere,
    ul sicut sol
    fugat
    tenebras,
    et lunaca?-
    leraque
    sidra illuminant
    noclem,
    ila illi lucendo
    fide, opre,
    et
    doclrina,
    lenebras erroris et nebulas
    infidelitatis suo
    exemplo
    et doclrina de cordibus in-
    fidelium
    fugarent.
    Sicut luminaria.
    Sol,
    luna el coe-
    lera asira. In mundo. Vel in hac vita.
    Verbumvitoecontinentes. Id est fidemrectam
    qua
    vivit
    justus; vel,
    illiusVerbi
    memoriam,
    de
    quo
    dici-
    lur : In
    principio
    eral Verbum
    (J oan. i).
    Arf
    gloriari
    meamin dieChristi.
    Quia
    vobis
    proemium
    erit,
    si ita
    vixeritis,
    et mihi
    gloria
    in die
    judicii, qui
    verbum
    vitoevobisminislravi. Quia
    nonin vacuumcucurri.
    Subaudis de loco ad locum
    proedicando. Neque
    in
    vacuumlaboravi
    corporeoelinguoe
    instantia. Et hoc
    ad
    gloriam
    meam.
    745 HAVMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL.
    744
    Serf et si immolor. Id est interficior a Nerone.,
    Nero
    ipse
    fuit sacerdos Ptri et
    Pauli, quia ipse
    mactavit eos: maclavit
    quidem,
    sed non
    obtulit,
    quia ipsi seipsos
    obtulerunt.
    Supra sacriftcium.
    Gau-
    deo.
    Quia
    vosobtuli sacrificiumDeo. Et
    super
    obse-
    quiumfidei
    vestroe.El
    supra
    cultumfidei et
    religionis
    quem
    vos docui. Bealus Paulus
    qui Philippenses
    ab
    infidelitale
    liberavit,
    et in
    baptismale
    a
    peccatis pur-
    gando
    sanctificavit,
    ipseutique
    obtulit eoset sacrifi-
    cium
    ejus ipsi
    fuerunt.
    Obsequium
    eliam
    appellat
    cultum el
    religionera,
    ul alibi : Rationabilesit obse-
    quium
    vestrum
    (Rom. xn),
    et esl sensus : Et si
    (in-
    quit)
    inlerficior a
    Nerone,
    non sentio
    poenas, neque
    pertimesco
    mortem, congaudens
    omnibus
    vobis, pro-
    pterea quia
    vos sacrificium obtuli
    Deo,
    et
    quia
    vos
    dcui
    religionem
    fidei.
    Idipsum
    autemet vos
    gaudete.
    Id
    est,
    sicut
    ego
    gaudeo
    devestra
    fide,
    itaet vos
    congaudete
    demeo
    proemioquod percepturus
    sum
    pro
    vobis.
    Spero
    autem in DominoJ esu Chrislo
    Timotheum,
    etc. Timotheus
    erat discipulus Aposioli,
    omni fide
    atque
    doctrina
    atque operibus
    bonis
    adornatus,
    et
    per
    hoc
    Apostolo
    admodum
    charus,
    in tantum ut
    unanimis dicatur esse
    illi, idest,
    unius volunlatis.
    Habebat tamen et alios eodemaffeclu
    diligentes,
    ut
    erat
    Titus, Lucas,
    Clemenset alii
    ;
    sed
    quando
    hanc
    Epistolam
    misit
    illis,
    non habebat secumde
    perfe-
    ctioribus nisi islum: omnes enim erant causa
    proe-
    dicationis
    dispersi per
    diversa
    loca,
    ideoque
    dicit
    neminem habere se in
    proesenti
    lamen unanimeni.
    Vel
    poterat
    esse ut Timotheus
    plus
    omnibus disci-
    pulis ejus Philippenses diligeret.
    Cito. Id
    est,
    in
    proximo.
    Memitlere ad
    vos,
    ut et
    ego
    bono animo
    sim. Idest
    tranquillo
    et securo animo siin.
    Cognilis
    quoe
    circavossunt. Id
    est,
    dum
    cognoveroper
    illum
    quoe
    circa vos
    aguntur,
    tamin fide
    quam
    inconver-
    satione.
    Neminemenim habeo. Subaudis modo
    apud
    me.
    Qui sincera,
    idest
    pura
    et
    firma, affeclionepro
    vobis
    sollicitus sit. Et ea volunlas
    quoe
    erat in
    Apostolo
    erga Philippenses,
    erat et in Timolheo. Ideo dicit :
    Neminemhabeotam
    unanimem,qui
    eamdemmentem
    gerat erga vos,
    et
    pro
    vobis ila sollicitus sit. Ideo-
    que
    illemittendus
    est, qui
    et mihi est cbarissimus ;
    et curam de vobismaximam
    gerit.
    Omnesenim
    quoe
    sua
    sunt,
    subaudis
    commoda, quoerunt,
    non
    quoe
    sunt
    J esu Chrisli. Modooslendil
    quare
    alii
    qui
    cumillo
    erant,
    non eranl ei ita
    conjuncti
    sicut iste. Omnes
    enimsua commoda
    quoerunt
    aut
    quietera,
    nolentes
    tribulari
    pro
    aliorum
    salule,
    nisi ut ab eis lucra
    temporalia recipiant,
    noncurantes deremuneratione
    oelerna.
    Experimentum,
    id est
    probamentum, ejus cogno-
    scite, quia
    sicut
    patri filius
    mecumservivitin Evan-
    gelio.
    Non
    mihi, inquit, servivit,
    sedmecumservivit
    Christo in
    Evangelii proedicatione.
    Servivit tamenet
    beato
    Apostolo
    Hune
    ergospero
    memilteread
    vos,
    mox ut videro
    quoe
    circa-mesunt. Positus
    Apostolus
    invinculis du-
    H
    bitabat utrum decollandus esset a
    Nerone,
    aul di-
    mittendus liber de
    carcere, ideoque
    dixit : Cum
    cognoveroquid
    mihi evenerit. Si de carcere inco-
    lumis
    exiero,
    miltameumad vos.
    Confido
    auteminDomino
    quoniam
    el
    ipse
    cito ve-
    niamad vos. Sciendumtamen
    quia postmodumipse
    nonvenit ad eos.
    Necessariumautemexistimavi
    Epaphroditum
    mit-
    lere ad vos.
    Quia
    Timotheum non
    possunt
    mitlere
    quousque cognoscamquoe
    circa me
    sunt, puto
    neces-
    sariumessevobis miltere
    Epaphroditum
    :
    qui Epa-
    phras appellatur
    alio
    loco,
    sicut
    Lucius,
    Lucas.
    Apo-
    slolus enim non curabat de
    proprietate
    nominiim.
    Cooperalorem,
    id est simul laboranlem in
    proedica-
    tione. Et socium sive
    commililonem,
    in castris Dei
    B
    pro
    fide. Veslrumautem
    Apostolum,
    vel
    qui
    advos a
    me
    mitlitur,
    vel
    quem
    vos de vestris
    elegislis
    in
    apostolum
    mittendo illumad me. Et ministrumne-
    cessitatis
    meoe,
    et desiderii
    qui
    mihi
    jam posito
    in
    carcere minislrat
    quoe
    necessaria
    sunl,
    et
    insuper
    proedicalioni
    insislit.
    Apostolum
    autem illum
    vocal,
    quia
    ab illo missus est. Omnis enim
    qui
    miltitur
    Apostolus
    vocalur.
    Propierea quod
    audieralisillum
    infirmatum
    : namet
    infirmatus
    est
    usque
    ad
    mortem,
    sedDeusmisertus
    est
    ejus,
    subaudis
    quia
    revocavil eumdefaucibusmortis
    advitam. Non solum
    autem-ejus,
    subaudis misertus
    est,
    verumeliammei misertus esl.
    Quare
    ? netristi-
    tiam mortis
    ejus super
    tristitiam infirmitatis
    ejus
    haberem. Beatus
    Apostolus
    dolebal de infirmitate
    Epaphroditi.
    Sedsi illeabhac luce
    migrasset, super
    tristitiam infirmitatis haberet iristiiiam mortis
    ejus.
    Vel
    quia ipse
    invinculis aslrictus
    tenebalur,
    si con-
    tigisset Epaphroditummori, qui
    ei necessaria
    procu-
    rabat,
    super
    tristitiam vinculorumhaberet tristitiam
    demorte illius.
    Ut viso eo iterum
    gaudeatis.
    Gaudium
    Apostoli
    gaudium
    erat
    Philippensium,
    sicuttristitia
    ejus
    tristitia
    illorum: similiier Irislilia
    Philippensium
    tristitia erat
    Apostoli,
    et loetilia illorumloetitia illius : sicut
    ipse
    dixerat : Gaudetecum
    gaudentibus,
    et
    flete
    cum
    flen-
    tibus
    (Rom. vu),
    et
    ego
    sine tristitia
    sim,
    subaudis
    cum
    cognovero
    vosloetificatosillius
    proesentia
    : et cum
    per
    illum
    agnovero quoe
    circa vos
    aguntur.
    Excipiteitaque
    illumcum
    gaudio
    in
    Domino,
    et
    ejus-
    p
    modi cumhonore
    habetote,
    id
    est,
    nonsolum
    qui
    ve-
    ster
    apostolus
    est cum
    gaudio spiriluali suscipile,
    sedomnes
    qui
    eamdem fidem
    habent,
    et bonis
    ope-
    ribus
    insislunt,
    sicut ille.
    Quoniampropter opus
    Chri-
    sti
    usque
    ad mortem
    accessit,
    id
    est, propter
    chari-
    tatem et
    proedicationemEvangelii usque
    ad mortem
    accessit,
    subaudis
    proedicando
    et mihi
    ministrando
    contra
    jussaprinipum.
    Tradens animam
    suam,
    sub*
    audis
    periculo mortis,
    ut
    implerel
    id
    quod
    ex vobit
    deeral
    erga
    meum
    obsequium. Philippenses qui
    ab
    Apostolo
    verbum
    proedicationis audierunt, per
    quod
    salvati sunl si facultas eis
    adfuisset,
    et
    longitudo
    terra?non
    obstitisset, ipsi
    debuerant ei omniasubsi-
    dia
    temporalia proehere
    et ministrare.
    Quod ergo
    7t EXPOSITIOIN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. AD PHILIPP. 746
    illi
    implere nequiverunt,
    soins
    Epaphroditus
    vice
    illorumcontra
    proeceptaimperatoris
    adhoesililli in
    carcere,
    et
    procuravit
    illi victumel
    veslimentum,
    et
    insuper
    socius fuit
    proedicationis.
    Hic
    ergo
    tradidit
    animamsuam
    periculo morlis, quia
    contra
    proece-
    ptum imperatoris
    accessit ad
    illum,
    ut
    diximus,
    et
    in hoc
    quod
    ei
    ministravit,
    implevit quod
    ex eis
    deerat, quia quod
    illi dehuerant
    agere, ipse
    fecit si-
    cul
    Aposlolus
    dclart. Ut
    impleret quod
    ex vobis
    deerat,
    idest
    quod
    vosnon
    poleratis implereimpe-
    diente
    longitudineterrarum, ipsepro
    vobis
    implevit.
    CAPUTni.
    Decoetero
    ,
    idest
    deinceps,
    et
    proeter
    illa
    quoe
    su-
    perius
    dicia
    sunt, fratres
    mei infide
    gaudete
    in Do-
    mino,
    noninrbus
    lemporalibus
    et lerrenis
    atque
    ca-
    ducis. Eadem
    vobis,
    id
    est,
    ea
    quoe
    docui
    proesens,
    quia
    vobis et mihi est
    necessarium,
    me non
    piget
    tcribere,
    sedviderenevbis
    pigrum
    sit ea
    lgre
    et
    implere.
    Videte
    canes,
    idest cavcteet declinate. Canes
    ap-
    pelt J udoeos,
    et malos
    operarios
    eosdem
    appellat
    circumeisionem, quia
    consueludo
    ejus
    est J udoeos
    appellare circumeisionem,
    et
    gentiles proeputium.
    Ideo
    ergo appellat
    eos
    canes, quia
    sicul canis latrat
    ac deinde
    mordet,
    ita illi
    loquendo oblatrabant,
    et
    seducendo
    aspere
    mordebant. Mali
    operarii erant,
    quia
    maiesuadebanl eis
    operari,
    dicenies : Non
    po-
    teslis salvari
    per baptismum,
    nisi
    circumeidamini,
    sicutlex
    proecipit(Act. xv), quia scriptum
    est : Ma-
    sculus
    cujus
    carocircumeisanon
    fuerit, peribit
    anima
    illius de
    populo
    suo,quia paclm
    meumirrilum
    fecit
    (Gen.xvn).
    Nos enimsumus circumeisio.
    Nos,
    id est omnes
    recie
    credentes,
    sumus
    spiriluali
    1er
    circumeisi,
    qui
    spirilu
    Deo
    servimus,
    idest
    spiritualiter
    et non car-
    naliter : vel etiam
    qui
    mente Deo
    servimus,
    sicut in
    Evangelio
    habetur :
    Spirilus
    est
    Deus,
    eteos
    qui
    ado-
    rant
    eum,
    in
    spirilu,
    idesl in
    mente, oportet
    adorare
    (J oan. iv).
    Et
    gloriamur
    inChristo
    J esu,
    idest infide
    J esu Chrisli,
    etnonincarne
    fiduciam
    habentes,
    idest
    carnali circumeisione,quia
    nos habemusomnessen-
    sus
    corporis
    circumeisos.
    Quanquamego
    habeam
    confidenliam
    el in
    carne, idest,
    habere
    possem
    incar-
    nai! circumeisione,
    si
    aliqua
    ibi esset fiducia.
    Si
    quis
    autem
    alius,
    subaudisvestrum
    genlilium,
    videtur
    confidere
    incame,
    egomagis.
    Diceret
    aliquis
    :
    Nones circumcisus
    nequeinjussus
    circumeidi,
    ideo
    talia
    proecipis
    ?Adhoecille: Non ideo,
    inquit,
    talia
    proecipio,
    id
    esl,
    ideo
    proecipio
    non circumeidi, quasi
    ego
    non sim
    circumcisus,
    et
    possim
    in
    gloria
    mea
    confidere
    plusquam aliquis
    vestrum
    genlilium,
    si
    essel inea
    aliqua
    fiduciaet
    justitia, postquam
    Chri-
    stus venit : sed
    quia
    non esl ibi
    aliqua glorialio,
    nolo ut circumeidamini a J udoeis. Ex
    gnreIsral,
    subaudis natus
    sum,
    de tribu
    Benjamin, quod
    nemo
    vestrumest. HebroeusexHebroeis,
    subaudis natus de
    tribu
    Benjamin
    : secundum
    legempharisoeus,
    id est
    docior
    legis
    Mosaicoe,
    secundumoemulalionem
    perse-
    A
    quens
    EcclesiamDei.
    Fui, inquit,
    doctor
    legis,
    et
    propter
    studium et amorem
    Synagoga?,quam
    vole-
    bam
    statuere, persequebar
    EcclesiamDei. iEmulus
    dicitur,
    invidus et
    imitator,
    et
    studiosus,
    sedin
    hoc
    loco
    pro
    studioso
    ponitur.
    Bealus
    ergo Aposlolus
    studiosusoemulatorfuil in
    lege,
    volens
    Synagogam
    slaluere,
    et Ecclesiam Dei deslruere
    persequendo
    sanctos^Secundumillam
    justitiamquoe
    in
    lege
    est. Si
    aliquajustitia
    modoin
    legeest, conversatus,subaudis
    vixi sinecrimineet sine
    reprehensione,
    ut mihi vi-
    suinest et aliis :
    quia
    circumcisus sumoctavo
    die,
    et
    quadragesimo
    die
    per
    me
    legalia
    munerasunl
    oblala,
    et
    festivitales,
    et sabbata
    observavi,
    et coeteraomnia
    quoe
    lex
    proecipit.
    Sed
    quoe
    mihi
    fuerunt lucra,
    hoc
    est, quoepulabant
    g
    quod
    mihi
    proeslarent magnum quoeslum
    el
    proe-
    miumhsecomnia intellexi mihi futura ad
    damnum,
    si eacarnali 1erobservarem
    propter Christum,
    id
    est,
    postquam
    inChristumcredidi vel
    propter
    fidemillius
    quant teneo,
    credo omnia illaaddamnumet
    dispen-
    diumesseillorum
    , qui
    ea
    observaverint,
    et
    propter
    hoc
    EvangeliumChristi,
    secundum
    cujus
    doclrinam
    debemus
    vivere, quodsupereminet alque
    transcendit
    sua
    dignitate
    et veritate omnem
    scripturam
    divino-
    rum
    eloquiorum.
    Verumtamenexislimo
    omnia,
    subaudis
    legaliaproe-
    cepta, detrimenlum,
    idest
    damnum,
    essesuisaudito-
    ribus
    propler minenlemscienliam,
    id est
    propter
    Evangelium, propler quem,
    idest
    propter
    Christum
    vel
    propler
    fidem
    ejus,
    omnia
    quoe
    lex
    proecipit
    car-
    C
    naliler observare
    , quasi
    damlium
    duxi,
    et
    pro
    nihilo
    deputo,
    ul Christummihi
    lucrer,
    et
    acquiram,
    et
    inveniarin
    illo,
    id est in fide
    ejusperfeclus,
    nonhu-
    bensmeam
    justitiamquoe
    ex
    legeest,
    Sedillam
    quoe
    est
    ex
    fide
    J esu Chrisli. J ustitia
    quoe
    in
    legeerat, justi-
    tia hominis
    dicebatur, quia
    manibus
    operabatur,
    vi-
    deiicet incircumeisioneet oblalionemunerum. Islam
    justiliam respuebat Apostolus,
    et nolebateamam-
    plius
    habere,
    sed
    polius
    desiderabat inveniri in
    justi-
    tiafidei et
    Evangelii, quoe
    non esl hominis
    jusiitia,.
    sed
    Dei,quiaspiritaliter
    in
    baptismale
    fit et inntenie.
    Quoe
    ex Deoest
    justitia,
    subaudis
    dico,
    infidead
    cognoscendumillum, quiaper
    fidem
    quoe
    bonis
    ope-
    ribus
    adornatur, cognoscitur
    Deus : Resurrectionis
    ejusvirlutem,
    subaudis
    cognoscendam.Quoe
    est virlus
    D
    resurrectionis? Ut sicut Christus morluus et resur-
    rexit,
    el
    jam
    non
    moritur,
    ila et nos moriamur in
    fonte
    baplismalis peccalo,
    et
    resurgamus
    advitam
    ,
    et
    semper
    innovilale vitoeambulemus. Et hoecvir-
    lus
    per
    fidem
    cognoscitur,
    et
    per
    fidem
    ejus perveni-
    lur adsocietatem
    passionUm
    Chrisli, quia
    nisi fidem
    baberentus
    nequaquampassionem ejus
    imitaremur.
    Debemusaulemimilari illam
    , ponendo
    animas no-
    stras
    pro illo,
    si ncessitas
    fuerit,
    vel etiaminnobis-
    ipsis
    debemus mortificare vilia et
    peccata. Confi-
    gurais
    summorii
    ejus,
    idest imitator summorlis
    ejus
    et
    passionis
    illius. Si
    quo
    modo,
    idest si
    aliquo
    modo occurram
    ad
    resurrectionem,
    subaudis electo-
    rum. Istaresurrectio nonerit omnium
    rcsurgonliuin,
    PATROL.CXVII.

    747 HAYMONISHALBERSTAT.EP1SC. OPP. PARSI.

    COMMENT.BIBL. 7W
    sed tanlummodo electorum
    , quia
    licet omnes in
    momento
    resurgant justi
    et
    impii
    in die
    judicii,
    soli
    tantum
    justi
    occurrunt
    Domino,
    in acra
    deportati
    ab
    angelis,
    sicut alibi idem
    Apostolus
    ait :
    Rapiemur
    ob-
    viamChristoin ara
    (I
    Thess.
    iv). Impii
    vero mane-
    bunl in terra
    quousque percipient
    illamterribilem
    scntentiam
    judicis: Ile, maledicli,
    in
    ignem
    oeiernum
    (Matth. xxv).
    Quoeesl,
    id
    est, qua?
    fulura est ex mor-
    tuisindie
    judicii.
    .
    Non
    quodjam acceperim,
    idest nonideo taliadico
    de resurreclione
    quodjam perfeclionemacceperim,
    quia
    nonsumadhuc
    perfectus,
    aut eliam
    justificatus
    perfeclns
    sim.
    Quantum
    ad
    sapienliam
    illam
    pertinet,
    quoe
    mortalibus hominibus
    datur,
    beatus
    Aposlolus
    sapientissimus
    omnium hominum
    erat, qui
    tune
    temporis
    in carne morabantur :
    quantum
    vero ad
    illam
    perfeclionem pertinet quam recepturi
    sunt
    sancti
    post gneraient resurreclionem, perfeclissi-
    mus non
    erat, quia
    videmusnunc in
    oenigmale,
    tune
    aulem
    facie
    ad
    faciem(I
    Cor.
    xm), qtiia
    videbimus
    Deumstcttft"est
    (I
    J oan.
    m). Sequor
    aulem
    ,
    idest
    imilabor
    Christum,
    si
    quo
    modo
    comprehendam,
    sub-
    audis
    perfectionem,
    in
    quo
    et
    comprehensus
    sum.
    Omneselecli
    proedestinaii
    advitamoeternamin
    pas-
    sionc Domini sunt
    comprehensi, quiaper
    illamsunt
    redempli
    non solum
    qui post
    resurrectionem
    ejus
    salvandi erant et
    purgandi per baptismum,
    sedeliam
    oirmes
    justi qui proecesserunl ejus
    adventum. Sed
    dicil
    aliquis
    : Si
    egocomprehensus
    sumin
    passione
    ejus,
    id
    estredemptus,
    et
    baptismalepurgalus, quare
    non habeo modo in
    proesenti perfeclionem
    fidei
    ,
    sapienlia?atquejuslitioe?
    Cui
    respondndumest,
    quia
    baplismi
    renovationem
    polluisti
    maie
    vivendo,
    non
    poteris
    illam
    perfeclionem
    ohllner, quousque
    iterum
    mnndatus
    per paeniteittiam
    venias ad illum
    qui
    te
    in
    baptismate
    mundavil.
    Fratres, ego
    non arbitror me
    comprehendisse,
    su-
    baudis
    perfeclionem, quia
    in
    proesenli
    soeculonon
    possumus
    esse
    perfecli.
    Unum
    aulem,
    subaudisver-
    bum
    dicam, quoequidem
    rtrosunt obliviscens.
    Quoe
    sunt illa
    quoe
    rtro sunt? Omnia
    temporalia
    et trans-
    itoria,
    proedia,
    divilioe,
    et commoda
    proesenlis
    vitoe.
    Quoe
    ideodicunlur esse
    rtro,
    quia
    cumab hac vila
    transierimus
    per
    mortem
    carnis,
    omnia
    post
    nos
    refinquemus.
    Ad ea
    quoe
    sum
    priora
    exlendensme.
    Quoe
    sunt
    priora
    ?Proemiaet
    gaudiapatrioe
    coelestis,
    J
    quoe
    nobis futura sunl et sinefide mansura. Aliter
    beatus
    Aposlolus
    omniabona
    quoe
    inhoc soeculoha-
    bebat
    perfecta,
    ad
    comparationem
    oeternorum
    pr
    nihilo
    depnlabat,
    et sic
    quotidie
    vivebat
    quasi
    sem-
    per insipiens, ideoque
    dixit : Ohliviscor
    proelerilo-
    rum,
    desiderans
    semper
    adaliatendere.
    Ad deslinalum
    persequor,
    id est ad
    promissum
    lendo,
    ad
    bravium, idest ad coronam
    supernoe
    re-
    rannerationis in Chrislo
    J esu,
    id est
    per
    Christum
    J esum.
    Quicunqueergoperfecli
    sumus,
    ad
    comparationem
    aliorum,
    hoc
    sentiamus,subaudis, quia
    non
    sumusper-
    fecti.
    Quicunque
    sumus
    perfecli,
    id
    esl, qui perfecli
    A
    arbitramur essead
    comparationem
    fideliumetminus
    intelligenlium
    hoc
    sapiamus.quia
    nonsumus
    porfecti
    adillam
    comparationemquampercepluri
    sumusindie
    judicii.
    Et si
    quid
    aliter
    senlilis,
    velsapilisdehocquod
    diximus,
    et hocnonex
    vobis,
    sedDeusilludmanife-
    stabit. BeatusBeda
    loquensquodam
    locoexdictis
    Apo-
    stoli ait :
    Unusquisque
    insuosensuabundetelsi aliud
    quidsapitis,
    et hocvobisDeus revelabit.
    Quidergo:
    Si hoerelicusest dbet insuo sensu abundare? Mi-
    nime. Non de hoeretico
    loquor,
    sed de Cltrisiiano.
    Unusquisque, inquit,
    fidelisin suo sensu
    abundet,
    id
    est, quod
    crdit
    opre impleal slndealque
    abun-
    darevirtutibus : et si
    quid
    llud
    sapil qnod
    contra
    fidem
    ft, propter
    bona
    opraquoehabet,
    revelabit
    illi
    Deus,
    ut illud
    corrigat,
    sicut fecit
    Cypriano
    Car-
    B
    thaginensi episcopo, qui
    unammersionem lantum-
    mododabat
    baptizandis, ignoranler
    hoc
    agens.
    Sed
    quia
    bonis
    operibusinserviebat,
    et
    quod intelligebat
    opre implebat,
    meruit revelaiionem
    percipere
    a
    Domino,
    ut trinammersionemdaret
    baplizandis.
    Ad
    quod pervenimus,
    id esl infidead
    quant per-
    veni
    ego,
    docenteDominoet vos me
    proedicante,
    iu
    ea maneamusambulantes devirlute in
    virtutem,
    t
    idem
    sapiamus,
    subaudis de
    Christo,
    idesl unamfi-
    dem
    habeamus,
    et
    permaneamus
    in
    rgula,
    id esl in
    rectiiudine fidei.
    Fratres,
    imitatoresmei estote. Imilalio
    esfcujus-
    que
    rei
    quoedamcognilio
    : imitari est
    sequi,
    el est
    sensus : Si Christum non
    poteslis
    imitari et
    sequi,
    saltemmeimilamini
    discipuluntejus
    in
    fide,
    in
    ope-
    C
    re
    ,
    in doclrina : ut sicul
    ego
    credo,
    operor, doceo,
    ka el vos
    credalis,
    operemini,
    docealis. Et observale
    eos. Hoc
    verbum, quod
    esl
    observare,
    varias habel
    significationes. Aliquando significat
    declinare et
    cavere,
    ut
    ibi,
    observaleeos
    qui
    dissensiones ei of-
    it-ndicula
    faciunt,
    idesl dcimaleah ois.
    Aliquando
    insidias
    rnoliri,
    ut ibi : El
    ipsi observabaul,
    id est
    insidias tendebant.
    Aliquandoimitari,
    ul
    hic,
    obser-
    vale,
    idest imilamini laie
    ,
    qui
    formamdocirinoeno
    stroe
    habent, qui
    ila
    credunl,
    vivraitet
    docenl,qui
    ita
    ambulant,
    idest
    qui
    ilavivraitsicuiet
    ego,
    sicuthabe-
    fis
    formamnostram,
    idesl formant docirinoenostroe.
    Multi enim
    ambulant,
    il est non rode vi-
    vunl,
    sicut
    pseudoaposloli, cpws soepe
    dicebamvo-
    bis,
    id
    est, quos soepeproedicabant
    vobis cavendos
    D
    esse,
    cum
    apud
    vos essem
    proesens.
    Nunc autemet
    flens
    dico. Imitanda esl charilas
    Aposloli, qui
    etiam
    inimicos crucis Christi deflebat: sicul Samuel ini-
    micumsuum
    Saul;
    et sicul idem
    Aposlolus
    Corin-
    lhios
    alibi, qui posl
    fornicalioneni non
    egerunl poe-
    nitenliam. Inimicoscrucis Chrisli
    flensdico,
    ut de-
    clinelisab
    illis, quorumfinis,
    idest mors
    proesenlis
    vitoe,interitus,
    est
    illis,
    id est
    perdilio
    oelerna:
    quia
    ut abhac vita
    transierint,
    tradentur
    poenissempiter-
    nis. Inimicos crucis Chrisli
    appellat
    J udoeoset alios
    infidles, qui
    dicebant non
    posse
    hominemsalvari
    per
    fidem Dominica;
    passionis
    sine circumeisione.
    Quorum
    Deusvenier
    est,
    subaudis ah illisdeclinale.
    Quorum
    Deus venter est? Illorum
    qui
    ideo
    proedi-
    749 EXP0S1TI0 IN EPP. S. PAULI.

    IN EPI ST. ADPH1LIPP.
    750
    cant,
    ul venlremsuum
    possint implere.
    Et
    gloria
    in
    coufusioneipsorum,
    id
    est,
    inverecundo et
    pudendo
    membro
    genilali, quia glorianlur
    se circuntcisos
    esse.
    Qui
    lerrena
    sapiunt,
    idesl,
    qui legem
    non
    spi-
    ritaliter,
    sed terrene
    inlelligunt:
    vel
    qui
    carnalem
    circumeisionemin seet inaliis observare volunt.
    Nosira autemconversatioin coelisest.
    J ungit
    se
    coeteris
    sanclis, qui
    terrain
    corpore,
    coelum verO
    mente inhabitant.
    Unde,
    idest de
    coelis,
    etiam Sal-
    valorem
    exspectamus,
    subaudis venturum ad
    judi-
    cium,
    qui reformabit,
    id esl renovando
    formabit,
    corpus
    humiliiatis noslroe.
    Corpus
    nostrum
    corpus
    humilitatis
    est, quod per
    mortem in
    pulverem
    et
    termes humiliari
    potest.
    Islud
    corpus primum
    for-
    mavii inutero
    materno,
    sed iterum reformabit illud
    per gloriam
    resurrectionis.
    Configuratum,
    id est
    assimilalum
    corpori
    claritatis
    suoe,
    idest in
    gloria
    et
    immorlalitate :
    quia
    illam clarilalem habebunt cor-
    pora
    sanctorum
    posi
    diem
    judicii, quant
    habuit cor-
    pus
    Christi clarificalumin
    monte, quia
    similes
    ange-
    lis erimus et
    poterat aliquis
    dicere :
    Quomodopote-
    ril
    corpora
    nostra
    reformarc, quoe
    a vermibus erunt
    corrupla,
    el in
    pulverem
    redacta? Ad hoecbeatus
    Aposlolus
    : Secundum
    illam, inquit, polestatemqua
    semetipsum
    tertia die
    resuscitavit,
    el
    qua
    sibi
    potuit
    omnia
    subjicere, corpora
    eliamnostra in die
    judicii
    reformabit ad clarilalem suam.
    Operationemqua
    possit,
    id
    est, potest
    vel
    potuit, subjicere
    sibi omnia.
    CAPUT IV.
    Itaque, fratres
    mei in
    fide,
    charissimi in
    dilectione,
    et desideralissimi
    opre
    vel
    affeclu, gaudium
    meum,
    subaudis in
    proesenli.
    Et corona
    mea,
    subaudis in
    fuluro, quia
    vos Deo
    acquisivi,
    sic
    stale,
    idest sic
    perseverate
    in
    fide,
    in
    opre,
    in
    doctrina,
    sicut ameaudistis et vidistis.
    Evodtam
    Togo
    et
    Syntychendeprecor, idipsum
    sa-
    pere
    in
    Domino,
    subaudis
    quod
    nos
    sapimus, ego
    aliique
    fidles,
    qui
    ila
    sapiunt
    et credunt
    perfecte
    sicut et
    ego. Sapienles
    et
    religiosa?
    mulieres erant
    apudPhilippensesquoeproedicabant
    domi insuosexu:
    parvulos
    eliamet
    parvulas
    docebant,
    non tamen in
    ecclesia, quia
    idem
    Apostolus
    hoc
    proecipit
    ut mu-
    lieres inEcclesiataceant.
    Et
    te,
    Germane
    compar.
    Germanus corneserat
    ip-
    sius in
    fide,
    inofficio
    proedicationis,
    et tamen dives :
    ideoque proecepit
    ut
    ipsequi
    abundabat
    opibus,
    vel
    eliam in
    proedicatione adjuvaret
    illas.
    Compar,
    cornesinfideet officio.
    Adjuvaillas,
    subaudis
    supra
    memoratas, quoe
    mecum
    laboraverunt,
    subaudisdo-
    centes insuosexu. CumClmente.Clemens
    philoso-
    phos
    fuit,
    sed
    posleadiscipulus apostolorum
    Ptri et
    Pauli
    factus, proefuit
    EcclesioeRoma?
    proesul,
    et
    pro
    Chrisli nominein mareesl
    proecipitalus.
    Et coeteris
    adjuloribus
    meis. Ne
    Philippenses
    dure
    acciperent,
    quod
    illorum nomina inhac
    epistola
    non contine-
    renlur,
    ideo
    subjunxit
    : Et coeteris
    adjuloribus meis,
    quorum
    nomina sunt inlibro
    vitoe,
    et est sensus :
    O
    Philippenses,
    nolite
    graviter
    ferre
    quod
    omtesvos
    in
    Epistola
    mea non
    nominavi, quoniam
    elsi in mea
    Epislola
    noneslis
    scripti,
    inlibro tamenvitoeconti-
    nemini, quia
    mei
    adjutores
    estis. Iste est liber vita?
    de
    quo
    Dominus dicit : Gaudete
    quod
    nominavestra
    scripta
    sunt in
    coelis(Luc.x),
    idest inlibro
    vita?,
    id
    est inmemoria
    omnipolentis
    Dei.
    Gaudetein Domino
    semper.
    Vos
    qui
    non
    gaudelis
    in
    temporalibus
    rbus, negotiis terrenis, caducis,
    et
    transitoriis, gaudete
    in
    Domino,
    in
    fide,
    in
    ore,
    in
    opre
    :
    mente,
    et
    corpore.
    Modestia,
    idest mansuetudo et
    humilitas,
    vestra
    notasit omnibus
    hominibus,
    fidelibus et
    infidelibus,
    hoereticis
    falsisque
    fratribus. Fidelibus nota
    sit,
    ut
    vestro
    exemplo
    coroborentur in omni
    bonitate,
    imi-
    tatores vestri
    facli,
    ut vos mercedem
    recipiatis.
    In-
    B
    fidelibusnota
    sit,
    ut videnles veslram
    religionem
    et
    bonam
    conversationem,
    non
    possint
    infamare ve-
    stramfidemet nomenDomini
    salvatoris,
    sed
    potius
    vestro
    exemplo
    revocentur aberrore.
    Dominus,prope
    est omnibusvideiicet
    qui
    recte
    credunt, juste vivunt,
    bene docenl el cor immaculatumhabenl : vel
    prope
    est,
    ut vosab hacvilaabslrahat
    permorlem
    carnis :
    vel
    prope est,
    ut ad
    judicium
    veniat.
    Nihil solticili sitis demundanis
    terrenisque
    rbus.
    Sollicitudo est
    superflua
    cura. Sed
    justi
    non debent
    superfluam
    curam habere de rbus
    transitoriis,
    sed
    inDominoomnem
    spemponere, juxta quod
    Psal-
    misla ail :J acta
    super
    Dominumcuram
    luam,
    et
    ipse
    te
    enutriet
    (Psal. uv)
    : Serf in omni oratione et obse-
    craiionecum
    gratiarum
    aclione. Oralio esl
    pro pra?-
    C teritis excessibus et
    dliais, obsecralio
    pro adipi-
    scendis
    futuris,
    gratiarum
    aclio
    pro
    collatis benefi-
    ciis. Ideo debemus
    oinnipotenti
    Deo
    gratias
    referre
    probeneficiiscollalis,
    ut cumde
    perceplis
    muneribus
    non inveniamur
    ingrali,
    do
    percipiendis
    non
    juice-
    mur
    indigni.
    Pelitiones vestroeinnotescam
    apud
    Deum.
    Nolite, inquit, superfluam
    curamassumere
    pro
    tem-
    poralibus rbus,
    sed
    peliliones
    vestroe
    innolescant
    apudDeum,
    id est nota? fiant Deo
    per
    ministerium
    angelorum.
    Si
    ergo omnipotens
    Deusomnia non so-
    lum
    proeterita
    el
    proesenlia,
    sed eliamfutura
    cogno-
    scit,
    et non solum
    opra,
    sed eliam
    cogitationes
    discernit,
    et tolus
    ubiqueest, quid
    necesseesl ut
    per
    ministerium
    angelorumrenuntientur
    ei
    quoeagimus?
    Non
    ergo
    ideoilli
    minliant, quod
    illum
    aliquidlaleat,
    D
    juxia quod
    Salomon ait : Tu soins nosti corda filio-
    rum
    hominum,
    sedut officiumet ministeriumsuum
    adimpleant, quia
    nuntii sunt.
    Et
    pax
    Dei
    quoeexsuperat
    omnemsensum. Exsu-
    perat,
    id est transcendit omnemsensumel
    angelo-
    rumet
    hominum,
    non lamen Dei. De
    qua pace
    lo-
    quitur?
    Qua
    reconciliali sumus Deo
    per passionem
    Filiiejus.
    Ante
    advenlumsiquidem
    Domini
    longe
    era-
    musa
    Deo,
    et discordes eramus lam Deo
    quam
    an-
    gelis,
    sed
    per passionem
    Filii Dei
    reconciliali sumus
    Deo. Isla reconciliatio necesse est ut
    semper
    nos
    custodiat.
    Exsuperat
    autem omnem sensum
    proeler
    sensum
    Domini,
    quia
    nemo
    angelorum,
    nemohomi-
    num
    potest penetrare mysteriumpassionis
    Filii Dei
    751 HAYM0N1SHALliERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 752
    et noslra
    rcconcilialionis,
    et
    quanta
    fuerit charitas
    iu illo :
    quia
    cumDeus
    csset, pro
    vobisliomofieri
    dignalus
    est. Cuslodiat cordaveslrael
    intelligentias
    vesiras. Cor et intelleclus
    pro
    uno est
    accipiendum.
    In Christo
    J esu,
    id est
    per
    J esum
    Chrislum,
    vel in
    tide J esu.Christi.
    De
    coetro,
    frtres, proeler
    illa
    suprius memorata,
    quoecunque
    sunt
    vet, quoecunquepidica, quoecunque
    jusla, quoecunquesanela,
    quoecunqueamabilia,
    idest
    oninia
    quse
    in
    Evangelio
    Iiabentur
    cogitale,
    et
    cogi-
    tando
    opre impit, quia
    illa sunt vera. Omnia
    vera sunt
    pudica
    et
    casta, quia
    al) omni mendacio
    sunt,
    inviolata et
    incorrupta.
    Illa sunt
    justa
    et san-
    ela, quse
    sanctilatem et
    jusliliam
    docent.
    Quoecun-
    que
    sunt bonoe
    famoe,
    id
    est, quoe
    bonamfamamnos
    faciunt
    habere,
    omniaista
    cogita
    te et
    perficite.
    Si-
    qua virtus,
    subaudis
    fidei, operationis, doclrinoe,
    et
    unde laudari D'tre
    .potest,
    illa Deo
    applicale,
    non
    vestris meilrs.
    Quoeaudhtis,
    subaudis
    primeras nostras,
    vel a
    meipso,
    et
    vidhlh,
    in
    opre,
    hoec
    agite
    : et Deus
    paciserilvobiscum,
    boc
    est,
    Deus
    qui
    est
    paler pacis,
    id
    est,
    Domini noslri J esu Christi
    qui estpax nostra,
    qui
    fecit
    utraque
    unum.
    GavisussumautetninDomitto
    vehementer,
    quoniam
    tandem
    aliquando,
    etc. In
    principio prsedicationis
    Aposloli, quando Pbilippenses crediderunt,
    mavi-
    niam buiuaiiitalem
    ,proebuerunt ei,
    mimstranles ci
    lacloanirao
    quse
    necessaria
    erant;
    sed cuiu
    coepis-
    senl
    persecutionempli
    a suis civibus
    infidelibus,
    et
    tribulari a
    persecutoribus,
    cessaverunl a minislra-
    tiOne:
    nequeenim polerant
    inseditioneac
    perseen-
    tione
    posili,
    offieiumcharitalis ita
    implero,
    sicut
    lempore pacis.
    Cumvero reddita esset illis Iran-
    quillilas
    Domino
    suffragante,
    reversi sunt
    adpri-
    siinam
    conversationcm, coeperuntque
    ministrare
    Aposlolo aliisque
    sanclis
    quse
    necessaria erant.
    Quapropler congaudet Apostolus
    illorum
    bonitati,
    et dicil : Gavisus sum
    valde, quoniam tandem,
    id
    est ad
    ulliraum,
    aut vis
    aliquando refloruislis,
    idest
    florem
    virtutun, protultslis,
    reversi ad
    priorem
    con-
    versationem et consuetudinem.
    -Floruislis,
    id est
    florembonae
    operationis protulislis,
    idest affectum
    dilectionis
    erga
    me exbibere
    coepislis,
    sicut ante
    exhibebatis.
    Occupait autem-eralis,
    subaudis in
    per-
    secutione civium. Excust eos
    modq,
    dicens : ln*
    dulgeo
    vobissi ad
    tempus
    illud
    omisistis, quia
    de-
    tenii eratis in
    persecutione
    iiiimicorum.
    Non
    quasi propter penuriam,
    idest
    indigentiam,
    hoc
    dico; ego
    enimdidici in
    quibussum, sufficiemesse,
    id
    est, ego
    scio in
    quibus possum
    sufficienliamha-
    bere, quia
    scio
    indigentiampatienter ferre,
    et abun-
    dantiamcum
    temperantia disponere.
    Mulli sunt
    qui
    positi
    in
    paupertate,
    nesciunt eam
    patienter
    ferre :
    et sunt
    multiqui positi
    in
    abundantia,
    nesciunt tem-
    peranliani habere,
    sedcomedunt et bibunt ultramo-
    dum,
    et utuntur bis
    quibus
    abundant
    intemperate
    :
    quorum
    numro eral
    Apostolus
    alienus.
    ,
    Scioet
    humiliari,
    idest scio
    penuriam patienter
    A sustinere : scio et
    abundare,
    id est in abundantia
    temperans esse,
    ne
    corrumpar
    ab ea. In omnibus
    insliiulus
    sum,
    et
    satiari,
    idest
    abundare,
    et
    esurire,
    id est
    penuriam pli.
    Omnia
    possum
    in eo
    qui
    me
    confortai.
    Nevide-
    rettir
    sibimelipsi
    libuere hoc
    quasi
    suis viribus
    poluisset
    in
    penuria paliens esse,
    et in abundantia
    temperans,
    ait : Omniaaulem isla in eo
    possum
    implere qui
    me
    confortt,
    -id est in
    Christo, qui
    mihi
    possibilitalem
    tribuil.
    Verumlamen bene
    fecislis,
    communicantes tribu-
    lalioni
    meoe,
    id
    est,
    quamvis ego
    -nullo
    indigeam,
    beue fecislis
    vos,
    charitalis offlciumiu me adim-
    .plenles, compaliendo passionibusmeis,
    et miilendo
    mihi
    quoe
    erant necessaria.
    B
    Scitis
    autem, elc, usque, profectus
    suma Mace-
    donia. Macedonia
    provincia
    est
    Grsecorum,
    dicta a
    Macedone,
    et Thessalonica eivilas est a Thessalo
    rege
    dicta. In hoc
    ergo quod
    iaudal
    Philippenses,
    qui
    ei neeessaria
    miserunl, viluperabat
    alios
    qui
    ei nullum
    obsequiumprabuerunt.
    In ralione dati et
    accepli. Quidquid accipitur
    vel datur ralio inde
    po-
    test esse. Ratio dati est
    quia
    scit dalor
    quod
    dal,
    aut
    quantum dat,
    aut cui
    dat,
    ulrum
    aurum,
    an
    vestimenlura
    det,
    libram
    auri,
    aut
    eqdum.
    Ralio
    accepli est, quia
    scit ille
    qui accipit
    meialluinali-
    quid
    aut
    veslimentum, quantum accipit,
    et a
    quo
    accipit ;
    el est sensus: Exomnibusde
    quibuspotest
    esseratio dati et
    accepti,
    non minisiravcrunt
    mihi,
    quia ipsi
    nihil
    dederunt,
    et
    ego
    nibil
    accepi
    ^
    Non
    qutero dalitm,
    subaudis laiilimimodo
    ,
    sed
    requirofructum,
    id esl benevolenliamet
    benignila-
    tem
    animi,
    abundanteminoratione
    veslra,
    idesl ad
    militaient veslram:
    Quidam
    eodiceshabent : Abun-
    dantem inoratione veslra. Oratio
    Aposloli,
    oralio
    Philippensiin eral, quiapro
    illisorabat. El
    quando
    quilibet
    oral
    pro aliquo,
    si vila illias munda
    fuerit,
    pro quo oratur,
    subleval orationem
    deprecantis,
    ut
    a-Deo
    exaadialur-,
    sicut econtra vita raala
    ejuspro
    quo
    oratur
    jmpedit
    orationem illius
    qui pro ipso
    Oral. Unde dicil DominusSeremiae: Noli otare
    pro
    populohoc,
    quia
    non exaudiam te
    (J er. vu). Ergo
    beati Pauli oratio
    quampro
    illis
    fundebat,
    bonavils
    illorumsublevabatur. Undedicit : Non
    requiro
    tan-
    tummodo dat
    uni,
    sed
    requiro
    benevolenliamet be-
    nignitatem
    abundanteminoratione
    veslra,
    idest ut
    veslravoluntatesublevet
    oralio, quantpro
    vobisfundo.
    Uabeo autetn
    omnia,
    et abundo. Illeomnia habet
    qui
    nullo
    indigel, qui proeler
    neces aria nihil
    requi-
    rit.
    Repletus
    sum,
    inquit,
    subaudis omni abundan-
    tia, acceplis
    ab
    Epaplirodilo,
    subaudis
    muneribus,
    quoe,
    subaudis
    muncra,
    misislis mihi. Miserant illi
    Philippenses
    aut
    aurum,
    aut
    argenlutn,
    aut vesli-
    menta,
    per Epaphroditum,
    in
    quibus
    ille multum
    lielatus el
    gralulalus est,
    nontain
    pro
    sua
    quampro
    aliorumnecessilate. In odoremsuavilatis. Odorsua-
    . vilatis est
    apud Deum,
    inienlio bona el voltinlas
    promplissima offerenlis,
    de
    qua legimus
    in
    Geuesi,
    quia
    odoratas est odorem suavilatis.
    Dominus,
    755 EXPOSITiO IN
    EPP. S. PAL'LI.

    IN EP1ST. ADCOL. 754
    quando
    Noe obXulitsacrificium
    Deo, egressus
    de
    arca. Nonenimest
    putandumquod
    Dominusomni-
    potens
    sacrificiovictimarumet fumo carnium
    aique
    nidore
    pinguedinisdelecletur,
    sedintcnlionebona et
    volunlale
    promptissima
    oflerentis. Si enimfumoet
    nidore carniura
    delectaretur,
    nequaquam
    diceret
    per prophetam
    : Sacriflcia veslra odivit anima
    n>ea.
    Deusautemmeus
    intfileal
    omnedesideriumvestrum.
    Taie desiderium babebanl
    Philippenses,
    ut socii et
    comparlicipes
    merentur fieri beali
    Aposloli,
    et est
    sensus :
    Concdt,
    prsesletque
    Deus
    meus,
    ut sicut
    participes estjs
    passionis
    meseet condoletistribular
    tionibus
    meis,
    ila silis
    participes proemiorum
    meo-
    rum,
    et
    congaudeatis
    loelilioemeoe. Et
    qualiler
    fiet
    i$tud
    ?
    Secundumdivitiassuas in
    gtoria
    oelerna.
    Quoe
    sunt illaedivilioe?
    Quas
    oculus non
    vidit,
    nec auris
    audivil,
    nec in cor hominis
    ascenderunt,
    id
    est,
    gaudia
    seternaet
    proemia
    sine finemansura. Et hoc
    in
    Christo
    J esu,
    hoc
    est,
    per
    ChrislumJ esuni.
    DeoaulemetPatri
    noslro,
    idest sanctoeTrinitali
    quoe
    unus Deus
    est,
    maneal hnor insseculasoeculo-
    rum,
    idest
    per
    omnia fulura soecula.
    -
    A Satutale omnem
    sanctum,
    id est onincmsanclifi
    catum in
    baptismale,
    vel
    qui
    sine
    crimine,
    et sin*
    graviori peccato
    florent. Maximeautem
    qui
    deCoe-
    sarisdomosunt.
    Quare addidit : Maximeaulemillos
    qui
    de Csesaris
    domo sunt? ut illos
    Philippenses
    acueret et
    insligarct
    ad (idem
    servandam,
    el bonis
    operibus laboranduin,
    quasi
    diceret ; 0
    Philippen-
    ses, allendile : si illi
    qui apparitores
    sunt
    impera-
    toris,
    et ei
    semper
    assistere debenl in
    palalio
    illi
    us,
    veniunt ad fidem
    pro
    nihilo
    dputantes
    iram
    impera-
    toris*,
    et virililer infideet doctrina
    laborant,
    quanlo
    magis
    vos. debetis ferventi animo fidem
    servare,
    bonis
    operibus insistere,
    qui longe
    ab aula
    regali
    remoti
    estis,
    neque
    terremini
    .jussu malignorum
    principum.
    Nam inanente
    Apostolo
    in carcere in
    B
    domo
    imperatons,
    multi exdomoCoesarisveniebant
    ad eum: et docti ab
    illo, baplizbantur
    in tanlum
    ut
    (jain
    diximus)
    domum
    persecutoris
    faccrenl Ec-
    clesiamR
    demploris.
    Gretia
    Domini,
    idesl fldesvel
    salus,
    et
    redemplio
    alque
    remissio
    peccalorum
    maneat cum
    spiritu
    vestro,
    idest in cordevestro etmente:
    quia
    si man-
    serit in
    menle,
    manebit et in
    corde,
    etc.
    IN EPISTOLAM AD
    COLOSSENSES.
    CAPLT PRIMUM;
    ifysleriumquod
    abscondilum
    fuit
    a soeculisel
    ge-
    nerationibus.
    Mysterium
    incarnationis
    passionisque
    Filii Dei et
    redemplionis generis
    humani abscondi-
    lumfuit ab inilio mundi
    sapientibus hujussoeculi,
    palriarhis
    aulemet
    prophetis aliisquequamplurimis
    jusiis palefactum
    est.
    Quod
    est
    Cliristus,
    in vobis
    spesglorioe.
    Chrislus
    esl
    spesglorioeelectorum, quia quicunque
    firrniter
    ineum
    credunt, sperant
    se
    accepluros
    vitam oeler-
    nam,
    el
    gloriamquamipsepromisit.
    Corripientes
    omnemhominem. Omnem hominem
    debemus hic
    intelligere
    J udoeumet
    genlilem,
    domi-
    iiumetservum, dilem
    etpauperem, omnemquesexum
    et
    condilionem,
    quibusproeceptum
    est
    aposlolisproe-
    dicare. Sed
    quod
    dicit :
    Corripientes
    omnem
    hominem,
    perlinel
    ad
    ingralos
    et
    superbos ;
    et
    quoddicit,
    do-
    centes, perlinel
    ad bumiles et
    subjectos.
    In omni
    sapientia.
    1:1est in (ide sanctoe
    Trinilalis,
    in
    qua
    esl omnis
    sapientia. Perfeclum
    in ChristoJ esu. Hoc
    est in fideJ esu
    Christi,
    secundum
    quod
    in
    proe-
    senti soeculo
    potest quilibet
    electus
    perfectus
    esse.
    In
    prsesenti
    elenim soeculonemo
    potest
    esse
    per-
    fectusad
    comparationem
    oetcrnoe
    perfeclionis.
    Unde
    idem
    Apostolus
    alibi :
    Quolquoi.perfecli sumus,
    hoc
    sapimus(Philipp. m), quia
    subaudis non
    sumusperfe-
    cti.
    Quod
    enimnuncvidemusin
    senigmate
    et tenemus
    in
    spe,
    lune
    possidebimus
    in
    re, quoniam
    videbimus
    eumsiculi est
    (/
    J oan.
    m).
    in
    quo
    et
    laboro,
    certando. Duo dicit laborcmet
    eertameii,
    ex
    quibus
    unum rcferlur ad
    proedicalio-
    nem,
    allerum ad conflictum hoslium.
    Laboro,
    in-
    r
    quit.
    ad
    proedicationein,
    certando contrahostes Chri-
    sti,
    et hocnonmeis
    viribus, neque
    mea
    virluie,
    sed
    secundum
    quodipsemihi opem
    tribuit.
    CAPUT II
    Voloenimvos
    scire,
    o
    Colossenses, quatem
    sollici-
    tudinem habeam
    pro
    vobis. Solliciludoesl maxima
    cura. Bealus
    ergo Apostolus
    eamdemsolliciludinem
    et studium
    gerebat
    de
    illis
    qui
    docebanlur ab
    ejus
    discipulis,
    et ad
    quos ipse
    miltebat
    epislolas,
    Iicet
    ipse
    eos
    corpore
    non
    vidissel, quam
    habebat ex bis
    quos proprio
    ore docebat. Ideo aulem lalia
    loque-
    balur blandiendo, ut illorum animos
    mulceret,
    et
    Epislolamejus recipcrenl.
    El
    pro
    his
    qui
    sunt Lao-
    dicioe.Laodicia esl civilas Groeciie.Inslrucli. Id est
    D
    firmati et docti. In charitate. Idesl indilectione Dei
    et
    proximi,
    in
    agnilionemmysterii
    Dei,
    idest inco-
    gnitione
    sancloe
    Trinilalis,
    el fideDomini
    salvatoris,
    credentes eum
    pro
    saluie.nostra
    venissein carnem.
    In
    quo
    sunt omnestliesauri
    sapienlioe
    et scienlioe.
    Sapientia
    referlur adhumanam
    rem,
    scientia addi-
    vinam: el in Christo J esu est
    sapientia, qualiler
    temporalia
    et huinana
    dispenset,
    et
    qtiomodo
    divina
    ordinet. Vel
    sapienliam
    in
    humanis,
    et in divinis
    sientiam
    abscondit
    quia
    nonomnibus
    patent.
    Aute
    Domini
    adventum,
    nomenDomini Palris
    incognilum
    fuit cunctis rtro
    gencrationibus,
    non illud nomeii
    quodDeus,
    sed
    quod
    Pater
    vocalur,
    siciil
    ipse
    Fililis
    ait:
    Pater, manifestait
    nomentuum
    (J oan. xvn).
    Hocautem
    dico,
    subaudis ut silis firmati incliari-
    755 HAYM0N1SHALBERSTAT.EPISC. OPP. PARS 1.

    COMMENT.BIBL. 756
    taie,
    ut nemovos
    decipiat
    in
    sublilitale,
    id est in
    }
    tenuilale
    sermonum,
    et in
    callidilale,
    vel in
    syllo-
    gismis.
    Quidam
    codices babent in
    sublimitate,
    quod
    idipsum
    est in alliludine.
    Nam etsi
    corpore
    absens
    sum,
    sed
    spiritu
    vob'.s-
    cum
    sum, gaudens
    de fideveslra et vidensordinem
    vestrum,
    id
    est,
    rvlante
    Spiritu
    sanclo
    qui
    in me
    esl, cognosco
    omnia
    quoe
    circa vos
    aguniur
    in
    fide,
    bonisque operibus, quasi proesens
    sim in
    corpore.
    Dicit
    namque
    beatus
    Hieronymusquodamloco,
    tan-
    tamei
    gratiam
    datam esse ut cuncta
    cognosceret,
    quoecira
    illos
    agebalur, quos
    vel
    ipse
    vel
    discipuli
    ejus
    docuerunt. Et
    firmamenlumejus.
    Firmamentum
    fidei Christi
    appellat
    firmam
    perfectamque
    fidem,
    quoeoperibus
    bonis ordinatur.
    Sicut
    ergoaccepistis,
    id est
    acceptumhabuislis,
    inI
    ipso,
    idest in fide
    ipsius,
    ambulate radicali.
    Quod
    dicit radicati,
    id est oedificali in
    Christo,
    et
    confir-
    mait in
    fide
    illius,
    unumet hoc
    est,
    ut fidem
    quam
    habelis bonis
    operibus
    exornelis. Sicut et
    didicislis,
    subaudisa
    discipulis nostris, ubundantes,
    hoc est in
    fide
    illius,
    in
    graliarum
    actione,
    idest
    semper
    red-
    denies illi
    graliarum
    aclionemex omnibus
    quoe
    ha-
    bctls.
    Videte
    nequis
    vos
    decipiatperphilosophiam,
    idest
    Ir.iinanam
    sapientiam
    et inanem
    fallaciam, perquam
    falluutur homiues. Proeviilebal
    Apostolus qui
    erant
    pbilosophi genlium, insuper
    el
    J udoeorum,qui
    vo-
    lebant C.olossenses
    per
    sul.liinitatem humanoesa-
    pieniioe
    a fide
    separare.
    Dicebantenijn
    quia siut
    nihil est
    corporeumquod possitgignere per
    se ali-
    *-
    quodcorpus
    sine, commislione
    corporalis
    rei
    quoe
    est femina,
    itafeminanon
    potest gignere
    sine com-
    mislione viri. El hoc
    dicchanl,
    allcndenlcs adra-
    turant elemenlorum,
    non ad
    polentiam
    divinilatis,
    quoe
    naluraui elemenlorum
    potest
    mutare.
    N.aturam
    autem
    dixi,
    id est ordinem. Namimtura
    est,
    utom-
    niscreatura
    rcalori
    suo
    obleinperei.
    Sic eliam di-
    cebant
    quia
    si beata Maria
    virgocor.cepit,
    et
    virgo
    peperit,
    tamen
    post partumvirgo
    non fuit,
    ldeoque
    illos
    alloquilur,
    ne ab bis
    deciperentur. Quia
    in
    ipso,
    idest in
    Christo,
    inhabilal omnis
    plenitudo
    divi-
    nitalis
    corporaliler.
    Non
    ido
    dicit
    corporaliler, quod
    ipsa
    divinitas eit
    corpus,
    licet
    qiixdam
    subslantia
    Bilviva,
    sed
    corporaliler postiilpio
    eo
    quod
    est ve- _
    raciter,
    substanljaliter,
    pleniler.
    Aliter enimhabitat
    in
    singulis
    eleclorum,
    aliter in
    Christo, quia
    illis
    datur
    spiritus
    ad
    mensuiam,
    in illoaulem
    pleniter.
    ilabitavil enim
    inSalomone
    per sapientiam,
    inDa-
    niele
    per
    castifatem,
    in
    prophetis per
    sanctitalem,
    in
    Moyseper.
    mansuetudinein,
    in Christo vero
    per
    omnem virtutem
    el innocentiam. Aliter :
    Corpora-
    liler,
    idest sicut
    intemplo suo, quia
    habitalio tolius
    divinitatis
    corpus
    Christi fuit. Plus enim
    habilav.it
    in
    illo, quam
    in
    templo
    J udoeorum.
    Et eslisin
    illo,
    idest
    Christo, repleli
    vel
    per
    illum
    estis
    repleli fide, qui
    est
    caput,
    idest
    principium
    et
    initium:
    quia ipse
    lenet
    principatum super
    omnia
    roelesliaet terrestria. Omnis
    principatus
    et
    potesla-
    A tis. Poteslates autem sunt
    per quas
    sancti
    ejiciunt
    doemonesde obsessis
    corporibus

    principatus qui
    principantur
    aliis ordtnibus.
    In
    quo,
    idest in
    Christo,
    circumeisi
    estis,
    idest
    mundati ab omnibus
    peccatis
    in
    baptismale Christi,
    non circumeisione
    manufactaqua ipse
    circumeisus
    esl oclavadie secundummoremJ udoeorum.Illa
    pe-
    tra
    fiebat,
    et ista mundatio
    per Christum, qui
    est
    pe-
    tra.
    ConsepuUiei,
    idest
    sepulti
    simul in
    baptismate
    ei
    in
    quo,
    idest in
    Christo,
    et resurrexislisa
    peccalo
    et
    viliis
    per fidem. Quomodo
    sumus
    conseputli
    ei?
    Verbi
    gratia
    : Mortuusest incruce
    Chrislus, posilus
    est in
    sepulcrum,
    de
    sepulcro
    vivus
    surrexit, etjam
    non moritur. Similiier et nos
    quando interrogante
    B
    sacerdote
    juxla
    fontem
    stantes, arbrenuntamHSdia-
    bolo et omnibus
    pompis ejus, quasi
    Umc
    morimur,
    cumveroin fontem
    descendimus,
    quasi
    tune.in se-
    pulcro sepelimur
    : et cumdefonteeximus
    mundati,
    lune
    quasi resurgimus.
    Sedcavendum
    est,
    ut sicut
    Christus
    jam
    non moritur ita et nos nonmoriamur
    in
    pecato.
    Per
    fidem operationis
    Dei. Yirtus Divi-
    nitatis
    quoe
    terlia die Christum
    resuscitavit, ipsa
    operatur
    innobisfidem.
    El voscumessetis mortui in
    delictis,
    et
    proepulio
    carnisveslroe.Delicta el
    proeputiumpro uno,
    idest
    pro
    carnalibus
    peccatis,
    vel delicta ad
    transgressa*
    nem
    post peccala pactadonans,
    idest
    indulgens.
    Delens
    quod
    adversus tios erat
    chirographum
    de-,
    creti
    quod
    erat contrariumnobis.
    Chirographum
    dici-
    '-'
    tur
    manuscriplio.
    Nam
    %tip
    manus,
    ypcf-Ascripiu-
    ra. Decrctumautemvocal
    legem
    et statutum
    quod
    Deus
    proecepit
    Adoe,
    dicens: Ex omni
    Hgnoparadisi
    comede,
    etc.
    Usque
    morte morieris
    (Gen. n).
    Pec-
    catum
    ergoquodprimus parens
    noster
    commisit,
    in
    quo
    omnes
    peccavimus, mortalesque
    effecti
    sumus,
    appellat
    modo
    chirographumdecreti, quia
    in me-
    mo'ria
    omnipotentis
    Dei mansit
    scriplum, usque
    dum
    Filins Dei veniret
    qui
    illuddaret:Unde dicitur aDeo
    in
    psalmis
    incantico
    Moysi
    : Nonnehoeceondilasunt
    apud
    meet
    signala
    in thesaurismeis
    (Deul. xxxn)
    ?
    Permanum enim
    intelligitur operalio,
    et
    quando
    ex-
    temlit
    manum,
    ut
    contingeret lignumvetilum, quasi
    tune
    scripsit chirographum decreli,
    id est manu-
    n
    scriptionemquod
    tune
    ageret
    contra Deidecrelum:
    Quodchirographum
    contra nos
    erat, quia
    omnestra-
    hebat ad mortemel nemo
    poterat juslificari quoad-
    usqueper
    Dominumdeletumest.
    Quomodoergo
    de-
    levit illud? Innocenter et sine
    peccalo
    vivendoin
    mundo, vel,
    innocenter incruce moriens
    propecca-
    loribus.
    J psumque,
    subaudis
    chirographum
    vel
    pec-
    catum,
    lulhde
    medio,
    affigens
    illud
    enici, quia
    sicut
    diximus,
    lunccrucifixit
    illud,
    idest oecidit
    insemet-
    ipso, quando
    sine
    peccalo vixit,
    vel
    quando
    inno-
    cens
    pro peccatoribus
    mortuus est. Aliatranslatio
    habet :
    Exspolians
    secarne moriendo in
    cruce,
    et
    exemplavil,
    id est
    exemplum
    dedii innocenter fi-
    vendo, triumphans
    de
    principalibus
    ac
    polestalibus
    lenebrarum. Et
    ipsumlulit
    de
    medio,
    subaulis no-
    7:i7
    EXPO&mO.N EPP. S. PAUL!.

    IN EPIST. AD COL.
    758
    strortim, quia
    lactjismediatornoster abstulit
    peccalaj
    nostra
    quoequasi
    inmedioerant
    quando.
    nos
    separa-
    bant a Deo.
    Exspoliansprincipatus,
    idest doemoniacas
    polesta'
    tes>exspoliavit
    animabus hominum
    mortuorum,
    et
    polestalem
    de hoc
    mundo-auferendo,
    et
    poteslates
    iraduxit,
    idest
    superavit
    cum
    fiducia, palam
    trium-
    pltans
    illosin
    semetipso,quia per
    sevixit innocen-
    ter,
    ei
    palam
    estcrucifixus.
    Triumphans,devincens,
    superans
    in
    semetipso
    iistlemmodis
    quibus
    diximus.
    Nemo
    ergo
    vos
    judicet,
    idest nullius
    judicium
    at-
    tendais in hac
    parle
    : ut abslineatis ab bis
    quoe
    Deusniam'avil.Namnon
    quod
    intrat in
    os, coinquinai
    hominem
    (Malih. xv).
    In ciboaut in
    polu,
    aut in
    pariedieifesii,
    dicentesalios diesfeslos. esse. Dies
    ducunt et sabbala observant
    quiescendo a.viliis,
    et.'
    transeundodeviliisad
    virlutes...
    Quoe
    sunt umbra
    futuroruns,subaudisomnia
    supe-
    rius dicladeciboet
    polu, q.ioe
    in
    lege habentur,
    J Mnbroesunt aliaruui rer.mii
    quoe
    in Christo et in
    Ecclesia
    compltasunl,
    et
    complenlur. Corpus
    autem
    Christi-,
    id est veritas et
    corpus
    illarumrertim. vel
    nmbrarum,
    Chrislus esl et
    Ecclesia. Erant enimJ u-
    daci
    qui
    volueruntsimul
    observare.legem
    et
    Evarige-
    lium,
    et
    ipsi
    suadebant Colossensibussimilia
    agere,
    hoc
    est,
    in
    circumcisione,
    incelebratione
    feslivila-
    tum
    tegalium.
    Dicebantenim: Estis
    baplizali,
    de^
    belis
    circumcidi, communicastis
    jam
    corpori
    et san-.
    guini Domini,
    debetissacrificia
    legaliaofferre,
    come-
    deredebetis
    quoe
    lex
    proecipU,
    et
    absiinere ab bis ,
    -quoeprohibel:
    et si ceciderit musin
    puteum,
    non
    debetisbibere.Sedut abillisnon
    sedueerenlur,
    scri-
    bebat
    Apostolus
    eis
    talia, quia
    in Domini adventu
    omnia
    mundala
    sunt,
    et cessavitlex in
    mysteriis.
    Nemovos
    seducut,
    vel
    scparel
    a
    fide, volens, sub-
    audis
    vos,
    in
    humilitate, subaudis sensus
    docipere.
    Humilisdieitur humi acclivus. Volensvos
    decipere
    in
    humilitate,
    idest humili sensuet humili doclrina
    quoe
    ulililatemnon
    liahei,
    sicut esl in
    diiferentiaci-
    liorumet de ohservaiione. El
    rcligioneangelorum,
    idest incullura
    angelorum.
    Erant
    pbilosoplii gen-
    liumet
    aliqui
    J udoeorum
    qui
    dicebant : Sicut sunt
    quatuor elementa,
    ita sunt
    quatuor angeli, qui prav
    S'.mt
    singulis
    eleincntis. 11i
    ergo
    dicebant adillos
    qui
    crediderantvolentcs
    apparerereligiosi
    :
    quia
    ex
    qua-.
    luor elementis
    constatis,
    debelis.angelis
    illis
    qui proe-
    suntelementis
    aliquam
    ruliuramet sacrificiaofferre.
    Sed
    quia
    nihil
    erat, quoddicebant,
    subjunxit Apo-
    stolus :
    Qnoe
    non
    vida,
    subaudis
    docens, ambulans,
    frustra, inflalus
    sensuearnit
    suoe,
    id
    est,
    desuoer-
    rorc el mendacio ambulans inflalus. Ex hoc enim
    quod
    videbatur
    aliquidscire, superbiebat
    in
    mente,
    pneferens
    humilitaleminvullu.
    Vel,
    sicul aliaedilio
    babet, quoe
    nonvidit
    inculcans,
    idesl
    replicans
    fru-
    stra. Licet enimillam
    religionem
    falsamvidisscnl a
    quibusdamedebrari,
    tanien
    ipsosangelos
    nonvide-
    ront, neque
    ea
    quoe
    docebant.
    Et nonlenens
    caput,
    idesl non adhoerens
    capili,
    idest
    Christo, qui
    est
    caput
    omniumsanclorum. Ex
    A
    quo
    tolum
    corpus eubministralur,
    id esl
    mulliludo
    sanlornm
    angelorum
    et. inultiUidohominumau-
    gmenlalur.
    Et conslruitur
    per nexus,
    id est
    copula-
    tiones et connexiones et
    conjunctiones,
    crescitque
    sive
    augelur
    in
    augmentum
    Dei. Sicut
    ergo corpus
    conslruitur ex raullis membris
    multisque compagi-
    bus,
    itaex multis
    genlibus, multisqueprovinciis
    ac
    multis
    generibus
    hominum
    augmenialur
    et
    crescil,
    quandoquolidie
    numerusfideliumcrescit.
    Si morlui estis cum
    Christo, subaudis
    lempore
    baplismalis,
    ab
    elementis
    hujusmundi, idest errori-
    bus
    pompisque,quid.
    adhue
    tanquam
    viventesin
    mundo,
    subaudisid
    inundo, decernitis,
    id est cur discretio-
    nemfacitis inter cibos. Aliter : Si mortui estis ab
    elementis
    hujus
    mundi : elementamundi sunt omnia
    "
    corporalia
    et visibiliaet transitoria.
    Quando
    vero
    genliles
    Deum
    ignoraverunt,
    elementis mundi ser-
    vierunt
    quia
    illisserviebanteteaadorabant. Vetiien-
    tes autem ad fidem.mortui sunl elementis
    hujus
    mundi,.
    idesterroribus et
    superstilionibus,
    siveva-
    riis et vanis. culturis
    ,
    abrenuntiantes
    diabolo
    et
    omnibus
    pompisejusatque
    erroribus
    ejus.
    Possumus
    autemet
    per
    elementamundi
    inlelligcrclegemquoe
    proecipiebat
    discretionemfacere inter
    pecus
    et
    pe-
    cus,
    et inler ciboset cibos. Sed
    poslqiiam
    Dominus
    dixit : Non
    quod
    intrat in
    os, coinquinat
    hominem
    (Matlh. xv),
    statim omnis illa discrelio cessavit.
    Undedicit
    Apostolus
    lamJ udoeis
    quamgenlibus
    : Si
    mortui estis cumChristoab
    elementis,
    idest erro-
    ribus
    atque pompis
    et vanis
    religionibus lempore
    ^
    baplismalis,
    quid
    adhuc discretionemfacitis
    cibo-
    rum,
    cumDeusomniamunilaessedixerit?
    Ne
    tetigeritis,nequegxistaverilis, neque
    contrecla-
    verilis. Hoecvox illorumest
    qui
    dicebant : Neteti-
    geritis,
    neconlrectaveritis
    mortuuin,
    neque
    scabel-
    lumubi sedit mulier
    menstruata, quia
    immundi eri-
    tis, neque gustaverilis
    carnem suillam
    neque lepo-
    rinam, quia
    immunda
    esl,
    et coeleratalia.
    Quoeomnia,
    subaudis
    quoe
    lex concedit seu
    prohi-
    bet,
    sunt in interitum
    ipso
    usu,
    idest
    ipsa
    consuetu-
    dineedendi iuinteritumsui
    vadunt, quia
    instercus
    redigunlur
    omnia stalim ut comesta fuerint.
    Quoe
    sunt
    quidem
    ralionemhabenlia
    sapienlioe,
    subaudis
    mundanse,
    secundum
    proecepta
    et doctrinal
    hominum,
    idest secundumtradilionem Scribarum et Phari-
    "soeorum,
    et secundumillos
    qui
    causa infirmitalis
    nolunt ea
    comedere,
    dicenles: Nolocomederecar-
    nemsuillam
    quia
    melancholicus
    sum,
    nequeanguil-
    lam. Sed isla
    sapientia
    nonsecundumDeum
    , quia
    non
    perlinel
    ad
    religionem
    in
    supentitione
    el humi
    litate,
    subaudis
    quoe
    est etiaiit in
    superslilione,
    id
    est varia
    religione
    et
    superfluo
    timor: hoc est enim
    superslitio,
    subaudis humilis sensus.
    Supcrfluus
    timor esl vana
    religioatque
    humilis
    sensus,
    eanolle
    comedere,
    et dicereimmunda
    , quoe
    Deussanctifica-
    vil : nisi causaabslinentioe
    aliquis
    se ab his obser-
    vel,
    sicul et avino.
    Quoe
    sunt eliamnonad
    parcen-
    dum
    corpori,
    id est nonadconservandamsanitalcm
    corporis
    :
    quia
    dumnonvult comedere
    quoe
    habet
    759 HAYMONIS
    HALBERSTAT.EPISC. OPP. PARS
    I.-COMMENT. BIBL, 169
    et
    apptit quod
    non
    habet,
    dicens : Noli comedere
    hoc, quia
    immundum
    est,
    sed si haberem carnem
    arietinam,
    iUam
    comederem,
    infirmatur et debilita-
    tur
    qui
    talibus escis susientatur.
    Quoe
    sunl
    etiam,
    non inhonore
    atiquo,
    sedad saturitalem
    carnis,
    id
    esl nullum
    majorem
    honorent
    prxstat
    aries
    corpori
    quamlepus proeslaret,
    si eum
    comederet,
    tantura-
    modout venter
    repleatur.
    CAPUT III,
    Fratres si consutrexistis cumChristo,
    id est de
    morte ad vitam
    lempore baptismatis,
    quoe
    sursum
    sunt
    sapite,
    idest
    gaudia patrioe
    coeleslis. Christus
    est sursumhabilans
    in
    plenitudinepaternoemajesla-
    tis,
    et ubi est,
    illuc debemusanhelare: et
    quoe
    sur-
    sumsunl
    sapere,
    idest
    perpendere
    et
    intelligere,
    et
    inhis animum
    ponere,
    nonin his
    quoesupra
    terratn
    sunt transitoria.
    Mortui enimestis. Mortui estis
    peccato tempore
    baptismatis,
    sicut
    paulosupra
    diximus.,
    et vita
    vestra,
    idest bealitudo, abscondita
    est cumChristo inDeo,
    Vitaenimvestra et bealitudoChristus
    est,
    sicut
    ipse
    dixit :Hoecest
    vita
    oelerna,
    ut
    cognoscanl
    te,
    et
    quem
    misisli J esumChrislum
    {J oan. xvn).
    Ideoubi illeest,
    ibi es.1vitaet heatiludo noslra
    abscondita,
    non ut
    nobis
    denegetr
    vel
    occultelur,
    sed ut
    potius
    con-
    servetur nobisad salulem.
    CumChristus
    apparueril
    vita
    vestra,
    subaudis in
    judicio gloriosus
    et
    fulgidus
    ,
    tuneet vos
    apparebitis
    cum
    ipso
    in
    gloria, gloriosi
    et
    fulgidi,
    sicut
    ipsepro-
    misit.
    Morlificateergo
    membra
    vestra,
    idest malos usus
    membrorum.
    In
    Epistola
    adCorinthiosmuUitudinem
    peccalorumappellatApostolus, corpus,
    dicens.itam
    destruatur corpuspeeati(Rom-vi).
    Sicutenimmulla
    membrafaciunt
    unum
    corpus,
    ita
    mullapeccata
    faciunt
    unum
    corpus
    ,
    idest unamsummam
    ;
    et est sensus:
    Morlificatemembra,
    idest malosusus
    membrorum,
    et ma'.amconsuetudinem
    peccandi per efficientem,
    id
    quod
    eflicilur,
    ostendens.
    Nequepraecipit
    ut
    morti-
    licemus
    gladio
    maleriali
    corpus
    nostrumet membra
    noslra,
    sed
    peccata.
    Tuneenimmorlificamusmem-
    branoslra, cumdesistimus
    peccare
    : et
    quot peccata
    innobis morlificamus, quasi
    tt membraoccidimus,
    quoe
    sunt
    super
    ierram,
    idest
    quandiu
    eslis inraundo.
    Fornicalionem.
    Fornicarii sunl cum
    puellis
    liberis
    ,
    aut
    cumjumento,
    aut
    aliquid
    laletAdulterarevero
    est,
    alterius torum violare
    ,
    id est cum
    alterius uxore,
    aut cumDeosacrata,
    quoe
    Dei
    uxor est. Libidinem.
    Omnisincontinentia
    libiiloappellatur.CoricufJ tscend'am
    malam. Ideodicil
    concupiscenliamma/am,quia
    esl et
    concupiscentia
    bonade
    qua
    dieitur :
    Fili, concupisce
    sapientiam,
    serva mandatum
    ;
    et:
    Cupiodissolvi,
    et
    esseeu
    ni Christo. Concupiscentia
    mala
    est, appetere
    mala.
    Elavaritiamquoe
    estsimulaerorumservitus.Quo-
    modoest simulacroruinservilus,
    avaritia?
    Ideo,quia
    sicut illeservit diabolo, qui omnipoteniis
    Dei cultu-
    ramet
    religionem, quoe
    illi soli
    convenit,
    el
    singu-
    |are
    nomenut Deus
    voectur, quantum
    in se
    est,
    illi
    A aufert,
    el doemonibus
    impendit,
    itaet illeservit dia-
    bolo, qui
    bona
    omnipoteniis
    Dei
    communia, quse
    omnibushominibus
    communiter data
    sunt,
    in
    pro-
    prios
    usurpt
    usus. Recte etiamavaritia idololatri
    comparatur, quia
    dum
    melallis,
    auri el
    argenti,
    de
    quibus
    simulacra
    fiunl,homines
    immoderate
    serviunr,
    aurum
    pro
    Deoveneranlur
    (Exod. xx)
    :
    quia
    servi
    sunt divitiarum. Vel tertio modo avaritiam idolola-
    trioe
    comparavit,
    ut nihil scelestius demonslraret.
    Radix enim malorumest
    avaritia,
    ideoque
    monet
    illamomni ratione
    fugiendam.
    Propter quoefacinora,
    idest
    superiusdicta,
    venit
    ira Dei
    super filiosqui perierunt
    indiluvioet inSo-
    doma
    aliisquecivitatibus,
    et
    super
    filios
    incredulittis,
    id est
    super
    illasexcentamillia
    quoe
    indesertomor-
    8 tua
    sunt,
    incredulitatemcordis
    habenles,
    in
    quibus,
    subaudis
    peccatis,
    el vos ambulaslis
    atiquando
    cum
    viveretis,
    peccato
    ante
    fldem,
    et essetis mortui
    Deo,
    sed
    nuncjam
    nonambulatis :
    Nuncaulem
    deponite
    et vos
    omnia,
    subaudis
    supe-
    rius
    dicta,
    vel ea
    quoesequuntur
    :
    iram, quia
    ira
    viri, juslitiam
    Dei non
    operatur ; indignalionem,
    id
    est noMle
    indignari
    minoribus,
    si
    reprehendimini
    ah
    illis. Malitiam. Maliliaest mala voluntas.
    Btasphe-
    miam,
    idest derisioneminDeumet
    proximum
    ;
    tur-
    pemsermonem,
    id est oliosum
    verbum
    vel
    joulare
    deore
    vestro,
    subaudis
    deponite.
    Nolilemenliri invicem: Omne mendaciuma dia-
    boloest :
    quia ipse
    mendax
    esl,
    et
    paler ejus,
    ideo-
    que
    filii veritatisveritatem debenl
    loqui
    cum
    proxi-
    C
    mis, exspoliantes
    vosveteremhominem.Veteremho-
    minem
    appellat
    hicVelerishominisconversalionem
    et vitam.
    Quoe
    est conversalioveteris hominis? inft-
    delitas, inobedientia, concupiscentia mala, rapina,
    adulterium, homicidium, et coeleratalia.
    Quousque
    ergo
    renovelur in
    baptismaleregeneralionis
    : sem-
    per
    in veluslate
    erit, quia originalibus peccatis
    et
    actualibus lenelur obnoxius. Seddbet
    baplizari
    et
    induere novum
    hominem, id
    est novam
    menlem,
    et
    novamnovi hominisconversalionem.
    Quoe
    est eon-
    versaiio novi hominis?Virtutes
    sectari,
    et omnia
    bonain se habere. Et ne
    pulareraus quod
    hominem
    exleriorem
    pi-oeciperel
    renovari ad
    alicujus
    rei si-
    militudinem, subjunxit
    : Eum
    hominem,
    inquit, proe-
    cipio
    renovari,
    qui
    renovatur in
    agnitionem
    Dei se-
    D
    cundum
    imaginentejusqui
    creavit
    eum,
    idest homi-
    neminleriorem: animaet mens
    quoe
    ad
    imaginera
    Dei facta
    est, sancla, justa
    et ralionabilis et im-
    mortalitas. Homo aulem
    exterior,
    id est
    corpus,
    nonest ad
    imaginem
    Dei
    factus, quia
    Deus
    spirilus
    est. Duoeaulem sunt renovationes,
    una moinenta-
    nea, quoe
    fitin
    baptismale,
    altra
    quoe
    fit
    quotidie,
    quando pro
    sludium
    legendi Scripturas
    sacras ea
    sludel
    intelligere
    de
    Deo, quoe
    anlea
    ignorabat,
    ex
    quo quotidie
    mens renovatur. Potest fieri etiamter-
    tiarenovatio
    post lapsumper poenitentiam,
    in
    agni-
    tionem,
    idest ad
    coguitionem,
    secundum
    imaginem
    ejusqui
    creavit
    eum, quia
    homoad
    imaginem
    Dei
    faclusest.
    K EXP0SIT10 IN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. AD COL. 762
    Ubi non est
    genttlis
    et Sudoeus.
    Ubi,
    id est in
    .
    mente hominisubi est
    imago
    Dei,
    non
    proejudicatur
    apud
    Deumsexusvel
    conditio,
    aut
    genus,
    aut
    pro-
    vincia,
    id est nulla distanlia est hominum
    apud
    Deum, quia
    in anima non est
    sexus,
    nisi tantum-
    modosola bona conversatio cumfiderecta
    requiri-
    tur
    ;
    barbant et
    Scylha.
    Plus est nobis
    Scytha
    alie-
    nus
    quam
    barbants. Barbarus
    siquidem
    nobis
    potest
    esse
    quilibet cujus linguamigooramus
    :
    Scylha
    au-
    temdieitur a
    Scythia provincia, quoe
    est remota ad
    septentrionem, fulgoribus rigens,
    moribus
    barbara,
    sedomniaetinomnibus Christus. Ideo non est ulla
    differenlia, quiaomnia,
    subaudis
    gnera
    hominumfi-
    delium, Christumbabent
    caput,
    et in omnibus illis
    "estChristus.
    Sancli dilecti unumest. Viscera
    misericordioe,
    id
    <
    est misericordemvoluntatem. Visceradicunlur filii.
    Viscus etiam
    significat singuiariter promplissimam
    et bonamvoluntatem
    ; benignilatem,
    id est
    magnam
    et bonamvoluntatem
    ; modestiam,
    idest mansuelu-
    dinem; patientiam,
    subaudis in tolerandis adversis.
    Supportantes
    invicem.
    Supporlare
    nos
    proecipit
    Apostolus
    invicem secundum illud: Aller alterius
    onera
    portate.
    Verbi
    gratia
    : Ille
    qui
    continens
    est,
    et est sineuxoreel filas
    ,
    et abundat diviliis bonis-
    que temporalibus,
    dbet illum
    qui
    incontinens est et
    habet
    uxoremet
    filios,
    sustentare si ncessitas fue-
    rit. Sic decoeterisnecessilatibus
    inlelligendum
    imi-
    lando
    cervos, qui
    transeuntes
    per aliquod
    fretumad
    tpsulam,
    aut ultra
    fluvium,
    sustentantur et
    suppor-
    tantur ad
    invicem,
    mentum
    ponenssequens super
    '
    lunes
    prions,
    et lassato
    qui prior incedebat,
    dat
    locum
    ut
    transeat,
    et
    ipseponat
    iterummentumsu-
    per
    dunes ultimi
    ;
    et
    donantes,
    idest
    indulgentes,
    si
    quis
    advenus
    aliquem
    habet
    quoerelam,
    id estveram
    causationem. Verbi
    gratia
    : Abstulit mihi
    aliquis
    equummeum,
    dumrecordabor
    quod
    Dominusdixil :
    Si
    quis
    abstulerit
    quoe
    tua
    sunt,
    ne
    repelas,
    debeo
    ei
    dimittere,
    sic
    de
    omni re
    et commisso. Sicut Do-
    minus donavit
    vobis,
    ita et vos. Sicut Christus
    qui
    cumnonhaberet
    quod
    ei
    dimitteretur,
    dimisit no-
    bis omnia
    peccata
    in
    baptismale,
    ita et nos dimit-
    lamas
    proximo
    in nos
    peccanti, qui
    habemus
    quod
    nobis dimittatur et a Deoel a
    proximo.
    Super
    omniaautemhoec
    superius dicta,
    charitatem
    kabete, quod
    est vineulum
    perfectionis.
    Vinculum
    enim
    perfectionis
    est
    charitas,
    quia per
    illam
    omnia
    bona
    liganlur
    ne
    perant
    : sic
    homo
    pro
    dileclione
    Dei et
    proximi
    omnia
    agit
    : unde
    dieitur
    dilectio,
    quia
    duos homines
    ligat,
    vel hominemet Deum
    ;
    in
    qua,
    subaudis
    pace
    vel
    charitate,
    vocali estisin uno
    corpore,
    ut unum
    corpus
    Christi
    silis,
    et
    grati estote,
    idest
    gratiosi
    estoteet
    accepti
    tamDeo
    quam
    liorni-
    nibus.
    Et verbum
    Christi,
    idest
    evangelicadoctrina,
    ha-
    bitel in
    vobis,
    id est in
    corde, ore,
    et
    opre vestro,
    et
    pax
    Christi
    exsullet,
    itacliam
    vos,
    in
    quantum
    hu-
    uiana
    fragililas potest servare,
    sine
    peccali
    macula
    oianentes,
    uthabcatis in vobis
    Spirittun
    sanctum,
    A
    inomni
    sapientia,
    inomni doctrina
    Evangelii,
    et in
    fidesanctoe
    Trinilalis,
    docentesel commonentesvos-
    metipsos.
    Vos
    qui sapienliores estis,
    docetealios et
    commonete, atque
    exhorlamini vos
    invicem,
    in
    psalmis,
    subaudis
    Davidicis,
    et
    hymnis,
    trium
    puero-
    rumet
    sanctorum,
    in
    gratia contantes,
    idest
    semper
    reddite Deo
    gratias,
    ita ut
    quod
    ore
    canitis,
    corde
    inlelligatis,
    et mens concordet voci.
    Omne
    quodeunquefacitis
    in
    verbo,
    id esl in do-
    ctrina,
    aut in
    opre, subaudisaliquo,
    in nomineDo-
    mini nostri J esu
    Christi,
    in omnibus
    semper
    dicile:
    Deusinadjutorium
    meumintende
    (Psa/.LXix),et
    sem-
    per
    nomen Domini invocate
    ;
    gratias agentes
    Deo et
    Patriper ipsum,
    idest
    per
    Christum:
    quia ipse
    est
    mediator noster et in fide
    ejus
    salvamur.
    B
    Mulieres,
    subditoeestote
    viris,
    sicut
    oporlel,
    in Do-
    mino.
    Mulier, propter culpam,
    subditaest
    viro,
    sicut
    oporlel,
    in
    Domino,
    sicut
    proecipit
    DominusinGenesi :
    Sub viri
    poleslateeris,
    et
    ipse
    dominabitur lui
    (Gen.
    m).
    In
    primordio siquidem
    fidei erant mulloemulie-
    res, quoe
    se causa
    religionis
    abstinebant a consorlio
    marilorum, quas
    modo
    alloquitur Apostolusspecia-
    liler,
    ne
    proplerea quia
    a coiluvirorumse abstine-
    bant,
    rsistrent
    vjris, rebellarent,
    sive
    repugnarent.
    Sicut enim sancta Ecclesia
    subjecta
    est
    sponso
    et
    viro suo
    Christo,
    ita dbet esse
    unaquoeque
    mulier.
    Erant etiammulli
    viri, qui
    similiter abstinebant a
    coitu vel
    qui
    cumaliis mulieribus
    coibant,
    et verbe-
    rabant uxores
    suas,
    ne illaesimiliter cumaliis
    age-
    rent,
    nec
    aliquid
    auderent
    murniurare contra
    eos,
    G quos
    similiter
    alloquitur.
    Viri, diligite
    uxores
    vestras,
    etnoliteamari essead
    illas,
    idest si sustinetis ad
    tempus
    acoitucausa re-
    ligionis
    vel
    quia
    cumaliis
    concubitis,
    noliteeas
    pro-
    pterea
    ad amariludinem
    provocare. Sed
    quoestio
    hic
    oritur,
    quare Apostolus
    uxorem
    diligendam
    prse-
    dicet: cumDominusdicat :
    Qui... nonodit...uxorem...
    non
    potest
    meusesse
    discipulus
    ?
    (Luc.
    xiv.) Quoe
    hoc
    modo
    solvitur, utquanlum
    nobis
    pater
    et
    maier, frater
    atque
    uxor
    per cognalionem
    carnis
    proximi sunt,
    diiigamus eos,
    et in
    quantum
    nobis adversarios in
    via Dei
    cognoscimus esse,
    odiendo malum
    eorum,
    I et
    fugiendo
    nesciamus.
    Filii-,
    obedite
    parentibus ,
    id est
    patri
    et
    matri,
    per omnia,
    subaudis
    quoe
    Deo-
    placent.
    Si aulem
    i
    "
    proeceperint
    vobis
    homicidium,
    furlum
    , rapinam,
    aut
    aliquid
    taie
    perpetrare,
    nolileobedireillis. Hoc
    i
    enim
    placilum
    est in
    Domino,
    subaudis ut
    obediatis
    eis.
    Patres, nolite ad iracundiam
    provocare
    filios
    vestros,
    ut non
    pusillo
    animo
    fiant,
    id est ut non
    1
    exasperati
    a vobis fiant
    iracundi,
    id est levs ad
    i
    irascendum,
    sed vestro
    exemplo
    discant esse
    pa-
    tientes.
    Servi,
    obeditedominis
    per omnia, subaudis
    quae
    Deo non
    displicent.
    Servi non sunl
    per naturam,
    , sed
    per culpam
    et
    propter peccatum,
    sicul
    Chanaan,
    filiusCham.
    Propter peccatum
    enimvenit
    captivitas,
    i et
    per captivitatemservilus. Undeilli
    qui
    servaban-
    lur ab
    hostibus,
    a
    servandodicti sunl
    servi,
    et rnan
    763 HAYM0.M3HALBKRSTAT.EPiSC. OPP. PARS I.

    COMMENT.B1BL. 7tU
    cipia quasi
    manu
    capta, quia
    manibus
    capiebanlur ;
    .
    non ad oculumsenientes. Ille adoculum
    servit, qui
    aliud in secreto
    agit,
    et in
    proesentia
    Domini servi-
    liurn
    explet quolibet
    modo: absente autem
    illo,
    non
    curt de ulilitate illius
    ;
    sed in
    simplicitate.cordis,
    id est non
    duplici
    animo
    , neque
    mala
    voluntate,
    sicut
    Domino,
    et nonhominibus. Servus
    qui pro
    Dei
    amore Domino carnaliter
    servit, sperans
    se inde
    mercedem
    recepturum
    a
    Deo,
    illud servitium non
    homini,
    sedDeo
    impendit
    :
    ideoquc
    mercedemlicet
    ab illonon
    recipiat proesentem,
    tamen non dbet se
    a servitio
    subtrahere;
    retribulionemoelerntehoeredi-
    tatis,
    idest oeternamretributionem. DominoChristo
    servite,
    licet hominibus
    lemporale
    servitium
    exhibea
    lis,
    tamen
    pro
    amore Christi illud
    impit.
    Qui
    enim
    injuriamfacit,
    id est si Dominus
    injuste
    alligit servum,
    et non reddit ci
    dignatn mercedem,
    (lamnalionem inde
    suscipiet.
    El si servus fuerit
    furtivus,
    et de servitio Domini se in
    aliquo
    subtra-
    xeri,
    etiamindedamnabiliir. Neservi dicant : Nos
    qui
    servi sumus nonmerebimur venire ad
    gloriatn
    anctormn : dicit
    Apostolus
    : Non est
    personarnm
    accepiio apud Deum,
    id
    est, si. dominus maie
    ege-
    rit,
    el servus
    bene,
    dominus
    damnabitur,
    el servus
    glorificabilur.
    CAPUT IV.
    Domini, quod justum
    esl et
    oequum,
    semis
    proe~
    slaie,
    id esl nolile tenere eos ut
    servos,
    sed eslolo
    eis ut
    patres
    :
    quia,
    inde
    appllati
    sunt
    palresfaini-
    lias
    quidam, quod
    omnes ia domo sua
    oequali
    amore
    diligebanl
    ut
    filios,
    ita et servos.
    Oraiioni inslate
    vigilantes.
    Ille
    vigilat
    in
    oratione,
    el in
    graliis, Deo.reddeudis, qui
    non
    cum
    lempore
    neque
    cumdesidiaillud
    implet,
    sedcumhihirilale.
    Si enimab homine non
    polest impelrari
    hoc
    quod
    pelitur,
    si
    cum.
    desidia illud
    agi
    lu
    r, qnanto magis
    a
    Deo?
    Orantessimul el
    pro
    nobis
    , subaudis, qui
    verbum
    viloe
    adminisiravinnts,
    ut
    Dus aperiat
    nobis
    ostium
    verbi, id
    est,
    ut
    corda, et; sensumauditorumnostro-
    rum
    aperiat,
    ut ea
    quoeloquimur,
    et
    quoe
    aboreno-
    slro
    emillimus,
    ad corda et ad sensumeorum
    pos-
    sint
    inlrare,
    el
    intelligani quoe
    docemus. Taie
    quid
    legimus
    inAcibus
    aposlolorum
    de muliere nomine
    Lydia, purpuraria
    civitalis
    cujus Dominus
    aperuit
    cor,
    ut
    intelligerel
    ea
    quoe
    a Paulo dicebantur. Ail-
    ler : ut
    aperiat
    nobisostium
    sermonis,
    idest
    sensus
    et
    intelligentiam
    divinorum
    eloquiorum,
    ut
    prompli
    simus ad
    loquendummysleria
    incarnalionis Chrisli
    et
    divinitalis, propter quod,
    subaudis
    Evangelium,
    ita ut
    oportet
    me
    loqui,
    idest ut sciamcui et
    quid
    et
    quando,
    vel
    quantum
    debeam
    loqui.
    In
    sapientia
    ambulatead
    eos,
    idest infidesanctoc
    Trinilalis,
    ubi est omnis
    sapientia,
    el bona conver-
    salione ibi \ivite et conversamini ad eos
    qui
    foris
    sunl,
    id esl ad
    paganos, boerelicos,
    el falsos Chri-
    slianos,
    ut non
    possint
    vos
    reprehendere,
    redimentes
    tempus,
    id est vcsrnm
    facientes,
    et vobis bene vi-
    A
    vendoel reele
    loquendo
    lucrantes.
    Tempus
    enimsibi
    rediiiiit,
    qui
    suamulilitalem inillo
    operatur.
    Sermovesler
    semper
    in
    gralia
    salesit
    condilus,
    id
    est,
    ut
    semper gratiam
    et ulilitalem
    proestel
    audito-
    ribus,
    et
    gratiosus
    sit omnibus: et sicut sal condi-
    mentum
    proestat
    omnibus
    escis,
    ita et illecunctorum
    mentes
    condiat,
    zit sciatis
    quomodo oporteat
    vos
    unicuiquerespondere,
    id esl
    quomodohoerelico,
    quo-
    modo
    Clirisliano,
    ut si vos
    interrogaverit hoeielicns,
    quomodorespondeatis,
    voscredere inDeumPalrem,
    ctFilium,
    et
    Spiiitum
    sanctuni,
    et his tribus trini-
    tatem haberein
    personis,
    et unitalem in
    substantia,
    et Dominum
    J esumChrislum,
    verumDeumet verum
    liQniijiemesse: similiter
    et. Christiano est
    respon-
    dendum.
    B
    Quoe
    circa mesunl
    viiicuht, carcerque,
    omnianota
    faciel
    vobis.
    Tycliicus.
    Iste
    proedicalor
    erat Colossen-
    si.um,charissimus,, subaudis ia
    fide, qttia.unius
    fidei
    sumus, minisler,
    subaudis
    Evangfiliiproedicalione
    et
    conservusin
    labore, quia
    simul laboramusin
    proedi-
    calione,
    et consolentur consolalionecorda
    vestra,
    id
    esl suo adventu et meo
    exemplo,
    ut nondeficialisin
    fide,
    sed
    potius consolidemini,
    ut si ncessitas fue-
    rit,
    talia suslinere
    possilis, qualia
    el
    ego
    suslinco
    cum
    Onesimocharissimo.
    Hic ostenditur Philome-i
    nemColossensemfuissedominumOnesimi et
    ipsum
    Onesimum
    ;
    nota
    faciel vobis,
    subaudis
    Tychicus
    et
    Qnesimus,
    Salulat vosArisiarchus. Arislarcbus
    discipulus
    fuit
    beali Pauli et cornes in
    proedicalione,
    concaptivus
    C
    meus,
    id est
    qui
    invinculis leneltir
    sicut
    et.egopro
    Chrisli
    nomine,
    et Marcus. Isleest
    pro quo
    dissensio
    facla esl inler Paulum et
    Barnabam,
    sicul in Actis
    aposlolorum legilur qui
    recessit a bealo.Paulo
    de
    qupdamconflictu, quem
    habuil cum
    perseculoribus
    :
    et ul
    quidamdieunt,
    ipsescripsit Evangelium, quia
    licet cumbeato Paulo
    fuisset,
    fuit et cumbeato Pe-
    tro. ConsobrinusBarnaboe.Consobrini dicuntur
    quasi
    sororii, quia
    de
    singulis
    sororibus nascuntur. Ideo
    dicit consobrinumillum
    esse,
    ul
    majoris
    honoris ha-
    berelur
    apud
    illos
    propter
    Raniabam
    , et
    nisi dixis-
    set, suscipile illum, nequaquam.
    atuleretit
    suscipere
    illum:
    quiajam
    audieraut illumab eo discessisse.
    Emendatus et correctus ilerum socialus est
    ei,
    dt
    quo,
    subaudis
    Marco,
    mandata
    accepistis,
    idest scri-
    .
    D
    ptum, quiajam
    redeunt ad nos. IUsali sunt
    superius
    memorati, qui
    .sunt
    ex
    circumeisione,
    id est ex J u-
    >
    doeis.
    i
    Ipsi
    sunt audilores mei in
    regno Dei,
    hoc est in
    i
    proedicalioneEvangelii, quod
    observatores suos
    per-
    ,
    ducil ad
    regnum
    Dei. Ul sielis
    perfecti,
    subaudis iu
    t
    fide,
    el
    pleni
    bonis
    operibus.
    Qui
    sunl
    Laodkioe,
    quoe
    est civilas
    Groecioe,
    Iliera-
    !
    polis
    esl civitas Gracia;.
    Salulat vos Lucas medicus. Isle esl Lucas
    qui
    i
    Evangeliumscripsit,
    et Aclus
    aposlolorum; qni
    fuit
    gnreSyrus;
    et Demas. Ilic ad
    tempus
    discessil ab
    ;
    illo,
    sedemendatus rediit.
    Salulate
    fratresqui
    sunt Laodkioe. Salulare est sa-
    762 EXP0S1TI0 IN EPP. S. PAULI.
    '
    IN EPIST. I. ADTIIESS. 76o
    lutem
    optare;
    et
    Nympham. Nympha
    nobilis erat
    quoedammatrona,
    in
    cujus
    domomultitudeerat lide-
    lium.
    Et cumtecta
    fuerit apud
    vos
    Epislola, facile
    ut et
    in Laodicensiumecclesia
    legalur.
    Et
    epislolam
    islam
    quam
    Colossensibus
    dixerit,
    ideo
    proecipit legi
    in
    ecclesia
    Laodicensium,
    el eam
    quoe
    erat Laodicen-
    siumideo
    proecipit
    Colossensibus
    legi,
    quia
    licet
    per-
    parva sit, et
    incanonenon
    babcalur, aliquid
    tamen
    ulilitatis habet.
    Dicite
    Archippo. Archippusepiscopus
    eral
    illorum,
    Videminislerium
    tuum,
    id e>t custodi el
    intellige
    subaudis
    episcopatum.
    A
    Salutalio mea munu
    Pauli, quod
    est
    sinnum
    i:i
    omni
    epistola
    mea. Memoresestotevinculorummeo-
    rum,
    id est
    accipite
    mein
    exemplura,
    ut sicut
    ego
    non timeo
    pro
    Christi nomine vincula et carceres
    suslinere,
    ita nec vos
    limealis,
    si necesse fuerii.
    GratiaDomini nostri J esu Christi cumomnibus vo-
    biscum.Amen. Gratia dieitur
    gratis
    data : el
    gralia
    estqua accepimus
    remissionem
    peccatorum
    in
    bapti-
    smale,
    el esl sensus : Gralia Filii Dei et salus ac
    remissio
    peccatorum
    maneal
    semper
    vohiscum.
    Amen.
    J N
    EPISTOLAMI AD THESSALONICENSES.
    ARGUMENTUM.
    Macedonia
    provincia
    est Groecorumin
    qua
    est ci-
    vitas
    metropolisThessalonica,quoepostquam
    aPaulo
    spostolo
    fidem
    percepit,
    licet multa
    pericula
    susti-
    nuiss.enl
    asuis civibusnon credentfbus
    et a
    pseudo-
    apostolis
    vol'.iissentseduci,
    nullo modo,
    tamen ave-
    riiate
    fidei recesscrunt. Hos collaudat
    Apostolus,
    scribens.
    eis ab Athenis
    per Timotheum,
    etc.
    CAPUT PRIMUM.
    Paulusel Silvanuset TimothcusEcclesioeThessalo-
    nicensiumsalutem. Nomensuum
    suorumque ponit
    in exordio
    episloloe
    ob causas inaliis
    epistolis
    mc-
    moralas. Generalilcr omni Ecclesioe
    scribit, quia
    forsilan
    lune
    lemporis
    non habebanl
    episcopum
    sibi
    Ordinatum. Licet
    apud
    J udoeosnomen
    Synagogoe
    et
    Ecclesioehabebatur in
    usu,
    sicut
    legilur
    inlibro Re-
    gumquia
    benedixit Salomon omni Ecclesioe
    Isral,
    tamen
    aposloli
    maluerunt in suis
    epistolis
    Ecclesioe
    nomeninserere
    quamSynagogoe,propter interprela-
    tionem nominum. Ecclesia
    namque inlerprelatur
    convocatio,quoe
    non
    potest
    fieri nisi
    ex
    rationabili
    cratura :
    Synagoga
    aulem, quoeinlerprelatur
    con-
    gregatio, potest
    consislereex
    irratio.nabili
    et inani-
    mala,
    sicut
    congregalur grex
    ovium
    , congregantur
    lapiJ es.
    Et ut
    ipsos
    ostenderet
    gentiles
    credcnles
    amplius
    esseralionabiles
    quam
    J uda>os
    infidles,qui
    hocnomineEcclesioemaximeutunlur.
    Gratias
    agimus Deo,
    id est laudes referimus
    iili,
    semperpro
    omnibusvobis. El non solum
    pro
    Thes-
    sabnicensibus,
    sed el
    pro
    omnibus
    qti proedicatio-
    nemeorum
    receperunt.
    Memores
    operisfidei
    vestroe. Duo
    conjungit, opus
    et
    fidem,
    quoeperfectum
    hominemreddunt.
    Fides
    namque
    bonis
    operibus
    adornala
    placet
    Deo.:
    quoe
    vero sine
    operibusest,
    mortua el inanis esl. Et su-
    stinenlioe
    speiDomini
    nostri. Sustinenliaest
    exspecta-
    lio. Undedicimusin Psalmis
    (Psal. xxiv)
    : Etenim
    qui tesuslinent,
    idest
    qui
    te
    exspectant,
    non
    confun-
    denlur. Sustinenliani
    spei
    Domini nostri
    appellat
    ex-
    spectationemfulurorum
    bonorum, quoeper
    Domi-
    B
    num
    danlur,
    et
    exspeelationem
    advcnlus Domini ad
    judicium.
    Ante
    Deum,
    id est coram DeoPtre:
    quia
    in
    proesentia
    et in
    conspectu
    Dei Palris
    judicabit
    Filius munduin.
    Scientes
    autem, subaudis
    sumus,
    electionemve-
    stram, qua
    a Deoestis electi ante conslitulionem
    mundi, quiaEvangelium
    noslrumnon
    fuit
    in
    sermone,
    sivein
    verbo, tunlum,
    sed in virluteet in
    Spiritu
    sanclo,
    idest in virlute
    miraculorum,
    quoeper Spi-
    ritumsancluin
    operali sumus,
    et in
    plenitudine
    multa
    doclrinoeel bonorum
    operum.
    Scilis
    quales fuerimus
    in
    vobis,
    idest humiles
    fuimus, propter vos,
    ul vos
    potuissemus
    Deo
    lucrari,
    et
    facti
    estisimitatores no-
    stri el
    Domini,
    quiaqualia
    sustinuil
    Dominus,
    et nos
    propinquis
    nosli'is
    J udoeis,
    lalia et vos suslinuistis
    C patienter, excipkntes
    verbumfidei et doctrina; in Iri-
    bulatione multa cum
    gaudio Spirilus sancti, quia
    Spirilus sanctus, qui
    erat in
    vobis,
    faciebat vos
    gau-
    dere inler tomienta
    perseculionum
    : itaut
    facti
    sitis
    forma
    et
    exemplum
    fidei et doclrinoeomnibus cre-
    denlibus in Achaia et Macedonia duabus
    provin-
    ciis.
    A vobisenim
    diffamalus
    esl sermoDei. Dlftamatio
    maxime
    pro viluperationeponiltir
    et in contrariant
    partem.
    Sed
    Apostolus
    non curans de
    proprietale
    verborum,
    cumdebuit
    dicere,
    a vobismanifestatus
    et
    divulgatus
    est sermo
    Dei,
    dixit diffamants. Non
    est necesse
    quidquamloqui vobis, subaudis,
    quia
    vos
    estis Dei
    proedicatores
    effecti. In omni
    loco,
    subau-
    dis
    vobis
    vicino,
    elc.
    CAPUT H.
    Exhortatio
    noslra,
    id esl doclrina
    noslra,
    nonfuit
    deerrore,
    id est de
    mendacio,
    neque
    de
    immunditia,
    quia
    nonfuimus
    luxuriosi,
    neque
    in
    dolo,
    id est
    fraude,
    astutia
    ;
    nec in
    hypocri.-i,
    idest
    simulationc,
    ut vos
    exspoliareiuus.
    Ita
    loquimur,
    non
    quasi
    hominibus,
    subaudis
    malis,
    placenles
    : ille
    quoerit
    hominibus
    placere, qui
    adu-
    latur et favet aliorum
    peccatis,
    sed
    apostoli
    non
    hocfaciebant
    alicui,
    sed
    publieincrepabant.
    767 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 668
    Neque
    in occasioneavaritioe
    proedicavimus,
    aut J
    propier cupidilalemproedicaremus
    vobis.
    Tanquam
    si nutrix
    foveal filiossuos,
    subaudis non
    alienos,
    ita
    diligimus
    vos. Soient mulieresluxuriosoe
    diviteset incontinentes commitlere filios suos
    aliis
    mulieribus ad
    nulriendum, quoe
    licet
    pabulum
    eis
    ministrent,
    tamennon eo affectu
    diligunt
    illos ut
    proprios,
    sedut mercedem
    temporalem accipiant.
    Pseudo
    ergo aposloli
    non affectu nialerno
    diligebant
    eos,
    sedul lucra
    temporal
    iaabeis
    aciperent. Apo-
    stolus autem Paulus
    sociique ejus
    non ut nnlrix
    alina
    diligebant illos,
    sed ut mater unicum filium
    fovet affectu
    ihaterno,
    ita
    ipse diligebat eos, quia
    ipseprimus genuit
    eosinfideChristi.
    Memores
    estis, fratres,
    laborisnostri et
    faligalionis.
    Laborabat
    Apostolus
    in
    proedicalione
    et
    opre
    ma-
    I
    nuumeo modo
    quo
    soepe
    diximus.
    Et quare
    laboravit
    ipse?
    Ut nonesset otiosus. Omnisoliosusin deside-
    riisest : et ut
    ipse prava
    desideria vitare
    posset,
    labore manuuminsistebat.
    Cum
    accepissetis
    verbumauditus
    Dei, aecepistis
    illud,
    nonut verbumhominum.
    Verbum
    prsedicatio-
    nis
    quodApostolus proedicabat,
    a Deo audierat. Et
    sic
    perceperunt illud
    Thessalonicenses, quasi
    ab
    ipso
    Christo audirent
    per proesentiam.
    Quia
    eadem
    passi
    estisaconlribulibus
    vestrisquoe
    et
    ipsi
    a
    J udoeis. Contribuas dicuntur
    qui
    ex
    unatribu
    sunt. Crescenie
    igilur
    fideDomini in
    J udoea,perse-
    cutionemsusiinebant credentes ab
    incredulis, Ru-
    benitoea
    Rubenilis,
    Gadditoea
    Gadditis,
    similiter ex
    omnibus tribubus : ita et Thessalonicenses creden-
    *
    tes a non credentibus suis
    contribulibus,
    idest
    suis
    . civibus et vicinis
    persequebantur.
    '
    Ul
    jmpleant,
    subaudis
    ipsi J udsei,
    peccata
    sua. Ex*
    pleio temporequadragesimi
    anni, quodDominusde-
    dit J udoeis ad
    poenilentiam,
    post passionem
    suam
    illis nolenlibus credere
    complta
    sunt
    peccata
    co-
    rum,
    de
    quacompletione
    dixit eisDominus :
    Impit
    inensuram
    patrum
    vestrorum:
    quando
    autem
    Apo-
    stolus ista
    loquebalur,
    adhuc slabat J rusalem et
    templum
    :
    ideoque
    needumerant
    complta peccata
    eorum
    quoecomplta
    sunt advenienlibus
    Romanis.,
    Unde enim
    sequitur
    : Pervenil enimira
    Dei,
    idest
    vindictaDei
    super
    illos
    usque
    in
    finem.
    VindiciamDei
    appellat
    advenlum Romanorum :
    quando perdili
    _
    sunt
    fam, pestilenlia, gladio, captivitate. Quoe
    vin-
    dicta manebit
    super
    illos
    usque
    in finem
    soeculi,
    quia semper
    erunt
    captivi.
    Vel si
    dixerimus,
    proeve-
    nit siveanlevenit illosira
    Dei,
    sicut
    quidam
    codices
    habent,
    erit sensus : ProeveniteosvindictaDei inhoc
    soeculo,quoepermanebit usque
    infinem.
    Quoe
    ideirco
    dieitur
    proevenireillos, quia
    vindictam
    futurijudicii,
    in
    qua
    sclernaliter damnabuntur
    proevenit
    ista icin-
    poralis.
    Dsolaitavobis
    ore,
    id
    est, sermone, colloculione
    familiari, aspectu,
    idest
    proescntiacorporis,
    sednon
    corde,
    idest affectudilcelionis.
    CAPUT III.
    Platuit nobis
    solis,
    subaudismihi et Siloevel Sil-
    A vano, remanere
    Alhenis,etmisimus
    advosTimolheum.
    Ipsi
    enimscitis
    quod
    inhoc
    posili sumus,
    subau-
    dis a
    Deo,
    ut
    persecutiones
    et tribulaiiones istius.
    soeculi
    patienier sufferamus, qualenus per
    ista tem-
    poralia perveniaraus
    ad
    gaudia
    oeterna.
    CAPUT IV,
    Itogamus
    vosetobsecramusinDominoJ esu. Post-
    quam
    laudavit
    ApostolusThessalonicenses de
    perse-
    veraniia
    fidei,
    quamtenuerunt,
    non
    recipientes
    fal-
    sos
    apostolos, coepiteos
    xhorlari,
    ut
    semper
    inme-
    lius
    proficerent, bonisque operibus
    fidem
    exomar
    rent, inquiens
    :
    Rogamus
    et
    obsecramus. Hanc ha-
    bet
    Apostolus
    consuetudinem,
    ut verba sua
    dupli-.
    cet ac
    triplicet
    unumsensum
    habentia,
    sicut in hoc
    B loco.
    Quod
    enimesl
    rogare
    inhoc
    loco,
    hoc est et,
    obsecrare : et
    quod
    dixit inDomino
    J esu,
    taieest ac-
    si
    diceret, per
    DominumJ esum. Taie
    quid
    invenitur
    in
    epislola
    ad Hebroeos: Locutusesl nojbisin
    Filio.,
    (Hebr. i),
    id est.
    per Filium- Ut
    quemadmodumacce-,
    pistis
    a
    nobis, audiendo et
    inlelligendo
    a me et Sil-
    vano
    quomodooporteat
    vos
    ambulare,
    id est
    viverc,
    et cursum
    hujus
    vitoein bonis
    operibus perducereT
    et
    placere Deo,
    fidem
    quam
    habetis. bonis
    operis
    exornando, sicul et
    ambulatis,
    vivilis et conversa-
    mini
    modo,
    ut abundetis
    magis,
    scilicet
    magis
    ac
    niagis
    crescatis in fideet bonis
    operibus.
    Ille enim
    placel Deo, qui fidem rectam
    quam
    habet exsecu-
    tione virutum dcort. Et ille bene abundat
    qui,
    crescenteoetateiidei in
    se, studel etiamabundare in
    C
    sanctis
    operibus,
    et in studio virutum.
    Scitis enim
    quoeproecpta
    dederimvobis
    per
    Domi-
    num
    J esum,
    idest inDominoJ esu
    per
    me
    loquente.
    Quoefuerunt illa
    pracepta quoe
    ddit
    eis?
    Proecepla,
    fidei fuerunt et conversalionis
    Christianoe,
    in
    quibus,
    exhortatus. est eos servire Deovivo et
    vero,
    et ex-r
    speclare Filium
    ejus
    decoelisad
    judicium, quem
    su-
    scitavit DeusPater. J esum
    dio qui eripuit
    nos
    per.
    passionem
    suam
    et.
    per gratiam suam ab ira
    Ven-
    tura.
    IIoec
    est
    enimvoluntasDeisanclificatiovestra,
    i est.,
    lioecest
    voluntas Dei ut
    sanctilicelisvos
    eomodo,
    quo
    sequentia manifestant,
    videlicet ut
    abstineatisvosa
    fornicaiione.
    Fornicalio islo loco
    tripliciter potest
    inlelligi.
    Fornicari est
    per
    culturam
    idolorum
    a Deo
    recedere,
    et idola
    pro Deo.
    vero
    colere.De
    qua
    fornicaiione dicit
    Psalmista : Perdes om-
    nes
    qui fornicanlur
    abs le
    (Psal. LXXII).
    Et
    illud :
    Fornicatus est Isral cum
    genlibus,
    id est idola.
    coluit. Et est alio modo fornicatio
    quando
    homo
    amoremterrenarum
    rerum,
    fifiorum
    videlicet,
    pos-
    sessionum, divitiarum, proeponit
    amori
    omnipoten-
    iis
    Dei,
    et recedit a Deo
    per talia, qui
    vir animoe
    est. Tertio est fornicatio
    corporalis, qua quis
    coit
    cum
    meretricibus,
    vel
    quoeunque
    modo Iibidincm
    suam
    explet.
    Utscit
    unusquisque
    veslrumsuum
    vas,
    idesl
    corpus
    suumet
    corpus
    uxoris
    suoe.possirferefnsanc/i^ca/ione,
    idestin
    caslilale,
    et honore. Tunehonort
    quisque
    769 EXP0S1TI0 IN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. I AD THESS. 770
    corpussuum,
    et
    corpus
    uxoris
    suoe,quando
    abslinet a
    coilu :
    quiacorpus
    caslum
    servando, ejus
    oralio ca-
    stior et
    accepiior
    est Deo. Nonin
    passione
    desiderii.
    Passio desiderii est
    quando
    homovelut
    equus
    el mu-
    lus, qui
    sunt sine
    intellectu, proeceps
    fertur adlibidi-
    nero,
    nec frenat ardorem
    libidinis, respectu
    el li-
    more
    omnipoteniis
    Dei. Sicut
    gentes quoeiqnorant
    Deum. Gnies
    quoe ignorant
    Deum fornicalriees
    sunt,
    et nimiumlibidini
    deditoe,ulpoie
    non baben-
    tes
    cognitionem Dei,
    sicut sunt
    Mauri, Vandali,
    et
    maxime
    Sarraceni,
    intantum ut
    plurimi
    illorum
    sexaginla
    et eo
    amplius
    uxores
    babeant,
    et est sen-
    sus: Caveteel observate nenimiumet immodcrate
    libidini
    servientes,
    efliciamini similes
    genlibus, qui
    Deumcaslitalis amatorem
    ignorant,
    et cumeisdam-
    neniini,
    el mnllo
    amplius, quia
    servus
    qui
    scit vo-
    luntatemDomiiri
    sui,
    el non facit
    vapulabit
    multis :
    et melius esl viamverilatis non
    cognoscere, quam
    postea
    retrorsum abire.
    Et ne
    quis supergrediatur, neque
    circumveniat in.
    negotio fralrem
    suum. Bcatus
    Apostolus sociique
    ejus proedicabantatque
    suadcbant suis
    audiloribus,
    J icbtis festiset diebus
    jejuniornm
    abslinere ex con-
    sensuab omni
    coilu,
    quod
    et mtriti faciebant obe-
    dienlesproeceptis
    et monitionibtts
    ejus.
    Et ne forsi-
    tan
    aliquis post
    devotam conlincnliam
    instigante
    diabolo
    provocaretur
    ad coitumillis diebus
    quibus
    iiabcbant
    devolum,
    ait
    Apostolus
    : El ne
    quis
    vestrum
    supergrediatur, neque
    circumveniat in
    negotio
    isto
    coitus,
    idest ne
    aliquo
    circumvenlione violentiam
    uiferat
    aliquis pari
    suo,
    volenli votum
    servare,
    pro-
    '
    vocando eumad
    coitum,
    sedex consensu ab omni
    coituabslineant, sicul
    devoverunt, quia
    melius est
    non
    vovere, quam
    volum non
    implore.
    Cumenim
    omni
    lempore
    oratio munda
    placeat Deo,
    luneest ac-
    cepiior
    et
    graliosior apud
    Deum
    -quando
    iniindo
    corde et
    corpore fundilur,
    diebus scilicet
    jejunio-
    Tum. UndeDominusait
    per prophetam
    :
    Egrediatur
    sponsus
    de cubiti
    suo,
    et
    sponsa
    de llialamosuo
    {J ol,
    il), sponsum
    et
    sponsam
    in hoc loco
    conjuga-
    los debemus
    intelligere.
    Dicit enimbeatus
    Hierony-
    mus, quia
    frustra assumitur
    poenilentia
    in voceet
    liabitu,
    nisi etiamabslinealur a delectalione carnis
    cl coitus. Potest et deomni
    negotio
    et mercimonio
    iutelligi,
    ul nemodebeat fraudemfacere
    fralri,
    ne-
    que
    circumvenireillum.
    Quoniam
    vindexestDominus
    dehisomnibus.Nonsolumdefornicaiioneel
    publica
    turpiludine,
    sedetiamde
    transgressione
    omnisboni
    proposili,
    verbi
    gratia,
    sicul de illis
    qui
    faciunt vo-
    tum,
    ut ex consensuabslineant a coilu
    lempore je-
    junii
    et
    postmodum
    non
    adimplent promissum.
    Sicut
    proediximusvobis,
    subaudis
    proesentes,
    et
    teslificaii
    sumus,
    itaerit Dominusvindexde omnibus.
    Non enimvocavilnos
    Deus,
    adfidemsuamel
    gra-
    tiam,
    et ad
    patriam coeleslem,
    in
    immundiliam,
    ul
    immunditioe
    serviamus,
    sed in
    sanctificaiionem,
    ut
    sancte
    vivamus,
    sancli
    simus,
    imitantes eum
    qui
    dixit : Sancli
    estote, quiaego
    sanclussum
    (Lev.xi).
    Immunditioenomine
    inlelligilur
    omnis inconlinentia
    A
    et
    impudicitia,
    et
    quoeunque
    modo
    aliquis
    semet-
    ipsumpolluai.
    Sanclilicatio aulem ista constat in
    orationibus,
    in
    jejuniis,
    in
    elemosynis,
    in
    hospitali-
    tale,
    in
    charitate, coelerisque
    virtutibus. Beatus
    Apo-
    stcrlusmore sanclorum Palrum volebat sanelilicare
    Thessalonicenses,
    sicut
    legimusquodMoyseslegis-
    lator,
    daturus
    legem,
    sanctificavit
    populum,
    id est
    monuit ut sancte vivcnles et mundi
    manentes,
    digni
    essent audire voeem
    Domini,
    etpercipere ejus proe-
    cepta,
    dicens :
    Sanctificamini,
    lavatevestimenta ve-
    slra, abslinele ab uxorrbus veslris. Si
    ergo
    Deus
    illosvocavit in
    sanctificaiionem, quantmagis
    nos
    quos
    redemit
    sanguinesuo,
    et mundavit
    per bapti-
    srai
    gratiam,
    in sanctificaiionem
    vocavit, quatenus
    digne possimus
    accedere ad sacramentum
    corpois
    B.et
    sanguinisejus?
    SimiliterbeatusJ obmittebat
    per
    sin-
    gulos
    dies ad filios
    suos, qui
    forsilan uxoris extra
    domum
    ejus habitabant,
    et sanclificabat
    eos,
    id est
    monebateos sancte
    vivere, quatenus
    illorumsacrifi-
    cia et vota
    accepta
    essent. Samuel
    quoque
    cumve-
    nisset
    ungere
    Davidin
    regnum,
    vocavit Isai el filios
    ejus
    ad sacrificiumet sanctificavit
    eos,
    idest monuit
    ul laies se
    proepararent, quatenus digni
    essent lanlo
    honore,
    quorum
    frater a Deo in
    regnum
    eral ele-
    ctus. Sic
    quotidie
    nos sanctificanl
    aposloli
    et
    sancti doctores suis diclis admonendo ul sancte vi-
    vamus, quatenus digni
    simus non solumChristiani
    vocari,
    sed et filii
    Dei,
    et ut Deus
    omnipolcns
    di-
    gnelur
    innobishabitare.
    Itaquequi hoec,
    subaudis
    verba,
    spernil, despieil,
    ^
    el
    conlemnil,
    nonhominem
    spernil,
    id est non me
    despicit,
    sed
    Deum,
    cujus
    verba
    recilo,
    et
    qui loqui-
    tur
    per
    os mcuin.
    Nolumus
    ignorare
    vosde
    dormienlibus,
    ut noncon-
    tristemini,
    sicutet coeteri
    qui spem
    non habent. Philo-
    sophi
    et
    genliles
    infidlesnon credenles resurreclio-
    nem
    ,
    mullos exhoc
    decipiebant, neganles
    resurre-
    clionem,
    et faciebant conlrislari et dolerede morte
    propinquorum.
    Et non solum
    infidles,
    sed etiam
    multi fidelium
    apud
    Macedones et Thessalonicenses
    contristabanlur de morte
    parenlum,
    non credenles
    eos resurrecluros.
    Pagani ergo
    et infidles merito
    conlristabantur de morte
    suorum, quiaper
    morlem
    lemporalemperveniebant
    ad oeternam. Al vero cre-
    dentset
    infidles,
    merito contristabanlur
    super
    re-
    cessu fidelium
    , quia per
    morlem
    teuiporalem
    perveniebant
    advitamoeternam.
    Quapropter
    volens
    eos
    Apostolus
    cerlificarede
    resurrectione,
    et conso-
    lari
    super
    morte
    propinquorum,
    ail: Nolo vos
    ignorantes
    reddere
    de
    dormienlibus, quia
    resurre-
    cluri
    sunt,
    ut noncontristmini
    super
    morte
    eorum,
    sicut infidles
    qui
    non habent
    spemresurgendi.
    Si enimcredimus
    quod
    J susmortuus est etresur-
    rexit,
    itael DeusPater eos
    qui dormierunlper J esum,
    adducetcumeo. Miramremait
    Apostolus.
    Christum
    qui jam vivit,
    et
    resurgens
    amorluis
    jam
    non mori-
    tur,
    dicit fuisse
    mortuum,
    et electos mortuos
    appel-
    lat dormientes. Christum
    ergo appellat
    mortuum,
    ol
    dum audimuset scimnsillumfuissemortuumet re-
    771
    H.iYMONISIIALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.B1BL. 772
    surrexisse,
    nos
    quoqne speremus
    resurrecturos
    per
    t
    virtulem
    divinilalis
    ejus.
    Eleclos vocat
    dormientes,
    quoniam
    nemo hominum tam facile
    potest
    socium
    suum
    excitare a
    soinno,
    quam
    facileomnes suscita-
    ounlur
    a semnomorlis.
    Quod
    autem
    dicit, quia
    Deus
    Pater eos
    qui
    dormierunt
    per J esum,
    adducet.cum
    eo,
    d est cum
    J esu,
    ad
    judicium,
    taie estac si diceret :
    Qui
    dormierunt in
    J esu,
    illi
    nempe
    venient cum
    Christo in
    gloria
    ad
    judicium, qui
    mortui sunt ante
    ejus adventum,
    et
    poslea
    in fide
    passionis ejus,
    et
    qui signo
    crucis sunl
    munili, alque
    sacramento cor-
    poris
    et
    sanguinis ejus
    die morlis
    munili,
    credentes
    suamsalutemibi contineri. Dicit beatus
    Auguslnus
    merito
    pro
    illis
    post
    morlemofferri sacrificium
    Deo,
    el
    corpus
    Domini
    consecrarl, qui positi
    in
    soeculo,
    devotissimeillud
    perceperunt.
    Hoc enimvobisdicimusinverbo
    Domini,
    id est in
    sensu
    Domini, quia
    Deus
    omnipolens loquiturper
    os
    noslrum,(/i('a
    nos
    qui vivimus,fjui
    residui sumusin
    dventum
    Domini,
    non
    proeveniemus
    eos
    qui
    dormierunt
    in
    Chrislo,
    moilo
    supra
    diclo. Sic videnlur hoec
    verba
    Aposloli
    sonare
    quod Apostolus
    suo
    lempore
    demonstraveril diem
    judicii
    venliirum. Unde et
    Thessalonicenseslegenteshaneepistolam, pulaverunt
    lemporeAposloli
    diem
    judicii
    vcnlurum.
    Quapropter
    alfoquitur
    et exhortatur eosin secunda
    epislola,
    in-
    quiens
    : Noliteterreri
    per epislolamquasi
    inslet dies
    Domini. Considerandum
    est
    ergo, quod
    ex
    persoaa
    eleclorum
    loquitur, qui
    vivi in
    corpore
    inveniendi
    sunl in adventu
    Domini, qui
    residui dicuntur esse
    patriarcharum,
    prophetarlim, apos'.olorum,
    omniuia-
    que
    sanctorum
    qui
    eos
    proecesseruntper spalia
    lem-
    porumetproecedunt
    modo
    atqueproecedentusque
    ad
    diem
    judicii,
    ad
    requiem
    aniinarum, quia post
    illos
    relicti erunt. Tamvelox
    ergo
    erit et celerrimaresur-
    rectio mortuorum electortim ut illi
    qui
    in
    corpore
    vivi inventi fuerint et
    super
    lerram
    ,
    non
    poluerint
    proevenire
    eos,
    eundo obviamDominoin ara
    , qui
    inpulvere
    terroe
    jacebant.
    Quoniamipse
    DominusJ sus in
    jussu,
    id est in
    jussione
    Dei Palris descendet de
    coelo,
    et in voce
    archangeli
    el intubaDei descendet de
    coelo,
    et mor-
    tui
    qui
    in Christo
    sunt,
    mortui eo modo
    quo supra
    dixiinus, rsurgent primi.
    Idcirco
    dicit,
    in
    jussu,
    quia, jubente
    et
    disponente
    Deo
    Paire,
    vniel Filius
    ad
    judicium.
    Per unum
    archangelum
    debemus
    juxta
    Aiiguslinum, intelligere
    omnes virlules
    angelicas,
    quia
    angeli personabunt
    vocibus eo venienle. Per
    tubamautem
    inlelligilur
    uno modo
    magna
    voxan-
    gelorum
    et
    sonus,
    de
    quibus
    Malthoeusait : Millet
    Filius hominis
    angelos
    suoscum tuba et voce
    magna
    (Mallh. xxiv). Quod per
    tubam
    intelligatur
    voxan-
    gelorum,
    oslendit Psalmista
    loquens
    de Domini as-
    censione: Ascendit Deus in
    jubilo,
    et Dominus in
    voce tuboe
    (Psal. XLVI).
    Sicut enim ibi tubam
    ap-
    pellat
    voccm
    angelorum
    dicenlium: Viri
    Galiloei,
    quid
    admiramini
    aspicientes
    in coelum
    (Act. i), etc.,
    ita inhoc
    loco,
    vocem
    angelorum
    luboe
    compart
    dicenlium : Ecce
    sponsus venit,
    exile obviamilli
    \
    (Malth. xxv)
    ;
    et :
    Exsurgile
    de
    sepulcris vestris,
    occurrite ad
    judiciumRedemplori
    vestro. Ista vox
    qua
    omnes resuscitabuntur bene
    potest appellari
    tuba. Alio modotuba
    pro
    manifestalione
    ponilur,
    ut
    in
    Evangelio
    ait Dominus: Cum
    faciseleemosyaam,
    noli tubacancre antele
    (Mallh. vi),
    idesl noli mani-
    feste
    facere,
    ne lauderis ab hominibussicut
    hypo-
    crite. In tuba
    ergo
    Dei descendet Dominusde
    coelo,
    idest manifeste vniel ad
    judicium,
    ut ab omnibus
    possil videri,
    secundumillud: Videbit omnis caro
    salutare Dei
    (Luc. ni).
    Licet
    ergo quidampueriliter
    intellexerint, quod
    dictumest inJ ol
    propheta
    :J u-
    diciumDomini vniel in valle
    J osapbat, quasi
    inilla
    valle
    judicalurus
    sit omnes
    gentes,
    nonest itaintel-
    ligendum, quoniam
    non
    pro loco,
    sed
    pro inierpre-
    B
    tatione illud nomen
    posuit
    ibi
    prophela. J osaphat
    namque interpretatur
    vallis
    judicii,
    et Domini ad-
    ventus ad
    judicium
    in valle erit
    reprobis, quia
    ele-
    clis elevatis ad
    superna
    cum
    Domino,
    illi remane-
    bunt inimis et ininferioribus inferni
    partibus.
    Di-
    canuis et tertio modosecundumbeatum
    Ambrosium,
    hoc
    quod
    dicil in tuba Dei descendet de coelo. Le~
    gimus quodMoyses legislator
    Domino
    proecipienle
    fecerit tubas
    argenteas
    et
    poslea
    Salomonin
    templo
    Domini, quibus concrepabant
    in solemnitatibus et in
    proeliis,
    sicut faclnmest
    quando
    mri J richo cor-
    ruerunt,
    et
    poslea
    a
    Gedeone,
    et sicut de solemni-
    tatibus dicit Psalmista : Buccinale in neomeniatuba
    (Psal. LXXX).
    Recte
    ergo
    Dominus in tuba dieitur
    venire ad
    judicium, quia ipse
    adhoc
    veniet,
    ut
    quasi
    G
    in
    praelio
    debellet adversarios
    suos, J udaeos, paga-
    nos, hxreticos,
    falsos
    Chrislianos,
    el vicloriamsuniat
    ex
    eis,
    dicens illis: Ile in
    ignem
    oelernum
    ;
    et ad hoc
    eliamut remuneret eleclos suos introducendo illos
    ad solemnilatemoeternai
    glorioe
    et felicilalis.
    Deinde nos
    qui vivimus, qui relinquimur,
    simul
    rapiemur
    cum illis in nubibus obviamChristo in
    ara,
    et sic
    semper
    cumDominoerimus. Ex
    persona
    illorum
    loquitur,
    sicut et
    superius, qui
    vivi inveniendi
    sunt, qui
    dieuni : Simul
    rapiemur
    cum
    illis,
    subaudis
    qui
    nos
    proecesserunt
    ad
    requiem animarum,
    sed
    tune
    pariler
    veniemusobviamDomino. Hoc verbum
    quod
    est
    rapere, pro
    velocilale
    soepeponilur.
    Et in
    hoc loconimiamvelocitatemresurrectionis et diem
    _
    judicii dsignt,
    de
    qua supra jam
    diximus. Nam
    sicut Deusiumomentocuncla
    fecit,
    ilain momenlo
    cuncta
    dijudicabit.
    Cum dicit :
    Rapiemur
    ab
    angelis
    cum illis
    qui
    nos
    proecesserunt
    obviam Dominoin
    ara,
    oslendit
    quia
    non descendet Dominusad ter-
    ras,
    sed inaltitudine istius aeris sedebil ad
    judican-
    duin,
    et cum addit : Et
    sic,
    idest cum
    corpore
    et
    anima immortales
    effecti,
    erimus
    semper
    cumDo-
    mino,
    non debemus
    putare quod
    in acre cumDo-
    mino simus
    regnaluri, quia
    finito
    judicio,
    reverietur
    cumomnibus electis ad bealiludinem
    oeternam,
    de
    qua
    descendit ad
    judicium.
    Si electi
    qui
    vivi
    reperli
    fuerint, rapienlur
    in ara obviamDominoab an-
    gelis, quoerendum
    est
    quomodo complectitur quod
    dictum est a Deo
    primo
    I.omini
    Adoe,
    et in
    ipso
    775 EXP0S1TI0
    IN EI'P. S. PAULI.
    -
    IN EP1ST. I AD THESS. IU
    omni semini
    ejus
    : Terra
    es,
    et interram
    ibis,
    cum
    .
    illi morlem
    experti
    nonfuerint?
    Quoe
    hoc modosol-
    vilur secundumbealum
    Augustinum.
    Homodelerra
    facinsestin
    corpore,
    et
    antequaminspiraret
    Dominus
    iu faciem
    ejus spiraculum
    vitoe,
    id est
    antequam
    daret ei
    animam,
    illud
    corpus
    terra
    erat,
    et elecli
    qui
    vivi
    reperli fuerint,
    in
    ipsoraplu
    dum
    angelicis
    manibus
    poriabuntur
    subito
    morientur, subiloque
    rsurgent
    : et dum anima in
    ipso raplu
    exierit a
    corpore,
    remanebil
    corpusterra,
    sedtamen brevis-
    siraum
    spatium
    tenebit
    ipsa
    mors,
    in taniumut nec
    cogitari
    nec
    perpendi possit.
    Itaque
    consolaminivos
    invicem,
    o
    Thessalonicenses,
    de
    resurrectione,
    inverbis
    islis,
    et nolitedolere
    super
    morte
    parenlum.
    CAPUT V.
    ]
    De
    temporibus,
    subaudis diei
    judicii,
    el
    momenlis,
    utrum oeslatean
    byemc,
    vere an autumno
    veuiat,
    vel
    qua
    boradiei vel
    noclis,
    non
    indigetis
    ul scribamus
    vobis.
    Quare
    ?
    Ipsi
    enim
    diligenterscitis,
    quia
    (lies
    Dcmini sicut
    fur
    in
    nocle,
    ita
    venict,
    id
    est,
    sicutfur
    subito et
    insperateintenvpesla
    noclevenit dormicnle
    domino domus,
    ita
    insperale
    veniet dies
    judicii
    et
    Dominiadvenlus. Dominus
    requisitus post
    resurre-
    ciionemde die
    illa,
    de
    regno
    videlicet
    electorum,
    ab
    apostolis
    dicentibus:
    Domine,
    si in
    lempore
    hocresti-
    tues
    regnum
    Isral,
    ail : Nonest vesirumvossetem-
    pora
    velmomenla
    (Act. i),
    et ante
    passionem
    suam
    deeademdie ait: Dedie
    illa, inquiens,
    nemo
    scit,
    nequeangeli qui
    sunt in
    coelo,
    neque
    Filius,
    nisi Pa- (
    ter solus
    (Matth. xxiv). Ergo
    si Pater
    novit,
    ulique
    et Filius
    novit, qui
    unius substantioeest cum eo.
    Sed idcircodieitur Filius
    ignorare, quia discipulos
    ignorantesreliquit.
    Cumenim
    dixerint,
    subaudis
    reprobi, pax
    et secu~
    ritas,
    lune
    repentinus
    illis
    superveniet iiiterilus,
    id
    esl subitanea
    perdilio
    diei
    judicii,
    sicutdolor esl in
    utero habenti. subaudis
    partum
    ,
    et non
    effugient.
    Sicut mulier
    proegnans
    imminente tribulalione et
    persecutione,
    non valet
    effugerepersequenlium
    insi-
    dias,
    ita el illi non
    polerunt effugere,
    de
    quibus
    ait
    Dominus: Voe
    proegnanlibus
    et nutrientibus in illis
    diebus
    (Marc.xm).
    Sicut inverbis Danielis
    prophetoe
    invenimus, rgnante
    Antichrislo et minislris
    ejus
    tribus annis et
    dimidio,
    et interfectis abilloEliaet
    Enochsicutin
    Apocalypsibabetur, quo tempore
    erit
    perseculio talis, qualis
    non fuit anlea nec
    poslea
    subsequetur,
    inlerficielur
    ipseAnlichrislus,
    et ma-
    xima
    pars
    membrorum
    ejus
    a
    Michaele,
    ul beatus
    Gregoriusdicit,
    et ut beatus Paulus dicit : Dominus
    J sus intcrficiel eum
    spirilu
    oris
    sui,
    idesl inverbo
    suo et virlute sua.
    Quod ulrumque
    verum
    potest
    esse :
    quia
    si Michaelillum
    interfecerit,
    non
    sua,
    sed Dei virlus eril et
    jussio.
    Post morlemautem
    ejus
    rcmauebunt
    quadraginta quinque
    dies, in
    quibus
    nuilia erit
    pax,
    ut in illis elecli
    qui aliquid
    liluba-
    vemnt in
    persecutione, peenitenliam agant
    et sal-
    ventur,
    ministri autemAntichrisli
    qui
    retnanseruut
    i
    A post
    mortem
    ejus, gaudebunl per
    illos
    quadraginta
    quinque
    dies, ducenles*uxoreset convivia
    celebran-
    i
    tes,
    et
    jocos
    diversi
    generisexercentes,
    acdicentes :
    s Licet
    princeps
    noslcr sit
    mortuus,
    modonos habebi-
    i mus
    pacem
    ei securilatem. Et cumtalia
    dixerint,
    i subitoveniet eis subilaneusinleritus.
    i Vos autem nones'.isin tenebrisinfidelilalis.
    Qui
    ; enim
    dormiunl,
    et
    quiescunt
    in
    peccatis,
    nocledor-
    i miunt,
    idest in
    peccalis
    et vitiis
    quiescunt
    et
    jacent.
    Induit loricam
    fidei
    el
    charitalis,
    et
    galeamspei
    el
    ; satutis,
    id est habemus fidemin Deumcharilatem
    inDeumet
    proximum, spem
    et
    exspectationem
    futu-
    rorumbonorumin
    capile
    :
    quia
    decoelisvenietnobis
    salus : et his armis
    munili,
    securi et liberi erimus
    iuadventuDomini.
    B
    Non
    posuit
    nos Deusin
    tram,
    id est non ideo nos
    posuit
    Deus in fide
    sua,
    inEcclesiaet
    cognilione
    sua,
    ut innobis suam vindictam
    exrceal,
    sedin
    acquisilionem
    salutis
    pasuit nos,
    r.t salulcmnobis
    inveniremus
    per
    fidemJ esu
    Chrisli,
    iil sie
    vigilemus,
    idest vivamusinhoc
    soeculo;
    sire
    dormiamus,
    idest
    moriamur in
    corpore,
    simul cum
    illo,
    id est cum
    Christo,
    vivamusin anima et iu
    spe
    resurreclionis.
    Propter quod,
    id est
    propler
    illa
    quoesuperius
    diximusde resurrectione,
    consolamini vosinvicem.
    Rogamus
    vosut noveritis
    eos,
    idest
    dilgalis,
    hono-
    relis,
    etnecessariaeis minislieiis :
    qui
    luborantinler
    vos,
    in
    proedicalione
    et doclrina.
    Rogamusvos, compile inquietos,
    consolamini
    pu-
    sillanimes.
    Apud
    Thessalonicenses erant
    quidam
    C
    vagi,
    el ut ita
    dicamus,
    gyrovagi
    olose
    vivenles,
    et
    non laborantes manibus suis unde
    viverent, nequo
    oralionibus aut
    psalmodiisvacantes,
    sedcircuibant
    domos
    aliorum, atqueperagrabant
    delocoad
    locuir,
    quoerentes
    unde vivere
    possent, cujus
    rei causa
    mullos
    inqiiictabant.
    Vel etiam
    inquietos
    vocal su-
    perbos, qui
    causa
    superbioe
    alios
    inquietabant.
    Ite-
    rum erant alii
    pusillanimes
    et
    timidi, qui
    bonum
    limebant
    inchoare,
    ne forte non
    possent
    illudad
    effectum
    perducere
    : vel si
    inchoabanl,
    non libre
    illud
    agebant,
    sed verecundabaniur ex hocin
    proe-
    sentia aliorum
    ipsique pusillanimeserant, quia
    ad-
    versa
    hujus
    soeculi
    patienter
    ferre non volebant
    ciloque
    scandalizabantur in verbo et facto aliorum.
    Inquietosergo,
    idest
    vagabundos,
    oliosos et insta-
    **
    biles,
    vel
    superbos qui
    alios
    molesiabant, proecipit
    Apostolus corripi
    a
    proelatis
    et
    magistris, quatenus
    dsistrent aboliositate
    quoe
    est inimica
    animoe,
    et
    deponerent superbiam
    radicem omnium viliorum.
    Pusillanimes aulem
    proecipit
    consolaii
    blandius,
    ut
    per
    exhortationem et consolalionem
    proepositorum
    roborarentur inomnibus bonis.
    Suscipile,
    subaudis
    in ofliciuin
    charitalis, infirmos
    in
    fide,
    in
    corpore.
    Patientes estotead omnes. Modoadmonet
    proelalos
    ut
    subjectorum improbilatem
    et
    impatienliampa-
    tienter
    feranl,
    dumin
    aliquo
    contra eosmurmurant.
    Soient enim
    inquieti
    et immodesii seu
    impatienles,
    quando corripiuntur
    a
    proelatis, insurgere
    contra
    eos,
    cl
    impatienter
    ferre illorum
    correpliot\em,
    r.o-
    775
    HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 776
    lentes ab eis
    corripi,
    sedsuamvoluntatem
    implere.
    Quorum
    animosilatem debent
    proelali
    ad
    tempus
    sustinere,
    et ilerum
    lempore opportune
    et
    congruo
    cum
    consilioet auxilio emcndare.
    Videte,
    id est
    cavete,
    ne
    quis
    vestrummalum
    pro
    maloalkui reddat. Hocvult ostendere
    Apostolus
    isto
    in
    loco,
    ut nonsolummalum
    pro
    bononondebeamus
    reddere,
    sed nec malum
    pro
    malo.
    Quatuor
    modis
    reddilur,
    aut bonum
    pro bono,
    aut malum
    pro
    malo.
    Bonum
    pro
    malo
    reddilur,
    sicul
    Redemplor
    noster
    nobis
    qui
    morlui et
    perdili
    eramus, atque propter
    peccata
    a Deo
    alieni, quando per passionem
    suam
    et
    baplismi gratiam
    nos rcdemit. Bonum
    pro bono,
    sicut in die
    judicii
    dabit
    electis,
    dicens eis :
    Quia
    esurivi et dedistismihi
    manducare, percipile regnum
    vobis
    paratum(Matlh. xxv).
    Malum
    pro
    bono red-
    dilur,
    sicut J udas et J udoei Domino reddiderunt.
    Unde
    ipse
    dixit eis
    per
    Zachariam
    propbelam
    : Si
    bonumest in oculis
    vestris, offerte
    mercedem
    meam,
    el est sensus : Infirmos vestros
    curavi, leprosos
    mundavi,
    mortuos
    suscilavi,
    esurientes
    pavi,
    date
    mihi ex hoc
    mercedem,
    si
    dignum
    el bonumest :
    el
    appenderunt
    mercedemmeam
    triginta argenteos
    (Zach. xi).
    Malum
    pro
    maloreddet Dominus
    reprobis
    indie
    judicii,
    dicenseis :
    Quia
    esurivi et nondedistis
    mihi
    manducare,
    itein
    ignem
    oeternum
    (Matlh. xxv).
    Quapropler
    non debemus Vindiclam
    expetere
    ,
    ut
    reddamus malum
    pro malo, quia
    non
    possnmus
    hoc
    tranquilla
    mente
    agere,
    sed debemus illi reservare
    qui semper
    idem et
    oequalis
    manet : et
    qui
    dixit :
    Mihi vindiclamreservalc et
    ego
    rtribuant
    (Rom.xn),
    '
    illis
    supplicia,
    Vobisautem
    proemia.
    Malum
    siquidem
    pro'malo'reddere
    non est bonum
    ,
    malumvero
    pro
    bono,
    valde
    nimiumque
    malum est.
    Semper quod
    bonumest
    sectamini,
    id est imitamini et
    perfidie
    in
    invicem,
    sive
    allerutrum,
    et in
    omnes,
    hoc
    esl,
    non
    solumin
    credenles,
    sedetiaminnon
    credenles, quia
    fralres sumus omnes secundumcarnem.
    Sempergaudete.
    Non indivitiis caduciset
    tempo-
    ralibus
    bonoribus,
    sed in Domino
    gaudete,
    et bonis
    operibus
    : et
    quia
    filii Dei eslis.
    Sineintermissioneorale.
    Quis
    hominummortalium
    potest semper
    oralioni insistere? Aut
    ergo
    lotum
    tempus pro parle posuit Apostolus,
    ut dicat illum
    semper
    orare,
    qui
    canonicas horas
    observt,
    secun- .
    dummorem cl consucludinemsanctorumPatrum :
    aut.etiam
    illum,
    qui semper
    deDeo
    cogitt,
    et Deo
    placere
    desiderat.
    Quandiu
    enim
    quis
    bene
    cogitt,
    et bonum
    desiderat, semper
    orat. Nam
    quidquid
    boni
    justus agit,ad
    orationemesl
    rfrendum,
    et
    nunquam
    desinet
    orare,
    nisi desierit
    justus
    esse.
    In omnibus
    gratias agile,
    idest in
    fide, spe,
    cha-
    ritate, coelerisque
    bonis
    operibus,
    et in
    prosperis,
    et
    inadversis
    semper gratias
    et laudes
    agite Deo, quia
    nequeprospra
    nisi eo
    donante,
    neque
    adversanisi
    eo
    permiltente
    evenient. Hoecenimest voluntasDei
    inomnibusinChristo
    J esu,
    idest
    per
    ChristumJ e-
    sum,
    a
    quo
    omniabona nobis
    donantur,
    et sine
    quo
    nihil boni
    agere
    valemus,
    sicut
    ipse
    dixil : Sineme
    A nihil
    poteslisfacere(J oan. xv).
    Hoec
    est,
    inquit,
    vo-
    luntas
    Dei,
    ut malum
    pro
    malononreddalis : bonum
    semper sectemini,
    sineinlermissione
    orelis,
    ut
    gau-
    deatis in
    Domino,
    et in omnibus ei
    gratias
    refe-
    ratis.
    Spirilum
    nolite
    exstinguere.
    Dicamus hoc secun-
    dumAmbrosii sensum:
    Spiritum
    nolite
    exstinguere,
    idesl si
    aliquem
    ad horam
    Spirilus
    sanctus
    reple-
    verit sua
    gralia,
    ut
    possit inlerpretari
    divinas Seri-
    pturas,
    et divina
    mysteria loqui,
    nolite eum
    prohi-
    bere
    quinloqualur
    et doceal :
    quia
    Deus
    qui
    osasinoe
    aperuit, quoe
    seni non
    aperit
    rvlt
    soepcjuniori
    quod
    melius est. Aliter secundum
    Auguslinum
    :
    Spiritus
    sanctus
    qui
    unius substantioeest cumPaire
    el Filio insua
    nalura,
    non
    potest exstingui,
    sed
    per
    B
    Viliumnoslrum
    exslinguimus
    illumin
    nobis,
    dum
    illumanobisexcludimus
    peccando. Spirilus sanclus,
    inquit, disciplinoeeffugiet
    fictum. Dum
    ergo
    Iradi-
    mus
    corpus
    nostrum
    libidini,
    el
    conjungimus
    illud
    meretrici, quod lemporebaptismi
    et manus
    imposi-
    tionis factuni est
    templum
    sancti
    Spirilus,
    excludi-
    mus illuma
    nobis,
    et
    fugamus,
    et
    quantum
    est in
    nobis,
    ul
    Auguslinus dicit,
    exstinctores sumus
    ejus.
    Sednehoc
    agamus,
    ait
    Apostolus,Spiritum
    sanclum
    qui
    in vobis
    coepit
    habitare
    lempore baplismalis,
    nolite
    fugare
    a vobis
    neque exslingualis
    illum in
    vobis
    peccando
    et tradendo
    corpus
    vestrumdiversis
    turpitudinibus quod templmejus
    dbet esse.
    Prophetias
    nolite
    spernere,
    id
    est,
    si
    aliquis
    valet
    explanare
    dicta
    prophetarum,
    sicul
    Hieronymus
    coe-
    C
    terique
    doctores ad oedificalionemauditorum
    loqui
    et
    proedicare
    : nolite illum
    despicere,
    nolitecontem-
    nere,
    sedhumililer aitendite
    quoe
    docet.
    Omniaaulem
    probate
    ; quod
    bonumest
    lenete,
    hoc
    est,
    atlendite omnia
    quoe
    ille
    loquitur.
    Probate utrum
    dicta illius et verba conveniunl diclis
    Evangelii,
    di-
    clis
    prophetarum,
    el dictis
    aposlolorum. Quod
    si
    probaveritis
    non
    discrepare
    a sensu sanclorum
    pa-
    trumverba
    illius, quod
    bonumest lenele
    corde,
    et
    opre perfidie.
    Abomni
    specie
    mala abstinete
    vos,
    idest abomni
    re
    mala,
    et
    cogitatione prava,
    et
    opre perverso
    abslinete vos.
    Ipse
    autemDeus
    pacis,
    idesl Dominus
    J sus,
    qui
    pacem reliquit discipulis
    suis,
    et in omnibusnobis
    dicens : Pacem
    relinquo
    vobis
    (J oan. xiv),
    et
    qui
    etiamnos
    pacificavit
    et reconciliavit Deo Palri
    per
    passionem
    suam,
    ipsesanclificet
    vos
    per
    omnia,
    idest
    sanclos faciat in omnibus
    quoecogitalis
    et
    opre
    perficilis
    ;
    ut
    integerspirilus
    vesterel animaet
    corpus
    sine
    querela
    in adventu Domini nostri J esu Christi
    servelur.
    Quod
    dicit
    ulinlegerspirilusvester
    etanima
    et
    corpus servelur, duplicilcr possumus intelligere.
    Homoconstat ex
    corpore
    et anima et
    spirilu,
    ta-
    men in eo non sunt 1res
    substantioe,
    sicut
    Didymus
    contendit,
    necest tertius in substantia hominis
    spi-
    ritus,
    sed
    spirilus ipse
    esl
    anima,
    unde dieitur in
    Evangelio
    : Inclinalo
    capile
    emisit
    spiritum(J oan. xix),
    et ideirco
    appellatur
    anima
    spirilus,
    eo
    quodspirila-
    777 EXP0S1TI0IN EPP. S. PAULl.IN EPIST. II ADTHESS. 778
    lis naluroeesl,
    vel
    quodspirel
    in bomine: anima
    j
    vero dictaesl eo
    quod
    advivificandumanimet cor-
    pus,
    et ad videndum
    corpori
    data sit. Itaetiamra-
    tionabililas et excellcntia animoe
    qua sapimus,
    et
    discernirourabaliiscreaturis, spirilus appellari solet,
    sicut oslenditur ibi : Benedkite
    spirilus
    et animoe
    ju-
    storumDomino
    (Dan. m),
    tamen
    quia spirilus
    et
    anima unum
    sunt,
    inde
    apparel quiacorpore
    inec-
    dimus anima
    vivimus, spiritu intelligimus
    el
    sapi-
    mus. De
    quospiritu
    siveralionabililale
    animoe,quoe
    ralionabililas etiammens
    appellatur, loquitur
    hie
    Apostolus
    cum ait : Ul
    inleger spirilus
    vester et
    anima,
    e:c. Oral
    ergoApostolus
    l
    spirilus,
    idest
    ralionabililas
    noslra, intgra,
    et
    inorrupla, atque
    in-
    violala
    permaneat
    : et anima et
    corpus
    similiter
    inorrupla
    et immaculata
    permaneant usque
    indiem;
    morlis
    noslroe,
    vel indiem
    judicii,
    sicut abomnibus
    >ordibus
    peccatorum
    mundati sumus
    lempore
    ba-
    plismalis; quiaergo potest corpus
    mundum
    esse,
    et
    inimaac
    spirilusinquinari per
    malum
    cogita
    tumet
    desiderium^,
    ideo dicit 4olumin homine mundum
    ^9sedebere. Aliter :
    Spirilus
    sanctus
    soepeponilur
    pro gralia
    et J ours
    suis,
    sicut in
    epistolaprima
    ad
    Cerinthios:
    Spirilus, inquit, prophetarumprophetis
    lubjeclus
    est
    (I
    Cor.
    xiv),
    idest dona
    Spirilus
    san-
    cli, quia
    non
    cogunl
    hominem
    loqui
    sicul
    arrepli-
    V
    tium et doemoniacum.Sic inislo loco
    potest
    intel-
    ligi progralia
    sua
    quoe
    nobisdatur
    temporebaptisma-
    tis, qua
    mundamur abomnibus
    inquinamentis
    vitio-
    rum, quam
    oral
    Aposlolus
    ul
    intgra,
    et
    inorrupla,
    atque
    immaculatamaneat in
    nobis,
    nenostro vitioet
    immundiliacorrumpatur,
    aut
    minualur,
    vel
    fugatur
    a
    nobis. Si enim mala vila aut
    cogilalioincidit,
    non
    esl
    jam
    intgra ipsa gralia, quia
    desrit hominem
    obnoxium
    peccatis;
    namdumea
    agit
    hoino
    quoe
    odit
    Spirilus sanctus,
    recedil abeo
    ejusgratia
    ex
    loto,
    aut minuilur illi
    qui peccat. Deus, inquit, pacis
    sanctificel vos
    per
    omnia,
    idesl tolum
    hominem,
    ut
    graliaSpirilus sancli, quampercepistislempore
    ba-
    plismalis,
    non recdt a
    vobis,
    sed
    intgra
    maneat
    vobis,
    et anima
    inorruplasit,
    corpusque
    immacu-

    B latum,
    el lotusIiomomundatus
    inleger
    servelur sine
    querela.
    Non dicit sine
    peccato, quia
    nonest homo
    qui
    faciat bonumel non
    peccet,
    et inmultis
    offendi-
    musomnes
    (J ac. in).
    Si enim
    dixerimus,quiapecca-
    tumnon
    habemus,
    verilasin nobisnonest
    (I
    J oan.
    i).
    Fidelis
    est,
    id esl verax in
    promissionibus suis,
    qui
    vocavitvosadfidemel
    gratiam
    suam
    ;
    qui
    etiam
    faciel,
    subaudisid
    quodpromisit.
    FidelemdicitDeum
    in
    promissionibussuis,
    ut securi de
    proemio
    recie
    conversenlur.
    W EPISTOLAM
    II AD
    THESSALONICENSES.
    ARGUMENTUM.
    C
    Thessalonicenses
    accipienles priorem epistolam,
    cum
    pervenissentlgendo
    adillum locumubi
    loqui-
    tur
    Apostolus
    ex
    persona
    eleelorum
    , qui
    in die
    judicii
    inveniendi sunt
    vivi, inquiens
    : Deinde-nos
    qui
    vivimus,
    qui relinquimur,
    simul
    rapiemur
    cumillis
    obviamChristoin ara
    (IThess. iv),
    conlurbali
    sunt,
    nimiumqueperlerrili, putanles Aposlolumlia
    esse
    locutum,
    quasi
    suo
    lempore
    et illorum venlurus
    essel Dominusad
    judicium,
    et limebant illi niitti
    cumdiaboloin carceremaelerni
    suppltcii,
    eo
    quod,
    tarde venienles ad
    fidem, imperfecti
    essent.
    Qua-
    propler
    Aposlolus,
    ut
    comperit
    illos
    Super
    hoc
    trislari,
    scripsit
    eisislam
    epistolamsecundam,
    in
    quasigni-
    licavit eis nondumimminere diem
    judicii
    suo lem-
    pore,
    el oslenditeis
    quod
    anlea destruendumesset
    I
    regnum
    Romanorum,
    tamen occulte et obscure.
    Neque
    enimaudebat
    aperle
    scribere de abolitione
    regni
    Romani,
    ne forteincredenles
    perseculionem
    excitaret. Denuntiatetiam advenlumAntichristi et
    interfeclionem
    ejus.
    CAPUTPR1MUM.
    Voulus et Silvanus. Idemest
    initium,
    idemque
    sensus
    quera
    in
    priori exposuimns.
    Supercrescil fides
    vestra. Fides
    augmento eget;
    unde
    aposloli
    dicunt Domino:
    Adauge
    nobis
    fidem
    (Luc. XVH).
    Et
    quidam
    alius:
    Credo,Domine,adjuva
    infidelilatemmeam
    (Marc.ix).
    PATROL.
    CXVII.
    G
    Gloriemurintribulalionibus
    qu,as
    sustinetisinexem-
    plum justi judicii
    Dei. Sicut ex verbis
    Prosperi
    aliorumque
    doclorum
    colligerepossumus,
    nihil
    agi-
    lur in hoc
    niundo,
    nisi aut Deo
    faciente,
    aut
    ipso,
    permiitenie.
    Sancti
    ergo martyres
    aliique fidles,
    Deo
    perniitlente,
    multa
    pericula
    et
    adversa in hoc
    mundoad
    exemplumjusii judicii
    Def
    patiebanlur,
    quoniam
    in
    ipsis
    ostendebalur
    quia
    si illi
    qui
    dilecti
    Deoerant talia
    patiebanlur,
    multo
    ampliora
    et
    gra-
    viora
    reprobi
    et inimici illiusin die
    justi judicii
    Dei
    suscipient.
    J uslumDei
    judiciumdicit,
    quia
    tune
    ju-
    dicabil Deusorbemlerroein
    oequilaie.
    Si tamen
    juslum
    esl
    apud
    Deum
    relribuere malis
    mala,
    et bonisbona. Si tamen
    conjunctiocausalisin
    hoc loco non
    pro
    dubitalione
    ponilur,
    sed
    pro
    aflr-
    D malione,
    quasi
    diceret :
    Quoniam
    juslum
    est Deoita
    agere.
    In
    revelatione,
    id est in
    manifestatione,
    Do-
    mini J esudecoelovenicnlis ad
    judicium,
    cum
    ange-
    Usvirlutis
    ejus,
    sicut
    ipse
    dixil : Cumveneril Filius
    liominis,
    et omnes
    angeli
    cumeo
    (Mallh. xxv),
    el in
    TevelalioneDomini J esu dantis
    vindiclam
    reprobis,
    in
    flammaignis
    his
    qui
    nonnoverunl
    Deum,
    id est
    paganis,
    et
    qui
    nonobediunt
    Evangelio,
    hoercticis
    i
    videlicet,
    et falsis
    Chrislianis, atque
    J udoeis.Bene
    inflamma
    ignis
    dicil daturumDominumvindiclam
    reprobis, quia ignisproecedeleum,
    tanlum
    spalium
    i aeris
    oc.cupans,quantumoccupavilaqua
    in
    diluvio,
    i
    qui
    ardebit terrain et crassitudinem
    aeris,
    et
    purga-
    bil
    electos; reprobi
    aulemaudienlesa Domino: lie
    25
    779
    HAYM0N1SHALBERSTAT.
    EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.B1BL. 780
    in
    ignem
    oeternum
    (Matlh. xxv),
    involventur abisto
    ign,
    et trahentur
    ad
    supplicia
    inferni.
    Qui reprobi
    dabunt
    poenas
    oeternas in inleritu.
    Dabuni
    poenas
    aliis,
    sedsibi dabunt el infrent :
    quia
    malafecerunt
    pro quibus
    talia
    redpient.
    Dareetiam
    aliquando
    ponilur pro
    suslinere,
    sicul in
    Virgilio
    :
    Et
    propurpureopoenas
    dat
    Scyllaeapillo,
    id est suslinct
    poenas,
    ita et hi dabunt
    poenas,
    idest
    sustinebunt.
    Cumvenerit
    glorificari
    insanctis
    ejus,
    idest clarus
    apparere
    eiset blandus, reprobis
    autemterribilis et
    saevs.
    Quia
    credilumest testimoniumnostrum
    super
    vos,
    id est
    quia receptum
    et credilumest
    Evange-
    liinnet
    proedicatid
    nOstrain nobis et a
    vobis,
    in die
    illo,
    idest
    propter
    illum
    diem,
    ut
    Evangeliumper-
    hibeat vobis testimonium
    credulilatis indie
    illo,
    et
    recipiatis
    mercedem
    oeternam. In
    quo,
    Subaudisne-
    gotio,
    oramus, vel ad hoc oramus
    semperpro
    v-
    bi*,
    etc.
    CAPUT H.
    Rogamus
    vos, fralres, per
    adventumDomini nostri
    J esu Chrisli et noslroe
    congregationis
    in
    ipsum.
    Duos
    Domini
    advenlus
    legimus, primum
    in
    humililale,
    secundum
    in
    potenlia, quando
    vniel ad
    judicium,
    de
    quo
    hic ratio-
    agitur. Congregalionem
    suam
    ap-
    pellat
    mulliludinem electorum,
    vel
    quoe
    cum eo
    veniet,
    vel
    quoe
    ei obviabit ad
    judicium.
    In
    ipsum
    dicit
    quasi
    in
    ipso, quia
    inChristosunt omnes
    elecli,
    ul.
    pote
    membraadboerenlesilli.
    Rogamusvos,fratres-,
    per
    adventumDomini J esu,
    ad
    judicium,
    et
    per
    ad-
    ventum
    nostroe
    congregationis
    in
    ipsum,
    id est
    Omnium
    sanclorum
    qui
    in
    ipso consislunt,
    t non
    cilo moveamini,
    id est ut non cito
    conlurbemini,
    neque
    terreamini, quasi
    inslet dies
    Domini, neque
    per spiritum,
    id est si
    aliquis
    se dixeril admonitum
    a
    Spiritu
    sanclo
    quod
    dies
    judicii
    immineat,
    nolite
    illi credere, neque
    terreamini
    ejus verbis, nequeper
    termonem,
    idest
    per
    traclalum.
    Si
    aliquisexplanator
    Cl traclalor
    prophetiarum
    vobisdixeril :
    Collegi
    sen-
    sum
    prophetoe
    Isaioe,
    et Danielis,aliorumqueprophe-
    tarum, etproevideo
    diem
    judicii
    imniinere,
    et Chri-
    stumvenire ad
    judicium,
    nolite ideoterreri.
    Neque
    per epistolamlariquamper
    "nosmissam. Si
    aliquis
    pseudapostols
    hoc
    finxerit,
    nolite ei credre.
    Quoniam
    nisi veneritdiscessio
    primum,
    ut disce-
    dant omnia
    rgna
    a
    regno
    et
    imperio
    Romanorum:
    et
    revelalus,
    sive
    manifestatus, fuerit
    homo
    peccati.
    Anlichristus
    videlicet, qui
    licet homo
    sit,
    fons la-
    men erit omnium
    peccatorum.
    Et
    filiusperdiiiouis,
    id est filius
    diaboli,
    non
    per naturam,
    sed
    per
    imi-
    talionem.
    Qui ideoappellaturperdilio, quiaper
    illum
    venit
    perditio,
    et
    ipseperdidit
    humanum
    genus.
    Qui adversatur,
    id est conlrarius est Christo om-
    hibusque
    membris
    ejus,
    et
    extollitur,
    sive
    erigitur
    in
    superbiamsupra
    omne
    quod
    dieitur Deus
    ,
    aut
    quodcolitur;
    non est verum
    quod
    ait :
    Quod
    dieitur
    Deus,
    aut
    quod
    colitur. Extollet seAnlichristus su-
    pra
    omne
    quod
    dieitur deus
    ,
    id esl
    supra
    omnes
    i
    deos
    gentium
    : Herculemvidelicet,Apollinem,J ovem,
    qui
    falso dicuntur
    dii,
    et
    supra
    omnes electos
    qui
    nuncupative
    vocantur dii,
    ut
    Moyses,qui
    dieitur :
    Ecceconslilui te deumPharaonis
    (Exod. vu);
    et in
    lege
    : Dits nedetrahas
    (Exod. xxn),
    idest sacerdo-
    tibus
    ;
    et :
    Ego
    dixi : Dii estis
    (Psal. LXXXI). Igitur
    super
    omnes istos extollet se
    Antichrislus,
    et
    majo-
    remsedicet omnibusists,
    et non solum
    super illos,
    sedetiam
    (quodmajusesl) supra
    omne
    quodcolitur,
    id est
    supra
    sanclara
    Trinilaiem, quoe
    solummodo
    colenda et adoranda est ab omni creatura. lia se
    extollet ut in
    templo
    Dei
    sedeat,
    ostendens se tan-
    quam
    sit deus. Hoc
    dupliciter potest intelligi
    : Na-
    scetur Anlichristus in
    Babylone
    detribu
    Dan, juxla
    quod
    J acob dicit : Fiat Dan coluberin
    via,
    crastes
    3
    insemita
    (Gen. XLIX).
    Et cumvenerit
    Hierosolymam,
    circumeidet
    se,
    dicensJ udoeis:
    Ego
    sumChristusvobis
    prorriissus
    ;
    luneconfluent adeumomnes
    J udoei,
    et
    rcoedificabunl
    lemplum, quod
    est desiructumaRo-
    manis, sedebilque
    ibi,
    dicens se esseChristum. Vel
    etiam in
    templo Dei,
    id est in Ecclesia
    sedebit,
    ostendens se
    tanquam
    sit Deus. Namsicul in Chri-
    stoomnis
    plenitudo
    divinilalis
    requievit,
    ila in illo
    bomine
    qui
    Anlichristus
    appellalur,
    eo
    quod
    sit con-
    lrarius Chrislo, plenitudo
    malitioeet omnis ini-
    quitaiis
    habitabit, quia
    in
    ipso
    erit
    caput
    omnium
    nialorum diabolus,
    qui
    est rex
    super
    omnes filios
    superbioe.
    His verbis demonslravit
    Apostolus
    Thes-
    salonicensibus,
    non
    prius
    venlurum Dominumad
    judicium, qui regni
    humani defectio
    fieret, quodjam
    nos
    implelum
    videmus,
    et Anlichristum
    apparere
    in
    imindo
    qui
    interficiel Christi
    martyres.
    Nonretinelis
    quod
    cumadhucissem
    apud
    vos,
    hoec
    dicebamvobis?de adventuAntichrisli et dedie
    ju-
    dicii.
    Et nunc
    quid
    detineat scitis,
    ul revelelur in suo
    lempore.
    Dicit : Scitis
    quid
    detineat et nondemon-
    strat
    quid. Quod
    nihil meliusibi
    intelligitur
    voluisse
    significare quam
    dslructionem
    regni
    Romanorum
    de
    qua
    obscurehic loculus
    est,
    ne forte
    aliquis
    Ro-
    manorum
    legerel
    banc
    epislolam,
    et excitaret conlra
    se
    aliosque
    Christianos
    persecutionem
    illorum, qui
    se
    putabanl semper regnaturos
    in toto mundo. Vos
    scitis, inquit, quid
    delineat illum
    Anlichristum,
    et
    r
    quid
    morelur
    illum, quia
    needum destruclum est
    regnum
    Romanorum,
    nec recesserunt omnes
    gentes
    ab illis. Ut
    revelelur,
    sive manifesletur
    ipse
    Anli-
    christus,
    fi!suo
    lempore,
    id
    esteongruo tempore
    et a
    Deo
    disposito, postquam
    omnia
    rgna
    discesserint a
    Romano
    imperio.
    Nam
    mysleriuminiquitalisjamoperatur. Mysteriiira
    Grxce,
    Latino vocabulodicilur
    aliquid
    occultumet
    secretum.
    Mysleriumergoiniquitalis appeHat
    inter-
    feclionemsanctorum
    martyrum
    et
    persecutionem,
    quam
    inferebat Nero et
    principes ejus
    fidelibus
    Christi.
    Qua'
    ideo
    appellalur myslerium, quiaquod
    diabolus
    operatus
    est manifeste
    per
    Anliclirisiiim
    ,
    inlerlicienJ o sanctos
    martyres
    Eliam et Enoch,
    aliosque plurimos,
    hoc
    operatur jam
    occulte
    per
    781
    EXP0S1TI0 IN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. II ADTIIES5. 7S2
    membra
    "sua,
    Neronem3C
    principesejus,
    interficiens
    per
    illos
    principes, martyres apostolos.
    Islud
    mysle-
    rium
    iniquitalis coeplum
    est a
    Nerone, qui
    occulte
    instigaEie paire
    suo
    diabolo,
    zeloidoloruminterfecit
    sanclos
    maTlyres,
    et
    pervenit usque
    ad Dioclelianum
    etJ ulianum
    aposlatam, qui plurinsos
    sanctorum
    pere-
    merunt. Sicul
    ergo
    Christus, qui
    est
    caput
    omnium
    electorum
    , longe
    ante suum
    adventum,
    occulteet
    per mysleriumproefiguralus
    est,
    sicut inmorte
    Abel,
    et immolatione
    Isaac,
    et in David
    rege, qui
    Goliam
    interfecit.,qui
    diabolum
    significabat, quem
    Christusin
    sua morte et
    passione
    debellavit,
    iladiabolus
    qui
    in
    Anlichrislo
    erit,
    in membris
    suis, malis,
    scilicet
    regibus, proefiguralus
    est occulle el
    per myslerium.
    Tanlumut
    quitenel
    nunc, teneal,
    donecdemedio
    fit.
    Idest hocsolummodorestt,
    ul
    Nero, qui
    nunc lenet
    imperium
    lotus
    orbis,
    landiu teneal
    illud,
    donec de
    mediomundi toUalur
    poleslas
    Romanorum. InNerone
    coniprehendil
    omnes
    imperalores
    Romanos
    qui post
    illum
    imperii sceptra
    tenuerunt. ideo dicit : Donec
    de medio
    tollalur, quia undique
    ex omnibus
    gen-
    libus confluebanl
    Romam,
    et
    quasi
    in medio mundi
    eral,
    habens in circuilu suo onmes
    gentes;
    vel
    quidquid
    inlra initium et fines
    conlinetur,
    mdium
    potest
    diei.
    Et nunc. Subaudis cum ablata fuerit
    potestas
    a
    Romano
    imperio,
    revelabitur,
    sive manifestai lur
    ille
    iniquus, Anlichristus, quem
    DominusJ sus imer-
    ficietspiritu
    oris
    sut,
    siveDominusJ sus interfecerit
    illum
    poientiajussionis suoe,
    siveMichael inteifece-
    rileum,
    virlute Domini J esu
    occidelur,
    non virlute
    Micbaelis. Occidelur aulem
    (sicut
    doclores
    tradunl)
    inmonleOlivetiin
    Babylone
    et solio
    suo,
    illoin loco
    coutra
    quem
    Dominus ascendit incoelos.
    Quod
    vero
    dicit
    Aposlolus
    : Tune revelabitur ille
    iniquus post-
    quam
    fuerit destructumRomanum
    imperium ,
    non
    est ita
    inlelligendum, quod
    stalitn dixeril illumven-
    lurum,
    sed
    primum
    illud
    deslruendum,
    ac deinde
    Anlichristumventurum,
    lempore
    a Deo
    disposilo.
    Et
    illuslralione,
    siveclarilate adventus sui destruet
    DominusJ sus
    eum,
    id est Anlichristum.
    Cujus
    est adventussecundum
    operationem
    Satanoe.
    Hocad
    ipsam
    diem
    judicii perlinet, quando
    destrue-
    lur
    ipse
    Anlichristus cum omnibus membris suis.
    Audient enim a Domino : lie in
    ignem
    oeternum.
    Nolandum
    quia
    non slalimveniet Dominus ad
    judi-
    cium,
    ubi fuerit Antichislus inlerfectus
    ,
    sed
    (sicut
    ex libro Danielis
    intelligimus) post
    morlem illius
    concedentur
    electisad
    peeuitentiam
    dies
    quadraginta
    quinque. Quanlulumcunque
    vero
    spatium temporis
    sit
    usqucquo
    Dominus
    veniet,
    penilus ignoratur.
    Quodque
    dicit :
    Cujus
    adventus eral secundum
    ope-
    ralionem Satanoe,
    inlelligendum
    est
    quia quidquid
    operabitur,
    diabolo
    instiganle
    et
    cooprante, impie-
    bit, qui
    extoto illum
    possidebit,
    tamen non amillet
    sensum,
    ut
    ignoranter
    dicat senescire
    Deum, neque
    vexabilur a
    diabolo,
    sicut
    phrenetici
    :
    quia-,
    si ita
    esset, nequaquam peccatum
    haberet
    quidquid age-
    ret
    ;
    sicut illi non habent
    qui pbrenesim patiuntur,
    A qui
    nesciunt
    quid agant.
    In omni
    virlute,
    si
    g
    nis et
    prodigiis mendacibus,
    subaudis erit advenlus Anti-
    christi.
    Signa
    et
    prodigia pro
    uno
    accipiunlur.
    In
    signisergo
    et
    prodigiis
    mendacibus
    operabitur, quia
    videbit morluos
    suscitare,
    et aliamulta
    signafacere,
    sed mendacia erunt el a verilate
    alina, quia per
    magicam
    artem et
    phanlasiam
    deludet
    homines,
    si-
    cut et Simon
    magus
    delusit illum
    qui, putans
    eum
    occidere,
    arietem dccollavit
    pro
    eo. Vel etiam in
    signis
    et
    prodigiis
    mendacibus erit advenlus
    ejus,
    quia per signa
    et
    prodigia
    falsa
    quoe
    videbilur
    ope-
    rari,
    tradet homines ad
    mendaciumcolendum,
    id
    est ad
    semelipsum, qui
    est mendax et
    pater ejus.
    Et omni seductione sive
    deceplione iniquitatis
    erit
    iiis
    qui pereunt,
    id est J udoeis et
    paganis,
    eo
    quod
    B charitatem verilalis non
    receperunt
    ut salvi
    firent,
    id est
    spiritum
    Chrisli
    qui
    dixit:
    Ego
    sum veritas
    {J oan. xvi), per quemSpiritum
    sanctuminfunditur
    dileclio Dei et
    proximi
    incordibus noslris. Ueo
    quia
    neque
    Christum
    neque Spiritum
    sanctumvoluerunt
    recipere,
    mittet illis Deus
    operationemerroris,
    idest
    permillet
    ad eos venire Anlichristum
    operatorem
    mendacii. Plus est
    quod
    dixit
    operationem, quam
    operatorem, quia ipsam
    rem millet
    eis,
    id
    esfip-
    summendaciumet
    palremomnis
    malitioeet
    iniqui-
    talis. Ul credanl
    mendacio,
    id est
    diabolo,
    ut
    judi-
    centur,
    sive
    damnentur,
    omnes
    qui
    non crediderunt
    veritati, Christo,
    sed consenserunt
    iniquiiali, diabolo,
    quodelegerit
    nos
    apostolosprimilias
    in salutemom-
    nium
    gentium. Apostoli primilioefuerunt, quia pri-
    "
    mi crediderunt. In
    acquisilionemglorioe
    Domini
    J esu,
    idest ut vos
    acquisiti
    adfidemnoslra
    proedicalione,
    augmentum
    faciatis
    corpori Christi,
    <el
    glorificelur
    per
    vos
    alque
    laudelur
    juxla
    illud: Videant
    opra
    vestra
    bona,
    el
    glorificent
    Palremvestrum
    qui
    incoelit
    est
    (Matlh. v).
    Deus Pater
    qui
    intantum dilexil
    nos,
    ut Filium
    suum
    pro
    nobis
    daret,
    et
    ddit consolalionemoeier-
    naro
    .promiliendo
    nobis
    regnumcoelorum,
    et
    spem
    bo-
    nam, exspectationem
    futurorum
    bonorum,
    in
    gratia
    sua,
    non inmerito
    nostro, exhortetur,
    id est doceat
    corda noslra.
    CAPUT m.
    Decoeteroorale
    pro
    nobis,
    ut sermo Dei
    currat,
    ab
    ore nostro ad aures
    vestras,
    et abauribus ad
    cor,
    sicque
    vertatur in
    operationem.
    Ut liberemur ab itn-
    portunis, qui
    non slant in
    portu quielis.
    Dominusautem
    dirigat
    cordavestra.ide&t: si
    quid
    fortiludinis in vobis
    habelur, augeat,
    et faciat vos
    per
    rectitudinem vitoe
    ambulare,
    et rectos
    gressus
    figere
    in bono
    opre.
    In charilate Deiel
    proximi,
    et
    patienlia
    Christi,
    ut
    patientes
    silis inter adversa hu-
    jus soeculi,
    sicut Christus
    perlulil patienter oppro-
    bria, irrisiones, flagella,
    crucem: vel
    (sicul quidam
    codices
    habent)
    in
    exspeelatione
    Chrisli,
    ut
    exspe-
    ctetis Chrisli adventumad
    judicium.
    Gratis
    panem
    non
    manducavimus,
    id est sine la- .
    bore.
    783 HAYMONISHALBERSTAT.EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 784
    Si
    quis
    nonobedit
    verbo,
    subaudis nostro aut ve-
    stro,
    ut nonsit
    oliosus, per epistolam,
    subaudis ve-
    siram,
    hune hotate
    nobis,
    et nos
    aspereincrepabi-
    mus illum.
    Salutatio meamanu
    Puuli, quod
    est
    signum
    in
    A
    omni
    episiola.
    Infineomnium
    epistolarum
    ilebraicis
    littcris et Graecosermonenomen suutn
    scribebat,
    ne
    illud
    quod sequiturab aliquopseudoaposlolorumpo-
    tuisset
    corrumpi.
    Ita scribo.
    Quomodo
    : GraliaDo-
    mini nostri J esu Chrisli cumomnibus.Amen.
    IN EPISTOLAM I AD T1MOTHEUM.
    ARGUMENTUM.
    Timotheus filius fuit mulieris
    viduoe, ptre gen-
    tili Grseco
    procreatus. Quoemater,
    dum vellet cir-
    cumeidere secundum
    proeceplumlegis, paler pro-
    hibuil, qui
    erat
    incircumeisus,
    ul
    pote genlilis.
    Tra-
    dilusaulemlilleris
    ,
    erudiius esl lamdivinis Scri-
    pluris quam
    liberalibus arlibus :
    sciatusque
    beato
    Paulo,
    faelus esl ei cornes in
    proedicalione
    : ac
    po-
    sleaab illoordinatus et conslilulus
    episcopus.
    Ciii
    Aposlolus
    direxit liane
    epistolam,
    inslruens eumde
    ordinalione
    episcopalus, diaconii, omnisque
    ecclesia-
    sticoe
    disciplinas
    et ordinis: et
    quomodo
    deberet do-
    cere
    populum.
    CAPUTPRIMUM.
    Paulus
    Apostolus
    Chrisli J esusecundum
    imperium
    Dei,
    id est secundum
    jus'sionem
    et voluntatem Dei
    Patris Salvatorisnostri et secundum
    jussiohem
    C/(ii-
    stiJ esu
    spei
    noslroe,
    sltllemrfert ad Deum
    Patrem,
    et
    spem
    noslramad Cbristunl :
    quia
    DusPaler de-
    ditnobissalulem
    per
    Filiumsuum
    quemdignalus
    est
    miltere nobis,
    et
    per Spiritum
    sanctum, quem
    nobis
    tribuit
    lempore baptismatis,
    et
    tempore
    manuum
    imposilionis.
    Per Chrislum autemhabemus
    spem,
    id est
    exspectalionein
    fulurorum bonorum
    ; quia
    sicut illeresurrexit a mortuis et ascendit ad
    ccelos,
    ita nos
    speramus
    resurreelionem
    vobis
    profaturam
    per ipsum,
    et ad
    gloriam
    oeternoebeaiitudiuis ascen-
    suros. Timotheodilecto
    filio
    in
    spiritu,
    in
    doctrina,
    in
    fide,
    non carne.
    Gralia, qua gratis
    dimilliinlur
    peccata,
    et misericordiaet
    pax-, qua
    reconciliamur
    Deo Pairi. Misericordiamniediam
    interposuil,
    ut
    cslcnderet
    quia gralia,
    et
    pax per
    misericordiam
    Dei nobisconfertur : non
    per
    meritumnostrum.
    -Sicut
    rogavi
    leut remancres
    Ephesi, quoe
    esl civi-

    tas
    melropolisAsioe,
    cumitemin
    Macdoniam,pro-
    vinciamGroecorum,
    ut denunlires
    quisbusda'm,
    id
    est J udoeis
    judaizanlibus,
    et non recte
    credeiilibus,
    ne aliter
    dteerent, subaudis, quam
    nos
    docemus,
    neque
    intenderenl
    fabuis
    et
    genealogiisinierminatis,
    idest
    generationibus quoe
    terminum non habent :
    quoe
    fabuloeet
    genealogioe,quoeslions proeslansmagis
    quamoedificationem
    Dei,
    quoe
    estin
    fide.
    DeJ udoeis
    loquilur, qui proeter
    Pentateuchum
    et'prophelas,
    aliasque scripluras,
    habent
    qtiasdm tradiliones,
    non
    scriptas,
    sedinemorioecoinmendalas ex tradi-
    lione
    palrum, quas Apostolus
    fabulas,
    idesl ficlio-
    nes et
    cogilaliohesappellat, quoe
    nullain utilitatem
    habent in
    se,
    nisi contenliones
    gnrant
    et
    qux-
    stiones. Ex
    quibuspanca
    de
    pluribus
    dicamus: Tra-
    diiioillorumest in exordio duas mulieres esse fa-
    ctas, Evam,
    et
    alleram.ex quibus
    dicunt multos
    filios esse
    nalos, quod nusqtiam
    sacra
    Scriplura
    narrt. Taiesetiamerant
    illi,
    dtf
    quibus
    dicit Domt-
    nus
    (Malth.
    xv;
    Marc,
    vu)
    : Voe
    vobis,
    Pharisoei et
    Seribaj, qui supponilis
    tradiliones vestrasmandalis
    Dei,
    dicenles
    palri Corban,
    idest donuravelmunus
    quodeunque
    ex melibi
    proderit,
    et multa his si.
    milia. Similiter de
    genealogiisproponebant quoeslio-
    nem, quoi
    annis vrxerit
    Mathusalem, lleber,
    Noe
    coeteriquepaires ;
    et
    quid fecerint,
    et
    quomodo
    vel
    quando
    :
    unde-proponunt quoeslionem,
    si Salomon
    duodecimoanno oetalissuoeunelus est in
    regem,
    et
    quadraginta
    annis
    regnavit,
    et
    Roboam,
    filius
    ejus,
    quadragesimo
    similiter anno oelalis
    suoesuscepit
    re-
    gnum, quomodo
    Salomon duodenis
    poluerit
    filium
    procreare? Quoe
    tradiliones et
    genealogioe
    nullam
    oedificationemDei
    proeslant,quoe
    est in
    fide,
    id est
    p
    quoe
    ad fidem Dei
    perlinel.
    J Edificatio Dei
    est,
    quando quis
    ea
    loquitur quoealiquid
    ulililalis ha-
    bent, per quoeproeparat
    et sedificatDeo
    templum
    in
    Cordibnsauditorura; sed
    figmenta
    J udoeorum
    quse
    memoriler rcitant nulliusutilitalis sont. Dicitenim
    beatus
    Hieronymus
    :
    Qnid
    mihi
    prodest
    scire
    quoi
    a"nnis
    VixerifMalhusalem, Noe, Sem,
    aliiquepatres?
    nihil. Sic
    inlelligendum
    est de fielionibus
    illorum,
    a
    quibus Apostolus-proecipit
    eis
    per
    Timolheumut
    dsistant.
    Finis enim
    proecepli
    esl charilas. Finis est termi-
    nus,
    finis est
    consumplio qu'a
    consumilur
    cibus,
    ut
    ultra non sit
    quod
    erat: unde dicimus: Finiius est
    cibus. Finis eliain est
    completio, perfectio,
    consum-
    malio
    ,
    qua
    consummatur tela : unde dicimus :
    Q
    Finila esl
    tela,
    id
    est,
    texendo
    perfecla
    est et con-
    summata. Sic finis
    proecepli,
    sive
    proeceptorumper-
    fectioet
    completio
    esl charilas. Tolamenim
    magni-
    ludincm el latiludinem divinor.um
    eloquiorum
    se-
    cura
    possidel charilas, quadiligimus
    Deum
    etproxi-
    mum. Omnis
    igilur proecepli
    finis sive
    completio
    charilas
    est,
    id est ad ebaritatem refertur omne
    proeceptum, quia qui
    Deum
    diligit,
    non
    peccat
    :
    et
    qui proximum
    amat ul
    seipsum,
    non
    delinquit
    :
    quia
    nonadultrt uxorem
    ejus, quoniam
    non vult
    suamadultrai!
    ;
    non occidil alium
    , quia
    nonvult
    occidi : sicde coeleris
    iinlelligendum
    esl
    proeceptis.
    El
    ipsa
    charilasdecorde
    puro
    dbetessenonde
    ficlo,
    el conscientiabonael
    fide
    non
    ficta.
    Conscientia
    soepe
    poniturprospe,
    sicut in hocloco. Chartas
    ergo
    de
    735
    EXPOSITIOIN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. I AD TIM. 786


    spe
    bonadbet
    procedere, quia
    ideo dbet Deumet
    j
    proximum diligere,
    ut oelerna
    proemia
    se
    speret
    exinde
    recepturum.
    Defideetiamnon
    ficta,
    ut
    quod
    crdit et
    intelligit, opre perficiat.
    Nam fides ficta
    st
    quoe
    confitetur
    ore,
    sed non tenelu'r
    corde,
    ne-
    que
    exornalur
    operibus, quam
    mulli habent,
    de
    qui-
    bus dicilur : Confilentur se nosse
    Deum,
    factis au-
    lem
    negant.
    Fides vero veraest
    quoe
    tenelur
    corde,
    irofteturore, perficelur opre.
    A
    quibus
    subaudis
    virlulibus,
    id est a chari
    taie,
    spe bona,
    et fide noji
    ficta,
    aberrantes
    quidam
    J u-
    doeorumconversi sunt in
    vaniloquium, loquentes
    ea
    quoe
    vana
    sunt, nulbjmque
    ulilitalem in se ba-
    benlia.
    Volentesesse
    legis doclores,
    non
    intelligentes
    ea
    sicut
    inlelligendasunt,
    neque quoeloquuntur, neque]
    de
    quibus affirmant.
    J udoei si
    quando
    de
    prava
    et
    falsa
    opinionesua,
    et defabulis et tradilionibus suis
    vanis
    reprehendi
    et convinci
    coeperint,
    ad defendcn"
    dum
    id
    quod
    loevissimatcmeritatc et
    cogitalione,
    necnon el
    aperlissima falsitale,
    dixerunt eosdem
    libros
    suos,
    undeid
    probant proferre
    conantur : vel
    etiammemoriter,
    qnoe
    ad testimonium valere arbi-
    trantur,
    multaverba inde
    pronunliant,
    non intelli-
    gentes
    sicut
    inlelligenda
    sunt,
    neque quoe loquun-
    tur, neque
    testimonia
    quoeprofecunt,
    de
    quibus
    volunt aflirmaresuam
    falsitatem.ponenlcs incongrua
    exempta.
    Scimusautem
    quia
    bonalex
    esl,
    si
    quis
    ea
    lgitime
    ulalur. Illeulitur
    lgitimelege qui intelligit quare
    sit data,
    videlicet ad
    reparandam
    et roborandam I
    uaturalem
    legem, quamgenus
    humanum
    jam
    con-
    culcatam
    habebat,
    et
    qui intelligit quandiu
    observai!
    debuit,
    in
    figura
    scilicct
    usque
    adChrisli
    adventum,
    et
    qui
    ea
    quoe
    in
    legeproecipiuntur
    carnaliter et in
    figura post
    Domini adventum
    spiritaliter intelligit:
    et
    jam
    non in
    figura,
    sed in veritale
    adimplet,
    vide-
    licet ut circumcidat
    se,
    id est
    exspoliet per bapti-
    smumet
    per poenilentiam
    ab omnibus
    peccatis,
    et
    celebret sabbatum
    spiritaliter, quiescendo
    a
    pravo
    opre,
    et
    proecepla
    moralia teneal.
    Qui
    tabler utitur
    lege,
    bonaest illi lex.
    Scienshoc
    quiajusto
    nonesl
    lexposita,
    id est
    ju-
    slificalo
    per
    fidemet
    gratiam baplismalis,
    et
    legem
    volenti
    implere
    non est lex.
    posita,
    idest
    imposila
    ut
    supra
    illumsit. In illamenimest
    potius,
    et cum
    ipsaquam
    sub
    illa, quia
    amicus
    legis
    est. Unde si
    omnes
    jusii essent, nequaquam
    esset lex data. Sed
    juslis
    et
    peccatoribus
    data est
    lex,
    ut illi
    ejus
    timor
    desinant
    peccare;
    plagiants,
    subaudis
    posita
    est lex :
    jdagiarii
    sunt
    seductores, qui
    homines seducendo
    furanlur et vendunt.
    Fidelis sermo el omni
    acccptione dignus, quia
    Christus J sus venil
    peccalores
    salvos
    facere, quorum
    primusego
    sum. In Groecohabetur humanus
    sermo,
    idest
    jucundus, gratus.
    et
    acceptus. Quid
    enim
    ju-
    cundius, quidgratins
    vel
    acceptais , quam
    audire
    quia
    Christus J sus venil
    peccalores
    salvos facere?
    Si
    ergo
    esl
    humanus, nunquid
    est et divinus? Est
    A utique, quia
    nisi esset
    divinus, nequaquampoluisset
    peccatores
    salvos facere. Sed humanum illum dixit
    alio
    modo,
    quia
    Verbumcaro faclum
    est,
    et habila-
    vit in
    nobis;
    vel fidelis sermo
    est,
    idest verus et
    dignus esl,
    ut ab omnibus
    acceptus habeatur, quia
    Christus J sus venit
    peccalores
    salvosfacere : sicut
    ipse
    dixit : Non veni vocare
    iuslos,
    sed
    peccatores
    (Matth. ix),
    ad
    poenitenliam,
    et venit Fiiius hominis
    sabfarequod perierat.
    Sed
    quoerendum
    est
    quaro
    dicat
    Apostolus
    :
    Quorumprimus ego
    sum.
    Nunquid
    ante. eumnonfuit
    peccator
    Cain?
    Nunquid
    anteeum
    nonfuerunt
    peccatores
    Sodoiniioeet
    J udoei, qui
    cnr-
    cifixerunt Dominum? Vel
    nunquid
    illum
    primum
    venit vocare et salvare?
    Nunquid
    ante eum non est
    vocatus et salvatus
    Petrus, aliique aposloli,
    mulli-
    B
    que
    credentes ? Sunt
    utique.
    Notandum
    quia
    sicut
    dieitur
    primus
    inbono inter alios,
    ila etiamet
    pri-
    mus inler alios inmalo : et
    ponilur aliquando pro
    ordinevel
    dignilale.
    Sedinhocloco
    Apostolus
    causa
    humililalis
    primum
    se
    dixit, quasi pejorem
    aliis,
    aut
    pessimum
    omnium. Sic enim soliti sumus
    riieere,
    verbi
    gratia
    : Transit rex aut
    quxlibet potestas per
    quemdam locum,
    et invenit lurbam
    latropum,
    ot
    dicit :
    Quis
    est
    primus
    in
    vobis,
    adducile
    illum,
    id
    est
    quis
    est
    primus
    ad
    malum, adducatur, cujus
    ^auctorkale alii latrociniumexercent. Sic etiamdum
    invenit
    aliquis
    artifices
    laboranles,
    dicit :
    Quis
    est
    hic
    primus?
    Non
    inlerrogat quis prior
    sit
    oelate,
    sed
    quisprior
    sit
    arle;
    sicut ille
    prior
    est in arte,
    ita latro
    primus
    esl in
    iniquilale.
    Et be'atus
    Aposto-
    C lushocmodode sedicit causa humililalis
    :'
    Quorum
    primus egosum,
    id
    est dpillorum peccatorum, quos
    venit Christus
    salvare, ego
    sum
    pessimus.
    Re enim
    vera multumerat imbutus, iniquitate, qui
    Chrislum
    jam
    in coelo sedentem
    persequebatur
    in terra in
    membris suis.
    Sed ideomisericordiamconseculussum
    ,
    ut in me
    primum
    ostenderetChristus J sus omnem
    polentiam
    fVulg,, paiientiam]
    ad
    informationem,
    siveadexem-
    plum
    eorum
    qui
    crediluri sunt illi in
    vitam
    oefernamg
    Quare
    sit misericordiam
    conseculus,
    exponil
    causas :
    Christus, inquit,
    daturus veniamconversis adse
    pec-
    catoribus,
    exlendit charilalemsuam
    usque
    adinimicos
    suos,
    me
    primumelegilacrioreminimicum,quem
    curn
    sanaret,
    ne meincoeteris
    desperaret, egit
    Dominus
    D
    more
    peritissimi
    medici
    qui
    veniens ad illum locum
    ubi antea
    ignotus erat,
    et ubi
    plurimi
    infirmi
    sunl,
    quemeunque graviori
    infirmiiale
    laborantem,
    et in
    desperationeposituminvenit,
    illumassumit
    primum
    adcurandum,
    ut in illo ostendat
    periliam
    suoe
    arlis,

    et ut alii infirmi
    videnies,
    illumsanalum
    qui gra-
    viori. morbo
    .gravahalur,
    non
    desperent
    de
    salute,
    sed
    unusquisqueillo
    inlocodicat
    proxin-io
    suo: Vade
    adillum
    medicum,
    securus
    esto,
    sanabit
    le;
    sic Do-
    minus J sus Christus verus medicus, oslendit in
    beato Paulo
    gratiain
    suoe
    medicinoe,
    id esl miseri-
    cordiamsuoe
    pietatis,
    sanando illuma
    languore
    in-
    fidelitalis et morbo
    viliorum,
    ut in illoostenderet
    quia
    si illius miserUt'i
    est, qui ejus
    fuit
    perssr
    787 HAYMONISHALBERSTAT. EPiSC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL.
    783
    cutor in sanctis
    martyribus, ulique
    et aliis
    mi-A
    serebitur.
    Rgi
    autem soeculorum
    immortali, invisibili,
    sali
    Deo honor el
    gloria
    in soeculasoeculorum.
    Quidam
    regem
    soeculorumin hoc loco
    intelligunt
    DeumPa-
    lrem, pro
    eo
    quod
    ait
    Apostolus invisibili,
    dicentes
    inDeo
    illnmappellalum
    esseab
    Aposloloinvisibilem,
    quodejus persona
    inVeleri Testamento
    per aliquam
    subjeclam creaturam et simililudinem non fuerit
    ostensa,
    sed
    Filii,
    sicut ostensa est
    Isaioe, qui
    vidit
    illum in habitu
    regnanlis sedere,
    el Danieli
    qui
    dixit
    (Dan. vu)
    :
    Aspiciebam
    in visu
    noclis,
    et ecee
    Filius hominis
    venil,
    et data est ei
    polestas. Quos
    beatus
    Auguslmus reprehendit,
    affirmans
    regem
    soe-
    culorum
    invisibilemsanctam Trinilatem
    appellatam
    esse,
    Palrem
    videlicet,
    el
    Filium, acSpirilum
    san-
    "
    clum,
    quoe
    irinitas
    personarum
    imitaient Deitalis
    facii, quoe
    est
    unusDeus,
    etsicut est Pater
    invisibilis,
    ita Filius
    invisibilis,
    et
    Spirilus,sanctus invisibilis,
    quia
    Deus
    spirilus
    est. Illi
    ergo qui
    dicunt
    personam
    Patris nonesse ostensaminVeteri
    Testamento,
    at-
    tendant
    quid
    dicat Daniel :
    Aspiciebam, inquit,
    et
    ecce
    Antiquus
    dierum sedit
    (Ibid.). Quapropler
    rex
    soeculorumsancta Trinilas
    est, quoe
    est unus el ve-
    rus
    Deus, immorlalis, immulabilis et invisibilisin
    sua substantia. Pater
    igilur,
    el
    Filius,
    et
    Spirilus
    sanctus,
    unus Deusrex est soeculorum
    proeterilorum
    el fulurorum
    ;
    homo vero
    assumptus
    a Verbo ex eo
    tempore
    rex esl fulurorum ex
    quo assumptus
    est a
    Verbo;
    nam
    proeteritorumsoeculorumnon fuit rex
    illehomo
    quia
    nonerat. Soli
    Deo,
    idesl sanctoeTri-
    ^
    nitati
    honor, laus, jubilalio,
    et
    gloria
    inomniasoe-
    cula soeculorumsit.
    Hoc
    proeceptum, superius
    dictum
    , quia
    Christus
    J sus venit
    peccatores
    salvos
    facere,
    vel etiam hoc
    proeceptum
    commendotibi
    quod
    dicturus
    sum, filiTi-
    molhee,
    secundum
    proecedentes
    inle
    prophctias ,
    ut
    milites inillisbonammilitiam.
    Prophetias proeceden-
    tes
    appellat intelligentiam prophetarum, quam
    ha-
    bebat Timolheus
    antequam
    ordinatus esset
    episco-
    pus
    :
    Commendo,
    inquit,
    tibi hoc
    proeceptum,
    sub-
    audis
    intelligentiam prophetarum,
    quoeproeccssil
    in
    re
    antequam episcopus
    ordinatus a
    me,
    ut
    milites,
    id est certes in illis
    propheliis
    bonam
    militiam,
    id
    est
    pugnam,
    docendo teet alios
    quod proedicas
    ore I
    perficiendo opre:
    nammililiadicilur
    pugna,
    el mi-
    les
    pognalor.
    Habens
    fidem,
    subaudis
    rectam,
    etconscientiambo-
    nam,
    idest bonam
    spem, quoeintelligitur per
    con-
    seienliam,
    sicut
    paulosuperius proediximus.
    Ille
    ergo
    habet bonam
    spem qui
    talia
    opra agit pro quibus
    .sperat
    se
    proemia
    oeterna
    pcrcepturum. Quam, sub-
    audis fidemvel
    spem, repellenlesquidam,
    circa
    fi-
    dem
    naufragaverunl. Naufragium
    dicilur navis
    fracia;
    et sicut ille nudalur a substantia sua
    quam
    babc-
    bat in navi
    qui naufragiumpatitur,
    et
    insuper ipse
    pril,
    iia
    qui repellunt
    fidemnudanlur averitate fi-
    dei,
    et
    pereunt insuper
    oeterna perdiiione. Circa
    A fidem
    naufragavenint,
    id est nudi et alieni averi-
    tate fidei remanserunt vel etiam
    perierunt.
    Ex
    quibus,
    idest ex his
    qui
    a veritate fidei reces-
    serunt,
    est
    Hymenoeus
    et
    Alexander, quos
    tradidi S-
    tanoeul discanl non
    blasphemare.
    Alexander
    quidem
    fuit faber
    oerarius,
    veniens ad fidem
    Chrisli,
    sed
    poslea
    reversus est ad
    aposlasiamsuam, qui postea
    erat
    apud
    Alhenas faciens oedes
    Dianoe,quando
    com-
    movit totamcivitatem contra
    Aposlolnm.
    Unde
    ipse
    dicit in
    epistola
    sua adTimotheum: Alexander oera-
    rius multa mala mihi oslendit
    (II
    Tim.
    iv).
    Multi
    ergo
    fuerunt
    qui
    a fuie
    recesserunt,
    ex
    quibus
    fuit
    Simon
    magns,
    et
    Hymenoeus,alqueAlexander,
    quos
    duos tradiilit
    Apostolus
    diabolo advexandumet
    pu-
    niendiim
    , quo
    suadenle et
    insiiganle
    a fiderecesse-
    B
    runt,
    et nomen
    omnipoteniis
    Dei
    blasphemabant,
    ne
    alii audercnt similiter facere. Namtantoe
    poiestalis
    eral
    Apostolus, tantamque gratiamhabebat,
    ut reee^.
    dents a fidesoloverbo traderet
    diabolo.
    CAPUT H.
    Obsecro
    igitur primo
    omnium
    fieri obsecralions,.
    oraliones,
    poslulationes, graliarumactiones,
    pro
    om-
    nibus
    hominibus, pro rcgibus,
    el omnibus
    qui
    insubli-
    tnilaleconstituli sunl. Bcalus
    Apostolusdirigens
    hoec
    verba
    Timolhco,
    inilloiradidil omnibus
    episcopisct
    presbyleris, omnique
    Ecclesioe formam
    quomodo
    deberent missarumsolemnia
    celebrare,
    et
    pro
    omni-
    bus hominibus
    orare; quam
    formam vel
    exemplum
    omnis Ecclesia modo
    retinet. Nam obsecrationes
    G sunt
    quidquid proecedit
    inmissarum
    solemniis, usque
    adillumlocumubi
    incipit
    sacerdos consecrare
    my-
    sieria
    corporis
    et
    sanguinis Domini, inquiens

    Te
    igitur,
    clementissime
    Pater,
    peiimus...
    Oraliones
    sunt
    quas
    fundit sacerdos in consecratione Eucha-
    ristioeusque
    ad
    fraclionem
    corporis Domini,
    videlicet
    quando partieulam quamdam
    sacerdos in calicem
    ponil,
    Poslulationes sunt benedicliones
    episcopales,
    quas
    dicil
    episcopussuper populum,
    invocans nomen
    Dei
    super illum, quod
    tractum est ex Veleri Testa-
    mento. Per
    Moysennamque
    dixit Dominus
    sacenlo-
    libus : Invocabilis nomenmeum
    super filios
    Isral et
    ego
    benedicameis
    (Num. vi).
    Gratiarumactiones sunt
    laudes
    quas
    communicalo
    populo
    refert sacerdos
    Deo
    Palri, qui dignatus
    est
    mysteria corporis
    et
    D
    sanguinis
    Filii sui dare eisad salutemet
    redemptio-
    nem. Et ne forte diceret
    aliquis
    : Non debenv.s
    orare
    pro regibus
    infidelibuset
    judicibus
    ac
    ducibus,
    quia pagani
    sunt,
    proecepit Apostolus pro
    omnibus
    hominibus
    orare,
    eodem
    Spiritu
    sancto
    afilatus,
    quo
    et J eremias
    propheta, qui
    misit
    epistolam
    J udoeis
    qui
    erant in
    Babylone
    ut orarent
    pro
    vita
    rgis
    Nabucbodonosorfiliorumqueejus,
    et
    pro pace
    civita-
    lisad
    quam
    ducti erant
    caplivi, inquiens(J er. xxix):
    Ideodebelis orare
    pro eis, quia
    in
    pace
    illorumerit
    pax
    veslra. Similiter et
    Apostolus
    reddit causas
    quare
    talia
    proecipiat
    : Ut
    tranquillam
    et
    quielam,
    id
    est
    pacificam,vitam agamus
    in omni
    pietaie
    el casti-
    tate. Pielas est cullus et
    religio omnipotentis
    Dei.
    789 EP0S1T1Q
    IN EPP. S. PAULI.

    IN EP1ST. I ADT1M. 790 .
    Ideo
    ergo
    orandum,
    est servis Dei
    pro rgis
    vitaet
    pace regni,
    ut
    ipsi
    librais
    possint
    dedili esse cullui
    et
    religioni
    Dei, quiaplerumque
    dum
    hostes'fugani
    servos
    Dei a
    propriis
    sedibus,
    et desoeviuntbella el
    sediliones
    per rgna,
    non
    possunt
    inculturaDei ess<
    intcnii
    per
    omniasicut
    lempore pacis.
    Pietas eliarr
    est misericordia
    quam
    debemus
    impendere pauperi-
    bus et
    indigenlibus.
    Si
    ergo deproedamur
    ab hosti-
    bus,
    non
    possumus opus
    misericordioe exercere
    quia
    non valet misericordiam
    impendere
    alteri, qu
    non habet unde miseriani suam vel
    semetipsun
    sustenlet. Sed ut habeamus unde
    eleemosynam
    tri-
    buamus,
    orandum est
    pro
    vita
    rgis
    ac
    principum,
    et
    pro paceregni,
    et ul
    agamus
    vilain noslram,
    ic
    esl ducamus in omni castitate
    corporis. Tempow
    pacis utcunque
    et cura minima difficullate servari
    poiest
    castitas, quando
    vero
    deproedalur regnum
    s
    proedonibus
    et
    hoslibus, nequaquampoiest
    servari,
    quia
    Domini
    qui deproedali
    sunt
    captivos, expleni
    voluntatem
    suam et immundiliam cumeis ul
    libet,
    nec valent resistere.
    Quapropter
    orandum est
    prc
    salute et vitafidelium
    regum
    et
    principum,
    ut
    longe
    tempore
    conservati, pacem
    habeant el
    regnum,
    el
    magis
    ac
    magisproficiant
    in melius. Pro infelicibus
    quoque
    orandum
    est,
    ut
    resipiscant
    ab
    infidelilale,
    el
    transeant adfidem.
    Hoc enim
    bonumest coramSalvatore nostro
    Deo,
    subaudis
    ut
    pro
    omnibushominibus oremus, qui
    vull
    omneshominessalvos
    fieri,
    et ad
    agnitionem
    veritatis
    twiire.-Cum
    Psalmista dicat: Omnia
    quoecunque
    voluii
    Dominusfecil (Psal. cxni);
    et
    Aposlolus
    :
    Qui
    vull
    omnes homines salvos
    fieri, quoerendum
    est
    quart
    omnes
    homines non salvenlur? Ad
    quod
    dicenduin,
    quia
    verumest
    quod
    Psalmila dicit.
    Quiaipse
    dixit e,
    fada
    sunt
    (Psal.
    xxxn) ,
    similiter omnes homines
    vult salvare
    qui
    salvantur,
    et
    qui per
    misericordian:
    quoerunt
    salvari. Tolumenim
    pro parte posuit Apo-
    stolus,
    sicut el in
    Evangelio,
    ubi dicit Dominus: S
    exaltatus
    fuero
    a
    terra,
    omnia traham ad me
    (J oan.
    xn).
    Nonenimomneshomines
    traxit,
    aut trahit adse,
    sed
    omnia,
    subaudis
    electa,
    et ex omnibus
    generibu;
    et
    genlibus,
    et ex omni sexu
    el conditione a
    regibui
    v.sque
    ad
    mendicum,
    a
    perfectis usque
    ad
    pnerun
    vel infantemunius diei. Nemo tamen
    potest
    salvari
    nisi
    quem
    Dominusvult, quia ipse cujus
    vult mise-
    retur
    (Rom.
    ix).
    Si enimomneshomines insua
    perdi-
    iionemansissent,
    rectumDei
    judiciumesset;
    sedul
    ejus
    misericordia et
    potentia oslenderetur, quiaipsf
    poletis
    est omnes homines
    salvare,
    in illis
    qui pe-
    reunt oslendit suum rectum
    judicium
    et inhis
    qui
    salvantur suammisericordiam. Proevenit enim nos
    ejus gralia
    ut velimus,
    dbet noslra voluntas volun-
    tali illius
    concordare,
    et lune
    ipse
    dabit
    posse,
    atque
    ex hoc
    quod ejus
    voluntati
    jungimus
    nostrau
    voluntatem, digni
    sumus remuneratione. Tamer
    tolum illius
    gratioe
    esl retribuendum
    quidquid
    bon
    agimus. Qui vult, inquit,
    omnes homines salvosfieri,
    subaudis
    qui salvantur,
    et ad
    agnilioiieni
    saneto
    A
    Trinilalis
    venire, quoe
    est summa et substanlialis
    veritas.
    Unusenim
    Deus, Pater,
    el
    Filius,
    ac
    Spirilus
    san-
    ctus
    ,
    unus mediator Dei et hominumhomoChristus
    J sus. Dominus J sus in una
    persona
    verus Deus et
    verus homoest
    ;
    si solummodo Deus
    esset,
    non
    po-
    terat esse mediator noster :
    quia ipse
    in natura Di-
    vinitatis,
    uniussubstantioeestcumPtre.
    Econlra,
    si
    solummodohomo
    purus esset, nequaquam
    mediator
    esset inter noset Deum
    Palrem, quiapeccator
    esset
    et similisnobisomnibus.
    Accepit
    ergo
    humanitalem
    noslram
    qui
    Deuserat : et
    per
    hoc
    quia
    sine
    peccato
    conceptus, natus,
    et
    conversatus est,
    Deusverus et
    homo
    exislens,
    innocenter
    pro
    nobis
    mortuus,
    faclns
    est mediator
    noster, quia
    nemo est Deuset
    homo,
    B nisi
    ipse
    solus,
    nam mediator non
    potest
    essenisi
    inter duas
    partes.
    Est autem mediator malus
    qui
    gnrt
    discordias inter duos
    ;
    bonus vero mediator
    gnerai
    et
    procurt pacem,
    sicut Dominus J sus
    inter nos et DeumPalrem.
    Qui
    ddit
    redemplionempro
    omnibus,
    subaudis
    electis.
    Quamredemplionem? semetipsum. Qui
    ddit
    etiam
    testimonium,
    subaudis resurrectionis noslra; et
    ascensionis ad bealitudinem
    oeternam, lemporibus
    suis
    ,
    id est
    lempore quo
    resurrexil et ascendit ad
    coelos. Testimoniumresurreelionisdedil, quia
    sicut
    ipse
    mortuus est, et terlia die
    resurrexit, atqua
    postmodum
    adcoelos
    ascendit, iia
    nos
    redimus
    ra-
    surgere
    in die
    judicii, atque
    ad
    gaudia
    coeleslis
    regni
    Iransire, sicut
    ipsepromisit.
    G
    In
    quo
    lestimonio,
    id esl in
    spe
    resurreclionis
    ,
    positus
    sum
    egoproedicator,
    ut illamannunlicm.
    Volo
    ergo
    viros orare in omni loco. Si
    Aposlolus
    vult,
    Dusvult
    qui
    habitat in
    eo;
    quia
    vas
    eleclionis.
    est ille. Ne forte
    putarent aliqui
    nonesseorandum
    nisi lantummodo in
    Ecclesia,
    ait
    Apostolus
    : Yolo
    homines orare in omni loco: in
    agris,
    in
    silvis,
    in
    domibus
    ,
    in ilinere. Tamen non
    proecipit
    orare in
    turpibus
    locis,
    sicul est
    sterquilinium,
    neque
    in
    publicis
    locis
    ,
    in foro
    videlicet,
    aut in
    plateis,
    nisi
    causa
    ilineris,
    ut in ilinere sit
    positus,
    ne
    reprehen-
    datur illetalis cum
    Pharisoeis, quibus
    Dominusail :
    Voe
    vobis,
    Pharisoei
    hypocritoe, qui
    oralis in
    angulis.
    platearum.
    Levantes ad coslum
    puras.
    manus ab ho-
    micidio,
    a
    rapina,
    a
    furto,
    a
    perjiirio,
    sineira et
    ilisceptatione,
    idest discordia.
    Similiter voloet mulieresorare in habitu
    ornato,
    non ornato
    auro,
    vel
    geniniis
    aut
    margarilis,
    sed
    ornato
    dicit,
    id est
    congruo sibi.; quia
    nullus est.
    plus congruus quam
    caodidus,
    sicut est
    sindon,
    sed
    quod
    decet
    mulieres,
    subaudis illudindumenlumha-
    beant
    , promillenles pielalemper
    bona
    opra,
    id
    est
    oslendenles
    religionem
    et cultum Dei se tenere
    per
    bona
    opra.
    Mulier in silenlio
    discal,
    subaudis
    quod ignor.it,
    cumomni
    subjeclione,
    non in
    ecclesia, neque
    cum
    superbia,
    sedindomo.
    Docere aulemmulieri non
    permitto.
    In suosexu
    permitlilur
    mulier docere in domo
    sua,
    el
    pueros
    791 HAYMONISHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS I.

    COMMENT.B1BL. 792
    etiam
    inecclesiaaulem
    prohibelur.
    Et hoc
    quare
    ?
    quia subjecta
    dbet esse
    viro, quia
    de
    corporeejus
    fada est
    ;
    vel etiamidcirconon
    permillitur
    ei
    docere,
    quia fragilior
    est sexu
    quam
    vir,
    et cavendum
    ne,
    sicut Eva
    per serpentem
    seducta
    morlem atlulit
    mundo,
    ila etiam facileaderrorem
    lapsa,
    alios ad
    eumdemerrorem
    pertrahat.
    Adamnonest
    seductus,
    subaudis
    primus, per
    ser-
    pentent
    : mulier aulem
    seducta,
    subaudis
    prima,
    in
    proevaricationefuit,
    id est
    proevaricationis poenoe
    subjacuit.
    Salvabilur
    autem, subaudis
    mulier, per filiorum
    generalionem,
    si
    permanseril
    eadem mulier in
    fideperfecta
    et ditectioneDei et
    proximi
    ac sancti-
    ficatione,
    ut
    proeler
    virum
    per proprium
    alle-
    rum non
    cognoscat,
    cum sobrielate sive cumi
    lemperantia.
    Salvabilur mulier
    per
    filiorum
    genera-
    tionem,
    id esl
    per
    bona
    opra,
    si habuerit charita-
    tem, misericordiam,
    hospitalitatem, coeleraquetalia,
    quoe
    beatus
    Gregorius intelligi
    vult
    per
    filios.Aliter :
    nunquid
    salvabilur millier
    amplius,
    si
    permanserit
    in
    casiilate?
    Ulique;
    sedsi
    genuerit
    filios,
    et eosinfide
    et
    religione omnipotcntis
    Dei
    educaverit, atque
    ad
    perfectionem
    bonoeviloe
    perduxcrit:
    si
    quiddeliquit,
    salvabilur
    pro
    labore
    quem
    illis
    impendere
    studuit.
    Fidelis sermo id est
    verax,
    sive
    proeccdens
    sive
    subsequens,
    vel humanus
    sermo,
    ul inGroecoliabe-
    tur,
    idest
    jucundus, gratus
    et
    acceptus.
    CAPUT 111.
    Si
    quisepiscopalum
    desiderat,
    bonum
    opus
    deside-(
    rat.
    Opus
    non
    dignilalem
    , laboremnon honorent
    ;
    ideo dbet
    aliquis episcopalum desiderarc,
    ut aliis
    doctrinam verbi Dei
    annunliet,
    ut bonumexem-
    plum
    oslendat: et si ncessitas
    fuerit,
    ul
    primus
    ad
    palmammariyrii
    currat.
    Oporletepiscopumirreprehensibilemesse,
    idesl sine
    crimine el
    capitali peccato.
    Nondixit sine
    peccato,
    quia
    non est homo
    super
    terrain
    qui
    faciat bonum
    et non
    peccet;
    ornatum
    moribus,
    et
    virlulibus, atque
    doctrina,
    non auro redimilis vestibusaut castoriis
    ;
    pudicum,
    idest castumab omni immundilia
    ; hospi-
    talem,
    laicus aut
    quilibet ecclesiasticus,
    si duos aut
    trs
    pauperes hospilio colligil, hospitalitatis
    oflicium
    implet
    :
    episcopus vero,
    si omnes non
    receperit,
    .
    inhospitalis reputalur; percussorem,
    ut nonsit
    pugil,
    sicut
    judices
    islius soeculi : vel si
    percussus fuerit,
    non reddat
    vicem,
    vel eliam
    pravo
    suo
    exemplo
    aut
    doctrina
    perversa,
    non
    perculiat
    animos
    subjcctorum;
    noncupidum,
    morbo
    cupiditalis pnes
    omnes laboret
    uniusuxoris
    virum,
    idest
    antequam
    ordinelur unam
    uxoremdbet
    habere,
    ut nonsit
    bigamus
    aut
    triga-
    miis
    ; postea
    vero
    penlus
    abslinere dbet.
    Suo; domui bene
    proeposilum,
    id est suoefamilioe
    antequamordinet;
    non
    neophylum,
    id est novellum
    conversum,
    id est noviter venientemad
    fidem,
    vel
    noviter deserenlemmilitiam
    soecularem,
    ne
    insuper-
    biam
    elatus,
    in
    judicium
    incidat
    diaboli,
    id est ia
    damnalionein
    ,
    in
    quam
    diatolus incidit
    per super-
    A biam,
    et dicat :
    Indigebat
    Ecclesia
    mea
    sapientia
    vel
    meoauxilio,
    ideome ad fidem
    adduxit,
    el
    sup:r
    se
    constituit.
    Oportel
    eliam illumet lestimnniumbonumhabere
    abhis
    qui
    foris
    sunt,
    id est abhoe'relicisel
    pagans,
    qui
    extra Ecclesiamsunt dbet haberebonumlesli-
    monium,
    sicut de beato Basilio
    legimus
    Similiter
    diaconos,
    subaudis
    oporlel
    esse
    pudicos.
    Quare
    tacuit de
    proesbyteris
    ?
    quia,
    in online
    episco-
    pali compreheuduntur proesbyteris..
    Omnisenim
    epi-
    scopusproesbyterest,
    el tamennonomnis
    proesbyler
    episcopus est;
    non
    turpe
    lucrum
    sectantes,
    turpe
    lucrum
    est, per
    usuramet
    quasdam
    inventioneslucia
    temporalia
    cumulare.
    Habenles
    mysleriumfidei
    in conscientiabona.
    My-
    B
    steriuin
    dicilur
    res
    occulta,
    et
    myslerium
    fidei
    ap-
    pellat,
    hic
    ipsam
    fidem
    qua
    credimus in
    Deum, quoe
    occulta
    est, quia
    nonvidelur nisi incorde. Conscien-
    tiam
    bonam
    dicit
    spem
    bonam
    ,
    ul
    per
    bona
    opra
    sperent percipere proemia
    oelerna.
    Habenles
    mysle-
    rium
    fidei,
    id est fidem
    perfeclam
    in
    spe
    bona.
    Similiter mulieres
    oportel
    esse-
    pudicas. Quidam
    voluerunt hic
    intelligere diaconissas,
    sed non est
    illud,
    ul bealus
    Auguslinus
    dicit.
    Scias
    quomodooporleat
    leindomoDei
    conversari,
    quoe
    estecclesiaDei
    vivi,
    columnaet
    firmamenlum
    ve-
    ritatis.
    Ecclesia,
    et
    columna,
    et firmamenlumveri-
    talis
    appellatur, quod
    unumest
    propler
    firmitalcm
    fidei,
    et
    quia
    doctrinis coeleslibuseL dlvinis miracu-
    l
    lis firmata est.
    El
    manifestemagnum
    esl
    pietalis
    sacramentum
    ,
    quodmanifestum
    est in
    carne,
    justificatumesl
    in
    spi-
    ritu. Sacramentumdicilur
    occullares,
    idemestet
    my-
    sterium,sive myslicumaliquod.
    Sacramentumautem
    isto in loco
    appellat Apostolus
    VerbumDei Patris,
    quod
    in nalura Divinilatis in
    qua quod oequale
    est
    Patri invisibile manel. Sacramentum vero
    pielatis
    dicil,
    id est
    rcligionis
    et veroe
    culturoe, quia
    illi soli
    compelil religio
    sancta,
    et illumconvenit venerari.
    Islud
    magnum
    sacramentum
    pielatis
    manifeste
    est,
    id est manifestalumesl in
    Ecclesia,
    ncordibus fide-
    lium, quod
    Filius Dei est. Et hocest
    quodsubjungil
    :
    quod
    manifestalum est in
    carne,
    idest istud sacra-
    mentum
    quod
    in nalura Diviuitalis non
    poterat
    vi-
    deri,
    visibilefactumest
    per
    carnemet
    per
    doctrinam
    coelestem,
    et
    per
    miracula divina. Unde dieitur in
    Evangelio
    : Hoc
    fecil
    inhium
    signorum
    J sus,
    etma-
    nifeslavil gloriam
    suam
    (J oan. H).
    J ustificatum est
    istud sacramentumin
    spiritu,
    idest
    justumapparuit
    esse
    per pleniludinem
    Divinilatis, quoe
    eral in
    illo,
    et
    quoe
    custodivil euma
    peccato. Apparuit ange.lis
    ,
    id est
    aposlolis
    el
    proedicatoribusper
    carnein et mi-
    racula,
    proedicatuni
    esl
    genlibus
    ab
    aposlolisquando
    profecti proedicaverunt ubique,
    credilum est in
    mundo,
    id est ab habitaloribus mundi credilumest
    quod ipse
    esset Verbum
    Dei, assumptum
    esl in
    gloria
    paiernoemajeslalis.
    Ordo
    proeposterus
    est :
    apparuit
    enim
    aposlolis,
    ae deinde
    assumptum
    est ad dexi&-
    795 EXP0S1TK) IN EPP. S. PALL1. IN EP1ST. I ADTIM. 791
    ramPatris.etsicpostmodum proedicatum
    esl ab
    apo-
    slolis,
    et creditumest a
    genlibus.
    CAPUT IV.
    Spirilus
    aulem
    manifestedicit,
    subaudis
    per
    me
    ;
    laie est acsi diceret : Hoecdicit
    Spiritus
    sanclus
    per
    me, quia
    in novissimis
    temporibus,
    idest in hac
    novissimaoetatein
    qua
    modo
    sumus,
    discedenl
    qui-
    dama
    fide,
    atlendentes
    spirilibus
    erroris
    ,
    id est doe-
    monibu.s
    inerroremillostrahenlibus. Idemesl
    quod
    subriit: et atlendentesdoctrinis doemoniorumin
    hy-
    pocrisi loquenliummendacium,
    idest insimulalione
    verilatis. Doemonesenim
    loquuntur per
    horahoere-
    tfcorumsimulate, quasi
    verasit eorum
    proedicatio
    :
    etcaulerialamhabenliumsuamconscienliam.Cautre
    vel cauleriumesl ferramentum
    medici,
    a
    quo
    cor-
    rumpilur
    et urilur cutis et caro
    hominis;
    et sicut
    cauteriocutiset
    caro.corrumpilur,
    ita illorummens
    qui
    afide recedunt
    corrupla
    est
    prava
    doctrina et
    parverso opre,
    el hoc est
    quod
    dicit
    Apostolus
    :
    Corruptam
    habenles
    menlem.
    Proliibentium
    nubere,
    idest
    nnptias celebrare,
    di-
    cenles
    nupiias
    adiabolo esse
    invelas,
    non recolen-
    tes
    neque inlelligentesquod
    dixit Dominus
    primis
    hominibus : Crescileet
    mulliplicamini
    (Gen. i),
    et :
    Propter
    hoc
    reiinquel
    homo
    patrem
    et
    matrem,
    et
    adhoerebil uxori suoe
    (Gen. 11).
    Inhis locisnotavit
    Apostolusper Spiritum
    sanctumhoereticos
    qui post
    discessum
    eius fuerunt,
    Marcion
    videlicet, Hebion,
    Clierinthuni, Manem,
    coelerosqueperversi dogmatis
    dociorcs.
    Ineptas autem,
    id est non
    aptas
    et non
    congruas
    fidei,
    et aniles
    fabulas
    devila.
    Anilesfabulasappf.ll.it
    deliramenta, quoe
    soient anus et veluloemulierculoe
    excogilare
    el narrare
    juvenculis.
    Exerce
    teipsum
    ad
    pietatem,
    idesl exlende adcultumet
    religionem
    oninipoleiitisDei,
    et ad misericordiam.
    Nam
    corporalis
    exercitatioad
    modjcum,
    idesl ad
    aliquid
    utiiis est. Verum est
    quia
    exercilalio cor-
    poralis quoe
    lit in
    aliquo opre,
    levamen
    proesta.t
    corpori;
    aliter :
    corporalis
    exercilalio
    quoe
    fit in
    jejunio,
    in
    vigiliis,
    idesl
    abstinenlia,
    inrefrenatione
    corporis, parum prodest
    illi
    qui
    habet unde faciat
    eleemosynampauperi.el
    relinet illam. Pietas
    aulem,
    id est
    misericordioeopus,
    ad
    omniautiiis
    est, promis-
    sionemhabens vitoe
    proesenlis,quoe
    nuncest el
    fur
    turoeetiamvitoe.
    Qui eleemosynamimpenderepau-
    peri curai,
    el in
    proesenti
    minislrat ei Deus
    tempo-
    ralia
    subsidia,
    et in fuluro vilam
    oeternam,
    et hoc
    est
    quod
    dicit : Promissionemhabens
    proesentis
    vitoe
    et
    fuluroe.
    Qui
    est Salvalor omniumhominummaxime
    fide-
    lium. Sicul
    omnipotens
    Deuscrealor est omnium
    crealurariim,
    itaetiam
    salvator, quiaipscsalvat
    illam
    in hoc soeculo. Maxime tamen
    fidelium salvator
    esl,
    quos
    salval inhocsoeculoet in fuluro.
    Nemoadolescenliamtuamconlemnal.Adolcscenlia
    et
    jirvenlus pro
    uno
    accipiuntur.
    El Timolheus
    ju-
    re.TJ s
    jamerat,
    ideodicit : Talemle
    proebe,
    ul oeta-
    A temtuam nemo
    possit spernere.
    Es
    juveuis oetate,
    sis senex mente et moribus.

    Noli
    negligeregratiam qui
    inle
    est, quoe
    data e&t
    tibi
    per propheliam
    cum
    imposilione
    manuuni
    presby-
    ten'.Graliam
    appellat
    hic
    fidem,
    et
    sapienliam, alque
    remissionem
    peccatorum,
    el
    gratiam episcopatus,
    quoeper propheliam
    data est
    illi,
    quia prophetioe
    spiritu
    rvlante
    cognovil
    beatus Paulus Timotheum
    dignum
    esse
    episcopall
    honore.
    CAPUT V.
    Senioremne
    increpaveris,quia
    soient senes dure
    accipere, quando increpantur
    a
    junioribus.
    Seddi-
    cit beatus
    Gregorius, quia
    licet
    Apostolus
    dicat :
    Senioremne
    increpaveris,
    senior tamen stullus vehe-
    B
    monter est
    increpandus,
    etc.
    Viduas honora,
    quoe
    vereviduoe
    sunt,
    idest talem
    quoescxagiula
    annorumest et fuit uniusviri
    uxor,
    et
    quoe
    desolalaest a
    liliis,
    et
    filiabus,omnique
    sub-
    stantia.
    Honor aulemhic
    pro
    donoet muneribus ac-
    cipilur.
    iVfliitvidua
    quoe
    in dliais est vivens
    corpore
    ,
    morluaest iu anima
    apudDeum,
    licet
    apud
    homines
    videlur vivere.
    Si
    quis
    fidelisvel si
    qua
    viduasuorum
    filiorum,
    el maximedomeslicorum
    qui
    in domo
    ejus
    sunt,
    cu-
    ram non
    habet,
    ut illosdoceal reclevivere el con-
    versari, fidemnegavit per
    mala
    opra,
    el est
    infideli
    delerior
    ; quia
    meliusest viam verilatis non
    cogno-
    scere
    quamposlea
    deviare.
    C
    Vidua
    eligalur,
    subaudisadsustentandumdesub-
    slanlia Ecelesioenon minus
    sexaginta
    annorum,
    id
    est
    sexagenaria.
    Cumenimluxurialoe
    fuerint
    iltocadolescenliorcs
    viduoenuberevoluntin
    Christo,
    idest infide
    Christi,
    et fidelemChrislianum
    accipere
    inmaritum. Soient
    multoe
    mulieres niorluis viris suis
    promiltere
    Deo
    viduitatem, caslilalem,
    el
    accipere
    velanien
    super
    caput
    suum, postea
    vero miscent se servis
    suis,
    el
    aliis et
    fornicaloribus, alque
    adultimuminChris'.o
    volunt nubere,
    id
    est
    ajiquem
    Chrislianum acci-
    pere,
    dicentes:
    Quia
    non
    possum
    me
    conlinere,
    nu-
    bamalicui Christianofideli. Istamtalem
    juvenculam
    proecipit Aposlolus
    devitare,
    habenles
    damnalioneth,
    quia.primamfidem
    el
    promissionem, quam
    Deo
    pro-
    Dmiserunt
    permanere
    in
    viduiiate,
    irritam
    fecerunl
    ac-
    cipientespostea
    maritum.
    Volonullamoccasionemdare
    adversario,
    idest volo
    ut occasionemnondent diabolo
    gralia
    sive causa,
    maledicti ut maledicantur el
    blasphemenlur
    ab illis.
    Si
    quafidelis
    mulier habet viduasfiliasaut
    neples
    subministretillis
    quoe
    necessaria sunt.
    Qui
    bene
    proesuntproesbyleri,duplici
    honore
    digni
    habeantur.
    Duplicem
    honorem
    proecipit
    cxhiberi
    proe-
    sbyteris,
    in salulalionibus videlicet,
    ut humilient se
    illis
    subjecti,
    et exhibendisdonis
    subsidiisque
    lem-
    poralibns.
    Sineproejudicio
    nihil
    facias
    in aliam
    parlem
    decli-
    nando,
    idest nihil
    f.icias nisi
    prius
    tuo
    judlcio
    et
    795 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.
    B1BL. 7S6
    discretione examines,
    et discernas utrum laciendum
    l
    sit nec ne.
    Manuscito nemini
    imposueris,
    donec
    proebes
    vitam
    Hliuset
    fidem,
    utrumrectamfidemteneat
    atque
    doctri-
    namillius ut
    possit populum
    docere. Sinebis tribus
    nullus est ordinandus
    episcopus
    aut
    presbyler,
    id
    est sinefide
    calholica,
    conversatione
    bona,
    el doctri-
    na sana.
    Neque
    communicaveris
    peccatis
    alienis. Peccatis
    communicat
    episcopus,
    id est
    parliceps
    est
    peccato-
    rum
    alicuj.us, quando cognoscit aliquem
    veraciter
    criminosum
    esse,
    vel audit malam famam
    illius,
    et
    ordinal illum
    episcopum
    vel
    presbyterum.
    Si vero
    ignort peccata illius,
    nec audit illiusmalain
    famam,
    neque
    videt illumconfessumaut convictum
    testibus,
    Iicel
    sitpeccalorqui ordinatur,
    nonest
    episcopuspar-.
    1
    .ticeps peccatorumejus.
    Noli adlnic
    aquam bibere,
    sed modicovino utere
    propter
    stomachum
    tuum,
    et
    frquentes
    tuas
    infirmita-
    les. Soient homines
    qui
    cumvinonutrili
    sunt,
    infir-
    mai!
    quando
    abstinent a
    vino, quiaquasi
    nalura est
    illis vinum bibere. Similiter de coelerisrbus cum
    quibus
    homo nuiritus
    est,
    el
    quoe
    inusu liabuit: si
    quando
    ab illis
    abstinet,
    debilitatur
    corpus,
    et non
    valet
    explere
    ila divinum
    oflicium,
    et Dei servilio
    essededilus.
    Quapropler
    ne Timolhens nimiumabs-
    tjnendo
    a vino infirmaretur
    amplius,
    et non
    posset
    poslmodum
    divino
    operi
    insistere, proecipit
    ei
    Apo-
    stolus modicovino
    uii, quoniam
    si vinum cumlem-
    -
    pcraniia
    et sobrieialc
    quis biberit,
    levamen
    proeslat
    corpori.
    Sed
    quid
    est
    quodpalrem
    Ptiblii
    dyssenleria
    laboranlem solo
    verbo.
    sanavit
    Apostolus,
    et
    discipu-
    lumsuumTimolheuin non
    sanavit,
    nisi lantumniodo
    medicinam
    quodammodooslendit, per quam possil
    aliquid corpus
    allevare? Pater Publii
    quia
    infidelis
    erat,
    necesse habebal sanari
    per miraculnm,
    ut
    per
    sanilalem
    corporis
    sibi
    proeslitamperveniret
    ad sani-
    lalem animoe: Timotheus vero
    qui
    fidelis
    erat,
    non
    indigebat
    sanari
    per
    miraculum, quia
    fidelissimus
    erat.
    CAPUT VI,
    Si
    quis
    aliter
    docet,
    subaudis
    quam
    nos
    proedia-
    mus,
    nondebere servosfidlesservire dominis infi-
    delibus
    ;
    el non
    acquiescit
    sanis siveveris sermonibus
    Domini nostri J esu
    Chrisli,
    el ei eliam doclrinoenon
    acquiescil, quoe
    secundum
    pietatem,
    id est secundum
    religionem
    est,
    subaudis devita. In hoc locoJ udoeos
    notai, qui
    dicebant non temere servum in servilio
    teneri nisi sex
    annis,
    secundum
    legis proeceptum.
    Sed dicil bealus
    Auguslinus quia
    illud
    spiritaliter
    est
    intelligendum, magnumque mystcrium
    in secon-
    linet,
    quod
    illi carnaliter
    observabant,
    et dicit omni
    lempore quo
    vixerit
    servus,
    deberedominissuis ser-
    vire, nisi abeis libertatem
    promeruerit.
    Superbus
    est ille lalis
    qui
    aliter docet nihil boni
    Dciens,sed
    languens
    in animocirca
    quoestiones
    et
    pu-
    gnas verborum, qiiod
    unum est. Ex
    quibusquoestio-
    nibus oriuntHT
    blasphemioe,quia blasphmt
    sacrant
    ^
    Scnpluram per
    malam
    inlerpreialionem
    ; sus^kiones
    maloead
    invicem,
    quia
    unus
    suspicatur
    aliumnon
    recte
    intelligereconflktationes
    hominummentecorru-
    plorum, quia confligendo
    inter se de
    quoestionibus,
    corrumpunt
    hominum
    mentes,
    et illi taies a veritate
    privati sunt,
    idest
    longeseparati sunt,
    existimantium
    quoeslum
    sive lucrum
    temporale
    esse
    pietatem
    sive
    proedicationem,
    idest
    qui
    ideo
    proedicant
    ul lucrum
    temporale possint accipere
    ab auditoribus.
    Est aulem
    quoestusmagnus, pietas
    cum
    sufficienlia.
    Ac
    si diceret : Vis
    scire,
    o Timothee
    , quod
    sit lu-
    crum
    magnum
    seu
    quoestus?
    Pielas,
    idest fideset
    cognilio
    sanctoeTrinilalis est lucrum
    magnum
    cum
    suffiientia, quando
    homo non desiderat
    plus
    ha-
    bere
    quam
    necesseest ad
    corporis.
    necessitatemim-
    "
    plendam.
    Nam
    qui
    divites volunt
    jier-i
    incidunt intenlaliones
    diversas, quia
    diu
    noctuque cogitant quomodopos-
    sint
    ditari,
    et incidunt etiamin
    laqueum,
    id esl iu
    damnationemdiaboli.
    Radix sive inilium omniummalorumest
    cupidi-
    tas,
    id est amor
    pecuniarum
    et honoris :
    quoe
    et
    avaritia
    nominalur, quia
    omniamaladeilla
    proce-
    dunt. Videamus
    quomodo?
    verbi
    gralia
    : Voloadnl-
    terium
    perpetrare,
    occido virum
    muliris,
    el hoc
    cupiditas agit;
    voloabundare
    diviliis,
    aufero
    equum
    alicujus,
    et
    exspolio alios,
    et in hoc
    cupiditas
    est
    ;
    similiter de coeleris vitiis
    intelligendum
    est. Sed
    quoestio
    est in hoc loco:
    quare
    dicat
    Apostolus:
    _,
    Radix
    omniummalorumest
    cupiditas
    siveavaritia?
    "
    cum
    sapientia
    dicat : inilium sive radix omnis
    peccati superbia
    :
    quomodoergo
    e"rit
    ulrumque
    et
    avaritia radix
    peccati,
    et
    superbia
    inilium
    peccaii.
    Ulrumque
    verum
    esl, quia
    ista duo
    conjunctasunt,
    elunmri sinealiero
    nequaquam
    sit. Avarilia elcniin
    non solum diviliarum
    est,
    sed allitudinis et
    digni-
    tatis. Omnis
    riamque superbus
    ideo seextollil ut
    major appareat aliis,
    el avarus ideo
    congregat
    divi-
    tis ut allior et
    polentior
    sit aliis in
    dignilate,
    et
    proecellat
    eos in multiludine
    diviliarum; quam,
    su-
    baudis
    cupiditatem
    sive
    avariliam,
    quidam appe-
    tentes,
    id est ultra modum
    quoerenles,
    erravernnt a
    fide,
    etc.
    Apprhende
    vitam
    oeternam,
    recte docendo el
    p.
    bene
    vivendo,
    ad
    quam percipiendam
    vocaluseset
    confessus
    bonam
    confessionem
    corammultistestibus.
    Apprhende
    vitam. oeternam. Timotheus
    quando
    baplizatus est,
    lanloe oetalis
    erat,
    ut
    inlerrogaus
    utrum crederet Deum
    omnipotenlem,
    et
    quomodo
    crederet, ipse
    ore
    proprio
    confilerelur se cre-
    dere.
    Proecipio
    tibi coramDeoPaire
    qui vivificatomnia,
    subaudis
    quoe vivificantur,
    et coram Christo
    J esu,
    qui
    testimoniumreddidit sub Pontio
    Pilato,
    bonam
    confessionem. Quod
    fuit illud
    testimonium,
    siveilla
    confessio?
    quod
    unum
    est, iglud
    Pilato
    inlerrogaiite,
    ulrum
    ipse
    esset rex J udoeorum? ait
    : Tu dicis:
    Eece testimonium. Similiter
    quando
    dixit:
    Ego
    testi-
    monium
    perhibeo
    vcritali. Et
    quid proecipio
    ti'ji?
    797 EXPOSITIOIN EPP. S. PAULI.

    IN EPI ST. II AD TIM.
    798
    jii servesmandatant libi a me
    commendalum,
    sine
    macula, irrprhensible usque
    in adventumDomini
    nostri J esu
    Christi,
    idest
    usquequo
    ab illovoceris
    per
    morlem
    corporis,
    vel
    usque
    addiem
    judicii
    ser-
    vet
    unusquisque
    fidelium hoc mandatum
    , quod
    supra
    libi
    commendavi,
    quem,
    subaudis adventum
    Domini noslri J esu
    Christi,
    suis
    lemporibus,
    id est
    congruis
    et
    disposilis,
    ostendel beatus et solus
    po'.ens
    Rex
    rcgum
    et Dominusdominantium. Bealumel so-
    lum
    poteniem Regemqueregum
    ac Dominumdomi-
    .nanliumdebemus
    intelligere
    hic sanclam Trinita-
    lem,
    Palrem
    videlicet, Filium,
    ac
    Spiritum
    san-
    ctum,
    unum Deum
    omnipolenlem, qui
    adventum
    hominis
    assumpti
    a Verbo ostendit
    congruis
    lem-
    poribus, qui
    solushabet
    immortalilatem,
    id est im-
    mulabilitalem.
    Angeli
    et animoehominum immorta-
    les
    sunt,
    sed
    comparatione omnipoteniis Dei, cujus
    immutabilitas
    nequeinilium, neque
    finem
    habet,
    isti
    immortales non sunl
    quia
    eorum
    iinmorlalitas ex
    lemporecoepit
    esse. Vel ut
    ampliusdicamus, inhoc
    quod
    mulari
    poluerunt angeli
    et
    animoe,quasi
    im-
    mortales non fuerunt.
    Quando
    enim
    anglus pecca-
    vit,
    in
    superbiamerigens se, cujus
    rei causa mutalus
    est de bono in
    malum,
    quasi
    in morlem
    cecidit,
    quia
    mulari
    potuit ;
    similiter
    homo, quando pec-
    cando
    mulal.usdebono inmalumin morlem
    corpo-
    ris el animoe
    cecidit, ideoque
    solus
    omnipotens
    Deuset
    immorlalis inaiiet in
    oe.lernum,
    et lucemha^
    bitat inaccessibilem. Deus
    omnipotens
    lux est sub-
    slantialis,
    quia
    illumint omnem hominem
    ;
    sedsi
    inaccessibilis
    est, quare
    dicit Psalmista : Accedite
    adeumel
    illuminabimini
    (Psal.
    xxm)?
    Inhoc
    ergo
    est
    inaccessibilis,
    quia
    nemo
    potest
    accedere ad
    eum,
    nisi a Deoaltrahatur.
    Qui
    vero a Deo
    attrahilur,
    illi
    est
    accessibilis, quem
    nullus vidit
    hominum,
    subau-
    dis
    corporeis oculis,
    sed nec videre
    poiest,
    sicuti
    est
    corporeis oculis,
    videtur tamenex
    parle
    men-
    is inluitu. Divilibus
    hujus
    soeculi
    proecipe
    non
    sublime
    sapere,
    id est non
    superbire, neque
    in
    superbiam erigi, neque sp;rare
    in incerto divilia-
    A
    rum. Divitioe
    hujus
    soeculiincerloesunl
    quia
    transito-
    rioe
    sunt,
    quamplerumque
    amiltet illas homoanle
    mortem,
    ex tolo autem in
    ipsa
    morte.
    Ideoque
    nemo dbet
    spem
    suam in illis
    ponere,
    sed in
    Deo,
    subaudis dbet
    sperare, qui proestut
    nobis omnia
    abunde ad
    frucndum,
    id est
    qui
    omniabona nobis
    administrt, quoe possumus.
    ita
    disponere
    in
    proe-
    senli,
    ut infuluro fruainur remuneralione eorum.
    Proecipe
    etiam illis bene
    agere,
    videlicet ut bene
    aganl,
    communicare,
    idest mortales se
    recogitare
    et
    socios essealiis hominibus in
    fragililale,
    et lliesau-
    rizare sibi fundamentum bonum in
    futurum,
    id est
    divilias sibi
    proeparare
    in
    fulurum,
    faciendo ami-
    cos de mammona
    iniquitalis, juxla quod
    Dominus
    ait: Thesaurizate vobisthesaurosin coelo: ubi esl
    B thsaurus
    tuus,
    ibi est etcor luum. 0
    Timothee,
    de-
    posilum,
    sive commendalum
    cusladi,
    id est
    gra-
    tiamfideiet
    sapientia;
    doctrinam
    quam
    tibi commen-
    davi
    devitans,
    sivedeclinans
    profanas,
    idest
    irreligio

    sas novitales vocum. Sunt enim novitates vociini


    non
    profanoe,
    sed
    religiosoe,
    sicut
    legimusquod
    in
    Anliochia
    primum
    Christiani
    appellati sunt,
    et sicut
    sancli Patres in
    synodo
    novum
    quoddam
    nomen
    adinvenerunt
    homonsion,
    id est unius substaniioe:
    quod
    in lola srie divinarum
    Scripturarum
    antenon
    esl inventiim. Istoetaies novitates vocum non sunt
    contra
    religionem,
    sed
    religiosoe,quia
    ad
    religionem
    pertinent.
    Econtra sunt novitates vocum
    profanoe,
    quas
    adinvenerunt
    hoeretici, a
    quibus proecepitApo-
    stolus declinare Tinioibeum. Et devila etiam
    oppo-
    C
    si(tones,idcslquoesliones
    scientioe
    falsi nominis,
    idest
    quoeslionesJ udoeorum, quas
    soient
    opponere, quoe
    videntur
    quoestiones
    esse
    scientioe,
    sed falso nomen
    scientioe
    habent,
    quia
    non est ibi scientia
    quam,
    scientiamfalsi nominis
    quidam
    promittentes,
    id est
    ostendentes, tanquam
    vera scientia sit circa
    fidem
    exciderunl,
    id est a veritate fidei alieni
    pejerunl.
    Gralia Dei
    tecum,
    subaudis sit.
    Amen,
    id esl liai
    quodoro,
    vel verumest
    quod
    bactenus
    dixi,
    etc.
    IN EPISTOLAM II AD TIMOTHEUM.
    ARGUMENTUM.
    Secundam
    Epistolam
    Timolheo
    scripsit
    aburbe e
    carcere de exhortalione
    martyrii,
    et
    quid
    fulurum
    sit
    temporibus novissimis,
    et sua
    passione;
    el ut
    perseverarel
    inoficiisrectoe
    proedicationis,
    et
    sancl
    operatione,
    etc.
    CAPUT PRIMUM.
    Paulus
    apostolus. Cujus Apostolus
    ? Christi J esu
    per
    voluntatemDei
    Patris,
    secundum
    promissionem
    vitoe
    quoe
    est in Christo J esu. Deus
    omnipotens
    Pa-
    ler ad hocvoluit
    eiigi per
    FiliumsuumPaiilum
    apo-
    stolum,
    ut
    per
    illumannuntiaret
    promissionem
    viioe
    3'iernoe,
    quoe
    est inChristo
    J esu,
    idest
    quoe
    dalur
    per
    fu'emChristi J esu eleclis. Vita enimxterna
    per
    P
    Christum
    datur, quia
    inillo
    consistit,
    sicut
    ipse
    di-
    cit:
    Ego
    sum
    via,
    veritas et vita
    (J oan.xw);
    et:
    Hoecestvitaoeternaut
    cognoscantte,
    et
    quem
    misisti
    J esum
    Christum,
    unumel verumDeum
    (J oan. xvn),
    Timolheo charissimo
    filio,
    inGroecohabelur
    ger-
    manissimo fratri
    ; gratias ago
    Deo
    meo,
    eni servioa
    progeniloribus,
    sive a
    palribus meis,
    inconscientia
    para,
    idest in
    mente
    pura
    abomni fictioneet si-
    mulatione, quod
    sine inlermissione habeamlui me--
    moriam.
    Quidam
    codices habent :
    quam
    sine inler-
    missione,
    sedmeliusest dicere
    quodlegimus
    inGe-
    nesi
    (cap. xiv), quod
    Abraham reverlenle a coe;!e
    quatuor regum,
    occurreril ei
    Melchisedecli,
    sacerdos
    Dei
    suhimi,
    et obtuleril ci
    panemel vinum,
    cui Abia
    799 HAYMONISHALBERSTAT.EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 800
    bam ddit dcimas de
    proedis
    omnium hoslium
    ; .
    el dicit idem Paulus
    aposlolus
    in
    epislola
    ad He-
    broeos,quod Levi, qui
    dcimas
    accepit
    a fratribus
    suis,
    ipse
    decimatus est in
    proavo
    suoAbraham. Ad-
    hueeniminlumbiserat
    Abralwe,
    quandodecimasde-
    dit Melcbisedech 6acerdoli. Unde considerandum
    est, quia
    sicut Levi in
    proavo
    suodecimatus
    est,
    ita
    Apostolus
    in
    Abraham, Isaac,
    et
    J acob, aliisquepatri-
    bus Deoservivit. El hoc est
    quod
    dicit : Gratias
    ago
    Deomeo cui servioa
    progenitoribus
    meis. Hocautem
    ideo dicit ut oslendat eamdemfidemhabuisse ut
    veleres
    patres qui
    Domini adventum
    proecesserunt,
    quam
    habebat
    ipsealiiqueaposloli,
    et ab illis
    patri-
    busdescendit ad
    apostolos,
    et abaliis ad
    nos,
    sicut
    et a nobis descendit adillos
    qui
    fuluri sunt. Refert
    autem
    gratias Deo, quo
    donanle
    semper
    erat me-
    ntor
    discipuli
    sui
    Timothei,
    nec
    poterat
    illius obli*
    visci
    ;
    vel eliam in hoc referebat ei
    gratias, quia
    serviebat illi a
    progenitoribus suis,
    desideranstevi-
    dereul
    gaudioreptear
    de tuo
    adventu,
    memor la-
    crymarum
    tuarum
    quas
    fudisti a me recedendo.
    Quando
    Apostolus
    ista
    sciebat,
    Timothuserat ultra
    mare,
    et
    ipse jacebat
    incarcere constrictus catenis
    et
    cippo
    :
    ideoque
    tanlum desiderabat
    illum,
    ut in
    illohabert
    aliquam
    consolationem. Nam
    quando
    ab
    illo discessit
    Timolheus,
    amarissimas *fudit
    lacry-
    mas. Recordalionem
    accipiens,
    sivehabens
    ejusfidei
    quoe
    est in tenon
    ficta, quia
    bonis
    operibus
    illam
    exornas,
    quoe
    fides habitavit
    primum
    in avia tua
    Loideel in mairetua Eunice.
    Genealogiam
    Timothei
    ad memoriam reducebat
    Apostolus,
    ul ostenderet
    amoremsuum
    quem
    habebat nonsolum
    erga illum,
    sed eliam
    erga parentes ejus, quorum
    memoriam
    habebat;
    certus sumaulem
    quod
    et in
    te, subaudis
    habitat eademfuies.
    Propter quamcausant, quia
    fidemveram
    habes,
    admoneoleut resuscites
    gratiam Dei, quoe
    est inte
    per impositionem
    manuummearum.
    Quia
    Timotheus
    mansuetissimus eral el nimioe
    patienlioe,
    hortatur
    illum
    Apostolusquatenus
    forliter consistai in
    proe-
    dicalionis
    officio,
    et forliter
    redarguat ngligentes,
    inquiens
    : Ideoadmoneo te ut
    evigilare
    facias in le
    gratiamDei,
    ut sine timor
    proedices,
    et
    corripia
    peccanies.
    Gratiam aulemDei
    appellat fidem,
    do-
    ctrinam,
    et'
    operationem, quoe
    omnia
    gratis
    danlur.,
    Non enim ddit nobis Deus
    spiritum timoris,
    sed
    virluiis- Duo
    sunt timors, unus
    bonus,
    aller malus
    :
    malus limor est
    qui
    adiabolo
    immiltilur, quemhabuij,
    Petrus
    quando
    Dominum
    negavit,
    et de
    quo dicil,
    Dominus: Nolite
    limere eos
    qui
    occjdunl
    corpus
    (Mallh. x);
    bonus autemlinior a Deo
    datur, quem
    dicit Isaias
    super
    Dominum
    requievisse.
    Et
    requie-
    scet, inquiens, super
    eum-
    spirilus
    timoris Domini
    (Isa. xi),
    et de
    quo
    Dominus in
    Evangelio
    :
    Timete,
    inquit,
    eum
    qui potest
    aninutmet
    corpusperdere.
    De
    malo
    ergo timor, per quemquis
    discedil a
    fide,
    di-
    cit
    Apostolus
    hic : Nonddit nobis
    spiritumtimoris,
    ut limeamus
    perseculores hujus
    soeculi,
    el cesserons
    propter
    hoc a
    proedicalione,
    sed
    spiritumvirtutis,
    id
    A
    est
    forliludinis,
    ut constanler annunliemur verbum
    fidei el
    dilectionis,
    ul
    diligamus
    Deumet
    proximum
    ;
    et
    sobrietatis,
    ul in omnibus sobrie et
    temporale
    agamus.
    Noli
    itaque
    erubesceretestimoniumDomini nostrt.
    Erant
    quidam
    illo
    temporequi
    erubescebant dicere
    Chrislumessehominem
    verum,
    et
    mortuum,
    et
    pas-
    sum:
    quidam
    eliam
    negabant
    illumnatumesse de
    virgine,
    et resurrexisse a mortuis.
    Quapropter
    allo-
    quitur Timotheuui, inquiens
    : Nolite verecundari
    testimonium
    proebercChristo, quia
    nalus est devir-
    gine, quodpassus est, quod
    mortuus
    est, quod
    re-
    surrexit,
    atque
    ascendit ad
    ccelos,
    ubi sedel nunc in
    gloriapatenta.
    Sed
    neque
    me
    vinclum
    ejus
    erubescas
    aut
    despicias, quia
    non causa
    furti. aut.
    homicidii
    B teneor astrictus
    vinculis,
    sed
    pro
    veritate.
    Set
    colla-
    bora
    Evangelio.
    Laboro
    ego,
    collabora tu
    mecum,
    secundumvirtutem
    Dei,
    qui
    nos liberavit a morte et
    vocavitvocalionesua sancta. Hic
    jungit
    se omnibus
    Apostplis.,quia
    Dominosunt vocali. Nam sicul Pe-
    trus, Andras,
    J acobus et J oannes aDomino vocali
    sunt, quibus
    dixit : Venite
    posl me, faciam
    vos
    pisca-
    toreshominum
    (Marc, i),
    ita
    apostolus
    Paulus voca-
    tus est de
    coelo,
    dicenleDomino:
    Saule, Saule, quid
    me
    persequeris
    ?
    (Act. ix.)
    Ista
    ergo
    vocatio sancta
    fuit
    quia per
    illam sanctificali sunt nonsecundum
    opra noslra,
    id est mrita noslra vocavit nos, sed
    secundum
    propositumsuum.,
    id
    est,
    secundum
    quod
    ipse
    definivit et
    proedesliiiavjt,
    vocavitnos
    ,
    el se-
    cundum
    gratiamquoe
    data est nobisin Christo
    J esu,
    ^
    ante
    tempora
    soecularia.
    Terqpora^soeularia
    debemus
    hic
    intelligere tempora
    et soecula
    quoe
    ex
    ep
    lem-
    pore
    esse
    coeperunt, quo
    mundusfactus
    est,
    et
    dies.
    et nox. Namanleanonerant soecula
    nequetempora,
    quousque
    venit vicissiludodiei
    elnoclis,
    et mutabi-
    lilas
    temporis,
    sed
    quasi
    oevumerat.
    Igitur
    ante om-
    nia soeculaet
    tempora,
    data est
    aposlolis gratia
    in
    proedstinalioneDeitquod aposloli
    Christi essent fu-
    luri,
    etomnesetiamelecli aDeo
    predestinau
    sunl in
    Christo ante inilium
    mundi,
    sicut in
    epislola
    ad
    Ephesios
    dicilur :
    Qui proedesl'iiavit
    nos in
    ipso,
    id
    esl in Christo anlc mundi conslitutionem
    ;
    de
    qua
    proedeslinalione
    dicit Dominusin
    Evangelio
    : Clari-
    fica me,
    lu
    Paler,
    apud temelipsum
    elarilate
    quam
    _ habui in
    proedeslinalione, priusquam
    mundus esset
    -
    (J oan. xvn). Manjfestala
    est
    aulem,
    subaudiseadem
    gralia,
    nuu.c
    in uilima
    oetate, per
    jlluniinationem
    Salvaloris.nostri J esu
    Chrisli,
    idest
    per doctrinam
    et miracula illius
    qui
    lux
    est,
    et
    qui
    illuminai-om-
    nemhominem
    (J oan. i).
    Ostensa est et
    manifesta
    la
    illi
    gralia
    in
    mundo, quoe
    est
    proedeslinala
    ante
    exordium
    mundi, qui,
    deslruxit
    quidem
    morlem,
    re-
    surgendo
    a morluis et eleclos suos de morte revo-
    cando
    ; illuminavitauternvitam
    et
    incorruptionemper
    Evangelium,
    id est
    yilam oeternam, et
    incorruptio-
    nem, alque
    immorlalitatem
    quam
    habet in
    se,
    ex
    quo
    resurrexit a
    mortuis, quiaresurgens
    a
    morluis,
    jam
    non moritur. Vel oslendit et
    manifeslavit,
    siveillu-
    mint
    per proedicationemEvangelii, quoniam
    sicut
    8C1 EXPOSITIOIN EPP. S. PAILI.

    IN PiST. II D TIM.
    802
    ille
    vivit,
    ita
    speramns
    nos
    resurgere
    et vivere sine
    A
    finefliciter cum
    illo,
    in
    quo,
    subaudis
    Evangelio,
    positus
    el conslilutussum
    ego proedicalor.
    Ob
    quam
    causam,
    subaudis
    quia ego
    conslilutus
    sum
    proedicalor Evangelii,
    etiam hoec
    patior,
    sed
    non
    confundor,'\d
    est nonerubesco.
    Quidpatieba-
    liir Aposlolus? perseculiones, flagella, carceres,
    vincula, cippum, famem, sitim,
    et coeterataliain-
    commoda. Scio enim cui
    credidi,
    id est
    Christo,
    ideoque
    non confundor inter
    lormcnla,
    et certus
    sum
    quia potens
    esl
    depositum
    meum servare in
    illumdiem.
    Depositumposuil per
    commendalum,
    et
    quidAposlolus
    habebat commendalumChristo?
    salutemsuamhabebat
    apud
    illumcommissam
    ;
    inde
    dicit : Certus sum
    quia
    Christus cui
    credidi, po-
    tens est servare salutemmeam in illum
    diem,
    idB
    est indiem
    judicii, quia
    salutemin
    spe
    et in fide
    illius collocavi.
    Formam
    habens,
    idest
    exemplum
    sanorumverbo-
    rum
    quoea
    meaudisti. Sanaverbasunt sivesanadoc-
    trina,
    quando
    hoc
    quodproedicaturoperibusimplelur.
    Bonum
    depositum
    custodi
    per Spiritum
    sanctum
    qui
    habitat in
    nobis,
    id esl doctrinam et
    operatio-
    nem
    quam
    tibi
    conimendavi,
    custodi
    per
    virtutem
    Spirilus sancli, qui
    est in nobis
    ;
    vel
    depositum
    quodacccpisti per Spiritum
    sanctumcuslodi.
    Scis
    quia
    aversi
    sunt,
    idest recesserunl a meom-
    nes
    qui
    in Asiasunl. Si
    Aposlolus
    intrim
    proedica-
    vitin
    Asia,
    donecomnesAsiani
    crederenl,
    sicul in
    Actibus
    aposlolorum
    Lucas
    dixit, quare
    hic dicit
    Apostolus
    a seomnes recessisse? Et ibi
    ergo
    et hic

    tolum
    pro partepositum
    est. Crediderunt
    ergo
    om-
    nes Asiani elecli et
    proedeslinali,
    recesserunl omnes
    reprobi
    et non
    proedeslinati-,
    ex
    quibus
    esl
    Phygelus
    el
    Hermogenes.
    Aller fuit
    Phygelus,
    et aller fuit
    Philetus,
    et tamen
    uterque apos,tata Phygelus
    et
    Hermogenes
    socii
    fuerunt,
    de
    quibus
    hic
    J jj:.'.ir,
    el Philetus similiter et
    Hymenoeus,
    de
    quibus
    in
    subsequenlibus
    sermo habebilur.
    Phygelus ergo
    et
    Hermogenes
    adhoeseruntnon
    simpliciter
    beato
    Apo-
    stolo,
    sed ut
    explorarent ejus proedicationem
    et
    conversalionem,
    et
    reprehendercnl
    eum
    ;
    sedcum
    hoc non
    poluissent,
    recesserunl ab illo
    , quia
    non
    eranl rectoefidei.
    Del misericordiamDominus
    Onesiphori domui,
    id
    est familioeillius. Isle
    Onesiphorus
    Asianus fidelis
    D
    erat affeclus
    per proedicationemAposloli. Qui
    cum
    sui causavenisset Romainad
    imperaiorem,
    ut
    ple
    quia
    nobilissimus erat
    magnoequedignitatis, requi-
    sivit ubi esset
    Apostolus;
    et cum
    reperisset
    illum
    essein
    carcere,
    nonest
    dedignalus
    adillum
    venire,
    i
    sedconsolalusest illum
    ,
    et
    proebuit
    ei
    quoe
    neces-
    saria erant. Indedicit
    Aposlolus
    :
    soepe
    me
    refrige-
    i
    ravit,
    suo
    colloquio
    el
    consolationc,
    etcalenammeam
    nonerubuit.
    i
    Det itli DeusPaler inveniremisericordiamin illa
    diea
    Domino,
    subaudis
    Filio,
    idest in die adven-
    lus Filii Dei ad
    judicium,
    det illi Deus Paler mise-
    ricordiaminvenire.Taieest hoc
    quale
    et illud
    quod
    Vlegilurin
    Genesi : Pluit DominusFilius a Domino
    Paire.
    Quanta Ephesi ministravit,
    idem
    Onesiphorus
    non'solum mihi et
    libi,
    verumetiamaliis
    fidelibus;
    tumelius
    nosli,
    subaudis
    quam
    alius.
    CAPUt II.
    Tu
    vero, fili mi, confortare
    in
    gratia
    Dei vel in
    sapientia Dei,
    quoe
    esl in Christo
    J esu,
    el
    quoe
    au-
    disti ame
    per
    mullos
    lestes,
    sive
    quoe
    audivisti co-
    ram multis
    teslibus,
    hoeccommenda
    fidelibus
    homi-
    nibus
    , qui
    idonei erunt el alios docere. Illis dbet
    coinmilli
    proedicatio
    divina
    qui apti
    sunl illi officio
    inomni conversatione
    sua,
    videlicet ut
    quod proe-
    dicant
    ore,
    confirment
    operibus.
    Nemo militons Deo
    implkal
    se
    negoliis
    seculari-
    g
    bus,
    quia
    nemo
    potest
    duobusdominisservire
    (
    Luc.
    xvi
    ),
    Deoet soeculo.Ssecularia
    negolia sunt, per
    usuras et adulationes Iucra
    teniporalia acquirere,
    sicut faciunt illi
    qui regibus
    et comilibus ideo ser-
    viunt,
    ut ab eis
    teniporalia accipiant
    bnficia. A
    lalibus debent secuslodire
    episcopi, qui (
    ut cano-
    nes dicunt
    ) proedicationi
    debent
    semper
    insislcre et
    orationibus. Et nonsolum
    episcopi,
    sed etiamomnis
    ordo ecclesiasticusdbet se
    inquanlum
    valet ab bis
    immunemreddere:
    ideoque
    dbet
    qui
    Deomilitt
    abhis se
    removere,
    ut ei
    placeat
    Deo,
    cui se
    proba-
    vit;
    idest cui sedevovit
    lemporebaplismalis.
    Laboranlem
    agricolamoportel primum
    de
    [ruclibus
    sui laboris
    percipere. Quantum
    adlilteram
    perlinel,
    dignum
    est ut
    agricola
    et vinitor
    primum
    fruclus
    -<
    sui laboris
    dgustent
    : altiori autem
    sensu,
    ager-est
    hic mundusvel Ecclesia
    ; agricole
    et vinilorcs sunt
    proedicatores, qui ligore
    verbi Dei excolunt corda
    auditorum; qui
    debent fruclus sui
    laboris,
    id est
    viclum,
    et
    calreamentum,
    et veslimentum
    accipere
    abauditoribus
    suis,
    qui dignus
    est
    operarius
    mer-
    cedesua. Et
    primum
    debent illi suamnecessilatem
    iniplerc
    ex bis
    quoeaccipiunt,
    et sic
    postmoduir.
    aliisdehis
    quoesupersunl
    minislrare. Fortasse
    quoe-
    rit
    aliquis quare Aposlolus, qui
    labore manuum
    suarum
    vivebat,
    talia
    proeceperitTimolheo, videlicet
    ut
    acciperel
    abauditoribus suis ea
    quoe
    necessaria
    sibi erant ?Cui
    respondendum
    est Timolbeumbonoe
    voluntatis
    atque
    intentionis fuisse
    ;
    et
    quiaipse
    scie-
    bat bealum
    Apostolum
    labore nianunm suarum vi-
    )
    vere, nibilque accipere
    a
    subjeclis,
    volebal iir.ilari
    magislrum;
    sednon volebal
    operari, gravalus
    in-
    firmitate slomacbi.
    Quapropter scripsit
    ei
    Aposto-
    lus
    quatenus acciperel
    a
    subjeclis
    subsidia,
    consu-
    lens infirmitati illius. Undeel subidit :
    Intelligequoe
    dico,
    subaudis
    quia
    ad te
    pertinent.
    Dabit enimlibi
    Dominus
    inlellectum,
    nonsolumin
    hic,
    sedeliamin
    omnibus.
    MemorestoDominumJ esum resurrexissea mor-
    tuis,
    exsemine
    David,
    idest de
    progenie
    David: se-
    cundum
    Evangeliummeum,
    idest secundum
    proedi-
    cationemmeam. Non
    oporlet
    Timolheum,
    ita scri-
    bebat
    Apostolus,
    ut
    ipse ignoraret,
    sed
    propter
    h.xrelicos
    quos pervidit fuluros, qui
    dictur-i erant
    805
    HAYMONSHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL.
    804
    Chrislumnon resurrexisse a
    morluis, neque
    nalum
    de
    virgine.
    Si enimde
    virgine
    natus non est,
    utique
    nccdeseminc,
    idest de
    progenie
    Daviddescendit. Sd
    veritate roboratum illum de semine mulieris esse
    natumsine semine
    viri,
    et tamen
    virgo permansit.
    In
    quo Evangelio
    laboro
    usque
    ad vincula
    quasi
    maie
    oprons,
    idest
    quasi
    lalro aut homicida: sed
    verbumDei non est
    alligalum,
    id est licet
    ego
    sim
    alligatus corpore,
    tamenverbumDei non est
    alliga-
    lum
    ; quiasemper proedicopositus
    invinculis.
    Ideo,
    subaudis
    quia
    verbumDei nonesl
    alligalum,
    omnia incommoda suslineo
    propter
    eleclos
    ,
    id est
    propter
    Illos
    qui
    electi cl
    proedeslinali
    sunt ut salutem
    consequantur.
    Namsi commortui
    sumus,
    et
    convivemus,
    idest si
    morimur
    peccatis
    in
    bapiismate,
    sicul Christusmor-
    tuus est came
    sine
    peccalo,
    vivemus
    utique
    cumillo
    vitaoelerna,
    si in bonis
    operibus permanserimus.ct
    supervivemus
    in
    spe.
    Si
    sustinebimus,
    subaudistribulationeset
    passiones
    pro
    Christo in hoc
    soeculo,
    sicut
    ipse
    suslinuit
    pro
    nobis,
    et
    conregnabimus
    cumillo in oelernabealilu-
    dine;
    si
    negaverimus,
    subaudis illumcoramhomini-
    bus,
    etille
    negabil
    nos,
    sicul
    ipse
    dixit :
    Qui negaverit
    mecoram
    hominibus, negabo
    eumcoramPaire meo
    (Matlh. x).
    Si noncredimus
    illum,
    subaudis Filium Dei esse
    el verum
    Deum,
    ille
    fidelismanet,
    idest verus Deus
    manel. SicutDeus
    omnipotens
    non
    egel
    noslra
    laude,
    sic eliam si adhoeremusilli non
    crescit, neque
    re-
    cesserimus
    decrescit, quia semper
    manet idem.
    Ngare seipsum
    non
    potest,
    id est
    negare seipsum
    nonvult
    quod
    non sit
    Deus,
    ut bealus
    Auguslinus
    di-
    cil : nec enimdecet Deumut
    semetipsumneget.
    Hoec
    commone,testificans
    coram
    Deo,
    idestleslem
    Deuminvocans. Noli verbis
    conlendere,
    subaudis ne-
    que
    cum
    genlibus neque
    cumJ udoeis
    ;
    ad nihil enim
    utileest
    conlendere,
    nisi adsubversionemsiveadde-
    cepiionem
    audienlium.
    Soepe
    dum conlendunt ho-
    mines de
    quoeslionibusScriplurarum,
    maximeilli
    qui
    sapientes
    videulur esse
    decipiunt
    corda
    auditorum
    simplicium, quia plcrumque
    talia
    proferunt quoe
    contra salutem sunt et contra
    veritalem,
    non cu-
    rantes nisi lanlummodo ut vindicant. Altamen si
    aliquiddisputaudum
    est de
    Scripluris divinis,
    inter
    sapientes polius
    collalio est habenda cum
    ratione,
    quam
    conteniio cumfurore.
    Sollicite,
    idest
    sludiose,
    cura
    leipsum
    probabilem,
    idest
    probatum
    et
    laudabilem,
    exhibereDeo
    opera-
    rium
    inconfusibilem,
    sive
    irreprehensmilem,
    recte
    tractanlemet cumveritate
    cxponenlem
    verbumve-
    rttatis.
    Profana autem,
    id est
    irreligiosa
    et verilati con-
    traria,
    et
    naniloquia quoe
    nullamulilitalem
    habent,
    devitaet
    fuge.
    Mullumenim
    proficiunt
    ad
    impietatem,
    idest mullum
    proevalent
    ad
    irreligiositatem
    vanilo-
    quia,
    et sermo
    eorum,
    idest sermohoerelicorumut
    cancer
    serpit.
    Sicut niorbus
    qui appellalur cancer,
    quando
    nascitur in membro
    hominis,
    tolummem-
    ^
    bruni
    occupt,
    et
    plerumque
    lotum
    corpus
    morlifi-
    cat, quia magis
    ac
    magisservit,
    idest
    crescit,
    car*
    nemque comedit,
    ita sermo hoerelicorumvitam
    animoe
    comedit,
    id est fidemcomedit et morlificat
    ipsam
    animam suo errore : et sicut cancer
    serpit,
    id est crescit de membro iu
    membrum,
    ita error
    crescit deuno transeundo in
    plurimos.
    Ex
    quibus
    hoereticis
    vaniloquia
    sive
    inaniloquia
    habenlibus est
    Hymenoeus
    et
    Philetus, qui
    a veritale fidei excide-
    runt,
    sive
    ceciderunt,
    dicentes resurrectionem
    jam
    factam.
    Duoeresurrecliones a Dominosunt
    prolaloe
    el anobiscrdit* :
    prima
    esl
    quoe
    fit inanima et in
    fide, quando
    homo
    qui
    mortuus est in
    infidelitale,
    ininobedientia
    ,
    in
    injustitia, omnibusquepeccatis,
    venit ad
    baptismum,
    el
    per
    fidem
    qua
    crdit inDeum
    B omnipotentem,
    el
    per graliam baplismalis resurgit
    ad fidemet obedienliam. De
    qua
    resurrectione dicit
    Dominus: Venit
    hora,
    et nuncest
    quando
    mortui au-
    dienl vocemFilii
    Dei;
    el
    qui audierint,
    id est
    qui
    obedierint,
    vivent
    (J oan. v).
    Altra esl
    generalis
    corporumquid
    erit in die
    judicii,
    de
    qua
    eliamait
    Dominus: Venilhorain
    qua
    omnes
    qui
    inmonumentit
    sunl audient vocemFilii
    Dei,
    et
    procdent (Ibid.).
    Deillaresurrectione
    quoe
    fil inanima et in fide lo-
    quitur
    hic
    Aposlolusquam Hymenoeus
    el Philetus
    dicebant
    jam
    esse. El
    nunquid
    verumnondicebant?
    Verum
    utique, neque proter
    hoc
    reprehendunlur
    ab
    Aposiolo;
    sed
    propterea quia
    islamsolummodocon-
    fiiebantur,
    alieram
    quoe
    erit in
    corpore denegantes.
    Omnes enim secloe
    quoe
    suum errorem hominibus
    C inserere
    proesumpserunl,
    non
    negaverunt
    islammen-
    tium resurrectionem
    ,
    ut beatus
    Auguslinus dicit,
    sed
    corporum,
    ne dicerent eis : Si non
    resurget
    anima,
    quare
    mihi talia
    loqueris
    ?
    Quid
    inmefacere
    vis? Si nonfacisex dtriore
    meliorem, quare
    mihi
    loqueris
    ? Multi tamen carnis resurrectionem
    nega-
    verunt,
    sicut
    Hymenoeus
    et
    Philetus,
    qui
    a
    fide
    et
    socielale beati Pauli recedentes seminabant errorem
    hujusmodi
    :
    Quicunque baplizatus
    est
    jam
    resur-
    rexit in anima. Nonest necesse ut limeat
    aliquis,
    quia
    nonerit resurreclio
    corporum.
    Sed
    firmumfundamenlum
    Dei
    stat,
    habens
    signa-
    culumhoc.
    Quasi
    diceret
    aliquis
    : Et
    quis polerit
    resislere
    eis,
    Philelo scilicet et
    Hymenoeo?
    Ideo
    subjecit
    statim: Firmum aulem fundamenlumDei
    "
    stat. FirmumfuiidamentumDei
    appellat
    fidemDrmam
    qua
    credimus Deum
    omnipotentem,
    sicut credendum
    est,
    et
    qua
    credimus resurreelionem animarumin
    proesenti
    et
    corporum
    in future-. Islud fundamen-
    lumstat in cordibus fideliumhabens hoc
    signacu-
    lum,
    subaudis
    quod sequilur
    : Novit Dominus
    qui
    sunl
    ejus.
    Ista est
    impressiosigilli, quia novit,
    idest
    elegil
    Dominusillos
    qui
    ad
    ejus
    hoeredilalem
    perti-
    nent. Et hoc est
    signaculum fidei, quia
    aliis rece-
    denlibus a
    fide,
    illi
    qui
    electi
    sunt,
    nullomodo
    pos-
    sunt seduci. NamDei
    cognoscere, eligere
    est. Et si
    ila
    est,
    id est si Dominus
    eligit
    illos
    qui
    sunt
    ejus,
    discedat ab
    iniquitate,
    id est ab hominibus
    iniquis,
    et si nonvalet
    corpore,
    sallemmme. Vel etiamab
    805 EXPOSITiOIN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. Il AD TIW.
    806
    omni
    iniquitte
    et errore recdt omnis electus
    qui
    nominal nomen
    Domini,
    sicut nominandum
    esl,
    corde
    videlicet,
    ore el
    opre.
    In
    magna
    aulemdomo nonsolumsunl vasaurea
    et
    argentea,
    sedet
    lignea
    el
    ficlitia. Quantum
    adlil-
    leramailinel : in
    magna
    domo
    rgis,
    aut
    alicujus
    hominis
    magni
    sunt vasa aureael
    argentea
    in hono-
    rerain
    quibusipse
    comedit et
    polal
    : sunt
    lignea
    et
    fic'.iliain contumeliamubi
    concoquunlur
    carnes et
    defertur
    aliquid.
    Aliiori autem
    sensu,
    ista
    magna
    domussancta Ecclesia
    est, quoe
    lanloe
    inagniludinis
    est ut ab oriente
    usque
    ad
    occidentem,
    ameridie
    usque
    ad
    septentrionemprolendatur.
    In
    qua
    sunt
    vasaaureaet
    argentea,
    elecli : sunt
    lignea
    et
    fictilia,
    reprobi.
    Per aurum
    intelligunlur
    illi
    qui spiritatem
    sensum
    habent,
    per argeiitum
    minoris
    dignitatis qui
    habent
    eloquium
    et sermonem. Isli sunt in
    honorem,
    quia
    adhonoremet
    gloriampalrioe
    coelestissublva-
    luulur :
    lignea
    el fictilia sunt
    reprobi, qui
    demer-
    gmilur
    in
    supplicium
    damnalionis.
    Si
    quis ergo
    se emundaverit ab
    islis,
    subaudis
    hoerclicisel
    erroribus,
    erit vasinhonorem. J uvenilia
    aulem
    desideria,
    id esl
    adulterium, immundiliam,
    luxuriam
    , furtm
    , rapinam, venaiionem,
    vagabtin-
    dilaiem.omnemquelasciviam,
    devitaet
    fuge.
    Sectare,
    idest
    ampleclere jusiitiam,
    ut recte vivas : ac si
    diceret : in locum
    juvenilium
    desideriorum insre
    islas virtutes.
    Stulias autem
    quoesiiones
    J udoeorum,hoereticorum
    atquegentilium,
    et
    quoe
    sunt sine
    disciplina,
    id est
    sine
    aliquautilitate, devila, quia gnrant liles,
    lites
    '
    vero
    gnrant
    odium.
    Servum autem Domini
    oportel
    docibilem esse.
    Quantum
    ad
    proprielatem
    verborum
    perlinel,
    hoc
    distat inler docilem et
    docibilem, quia
    dcilis est
    qui
    alios
    poiest
    docere: docibilis
    qui
    facile
    potest
    doceri
    ;
    unde dicilur : Erunt omnes docibiles Deo
    (J oan. vi),
    idesl faciledocebuntur aDeo. Sed
    Apo-
    stolus noncurans de
    proprietate verborum,
    videlur
    in hoc loco docibilem
    posuisse pro
    docili :
    quia
    episcopus
    docilisdbet
    esse,
    id est alios dbet do-
    cere.
    Cummodeslia
    corripientem
    eos
    qui
    resistunt veri-
    tali,
    ne
    forte
    det illis Deus
    poenitenliam,
    subaudisde
    pristinis
    erroribus el
    peccatis,
    ad
    agno'scendam
    veri-
    lalem. Hic sermo
    quo
    dicil ne forte,
    vel sicut
    qui-
    dam
    codices
    habent,
    ne
    quando
    det illisDeus
    peeni-
    lentiam,
    pro
    si forte
    ponebatur onliquilus,
    sedmodo
    inusitalus habetur.
    Corripientem, inquit,
    eos cum
    moilestia,
    si forte det illis Deus
    poenitenliam.
    Et
    resipiscanl
    a diaboli
    laqueis,
    idest ut recdant aber-
    roribus
    diaboli, quibus illaqueali
    lenentur et inci-
    piant
    ilerum
    sapere
    veritatem. Nam
    resipiscere
    est
    quasi resapere.
    A
    quo,
    idest a
    diabolo, capti
    le-
    nentur ad
    ipsius
    diaboli voluntatem
    peragendam.
    CAPUT III.
    In novissimis
    diebus,
    idest inullima
    oetate,
    erunt
    homines
    seipsosamantes, subaudis, non Deum.
    Seip-
    A
    sumamal
    qui sibimetipsi placet, qui
    desideriaet
    voluntates
    proprias implet,
    non Dei : nec
    poiest
    dicere cum Petro veraciter: Tu scis
    quia
    amo le
    (J oan. xxi).
    Nain illeDeumamat
    qui
    non
    quoerit
    suam
    voluntatem,
    sed Dei. Paulus
    aposiolus pro-
    pheta erat, ideoqueprophetavit quoe
    modo sunt in
    ecclesia,
    et
    quoe
    adhuc fulura sunt.
    Qui
    enim hoc
    animo
    pascunt
    oves
    Chrisli,
    ut suasvelint
    esse,
    non
    Christi,
    se convincuntur
    amare,
    non Chrislum. Et
    erunt
    cupidi,
    idest amatores
    pecuniarum; elati,
    vo-
    lenles aliis
    dominai!; superbi, gloriantes
    de hono-
    ribus
    quos
    a
    subjeclis accipiunt; blasphemi,
    Deum
    blasphmantes per hoereses; parentibus
    nonobedien-
    tes,
    id est
    palribus spirilalibus
    vel eliam
    patri
    et
    malri
    ;
    ingrali,
    beneficiis
    Dei,
    vel malum
    pro
    malo
    B
    reddentes; scelesti, palrem
    et malrem non hono-
    rantes,
    modum
    peccati transcendentes,
    vel interfi-
    cienles animas suaset
    alinas;
    sine
    affectione,
    idest
    sine
    dilectione,
    non
    compatientes infirmis;
    crimina-
    tores,
    idest
    delraclores,
    famamsancloruinniacularo
    conantes; incontinentes,
    id est
    cupidilales pessimas
    non
    refrnantes; immites,
    id est
    soevi,
    lites
    gn-
    rantes;
    sine
    benignitale,
    id esl sine
    benevolenlia,
    nescienles
    nequevolentes
    subvenire
    aliis; proditores,
    idesl factabonorum
    hominum, quoe
    occultanda
    sunt,
    inimicis indicanles et manifestantes :
    quia
    non est
    homo
    qui
    faciat bonum et non
    peccet; protervi,
    id
    est
    procaces,
    verecundiam humanam inverecunda
    excogitation perturbantes ; voluptatum
    amatores
    ihagis quamDei,
    id est
    spirilalibus gaudiis
    kelitias
    C
    temporales anteponenles,
    et desideria carnis
    perl-
    cientes. Hoecomnia vitia ex illa radice
    pullulant
    quod
    sunt homines
    seipsos
    amantes.
    Habenles
    quidemspeciempielatis,
    idest
    exemplum
    rligionis,
    virtutem autem
    ejus abnegantes.
    Virlus
    religionis
    sive
    pielatis
    est finissive
    completio proe-
    cepli,
    id est charilas de corde
    pnro
    et conscientia
    bona,
    et fidenon
    ficta,
    idest charilas cum
    fide,
    et
    spe,
    et cumexseeulionebonorum
    operum.
    Exhisenim,
    subaudis
    hoerclicis,
    sunl
    qui pntrant
    domos,
    et
    captivas
    ducunl muherculas oneralas
    pec-
    catis. Proevidil
    Spiritu
    sanclo
    repletus Aposlolus
    Manichoeosboereticosfuluros et
    alios,
    el
    loquitur
    de
    fuluro
    quasi
    de
    proesenti.
    Manichoeicuini
    ingredie-
    n
    bantur in domos mulierumet
    decipieiiant
    cas,
    et
    hoc maxime
    apud
    Persidem. Inde dicit
    Apostolus
    :
    Erunt, inquiens, quidamqui penetrabunt
    mulierum
    domos,
    et ducenl mulierculas
    captivas
    asensu rectoe
    fidei ad
    pravum
    sensumoneralas
    peccatis.
    Quoe
    du-
    cuntur lariis desideriis
    alque
    erroribus
    ; semper
    di-
    scenles,
    et
    nunquam
    adscien'.iamverilatis
    pervenieules.
    Sludiumvidenlur
    habere,
    sed non
    perveniunt
    ad
    hoc ut discernant inter veritatem et
    mendacium,
    inter bonumet malum.
    Quemadmodum
    autemJ annes et Nombres rer.liie-
    runt
    Moysi,
    ita et hi resistunt verilati. Aniniosilas
    hoerelicorurn
    semper inquita
    est.
    Quosmagi
    Plia-
    raonis haberent conatus demonstral
    Apostolus
    J an-
    nes el Mambres duo fratres fuerunt
    i-nagi,quorum
    807 HAYMONISIIALBERSTAT,
    EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.
    BIBL,
    808
    nomina
    Apostolus
    non invenit in divinis
    libris,
    sed
    in
    apocryphis,
    id est in
    occullis, qui
    abomnibusnon
    sunt
    legendi, quia
    inter.vera multacoiilineniur falsa.
    Isli
    ergo
    duo
    magi resliterunt.Moysi, quando
    et
    virgas
    suas converlerunt
    in
    dracones,
    sicut
    Moyses
    suam, el-aquain
    in
    sanguinem.
    Sedcum
    perventura
    csst ad terllum
    signum,
    id est ad
    cymphes,
    ibi
    defecerunt,
    dicenies :
    Digitus
    Dei hic est. Sublato
    enim
    signo
    a
    terra,
    sublata est et eoriim
    magica
    maleficentia. El bene eliam a tertio
    signo superali
    sunt, quia
    virtule
    Spirilussancti, qui
    tcriia
    persona
    est Trinilatis,
    illorum maleficentia est vicia, Ho-
    minesdico erunt
    corrupti
    mente
    reprobi
    circa
    fidem,
    idest non
    probi,
    sedultra non
    poterunt,
    subaudis
    resislere,
    si adhibita fuerit verilas. Sic faclumest
    stalimullioerelici in conciliumverorum doclorum
    vnrant,
    et cumillis
    coeperunt
    habere narrationem
    ultra non
    potuerunl superare
    suis erroribus
    alios,
    sicul Elvidius
    superalus
    a beato
    Hieronymo,
    et alii
    lioeretici ab aliisveris docloribus.
    Tu aulemassecutus es meamdoctrinametinstitu-
    tionem,
    quod idipsnm
    est. Instituo autem dieitur
    quasi
    intusstatuo. 'El assecutus es
    eliam.proposiluin
    meumbeneVivendi.
    Omtes
    qui
    volunt
    pie,
    id est
    religiose
    ac
    juste,
    viverein Christo
    J esu, persecutionempatienlur
    aut a
    diabolo,
    aut a malis
    hominibus,
    vel eliama suis
    ipsis
    membris.
    Omnis.
    scriplura
    divinitus
    inspirata,
    idest a Deo
    data,
    utiiis est ad docendum
    alios,
    ad
    redargitendum
    ngligentes,
    ad
    corripiendum
    volenlesinroalilia
    per-
    '
    manere,
    ad erudiendumin
    justilia,
    ut
    perfectus
    sit
    homo
    Dei,
    ad omne
    opus
    bonuminslruclus.
    CAPUT IV.
    Tesliftcor
    coram DeoetChristo
    J esu, qui judicattf-
    rus etvivoset
    morluos, per
    adventum
    ipsius
    et
    regnum
    ejus, proedica
    verbum
    Evangelii
    : Insta in admoni-
    lione
    opportune
    volenlibns et in
    porlu quielis
    con-
    sistenlibus, importune
    nolenlibus:
    arguepeccanles,
    obsecrabene laborantes ut inmelius
    proficiant,
    in-
    crepa
    illos
    qui
    nolunt
    corrigere
    sein omni
    patienlia
    et doctrina.
    Quid
    est
    quod
    ad Titumscribens
    proece-
    pit illi, inquiens increpa
    cum omni
    imperio,
    et ad
    Timotbeum similiter
    epistolam dirigens dicit,
    in-
    crepa
    cumomni
    patienlia,
    nisi
    qnia
    medicus erat
    amborum? NamTitus nimioeerat
    patienlioe,
    ideo-
    que proecepit
    ei et
    insligavit
    ad hoc ut
    increparet
    cumomni
    imperio,
    ne forte
    propter
    suammansue-
    tdincmnon
    corriperet delinquenles.
    Timotheusau-
    lem
    quia
    acrioris animi
    erat,
    necesse habebat ad-
    monere,
    ut cum omni
    patienlia increparet
    delin-
    quenles,
    ne farte ultra modumdure
    increpans,
    in
    desperalionemaliquempusillanimemponeret.
    Ad sua desideria coacervabunl sibi
    magistros,
    id
    est verilatis
    magistros contemnentes, coiigregabnnt
    sibi
    magistrosqui
    illa
    loquantur quoeipsi
    desideran
    t,
    et
    advoluntatem
    ipsorumpertinent.
    Prurientes auribus.
    Prurireest
    scalpere;
    illi
    pruriunt
    auribus
    qui semper
    aures habent intentas adhoc ut
    aliquid
    novi audiant.
    A
    Opus(ac evangelistoe.Opusevangelisloe
    est docere
    et
    operari,
    sicut
    legimus
    de
    Christo, quia coepit
    J -
    sus
    facere
    et docere
    (Act. i). Qui ergo
    bonum ali-
    quoil denuntiat,
    sed
    ipse idipsumopus
    non
    implet
    quoddocel, evangeiislaquidemappellari potest,
    sed
    opus evangelisloe
    non facit. Minisleriumluum
    impie.
    Ministeriumilliuserat alios
    docere,
    ut eorecedenle
    a
    corpore,
    remaneret
    aliquisqui
    in
    ejus
    locumsub-
    rogari poluisset,
    et est sensus :
    Tempus
    meoe
    pas-
    sionis
    jam imminet,
    in
    proximo
    est et luus reces-
    sus. Sicut
    ergo
    le
    docui,
    ut remaneret
    post
    me
    qui
    minisleriummeum
    impleret,
    sic et tu alios inslrue
    qui
    libi
    succdant;
    el
    quasi
    ei diceret Timotheus:
    Quare
    mihi
    -proecipis
    ut minislerium
    meum im-
    pleam? subjunxit, inquiens
    :
    B
    Ego
    enim
    jam delibor,
    et
    tempus
    meoeresolutionis
    instat,
    sive imminet. Libare dicimus
    degustare,
    et
    fundere,
    vel immolare: inde
    componitur
    :
    delibo,
    de-
    bas,
    et
    delibor, delibaris,
    hic aulem
    pro
    sacrilica-
    tione et immolalione
    ponilur,
    ac si diceret :
    Ego
    enim
    jam
    immolor. Sacerdos Ptri et Pauli exstilit
    Nero,
    sed
    ejus
    immolalio non est
    rcpulata
    ad
    gra-
    tiam,
    mors aulemillorum
    gratissimum
    sacrificium
    fuit Deo;
    Bonum cerlamem
    tertavi,
    id est bene
    pugnavi,
    cursumconsummavi. Sicul ille
    qui
    in sladio curre-
    bat, perveniens
    ad locum
    deslinalum,
    braviumsibi
    promissumaccipiebat,
    sicbeatus
    Apostolus
    inter me-
    tasfidei
    currens, pervenit
    adcoronani sui laboris.
    Unde
    ipse
    dicit :
    Fidemsevvavi. . .
    C
    Inreliquo,
    sivede
    reliquo
    vel de
    coetero,
    reposila
    est mihi el reservala
    apud Deum,
    corona
    jusiitioe
    quam
    reddet mihi Dominusin illa
    die,
    idest indie
    judicii, juslusjudex.
    Sic
    loquitur
    de die
    judicii
    ab-
    solule, quasi
    de re omnibus nota. Re enim
    vera
    omnibus cerla et nota dbet esseilla
    dies,
    et ab
    omnibus
    exspectanda.
    Non
    solum
    autem
    mihi,
    sub-
    audis reddet
    coronam,
    sedet his
    qui dtligunt
    adven-
    tum
    ejus.
    Illi
    diligunt
    adventum
    ejus qui
    securi de
    proemiosperant
    se remunerari ab illo. Sicut rex
    quilibel
    aut
    imperalor
    alicui suorum
    principum
    co-
    ronamIribuebal
    antiquitus
    victoriam
    reporlanti
    ab
    hostibns-,
    iia Dominussuis vicloribus et militibus
    proemia
    oelerna et bravia sine fine mansura do-
    f.
    nabit.
    Dnias me
    reliquit diligens
    hoc soeculum
    magis
    quam
    Deum,
    et abil Thessalonkam. Isle adhxsit
    bealo
    Aposloloper
    multum
    tempus,
    sed cumtem-
    pus persecutionis
    advenissel,
    recessit ab
    illo,
    factns-
    que
    est
    aposlala.
    CrescensinGalatiam*Isle exstilit
    fidelis,
    el causa
    proedicaiionis
    abiit ad alias
    naliones, Aposlolo
    ve-
    lenle : similiter et Titus.
    Marcuni
    assume,
    el adhuc tecum. Est enimmihi
    utiiis in ministerio
    proedicaiionis.
    Iste esl Mardis
    evangeiisla, qui
    cumPelro et Paulo multo
    lempore
    roansit, aliquando
    morans
    apud Pelrum, aliquando
    apud
    Paulum.
    Pennlam
    quamreliqui
    Troade
    apud C-erpum,
    ve-
    809 EXPOS1T10IN EPP. S. FAILI.

    INEP1ST. ADTIT. 810
    nkns
    affer lecum,
    et
    libros, quos
    ibi
    dimisi,
    maxime
    .
    autemmembranas
    defer,
    ubi scribammeas
    cpislolas.
    Penula vcsliseral
    cousularis,
    qua
    indiiebanlur con-
    sulesRomani
    quando ingrediebanlur
    incuriam. Sed
    forte
    quoeret aliquis quomodo
    vel unde accident
    hoe
    genus
    veslimenli beato
    Aposlolo?
    Cui
    respon-
    dendumesl : Roinanos aille adventumDomini hune
    habuisse moremsive
    consueludincm,
    quando
    mo-
    narchiam totius orhis sibi
    acquircbanl,
    ut
    quoecun-
    que gens
    eis cum
    pace
    cl coronis
    occurrisset,
    da-
    rent ei
    libenatem,
    inlanluin ut fralrcs eorumdicc-
    renlur,
    civesque
    Romani
    appellarentur, dabantque
    eis
    poteslatem
    oedilicandi curiamet habere consu-
    les,
    sicut et illi habebant. Paler
    igitur
    Pauli de
    Giscali
    oppido
    lerroe
    repromissionis fuit,
    ubi natus
    Iranslaus esl in Tarsinn Cilicioe.
    Quodam lempore
    venienlibus Romanis
    per
    Ciliciamoccurril eis
    ipse
    cumaliis Tarscn
    ibus,
    utpotc qui
    nobilis inter illos
    habebatur :
    excepit
    eos cum
    pace.
    Tune Romani
    dederunt eis libenatem
    supradictam,
    et
    poteslatem
    aedificandi
    curiam,
    vestesque
    induere
    consulares,
    ut
    penulali
    intrarenl incuriam more
    Romanorum,
    ibi-
    que paler
    beati Pauli
    penulam accipere
    nierait
    causa
    dignitatis.
    Post
    cujus
    morlem
    Aposlolus
    ob
    memoriam
    ejus recordaiionis,
    banc veslemsibi re-
    linuit.
    Alexanderoerariusmulla mala mihi oslendit. Isle
    esl Alexanderde
    quo jam supradiximus, qui
    rever-
    susest ad
    apostasiam.
    Et
    quia
    erat
    arlifex,
    fabrica-
    bat oedesDianoe
    apudAlhcnas,
    unde et
    ipse
    coinnio-
    vil omnemcivilalem contra
    Aposlolum;
    resistens
    forliter
    proedicalioni ejus.
    Reddet ei Dominusse-
    cundum
    opraejus.
    Nonail : Reddat
    oplalivomodo,
    sed reddet
    indicalivo, quod
    verbum
    proenunliantis
    est,
    non-impiecanlis.
    Sic dicil et de illa
    hypocrisi
    J udoeorum,
    cui eversionemiinminerecernebal: Per-
    culiel te
    Deus,
    paries
    dealbate
    (Act.xxm). Propheloe
    namque
    soient maxime
    figura imprecantis
    fulura
    proedicere,
    sicut
    figura proeleriti lemporis
    ea
    quoe
    venlura
    erant, soepe
    cecinerunt.
    \
    In
    prinui
    mea
    defensione
    nemomihi
    affmt.
    Defcn-
    sionem in hoc loco
    appellat persecutionem alque
    pressurant, quam
    sustinuil
    quando
    in
    primordio
    suoe
    fidei missus est cumBarnaba a
    Spiritu
    sanclo ad
    proedicandum. Quampersecutionem
    bene vocal de-
    fensioneni, quia
    tribiilatio
    (emporalis
    defendet ele-
    clos in die
    judicii
    a
    pasnis
    infrai. Omnesmedereli-
    querunt
    : nonillis
    imputetur.
    Nonoral
    pro
    Alexan-
    dre
    qui
    iuvidenlia fralernilatem
    oppugnando peeca-
    vcral, sed
    pro
    hisorat
    qui
    non
    abruperant amorcm,
    sed timor succubuerant ut eis
    ignoscalur. Quapro-
    pler
    inlercsl multumcum
    post agnitionem
    Dei
    quis-
    quam oppugnat fraternitatem,
    el adversus
    ipsam
    graliam qua
    reconciliatus esl
    Deo,
    invidenlioefa-
    cibus
    agilalur.
    B
    Dominus aulem mihi
    astitit,
    ut audiant omnes
    gnies
    verbum
    proedicaiionis
    deore
    nieo.e*
    tiberatus
    sumde ore
    leonis,
    idest de insidiis
    diaboli,
    de
    quo
    dicit Pelrus : Adversarius vesler diabolus
    laAquam
    leo
    rugienscircuit, quoerensquem
    devoret
    (I
    Petr.
    v):
    Vel eliamleonem
    appellat Nerbnem,
    de
    cujus
    mani-
    bus liberavil cum Dominus
    quando
    venit
    Romain,
    adduclus ab his
    qui proeeranl J udoeoe,
    ob hoc
    quia
    Coesarem
    appellavit.
    Nam cum venisset
    Itomam,
    duobus annis mansit in libra
    custodia,
    et in so
    conductii,
    cl
    postea
    transivil ad alias naliones
    quas
    erant in circuitu Romoe. Nam
    quando
    isla scribe-
    bal,
    in libra custodia erat: et
    quia
    stalim ut ad-
    diictus
    esl,
    non est inlerfeclus ideirco dicit se li-
    beratum.
    C DominusJ sus Christuscum
    spiritutuo,
    sit. Domi-
    nus J sus
    Christus, Deus et homo
    esl,
    ideo orat
    Aposlolus,
    ut VerbumDei
    Palris, Dominusvidelieeu
    J sus,
    sit cum
    spiritu
    illius. Et si fuerit cum
    spiri-
    tu,
    erit et cum
    corpore.
    Gralia
    vobiscum,
    id est
    remissio
    peccatorum
    et recoucilialio Dei Palris om-
    niaque
    bona
    quoe
    divinitus
    gratis largiunlur,
    sint
    vobiscum. Amen. Idest
    fit,
    vel vera sint
    quoe
    hac-
    leuus
    scripsi,
    etc.
    IN EPISTOLAM AD TITUM.
    ARGUMENTUM.
    I
    Transiens
    Aposlolus
    a Creta insula ad alias na-
    liones et civiialum
    incolas, reliquit
    Tilum
    discipu-
    lumsuumCretoevicesuaut haberent
    nuper
    adfidem
    venientes
    proleclorem,
    ne forte J udoeorum
    garrtili-
    late,
    aul hoerelicorum
    lalralu,
    a statu rectoefidei
    subverterentur. Sedut illumsolliciliorem
    redderet,
    proesertim
    cum
    castigalio
    seu hortatio
    magislrorum
    sludiosorumstudiosioresefliciat
    discipuios,
    commo-
    nefacit eumet instruit ad
    plnum
    de conslilulionc
    presbyterii
    et de
    spirilali conversatione,
    et de hoere-
    licisvitandis
    qui
    J udaicisfabulis
    crditnt, scribeus,
    ei
    a
    Nicopoli
    civitale.
    CAPUT PRIMUM
    Paulus servus Dei. CumDominus ac
    Redempto
    1'
    ) noster
    aposlolis
    suis dixerit
    (J oan. xv).
    J amnondi-
    camvos
    servos,
    sedamicos
    meos, quoeripoiest quare
    egregiusproedicator
    et
    magister genlium
    servum se
    postmodum
    vocaveril? Sed si bene
    perpenderimus,
    duo esse
    gnera servitulis,
    sicul et
    timoris,
    procul
    dubio luceclarius
    patebit, quia
    nonexstilit contra-
    rius verbis Dominicis. Si
    quidem
    servitus timoris
    est, qua
    timet servus Dominum
    suum,
    et'ancilla do-'
    minam
    suam,
    timentes ab eis
    flagellari
    : servitus
    autem amoris
    est, qua
    limel bonus filius
    pat
    rem
    suum, metuens
    animum
    ejus
    ollendere in
    aliquo,
    atque
    hoereditate
    privari.
    Descrvitulc
    ergo
    i.la
    quoe
    perlinel
    ad timorem
    poenarein,
    dicit
    aposlolis quia
    jam
    nondicainvosservos
    timoris,
    sedamoris. Deilla
    viro
    quoepcrliiiet
    a-J amorm filiorum, loquitur
    I'ATROL.b.VVII. 20
    .811 HAYMONISHALBEIISTAT.EPISC. OPP. PARS. I.
    -
    COMMENT.B1BL. 812
    alibi dicens : Cum
    feceritis
    omnia
    quoeproecepta
    snn
    vobis, dicile,
    Servi inutiles
    sumus, quod
    debuimu,
    facerefecimus(Luc. xvn).
    Et Psalmista: Timor Do
    mini sanctus
    permanent
    in soeculumsoeculi
    (Psal
    xvm).
    Hune
    namque
    timoremhabent et sancli an-
    geli, qucm.profeclo
    habuerunt
    aposloli per
    advcnimr
    Spirilus
    sancli, per quem
    diffusaest charilas incor-
    dibuseorum, quem
    et nos
    summopere
    debemus lia
    1re.
    Quoeri
    eliam
    poiest, quid
    sit
    quod
    in
    Epsloh
    adRomanosservumseJ esuChrisli
    vocat,
    hic auten
    servum Dei Palris : nam cum dicil
    Paulus,
    servus
    Dei,
    nomineDei, persona
    Palris
    accipilur.
    Ad
    quod
    dicendum, quia
    ul demonslrarel in tribus
    personis
    unarn essenliam
    unamque
    deitatem, alque
    unam
    po-
    tentiam esse, aperte
    ibi servumse dixit J esu Chri-
    sti,
    et hic Dei Palris :
    quoniam
    sicut illoetrs
    per-
    sonne
    rgnant
    el dominantur omni
    crealuroe,
    itain-
    separabiliter
    omnem servum sibi devotum
    possi-
    dent : ac
    per
    hoc
    quiconque
    servus est Christi ini-
    que
    servus est Patris ac
    Spirilus
    sancli.
    Apostoltes
    autemJ esu Christi dixit : Sicut servitus
    Aposloli
    in-
    differenlerad
    lolamTrinitatera
    referlur,
    ita
    quoque
    apostolalus ejus
    in commune ad lolamTrinitaiem
    est referendus. Tola enim Trinitas
    elegit
    illumad
    proedicaiionis
    gratiam,
    dicens ad
    apostolos
    :
    Segre-
    gate
    mihi Paulumet
    Barnabam
    in
    opusquod
    assttm-
    psi
    eos
    (Act. XIII).
    At veroconsiderate discrevit ser-
    vitutemab
    apostolatu, quoniam
    non omnis
    qui
    ser-
    vus,
    statimet
    Aposlolus,
    sed
    quicunque apostolus,
    utique
    et servus. Secundum
    fidem
    eleclorumDei.
    Elecloshic
    accipere
    debemusillos de
    quibus
    Domi-
    nus dicit : Non vos me
    elegislis,
    sed
    ego elegi
    vos
    {J oan. xv),
    el de
    quibus
    idem
    egregiusproedicalor,
    Qui elegit
    nos inChristoante mundi conslilulionem
    (Ephes.
    i)
    eos
    videlicet,qui
    nonlanuini
    vocali,
    sedin-
    super
    elecli sunt ad
    gloriamsempiternam,
    secundum
    quorum
    eleclorum
    fidemPaulus Chrisli J esu
    aposlo-
    lus
    est, quia
    ad rectitudiucmfidei
    quamipsi aposloli
    tenuerunt,
    missus esl
    ipse genlibus proedicarc.
    Et
    agnitionem
    verilatis
    quoe
    secundum
    pietatem
    est. Ex
    superioribus pendet
    hocmodo:
    Aposlolus
    J esuChri-
    sli secundum fidemeleclorum
    Dei,
    cl secundum
    agnitionem
    verilatis, quoe
    veillas secundum
    piela-
    teni est. Verilas est
    Christus, qui
    dixit :
    Ego
    sum
    via,
    verilas,
    etvita
    (J oan. vu)
    : secundum
    cujusagni-
    tionemPaulus
    aposlolus
    oflicium
    implevit,
    imo se-
    cundum
    agnitionem
    lotius
    Trinilalis, quoe
    suimna
    verilas est. Inhoc enimsecundum
    agnitionem
    veri-
    latis
    Apostolus
    exsiilii,
    quia agnovil omnipotentem
    Deumtrinitalem habere in
    personis,
    et imitaient in
    substantia
    deitaiis. El hoec
    agniliaverilatis,
    benese-
    cundum
    pielalera (hoc
    est cultumet
    religionemDei)
    dieitur constare, quoniam
    ea
    docet,
    el ea amando
    amplectilur, quoe
    ad
    religionem
    veri Dei
    pertinent.
    Est
    namque
    verilas carens
    ptetate,
    sicul inlibcrali-
    bus arlibus. Grammalicaenim
    atque dialeclica,
    ve-
    ritatem
    recte.loquendi
    habent,
    et inter falsaet vera
    syllogismorumargumentationedijudicat,
    sed tamen
    agoitionempielatis
    minime in se
    htent,
    -dumde
    t
    A
    religione
    veri Dei et sr.hiteanimoenon
    disputant-
    i
    Geometria
    quoque
    et arilhmelica
    simulqiie
    el nm-
    sica, quoe
    numeroruin sublilitate
    cnnsislunl, agnitio-
    nemverilatis in se
    quidemhabent,
    sednonesl illa
    scientia
    pielatis agnilio.
    Ut
    ergo Aposlolus
    oslende-
    i
    ret se
    agnitionem
    illiusverilatis
    habere,
    qnsc
    secun-
    dum
    pietatemest,
    ideirco
    provide
    ista protulil. Se-
    quilur
    :
    In
    spem
    vitoeoeternoe.Fides eleclorumet
    agnilio
    i
    vertalis, quoe
    secundum
    pietatemest,
    in
    spem
    vitoe
    i
    oeternoeremunerationis
    posita
    esl :
    quia quicunque
    fidemrectamhabet
    atqne agnitionemomnipotentis
    Dei,
    quam pie
    el
    rcligiose
    vivendo
    exornat,
    utique
    spem
    oeternoeremunerationis
    possidet. Neque
    enim
    aliquis
    valet habere fidem
    agnilionemque
    verilatis,
    B
    si defuerit
    spes
    eerla.
    Quam
    promisit, qui
    nonmeit-
    titur. D'eus,
    ante
    tempora
    soecularia.Cerlumomnibus
    fidelibus
    est,
    quia
    omnis homo
    mendax,
    solusautem
    Deus
    verax, qui potest
    cuncta
    implerequoepromisit.
    Ipseergo qui
    non
    mcnlitur,
    quia
    summaverilas
    esl,
    ipsepromisit
    fidelibussuisvitamoeternamantetem-
    pora
    soecularia..Soeculariadicuntur a
    sequendo, quod
    in se resolvantur : Varrone leste. Soeculaautem
    compulanlur
    exeo
    quo
    maleries informis
    per species
    discreta
    est,
    et ex
    quo
    Deusdixit : Fiat
    lux,
    et
    fada
    est lux
    (Gen.
    i).
    Ex eoenim
    ccepil
    varielas
    temporis
    et vicissiludo horarum
    parilerque
    dierum in seincl
    resolvi : ant-a
    vero,
    ul doclores
    dicunt,
    non erat
    tempus
    sed
    oevum,quod
    solummodo esse habebat.
    Naminter
    tempus
    et oevumhoc
    dislal, quia
    oevum
    ^
    slabile
    est, tempus
    vero mulabile. Sedsi hominibus
    promisit
    vitamoeternam
    ,
    quod
    omnino non dubiur.i
    est, quomodopromisit
    illis
    qui
    needumerant crait
    ante
    temporasoecularia,
    nisi
    quia
    in
    ejus
    oeternitate
    in
    proescienlia
    et
    proedeslinalionejam
    fixumerat
    quodcongruo tempore
    fulurumeral.
    Quamvisigitur
    humana divinisex lolo non sint
    comparanda,
    dica-
    mus
    aliquid
    sub
    exemplo,
    ut tueidius
    comprehenda-
    lur
    quod
    dicilur :
    Quilibet
    hominum
    eupidus
    fini,
    mullo
    anlequam
    habeat
    illum, procurai domos,
    fa-
    miliani, possessionesproediorum,disponens
    inanimo
    suoomniailladare
    filio,
    needumadhuc nato : itaet
    omnipotens
    Deus in
    proescienlia
    el
    proedeslinalione
    sua
    promisit
    fidelibus
    atque
    electissuis ante CNmii
    |v
    tempora
    vitamoeternamdandam.
    Sequitur
    :
    Manifeslavit
    aulem
    temporibus
    suis verbumsuum
    i
    proedicalione,quoe
    crditaesl mihi secundum
    proe-
    ceptum
    Salvatorisnostri Dei. VerbumDei
    Palris,
    Fi-
    lius
    esl,
    de
    quo
    J oanns : In
    principio, inquiens,
    erat
    Verbum,
    et Verbumerat
    apud
    Deum,
    et Deus
    erat Verbum
    (J oan. i).
    Istud Verbum
    quod
    innalura
    Deilalisinvisibileerat,
    manifeslavit Deus Pater
    per
    humanam
    naturam,
    in
    qua
    homo
    faclus,
    visibilis.
    mundo
    apparuit lemporibus
    suis,
    idest
    congruis
    el
    ab illo
    disposilis,
    de
    quibus
    idem
    Apostolus
    aliasdi-
    cit :
    Postquam
    venit
    plenitudotemporis,
    misit Deus
    Filium suum
    (Gai. iv),
    etc. Vita
    ergo
    oeterna
    quant
    promisit
    DeusPater eteclis anteomniasoecula,
    Ver-
    bumillius
    est,
    quod
    de
    seipso
    dixit :
    Ego.sum
    via,
    815 EVPOSITIOIN EPP: S. PAULI.

    IN EP;ST, AD PHILEM. 811


    veritasetvita
    (J oan. vi).
    Et
    qui
    Frlium
    promere-.
    lur habere
    qui
    est
    vila,
    habet
    utique
    Palrem
    cum
    Spiritu sancto, quoe
    Iota Trinitas una vita
    oelerna
    esl,
    sicut
    ipse
    Dominus ait : Hoecesl vila
    oelerna,
    ut
    cognoscantle,
    et
    quem
    misisli J esumChri-
    stum
    (J oan. xvn),
    cum
    Spiritu
    sancto unumel ve-
    rumDeumesse. Vitam
    igitur oeternam, quam pro-
    misit anteomnia
    soecula,
    idesl Verbum
    suum,
    ma-
    nifeslavit Deus Pater
    temporibussuis,
    eomodo
    quo
    dictumest. Manifeslavit
    quoque nobis, quoniam
    vi-
    dimus illum
    prxsentem
    in
    proedicalione
    sive
    perfdo-
    clrinamPauli
    aposloli, quoe
    crditaelcommemlataest
    ei secundum
    proeceptum
    Salvatoris nostri
    Dei, qui
    dixil
    Aposlolis
    :
    Segregate
    mihi PaulumetBarnabam
    in
    opus
    ad
    quod assumpsi
    eos
    (Act. xm).
    Salvator
    A
    aulemDeusnonalins
    iniclligitur quam
    Filius.
    Ipse
    enimcumPaireel
    Spiritu
    sancto unus el verus Sal-
    vator et Deusest.
    Tito,
    dilecto
    filio.
    Filium suumeumvocal doctri-
    na, exemplo, erudilione, atque disciplina,
    non ta-
    mennalura. Eodem modoTitus filius
    ejus
    erat
    quo
    el
    Corinthii, quibus ipse
    dicebat : Per
    Evangelium
    ego
    vos
    genui (I
    Cor.
    iv).
    Nam
    ipse
    ad fidemChrisli
    eumadduxerat. Secundumcommunem
    fidem.
    Nou
    secundum omnium credenlium fidemTiius filius
    ejuseral, quoniam
    non omnium fides
    perfecta
    est.
    Sedsecundumcommunem fidem
    dicit,
    hocesl se-
    cundumsuamet
    illorum, quorum
    fides
    perfectissima
    eral. Gratiael
    pax
    aDeoPaire nostroel ChrisloJ esu
    Salvalorenostro. Amen
    IN EPISTOLAM AD PHILEMONEM.
    ARGUMENTUM.
    Beato
    Apostoloproedicalioneevangelica
    inlouante
    in
    Asia,
    credidit inter coeteros
    quidam
    vir
    nobilis,
    nominePhilemon,
    divina
    gralia illuslratus,
    et ba-
    ptizalus
    est insacroac vivilicofonte.
    Aposlolo
    au-
    lem
    degredienle
    ab illis
    parlibus,
    non esl
    prosecu-
    us eum
    Philemon,
    sedremansil in
    propria regione,
    ministrans desuis facultalibusfidelibus. Divesenim
    eral,
    abundansmultis
    opibus.
    Habebat lanien ser-
    vumnomineOnesimum,
    adhuc
    infidelem,
    qui
    eum
    fugiens,
    furatus est bona
    ejus.
    Et
    quia
    Dominusil-
    lius
    magnaepotestalis
    erat
    alquenobilitatis,
    limcns
    comprehendi
    ab illo
    multisque
    tormenlis
    afllci,
    ul
    ple
    cui non
    parvumdispendiumintulerat,
    transiit
    mare,
    et a Groeciavenit Romam
    ; ibique reperiens
    Apostolum
    relrusumincarcerem
    pro
    fidein
    Christo,
    accessit
    a(l
    eum,
    quoniamagnoscebatur
    abillo : sic-
    que
    ab
    Aposlolo
    inslruclus
    credidil,
    et
    baplizalus
    minislrabai ei: Et
    quia Aposlolusproedicabat
    servos
    debereessesubdilos dominis suis,
    duxit
    indigniim
    servum alterius sine volunlate domini sui secum
    relinere.
    Quapropler
    dimisit illum ad dominum
    suum,
    scribens ei faroiliares lilieras de carcere
    per
    eumdem
    servum, quatenus susciperet
    illumcumaf-
    fectu
    dileclionis,
    non infcrens
    poenaspro
    bonis ab
    illosublatis :
    cujus Epistoloeprincipium
    illud est.
    CAPUT UN1CUM.
    Paulus vinctusJ esu Christi. De nomine
    Aposloli
    soepius
    inaliis
    Epistolisdisputatum
    est. Nunc videa-
    mus
    quare
    inexordio
    hujusEpistoloe,
    vinctumChrisli
    J esu se
    dicat,
    et nomen
    apostolatus
    reticeal,
    quod
    in
    aliis solite
    ponere
    consuevit. Plus
    ergo
    videlur di-
    cere vocanssevinclumChrisli J esu
    quamapostolum
    :
    quoniam
    mulli fuerunt
    qui
    dixerunt seesse
    apostolos
    Christi, dum
    proedicarcnl, qui
    noluerunt essevincti
    J esu
    Chrisli, refugienles
    tomienlum
    passionis.
    Non
    tamen omnis vinctus Christi J esu vinctus
    diei
    po-
    test,
    quoniam
    mulli sunt
    qui latrocinio,
    aut sacrile-
    B gio,
    aut
    aliqua culpa proinerentur
    milli in carce-
    rem,
    vinculisque asiringi
    :
    qui
    vero
    pro
    veritate
    fidei
    vinculantur,
    dubiumnonesl
    quin
    vincti Christi
    J esu
    existant,
    sicul Paulus
    aliiqueaposloli, qui glo-
    riabantur vincti Christi J esu
    appeilari.
    Digni
    enimha*
    bili erant
    pro
    nomineJ esu
    cOntumelias
    pli (Aet.v).
    Dicit
    ergo
    se vinclumJ esu
    Christi,
    ut nullomodoau-
    deret
    inexplelumdimiltere
    neqnedenegarequod
    miles
    lanti
    rgis rogabat.
    Et Timotheus
    frater. Timotheus
    coepiscopusejus
    erat ab illo
    ordinatus,
    ideoque
    fra-
    ter in fide. Ponit aulem cum
    nomine suo nomen
    coepiscopi sui,
    ut
    majoris auctorilatis esset
    ejus
    Epislola.
    Poiest et aliter
    inlelligi
    :
    Quandocunque
    AposlolusEpislolassuas
    dielabai, erant in
    circuitti
    ejusdiscipuli consedenles,
    etsi alicui
    aliquid
    relalitm
    C
    essel,
    ita
    ponebat
    in
    corporeEpistoloe
    ut
    pote
    sua
    verba, recogitans quia soepe
    Dominus
    juniori rvlt
    quod
    meliusest.
    Quapropler quia
    particeps
    erat illius
    Epistoloe,ponebat
    nomen
    illius ut suum.
    Philemoni dilecto et
    adjutori nostro,
    el
    Appioe
    so-
    rori charissimoe.InGroecononhabetur
    dilectus, sed
    diligibilis.
    Nonenimdilectus
    potest
    diei
    qui diligitur,
    et non
    diligit, neque
    est
    dignus
    dileclionc.
    Diligibilis
    autem
    qui
    et
    diligitur
    et
    diligit, dignusque
    est dile-
    ctione :
    quod
    isli Philemoni satis
    congruit. Ipse
    enim
    dignus
    erat
    dileclione,
    ideoquediligebatur
    al
    Apostolo,diligens
    et
    ipseApostolum.Adjulorem
    eum
    vocal, quiaopreproedicaiioniscollaborabat
    illis,
    et-
    adminislralione facullalumsuarum
    subveniebat fide-
    libus.
    Appiaquam
    vocat sororem
    charissimani reli-
    "
    glosa
    femina creditur fuisse.
    Quam
    causa
    dignila-
    tis sororem
    appellat
    in
    fide,
    non
    quod
    rvera soror
    ejus
    exstiterit in carne. Fuit autemaut rvera con-
    jux Philemonis,
    aut eliam soror natu-ra. Inserilur
    i
    nomenilliusinmdiuminter duosviros
    aposlolicos.
    inier
    cooperalorem
    videlicet
    Pauli, Philemonem,
    et
    conimililoncm
    ejusArcbippum,
    utlali ex
    ulroque
    la-
    terc fulla
    comilatu,
    nonvideatur ordinemsexus ha-
    bere
    ,
    sedmerili. Hicaulem
    Archippus
    arbilrandu
    813
    HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS l.

    COMMENT.BIBL. 816
    esl-cumPaulo et Timotheo contra adversarios
    pro
    Chrisli nomine
    aliquando
    dimicasse et victor exsti-
    tisse.
    Quapropler
    nunc commilito illorum
    nnncupa-
    tur,
    sive
    quod
    in eodemcertamine
    belloque
    Victor
    exsltrit,
    sive
    quod
    adhuecommiltaret illisin
    prar-
    dicatione
    assidua. Et Ecclesioe
    quoe
    estin domotua.
    Philcmone
    ad fidem
    veniente,
    eredidit uxor ltius
    et Irberi et maxima
    pars
    scrvorum illius
    ; quibus
    omnibus
    Apostolus
    verba salulatoria
    dirigil,
    et
    quia
    plurcs
    erant,
    Ecclesioenomine
    designavit
    illos. Ec-
    clesia
    siquidem
    Lalino vocabulo dicilur convoctio
    fidelium. Ut
    ergo prutareliir
    cerlius non ad Ar-
    cbippi,
    sd ad Philemonis rfrendum esse
    perso-
    nam, aperte patefecil,
    dicens:
    Quoe
    indomotua
    eft,
    o Philemon!
    Gralia vobiset
    pax
    a DeoPtre nostroet Domino
    J esu Christo
    ,
    snhaudis sit. In omnibus
    Epistolis
    oequaleprincipium ponit, gratiam
    eis et
    pacem
    optans quibus
    scribit. Gratia aulem est fideset re-
    missio
    peccatorum,
    quam gratis conscquimiir
    in
    baptismo.
    Pax vero
    qua
    reconCiliamurDeoPatri et
    angelis.
    Potest
    quidem'el
    ita
    intelligi,
    ut ad Deum
    Patrem referaur
    quod
    dicit,
    GraliavobisaDeoPaire
    nostro,
    et
    pax
    ad DominumJ esumChristum, qui per
    sanguinem
    passionis
    suoefactus est nobis
    pax
    et rc-
    eoncilialio;
    sed
    quia
    uiest Palris
    Filiiquenalura,
    melius est ut simul ad
    ulrumque
    referamus et
    gra-
    tiamet
    pacem,
    sieut aliis
    Epistolis
    meminimus
    ple-
    nius
    exposuisse.
    Personavero
    Spirilus
    sancli ind-
    nis suis
    intelligitur,
    vel ubi una
    persona
    Trinilalis
    auditur,
    ibi iotaTrinilas
    inlcmgitur.
    '
    .
    Gratias
    ag
    Deomeo
    semper
    memoriamtui
    faciens
    ht
    oralionibusmeis. llaclenus Pauluset TimotheusPhi-
    lemoni, Appioe
    et
    Archippo pariter scripserunt,
    ta-
    men in
    sequenlibus approbalur Apostolum
    lantum-
    niodoad Philemonem
    scribere,
    el unumeum- Hno
    sermocinari. Huneeliammoreminaliis
    Epistolisejus
    invenire
    possumus,
    ut
    cumplures
    iu
    proefattoneponuri-
    tur
    posteaper
    tolum
    corpusEpisloloe
    unus
    disputans
    in'ducalur.
    Quod,
    autem
    ait,
    Gratias
    ago
    Deo
    meo,
    semper
    memoriamlui faciens in oralionibus
    meis,
    i|a accipiendum
    est,
    ut
    semper gratias agerel
    Deo
    pro
    illorum
    sainte, quos
    Domino
    acquisicrat semper-
    que
    illorummemoriam
    ageret
    in
    orationibus, quate-
    nus in fidereela
    bonisque operibus persvraient.
    Necmirumsi ille
    qui
    alioshorlalur, dicens: Inomni-
    bus
    gratiasagite,
    etsineinletmissione
    orate{I Thess.y),
    ipse
    etiamhoc
    opreprimumimplevcrit.
    Et notan-
    dum
    quia
    cum
    dixisset, gratias ago
    Deo,
    stalim sub-
    inlulil
    meo, quoniam
    cum
    omnipotens
    Deusomnium
    communiier Deus
    sit,
    tamen illorum
    specialiter
    di-
    cilur Deus
    esse, qui per
    fidemetvit merilumeum
    venerantur el
    colunl,
    ut
    Abraham, Isaac,
    et
    J acob,
    de
    quibttsipse
    dicebat
    Moysi
    :
    Ego
    sumDeus
    Abraham,
    Deus
    Isaac,
    etDeusJ acob
    (Exod. m), per
    fidemvi-
    delicet reclam
    vitoeque
    merilum : et
    quia
    beatus
    Apostolus
    fidemconstaniissimam
    habebat, per quam
    sciebat Deumsibi
    placabilemfore, vitoequemerilum,
    quod
    rton
    ignorahatillumdelectari,cum
    liduciadixit:
    A Gralias
    ago
    Deo
    meo,
    id est landes refera illi cum
    graliarum
    acliOne
    pro
    sainte lira.
    Audienschantaient tuam el
    fidemquant
    liabesin
    Domino J esu et in omtes sanclos. Philemon
    qui
    tanta laude
    tigntts
    erat
    apud Apnsiolnm,
    hauil
    dubium
    qnin
    cbaritalemhaberet
    erga
    Deumet
    pro-
    ximiim,
    fidem
    quoque
    haberet inDominoJ esu cre-
    dendom
    eumet in omnes
    Sanclos,
    imitaior fidei il-
    lorum exisiendo. lile fcniui fiefti ci charitalem
    habcl mDeumet inomnes
    sanctos, qui ipsam
    cba-
    ritalemet frdemin
    operationem
    vertit.
    Sequitur
    : Ul
    rommUnicalio
    fidei tuoe,
    subaudis
    quas
    comnnmicas
    et
    participas
    fidei
    apostolicoe,
    evidens
    fiai
    in
    agni-
    lioneomnis
    operis
    boniinGhristoJ esu. Potest
    ergo
    ex
    superoribus
    ita
    conjungi
    : Gralias
    ago
    Deo
    meo,
    au-
    R
    dienscharitalemtuamet fidem
    quam
    habes in Do-
    mino J esu el in omnes
    sanctos, semperque
    memo-
    riam tui facio in oralionibus
    meis,
    ut
    participait
    fidei
    qua participas
    fidei
    apostolicoe,
    evidens seu
    manifestafit omne bonumin se habere. Commii-
    nicatio
    siquidem
    bic
    pro parlicipatione
    fidei
    aposto-
    licoe
    accipilur,
    cui ille
    participabat
    :
    quanquam
    el ad
    commitnionem
    possit referri, qua participabat
    fide-
    libus de facukatibus suis.
    Gaudiumenim
    magnum
    habui et contolationemin
    charitate
    tua,
    quia
    viscerasanctorttm
    requieveruntper
    te, fraler.
    In carcere erat beatus
    Apostolus, ibique
    famamPhilemonis
    audiebat,
    quia
    maximum
    refrige^
    rium
    proestabat
    sanclis in Iribnlalione
    positts.
    Unde
    et
    ptenius
    inculcat
    quare dixerit, Gralias
    ago
    De
    "
    meo,
    memoriamlui faciens inorationibus meis. Di-
    gmimsiquidem
    erat
    gratias agere
    Deoraeo
    pro
    clta-
    ritate
    illius,
    qui
    interne cordisaffecta-et
    profonde,
    animossanclorum
    preces suscipiendorefrigeraverat.
    Viscera
    siquidemaliquandoponuntur pro filiis,
    ali-
    quando pro
    interno et immensodilectionis
    affectu
    hic autem
    pro utroque aceipi possunl. Viscera*,
    in-
    quit,
    sanclorum
    requieverunt per le, fraler,
    i.l est
    filii sanclorumintribulalione et
    egeslate positi,
    re-
    frigeriumacceperunt
    in
    consolatione
    tua,
    et insnb-
    ministvatione, qua
    eis
    ministrasti,
    siveinterni sen-
    sus et
    magni
    affectus
    sanclorum
    requieverunt per
    lo.
    Magnum
    elenim
    refrigerium
    habent in iribula-
    lione et
    egeslate positi,
    dum
    aliquem repre
    ri nt
    consolantem
    , quod perte
    invenitur
    impfesse
    istc-
    ^
    Philemon.
    I
    ropter quod,
    subaudis
    quia
    inlerni
    affectusre-
    quieverunt per
    te, mullam
    fiduciam
    habensmChn
    sloJ esu
    imperandi
    tibi
    quod
    ad rem
    pertinet,
    hoc
    esl,
    ad ulihtalm tuam.
    Propler
    charitalem'magis
    obse-
    cro,
    cumsis
    talis,
    ul Paulus
    senex,
    nunc aulemvin-
    ctusJ esu
    Christi. Idcirco loties se
    repolit
    vinclum
    Chrisli J esu
    esse,
    ul illumin fide
    perfetissimum
    redderet,
    nec
    desperarel
    si ineum
    aliqua
    contrarie-
    tas
    prorumperet,
    siveeliam
    quia
    illi aliter subvenire
    non
    poteral positis
    in
    iribnlalione,
    saliem
    quod
    ob-
    secrabat
    pro
    servo facilius
    impetraret:
    Polerat au-
    -
    temilli
    imperare
    sicut
    ipsemanifestai,
    ut
    poteApo*
    stohis
    subieclo,
    pncserlim
    cuiusstudioaddemve-
    817 ,ITIOIN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. AD PIHLEM. 818


    neral : seil
    quia
    maximamcharitalem habebat
    erga
    i
    omnes sanctos,
    nialuil obsecrarc
    quam imperarc.
    Nec enim eral necesseut ex auclorilalc
    aposlolica
    ei
    impcrarcl.
    Inhocau!em
    quoddicil,
    cumsis
    lalis,
    ni Paulus
    senex,
    oslendit illumcooevum
    sibi,
    ac
    per
    hoc
    quasi
    honorabilius
    alloquitur
    illum
    , quam
    si
    essei
    junior
    oetate.
    Obsecrole
    pro
    meo
    fitio, quemgenui
    in
    vinculis,
    Qnesimo.Volens
    impetrarequodposlulabal, jam
    non
    pro
    servo
    Philemonis,
    sed
    pro
    suo filio
    precalur,
    ut
    dnm audit illumab
    Aposlolo
    filium
    vocari, magis
    diligat
    illumul
    fralrem,
    quam
    lormenlis afliciat
    pro
    fuga
    el furlo ut servum. Genuerat aulem illum in
    vinculis
    positus,
    non
    carne,
    sed
    proedicalione,
    sicut
    et
    Coriiithios, quibus
    dicebal : Per
    Evangeliumego
    vos
    genui (I
    Cor.
    iv).
    In vinculis enim
    tenebatur,
    quando
    ad illumvenit
    Ouesimus, qui
    tibi
    aliquando
    inulilis
    fuit,
    nuncaulemet mihi ettibi utiiis: inulilis
    aulem exstilit Onesimus domino suo
    Philemoni,
    quando
    nonsolumdeservitio illius
    fuga
    se snblra-
    xit,
    sed
    insupcr
    illiusbonafuralus est.
    Tibi, inquit,
    sol
    inulilis,
    non
    coeleris,
    nunc cconlrario ulilitatis
    compensalionequa
    et
    ipsi
    dominoet Paulo utiiis esl
    coelerisque, per
    Paulum
    plus
    charitalis meretur
    quant
    odii aille mriterai. Dominosuo in hoc erat
    jam utiiis, quia
    serviebal
    Apostolopro
    domino
    suo,
    quodutique
    dominus
    ejus
    dbiterai
    agere,
    si
    proesens
    esset.
    Apostolo
    inhoceral
    inulilis, quia
    illoincar-
    cere
    posilo, vinculisque detenio,
    ministrabat
    ei,
    proul
    in
    temporalibus,
    et
    insuper
    in
    spirilalibus,
    d-
    feronslilleras
    Aposloli
    hue
    illucque.
    Tu autemiilum al viscera mea
    suscipe. Viscera,
    sicul
    jam
    diximus,
    significanl
    internum cordis affe-
    ctum,
    et
    plcnam
    ex animo volunlalcn: : cum tolum
    quidquid
    innobisesl
    suscipitur
    a
    roganlc
    :
    aliquando
    tamen
    inlelliguntur
    et filii.
    Suscipe, inquit,
    illumut
    meaviscera,
    hoc est ul filiumnieuni
    charissimum^
    vel in illo
    suscipe
    internum affeclum dileclionis
    mea.1.
    Quemego
    voluerammecum
    retinere,
    ut
    pro
    te
    mihi minislrarel invinculis
    Evangelii.
    Idcirco lifium
    suumel filiumvinculorumel minislnmi
    Evangelii
    in
    vinculisconstiliiii loties
    replical,
    ul Philemon
    pru-
    dens
    dispensalor
    lantumin
    proefalione
    laudalus non
    auderet
    negare,
    ne suislaudibus viderelur
    indignus.
    Ut
    pro le, inquit,
    mihi
    minislrarel, quia
    si fieri
    posscl,
    ludebueras mihi in vinculis
    posilo
    mini-
    slrare.
    Sineconsilioaulemtuo nihil volui
    facere,
    hoc
    est,.
    nolui eumsineluo consensu
    retinere,
    uti nevelutex
    necessitatebonumtuum
    esset,
    sed voluntarium. Po-
    lerat
    quidemApostolus
    sine volunlale Philemonis
    0 .esimumsibi inminislerium retinere : sed si hoc
    sine volunlale
    ejus fecisset,
    bonum
    quidem
    eral
    ejus,
    sednon voluntarium:
    quod
    aulem non esset
    volmilarium: oslenderetur non esseex loto bonum.
    Nihil
    quippeperfeclum
    bonumest nisi
    quod
    ullro-
    neumest. Ex
    quo Aposloli
    consideranda est
    pru-
    denlia, qui
    idcirco
    fugitivum
    servumicmillil addo-
    i
    minum,
    ut
    possel
    domino suo
    r^rodesse.
    dumab eo
    fuerit remissus :
    qui prodesse
    non
    poleral
    si leuerc-
    tur,
    domino
    ignoranteneque
    volenlc.
    Quo
    loco
    quoe-
    runt
    nonnulli, quare omnipotens
    Deusnoncreaverit
    Adamila-ut non
    possel peccare. Quibusresponden-
    dum
    est, quia
    si talemfecisset
    cum,
    ul non
    posset
    peccare,
    bonum illius non esset
    perfeclum, quod
    proemium
    mererclur,
    sed
    necessarium,
    neque
    eliam
    liberumarbilrium haberel.' Creavit enimhominem
    ad
    imaginem
    et similitudinem
    suam,
    jl sicut
    ipse
    volunlale esl
    bonus,
    non
    necessitate,
    ila et homo
    volunlale esset
    bonus,
    nonnecessitate.
    Forsitan ideodiscessil ad horama
    te,
    ut oeternum
    Ulum
    reciperes,jam
    nonsicut
    servum,
    sed
    pro
    servo
    charissimum
    fralrem.
    Pulchre adverbium dubitati-
    B
    vumaddens
    forsitan,
    sententiam
    lemperavit;
    occulta
    quippe
    Dei
    judicia sunt,
    et temerariumest
    quasi
    de
    certo
    pronunliare quod
    dubium est. Caute
    ergo
    et
    timide,
    el nonfixo
    gradu
    loculusest,
    neviderelur
    omnibus servis occasionem
    fugiendi
    dare,
    ul
    proedi-
    calorum
    discipuli
    firent.
    uod
    aulem
    dixit,
    ad ho-
    ram, pro tempore posuit.
    Omneenim
    tempus proe-
    sentisvitoead
    comparationem oeternitalis,
    aut nihil
    esl,
    aut brevissimahora. Ut
    oeternum, inquit,
    illum
    reciperes.
    Nullus dominus oeternum servum
    poiest
    habere, quoniamulerque
    illorumet coudilio ulrius-
    que
    mortefinilur.
    Onesimusveroquiper
    fidemChristi
    faclus est oelcrnusoelerno
    Philemoni, quia
    et
    ipse
    iu
    Chrislum
    crediderat, spiritu
    liberlalis
    acceplo, jam
    non
    servus,
    sed fraler infide
    coepit
    esse,
    de servo
    C
    fraler charissimus el fraler oeternus
    ;
    undeel
    Aposlo-
    lus dicil : ul oeternumillum
    reciperes,
    hocest oelerna-
    ller cumChristo
    regnaturum
    : et non sicul servum,
    sed
    plusservo,
    idest
    magis quam servum,
    charissi-
    mumscilicel fralrem. Plusenim adnos
    perlinel
    fra-
    ler in affectucharitalis
    quam
    servus. Habent et
    quir
    damcodices ul
    pro
    servocharissimumfralrem reci-
    peres. Quod ulrumque accipi potest
    :
    quoniam
    quando fugit,
    servus
    erat,
    adhuc infidelisexistens :
    quando
    veroreversus
    esl,
    jam
    fraler erat in fidefi-
    delis effeclus. Et ul Philemon non
    dedignarelur
    il-
    lumvicefralris
    lenere,
    addidii etmaxime
    mihi,
    sub-
    audis charissimus fraler
    est, quantomagis
    libi el in
    carneel in
    spiritu;
    etesl sensus: Si mihi charissimus
    esl, quanto magis
    tibi et incarne et in
    spiritu
    dbet
    D
    essecharus? Mihi
    quidemspiritu
    est
    conjuncluspro-
    pter
    unitatemfidei
    ;
    tibi aulemet in
    fide,
    et in
    spi-
    ritu,
    el incarne dbet esse
    charus,
    quia
    ad le
    perli-
    nel. Fideenimesl fraler
    luus,
    carne autemet con-
    dilioneservus luus:
    quapropler magis
    a le
    diligi
    d-
    bet.
    Siquidemquando
    eratei
    subjeclus
    in
    carne,
    non
    eral ei
    juuclus
    in
    Domino,
    nunc autemet in carne
    et iu Domino. Ex
    quo collgilur
    servum
    qui
    credide-
    rit inChristum
    duplici
    domino suo
    legeconstringi,
    ul ei et incarnis necessitate
    jungatur
    ad
    tempus,
    et
    inoeternum
    spiritu copuletur.
    Si
    ergo
    habes me socium,
    in fide
    suscipe
    illum
    sicut
    me, quasi
    diceret : Si mevis habere
    socium,
    hablo et
    Onesimum, quem ego
    cl consortem et
    819 HAYMONISHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 820
    sociumhabeo.
    Quem
    si notueris habere ul fralrem
    et
    socium,
    attende
    quia
    el me habere non
    pote-
    ris.
    Si autem
    aliquid
    nocuit aut dbet
    tibi,
    hoc mihi
    imputa. Ego
    autem Paulus
    scripsi
    mea
    manu,
    ego
    reddam.
    Ego, inquam, qui
    alias
    epislolas
    meas non
    scribo,
    sed
    diclo,
    causa
    amoris
    tui ul oblinere
    pos-
    sim
    quod poslulo, scripsi
    islam tibi :
    ego
    reddam
    quod
    Onesimus furto
    rapuit. Hujus rcsponsionis
    Epislola
    ista leslis est :
    quam
    nonsolito moredicia-
    vi,
    sed manu mea
    scripsi,
    unde
    poterat
    ei reddere
    quod
    Onesimus
    abstulerat, siquidem
    in carcere te-
    nebatur ?
    Qui ergo
    divitiis
    temporalibus pro
    Christi
    amore
    carebat,
    securus erat
    posse
    ei
    recoinpensare
    ex donodiviliarumcoeleslium.
    Ego, inquit,
    reddam
    tibi oblentu mearum
    precum
    thesauros indehcientes.
    J Nolimorulas facere in
    indulgendo
    Onesimo: securus
    eslo de
    proemk).
    Ut non dicamlibi
    quod
    et
    teipsum
    mihi debes. Si
    hoc,
    inquit,
    feceris
    quodpeto
    : lune
    nondicamtibi
    quod
    et lu omniatuamei debeset in
    poteslale
    mea debes consistere.
    Propter
    sermonem
    enimChrisli
    quem
    libi
    evangelizavi,
    et
    quod
    Chri-
    tianum
    filiumque
    Dei te
    effeci,
    teipsum
    mihi debes.
    Et si lu meus
    es,
    non solum
    Onesimus,
    sed etiam
    omnia lua mea
    sunt,
    et ad me
    pertinent. Poteram,
    nquit,
    eouli ut
    meo,
    svoluntati tuoe
    relinquo, ut,
    mercedembabeas
    ignoscendo.
    lia,
    fraler,
    subauditur fac ul
    populo
    :
    ego
    te
    fruar
    ia Domino. Frui est cum deleclalioneuli et
    possi-
    lere,
    unde dicilur in
    lege
    : Si non feceris
    quoe
    libi
    jjerccpia sunt, generabis
    filios
    ,
    et non frueris
    illis,
    bocest cumdelectationenonvidebisillos :
    quoniam
    captivi
    ducentur coram te.
    Ego, inquit, fruar
    tein
    Domino
    ,
    hoc est delectabar in dileclione tua. Re-
    fice
    viscerameain
    Domino,
    idest filiummeumOne-
    simum,
    vel internumamoreui et aflectumdilectionis
    meoe.
    Confidens
    in obedientia tua
    scripsi
    tibi : sciens
    A
    quoniam
    et
    super
    id
    quoddico,
    facis. Qui proesumil
    de illo
    quemrogalurus esl,
    ipsaquodam
    modo
    prx-
    sumptioneproedical,
    ne ei
    negare
    liceat
    quodroga-
    tur.
    Simul autem el
    para
    mihi
    hospitinm. Spero
    enim
    per
    oraliones veslrasdonari mevobis. Idcirco
    proeci-
    pit
    sibi
    hospiliumparari,
    ut audiens eumadse ven-
    turuni Philemon
    indulgeat,
    et dumeum
    exspectat,
    facilius faciat
    quod rogatus
    est. Et
    quiaubicunque
    Apostolus eral,
    mulliludo ad eum
    confiuebai,
    ne-
    cesseerat ut
    magnam
    domum
    haberet,
    et
    quoe
    re-
    molaesset a circo
    ,
    a theairo et a
    spectaculo,
    ubi
    lascivi
    discurrentes,
    lurpia quoeque
    seclabantur.
    Satutat le
    Epaphrasconcaplivus
    meusinChristoJ e-
    su. Isle
    Epaphras proedicalorEvangelii
    existens,
    ad-
    B
    hoerehat beato
    Aposlolo,
    el forlassis cumilloflierai
    caplivus
    duclus de
    Ilierosolymis
    Romain,
    vel certe
    tune cumillo lenebatur incarcere. Marcus
    ipse
    est
    qui Evangeliumscripsit.
    Demas
    ipse
    est de
    quo
    alib
    1
    dicil : Demas m
    dercliquit,
    Lucas
    ipse
    est
    scriplor
    Evangelii, Acluumqueaposlolorum,
    de
    quo
    et inalio
    loco dicit : Misimuscum illo
    fratrem, cujus
    taus esl
    in
    Evangelio(II
    Cor.
    vin).
    Et sicut
    aposloli
    de
    pis-
    catoribus
    piscium,
    facti sunt
    piscatores hominum,
    ita hic de medico
    corporum,
    in medicumconversus
    est animarum.
    Quoliescunque
    enim dicta illiusle-
    guntur
    medicinam
    proestantintelligenlibus.
    Gralia Domini nostri J esu Chrisli cum
    spiritu
    ve-
    stro. Amen.Gralia hic
    accipilur fides,
    remissio
    pec-
    catorum,
    et donum
    Spiritus sancli, quoe
    orat
    Apo-
    C siolusessecum
    spiritu
    illorum
    quibus
    isla scribebat.
    Per
    spiritum
    autem
    ,
    siveanimamsiveetiamralio-
    nabilitalem
    possumusintelligere.
    Cumeniminanima
    siverationabililale
    gralia
    divina
    fuerit,
    tolumho-
    minem
    replet
    faciens eum
    spiritalem,
    ul adhoereat
    Domino menle el
    corpore,
    el
    impleatur
    illud
    quod
    scriptum
    est :
    Qui
    adhoeretDomino,
    unus
    spirilus
    est
    (I
    Cor.
    vi).
    IN EPISTOLAM AD HEBR^OS.
    PRiEFATIO.
    In
    primordiis hujus Episloloe
    dicendum
    est, quse
    causa exsliterit,
    cur
    apostolus
    Paulus morem suam
    in hac
    Epislola
    non
    servaverit,
    videlicet ut vel vo-
    cabulumnominis
    sui,
    vel ordinisdescriberet
    dignila-
    tem. Hoec
    igitur
    causa exstilit
    quod
    nominesuonon
    tilulavil eam,
    quia
    J udoeisscribebat suis
    fratribus,
    quibus
    odiosuseral,
    eo
    quod
    circumeisionemet sab-
    balumet sacrificia, coeleraquequoe
    lex
    proecipit
    ob-
    servanda, ipse
    doceret noa debere carnalilcr obser-
    vari
    post
    Domini
    passionem.
    Nam illi
    qui
    credide-
    rant
    J udoei,
    contendebant
    ulrumque teneri, baptizari
    scilicet secundum
    gratiamEvangelii,
    el
    circumeidi,
    sabbatum
    quoque
    observare secundum
    legisproece-
    ptum. Quapropler
    si
    posuisset
    nomen suum
    Apo-
    slolusinexordio
    hujus Episloloe,poterat
    evenire ut
    ejus
    oemulinomenilliusin
    prima
    fronle
    legenles,
    d-
    fi
    dignarentur
    eam
    recipere, si'cque
    militasleciionis dif-
    ferrelur. Nomen autem
    aposlolatus
    idcirco non
    po-
    suit, quoniamipse apostolusgenlium
    conslilutus,
    si
    nomine
    aposlolatus
    sui
    proelitularel Epistolam
    ad
    eos direclam,
    vocans
    se. apostolum,
    viderelur illis
    fortasse
    quod
    se vellet
    apostoloproefrre
    Pelro,
    qui
    princeps
    illorumerat aDomino
    ordinatus,
    sicut idem
    egregiusproedicalor
    alioinlocodicit:
    Quioperatus
    est
    Pelro, inquiens,
    in
    apostolatum
    circumeisionis,
    operar
    tusesl et mihi inter
    gnies(Galat. n).
    Forlassis eliam
    dicerenl :
    Quid
    est
    quod
    Paulus,
    doclor
    genlium,
    proefert
    se
    aposlolis
    nostris Pelro et J acobo?Scri-
    bal suis
    genlibus,
    non
    indigemus
    ut scribat nobis.
    Habemusenim
    aposlolos
    nobisa Dominoconslilutos,.
    qui
    nosabunde
    possunt
    docere.
    Quo
    faclo oslendit
    82l
    EXP0S1T1OIN EPP. S. PAULI.

    IN EP1ST. AD HJ J BR^OS. S22
    senon
    ignorare
    illorum
    superbiam, parilerque
    suam
    j
    exhibuit humilitaiem. Simili modoeliamet
    aposlolus
    J oannescausa
    ejusdem
    ralionis et
    humililalis,
    nomen
    suumin
    Epislola
    sua
    proelermisit.
    Vel
    certe,
    ul di-
    cunt
    quidam, quod proplerea quia
    Christumin hac
    erat
    Epislola
    noniinaturus
    apostolum,
    dicens : Habe-
    mus
    pontilicem
    el
    apostolum
    confessionisnosiroeJ e-
    sum
    juslum,
    noluerit nomen
    apostolatus
    sui in
    pri-
    inordio
    hujus Epistoloe
    nominare. Non enim con-
    grtium
    duxit,
    ut ubi Christumdiclurus erat
    aposto-
    lum,
    inibi eliam se
    apostolum
    nominaret,
    maxime-
    qne
    in liiulo
    ,
    ne cuilibet videretur se
    proeferre
    Christo, sedmaluil tacilo nominede
    figurislegis
    eos
    inslruere,
    et ad verilatem
    quoe
    Christus
    esl,'perdu-
    cere. ilaoc aulem
    Epistolam quidam
    dicunt esse
    Barnaboe
    aposloli, quidamLucoe,quidamdmentis,
    dicenles
    quoniam
    si Pauli
    esset,
    ipseutique
    moreso-
    lito sicut in
    aliis,
    itaetiamnomensuumin ista
    proe-
    poneret.
    Sedsi Pauli non
    erit, quiaejus
    nominenon
    esl
    lilulala, ergo
    nec Barnaboe, nec
    Lucoe, neque
    CIcmentis,
    aut
    alicujus erit,
    eo
    quod
    nullius nomine
    liluiatur. Cm
    ergo
    illorum ascribenda esl ?
    Uliqtie
    egregioproedicatori
    :
    quippequoe
    exlucido sensu et
    gnre
    locutionis
    comprobalur
    illius
    esse, quanquam
    subtiliori
    atque apertiori stylo comprehensa
    sit om-
    nibus
    ejusEpistolis.
    Namfertur
    Apostolus
    banc He-
    boeis missamHebroeosermone eam
    conscripsisse,
    in
    quoipseperitissimus exstilit,
    cum
    reliquas
    Groeco
    sermone
    scripserit.
    Post discessum vero
    Apo-
    sloli, Lucas
    evangeiisla
    Groecosermoneeam
    compre-
    hendit. ex
    quo poslmodum
    translata est inLatinam
    linguam
    sicutel
    reliquoe.
    CAPUTPRIMUM.
    Mullifariammultisque
    modisolimDeus
    toquenspa-
    tribus in
    prophetis,
    novissimediebus istis locutusesl
    nobisin Filio. Omnisinienlio beati
    Aposloli
    in hac
    Epistolaesl,
    ul J udoeos
    cognalossuos, qui
    et Helrroei
    ab Heber
    appellantur,
    in
    quo assumpii
    sunt a
    lege
    Moysi
    transire facial ad
    gratiamEvangelii,
    abobser-
    valionecarnali
    ad'spirilalem
    :
    simulque
    cminenliam
    gratisequseper
    Filiumdataest
    fidelibus,
    discernit a
    legalibus umbris, quoe angelicis
    niiiiistrationibiis
    exhibitoefuerunt. Undeet
    primum ponit prophetas
    diversis modis
    variisque
    loculionibus
    patribus
    fuisse
    loculosdicens:
    Mullifariam,
    idesl multis loculioni-
    bus :
    multisquemodis,
    hoc
    est,
    multis
    qualilatibus
    :
    olim,
    id est in
    praelerilo
    videlicet
    lempore loquens
    Deus Paler
    per prophetas patribus
    noslris. Deinde
    ul ostenderet
    quanta
    differenlia esset
    gratioe
    inter
    illosel
    patres illorum,
    subjunxit
    : Novissimisdiebus
    istis ultiraoe
    oetatis,
    locutusesl nobis
    per
    Filium. Di-
    cendoautem: Locutusesl in
    prophetis
    etinFilio lan-
    lumdetn
    valet, quasi
    diceret : Per
    prophetas
    et
    per
    Filium :
    quia
    in
    proeposilio pro
    alia
    proepositione
    per accipilur
    : sicut multis in locis
    Epistoloeejus
    itivenilur his
    proepositionibus
    indifferenier uti. Consi-
    deremusergo,quomodo
    multis
    loculionibus,
    multisque
    qualilalibus loculus sil DeusPater
    patribus
    Veleris
    \ Teslamenli,
    multisvero
    loculionibus, multisquequa-
    lilalibus loculus est
    eis, quia
    non
    semper
    unifoiim-
    lersecrelasua eis revelavil.
    Aliquando
    enim
    aperle
    et
    per angelum
    loculus est eis ul Abrahoecui dixit :
    Secundum hoc
    lempus
    veniam
    , erilque
    Saroefilius
    (Gen. xvm)
    ; Moysi quoque proeceptalegalia
    dando,
    Non
    occides,
    non adultcrabis
    (Deut. v), coeleraque
    hujus
    modi
    ;
    Lolh
    quoque
    de Sodomiseumeducendo
    (Gen. xn), aliisque quampluribus. Aliquando
    vero
    obscure,
    et
    per oenigmala,
    el
    per ignem,
    ut
    Moysi,
    cui dixit :
    Ego
    sum
    qui
    sum. Hoecdkes
    filiis
    Israet :
    Qui est,
    misil me ad vos
    (Exod. ni). Aliquando
    in
    habitu
    militis,
    ut J osue :
    Aliquando
    in
    corde,
    ul
    David,
    quod
    dicebat : Audiam
    quidloquaturin
    meDo-
    minus Deus
    (Psal. LXXXIV) , coelerisqueprophetis.
    B
    Aliquando per
    somnium
    ,
    sicut Daniel
    ,
    quod
    genusprophelioe
    est : iVovisst'me
    aulem,
    id est in
    fine
    temponim
    locutusest nob's
    aposlolissuis,
    coele-
    risque
    credenlibus
    per
    Filium
    suum, et esl sensus :
    Patribus
    noslris, utpote servis,
    locutus est olim
    per
    servos suos
    angelos,
    et
    per
    conservos illorum
    pro-
    phetas,
    novissime autem diebusistisullimoe
    oelatis,
    loculus est nobis
    aposlolis, omnibusque
    aliis fide-
    libus
    per
    Filium,
    utpote
    filiis. Nam
    quanta
    distaiitia
    est inter
    graliam Evangelii, quoeper
    Filiumdata est,
    et
    legemquoeper
    servum administrai est : lanla
    differenlia est inter ministres et auditorcs
    legis,
    quoniam
    servi adservosmissi
    sunt,
    et inter
    promis-
    sionemet
    graliam, quoeper
    Filiumdata est
    filiis,
    ac
    poslmodumper
    filios filiis administrai.
    Sequitur
    :
    "'
    quem
    consliluil hoeredemuniversorum. Hoeresdicilur
    ab
    hero,
    idest
    domino,
    eo
    quod
    libra
    potestate
    in
    hoercditate
    paterna
    dominelur. Constitua
    ergo
    Deus
    Pater Filium suumhoeredem
    universorum,
    hoc est
    (otius
    mundi,
    seuomnium
    crealurarum,
    non lantum
    secundum
    divinitatem,
    qua
    cooetemusest Patri et
    cooequalis
    esl illi in
    omnipolenliadeilatis,
    et in
    qua
    oeternalitcr
    ipsepossidet
    omniacum
    Paire,
    sed
    po-
    tins secundum humanitatem
    assumptam
    a
    verbo,
    conslilutus est ille dominuset hoeres
    super
    omnem
    crealuram,
    sicut illi DeusPater
    promisit,
    dicens :
    Postula a
    me,
    et dabotibi
    gnies
    hoeredilatemtuamel
    possessionem
    tuant lerminosterroe
    [Psal. n).
    Et
    ipse
    Filius
    resurgens
    a
    mortuis,
    sic
    loquitur
    ex
    persona
    humanitalis : Dataest
    mihi, inquiens,
    omnis
    potestas
    in coeloet interra
    (Matth.
    xxvui).
    Non
    ergo
    dividi-
    mus
    personas,
    sed
    distinguimus
    naluras. Undeanim-
    advertendum est solerti
    indagine
    :
    Apostolum
    in
    hac
    Epislola,
    nunc desubstantia humanitalis
    loqui,
    nuncvero de substantia deitatis. Nam
    quod
    dixit
    illumconstitution esseaDeoPtrehoeredemomnium
    crealurarum,
    ad humaniialemillius retulit: Vole'ns
    autemdiscrelionemfacere inter divinilatis nalurani
    et humanitalis
    ejus,
    et ostendere
    quid proprie perti-
    net et ad
    unamquamquenaturam.subintulil,
    dicens :
    Perquemfecit
    etsoecula.Soeculadicuntur a
    sequendo,
    eo
    quod
    se
    sequanlur,
    in
    semelipsa
    revertendo ac
    redeundo. Hicaulem
    per
    soeculadebemus
    intelligere
    omnia
    quoe
    fada sunt in
    lempore
    Ut
    ergo
    ostende-
    825 HAYMONISHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS I.

    COMMENT.B1BL. 82i
    rel
    Aposlolus
    eumdem novissimis diebus venissein
    mundum,
    ac
    lemporaliter
    hoeredilaiem
    percepisse,
    qui
    anle omnia soeculaerat cum
    Paire,
    dixit : Per
    quem
    fecit Deus Pater omnia
    quoe
    in
    lempore
    facta
    sunt. Nam
    quodevangeiisla
    J oannes dicit : Omnia
    per ipsumfaeta
    sunl,
    et sine
    ipso faclum
    est nihil
    (J oan. i),
    hoc
    Apostolus significavit,
    dicendo': Per
    quem
    fecit
    el
    soecula,
    referais hocaddivinitatem
    ejus.
    Deindevero
    quibusdamgradibus
    ascensionum d-
    ganter ulens, peivenit
    ad id
    quod
    omnibushis
    majus
    est,
    et
    insonuit,
    dicens :
    Qui
    cumsil
    splendor glorioe,
    et
    figura
    substantioe
    ejus.
    Deus Pater lux
    est, sicut
    idem
    Apostolusait, loquens
    de
    Filio
    :
    Qui habet,
    in-
    quit,
    luceminaccessibilem,
    et Filius lux
    est,
    et
    Spiri-
    lus sanctus lux
    (/
    Tint,
    vi),
    ita el Paler
    splendor,
    et
    Filius
    splendor,
    et
    Spirilus
    sanctus
    splendor.
    Sed
    quomodo
    lux nascitur ex
    luce,
    et
    splendor procdai
    de
    splendore,
    noncrescente
    numro, impossibile
    esl
    definire. Idcirco autem
    appellalur
    Filius
    splendor
    Palris,quia
    sicul in
    ign
    triasunl
    inseparabilia, ignis
    videlicet, calor,
    et
    splendor,
    el lanien
    splendore
    osicndilur nobis
    ignis
    et
    calor,
    licet liumananonsint
    comparanda
    divini,
    ita nalura Palris et Filii et
    Spirilus
    sancli
    inseparabili
    1er
    conjuncta
    et unila
    est,
    et
    per
    verbumsuum
    quasi per splendoremdignatus
    est
    semetipsum
    oslendere,
    et
    insuper myslerium
    lo-
    tius
    Trinilalis,
    dicenle
    ipso
    Filio:
    Ego
    etPater unum
    tumus
    (J oan. x);
    et ilerum:
    Baplhate
    omnes
    gnies
    in nomine Palris et Filii et
    Spirilus
    sancli
    (Mallh.
    xxvin).
    Mirabili
    igitur
    modo
    Apostolus
    unam sub-
    stantiam deilalis Palris el Filii
    oslendit,
    ul duas
    personas aperiret
    in
    gloria
    et
    splendore.
    Per
    splen-
    dorem
    quippe,
    unilaiemdeclaravit esseniioecumDeo
    Ptre : innomine autem
    glorioe,personam
    Dei Pa-
    lris
    expressit
    : in
    splendore
    autem, personam
    Filii.
    Et sicest Filius
    splendor
    de
    splendore,
    sicut lux de
    luce,
    Deus de Deo,
    lumen de
    lumine, principium
    de
    principio. Sequilur-:
    et
    figura
    substantioe
    ejus. Quan-
    tumadhomines
    perlinet,
    aliudesl
    figura,
    aliud est
    substantia, quia
    dum
    pingilur imago
    el
    figura
    alicu-
    jus
    hominis in
    pariete,
    nonest illud
    figura, quod
    est
    substantia.
    Aposlolus
    autem
    lguram
    in hoc loco
    pro ipsa
    substantia et
    pro oequalilale
    esseniioe
    posuit,et quod
    hic
    dixil.figuram,
    alias dixit
    formam,
    inquiens
    :
    Qui
    cumin
    forma
    Dei
    esset,
    non
    rapinam
    arbitrants est essese
    oequalem
    Deo,
    sed
    semetipsum
    exinanivit, formant
    servi
    accipiens(Philip, H).
    Forma
    enim
    illic,
    et
    figura
    hic,
    unam dclarant
    oequalita-
    tem
    esseniioe,
    Christus
    ergosplendor
    Patris
    est,
    et fi-
    gura
    substantioe
    ejus, quia per
    illumPater manife-
    status,
    sicut
    ipse
    dicit :
    Paler, manifeslavi
    nomen
    tuum hominibus
    {J oan. xvn),
    et
    oequalis
    est illi in
    substantia deilalis.
    Sequilur, porlansque
    omnia
    verbovirtulis suoe.Dicendo
    portant,
    facilitatemcon-
    linendi voluit
    exprimera
    :
    posuilque portant pro
    eo
    quod
    est
    gubernans
    et
    regens.
    Verbum
    igitur
    Dei
    Palris omnia
    quoe
    fecit verbo virtutis suoe
    portai,
    ho* est
    polenlia
    virtutis
    suoe,
    el verbo
    jussionis
    suoe
    omnia
    gubernal
    et
    rgit.
    Non enimminus est
    gu-
    (Vbernare mundum
    quam
    crasse. Namincreando ex
    nihilo substantioererum
    productse' sunt,
    in
    guber-
    nando veto ea
    quoe
    facta
    sunt,
    ne adnihilum re-
    deani,
    conlinenlur.
    Ergo
    dumhoecomnia
    reguniur,-
    et ad invicemsibi
    repugnaniia coaptanlur, magnum
    et admirabile virtulis Dei
    judicium
    declaralur. Post
    tanlam divinoe
    majestatis
    in Filio
    claritalem,
    ad
    humilia incarnalionis
    ejus descendit, parilerque
    discernil naluram divinilatis
    alque humanilalis,
    dicens :
    Purgalionempeccatorumfaciens. Namqiiod
    dixit, portons
    omnia
    gubernatione sua, et
    regimilifj
    virtutis
    suoe,
    ad divihilalem rendit :
    quod
    vero sub-
    didil, purgalionem peccatorumfaciens,
    ad humani-
    tatem
    ejus proprie pertinet. Quomodo
    fecit
    purga-
    tionem
    peccatorum?
    Per
    redemplionem utique

    passionis suoe,
    et
    per aquam baptismatis, juxta
    quod
    J oannes iu
    Apocalypsi
    sua dicil : Lavil nosa
    peccatis
    nostris in
    sanguine
    suo
    (Apoc. i).
    Sedctad
    dexlram
    majestatis
    in excelsis. Considerandus est
    ordo verborum. Primum
    siquidemperhibuit purga-
    lionem
    peccatorum
    Dominum sua
    passione
    nobis
    procurasse,
    ac deinde dixit illumsedere addexl-
    ram
    majesialis
    in excelsis. Nam Christus
    primum
    nos redemit
    sanguine passionis suoe,
    et sic
    poslmo-
    dumalliludinem coelorum
    penetravil,
    ubi nunc ad
    dexlram Palris sedet. Sedere autem illius
    pro
    ha-
    bitare et esse
    ponilur
    isto in
    loco,
    sicul et dexteia
    pro
    honore el
    dignitate
    summa. Nam non esl
    pu-
    landum
    quod omnipotens Pater, qui spirilus
    est
    t
    incircumscriptus,
    omnia
    replens,
    dexlram aut sini-
    '
    slrara babeat : sicul et nos habemus aut
    quod
    ita
    sedeat in dexlera illius Filius
    ejus,
    sicut soient filii
    regum
    sedere
    juxta palrem, apposilo
    sibi solio.:
    sedsicut
    diximus,
    dexlera
    pro gloria
    el
    dignilatis
    honore
    accipilur. Siquidem
    ei Paler a dextris esse
    scribilur
    Chrisli,
    ut in
    psalmo
    babelur : Dominusa
    dextris
    tuis, confregit
    in die iroesuoe
    reges(Psal.
    cix).
    Anibo
    ergo
    a dextris
    sunt,
    quia
    nihil est in di-
    vinilale sinistrum :
    quia
    unumest cumDeo
    jam
    in
    gloria
    homo
    assumplus
    a
    Verbo,
    et
    quadragesimo
    die exaltalus ad cceleslia.
    Quid
    esl
    ergo,
    sedet ad
    dexlram
    majestatis
    ? nisi ut
    dcalur,
    habitai in
    ple-
    niludtne
    paternoemajestatis.
    Et cum
    dicit,
    in
    excelsis,
    oslendit illumhominem
    super
    omnem creaturam
    .
    angelicam
    et humanam cxallalumesse. Undeel se-
    quilur
    :
    Tanlo melior
    angelit effeclus, quanto diffrentes
    proe
    illis nomen hasredilavit. Faclum aulem vel cf-
    fectum, pro susceptum
    debemus hic
    accipere,.
    tan-
    quam
    diceret : Tanlo melius
    atque
    honorabilius
    proe
    angelis
    a Deo Ptre
    susceplus
    est in
    gloria maje-
    sialis, quanto proe
    illis differentius
    alque
    excellen-
    lius nomen filialinnis hoeredilavit. Nam
    quanta
    di-
    stanlia est inter nomen filii et
    servi,
    lanto illema-
    joris dignitatis
    est
    proeaRgelis,quoniam
    ille
    Creator,
    secundumdivinitalem
    dico,
    illi creaturoe.
    Ipsequo-
    que
    homo in hoc est
    major
    omnibus
    angelis
    omni-
    que
    creatura, quia polcsias quoe
    erat inVerboante
    omnia
    soecula, requievit
    in illo lioniinc
    assumpto
    a
    8.5 EXP0S1TI0 IN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. ADHEBR. 826
    Verbo ex
    lempore concepiionis. Quapropter
    illi
    sunt minisiri et
    famuli,
    sicut in
    ejus
    lenlatione et
    passione,
    inresurrectione
    quoque
    et ascensionerie-
    claratumcst. IlleautemFilius
    proprius
    ei hoeresex-
    stitil, quod
    nobisil
    Aposlolusinnuit,
    dum
    sul'jimgil
    :
    Cui enimdixit
    aliquandoangelorum
    : Filius meus
    es
    lu, ego
    hodie
    genui
    te?
    subaudis,
    nulli
    angelorum.
    hocdictumest. HocdeVerboDei
    intelligendumesl,
    quod
    cooeternumet consubslanlialc esl Deo
    Palri,
    non de
    qualibel
    crealura,
    licet
    legamus
    in libro J ob
    angelosappellatos
    essefiliosDei : iu Genesi
    quoque
    filios Seth :
    quod inique quando
    fil,
    abusivefit.
    Quandoergo
    dixil ei : Filius meuses tu?
    Tempore
    baplismalis
    et inmonte
    quando
    inlonuil vox
    patenta
    coelilus,
    dicens: Hic estFilius meusdilectus
    (Mallh.
    xvn).
    Et in hoc
    quoddicit,
    Filius meuses
    tu,
    ma-
    nifestai ex
    ipsa
    sua esscntia illum esse
    genitum.
    Notandumqiie quia
    non
    dixil,
    ante omnia soecula
    genui
    le,
    vel in
    proelerilolempore,
    sed
    hodie, inquit,
    gentil le, quod
    est adverbium
    proescnlis temporis.
    In Deoenim nec
    proeterila
    transeunl nec fuura
    succeJ uni,
    sedomnia
    tempora
    simul ci
    juncta
    sunt,
    quia
    omnia
    proesenlia
    habet
    ;
    el est sensus : Sicut
    ego semper
    oeternus
    sum, neque inilium, neque
    finem
    habens,
    ilate
    semper
    Filiumcooelerniimmihi
    habeo. Taie est et
    istud, quod
    alibi dicit : AnteIn-
    ciferumgenui
    le
    (Psal. cix),
    id est ante
    angelicam
    creaiiiram,
    et ante omnia soecula.Et rursum :
    Ego
    illi eroin
    palrem,
    et
    ipse
    eritmihi in
    filium.
    Videsne
    quomodo
    disceruit
    geminam
    naturam in Christo?
    Nam
    quod
    dixit
    paulosuperius,
    hodie
    genui
    le,
    addi-
    '
    vinilatis relulit naturam : al vero
    quodsubinlulit,
    ego
    ero illi in
    palrem,
    ad humanilalis essenliam
    refert sine
    aliqua
    dubitatione. Unde et
    congrue
    verbofuluri
    temporis
    usus
    est, dicens,
    ero.
    Quoniam
    Deus Pater
    quando
    dixit ad David
    (7/ Reg. vu)
    :
    Cumdormieris cum
    patribus
    luis,
    suscitabo semcu
    luum, quod egredielur
    de luinbis
    luis,
    el
    firmabo
    Ibronum
    ejus super
    ihronum
    luum, ipscquc
    eril
    mihi
    filius,
    et
    ego
    eroilli in
    palrem,
    futurumerat
    adhuc ut VerbumDei Palris assumeret hominemex
    ulero
    virginali
    in unilale
    pcrsonoesuoe,
    qui
    Filius
    Dei inveritate
    essel,
    non
    adoptivus,
    sed
    proprius.
    Hoecaulemsenteniia et ad
    superiora poiest respi-
    cere,
    ut ila
    legalur
    sub
    inlerrogatione
    rursum cui
    angelorum
    dixit :
    Ego
    eroilli in
    palrem
    ? et subau-
    dilur nulli
    ;
    vel certe absolute et affirmative hoc
    modo,
    rursumde illodicil Deus Pater :
    Ego
    eroilli
    in
    palrem.
    Et cumitentminlroducit
    primogeniturn
    in orbem
    lerroe dicit : Et adorent eum omnes
    angeli
    Dei.
    Omnis
    unigeniluspotest
    diei
    primogenilus,
    eo
    quoi
    primus aperiat
    vulvam
    matris,
    non tamen omnis
    primogenilus unigenilus, quia
    habet alios
    fralres
    sequentes
    se. DominusaulemJ sus tam secundum
    divinitalem
    quam
    secundum
    bumanilalcm,
    et
    unige-
    iiitus cl
    primogenilus
    diei
    polesl. Unigenilus
    est se-
    cundum
    divinitalcin, quia
    in nalura divinilatis non
    habcl
    fralres
    scquctilcs
    se. Secu::dumbumanilalcm
    A
    quoqueunigenilus
    esl bealoe
    Marioe,quiapost
    ill'im,
    alios non
    geniiil,
    sicul caltimnialur Iidviditis dnie
    viperino. Primogenilus
    est.secundum divinilatis es-
    senliam,
    sicut
    per
    Salomonem
    leslalur,
    dicens:
    Ego
    sapientia
    ex oreAliissimi,
    prodivi primogenil
    ante
    omnemcrealuram
    (Eccli. xxiv).
    Secundumhumani-
    latem
    quoque primogenilus
    est in multis fratribus
    adopiivis,
    de
    quibus ipse
    dicil Marioe: Vade ad
    fralres
    meos el dieeis
    (J oan. xx). Quod
    aulemdicit
    Aposlelns,
    cum iteruminlroducit Deus
    primogeni-
    turn Filium suum in
    mundum,
    sic videniur hoec
    verba
    sonare, quasi jam
    altra vice inlroducliis es-
    sel. Sel
    quomodo
    hoc sit
    intelligendum, evangeiisla
    J oannesex
    parte manifestai,
    dicens : In mundo
    eral,
    et mundus
    per ipsum
    factus est,
    el munduseumnon
    B
    cognovit (J oan. i).
    Verbum
    ergo
    Dei Palris
    per
    quod
    omnia facta sunt uniusesseniioeexislens cum
    DeoPtre el
    Spirilu sancto, ubique
    esl cl omniaim-
    plet
    :
    quiacingendo implet omnia, implendocingit,
    gubernandoproesidet,proesidendognbernal.
    El
    quia
    in mundo
    erat,
    ubi carnem
    assumpsil,
    el tamen
    inaccessible erat noslris
    aspeclibus, quia
    non vi-
    debalur :
    ipsamassumpiionem
    carnis
    appellat
    alte-
    rumintroitum. Dumenim
    qui
    invisibilis erat hu-
    manis
    aspeclibus, assumpla carne,
    visibilemse
    proe-
    buit
    quasi
    ileruminlroducliis e>:l.
    Noianduinquequia
    quodApostolus
    introilum
    nominal,
    hocin
    Evangelio
    ipsa
    Veritas exilum
    vocal,
    dicens : Exivi a
    Paire,
    et
    veni in mundum
    (J oan. xxvi).
    Merilo
    ergo
    exilum
    vocat incarnationis suoe
    assumpiionem,
    manifcsla-
    "
    tionemque, quia
    non foris eranius a Deo
    cxpulsi
    extra aulain
    paradisi
    cl
    palaliiimrgis
    oeterni
    positi
    in carcere
    hujus
    mundi,
    et inauxilio
    rclegati.
    Verbi
    gralia,
    sicut excluduntur ab aula
    regia, rgis
    offen-
    sam
    incurrenles,
    et destinantur in exsilium
    alque
    incarcerem claudunlur : sed sicut bonus mediator
    volenseisveniam
    impetrare,
    non eos
    primum
    intro-
    ducil inaulam
    rgis,
    sed
    ipse
    foras
    egredilur, ibique
    cumeis miscet sermocinandi
    negotium, sicque
    cor-
    reclos et
    casiigalos
    inlroducit eos in
    conspeclum
    rgis
    : eo modoDominus J sus exivit ad nos. Nam
    egressus
    esl ad nosa
    conspectupaternoemajestatis
    carnem
    assumendo, visibileinqueproebcndo,
    et col-
    locutus esl nobiscum
    proeceplargis
    oelerni, sicque
    n
    nos suis
    proedicationibus
    cl niiraculis correclos el
    castigalos, alque
    sua fide
    coiifirmalos,
    suaquepas-
    sione a
    peccatis
    emundalos,
    inlroduxil in aulamet
    in
    conspeclum paternoe majestatis, quando
    ascen-
    dendo ad coelos
    patefecit
    nobis adilum
    regni
    coele-
    slis. Dicendoauleminlroducit eumin orbem
    lerroe,
    hoc
    siguificat,
    cum ei commitlit orbem
    terroe,
    et
    cummanifestai illumDominumesselotius mundi.
    Tune enim
    possedit
    orbem,
    cumab universis est
    agnilus
    Dominus tolius orbis. Hoc autem nonde
    substantia
    Verbi,
    sel de essenlia hominis
    accipe
    dictum.
    Quoi'que sequilur,
    el adorent eumomnes
    angeli Dei,
    talc esl ac si
    diceret,
    omnes
    angeli
    mei
    el
    ipsius, quiaper
    eum sunt facti. Tune
    ergo
    ado-
    laveriinl
    cum, quando
    ualivilatcm illius annunlia
    817
    HAYMONISHALBERSTAT.EP1SC. OPP. PARS I.

    COMMENT.B1BL. 828
    verum,
    el
    quando
    illo esurienle accesserunt et mi-
    A
    nistravcrunt ei,
    sive
    quando sepulcrumejus
    custo-
    dierunt,
    quotidiequoque
    adorant
    eum, quiajussioni
    illius
    obtemprant.
    Sed
    nunquid
    solis
    angelisproe-
    cepil
    Deus Pater illumadorare?
    Non, quin polius
    omni creaturoe.
    Et ad
    angelosquidem
    dicit:
    Qui facit angelos
    suos
    spirilus,
    et ministrossuos
    flammamignis. Quoddicit,
    et ad
    angelos quidem
    Deus
    Pater,
    vel
    Scriplura
    di-
    vina,
    talcest ac si diceret de
    angelis,
    ad
    ponenspro
    de. Nonenimserval
    Aposlolus
    ordinemsivesensum
    proeposilionum,
    et est sensus:
    Ipsequemproecipiun-
    lur
    angeli
    adorare,
    de
    ipsis
    suis
    spiritibus quolies-
    cunque
    vult facit
    angelos.
    Ministrosetiamsuosfacit
    flammam
    ignis: quiaqui
    in
    conspectuilliusassislunt,
    in amore suo incendenles et infiammanics
    reddit,
    I
    juxta quod
    alibi
    dicilur,
    in
    quem
    desiderant
    angeli
    prospicere.
    Nam
    quoddixit,
    qui facitangelos
    suos
    spi-
    rilus
    , proepostero
    ordine
    protulit.
    Dbiterai enim
    dicere,
    qui
    facit
    spirilus
    suos
    angelos.
    Sciendumest
    aulem
    quod anglus
    nomenest ofiicii non
    naliiroe,
    qui semper quidem
    sunt
    spirilus,
    sed
    nequaquam
    jure semper
    vocanlur
    angeli,
    nisi
    quando
    millunlur.
    Angelis
    ctcnimGroecovocabulo,
    Latino dicilur nun-
    tius. Si
    quoeris
    nomen
    naluroe,spiritus
    est : si
    ofiicii,
    anglus
    esl. Ex eo
    quod
    subsislit, spirilusest,
    et ex
    eo
    quodmittitur, anglus.
    Verbi
    gralia,
    sicut homo
    nomenest
    naluroe,
    miles autem nomen est officii.
    Dicalur et aliomodo:
    Angeli
    et minislri Dei omni-
    poteniis
    sunt sacerdotes el
    pradali Ecclesioe, juxta
    quod
    Malachiasdicil
    (c. n)
    : Labiasucerdoliscusto-
    '
    diunt
    scienliam,
    el
    legemrequirunt
    exore
    ejus, quia
    anglus
    Domini exerciiuumest. Sacerdotes
    ergo
    Ec-
    clesioe
    spirilus
    sunl, quandogaudiapalrioe
    cceleslis
    suis auditoribus
    annunliant,
    dicenles: Poeniienliam
    tgite
    :
    appropinquabit
    enim
    regnum
    <oelorum
    (Mallh.
    ,iu);
    et
    Fulgebunl justi
    sicut sol
    (Matlh. xm);
    etErunt
    sicut
    angeli
    Dei incoelo
    (Matlh. xxii).
    Flammavero
    ignis
    sunt, quando
    lerrorem
    ignisgehennoe
    suis au-
    ditoribus
    minanlur,
    dicenles: Omnisarbor nonfa-
    .ciens
    fruclum
    bonum excidelur et in
    ignem
    milleiur
    '(Matlh. m).
    AdFilium
    autem,
    subaudisdicil Psalmista: 7/iro-
    ntis luus Deus in soeculum
    soeculi,
    virga oequitalis,
    virgaregni
    lui. Inluere
    quomodo
    et cum
    quanta
    clari-
    t
    taie discernt
    angelicam
    creaturamaFilio
    qui
    cuncla
    creavit. Thronus
    Groece,
    Latine dieitur sedes
    regia,
    sicul el solium. Per ihronum autemuno modo
    pos-
    sumus
    intelligereregnum, per sceplrum
    autem
    quod
    est
    virga
    aurea,
    polestas intelligitur regni.
    Dicit
    ergo
    Psalmista
    loquens
    adFiliumDei : 0
    Deus,
    re-
    gnum
    luum et
    potestas imperii
    lui insoeculumsoe-
    culi manebit! Taie
    quid
    el Gabriel dicil adMariam:
    lpte regnabil
    indomoJ acobin
    oeternum,
    et
    regni ejut
    nonerit
    finis(Luc.i).
    Istudesl
    regnum,
    de
    quo
    turboe
    clamabant benediclum
    quod
    venit
    regnum palris
    nostri
    David;
    et de
    quoipse
    DominusPilato:
    Regnum
    meumnonest dehoc
    mundi
    (J oan. xvm).
    Aliter:
    Thronussivesedes
    judicanlitmi
    solctcsse, Undeetin
    A
    lege
    liumana
    proeeipitur,
    ut nondelur
    judicium
    nisi
    sedendo.
    Quapropler
    non
    incongrueper
    sedem
    possu-
    mus
    intelligerejudiciumquodprocedit
    asede. Istudest
    judicium,
    de
    quo ipse
    Filiusdicit: Pater non
    judieat
    quemquam,
    sedomne
    judicium
    ddit Filio
    (J oan. y),
    etde
    quo
    PsalmistaadDeumPalrem:
    Deus,judicium
    luum
    rgi
    da
    (Psal.j.xxi),
    id esl Christo. Thronus
    ergo
    Dei insoeculumsoeculi
    manebit,
    quiajudicium
    novissimum
    quod
    dabit eleclis,
    dicens eis :
    Venite,
    benedkti,percipileregnum
    vobis
    paralum(Matlh.xxv);
    et
    reprobis
    dicit : Ile in
    ignem
    oeternum
    (Ibid.),
    oelernadiscrelioneslabit inter
    utrosque,
    eolestante
    in
    Evangelio
    acdicente: Tuneibunthi in
    supplicium
    oeternum,justi
    auleminvitamoeternam.
    (Ibid.) Quod
    vero
    sequilur, Virgaoequitalisvirga regni
    tui, per
    B
    virgamoequitalisintelligitur
    rectiludo senlentioeet
    judicii illius,
    sive
    poleslas regni jusla, quoevirga
    rgit justos
    in
    justiiia ,
    el
    perculit impiosjuste
    et
    recte,
    sine
    aliqua personarum acceplione,
    cunctos
    gubernans
    et
    judicans.
    Dilexisli
    justitiam
    et odisti
    iniquilatem.
    Ista est
    virga
    recta,
    ut
    diligatur juslilia,
    et odiohabealur
    iniquitas.
    Nemoenim
    perfecle potest diligerejusti-
    tiam
    ,
    nisi odiohabueril
    iniquitatem. Iniquitas
    au-
    tem
    quoe
    et anomia
    nominalur, intelligitur quidquid
    contra
    legem
    divinam fil. Verilatis eteniin ainor
    odiumest falsitalis. Et
    quia
    Dominusdilexit
    justi-
    tiam, quia
    non
    peccavit,
    et odiohabuit
    iniquilatem,
    quid proemii
    nieruerit
    percipere exponit,
    dicens:
    Propterea
    unxil te
    Deus,
    Deusluus oleoexsultationis
    ^
    proe parlicipibus
    tuis. Psalmisla
    alloquitur
    Filium
    Dei,
    et dicil : 0
    Deus,
    unxil te DeusPater oleoex-
    sultationis.
    proplereaquia
    odiohabuisti
    iniquilatem,
    et dilexisli
    justitiam.
    Non
    ergo
    est
    intelligendum
    quoi
    Filius Dei,
    secundumnaturam divinilatis,
    in
    qua oequalis
    est
    Palri,
    possit
    Deum
    habere, quiaipse
    cumPaire el
    Spiritu
    sanctoverus esl Deus. Secun-
    dum aulem
    quod
    homo est, DeumPalremhabet
    Deum,quia
    abilloest
    faclus,
    ideoque
    dicil Psalmisla:
    Unxit te
    Deus,
    Deus luus oleo
    (Psal. XLIV).
    Unclus
    esl Christus nonoleo
    visibili,
    sed
    pleniludineSpiri-
    lus
    sancli, qui
    die
    bapiismi
    in
    specie
    columboe
    super
    eum
    requievit,
    nec ex
    lempore baptismatis
    solum-
    modo
    plenitudo Spirilus
    sancli in eo mansil : sed
    n
    polius
    ex
    lempore conceplionis, juxta quod
    lsaias
    loquitur,
    dicens :
    Requiescel super
    eum
    spirilus
    Do-
    mini, spiritussapientioe
    el
    inlelleclus, spirilus
    consilii
    et
    forliludinis, spirilus
    scientioeet
    pielatis, replebitque
    eum
    spirilus
    timoris Domini
    (Isa. xi).
    Oleo aulem
    cxsullalionis scu loelilioedicil illumunctum
    ,
    quia
    Christus
    qui nunqiiampeccavit, nunquam
    trisliliam
    habuit ex recordatione
    peccaii. Quid
    esl enimoleo
    loelilioe
    ungi,
    nisi
    peccaii
    maculant non habere ?
    Sanclorumctenimconscientia lune
    magis
    ac
    magis
    hilarescil,
    alque
    inloetiliam
    inagisprorumpit, quando
    i
    nulla
    percati gravioris
    recordationemordetur.
    Spi-
    i rilus
    quidem
    sanctus
    qui requievit
    in
    Christo,
    cuslo-
    divit
    illum,
    et sine
    peccalo
    conciperetur,
    sine
    pec-
    i cato
    nasoerelur,
    el sine
    peccaii
    maculaabhocmundo
    829 EXPOSITIOIN El P. S. PAILI.

    IN EPIST. AD HEBR. 850
    transircl,juxla quod
    de
    illoscriplum
    est
    (Psa/. xxxi).
    Peccatumnon fecit, nec iiivenlus est dolus in ore
    ejus.
    Sed
    quid
    est
    quod
    de illo dicit Psalmisla:
    Unxil te
    Deut,
    Deut luut oleoexsullationis
    proeparti-
    cipibut
    luis
    (Ptal. XLIV)
    ?
    Qui
    sunt
    ergo ejus parti-
    cipes
    ? In Veteri
    quidem
    Testamento fuerunt
    pa-
    illardise
    participes
    Chrisli in hac
    unclione, quia
    cumnonessent oleovisibili
    uncti,
    sed dono
    Spiritus
    sancli
    repleli, appellabantur Chrisli,
    id esl
    uncti,
    juxta quod
    in
    psalmoscriptumest,
    dicenlc Domino
    de
    Abraham,
    Isaac et J acob ad
    Abimelech,
    et ad
    cetrffs
    reges
    Paloeslinorum: Nolite
    tungere
    Christos
    mtos
    (Psal. civ).
    Fuerunt
    quoque reges,
    sacerdotes
    el
    propheloeparticipesillius, quia
    ad illos
    spccialiler
    unclio
    pertinebal, per quam
    donum
    Spirilus
    sancli
    merebantur
    accipere.
    Nam
    legimus
    Saulemunciuin
    a
    Samuele,
    et
    David,
    Salomon
    quoque
    unctus esl in
    Sinn: Sacerdotes
    uiigebanlur,
    sicut unctus esl Aaron
    a
    Moy.-e,
    dicenlesibi Domino:
    Unges
    Aaronet
    filios
    ejus
    mihi in sacerdotes
    jure perpeluo(Exod. xxx).
    Propheloe
    nihilominus
    ungebanlur,
    sicut unctus ab
    Eliaest
    Elisoeus,
    cui dixit Dominus:
    Unge
    Elisoeum
    prophelampro
    te. Isti 1resordines Dominum
    proesi-
    gnabant, qui
    est verus
    rex, sacerdos, atquepropheta.
    In Novo autemTestamento
    participes
    sunt illius
    aposloli, martyres, confessores, alque
    omnes
    qui per
    gratiam baptismatis abliiuulur,
    et
    Spiritus
    sancli
    donum
    consequuntur,
    el a Christo Christiani dicun-
    lur. Christus
    ergo proe
    omnibus
    parlicipibus
    suis
    unctusest oleo
    loelilioe, quia
    omnes ad mensuram
    accipiunt Spirilum sanclum, ipse
    autem non ad
    mensuram
    accepit,
    sed ad
    plenitudinem
    secundum
    illud.NonenimadmensuramdatDeusPater
    Spiritum
    Filio
    suo,
    sedin
    ipso
    habitat omnis
    plenitudo
    divini-
    latis
    corporaliler(Col. n).
    Et tu in
    principio.
    Domine,
    terram
    fundasli,
    et
    opra
    manuumluarumsunt coeli. Post humanilalis
    Filii Dei
    excellenliam,
    convertit seilerum ad arter-
    nitaiem
    ejus divinilatis,
    dicens :
    Tu, inquit,
    Domi-
    ne, in
    principio
    crealurarum lerram fundasli. Ubi
    ergo
    fundavitlerram? Si recte
    perpendimus,
    vide-
    bimus
    quia
    nulu et
    disposilione
    divina siibsislit
    fundata
    super
    nihili nisi in
    semelipsa.
    El
    quod
    dicit,
    Opra
    manuumtiiarumsunl
    coeli,
    non
    estpulandum
    quod
    Verbum Dei
    Palris, quod incorporeum esl,
    -manibus
    operelur, quia
    non habet lincamcnla cor-
    poris
    innalura
    divinilatis,
    sicut nos habemus.
    Opra
    ergo
    manuum
    ejus,
    virlutem
    jussionis ejus
    debemus
    accipere, quoniam
    verbo el
    potenlia
    virtulis
    ejus
    suoeqiiejussionis quoecunque
    vult
    operatur, juxta
    quod
    Psalmisla dicil :
    Ipsedixil,
    el
    facta
    sunl
    ; ipse
    mandavil,
    et creala sunt
    (Psal. xxxu).
    Virlute
    igitur
    Verbi Dei coelumet terra
    subsistunt, quia
    virlute
    jussionis ejus
    omnia
    facta sunt,
    et sine
    ipso faclum
    esl nihil
    (J oan. i).
    Sedcum
    Moyses
    in
    principio
    Gc-
    neseoscoelumdicat
    primumfaclum,
    ac deindeler-
    ram,
    sicdicens: In
    principiofecit
    Deuscoelumet ter-
    ram
    (Gen. i), quoesliooritur, quare
    Psalmista
    pri-
    mum
    ponit lerram,
    ac deinde
    coelum, quasi
    terra
    A
    ante fueril facta
    quam
    coelum?
    quoe
    ita solvitur.
    quod
    ille
    proeposuil
    coelum
    lerroe,
    isle
    supposuit,
    id-
    circofaclumest,
    ul osienderelur simul illaduoesse
    facta,
    sed
    quod
    divina
    polcslas
    simul
    fecit,
    humana
    voxsimul
    nequivit proferre, quapropler
    necesseerat
    unumante allcrum dicerc.
    Ipsi peribunt,
    tuautem
    permanebis.
    Positus est hic
    pluralis
    numerus
    pro singulari
    sicul multis aliis in
    locisdivinoe
    Scripluroe.
    Nonenimdefirmamentohoc
    inlelligendum
    est,
    ubi sidra
    conlineiilur, neque
    de
    coelooeihereo, per quod
    cursus
    seplem planetarum
    aguniur,
    sed deislocoelo
    aereo,
    a
    quo
    et aves coeli
    dicuntur, polius accipiendum
    esl : indie
    ergojudicii
    peribit
    istud coelumaereum unde anbclilumallra-
    himus et
    remillimus,
    non ut
    penilus
    desinat essea
    B
    sua
    nalura,
    sedmulabitur ab hac
    specie
    in melio-
    rem,
    et abhac densilateinsublilitatemcl clarilatem
    oelheris. Unde el
    Apostolus
    in aliolocodicil : Proe-
    terit
    figurahujus
    mundi
    (I
    Cor.
    vu).
    Si
    figura proe-
    leril,
    substantia remanebit.
    Nam, quantumspatium
    occupavil aqua lempore
    diluvii,
    ila ul aliior esset
    quimlecimciibilissuper
    omnesmontes subomni
    coelo,
    et,
    ut
    quidam
    dicuni, periingens usque
    adcirculum
    lunoe,
    lantum
    spatium
    tenebil
    ignis
    in die
    judicii,
    comitans Domini
    advcnlum, juxta quod
    Psalmisla
    (licit
    (Psal. xevi)
    :
    Ignis
    ante
    ipsumproeccdelqui
    con-
    .sumet omnia
    nubila, omnemque
    densilalem istius
    aeris, eriique
    coelumnovum el terra nova. De
    bac
    imnmtalione et Dominus in
    Evangelio loquitur
    di-
    cens: Coelumel terra transibunt
    (Mallh. xxiv).
    Trans-
    "
    ibnnt
    quidem
    ab hac
    figura
    et
    specie
    in melius
    per
    innovalionem,
    et
    permanebunt
    insubstantia
    pro-
    pria,
    et omnesut veslimentumvelerascenl. Veslimen-
    tumhic debemus
    accipere corpus
    humanum, quod
    consumitur
    longoevilatetemporis
    et dolore infirmi-
    latis,
    ac
    redigitur
    in
    pulverem.
    Sicut
    ergo corpus
    humanumvelerascil
    quidem,
    el in
    pulverem redigi-
    tur,
    sedindie
    judicii per
    resurrectionem innovabi-
    lur : itaistud coelumaereum
    proe
    nimia
    longoevilate
    quodammodojamvelerascil,
    sed in die
    judicii per
    inflammalioncm
    ignis
    innovabilur et velut amictum
    muiabis
    eos,
    et mtttabunlur. Amiclusdicilur abami-
    cienJ o,
    idesl a circumdando. Bene
    ergo
    coelumami-
    ciui
    coirparalur quo
    circumdamur,
    quoniam sicut
    amictushumanum
    corpus
    hincinde
    cingil,
    ilacoelum
    ex omni
    parle cingil lerram, sequa
    lancelibralum.
    Unde et
    pelli
    animanlis alio inloco
    comparatur,
    di-
    cenle Psalmisla : Extendenscoelumsicul
    pellem(Ps.
    cm). Muiabis, inquit,
    coelumsicut
    amictum,
    acsi di-
    re! : Sicul amiclus facile
    plicalur
    si fuerit
    extensus,
    rursusque plicalus
    lcviler exiendilur : et si fuerit
    surdibus
    coinqiiinalus,
    facile
    potest
    mundari,
    ita
    coeluma tefacileest extensum
    alque composilum,
    sirque
    facililato
    incomprehensibili
    indie
    judicii
    mu-
    iabis ab hac
    figura
    el
    specie
    in meliorem : el ut
    ostenderet
    jam
    deinde facta Domini suboeternitate
    mansiira,
    addidil : Et
    mulabunlur, quasi
    diceret :
    Postquam
    mulali
    fuerint,
    in ea novitale
    permane-
    bunt, nunquam
    adhoc
    corruplilile
    rediluri. Tuau
    831 HAYMONISHLBERSTAT.EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIIJ L. 852
    lentidem
    ipse
    es,
    el anni tui non
    dficient.
    Eccediffe-
    renlia inler creaturam
    lemporalem
    faclamel crea-
    torem in sua oelernitale
    oequaliter
    manenlem. In
    omnipotentem
    clenimDeumnon cadil
    proeleritum
    vel fulurum,
    ne([iiealiqua
    mutabililas,
    sed omnia
    suulei
    proesenlia, semperque
    est immulabilis: unde
    Psalmista oeiernilatemelimmutabililatem Verbi Dei
    subtili consideralione
    perpendens,
    subslanlivoverbo
    proesenlistemporis
    usus
    esl, loquens
    deillo.
    Coelum,
    inquit,
    el terra
    mulabunlur,
    lu aulem idem
    ipse
    es
    modo
    qui
    eras ante omnia
    soecula,
    et anni
    tui,
    idest
    a'icrniias tua non deficiet.
    Ipse erg qui semper
    habet
    esse,
    dicit de
    semetipso
    ad
    Moysen
    :
    Ego
    sum
    qui
    sum. IIoecdices
    filiis
    Isral :
    Qui
    est misil mead
    vos
    (Exod. ni). Quapropler
    omnis creatura raiiona-
    bilis, qua: per
    semutabilisest ac
    temporalis,
    S'im-
    mopere
    laborare
    dbet, quatenus
    ei
    pbssit conjnngi
    cl
    adhoerere,qui semper
    idemmanet.
    Ad
    quem
    autem
    angelorum
    dix'it
    aliquando
    : Sedea
    dextrismeis
    quoadusqneponnm
    inimkos luosscabel-
    lum
    peditm
    luorum?
    Poslqijam
    aulem
    niajeslalem
    divinoe;e:crnilalisoslendit inFilio
    esse,
    iterumcon-
    vertit beatus
    Aposlolus
    sermonemad
    glrifiralionem
    ejus humililalis,
    dicens: Ad
    quemangelorum
    dixit
    aliquando
    : Sedeadextrismeis?subaudis adnulhim.
    Nulli enim
    archangelorum,
    nulli dominalionumaut
    virutum siv
    principaluiim
    banc
    gloria
    mconcessil
    Deus
    Paler,
    ul ei diceret : Sedea dextris
    meis,
    hoc
    est,
    habita
    elquiesce
    meciimin
    pleniludine
    niex ma-
    jestatis.
    Viclori aulemFilio el lolius mundi
    per
    in-
    carnalionis suoe
    dispensalionemIriiimphlori, post
    resurrectionis
    gloriam quadragesimo
    die dicit ei :
    Laborasti in
    passione,
    laborasti in
    redemplione ge-
    neris
    burnani, quiesce
    mecumin
    gloria, quoadusqne
    ponam
    inimkos
    tuos,
    ul sintscabellum
    pedum
    luorum
    (Ps. cix). Quoadusqne
    vel
    donec,
    non
    significal
    finem
    alicujus temporis
    isio in
    loco,
    sel
    proiiifinilo
    et
    scmpilerno posilum
    esl, quasi
    diceret aliisverbis:
    Tu
    semper
    habita in
    pleniludine majestatis meoe,
    quiaegosubjiciam
    oeternitali luoeiiiimicosluosJ u-
    doeos, aliosque
    incredulos. Pedes clenim
    Domini,
    slabiiilatem oeiernilalis
    ejus dsignant,
    ubi illelan-
    quain
    in
    vesligiis
    firmisvirlute
    oamipoicuiioe
    suoe
    consislit. Possumusel
    per pedes
    non
    incongruemy-
    slerium incarnalionis
    ejus accipere.
    (lis aulem
    pe-
    dibus,
    oeiernilalisvidelicet
    illius,
    seufidei ac
    polen-
    lioeincarnalionis
    ejus,
    duobus modis
    quotidie
    sub-
    jiciiiiitur
    ininiici
    illius,
    dumvidelicetviliorum
    alque
    infidelilalis contrarielale
    derelicla, sponle
    se sub-
    jiciunl
    illi ad
    salutem,
    ul subillo
    lueanlur,
    vel certe
    dumuolenies in eum
    crederc,
    coacli
    subjiciuiUur
    illi,
    et calcanlur domiuio
    poteslalisejus. Sequilur
    :
    Nonneomnessunt administralorii
    spiritus,
    inmi-
    nislerium missi
    propter
    eos
    qui
    hoereditalem
    capiunt
    saluiis?Si omnes
    spirilus
    coelcsiiumvirutummitlun-
    lurad salutem
    credenliuin.quideslquod
    Danieldicil:
    Militamilliumministrabant
    ei,cl
    deciesmilliescentena
    milllaassislebanl ei
    (Cap. x)
    ?
    Quomodo
    enimomnes
    ntlunlur,
    si decicscciilcnauiiliiaci assislunl? Intcl-
    A
    ligendum
    est
    ergo quoi omnipotens
    Deus
    qui Spi-
    ritus esl
    incircumscriptus
    omnia
    implel,
    et
    ubiqiiei
    lotus est.
    Quapropler angelicus spiritus, qui
    incir-
    cumscriptus est, quoeunque
    mittatur,
    inlra Deum
    enrrit, Deumquc semper proesenlem
    habet,
    ideoque
    ipsi qui miltunlur, ipsi
    etiamel assislunl
    ei,
    vel certe
    ideoomnesmitli dicuntur
    quia
    sicut
    Didymus
    Groecus
    inlibrode
    Spiritu
    sanctoait : Ex omnibusordinibus
    coelestium
    dignilalummiltunlur,
    sicut
    Gabrielem,
    Michaelem
    archangelos legimus
    missos in voluminc
    Danielis, Raphaelemquoque
    ad Tobiam
    ;
    unuseliam
    legilur
    de
    Sraphin
    missus ad
    Isaiam, quando
    cal-
    culo
    tetigil
    oscl labia
    ejus;
    et sicut
    frquenter angeli
    leguntur
    ad sanctos missi. Generaliter
    aulem,
    sicut
    doclores dicunt, unicuique
    fideliumab ortu nalivi-
    "
    talis,
    vel a
    lemporebaptismatis
    dalur aDeo
    anglus
    ad sui custodiamel
    qui
    ei suadeat bona
    agere.
    Unde
    Aposlolus
    hic dicit : Missi
    sunt, inquiens,
    inmini-
    slerinmsalulis
    proptereleclosqui
    hoereditafem
    patrioe
    coelestissunt
    percepturi
    : In hoc
    ergo
    loco: siculi
    dixinius,
    omnes niiliunlur, cjusdemque dignitatis
    sunt
    qui
    milluntiir, cujus
    el
    qui
    assislunl,
    vel cerle
    quia
    omnes
    ejusdem
    voluntalis
    sunt,
    et dumilli
    qui
    semper
    assistunl,
    consenliunl cumeis
    qui miltunlur,
    quodammodo
    in illis omnes
    assistunt, omnesque
    miltunlur
    ;
    et esl sensus :
    Quid
    mirumsi unicoFilio
    Dei minisleriumsuum exhibent
    angeli,
    cumeliam
    noslroe salulis minislros eos constet esse effeclos?
    Quapropler
    neminiillorumdixit : Sedeadexlrit meis.
    CAPUT II.
    ""
    Propterea
    abundanlius
    oportet
    observarenos ea
    quoe
    audivimus,
    ne
    forte tupreffluamut.
    Propterea,
    inquit, quia
    Filius Dei excellenlior est omnibus an-
    gelis, qui
    nobis
    Evangelium
    suum
    ddit,
    vel cerle
    quia angelos
    nobis
    minislrat, qui
    Deo
    semper
    re-
    nuntiant
    opra
    nostra,
    licet
    ipseubique
    sit,
    abundan-
    lius
    alque plenius oporlet
    nosobservareea
    quse
    au-
    divimusaChristo in
    Evangelio,
    et ab
    aposlolis ejus
    quam
    in
    lege
    solebamus, quoeper
    servumdataesl.Et
    quare
    abundanlius? ne
    forte superefflnamus,
    id est
    neforte
    pereamus
    et a salute excidamus, vel ne
    forte evanescamusiranscunlcs in
    perdilionem
    more
    fluminisdecurrenlis in
    mare,
    dumsensusnostri
    per
    inania
    quoeque
    discurrunl.
    J ungit
    auiem
    personam
    rsuamillis more suo
    agens.
    Et
    quare
    abundanlius?
    Reddit causam,
    dumin
    sequentibus
    verbis
    explicat,
    dicens: Si enim
    qui per angelos
    diclusest
    sermo,
    factus
    est
    firmus,
    etomnis
    proevarkalio
    etinobedienliaacce-
    pit jus
    tam mercedis
    relribulionem, quomodo
    nos
    ef-
    fugiemut
    si tanlum
    neglexerimut
    talutem? Sermo le-
    gis
    el
    prophciarum per angelos
    diclus"est ad
    paires
    noslros :
    quia per subjeclam
    creaturam loculus esl
    Moysi
    et
    prophetis,
    juxta quod
    beatus
    Stephanus
    iu
    conlenlione
    sua manifestt,
    dicens de
    Moyse
    : Hic
    est
    Moysesqui
    fuit cum
    angelo, qui loqucbalur
    ei in
    monteSina.
    Faclusque
    est
    firmus,
    idesl verusidem
    sermo
    per angelum
    dictus, quoniam
    sicut ibi
    proedi-
    ctum
    esl,
    ilaomnia
    evenerunt,
    sivebonasive
    mala,
    omnisque proevarialio
    sive
    transgressio leg:s, atque
    853 EXP0S1TI0 IN EPP. S. PAULI.

    IN EP1ST. ADIIEBR. 831


    inobedienliacontra iHuni sermonem
    patrala accepit
    justam
    retribiHiouis
    mercedem, judicium
    scilicel
    oeternoe
    daninlionis,
    sicul illis
    conligit, qui
    murmu-
    rando inobedientes exsiilerunl. Notandum autem
    quia
    cummercesiubonam
    parlent
    maxime
    accipia-
    lur, hic-pro
    malo
    posuit Apostolus
    more
    solilo,
    non
    curans de
    proprielalihus
    verborum,
    sedindifferenter
    unum
    pro
    altero
    poiiens,
    sicut hic mercedem in
    malo,
    et alibi
    captivilatein
    in
    bono,
    ubi dicit
    (//
    Cor.
    x)
    : In
    captivilatein, redigile
    omnemsensumad
    obediendumChristo. Facit
    ergoAposloluscompara-
    lioncmasermone
    legisqui per angelum dictus,
    ad
    graliam Evangelii per
    Filium
    datam,
    et dicit : Si
    enimsermo
    legis per angelum
    diclus,
    verus est in
    omnibus
    quoepromisit
    bonis,
    vel
    quoe
    minatus est
    malis, quanlo magis
    erit firmussermo
    Evangelii
    da-
    tus
    per
    Filium? Et si illi
    qui
    inobedientes exsiilerunl
    legi,
    damnalionemoeterni
    judicii
    non
    poluerunt
    va-
    d
    re, quomodo
    nos
    effugiemus
    vindiclam
    Dei,
    si tan-
    tant
    neglexerimus
    salutem,
    fidemscilicel
    Evangelii
    vitamque
    oeternamtain
    magnam, utpote per
    Filium
    nobis annunliatam
    atque promissent? Subaudis,
    nullo modo. His verbis manifestt
    Aposlolus
    non
    fuisse lanlam salulem in
    lege, quanta
    est inEvan-
    gelio.
    Lexenim
    promiltebat lerram,
    dicens: Si vo-
    lueitis et au'.ierilis
    nie,
    bona lerroe comedelis :
    Evangelium
    aulem
    promitlil coelum,
    dicens: Poeni-
    tenliam
    agile, appropinquabil
    enim
    regnum
    coelorum
    (Matlh. m).
    Illa
    proeslabat
    vindiclam de lerrenis
    bostibus,
    istud
    proestal
    de
    spiritalibus;
    illa
    promilte-
    bat viiam
    lougsevainlemporalem
    :
    Evangelium
    con- I
    cedil viiamsinefinemaiisuram.
    Quoe,
    subaudis sa-
    las,
    cum
    accepissel
    inilium enarrari
    per Dominum,
    abeis
    qui
    audierunt,
    in nobis
    confirmata
    est. Salus
    ergoquoe
    in
    Evangeliocontinetur,
    a Domino
    accepit
    inilium
    enarrandi, quiaipseprimum
    annuntiavit eam
    per seipsum,
    dicens : Poenitenliam
    agile, appropin-
    quabil
    enim
    regnumcoelorum; et, Qui
    crediderit et
    baptizalutfuerit,
    salvuserit
    (Marc. xvi).
    Deindevero
    confirmata
    est,
    hoc est crdita est ab eis
    qui
    audie-
    runt
    eam,
    ab
    aposlolis
    videlicet
    qui
    cumDomino
    fuerunt,
    el
    successoribus eorum : vel cerle confir-
    mata,
    i-dest consolidataest et
    perfeela
    in nobisab
    eis
    qui
    ab
    ipso
    Domino
    perceperiint eam,
    quiasalus.
    quoeper Spiritum
    sanctumnobisdata
    est, permanet
    in oeternum. Causa humililalis suam
    jungit perso-
    namcum
    eis,
    dicens: Innobis confirmata est abeis
    qui
    audierunt. Ad hoec
    poterat aliquis
    dircre :
    Quo-
    modoconfirmata est ab eis? Cui ille: Contestante
    Deo
    signis
    et
    porlenlis
    el variis
    virlulibus,
    et
    Spirilus
    sancli dislribulionibus secundumsuam voluntatem.
    Confirmata
    est,
    inquit,
    in
    nobis,
    eademsalus ab eis
    qui audierunt,
    contestante Deo, idest simul testimo-
    nium
    perhibenie
    eorum doclrinoeac
    proedicationi
    :
    non
    voce,
    sed
    virtute,
    sed exhibitione miraculorum
    et varietale
    linguarum, quia
    si dicebat
    aliquis apo-
    slolorummorluo aut inlirmo:
    Surge,
    eslovivusaut
    sanus,
    statim
    surgebat
    incolumis.
    Signa autem,
    et
    prodigia,
    et virlules
    pro
    uno hic
    accipiuntur. Quod
    A
    vero
    subjungil, Spirilus
    sanc i
    dislribulionibus,
    af-
    ftuenliam
    significat graliarum, quam
    non habiieruut
    paires
    Veteris
    Testament!,
    quoe
    fuit data
    poslquaiii
    glorificalus
    esl Dominus
    J sus,
    leste
    evangeiisla, qui
    dicit : Nondumerat
    Spirilus
    dalus,
    quia
    nondum
    fue-
    rat J sus
    glorificalus(J oan. vu).
    Istoesunl distributio-
    nesseudivisioncs
    quasApostolus
    alioinlococomme-
    moral,
    dicens : Aliidalur
    /
    er
    Spiritum
    sermo
    sapien-
    tioe,
    alii sermo scientioe
    (I
    Cor.
    xu), etc., quoe
    in se-
    qnenlibus enumerat,
    usque
    dum
    subjungil
    : Hoecom-
    nia
    operatur
    unus
    atque
    idem
    Spirilus,
    dividens
    singu-
    lis
    prout
    vull
    (Ibid.);
    unde el hic dicit, secundum
    suamvoluntatem. Divinoeenimvolunlali
    atque
    consi-
    lio 'cuncta
    iribuit,
    ne
    quis
    insuis merilisconfit'eret.
    Ipse
    enim
    Spiritus
    sanctus novit
    quid cuiqueprosit,
    B vel
    quidcuique
    sit commoduin.
    Nonenim
    angelis subjecit
    Deusorbemlerroe
    fntu-
    rum,
    de
    quoloqnimur.
    Adea
    quoesuperius
    dixil Deum
    Palrem dixisse Filio: Sedea dextris meit donec
    po-
    nam inimicot luos scabellum
    pedum
    tuorum
    (Psal.
    cix), pertinet
    hoc
    quod
    modo didt. Orbemaulem
    fulurum
    appellat
    homineshabitantes in
    orbe,
    de
    qui-
    buslune
    temporis
    futurumerat ut inChristumcre-
    dercnl,
    vel de
    quorum
    salute
    proedictum
    est a
    pro-
    phetisquod
    fultira esset.
    Non, inquit, angelis subje-
    cit Deus Paler orbemcrediturum de
    quo loquimur,
    dicendo ex
    persona
    Dei Palris ad
    Filium,
    ponant
    inimkos luos scabellum
    pedumluorum,
    sed Filio
    suo tradidit
    illum,
    cui
    ipse
    dicil in
    psalmo
    : Postula
    a
    me,
    el dabotibi
    gnies
    hoereditatemtuam
    (Psal. n).
    G
    Unde el
    ipse
    Filius
    congraiulans
    sibi iradilumor-
    bem
    crediturum,
    dicit :
    Ego
    autem conslilutus sum,
    rex. abeo
    (Ps. n),
    idest a DeoPaire.
    -
    Testants est autem in
    quodam
    loco
    quis
    dicens:
    Quia
    nomma
    prophetarum
    relicet iu hac
    Epislola,
    quorum
    tesiimonia
    ponit,
    non causa
    invidioe,
    aut
    abscoudentis affectu hoc
    agit,
    sed narrantis volo et
    oslcndenlis
    iuluilu,
    Hebroeosmultamhabere scieu-.
    liamdiviliarum
    Scriplurarum, quibus
    ista
    scribebat,
    intantum ut nec
    opus
    haberet nomen
    ponere
    dicen-
    tis. Hoc
    ergo
    teslimonium ex Psallcrio Davidico
    suinplttm,
    est
    qualiler loquitur
    ad DeumPalrem :
    Quid
    est homo?
    Suppresse
    et cum
    despeclupronun-'
    tiandumesl
    islud,
    quid
    esl homo?subaudis
    fragilis,
    roorlalis,
    caducus et
    sequax
    Adoe,qui
    in veteri
    pec.
    D
    calo
    originali pronilate
    est deviclus.
    Quod
    memores
    ejus
    ?subaudis itaut misericordia}tuoedoua
    largiaris,
    tuaest
    gratia,
    non illius merilum. Hominismemor
    est
    Dominus, quando
    ei
    peccata
    dimittil
    gratuita
    mi-
    sericordia,
    et misericordioesuoedoua
    largitur.
    Se-
    quilur,
    Aut Filius
    hominis,
    subaudis
    quid
    esl? Hoc
    quidem
    doclores referunt ad
    Christum, qui
    inEvan-
    gelio ssepissime
    filium
    hominis,
    idest filiumMarioe
    se
    vocal,
    ac
    proplerea
    sub
    inlerrogalione
    sursum
    erigenda
    est
    vox,
    el est sensus
    :
    Quid promeruit
    Hle
    homo
    assumptus
    a
    Verbo,
    ut Filius Dei
    fierei?Quod-
    quesequilur, quoniam
    visitas
    eum,
    ad
    genus
    huma-
    num
    refertur,
    de
    quopaulosuperius
    subnomineho-
    minis dictum
    est, quid
    est
    homo;
    et est
    sensus:-
    835 HAYMONiSHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIP.L. 836
    Quoniam
    visitas
    genus
    humanum
    per
    Filiumluum,
    etperpetuo largiris
    bnficia,
    nonesl merilum
    illius,
    sedtua
    gratia,
    ideoque subsislil, quia
    a tevisitatnr.
    Visitatioadmedicumet
    oegrolumperlinel.
    Nam vi-
    silalionis olliciumdieitur medicus
    implere, quando
    ad infirmum
    quempiamingredilur.
    Et
    genus
    huma-
    num, quod
    infirmumet
    hmguidum
    erat,
    DeusPa-
    ler tune visilavil,
    quando
    misit Filium suum,
    qui
    Verbum
    caro
    faclum
    estet habitavil innobit
    (J oan. i)
    :
    de411a
    visitalionedicit eliam Zacharias
    paler
    beati
    J oannis
    Baptistoe
    : Visilavil nosOriensexalto
    (Luc.1),
    quidam
    doctoreshoc
    quod
    dicit :
    Quid
    esthomo
    quod
    memor es
    ejus,
    aut Filius
    hominis, quoniam
    vititas
    eum? tolumreferunl ad
    genus
    humanum,
    hoc vero
    quod sequilur,
    referunt concorditer adChrislum.
    Minuisti eum
    paulo
    minus ab
    angelis.
    Per morlem
    corporis
    et
    opprobria passionis,
    minoreni
    fecit Deus
    Pater Filiumsuum
    angelis, qui
    secundumdivinila-
    tem
    oequalis
    ei erat in
    omnipolenlia
    deilalis, quia
    angeli
    immortalese
    inipassibiles
    exislunt. Minoralus
    est aulemnonnecessilaie,
    sed
    spontanea
    volunlale,
    sicut idem
    Aposlolus
    alias ait :
    Qui
    cumin
    forma
    Dei
    esset,
    non
    rapmam
    arbitratus est essese
    oequa-
    lem
    Deo,
    sed
    semetipsum
    exinanivit,
    formant
    serviacci-
    piens, faclusque
    est obedientPalri
    usque
    ad
    morlem,
    morlemautemcrucit
    (Philip. 11).
    Ex ea enim
    parle
    qua
    mori
    potuit
    Creator
    angelorum,
    minor factusest
    angelis.
    Beneautemdixit
    paulo
    ininus el si mortale
    corpusassumpsil
    :
    peccai
    i tamenmaculamnonhaluii
    ;
    gloria
    et honorecoronasti eum. Psalmista
    loquitur
    ad
    DeumPatrem dehumilitate et exallatione Filii
    Dei,
    dicens :
    Minuisti,inquit,
    Filiumluum
    paulo
    minusab
    angelis,
    dum euminortalem creasti,
    sed
    quia
    ille
    obedienslibi exslitil
    usque
    ad
    morlem, gloria
    et ho-
    norecoronasti eum. Taieest illud
    quodAposlolus
    di-
    cil inalioloco:
    Propter quod
    etDeusex<dlavil
    illum,
    et
    donavit illi nomen
    quod
    est
    super
    omne
    ncmen,
    ul in
    nomine J esu omne
    genu flectatur, coelesliunt,
    lerre-
    strium,
    et
    infernorum. (Ibid.)
    Gloria
    ergo
    coronavil
    illumDeusPaler in
    resurrectione,
    honoreaulemin
    ascensione
    quandoquadragesimo
    die resurreclionis
    suoeexallavil illum
    super
    omnemcreaturam. Aliter:
    Gloria coronalus est in inulliludine
    credenlium,
    vi-
    delicet cum
    post
    resurreclionis
    iriumphum,
    eredu-
    lilalemlolius mundi inhoc
    quod
    homoest
    accepit,
    honore aulem in confessione
    paternoe majestatis,
    hoc est in eo
    quod
    in
    pleniludine paternoe glorioe
    habitat
    ;
    et contlituisti eum
    super opra
    manuumtua-
    rum. Per hoc
    quod
    homofactus
    esl,
    conslilutusesl a
    DeoPaire
    super oprajussionis ejus, supra
    cccleslia
    videlicet, terrestria,
    el
    infernalia, qui
    secundumdivi-
    nilatis
    polenliam,
    sicut cumDeoPaire oiniiiacrea-
    veral,
    ilacumilloomnia
    possidebat.
    Dicendo
    enim,
    Contlituisti eum
    superopra
    manuum
    tuarum,
    omnis
    crealura monslratur
    subjecta
    esse
    illi, quia
    sicul
    potcslale
    Verbi omnia creala
    sunt,
    ita ille homo
    assumptus
    a Verbo cumVerbo
    passidet
    cuncla.
    Omnia
    snbjecitti
    sub
    pedibus ejus,
    idesl oeler-
    nitaii illius el
    poleslnli,
    ut omnis crealura illum
    \ adorel,
    et hocesl
    quodipsepost
    resurreclionis
    glo-
    riain
    appareils dlscipulis
    suisdixil eis : Dataestmihi
    omnis
    pot
    estusin coeloel interra
    (Matlh. XXTHI).
    In
    eoenim
    quod
    omniaei
    subjecit,
    nihil dimitit nonsub'
    jeclnm
    ei. In
    eo,
    idesl in hocdono vel
    facto,
    qnod
    ei
    omnia
    subjecit,
    necccclesliavidetur
    excepisse,
    nec
    terrestria,
    ut diceret
    proelerangelicam
    creaturam:
    sedila
    conclusit,
    dicens : Omnia
    subjecit
    ei. Nunc
    aulemneedumvidemut omnia
    subjecta
    ei.
    Quid
    est
    quod
    beatus
    Apostolus loquitur,
    nam cum
    dixisset,
    omnia
    subjecta
    esse
    Christo,
    slaiim
    subintulil,
    di-
    cens: Nuncautemneedum videmus omnia
    subjecta
    ei ? si omnia sunt ei
    subjecta, quomodo
    non sunt
    subjecta? Intelligendumestergo
    hocmodout
    superius
    ubi dixil : Nihil dimisit non
    suhjeclumei,
    ut intelli-
    B
    gamus
    universalcm
    subjeclionem
    et
    volunlariam,
    scilicel
    per fidem,
    et
    necessariam,
    quacogitur
    omnis
    crealura
    subjecta
    essesuoCrealori. Hicveroubi di-
    cilur
    ,
    Needumvidemus omnia
    subjeclaei,
    lantum-
    mododevoluntaria
    subjectione accipere
    debemus:
    qui per
    fidem constat
    qua
    ineum credere nolunt.
    Quia
    enimtune
    temporis quando Apostolus
    ista lo-
    quebatur, Evangelii
    needum
    proedicalioper
    lolum
    rundum
    divulgataeral,
    needumque
    omnes
    proede-
    siinali adviiam
    credeant,
    rectedixil: Needumsunl
    ei omnia
    subjecta,
    et nonsolum
    tune,
    sedetiamad-
    huc omnes
    proedcstinaii
    noncredunt.
    Eum aulem
    qui
    modicum
    quamangeli
    minoratus
    est,
    videmusJ esum
    propter passionem
    morlis
    gloria
    et
    honorecoroiialum.Hic
    aperle
    manifestai
    quiagloria
    el
    C
    honor Christi crux
    ejus
    fui
    1,proqua
    modicumminora-
    tusest ab
    angelis
    moriendo
    pro
    noslra salute. Unde
    et
    Aposlolus
    alibi cum
    dixisset, factus
    obediensest
    Patri
    usque
    ad
    morlem,
    morlemaulem
    crucit,
    statim
    subsecutus
    esl,
    dicens :
    Propter quod
    el Deus exalta-
    vit
    illum,
    el ddit illi nomen
    quod
    esl
    super
    omneno-
    men,
    etc. Sic etiam
    ipse
    Dominus
    provocabat apo-
    stolos dicens: ut
    giorificetur
    Filius hominis. Sed si
    ille
    qui
    Dominus est ea
    quoepro
    servis
    passus
    est
    gloriamvocal,
    multo
    magis
    tu homo
    quoepro
    Do-
    mino
    pateris,
    libi ad
    gloriamsempiternamperlinere
    nondubilare debes.
    Eum, inquit,
    J esumvidemusco-
    ronatumnonoculis
    corporeis,
    sedoculismentis: dum
    sedet in
    plenitudinepalernoemajeslalis,
    ut
    gralia
    Dei
    pro
    omnibus
    guttarel
    morlem. Gralia Dei Palris
    ap-
    D
    pellatur Filius,
    eo
    quod
    nobisa DeoPtre
    gratis
    sit
    dalus,
    et
    quod gratis pro
    nobis morlem sustinuil.
    Non enim debebalur nobis nostro
    merito,
    ut Filius
    Dei
    pro
    nobis
    gustaret morlem,
    sed ineffabilis
    gratia
    hoc fecit.
    Quod
    aulemdicil
    pro
    omnibusillum
    gustasse morlem, quidam
    doctores ila absolulein-
    telligunt
    ul dicatur
    pro
    omnibus
    pro quibusgustavit,
    idest
    pro
    eleclisad vitamoeternam
    proedeslinalis.
    At
    vero
    quidam
    ila
    gencraliter accipiunl,
    ut dicatur
    pro
    omnibus fidelibus
    alque
    infidelibus morlem
    gustasse,
    dicenles :
    Ipsequidempro
    omnibus mor-
    tuus
    esl,
    licel omnesnonsalvenlur. Et si omnesnon
    credunt,
    ille lanien
    quod
    suum erat fecit. Unde
    beatus
    Piosper
    banc
    ponit
    simililudinem Esl
    qoili-
    857 EXP0S1TI0
    IN EPP. S. PAULI.
    -
    IN EP1ST. AD HEUR. 38
    bel medieorurti
    perilissimus qui
    veniens in civilatem
    populosam
    ubi mulli infirmi
    habenlur, temprt po-
    lionemconlra omnia
    gnera
    infirmilalum,
    et con-
    vocat omnes,
    dicens :
    Venile,
    omnes
    populi qui
    variis infirmitatibus laboratis,
    et bibite ex hac
    po-
    tione, quam
    causasalulis veslroe
    proeparavi
    :
    spondeo
    vobiscum oblestalione, quod
    si
    quis
    biberit ex ea
    medelam slatim
    consequetnr.
    Qui
    credunt verbis
    illius, accedunt,
    bibunt et sanantur:
    qui
    verorenuunt
    bibere,
    non
    sanantur,
    sedin suainfirmitate contabe-
    scunl.
    Quantumergo
    admedici devolionem
    perlinel,
    pro
    omniumillorumsainte
    potionemlemperavit,
    licel
    aliis non
    prosit,
    nisi his
    qui
    ex ea
    biberunt,
    ita el
    Christus, quantum
    in se
    fuit,
    pro
    omnibus mortuus
    esl, quanquam
    non
    prosit ejus passio
    nisi solum-
    modohis
    qui
    ineumcrederevoluerunt.
    Simulque
    no-
    tandum
    quia
    non dixit
    Apostolus, subjacuit morli,
    sed
    proprie guslavit
    morlem, per quod
    velocitalem
    resurreclionis voluit ostendere. Brevi etenim
    tempore
    amorte
    poluil
    teneri,
    ul ea
    devicla,
    confeslim Vi-
    ctor
    resurgeret.
    Decebatenimeum
    propter quemomnia,
    et
    per quem
    omnia,
    qui
    multot
    filios
    in
    gloriam
    adduxeral,
    aucto-
    rem salulis eorumcontummari
    per passionem.
    Dece-
    bat, inquit,
    eum
    auctorem,
    scilicetsahitis
    eorum, per
    passionem
    consummari,
    idest
    perficere
    omniumsa-
    luiem
    per passionem
    Chrisli, qui
    est auctor salulis
    omnium
    credentium,
    et
    qui
    ante
    passionem
    suam
    multos filios
    adoptivos
    adduxerat in
    gloriam
    fidei,
    spei
    et
    charitalis, qui
    certain
    spem
    habebant
    gaudia
    patrise
    coelestiset oeterni
    regni
    hoerediiatemse
    posse
    percipere;
    vel cerle
    per passionem
    decebai eum
    per-
    ficereomnia
    quoe
    deillo
    proedictaeranl.
    Unde
    ipse
    di-
    xit
    pendens
    incruce: Contummalumett
    (J oan. xix).
    Propter quem
    omnia,
    idest
    per
    morlem
    ejus
    reslaurata
    sunt omniacoelestiaetterrestria: homoscilicetredem-
    ptus
    et numerus
    angelorumredinlegratus.
    Per
    quem
    omnia,
    subaudis facta
    sunt, juxta quod
    J oannes di-
    cit,
    omnia
    per ipsumfacta
    sunl
    (J oan. i).
    Videsne
    quantum
    est in medio
    nostri, nobisque conjunclus
    esl?
    Ipse
    Filius et nos
    filii,
    ille
    proprius
    et nos
    adoptivi
    : sed ille salvat et nos salvamur. Vides
    quomodo
    nos
    conjungit
    et discernit ? Namcum di-
    cit,
    multot
    filios
    adduxit in
    gloriam,
    hic
    conjunxil
    :
    cum vero
    addit,
    aucloremsalutis
    eorum,
    hic dis-
    cernit.
    Qui
    enim
    sanclificat
    et
    qui sanclifieanlur,
    ex uno
    omnes.
    Quis
    est
    qui
    sanclificat ? Christus
    per
    fidem
    passionis
    suoeet
    per
    donum
    baplismalis. Qui
    sunt
    qui
    sanclifieanlur
    ? Omnes credenles
    qui
    sancli-
    fieanlur fide
    passionis
    Chrisli et
    gralia baptismi.
    Sed
    qui
    sanclificat
    Christus,
    et nos
    qui
    sanclifiea-
    nlur,
    ex uno Deo Paire omnes
    sumus,
    quia
    ab illo
    omnia
    originemacceperunt.
    Unus est. enim
    Deus,
    per quem
    et a
    quo
    omnia. Sed aliter
    ille, aliter
    nos. Ille
    quasi proprius
    Filius
    potest sanclificare,
    nos vero
    quasi adoplalivi
    ab illo sanctificamur. Al-
    lamen unum habemus Palrem in
    coelis,
    ille
    pro-
    prium,
    nos
    adoplivum. Propter quamcausant,
    subau-
    A dis
    quia
    el
    ipse
    et nos ex uno DeoPaire
    sumus,
    li-
    cet
    discrte, non
    confunditur fralres
    vocare
    eos, qui
    Sunl filii
    adoplivi,
    dicens: Nunliabonomenluum
    fra-
    tribut meis. Cum
    dicit,
    non erubescit fralres eo
    vocare,
    oslendit nosesseeamdemfrateriiitatcm no-
    strse
    humanilalis,
    sedin misericordia
    ejus multa,
    et
    humilitate maxima
    qui
    nos fralres
    elegit
    sibi : hoc
    quoque prophetico
    affirmt lestimonione
    quasi
    no-
    vum
    putaretur,
    el non multo ante
    proediclum.
    Ait
    enim: Nunliabo nomen luum
    fratribus
    meit. Post
    sacram
    passionem
    et Venerandam
    resurrectionem,
    promitlit
    se
    gloriam
    divinilatis
    paternoe,
    et nomen
    ejus quo paler
    dicebatiir tolo orbe
    divulgaturum.
    Nunliabo
    dicit,
    id est narrari faciam a
    proedicalori-
    bus meismihi ate datis. Nam
    resurgens
    a mortuis
    B dicil niulieribus :
    Ite,
    nunliate
    fratribus
    meis
    (Mallh.
    xxvm)
    ;
    et ad Mariam: Vadead
    fratres
    meos
    (J oan.
    x),
    et dieeis. Fralres aulemdicuntur et
    qui diligunt
    et
    qui diliguniur;
    addil vero : In medioecclesioelau-
    dabole. In medio
    Ecclesioe,
    hoc esl incoeiufidelium
    laudavil DeumPalremFilius
    quandoapostolis
    reversis
    a
    proedicalione
    dixit :
    Confiteor tibi, Paler,
    Domine
    coeliet
    lerroe,
    idest laudoel
    glorificote, quia
    abscon-
    disti hoeca
    sapientibus
    et
    prudentibus,
    el revelatii ea
    parvulis (Luc. x). Ipse quoque quotidie
    in medio
    EcclesioeIaudat Deum
    Palrem,
    dumfidles
    quique
    ejus passione
    et resurrectione
    redempti, ejnsquebap-
    tismale
    abluti,
    indefessas laudes Deo Palri rf-
    rant
    corde,
    oreet
    opre
    : his enimtribus modislau-
    dandus est Deus. Et iterum:
    Ego
    ero
    fidens
    in
    eum,
    C hoc est in DeumPalrem. Voxesl Filii Dei de Deo
    Paire ex
    parle
    humanilalis
    loquenlis.
    Namhomos-
    sceplus
    a
    verbo,
    lolamconfidentiam suamin Deum
    Palrem
    posilamhabebat,
    unde dicebat:
    Paler,
    clari-
    fica
    Filiumluum
    (J oan. XII).
    Et
    pro
    fidelibussuis
    sup-
    plicans
    aiebal :
    Paler,
    volo ul ubi
    ego
    sum,
    et isti
    sint mecum
    (J oan. xvn). Quos
    etiam exhorlans ul
    confiilenliam
    haberent,
    dixit :
    Confidite, ego
    vici
    mundum
    (J oan. xvi).
    Et iterum: Ecce
    ego
    et
    pueri
    met
    quos
    ddit mihi
    Deus. Hoecduo teslimonia
    sumpla
    sunt ex oraculo
    Isaioe
    propheloeloquentis
    in
    persona
    Filii Dei. Isli
    aulem sunt
    pueri,
    sancti videlicet
    aposloli, quibus
    Dominus ail :
    Pueri, nunquidpnlttienlarium
    habelis
    (J oan. xxi)? Qui
    bene
    pueri
    voeantur
    propter
    inno-
    D
    centiam el
    humilitatem,
    de
    qualibus ipsa
    Veritas
    dicit: Sinite
    parvulos
    veniread
    me,
    taliumest enim
    regnum
    coelorum
    (Matlh. xix).
    Quiaergopueri
    communicaveruntcarni et
    sanguini
    :
    et
    ipse
    similiter
    partkipavil
    eisdem. Hocde
    aposlolis,
    omnibusque
    fidelibusdictum
    est, quia per
    hoc fra-
    tres fuerunt
    Domini, quia
    verum
    corpus
    et
    sangui-
    nemhabuit,
    sicut et illi habuerunt.
    Quo
    lococonlun-
    oilur Manicboeuscum
    suis,qui
    aususest dicereDeum
    verum
    corpus
    non
    habuisse,
    cum
    Aposlolusdicat,
    quia
    assumendo carnem
    parliceps
    exstilit illorum,
    Sicut enimilli
    pueri,
    el nos carne et
    sanguine,
    con-
    stamus : sic et Christus
    participavit
    carni et san-
    guini ,
    homo
    factus,
    et sicut Christus communicavit
    859 I1AYM0N1SHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.B1BL. 850
    noslroesulslanlioe
    per assumpiionem
    hominis,
    sicel ;
    nos
    participes ejussiirnus per assiimpiioneni corporis
    et
    sanguinis ejus. Quare
    aulem communicaverit
    Christus carni el
    saiiguini
    ,
    in
    sequenlibus
    manifes-
    tt,
    dicens : Ut
    per
    morlemdsintrt eum
    qui
    habe-
    bat morlis
    imperium,
    id esl
    diabolum,
    el liberarel eos
    qui
    timormorlis
    per
    lolamvitamerant obnoxii serri-
    tuti.
    Admirabile, quiddam
    hic deinonstrat
    Aposlolus,
    ostendens diabolum
    per
    hoc dcvicliuna
    Christo, per
    quodpotcstalem
    tenebat inmundo. Arma
    quoe
    fuerunt
    illi
    qnondam
    forlia adversummundum, hoc esl
    mors,
    perea
    illumChristus
    percussil,
    sicut Davidabstracio
    David Golioe
    gladio,
    in eo
    caput
    illius
    ampulavil
    in
    quo quondam
    viclor ille solebat fieri.
    Quia ergo
    dia-
    bolus, per
    morlem hominis in mundo
    pincipalum
    proesumpserat, per
    morlemChrisli
    lemporalem
    vinci
    debebal.
    Quapropler parlicipavit
    Chrislus carni el
    sanguini,
    ul mori
    poluisset
    ad
    tempus, sicque
    dum
    morlmis
    est,
    qui peccatum
    non
    fecerat,
    deslruxit
    diabolum
    qui peccatumaltulerat, per quod
    mors in
    orbemvencral. Siveetiaminhocdestruxit diabolum
    et
    morlem, quia semper
    mortuus est
    peccalo,
    dum
    non
    peccavit.
    Destruclo autem
    imperio diaboli,
    libc-
    ravit eleclos
    suos, qui
    timor morlis
    per
    tolamvitam
    suam
    quandiu
    vivebftnt in hoc
    soeculo, obnoxii,
    id
    est debili etastricii erant servi iuli morlis et diaboli.
    In hoc enim liniebant morlem
    ,
    quia
    servi erant
    morlis,
    dumomnes morli
    subjacebanl.
    Nusquam
    enim
    angelos npprehendil
    ,
    sed semen
    Abrahoe
    apprehendit. Quodsuperius dixerat,
    pueros
    communicasse carni et
    sanguini,
    et
    quia
    Chrislus
    '
    parlicipaverit eis, exsequilur amplius
    hune
    sensum,
    volensoslendere unde
    parliciparet eis,
    et dicil : Nus-
    quam,
    idest innullo
    loco, neque
    in
    coelo,
    neque
    in
    terra
    angelicam
    creaturam
    assumpsil,
    sed
    corpus
    humanumde semineAbrahoe
    assumpsit. Quibus
    ver-
    bis
    favet
    illis
    blandiendo, quod
    semen illorumas-
    sumpserit.
    Quia ergo
    homo rediuiciidus erat morte
    Filii
    Dei,
    non
    anglus,
    idcirco non
    angelicam
    natu-
    ram
    assumpsit, quoe
    morlem non
    poiest pli,
    sed
    humanam in
    qua
    mori
    poluisset.
    Nec
    angelis
    tanla
    est
    dignitas collata,
    ut inuna
    persona
    eorumnaluroe
    Filius Dei
    conjungeretur -.quamdignilalem
    et hono-
    rem bnmana; naluroe divina
    gratia
    contribuit,
    ut
    Deus et homo una essel
    persona.
    Et
    quare
    dixit
    ap-
    prehendit, quod perlinel
    ad
    fugienleni, quia
    nos
    quasi
    recedentes a
    se,
    el
    longefugientes
    inseculus
    apprehendit.
    .
    Unde debuit
    per
    omnia
    fratribus
    assimilan. Pro
    hac, inquit, ralione, quia
    non
    assumpsil angelicam
    naUiram,
    sed human;un de semine
    Abrahoe,
    debuil
    per
    omnia assimilai! fratribus.
    Quid
    est
    per
    omnia?
    id estnatus
    est, educatus, crevit, esuriil, passus
    est
    ac mortuus,
    ul
    per
    omniaisla similis esset
    fratribus,
    qui hujusmodi
    condilioni
    subjecli
    sunt el connexi.
    Sed
    forlasse
    quoerilaliquis, quare
    homosil
    reparalus
    polius quamanglus lapsus?
    Cui
    respondendumest,
    hominemnontantum
    deliquisse, quantum
    diabolum.
    Ille enim diabolo suadcnlc
    peccavit,
    diabolus vero
    A nullo
    suadeiile,
    sel
    superhienlo
    corruil. Homo
    quo-
    que, quia corpus habebat,
    inandiicare
    indigebat
    :
    diabolus
    aulem, quiaspiritus esl,
    lolus inexcusabiiis
    est. Fuit et tnia
    causa,
    videlicet
    quia
    homoneedum
    perveiicral
    ad locumubi.oeternaliier cumDeo
    regna-
    turiis
    eral,
    sed in
    paradiso
    lerreno
    morabalur,
    de
    quo
    transferendns erat in coelum
    complelo
    numro
    eleclorum : diabolus auieni incalo
    jam
    erat collo-
    catus,
    n( misericors
    fierel
    el
    fidelis pontifex
    ad
    Deum,
    ul
    repropitiaret
    delicta
    populi.
    Misericorsdicilur a
    misera
    corde,
    videlicet
    quia
    miseriamsiislinet et co-
    gnoscil per experinienlum
    miiereri.
    Ilaque
    non fuit
    alia causaillum
    per
    omniafralibus assimilai
    i,
    nisi
    ut misericordiam nobis
    proesiaret
    nos
    redimendo,
    et
    fidelis fieret
    verusque
    et
    potens ponlifex
    ad Deum
    B Palrem
    interpellando pro
    nobis,
    noslrisquepropilia-
    rct
    peccatis.
    Hoecenim
    hujus
    miserandoe
    dispensa-
    tionis causa fuit : vidit
    quippe
    humanum
    genus
    humo intenlum,
    peccatorum
    vinculis
    ligatum,
    et nii-
    sertus est
    ejus
    sicut fidelis
    ponlifex,
    reconcilians nos
    Deo
    Palri,
    et recnciliando
    purgans.
    Minislerium
    elenim sacerdolis
    atque ponlificis
    est filelcm
    esse,
    ut
    possit
    eos
    quorum
    sacerdos esl Hberarea
    peccatis.
    Ponlifex
    (fhoque
    dicilur eo
    quod ponlem,
    idest viam
    proebeat
    suis
    sequacibus
    suo bono
    exemplo,
    ila et
    Dominus
    ponlem
    fecit
    nobis,
    id est bonam viam
    oslendit,
    cumdiceret: Disciteame
    quia
    mitissumet
    humiliscorde
    (Matlh. xi).
    Ponlemeliamnobis
    fccil,
    quando aperuit
    nobis
    januam regni
    coeleslis. Ubi
    modo
    consislit,
    DeumPalrem
    inlerpellans pro
    nobis.
    G
    In eoin
    quopassus
    esl
    ipse
    et
    lentatus,
    potens
    est
    eis
    qui
    teniantur auxiliari. In
    eo, inquit,
    in bo-
    uline in
    quo
    lentatus esl
    ipse
    a
    diabolo,
    sednon
    superatus,
    et
    passus
    a ministris
    illius,
    potens
    est
    vinclos
    liberare,
    lenlalosque adjuvare
    ne vincantur:
    quia
    lentaliones nostras et
    passiones,
    non solum
    sicul Deus
    cognoscit,
    sed etiamsicut homo
    experi-
    menlo
    probavil,
    ac
    propterea
    non solum
    per
    hoc
    quod
    Deus est
    potest
    nobis
    auxiliari,
    sed
    iusuper
    per
    hoc
    quod
    homo
    est,
    quoniamejusdempoteslalis
    est homo
    assumptus
    a
    verbo, cujus
    erat et idem
    verbum.
    CAPUT III.
    Unde,
    fralres sancli, vocalionit coeleslis
    participes,
    considerate
    apostolum
    et
    ponlificemconfessionis
    no-
    slroeJ esum
    qui fidelis
    est ei
    qui fecit illum,
    skut et
    Moyses
    inomni domo
    ejus.
    Fralres eos vocal lamcarne
    quamspiritu, qui
    ex
    eodein
    gnre erant,
    eamdemque
    fidem
    habebanl;
    sanctos
    quia
    sanclificali fuerant fide
    passionis
    Chri-
    sti et
    aqua baptismatis, qui participes
    erant coeleslis
    vocalionis,
    hocest
    palrioecoeleslis,
    ad
    quam
    Dominus
    omnes
    vocal,
    dicens: Venueadmeomnes
    qui
    laborali
    el onerali
    estis,
    et
    egoreficiam
    vos
    (Mallh. xi).
    Con-
    siderate
    apostolum
    et
    ponlificem
    fidei noslroeJ esum.
    ApostolusGroece,
    Latinedicilur missus. El Dominus
    J sus
    apostolus
    noster
    est, quiagratis
    a DeoPtre
    nobismissus
    est,
    sicut
    ipsetcslalur,
    dicens: Nonsum
    841 EXP0S1TI0 IN EPP. S. PAULI.

    IN EP1ST. AD HEBR. 842
    missusnisi adoves
    perditas
    domus
    Isral,
    el sicutmisit
    mePater et
    egomiltovos(Mallh. xv;
    J oan.
    xx).Unde
    et idem
    egregiusproedicalor
    alio inlocodicil : Misit
    DeusFiliumsuum
    factum
    exmtiliere
    (Gai. v).
    Ponlifex
    autemconfessionisnoslroe
    est, quia
    confessionemfidei
    noslroe
    prsetendit
    anteDeumPalrem
    qui
    fidelisest
    ei,
    idest DeoPatri
    qui
    fecit
    illum,juxtaquod
    alibi
    dicilur,
    quia
    factusesl ei exsemineDavidsecundumcarnem.
    Notandum autem de humanitalis essenlia hoc esse
    dictumin
    qua ipse
    fidelisfuit Deo
    Patri,
    obediens
    ei
    usque
    ad
    mortem(Phil.n).
    Nonnefidliserai DeoPa-
    tri, quando
    omnia
    quoeagebat,
    nonsuoe
    glorioereputa-
    bat,
    sedPalri dicens : Pater inmemanens
    ipsefacit
    opra?
    Sicut et
    Moyses, inquit,
    fideliserat inomni
    domo
    ejus.
    DomumDei hic
    populum
    debemus intel-
    ligere, plebem
    sdlicet
    Israeliticam.cui Moysesproe-
    posiuis
    erat a
    Deo,
    de
    qua
    domodicit Isaias : Vinea
    Domini sabaolh domus Itrael
    esl,
    et iterumexhor-
    tando : Bornas
    J acob,
    veniteet ambulemusin lumine
    Dei
    (Is. u, v).
    In
    qua
    domo
    Moyses
    fidelis
    fuit,
    idest
    dvolus et bonoe
    voluntatis,
    defCndensea
    quoe
    Dei
    erant,
    sibique
    non
    usurpans gloriam
    Dei
    Ampliorit
    enim
    glorioe
    isle
    proeMoysedignus
    habi-
    tus
    est, quantoampliorem
    honoremhabet domus
    qui
    fabricavt
    illam. Hoc in loco aut erit
    hypallage
    in
    sensu, aut satis necessaria subaudilio
    supporetur
    hoc modo. Tauto
    raajoris glorioe
    Christus
    proeMoyse
    dignus
    inventus
    est, quanto majorem
    honoremha-
    bet,
    subaudisDominusdomus
    qui
    fabricavit eamdem
    domum,
    sivelanto
    majori gloria
    Chrislus
    proeMoyse
    dignus
    inventus
    est, quanto majorem
    honoremhabet
    '
    fabricator a
    domo, quamipse
    fabricavit.
    Redditque
    causam
    quare majoris glorioe
    sit fabricator domus
    quam
    domusabeo
    fabriala.
    Omnis
    namque
    domus
    fabricatur
    ab
    aliquo. Qui
    autemomnia
    creavit, Deus,
    subaudis est. Hicfacto-
    rema factura
    discernit,
    utriusque
    domus auctorem
    Deumesse
    inlelligi volens,
    et
    populi
    scilicet lsraeli-
    tici,
    et
    genlilis.
    Et
    Moysetquidemfideliserat,
    hoc
    est,
    dvolus et
    bonoevoluntatisin totadomo
    ejus, tanquamfamulus
    in testimonium
    eorum,
    subaudis
    verborum,
    quoe
    di-
    cendo
    erant;
    Christus'aulem
    tanquamfilius
    in domo
    sua
    habitat,
    ordinans et
    disponens
    illam.
    Quanta
    dif-
    ferenlia est inter famulura
    quempaterfamilias proe-
    .
    ponit
    domui
    suoe,
    et filium
    quem derelinquit
    hoerc-
    '
    dem,
    tanta distantia esl inter
    Moysen
    et Christum.
    Moyses
    enimfideliset dvolus famulus fuit indomo
    Dei
    omnipoteniis,
    hoc est in
    plbe
    Israelitica in
    testimoniumeorum verborum
    , qtfceper
    illumdi-
    cenda erant ad
    populum, quoniam
    testis erat ver-
    borum Domini ad
    populum, itenmique populi
    ad
    Deum
    ;
    Chrislus verolibre ordinat domum
    suam,
    hoc est Ecclesiam
    suam, tanquam
    filius boeredi-
    latem
    paternam.
    De
    qua
    domo
    subjungil Aposto-
    lus,
    dicens :
    Quoe
    domussumus
    nos,
    ti
    fiduciam
    el
    gloriamtpei utque
    ad
    finemfirmam
    retineamus. Hor-
    tatur iterum
    Apostolus
    Hebroeosfortiter stare in
    fide,
    et
    perseverare
    inbono
    opre,
    jungens
    se more

    solito illis.
    Domus, inquit,
    Dei
    sumus,
    si
    fiduciam,
    idest fidemrectam et
    gloriamspei
    noslroefirmam
    retinuerimus
    usque
    ad finem morlis
    noslroe,
    vel
    usque
    ad diem
    judicii.
    Gloria
    spei
    noslroe
    est, qua
    gloriaraur
    nos in
    spejam
    esse filios
    Dei,
    et
    quod
    modo lenemus in
    spe,
    credimus nos
    possessuros
    in
    re. Bonaenim
    quoe
    nobis
    promissa sunt,
    in hac
    poe-
    nali vita habere
    nequaquampossumus, quamobrem
    habentes fidem
    rectam, spem certam,
    exspectemus
    patienter proemia
    nobisa Domino
    promissa. Sequi-
    lur :
    Quapropter,
    dicit
    Spirilus,
    hodiesi vocem
    ejus
    audieritis,
    noliteobdurarecorda
    vestra,etc., usque
    ad
    ti introibunt in
    requiem
    meam.De
    spepaulo superius
    locutusfuerat beatus
    Apostolus, quod oporleat spi-
    rare ea
    quoe
    fulura
    sunt,
    et dat inde testimonium
    B
    propheticum
    sub
    comparatione quodammodo
    illi
    per-
    ierunt, qui desperaverunt
    de
    polenlia Dei,
    et
    quid
    promeruerunt pauci qui
    sub
    spe
    certa
    promissis
    Dei
    crediderunt.
    Quia ergo
    obscure beatus
    Aposlolus
    locutus
    esl,
    necesse est
    replicare
    hostiam Veteris
    Testamenli,
    ut manifeslior fit oralio. Eductus
    po-
    pulus
    Israeliticus de
    J Egyplia
    servitute in
    signis
    et
    mirabilibus
    Domini,
    cummultamviamdeserli
    per-
    ambulassent, pasli
    aDomino
    manna,
    aqua
    de
    pelra
    potali, ejusqueprotectione tulati,
    consiliuminierunt
    omnes mittere de
    singulis
    tribubus
    principes specu-
    lalores, qui
    deberent
    speculari atque
    considerare
    terram a Domino sibi
    promissam. Qui pergentes
    luslraverunt lerram
    ; reversique
    sunt
    post spatium
    quadraginta dierumadmulliludinem.nuntiantes,
    ler-
    C
    ram
    ferlilissimam,
    magnorumque
    frucluum
    procrea-
    tricem,
    sedhabere urbes
    munilas,
    virosque inexpu-
    gnabiles
    esse in
    ea, utpote
    de
    stirpe Enachim,
    hoc
    est
    giganlum.
    Israelitoevero
    ingrali
    et
    insensati,
    quos oportebat
    recordari tantorum Dei beneficio-
    rum, quomodo
    eos clausos in medio tanli exercitus
    jEgyptiorum eripuerit
    de
    periculis,
    fluviorumque
    fontes de
    petra
    sine defectu
    donaverit,
    manna tri-
    bueril, aliaque
    innumerabiliabnficiaeis
    contulerit,
    nec Deo
    crediderunt, desperantes
    de
    ejus polenlia,
    nechorum
    aliquid
    remmorati
    sunt,
    sedtimor
    despe-
    rabili
    perterriti.munnurando
    dixerunt: Utinamnon
    introducat nos Dominusinlerram
    illam,
    reverlamur
    in
    ^Egyplum.
    Deus
    igiluriratus quod
    sic cito oblili
    fuissent beneficiorum ac mirabilium
    ejus, jura
    vit
    quo'd
    non esset iniratura
    generalio
    illa in
    requiem
    et
    patriam
    olim
    patribus promissam, sicque
    illasex-
    centa millia
    quoeegressa
    sunt de
    iEgypto perierunt,
    proeter
    duos tanlummodo :
    Caleph
    videlicet filium
    J epbonse,
    et J osuefilium
    Nun, qui
    sedilionem
    populi
    compescere
    nisi
    sunt,
    creduli
    promissionibus
    Do-
    mini. Notandum autem1res
    requies
    ab
    Aposlolo
    in
    hac
    Epislola
    commmorai! : unam
    sabbali,
    qua
    re-
    quievit
    Deus ab
    operibus
    suis
    ;
    secundam in Pate-
    siina,
    in
    quamingressi
    Israelitoe
    requieluri
    erant a
    miseria et laboribus multis
    ;
    tertiam
    quoque quse
    vera esl
    requies, regnum
    videlicet
    coelorum,
    ad
    '
    quam quos pervenire contigerit, plenissime
    re-
    quiesccnt
    a laboribus
    oeruinnisquehujus soeculi,
    de
    PATROL. CXVII. 27
    845
    HAYM0N1SHALBERSTAT.El'iSu. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 844
    qua
    hic
    Aposlolusprophelandospiritaliter loquitur,
    dicens :
    Quapropler,
    subaudis
    quiadomusDei
    sumus,
    si fidemreclamet
    gloriam spei
    firmam retinueri-
    nius,
    noliteobdurarecordavestra,
    ne similia
    patia-
    mini, qualia progenilores
    vestri
    passi
    sunt
    privati
    requie promissa.
    Hortabatur his verbis
    Aposlolus
    Hebroeos,
    utnonessentinfidleset
    increduli,neperde-
    rent
    requiem
    oeternamsibi a Domino
    promissam,
    sicut
    perdidermitpatres
    eornm
    requiemtcmporalem.
    Nolite, inquit,
    hodieobdurare corda
    vestra, sicut,
    subaudis,
    obduraverunl
    paires
    vestri in exerceba-
    lione,
    in
    amaricatione, quando
    meadamaritudine'm
    provocaverint
    secundumdiem lentationiseorumin
    deterto,
    ubi tentaverunt me
    patres
    vestri multismo-
    lis,
    dicentes:
    Nunquidpolerit
    Deus
    parare
    niensam
    in deserlo? Et
    nunquid polerit
    nos introducerein
    terrain
    patribuspromissam?
    Quod
    autemdicit
    hodie,
    non
    loquiturjam
    Psalmista ad illos
    qui
    mortui sunt
    in deserlo murmurando contra
    Dominum,
    et incre-
    duli
    existendo,
    sed
    polius
    adillos
    qui
    dominicoe
    proe-
    dicaiionis
    tempore
    fuerunt,
    aposlolorumque,
    el
    usque
    ad finemsoeculifuluri sunt.
    Hodie, inquit,
    id est
    in dieNovi
    Testamenti,
    vel omni
    tempore quandiu
    dicelur hodie: Noliteobdurare cordaveslra. Hodie
    namque prosempiiernoponilur,
    id
    est,
    donecmun-
    dusetvita
    prsesens
    manet.
    Sequilur
    : Probaverunl et
    viderunt
    opra
    mea
    quadraginta
    annis.
    Quoddicit,
    probaverunl opra
    el inirabilia
    mea,
    nonesl ilain-
    telligendum,
    ul dicatur
    probaverunt,
    idest
    etegerunt
    causant
    graliarum
    actionum,
    sed
    poliusprobatio
    hoec
    ad curiositatemest referendaet tentationem. Pro-
    baverunt, inquit, opra
    mea,
    ho est curiosilalis
    causa
    exquisierunt
    tentantes utrum
    Omnipotens
    es-
    sem. Sed
    quid
    factnmest? viderunt illa
    per quadra-
    ginta
    annos,
    et
    permanserunt ingrati.
    Potest
    quod
    dicil
    quadraginta
    annis,
    et ad
    sequenliajungi. Qua-
    dragenarius
    aulem numerus
    mysticus
    in divina
    Scriptura
    habelur
    :
    Quadraginta
    diebus Dominusin
    deserlo
    jejunavit,
    ut
    triumpharel
    de
    illo,
    per quem
    illi
    quadraginta
    annis murmuraverunt
    in eremo
    contra Dominum,consummataque
    tota
    gloria
    Victo-
    ria?in
    passione
    et resurrectione, quadraginta
    diebus
    fuit cum
    discipulis
    antequam
    coelorumallitudinem
    penelraret.
    Primis
    vero diebus
    quadraginta
    tenta-
    tionemhujus
    soeculioslendit, posterioribus quadra-
    ginta
    diebus consolationem,
    qua
    consolandi sunt
    '
    in
    palria.
    Corpus
    enim
    ejus,
    idest
    Ecclesia,
    necesse
    esl nt tentationes
    p.iliatur
    in
    prsesenli
    soeculo
    (Matlh.
    xvm),
    ut
    poslmodumpervenirepossit
    ad
    gaudiapa-
    trioecoelestis.
    Tamen et in
    proesenti
    non deest ille
    Consolalor, qui
    dixit : Ecce
    ego
    vobiscumtumomni-
    bus
    diebus,usque
    adconsummationemsoeculi(Mallh.
    xxvni)'; Sequltur
    :
    Propter quod,
    subaudis
    quia
    tentaverunt mecausa
    curiosilalis,
    et
    opra
    mea
    quadraginta
    annis
    proba-
    verunt, infensusfui gnration!
    huit. Plus est diei
    offensumsive infensum
    quam
    dicere
    iralum, quo-
    niam
    fjui
    irascitur facile
    potest
    ab ira removeri :
    qui vero infensus siveoftensus
    fuerit,
    aut vix aut
    A
    nullo mo!o
    potest placari ;
    ita
    omnipotens
    Deusof-
    fensas,
    id est valde el
    implacabiliter
    iratus luil illis
    sexcentis miljibus
    qui perieruni
    indeserlo. Et dixil
    ad
    Moysen
    et
    Aaron,
    vel etiamadJ osue:
    Semper
    ht
    errant corde. Multis modis
    castigavit
    eos Dominus
    Deus
    omnipotens,
    sedilli
    semper
    corde
    erraveruut,
    a via veritalis et rectiludiuis dviantes.
    Quiconque
    enim vuluntali Dei non
    obsecundat,
    errt a recti-
    tudine
    juslitise. Ipsi
    veronon
    cognoverunl
    vias meas.
    Non
    cognoverunl dicit,
    hoc est non
    approbaverunt,
    nec
    elegerunl
    actionesmeas et
    proecepiamea;
    vel
    non
    cognoverunl, quia
    noluerunt ad hoc
    cognoscere
    ut tenerent et
    observarenl-illa.
    Quibus
    juraviin
    ira
    mea
    ,
    si introibunt in
    requiem
    meam.
    Si,
    aliquando
    ponilur pro
    affirma
    tione, aliquandopro dubitalione,
    B aliquando pro negalione,
    ut in
    proesenti
    loco
    pro
    non,
    et inPsahuo dicente
    Prophela
    : Si reddidi re-
    tribuentibus mihi mala
    (Psal. vu),
    id
    est,
    non red-
    didi. Ordoverborumesl : Nonintroibunt in
    requiem
    meam,
    sicutjuravi
    inira
    mea,
    noe est invindicta
    mea. Ira enimDei vindicta est illius.
    Loqui Deum,
    magnum
    est
    :-jurare vero,
    nums metuenduin. Cum
    enim omnis sermo illius
    projuramento accipi
    de-
    beat, quoniam semper
    verus
    est,
    dicilur
    aliquando
    jurare
    ad
    exaggerandam
    vim
    rei,
    el ut terrorem
    incutial auditoribus. Sic dicilur et irasci morehu-
    inano, cum
    semper ipse
    idem
    maneat,
    quatenus
    dum
    audivimus illum
    iralum,
    metuamus
    peccare. Quod
    autem
    dicit,
    non introibunt in
    requiem meam,
    hic
    (sicut supra
    dictum
    esl) geminamrequiem
    de-
    Cbemus
    intelligere;
    unamterram
    repromissam
    Abra-
    hoe, quam
    illi
    perdiderunt
    propter
    infidelitalem
    suam: alteram
    vero,
    vitam oeternamde
    qua Apo-
    stolus
    spirilualiter loquitur,
    dicens : In
    qua
    non
    introibunt J udseiininfidelitlemanenies.
    Videte, fralres,
    ne
    forte
    sit in
    aliquo
    vestrumcor
    malum
    incredulilalis, discedendi a Deovivo. Horla-
    tur ilerum
    Aposlolus
    eos
    blandiendo,
    vocans eos
    fralres,
    cl dans consilium
    quomotlo
    inlraxe
    posshit
    in
    requiem
    verain. Fratres mei
    carne,
    fralres tiam
    fide, videte,
    id esl
    cavete,
    summaque diligentia
    atlendile,
    ne forte sit in
    aliquo
    vestrumvoluntas
    non
    bona,
    et cor malum incredulilalis discedendi
    a Deo
    vivo,
    sicut fuit in illis
    qui
    erraverunt in
    deserlo adorndo
    idola,
    et
    pereatis,
    sicut illi
    pe-
    riorunt.
    Sedexhortamini
    vosmettpsosper tingulot
    dies,
    d-
    me hodie
    eognominatur,
    ut non obduretnr
    quit
    ex
    vobis
    fallaciapeccaii. Quia
    illisJ udaas
    scribebat, qui
    jam
    crediderant et inter
    quos
    taieserant
    qui
    alios
    in
    fide,
    spe, bonisqueoperibusexhprlari poierant,
    ideo tabler
    loquitur
    :
    Exhortamini, inquiens,
    vos
    invicem,
    el
    corrigile vosraetipsosper singulos dies,
    donec bodie
    cognominalur;
    id
    est,
    omni
    lempore
    proesentis
    vitoein
    quo
    est
    spatium poenitendi.
    Si
    quisquampeccaverit,
    non
    desperet
    devenia
    quandiu
    vivit, necobduretur
    aliquis
    vestrumfallatia
    peccaii;
    id
    est, desperaiionedecipientepeccato infideiitalis,
    quasi per poenitenliam
    non
    possit promereri
    indul-
    845 EXPOSITIOIN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. ADHEBR. 846
    genliam.
    Ille enim
    qui
    salis
    perfecte
    non
    crdit,
    so-
    j
    letplerumqueiii desperalionemrnere, reddilquecau-
    sam, quare
    nemodebeat
    desperare
    deveniadicens:
    Participes
    enimChristi
    effeeti
    sumus. Christo
    par-
    ticipamur
    et
    conjungimur, utpote
    unum cum illo
    exisienles. Si
    quidem
    inhoc
    parlicipamur illi, quia
    ipsecaput nosirum,
    et nos membra
    illius,
    cohoere-
    deset
    concorporalesilli,
    secundum
    spirilalem
    homi-
    nem
    qui
    crealus est in
    ipso.
    In eo eliam
    participa-
    mur
    illi,
    quiacorpus
    el
    sanguinemejus
    suinimns ad
    redemplionemnostri,
    quapropler
    non est
    desperan-
    dum. Si tamen inilium substantioe
    usque
    ad
    finem
    firmum
    retineamus
    ,
    dumdiciiur : Hodiesi vocem
    ejus
    avdieriiis,
    noliteobdurarecordavestra contra Deum
    in
    infidelitate, quemadmodum
    in illa
    exacerbalione,
    subaudis obduraverunt
    paires
    vesiri corda sua. lui- i
    tiuin substantioeChristi dicil fidem
    Chrisli,
    per quam
    subsislimus rt renati
    sumus, quia ipse
    esl funda-
    nentumomniumvirtulum. El benesubslaniiameam
    vocal,
    quia
    sicul
    corpusaninia
    subsislit et
    vivificalur,
    ita anima fide subsislit in Domino et
    vivificalur,
    ac sine fide
    quasi
    nihil est. Undedicit
    per prophe-
    tam
    (Habac. n)
    : J ustus autem meus ex
    fide
    vivit.
    El idem
    egregius proedicalor
    : Sine
    fide, inquit,
    im-
    possibile
    est
    placere
    Deo
    (Hebr. xi).
    Substantia aillent
    Christi
    appellalur fides,
    vel
    quia
    ab illo
    dalur,
    vel
    cerle
    quiaipseper
    eamhabitat iucordibtisfidei um
    ;
    juxta quod
    idem
    Apostolus
    alias dicit
    ,
    oplando
    in
    interiore
    homine,
    habitareChrislum
    per fidem
    in cor-
    dibusveslris
    (Ephes. ni).
    Tune
    ergo
    veraeiler Chrisli
    participes
    sumus,
    si fidem
    ejus usque
    ad finemmorlis
    '
    noslroe,
    vel
    usque
    ad diem
    judicii
    firmamretinue-
    riinus omni videlicet
    tempore, quandiu
    dieitur
    nobis
    per prophetam

    Hodiesi vocem
    ejus audieritis,
    noliteobdurarecorda vestra.
    Quidam
    enimandientes
    exacerbaverunt,
    sed non
    omnes,
    qui profecti
    sunt ab
    jEgypto per Moysen.
    Illius historioetacitementionemfacit,
    quando
    rever-
    sis
    exploraloribus
    dixerunt murmurando
    (J Vum.
    xiv)
    : Uiinamnonintroducat nosDominusin terram
    illam
    ;
    J osueaulem et Caleb
    glorificaverunt
    Deum
    dicenles ad omnem mcltiliidinem : Potens est Do-
    minusinlroducerenosad lerramillam.
    Quidamergo
    audientes verbumDei de
    promissione
    et sermone
    exploratorum,
    adamariludinem
    provocaverunt
    eum
    ob incredulHaliset
    desperalionis malum,
    sexcenta
    ^
    videlicet
    millia, quorumcorpora prostrata
    sunt in
    deserto
    ;
    sedtamen nonexacerbaverunt eumomnes
    qui profecti
    sunl ex
    jEgypto
    :
    quoniam
    J osue et
    Caleb ex tanla multitudine
    glorificaverunt illum,
    unde etmeruerunt lerram
    repromissionis
    nonsolum
    possidre,
    sed etiam aliis
    per
    sortem dividere.
    Quare
    aulem
    Aposlolus
    hoc
    prosequaiur
    sensus est :
    Audierunt illi omnes verbum Dei de
    promissione
    terroe
    repromissionis,
    sicut et nos audivimusde
    pa-
    tria
    coelesli; sed, quidprofuit
    illis sermo audilus?
    Nolite
    ergo putare quod
    ex audilu tantum
    proeiiica-
    tionis iuiroiliis sit in
    requiem Di,
    nisi alhibita
    fuerit fii'esdecorde
    puro.
    fc Quibus
    autem
    infensus
    est
    quadraginta
    annis?non-
    neillis
    qui j eccaverunt,
    quorum
    caduvera
    prostrata
    sunt indeserto?
    Quibus
    autem
    juravil
    nonintroirein
    requiem
    suamnisi illis
    qui
    increduli
    fuerunt
    ? Id
    est,
    illis
    qui
    dubilaverunt
    quod poluisset
    eos Domi-
    nus inducere in lerram
    repromissionis.
    Et vide-
    mus,
    idesl
    intelligimus, quoniam
    non
    potuerunt
    in-
    trare in
    requiemipsius
    illasexcentamillia
    propter
    in-
    credulitatem
    CAPUT IV.
    Timeamus
    ergo
    ne
    forte
    relicta
    pollkitatione
    inlro-
    eundi in
    requiemipsius,
    exislimelur
    aliquis
    ex vobis
    desse.
    Timeamus, inquit, perdilionem illorum,
    ju-
    stumquejudicium Dei, qui
    reddet
    unicuique
    secun-
    B
    dum
    opra sua,
    ne forterelicta et
    neglecia pollicila-
    lione
    fidei, quam
    Deodedimusin
    baptismale
    intro-
    cundi in
    requiem palrioe coeleslis,
    et reverlamur
    iterum ad
    opra infidelilatis, quoe
    abdicavimus co-
    ram multis testibus. Polelt et deilla
    pollicitalione
    inielligi, quam
    Dominus
    promisit
    nobis dicens : Di-
    scile a me
    quia
    mitis sum el humilis cordeetiilve-
    nielis
    requiem
    animabus veslris
    (Matth. xi).
    Et
    ipse
    ergo
    nobis illam
    requiem promisit
    et nos
    spopoudi-
    mus nos intraturos in eam
    lempore baplismalis.
    Quamobreni
    lai,orale
    ,
    ne exislimelur
    aliquis
    ex vo-
    bis desseabillo
    regno,
    hoc
    est,
    ne
    aliquis
    vestrum
    minus
    dignus
    invenialur inlroeundi in
    requiem
    Dei.
    Loquitur Aposlolus
    more viaiorum
    proficiscenlium
    de una
    regione
    in
    aliam, quibus
    solet dicere is
    qui
    2 omnibus dicit : Videlene
    quis
    vestrum in ilinere
    remaneat,
    ut simul omnes
    pervenire possimus quo
    lendimus
    ;
    sed etsi
    cujusjumentum
    proe
    lassiludine
    defeceril,
    sublevale invicem
    ejus sarcinas,
    ne forte
    obhocin viaremaneat. Elecli enimin
    proesenti
    soe-
    culo,
    quasi
    invia sunt tendenles
    adpatriam;
    sel ne
    aliquisremaneat, qui
    non
    possitpervenire
    ad
    patriam
    coelesiem
    , simplicesquique
    et infirmi sublevaudi
    sunt
    opre
    et auxilio
    fortium, juxta
    illud : Aller
    alterius onera
    portale(Gai. vi).
    Eienimet nobis nuntialum
    est, quemadmodum
    et
    illis. Moresolilo
    jungit
    seJ udoeis
    qui
    tune
    temporis
    erant,
    et dicit : Etenimomnibus nobis J udaiis nun-
    tialum esl ut inlremus in
    requiem patrioe
    coeleslis
    quemadmodum
    el illis
    qui egressi
    sunl ex
    jgypto,
    V
    nuntialum esl ut intrarcul in
    requiem
    lerroe
    repro-
    missionis
    ;
    nobis tamen
    per Filium,
    illis autem
    per
    famulum. Sed non
    profuit
    sermoauditus nonadmi-
    slus
    fidei
    exhis
    quoe
    audierunt. Srino
    quem
    audie-
    runt illa sexcenta millia
    per Moysen
    de
    requie
    lerroe
    Paleslinoe,
    non
    profuit illis, quia
    nonfuit ad-
    misiuset
    conjunctus fidei,
    et
    contemperalus
    fideex
    his
    promissionibus quas
    audierunt. Tune enim
    pro-
    desset eis sermo audilus si
    credidissent, quoniam
    tune esset
    contemperatus
    fuie.
    Quoniam
    vero non
    crediderunt,
    non fuit
    conjunctus fidei, ideoque
    ni-
    hil eis
    profuit quod
    audierunt, quoniam
    ineam in-
    trare nonmeruerunt. Post hoecverba-cxhorlalonis
    subjunxil Aposlolus'
    dicens :
    847
    HAYMONISHALBERSTAT.
    EP1SC. OPP. PARS I.

    COMMENT.B1BL. 848
    Ingrediemur
    enimin
    requiemejus qui
    credidimus
    ;
    quemadmodum
    dixit : Sicut
    juravi
    inira
    mea,
    si in-
    troibunt in
    requiem
    meam. Isto inlocoad
    completio-
    nem sensus,
    necesse est
    aliquid adjicere. Ingredie-
    mur
    (inquit)
    in
    requiempalrise
    coeleslis,
    a Deono-
    bis
    promissam
    subaudis,
    ne forte dicalur
    nobis si
    iucrediili fuerimus, quemadmodum
    dixil illis
    qui
    non inlroierunt,
    si
    introibunt,
    id
    est,
    nonintroibunt
    in
    requiem
    meam.
    Quibus
    verbis hortatur omnes
    intrare in
    requiemDomini,
    neforte nobisdicatur ob
    infidelitalem
    quod
    illis diclumest. Namsicut cer-
    tumest
    quod
    increduli non
    introibunt,
    sic cerlum
    fixumque
    habelur
    quod
    creduli introibunt. Et
    qui-
    dem
    operibus
    ab inslilulione mundi
    perfectis,
    id est
    ornalu mundi
    perfeclo.
    Dixit
    quodam
    locode die
    septtma
    sic: Et
    requie-
    vitDeusdie
    seplima
    abomnibus
    operibus
    suis. InGe-
    nesi dixit Deus
    per Moysen
    istud
    (Gen. n).
    His ver-
    bis
    vult
    Aposlolus
    oslendere,
    aliam esse
    requiem
    nielioremad
    quam
    vocali
    sumus, quam
    fuerit illa
    inPaloestina,
    ad
    quam
    J udoeivocali sunt
    ;
    nec dicit
    nos intraluros
    in illam
    quoe
    fuit in
    Paloestina,
    sed
    oslendit illosnon intrasse
    propter
    duritiam cordis
    sui,
    nec in
    Paloestinam,
    uec in
    requiem
    coelestem.
    Dicit
    ergo
    de
    prima requie
    sic :
    Requievit
    Deusdie
    seplima
    abomnibus
    operibus
    suis.
    Requievit quidem
    a conditionenovarumcrealurarum,
    sed non
    requie-
    vit a
    gubernalkme
    eorum
    quoe
    fecerat-,
    et ut
    quoti-
    dieex
    ipsis
    etiam nova
    producat.
    UndeVeritas in
    Evangelio
    J udoeis dicit : Pater meus
    usquemodo
    operatur
    et
    egooperor (J oan. v).
    Nonenim
    plus
    est
    Deomundumexnihilo
    creare, quam
    faclum
    guber-
    nare. Proemissa
    ergo prima requie seplimi
    diei,
    in
    quarequievit
    Deus, subjunxit
    secundam
    quoepro-
    missa est
    populo
    Dei dicens : De illa
    quidem quo-
    damlocoitadixit Deus
    per Moysen,
    et in isto loco
    rursum dicit : Si introibunt in
    requiem
    meam. Si
    vero
    conjunctio,
    sicut
    jamsupra
    dictum
    est, pro
    af-
    firmatione
    pro
    dubilalione et
    pro negalione accipi
    poiest. Superius namque pro negalione
    duobus in
    locis
    posilaest;
    ubi ait
    jurasse
    Deum
    propler
    incre-
    dulitatem
    illorum,
    si introibunt in
    requiem meam,
    idest nonintroibunt : hic vero
    pro
    afflrmalione
    po-
    test
    accipi,
    sub alio
    sensu,
    sicut J oannes
    Chrysosto-
    nnis
    aliique
    doctores
    exponunt, quasi
    diceret : Si
    introibunt in
    requiem meam,
    subaudis bene babe-
    bunt,
    et hocde
    requiequoe
    fuit in Paloestina
    accipe.
    Unde
    protinus
    additur :
    Quoniam
    ergo superest quosdam
    iniroire in
    eam,
    el hi
    quibusprioribus
    annuntiatum
    est,
    non inlroie-
    runt
    propter incredulilatem,
    ideodicit :
    Quoniam
    su-
    perest
    vel restai
    quosdam
    intrasse in
    requiem
    lerroe
    promissiouis ,
    et
    quia pauci
    intraverunt ineam re-
    quiemquoe
    fuit in
    Paloestina,
    il est duo tantum Ca-
    lebet
    J osue,
    ex omnibus illis
    qui
    de
    ^Egypto
    exie-
    runt, hi,
    id est
    sexaginta
    millia
    quibus prioribus
    aimuiiliaium
    est,
    non intraverunt in
    eam,
    sed cada-
    vera eoruui
    prostrata
    in deserto. Iterum terminal
    di$m
    quemdam
    hodiein David
    dicendo, post
    tantum
    V.temporis,
    sicut
    supra
    dictumesl : Hodiesi vocem
    ejus
    audieritis,
    noliteobdurarecorda vestra. Ordoverbo-
    rum est : Post lantum
    temporis quo
    illi murmurave-
    runt,
    et mortui sunt in
    deserlo, lerminavit,
    hoc est
    slatuit et definivit
    Spiritus
    sanctus iterum
    quemdam
    diem; tempus
    videlicet Novi
    Teslamenti,
    dicendo
    per
    David:
    Hodie,
    sicut
    supra
    diclum
    est,
    ubi
    Apo-
    stolus ex
    persona prophetae
    loculus est : Hodie si
    vocem
    ejus
    audieritis
    etc., quasi
    diceret aliis
    verbis,
    0 J udoeiconcives mei
    ,
    nolite
    pulare quod
    islud
    quod
    Daviddixit : Hodiesi vocem
    ejus audieritis,
    no-
    liteobdurare corda
    vestra,
    adillud
    tempus pertineat
    quo
    illi murmuraverunt in
    deserto,
    vel
    quod
    causa
    salulis illorum
    dixeril, qui jam
    mortui erant :
    quo-
    niam ad aliud
    tempus perlinet,
    ad
    tempus
    videlicet
    B
    Novi Testamenli. A dieenim niurmuralionis eorum
    in
    deserlo,
    mullum
    tempus
    esl
    usque
    ad David et
    usque
    ad
    nos, quibus
    Davidista
    proloquebalur.
    Cou-
    siderandnmque
    simul diem
    pro lempore
    Dominici
    adventus, Novique
    Testamenli
    accipiendum,
    et
    quid
    dicit in
    David,
    laie est
    quasi per
    David. Mutavit
    enim
    propositionem
    moresolilo. Poiest et ila inlel-
    ligi quod
    dicit : Termint diem
    quemdam,
    hoc
    est,
    lerminum et finem
    imponit Spirilus
    sanctus
    proete-
    rito
    tempori, quod
    fuit a dieniurmuralionis
    illorum,
    et dat inilium alteri
    tempori,
    dicendo
    per
    David,
    Hodie,
    etc.
    Sequilur:
    Namsi eis J sus filius
    Nave,
    ductor
    populi
    Israe-
    litici, proeslitissetrequiem,
    subaudis
    veram,
    nunquam
    de alia
    requie loqueretur
    David, posthac
    die,
    idest
    "
    deinceps, postquam
    illam
    adepli
    essent. Hicoslendit
    tertiam
    quamdainrequiem
    de
    qua
    David
    dixil,
    Ho-
    die, etc.,
    non illam
    significans,
    ad
    quam
    J sus filius
    Nave
    populum
    iulroduxit,
    sed aliam
    quamdain
    multo
    excellenliorem,
    ad
    quam
    non
    typicus
    J sus,
    sedver
    rus inlroducit
    quotidie
    eos
    qui
    sunt
    ejus.
    Si enimJ -
    sus filiusNave veram
    proeslitisset requiem populo,
    cujus
    ductor
    exstitit, nequaquam
    de
    alja requie
    lo-
    queretur
    David
    postea.
    Cerlum est enim
    quia
    fulu-
    rumest
    quosdamaccipere, quoeper
    illam
    significala
    est, quoe
    fuit inPaloestina.
    Itaque,
    subaudis
    quia
    J sus filiusNave
    nonproestitit
    veram
    requiempopulo
    cui
    proeerat, relinquitur,
    id
    esl reservatur in
    fulurum,
    sabbatismus
    populo
    Dei.
    Veram
    requiempatrioe
    coelestissabbatismum
    vocat,
    "
    alludens ad
    nomen, quoniam
    J udoei
    requiem
    sabba-
    tismumdicebant.
    Requiesergo
    coeleslis sabbali
    po-
    pulo
    Dei credenli veraciter reservatur in
    fulurum,
    vita scilicet
    oelerna, quoeproecellit
    sabbatum
    legis
    :
    quoniam
    in illo
    requiescebant
    lantum
    corpora,
    in
    ista aulemanimoe
    populi
    Dei. Unde
    sequilur
    :
    Qui
    enim
    ingressus
    est in
    requiemipsius,
    hoc
    est,
    Dei
    omnipoteniis, quoe
    est vila
    oelerna,
    etiam
    ipte
    requievit
    ab
    operibus
    tuis,
    terrenis
    omnibusque
    labo-
    ribus,
    sicut a suis
    Deus, requievit
    die
    seplima.
    Re-
    quies
    Dei
    perfectio operutn
    illius
    intelligenda
    est,
    videlicetdumsextodiefinita
    primordiali
    rerumcrea-
    tione,
    in
    seplimo
    cessavil acreatione novarumre-
    rum. Per illamvero
    requiemDei, quoe
    est
    oelerna,
    849 EXPOSITIOIN EPP. S. PAULI.

    IN EP1ST. AD HBR. 850
    studiose
    provocat
    nos ut ad
    requiem
    oeternoe
    j
    beatitudinis
    illam, quam
    sabbalismum
    appellat,
    tolis
    nisibus anhelemus.
    Quisquis ergo
    islud Dei sabba-
    tuni
    intraverit, requiescet perpetuo
    ab omni labore
    et
    opre,
    sicut Deus
    requievit
    a creatione novarum
    rerum.
    Festinemus
    ergoingredi
    in illam
    requiem
    ut nein
    idipsumquit
    incidal incredulitatis
    exemplum. Magna
    quidem
    res et salutaris est
    fides, quoniam
    sine hac
    nonest salvari
    possibile alicui,
    sicut
    scriptum
    est :
    Sine
    fide
    impossibile
    est
    placere
    Deo
    (Hebr. xi),
    Quisquis
    Deonon
    crdit,
    non salvatur
    ;
    sedadsalu-
    temnon sufficitsolafides. Necssariumest etenim
    cooperari per
    dilectionem
    fidei,
    et conversari
    digne
    Deo, quia
    fides sine
    operibus
    morlua est. Proinde
    Apostolus,
    considerans felicitatem
    perpetuoe viloe,.l
    hortatiir dicens : Festinemus fide
    recla, operatione
    sancta introire in illam
    requiempalrioe
    coeleslisno-
    bis
    promissam,
    ne
    aliquis
    nostrumincidat in
    idipsum
    incredulilalis
    exemplum
    el
    desperationis,
    in
    quod
    illi ceciderunl.
    Festinemus,
    inquit, quoniam
    non
    stiflicit sola
    fides,
    sed dbet addi et vila fidei con-
    digna.
    Suficienier enim
    exemplo parentum
    noslro-
    rum
    docemur,
    ne in
    idipsum
    infidelitalis
    exemplum
    incidentes,
    in
    quod
    illi
    ceciderunl,
    talia
    patiamur,
    qualia
    illi
    passi
    surit.
    Vivusenimest sermo
    Dei,
    et
    efficax,
    et
    penelrabilior
    omni
    gladio ancipili. Apostolo
    dicente et
    hortante,
    festinemus
    ingredi
    in
    requiempatrisecoeleslis,
    fideet
    operatione,
    ne
    aliquis
    nostrumincidat in
    idipsum
    in-
    fidelitalis
    exemplum,
    in
    quod
    illi
    ceciderunt,
    et eve-
    '
    niant nobistalia
    qualia
    illis evenerunt
    ; qui prostrati
    sunt in
    deserto, polerant
    illi J udoei
    respondere
    :
    Nequaquam
    nobis talia
    evenient, quia
    non
    habemus
    prophetas
    et
    judices, per quorum
    oranobis
    loquatur
    Dominus,
    sicut illi habuerunt : ideo
    quidquidegeri-
    mus,
    excusabileserimus. Ad hoec
    Apostolus
    volens
    ostendere eumdem habere nos
    judicem
    quem
    illi
    habuerunt, qui
    illos
    propter
    incredulitatemdamna-
    vit, dixit,
    Nonest ita : Vivusest enimsermo Dei et
    eflicax. Sermo Dei Patris et VerbumFilius
    est, qui
    polenlialiterinterfecit
    illasexcenta millia in deserto
    ob
    infidelitatem, quia
    ei noluerunt credere. Hic est
    sermo
    qui nunquammoritur,
    sed
    semper
    idemma-
    net, juxta quod
    Psalmista dicit: Tuautemidem
    ipse
    es,
    el anni
    tui,
    idest anni seternitalis
    tuoe,
    non
    dfi-
    cient
    (Psal. ci).
    Hic est sermo
    qui
    de
    seipso
    dicit :
    Si
    quis
    sermonemmeum
    servaverit, morlemnonvide-
    bitin oeternum
    (J oan. vin).
    Si enim illi istumser-
    monemDei servassent recte credendo etbene viven-
    do,
    viverent
    utique temporali
    et oelerna
    vita,
    ter-
    ramque repromissionis
    intrarent. Similiter et nossi
    servaverimus sermonem
    ejus vivemus,
    requiemque
    coelestemintrabimus. Istesermo Dei
    Patris,
    qui
    sem-
    per
    vivit cum Deo
    Ptre,
    el
    per quem
    Paler omnia
    judicat,
    efficax
    est,
    hoc est ad
    'operandum facilis,
    quia
    sine labore
    operatur
    :
    Ipse
    enim
    dixit,
    et
    facta
    sunl
    ;
    et :Omnia
    quoecunquevpluit, fecit(Psal. cxxxiv,
    CXLVIII).
    Penelrabilior
    quoque
    est omni
    gladio
    anci-
    A
    piti,
    hoc est ex
    utraque parte acuto, quia gladius
    materialis
    utraque parte
    acutus membra
    quidem
    di-
    videre
    potest
    a
    corpore
    et
    penetrare
    scrta
    carnis,
    adeo ut animam a
    corpore'faciat exire, ipsumque
    corpus
    in niortem
    redigat,
    sed tamen
    ipsam
    non
    potest
    dividere
    minutatim, neque
    scrta
    ejus pe-
    netrare. UndeDominus dicit : Nolitetimereeos
    qui
    occidunt
    corpus,
    animamautemnon
    postunt
    occidere
    (Matlh. x). Sequitur
    :
    Pertingens
    idem sermo Dei
    usque
    ad divisionemanimoeac
    spirilus, compagum
    quoque
    et
    medullarum,
    et discretor
    cogilalionum
    el
    intentionum cordis. Anima
    vivimus, spiritu,
    id est
    rationabilitate
    intelligimus.
    Vitanobiscarnalis cum
    bestiis
    communis,
    ratio
    spiritalis
    cum
    angelis.
    Et
    sunt
    quoedampeccata quoepertinent specialius
    ad
    B
    corpusquam
    ad
    spiritum
    : ut est
    houiicidium,
    forni-
    catio, adulterium,
    fur
    [uni,
    sacrilegium,
    et coelera
    talia, quoe
    actu
    corporis perptrai]tur.
    Iterum sunt
    alia
    quoepertinent specialius
    ad
    spiritum quam
    ad
    ,
    corpus,
    utest
    odium, ira, dolositas, invidia, coetera-
    que hujusmodi quoe
    sine actu
    corporis
    constant. Et
    quia corpus
    anima
    vivificalur,
    non
    incongrue per
    animam
    possumus
    intelligere peccata corporalia
    :
    per spiritum
    vero
    peccata spiritalia, quoe
    in secreto
    mentis versantur. Iterum
    per compages
    debemus
    intelligere cogitationes quoe
    sibi invicem
    compagi-
    nantur et
    conjunguntur,
    dumuna alleram
    subsequi-
    tur :
    per
    meduUasvero subtiles
    intentiones,
    et hoc
    est
    quodsubjungil,
    discretor
    cogitationum
    et inten-
    tionum
    cordis, cogitationes
    referens ad
    compages,
    C
    intentionesadmedullas. lia autem
    jungendus
    est isle
    versiculus : Vivusest sermo Dei et eflicax et
    pene-
    trabilior omni
    gladio ancipili,
    et
    pertingens usque
    ad divisionemanimoeet divisionem
    spirilus,
    et
    per-
    tingens usque
    ad divisionem
    compagum
    et divisio-
    nem
    medullarum,
    et discretor est
    cogitationum
    et
    intentionumcordis. Sermo
    ergo
    Dei Patris intantum
    est eflicax et
    penetrabilior
    omni
    gladio ancipiti,
    ut
    discernt inler
    opra
    carnis
    et.opera spiritus,
    inter
    carnalia
    peccata
    et
    spiritalia,
    inter
    cogitationes
    bo-
    nas
    malasve,
    et
    intentiones bonas vel nialas. Poiest
    etenim
    cogitatio utcunque
    bona
    esse,
    et intentio
    mala. Verbi
    gratia,
    ut sub
    comparatione loquamur
    :
    Est
    quoedamvidua, cujus possessio
    hsereditaria a
    fortiore
    invaditur,
    accedens aulemad
    judicemlegis-
    "
    que doclorem,
    deprecatur quatenus suscipiat ejus
    '
    causam
    silque
    ei in
    auxilium, quatenus
    oblinere hoe-
    reditatem sibi abstractam
    possit, promittens ei,
    aut
    centum solidosaut etiamnon modicam
    parlem
    hoe-
    reditatis
    ejusdem. Qui judex
    ingrediens
    ecclesiam
    Dei, prosternit
    sein
    faciem,
    orans et dicens : Deus
    oeterne,qui
    omnia
    justejudicas,
    et
    qui dixisti,judicate
    pupillos,
    defenditeviduam
    (IV
    Esd.
    n),proebe
    mihi ho-
    die
    auxilium, quatenus
    causam
    hujus
    viduseobtinere
    possim.
    Hoec
    dicens, cogitatioquidem
    et verbabona
    sunt,
    sed intentio
    nequam
    :
    quoniam
    nisi viduaali-
    quid promisisset quod
    ille
    speraret
    se
    accepturum,
    nequaquam
    causamillius
    suscepisset.
    Hancsubtilita-
    lem
    cogilalionum
    et intentionum
    cordis discernit et
    851 HAYMOMSHAiBERSTAT. EPISC- OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 852
    dijudicat
    sermo
    Dei,
    considerans
    quo
    animo vel
    quo.
    desiderio
    quisque
    servial.in corde
    ; tamquepntra-
    bilisest sermo
    Dei,
    et
    ejus intuitus,
    ul omnianostra
    quoeagi
    mus vel
    cogitamus
    certius billo
    quam
    a
    nobis
    ipsis cognoscantur.
    Illum
    ergo
    habeamus sem-
    per
    in testimonium actuum
    noslrorum, cogitalio-
    numque
    vel intentionum
    noslrarum, quemjudicem
    habiluri sumus. Timeamus
    ejus proesenliam, cujus
    scienliam nullalenus
    effugere
    valeraus. Unde
    sequi-
    lur :
    iVonest uila
    crealura,
    invisibilisin
    conspectuejus.
    Neque angelica
    crealura, neque
    humana invisibilis
    est in
    conspectuejus.
    Omniaautem
    nuda,
    idest ma-
    nifesta,
    et
    aperta
    sunt oculis
    ejus,
    hoc
    est,
    proesen-
    tioeillius.
    Quomodo ergo poiest
    illi
    aliqua
    res in-
    cognila
    essea
    quo
    omniafacta sunl? Nec mirumsi:
    tolus
    unique
    totamsuam
    cognoscat
    creaturam. Hinc
    maxime terruit
    Apostolus J udoeos,
    dicens : Omnia
    nuda et
    aperta
    esseoculis
    ejus,
    ad
    quem
    nobissermo.
    Quis
    est ad
    quem
    nobissermo?ad
    quem
    nisi
    Filium,
    cui
    ipsi
    reddiluri sumusrationemactuum noslrorum
    simulque cogilalionum
    et intentionum.
    Habenles
    ergoponlificemmagnum, qui penetravit
    eoelos,
    J esum Filium
    Dei,
    teneamus
    spei
    nostra? con-
    fessionem,
    idest fidemnominis
    ejus.
    Paululuminsu-
    periprihus
    de divinitale Filii Dei disserens dixit
    omnianuda esseet
    aperta
    oculis
    ejus.
    Nunc aulem
    quia
    de carne
    loquitur,
    et de
    ponlificatu
    illius
    disputt, qui semetipsum
    oblulil in aracrucis causa
    nostroe salulis.
    Ipse*enim ponlifex
    sive
    sacerdos,
    ipse
    et sacricium. Ponlifex
    namque
    dicilur eo
    quod
    ponlem
    et viam
    proebeat populo.
    Et
    ipse
    Dominus
    viamrectiludinis nobis
    exhibuitper quam
    ambulare
    debemus,
    dicensnobis : Discileame
    quia
    milis sum
    et humilis torde
    (Matlh. xi).
    Et
    ponlem
    ad
    pa-
    triam coelestem
    perveniendi proeslitil sanguinepas-
    sionis
    suoe,
    et
    per
    undam
    baptismatis
    : vel
    quiaipse
    primus
    coelos
    penetravit. ErgoMoyses
    ductor
    populi,
    cui
    promissa
    est
    requies transitoria,
    noniniravit in
    requiem, quam soepius populopromisit.
    Isle vero
    noster sacerdos melioris
    promissionis sponsor,
    fa-
    ciens viamcredentibus in
    se, primus
    intravit in re-
    quiem populo
    sibi credito
    promissam.
    Unde et
    magnumpontificem
    eum
    appellat, qui
    habet
    sempi-
    ternum
    sacerdotium, semper
    vivens ad
    interpellant
    dum
    pro
    nobis. Sicenimdixit deillo
    anglus
    adMa-
    '
    riam : Hic erit
    magnus
    et Filius Altissimi vocabitur
    (Luc).
    OstendensetiamillumesseFilium
    Dei,
    dixit
    J esum
    Filium
    Dei,
    quod nusquam
    de
    Moyse
    dicere
    voluit,
    sed
    polius
    eumfamulum
    ejus
    dixit.
    Sequitur
    :
    Non enimhabemus
    pontificemqui
    non
    possit
    com-
    pati
    sivecondolere
    infirmitalibus
    noslris. Hocest di-
    cere : Non
    ignort quoe
    nostra sunt
    ;
    venit enim
    per
    viam humanoeconditionis
    per
    omnia sine
    peccato.
    Quapropler
    non solum
    per
    hoc
    quod
    Deus esl et
    omnia
    novit, cognoscit
    infirmitatem
    fragilitatis
    no-
    slroe et
    potest misererj,
    verumetiam
    per
    hoc
    quod
    homo est nostri
    particeps
    factus in
    fragilitale
    carnis
    sque peccato,
    et
    cognoscit
    et
    indulgere
    v;let.
    A
    Multi
    ponlificesignorant
    eos
    qui
    in tribulationesunt
    consliluti, nequequoe
    sit tribulalio in
    quolibet
    sciunt.
    Impossibile
    est
    quippe
    eumaflliciionesaffliclorumsci-
    re,
    qui experimenium
    afUictionisnon
    habuit,
    et sensi-
    biliter omnia non sustinuit. Ponlifex autem noster
    competenler
    omnia sustinuit
    quoe
    fuerunt illala hu-
    manoemiserioe
    post peccatumprimi
    hominis,
    et lune
    ; ininteriora velarainisadthronum
    paternoemajestatis
    ascendit. Unde et
    sequilur
    : Tematumautem habe-
    : mus
    pontificemper
    omnia tentamenla
    pro
    similitu-
    .
    dine,
    subaudis carnis
    peccati, absquepeccato.
    Tenla-
    tus
    quidem
    esl Christus mollis modis
    per
    omnialen-
    tamenta,
    sed non est
    superatus
    in
    lentationibus,
    quin poliusprobatus
    Victor
    gloriosus
    exstilit. Tenta-
    _
    menta autem
    quibus
    tenlatus
    est,
    hoecfuerunt :
    "
    Esuries, silis,
    tehlatio
    diaboli,
    persecutio plurimo-
    rum,
    spula, accusationes, calumnioe,
    repulsio
    a
    pro-
    pria gente,
    ad ullimum enteifixio. Tentatus esl si-
    quidem
    his modis
    pro
    similitudine carnis
    absque
    peccalo.
    Sedcuminveritate Christus veramcarnem
    habuisset, quare
    dicit
    pro
    similitudine carnis
    absque
    peccato
    illumesse tenlatum? Inhoc
    enim, quia
    ho-
    mo factus
    est,
    veramcarnem habuit : in hoc vero
    quiapeccati
    carnemnon
    habuit, absquepeccato
    simi-
    tlitudinemcarnis nostroe
    habuit, quoe
    estcaro
    peccaii.
    Nam
    peccatum
    non
    fecit,
    necinventasestdolusin ore
    ipsius{/
    Petr.
    n). Quod
    si
    peccatum
    habere
    poluisset,
    -haberet
    utiquejam
    nonsimilitudinemcarnis
    peceati,
    sed
    proprietaiem
    carnis
    peccati.
    Caro enim
    nostra,
    _ caro
    peccaii est,
    quia
    cum
    peccalo concipimnr,
    cum
    peccato
    nascimur
    ;
    illius aulm caro non fuit caro
    peccaii,
    sed mundilioeet casiitatis
    atque
    innocen-
    lioe:
    quia
    sine
    peccato
    nains
    esl, concepiusque,
    et sine
    peccato
    ab hoc mundo transiit.
    Quapropler
    non est tenlatus incarne
    peccaii,
    ut
    peccatum
    face-
    ret,
    sed in similitudine carnis
    peccati,
    ut
    absque
    peccato
    maneret.
    Adeamus
    ergo
    cum
    fiducia
    ad thronum
    gratioeejus,
    ut misericordiam
    consequamur
    et
    gratiam
    inveniamus
    Anauxilio
    opportuno. Quia pontificem
    habemus
    qui
    scit
    compati
    infirmitalibus
    nostris, per
    hoc
    quod
    similia
    sustinuit,
    et
    poiest adjuvare per
    hoc
    quod
    Deus
    est, quia jampenetravit propria
    virtule altilu-
    dinem
    coelorum,
    hortalur
    Apostolus
    accedere nos ad
    p
    thronum
    ejus
    cum
    fiducia,
    et dicit : Adeamusmente
    et
    contemplatione, per
    fidem
    quoque
    bonis
    operibus
    xornatam,
    ad thronum
    gratioe,
    hoc est ad sedem
    Filii
    Dei, qui
    nobis
    gratis
    datus est a DeoPaire :
    et
    qui
    sedensin
    pleniludinepaternoemajestatis, gratis
    poiest
    dimittere nobis
    peccata
    nostra. Gratia
    namque
    Dei Filius illius
    appellatur,
    nobis
    gratis
    datus, juxta
    quod
    idem
    Apostolus
    in hac eadem
    epistola
    mani-
    festt dicens
    (Hebr. n)
    : Gralia Dei
    pro
    omnibus
    gnstavit
    mortein. Et
    quare
    debeamus accedere ad
    thronum
    ejus
    fide
    etdevolione, subsequitur, inquiens
    :
    Ut misericordiam
    consequamur,
    idest remissionem
    peccatorum
    et
    gratiam
    dononim
    Spiritus
    sancti,
    sive
    induigentiam
    inveniamus in auxilio
    opportuno,
    id
    est in
    proesenti
    soeculo.Nunc enim
    opportuuum
    lent-
    853 EXP0SIT10 IN EPP. S. PAULI.

    IN EP1ST. ADHEBR. 854
    pus
    est auxilii et misericordioe
    ipsius,
    de
    quo
    idem-,
    Aposlolus
    alias dicit : Ecce nunc
    tempus accepta-
    bile,
    eccenunc dies salulis
    (II
    Cor.
    vi);
    et de
    quo
    propheta
    :
    Tempore, inquit, acceplo
    exaudivi te
    (Isa. XLIX).
    Cui enimin
    proesenti
    soeculomisericor-
    diam
    proestat,
    dimitlendo ei
    peccata,
    et
    gralia
    dono-
    rum
    spirilaliumreplet,
    illum
    utique
    infuluro
    regno
    secum
    regnarepromittit.
    Et
    quia ponlifex
    noster est
    sedensinthrono
    glorioepaternoe,
    omniatribuit
    quoe
    nobis adsalutem
    provenire
    certissimumest.
    CAPUT V.
    Omnis
    namquepontifex
    ex hominibus
    assumptus,
    pro
    hominibusconstituitur in his
    quoepertinent
    ad
    Deumut
    offerat
    dona el
    sacrificia pro peccatis, qui
    possit
    condolerehis
    qui ignorant
    et
    errant, quoniam
    et
    ipse
    circumdalus est
    infirmiiale;
    et
    propterea
    dbet
    quemadmodum
    et
    propopulo,
    itaetiam
    pro semetipso
    offerre pro peccatis.
    In his verbis
    quoedamponit
    Apostolus
    communiaCbrislo et sacerdolibus
    legis,
    quoedam
    vero altiora
    pertinentia proprie
    ad Chri-
    stum: et iterum
    quoedam
    humiliora
    pertinentia
    so-
    lummodo ad sacerdotes veleris
    legis.
    Nam
    quod
    ait,
    omnis
    ponlifex
    ex hominibus
    assumptus,
    sicut-
    Aaronel
    Christus, pro
    hominibusconsiiluilur inhis
    officiis
    quoe
    ad Deum
    pertinent,
    orando
    pro
    illorum
    salute,
    hoc communeesl Christo et illis sacerdoli-
    bus. Ponlificis enimofficiiimest inter Deumstare
    et
    populum,
    et Deum
    deprecari pro populi
    delictis.
    HocetChrislus
    per
    hoc
    quod
    ethomo
    etDeusestfecil,
    seipsum
    offerens
    pro peccalis nostris,
    semper
    vivent
    <
    ad
    interpellandum
    Deuni Palrem
    pro
    nobis
    (Heb.vu).
    Semel
    quidem
    ex hominibus
    assuraplus, semper pro
    hominibus
    interpellt.
    Ilerum
    quod dicil,
    ut offerat
    doua et sacrificia
    pro peccalis,
    ex
    parte
    commune
    est, el ex
    parte minime,
    atque
    dissimile. Naminhoc
    quod
    Chrislus sacrificiumoblulit
    pro populi delictis,
    quod
    el illi
    agebanl quoedam
    communio est :
    sed
    inhoc
    quod
    ille
    pro
    senon
    oblulit,
    sicul illi
    pro
    suis
    delictis hostias
    offerebanl, jam
    non est communio.
    Inhocquoquedissimilimdoexistit, quia
    illi irrationa-
    biliaofferebant
    sacrificia,
    boves
    scilicet,arietes,hircos,
    et coeteratalia
    ;
    Christusvero rationabileanimal
    pro
    tolius mundi saline
    oblulit,
    hoc
    est, seipsum, qui
    est
    agnus immaculalus, juxta quod J oannes,
    dicit :
    Ecce
    agnus Dei,
    ecce
    qui
    lollit
    peccata
    mundi
    (J oan. i). Reliqua quoejam sequuntur,
    non sunt
    communia. Etenim
    quoddicil, qui possit
    condolere
    his
    qui ignorant
    el
    errant,
    hoc est
    qui ignoranter
    peccant
    et errant :
    quoniam
    et
    ipse
    tircumdalus est
    infirmitate
    carnis,
    in
    qua
    tentari
    poluit per
    omnia
    pro
    similitudinecarnis
    peccati absquepeccato.
    Hic
    jam
    excellentia est
    pertinens
    ad
    Chrislum,
    de
    qua
    paulosuperius plenius
    disseruimus. Per hoc enim
    quod
    similia
    passus est, polens
    est
    compati ;
    et
    per
    hoc
    quod
    Deus
    est,
    in
    utraque
    substantia
    polens
    est
    miserer.
    Quod
    vero
    adjunxit,
    et
    propterea
    dbet
    quemadmodum
    et
    pro populo,
    ita etiam
    pro
    semet-
    ipso
    offerre
    propeccatis,
    hoc ad sacerdotes
    lgales,
    A
    sivenostri
    temporis, magisperlinel quam
    ad Chri-
    stum, qui peccatum
    non fecit. Potest et illud
    quod
    dixit, quoniamelipse
    circumdatusest
    infirmitate,
    re-'
    ferri ad sacerdotes
    legis,
    sive
    noslros,
    ila ut infir-
    milas
    accipialur pro peccato
    : el
    quiaipsi
    circumdati
    sunt infirmitate
    carnis,
    hoc est
    peccato, indigent
    ut
    propopulo,
    itaet
    proseoferre.
    Hisverbis ostcndere
    voluit
    Aposlolusquod
    sit
    pontifex,
    et demonslrare
    quoeperlincant
    ad
    pontificem,
    el
    quid
    sit
    ejus
    mi-
    nislerium
    ,
    et
    quoe
    sinl
    signa pontificatus,
    vi.felicet
    ut offerat donael sacrificia
    propeccatis,
    sciens con-
    dolere his
    qui ignorant
    et errant. At deinde
    dispu-
    tare
    aggressus est, quomodoquis
    ad sacerdoliumac-
    cedere
    debeal,
    dicens :
    J Vec
    quisquam
    sumet sibi nonoremsacerdolii,
    sed
    B
    qui
    vocalur a Deo
    tanquam
    Aaron,
    subaudisvocalus
    esl
    signo
    floremis
    virgoe,
    sive
    signo
    incendii
    illorum,
    qui ejus ponlificatui invidentes,
    dignilalein
    sacer-
    dolii affectandoinvaderemoliebanlur. Hisenimduo-
    bus
    signis ostensis,
    demonslratus est sacerdos a
    Deo eleclus. Confundit autem ac
    percutit
    bcalus
    Apostolus
    sacerdotes
    cupidoshonoris,
    el sacerdotii
    avidos, qui sponte
    immiltunt seet
    ingerunt
    aduiini-
    sierium
    sacerdotale,
    non vocalione Dei vel vo-
    lunlale
    ,
    sed
    potius
    intervenu! niunerum :
    quia
    non
    pro
    salute
    populi,
    sed
    pro
    ambitionesoeculihoc
    agunl.
    Sic et Chrislus non
    semetipsumclarificavil
    ut
    pon-
    tifex fieret,
    sed ille
    qui
    loculus est ad eum: Filius
    meusestu
    ;
    ego
    hodie
    genui
    te.
    Glorifico, honorifico,
    C
    clarifico,
    tria
    quidem
    sunt
    verba,
    sedunumsensum
    habenlia :
    quod
    uno verbo Groece
    concluditur,
    di-
    cendo
    iSoiaai
    : unde in
    iuterprelum
    varietate aliter
    atque
    aliter in Latino
    posilum
    habetur. Nam
    quod
    in
    Evangelioevangeiisla
    dicit Dominumdixisse: Si
    egoglorificomeipsum,gloria
    meanihil esl
    (J oan. vin),
    bic
    Apostolus
    clarificalionem nominavit. Chrislus
    ergo semetipsum
    non
    clarificavit,
    idest non
    glorifi-
    cavit,
    ut a
    semetipso ponlifex
    fieret,
    pontificalusque
    honorera
    haberet, quia
    nonerai'a
    seipso.
    El hocest
    quodipse
    in
    Evangelio
    dicit: Non veni a
    meipso,
    sed
    ille me misit
    (J oan. vu).
    El iterum :
    Ego gloriam
    meamnon
    quoero,
    est
    qui glorifiait me,
    Pater meus
    (J oan.
    vin).
    Sicut
    ergo
    a
    seipso
    non
    venit, quia
    a
    seipso
    non
    erat, suamque gloriam
    non
    quoerebat,
    D
    ita
    senielipsam
    non
    darificavit,
    ut
    ponlificalus
    ho-
    norema
    seipsohaberet,
    seda Ptre clarificatus
    est,
    qui
    locutus est adeumdie
    baplismalis,
    dicens : Hic
    esl Filius meus
    dilectus,
    in
    quo
    mihi
    complacui
    (Matlh.
    m). Quoe
    clarificalio sive
    glorificatio
    multo
    ante
    per prophetam, Spiritu
    sancto
    inspirante, prse-
    dicta
    esl, loqueniem
    in
    persona
    Filii
    Dei,
    et dicen-
    tem: Dominus dixil ad
    me,
    Filius meus es
    lu, ego
    hodie
    genui
    te
    (Psal. n).
    Et
    quia omnipotenli
    Deo
    omnia
    futura, quasi jam proelerita
    aut
    proesentia
    sunt, quod
    ei
    post baptismum
    dicturus, quasi jam
    dictumhabebat.
    Quapropler
    merilo
    proelerito
    tem-
    pore
    usus
    est, inquiens
    : Dominusdixil ad me. No-
    mineaulemDomini DeumPalrem
    intelligere
    debe-
    855
    HAYMONISHALBERSTAT.EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 856
    mus. Et ut in Christo unam
    personam
    esse creda- j
    mus
    , adjecit
    :
    Ego
    hodie
    genui
    te
    ;
    hoc est dicere :
    Egosemper
    et oeternaliler
    manens, semper
    te habeo
    Filiumcooeternummihi. Hodie
    namque,
    adverbium
    est
    proesentistemporis, quod
    proprie
    Deo
    competit.
    Sequilur
    :
    Quemadmodum
    et inalio locodicil : Tuessacerdos
    inoeternumsecundumordinemMelchisedech.Ex su-
    periori
    versiculo ista
    pendent,
    ubi dicil
    Apostolus,
    quia
    Christus non
    semetipsum
    clarificavit ut
    ponti-
    fex
    fieret,
    sed Deus Paler
    qni
    loculus esl
    ei,
    Filius
    meuses
    tu, ipse
    clarificavit
    eum, quemadmodum
    et
    in alio loco dicit
    ipse
    ad Filium: Tuessacerdosin
    oeternum,
    etc. ConsiderandumaulemChristumnon
    essesacerdotemsecundumid
    quodgenitus
    est aDeo
    Paire ante omnia
    soecula,
    cooelernus
    gignenti
    et con- !
    substautialis verus Deus manens
    apud Patrem,
    sed
    secundum hoc
    quod
    nalus est ex utero
    virginali
    in
    fine
    temporum
    homo
    factus,
    necnon
    propter
    victi-
    mam
    quampro
    nobis oblulit a nobis
    acceptam,
    car-
    nemvidelicet ac
    sanguinem
    suum. Sed
    quare
    secun-
    dum ordinem
    Melchisedech,
    et nonsecundumordi-
    nem
    Aaron,
    dicatur existere
    sacerdos,
    diversoecausoe
    exislunt. Et
    prima quidemest, quia
    Melchisedech
    secundum
    legalia
    mandatanonfuit
    sacerdos,
    sedse-
    cundum
    cujusdam singularis
    sacerdotii
    dignitatem,
    panent
    offerensDeoel
    vinum,
    et nonbrutorumani-
    malium
    sanguinem.
    In
    cujus
    ordine sacerdotii Chri-
    stus factus est
    sacerdos,
    non
    temporalis,
    sedseter-
    nus : nec offerensviclimas
    lgales,
    sed instar
    illius,
    panem
    et
    vinum,
    carnem videlicet ac
    sanguinem
    '
    suum,
    de
    quibus ipse
    dixit : Caromeavereest
    cibus,
    el
    sanguis
    meusvereest
    polus(J oan. vi).
    Ista
    quoque
    duo
    munera, panem
    videlicet et
    vinum, commisit
    Ecclesioesuoeinmemoriamsui offerenda
    ;
    unde
    patet
    sacrificium
    pecudumprisse, quod
    fuitordinisAaron
    et illud
    manerepotius, quod
    fuitordinisMelchisedech:
    quia
    et Christus illud
    corroboravit,
    et Ecclesioesuoe
    tenendum
    reliquit.
    Secunda autem causa
    est, quia
    Melchisedechrex et sacerdos
    fuit, unctusque
    fuit non
    oleovisibili sicut sacerdotes
    legis,
    sedoleo
    Spiritus
    sancti. Et Christus hac
    geminadignitale insignitus
    manet. Nam
    quodregiamdignilalem possideat, ipse
    manifestt dumdicit :
    Ego
    aulemconslilutussumrex
    abeo
    (Ps. n),
    idest a DeoPtre. Et
    post
    resurrectio-
    nem suam dixit: Data est mihi omnis
    potestas
    in
    coeloet in terra
    (Mallh. xxvm). Psalmista
    quoque
    dicit adDeumPatrem:
    Deus,judicium
    luum
    rgi
    da
    (Psal. LXXI).Quod
    verosacerdos
    existai,
    satis
    patet,
    quoniamseipsum
    obtulit inara crucis
    pro
    nobis
    ,
    et
    nunc
    interpellt
    DeumPatrem
    pro
    nostra salute.
    Quod
    etiamunctus sit non oleo
    visibili,
    sed
    plenilu-
    dine
    Spiritus sancti,
    Psalmistanobis
    innuit, dicens
    ad
    ipsum
    :
    ODeus,
    unxit te
    Deus,
    Deus
    luus,
    oleoloe-
    titioe
    proe
    consorlibus luis
    (Psal. xuv),
    hoc
    est, ple-
    niludine
    Spiritus
    sancli. Tertia
    quoque
    causa
    esl,
    quare
    secundum ordinem
    Melchisedech,
    et non se-
    cundumordinem Aaron Chrislus dicatur
    sacerdos,
    videlicet
    quia
    sicut de Melchisedech semel
    legitur
    A
    in divina
    Scriptura,
    et de
    ejus sacerdolio,
    ita Chri-
    stussemel
    semetipsum
    obtulitimmolandum
    pro
    nobis.
    Sequitur
    : *
    Qui
    in diebuscarnis
    suoe, precessupplkationesque
    adeum
    qui possit
    illumsalvum
    facere
    a
    morte,
    cum
    ctamorevalidoet
    lacrymis offerens,
    exauditus est
    pro
    sua reverentia. Hoc non de Melchisedech dicit
    Apo-
    stolus,
    sed
    deChrislo,
    volenscertius
    exprimeraquod
    pontifex
    noster
    egisset
    in suo vero sacerdotio.
    Quid
    esl : In diebus carnis suoe? Hoc
    est, quandiu
    habi-
    tavil in
    corpore mortali, preces, supplicationesque
    cum clamore valido et
    lacrymis
    offerens ad
    eum,
    hocest ad DeumPalrem. Diescarnis Domini
    nostri,
    dies sunl in
    quibus
    carnem
    assumpsit,
    in
    quibus
    lentatus est et
    passus,
    et in
    quibus
    mortale
    corpus
    B
    inhabitavit. Omniaautem
    quoeipse egit
    in
    carne,
    preces, supplicationesque
    fuerunt
    pro peccalis
    hu-
    mani
    generis.
    Sacra vero
    sanguinis ejus
    effusiocla-
    mor fuit
    validus,
    in
    quo
    exauditus est a Deo Paire
    pro
    sua
    reverentia,
    hocest voluntaria
    obedienlia,
    et
    perfeclissima
    charitate. Nonnecum
    lacrymis preces
    fundebat,
    dicens : Trislisestanimamea
    usque
    admor-
    lem
    (Matlh.
    xxvi;
    Marc,
    xiv)
    ;
    et:
    Pater,
    si
    fieri potest,
    transfer
    calicentislumame?
    (Marc, xiv;
    Luc.xxn.)
    Et
    quia
    volunlarieobediensfuitDeoPatri
    usque
    admor-
    tein,exaudivi
    1illumDeusPater dietertia eumsusci-
    tando, juxtaquod
    Psalmisladicit : Non dabissanctum
    tuumvidere
    corruptionem(Psal. xv).
    Dieitur autem
    fudisse
    preces supplicationesque
    non timor
    mortis,
    quamsponte suscipiebal,
    sed
    potius
    causanostroesalu-
    G
    tis.volunlatempaternoedispensalionisproeposuilvolun-
    tali carnis
    suoe,
    ut veramostenderet in
    seipso
    naturam
    humanitalis nostroe.Notandum
    aulem, quia
    reverentia
    secundumCassiodorum
    duplici
    modo
    accipitur
    : ali-
    quando pro amore, aliquando pro
    timor
    ;
    hic vero
    pro
    summa
    ponilur charitate,
    qua
    Filius Dei nos
    dilexit,
    et
    pro
    summa
    obedienlia, qua
    fuit
    obediens
    Patri
    usque
    admortem.
    Et
    quidem
    cumessetFilius
    Dei,
    didicil exhit
    quoe
    passus
    est
    obedientiam,
    et
    contummatus,
    factus
    est
    omnibus
    obtemperanlibus
    sibi causa salulis
    oeternoe,
    appellatus
    aDeo
    pontifexjuxta
    ordinemMelchisedech.
    Cuiri
    esset,
    inquit,
    Filius Dei in
    veritale,
    didicil obe-
    dientiamex his
    opprobriis
    et torraentis
    quoepassus
    est,
    hanc voluntariam
    jam
    exhibuit Patri obedien-
    "
    tiam,
    expertus
    illaex
    parte
    humanilalis. Hancobe-
    dientiam
    quam
    hic didicisse dicit
    Apostolus
    Filium
    Dei,
    hocest voluntarie
    suscepisse,
    alio loco osten-
    dit,
    ubi dicit : Cumin
    forma
    Dei
    esset,
    semetipsum
    exinanivit, formam
    tervi
    accipient, faclutque
    obediens
    Patri
    usque
    ad mortem
    (Phil. H).
    In eo vero
    quod
    ait : Et
    consummatus,
    idest
    perfectus
    in
    sacerdotio,
    omnique
    obedientia factus est omnibus
    oblempe-
    rantibus sibi causa salutis
    oeternoe,
    ostendit
    quan-
    tumlucrum sit
    ejus passio, ejus obedientia,
    quoe
    omnibus credenlibus sufficil ad salutem oetemaui.
    Sequitur
    :

    De
    quo,
    idesl nonde
    Melchisedech,
    sedde
    Christo,
    grandis
    nobissermoel in
    interprelabilis
    ad
    dkendum,
    857 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. AD HEBR. 858
    quoniam
    imbeciltet
    facti
    estisadaudiendnm. Illadiffi-
    cultas
    interpretandi
    sermonem
    quem
    deFilio incar-
    nato instituil,
    nonfuit in
    ejus ignorantia
    cui revelata
    sunt
    mysteria
    asoeculis
    abscondita,
    sed
    potius
    inillo-
    rum
    tarditale, qui imbecilles,
    id est infirmi in
    fide,
    et
    fragiles
    sensu ad
    intelligendumprofunda mysteria
    fuorunt,
    qui
    etiam
    pro tempore magistri
    debuerant
    esse,
    undeet
    ipse
    reddit causam dicens :
    Quoniam
    imbecillesfacti estis ad
    audiendum,
    ac deinde sub-
    jungil
    :
    Etenimcumdeberelis
    magistri
    esse
    propter tempus,
    subaudis
    quo pne
    ab initio
    legem
    habuislis et
    pro-
    phetas,
    rursum
    indigetis
    ut doceamini a
    me, aliisque
    aposlolis, quoe
    tint elementaexordii sermonum
    Dei,
    et
    facti
    estis
    quibus
    lact
    opus
    sit,
    nonsolido cibo. Ad
    eos
    loquitur qui
    diumoranles in
    lege,
    exercitalum
    sensum debuerant habere de advenlu Christi
    per
    dicta
    legis
    et
    prophetarum, per graliam quoquequoe
    per
    eumcredenlibus allala est.
    Qui
    certe cum de-
    buissent
    magistri
    esse
    geniilium propter tempus
    proeteritum,
    in
    quo
    omnia
    superius
    memorala ha-
    buerunt,
    rursum
    indigebant
    ut docerentur ab illo
    coeterisqueapostolis quoe
    sint elemenla sermonum
    Dei. Elemenla dicuntur
    quasi elevamenla,
    eo
    quod
    ex
    ipsis
    cselera
    originem
    sumant,
    initia videlicet et
    fundamentacreaturarum. A
    quibusdam
    eliamdieun-
    turelimenta
    per
    idest
    quasi fabricamenta,abeoquod
    esl elimo
    elimas, quasi
    ex eis fabricata sint omnia.
    Hic autem elimenta sive elementa duobus modis
    possumusintelligere,
    idesl ul
    ipsos
    characteres et
    pronuntiationes
    litterarum,
    a
    quibus
    exordiumsu-
    munt sermonesvel certe
    ipsa
    initia et fundamenta
    fidei.
    Quasi
    diceret : Hoc
    indigetis
    ut doceamini
    quoe
    sint elementalitterarum vel initia
    fidei,
    cum debe-
    relis
    profunditatem mysteriorum inlelligendo
    scru-
    tari,
    et
    perfecti
    esse in fide. Facti
    estis, inquit,
    quasi infantes, quibus
    lact
    opus
    sit,
    idesl
    simplici
    et rudi
    doctrina,
    nonsolido
    cibo,
    idest
    perfecta
    do-
    ctrina
    profundisque
    sermonibus vel
    mysteriis.
    Bea-
    tus
    Aposlolus
    hanc habet
    consuetudinem,
    ut
    simpli-
    cem doctrinam lactis nomine
    designet, perfectam
    autem,
    solidumcibum
    appellet;
    undedicit Corinthiis
    adhuc minus
    perfectis (/
    Cor.
    m)
    : Lac vobis
    potum
    dedi,
    non
    escam, quia
    needum
    poteslis, capere.
    Lac
    ergo simplids
    doclrinoeest incarnatio Filii
    Dei,pas-
    sio, mors,
    resurrectio
    illius,
    ascensio incoelos: soli-
    dus vero cibus
    perfecti
    sermonis est
    mysterium
    Trinilalis, quomodo
    Filius cooeternussit Patrii
    quo-
    modo
    Spiritus
    sanctus
    procdt
    ab
    utroque,
    et
    quo-
    modo1ressint in
    personis,
    et unus in substantia
    Deitalis. Sed
    qui
    non
    potest intelligere quod evange-
    iisla ait : Verbumcaro
    factum
    est, quomodopolerit
    ad altiludinemsermonis
    ejus pervenire,
    ubi ait :
    In
    principio
    eral Verbum?et Verbumerat
    apud
    Deum,
    el Deuserat Verbum
    (J oan. i). Sequilur
    :
    Omnisenim
    qui
    lactis est
    particeps,
    idest
    simpli-
    cis tantum
    doclrinoe, expers
    est sermonis
    justitioe,
    hoc
    est,
    alienus est a discretione
    perfectoejuslitioe,
    quia
    nondum
    potest penetrare
    arcana
    mysterioriiui
    A nec scit ita ut
    expedit,
    discretionem facere inter
    bonumet
    malum, reddilque
    causam
    quare
    : Parvu-
    lus est
    enim,
    subaudis sensuet intelleclu.
    Perfeclo-
    rumautemhominumest solidus
    cibus,
    id est
    qui per-
    feclos habent
    sensus,
    illorum est alta et obscura
    sentira
    mysteria
    de Divinitate
    omnipoteniis
    Dei
    ;
    undeet
    sequitur
    :
    Eorum,
    dicoessesolidum
    cibum,
    qui pro
    consuetudinelectionis exercitatos habent sen-
    sus,
    hoc est studiis litterarum
    extensos,
    ad discretio-
    nemboni ac
    mali,
    neenon ad discretionemverilatis
    achoerelicoe
    pravitalis.
    Sicut enim
    parvulus
    inter
    cibumet cibumdiscernera
    neseil,
    et
    soepe
    ininnoxiis
    sumendis cibis
    periclitatur
    si non
    prohibeatur
    a
    seniore,
    ita indoctus
    quisquequi
    discretionem do-
    ctrinarum
    nescit,
    facile
    decipilur atque
    in via er-
    B roris
    periclitatur. Quapropler dicit, quia
    omnis
    qui
    lactis est
    particeps, expers
    est sermonis
    jnstiiioe
    :
    quod
    eniminlact et solido
    cibo,
    hoc in indocto et
    sapiente
    differt. Sicut lac
    parvulis congruit,
    et soli-
    dus cibus oetate
    perfectis,
    itaindoctishumilis
    sermo,
    et
    sapientibus
    arcanum
    myslerium
    nosse convenit :
    qui
    exercitatos habent sensus studio lectionis. Ex
    usu
    quidem
    lectioniset
    frequenti
    meditatione divi-
    liarum
    Scripturarum,
    efficiiinlur sensus nostri exer-
    citati et exlensi ad
    majorainlelligenda
    : unde Psal-
    misla bealumessevirum
    dicit, qui...
    in
    lege
    Domini
    meditatur dieac nocte
    (Psal. i).
    CAPUT VI.
    Quapropter
    intermittentes inchoationit Chrisli ser-
    C
    monem,
    ad
    perfectiora feramur. Quapropter, quia
    exercitatos sensus decet nos habere in
    legeDomini,
    intermittenles sermonem inchoationis Chrisli ad
    profunda
    et alta
    mysteria
    Deitalis
    ejus
    ducamur.
    Sermonem inchoationis Christi vocat inilium
    fidei,
    inslructionem videlicet de nativitate Chrisli de
    passione,
    de
    resurrectione, atque
    ascensione
    ejus,
    et
    gralia baptismatis.
    Sicut enim eum
    qui
    litte-
    ris est
    imbuendus,
    elementa litterarum
    oportet
    primum audire,
    sic et Christianus dbet his in-
    strui
    primo omnium,
    et
    poslmodum
    ad
    mysteria
    Divinilatis venire. Non rursum
    jacientes fundamen-
    lum
    poenitentioe
    ab
    operibusmortuis,
    el
    fidei,
    funda-
    menlum,
    subaudis non rursum
    jacientes,
    adDeum.
    Fundamentum
    poenitentioe
    vocat unde
    primum
    in-
    strui dbet
    qui baplizandus
    est,
    si lamenad oelatem
    intelligibileni pervertit,
    hocest ul credat Dominum
    J esum Chrislum
    genitum
    ex DeoPtre ante omnia
    soecula,
    natum de Maria
    virgine
    in fine
    lemporutn
    pro
    salute
    generis
    huinani,
    sinesemine viri
    ; pas-
    sum, mortuum,
    resurrexisse tertia
    die,
    ascendisse
    ad
    coelos,
    venturum ad
    judicium
    ut reddat unicui-
    que
    secundum
    oprasua,
    resurrectionem
    corporum
    et
    immutabilitatein animarum,
    bonos in
    gloria,
    malos
    in
    poenis
    manere, omnipotentem
    Deumtrinitatem ha.
    berein
    personis,
    unitateminsubstantia.
    Postquam
    ista
    omnia confessus fuerit se
    credere,
    dbet confiteri
    peccata sua, sicqueinjnngenda
    est ei
    poenitentia
    aut
    quadraginta,
    aut
    yiginti,
    aut
    septemdierum,
    sicut
    859
    HAYMONISHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 860
    in
    passionibus
    sanclorum
    legimus,
    ac deindedebel
    baptizari,
    abreuunlians diabolo et omnibus
    pompis
    ejus.omnibusque operibus ejus. Baptizaus
    vero d-
    bet
    plenius
    instrui de
    Divinilate,
    ul credal Patrem
    unigenitum Filimque genilum, Spiritum
    sanctum
    nec
    genilum
    nec
    ingenitum,
    sed ab
    utroque proce-
    denteni :
    rgula quoque
    vivendi secundum doctri-
    nal
    evangelicam alque apostolicam qua
    debeat
    agere bona,
    et vilare mala.
    Quiaergo
    J udoei
    quibus
    Apostolus
    ila scribebat
    jambaptizati erant, jamque
    fundamenlum
    superius descriptum perceperant,
    hortatur illos ad ista
    majora tendere,
    el
    opus
    non
    esse ut iterum illud fundamenlum
    poenilentioe
    et
    fidei ad Deum
    jacialur
    in illis. Idcirco aulemfunda-
    menlum
    poenitentioe
    id
    vocat, quia,
    sicul dictum
    est,
    baptizandis poenitentiaprius injungebalur.
    Unde in
    Actibus
    aposlolorum
    beatus Pelrus dicil J udoeisad
    fidem conciirrentibus : Poenitenliam
    agite
    el
    bapti-
    zetur
    unusquisque
    vestrum
    (Act. n).
    Fundamentum
    quoque
    fidei adDeum
    est, quia
    fides
    qua
    accedimus
    ad
    Deum,
    fundamenlumest omniumvirtntum. Non
    dbet
    esse, inquit,
    necesse ut iterum
    jaciamus
    fun-
    damentum
    poenitentioe
    ab
    operibus mortuis,
    et fun-
    damenlum
    fidei, per quam
    accedit ad Deum
    quod
    in vobis
    jaclum
    esl
    antequam
    ad
    baplismi gratiam
    venissetis. Poeniienliam ab
    operibus
    mortuis
    agere
    est
    ipsa opra
    mala
    per poeniienliamdelere, quoe
    animammorlilicabant.
    Opra namque
    morlis sunt
    peccata.
    Namsicut animavivificalurfide
    aliisque
    vir-
    lulibus,
    ilainfidelilalemorilur et
    peccatis. Sequitur;
    J Vonrursum
    jacientes fundamenlum baptisma-
    tum doclrinoe-Fundamentum
    baplismatum
    doctrinoe
    est inslilutio el doctrina
    baplismalis,
    videlicet
    quid
    conlineat inse
    baptisma,
    et
    quid
    confrt adfidem
    accedenlibus. Sed
    quod
    dixit
    plurali
    numro
    bapli-
    smatum
    fundamentum, pro
    varietalc
    accipienlium
    posuit,
    non
    quodplura baptismata
    debeant
    intelligi,
    sed unum:
    quia
    sicut unus est
    Deus,
    et una est
    fides,
    ila unum
    baptisma. lmpcsitionis
    manuum
    fundamentum non debemus rursus facere.
    Imposi-
    tionemmanuum
    appellat
    confirmaiionem
    per quam
    plenissime
    creditur
    accipiendus Spiritus sanctus,
    quoi post bapiismum
    .ni co.ifiimalioieiii unitatis iu
    .Ecclesia
    a
    pontificibus
    fieri solet. His
    igitur perfecte
    in Ecclesia
    perceptis,
    fidesresurreclionis el
    judicii
    .
    futuri habenda est. Unde
    subjungit Apostolus,
    di-
    cens : Ac resurreclionis mortuorumet
    judicii
    oeterni
    fundamenlumnon debelis
    jacere,
    ut iteruminstrua-
    niini defide
    generalis
    resurreclionis el
    judicii quod
    dabilur
    justis pariter
    et
    injuslis, quasi jam
    non sitis
    de his instructi.
    Notandumque
    ad omnia
    semper
    subaudieudumesse et non rursum
    jacientes
    funda-
    menlum.
    Et hoc
    faciemus,
    si
    quidem permiserit Deus,
    hoc
    est,
    et ad
    majora
    vosducemus,
    et de his omnibus
    quoe
    enumeravimus, plenissime
    docebiniusvos
    ,
    ut
    non sil ilerum necesseex tolo et a
    capite ponere
    fundamenlum. Ne vero nullalenus
    quis
    secundum
    vel
    terlium exUtimarel
    post peccala
    fieri
    bapiis-
    A muni,
    inox subinlulit dicens :
    Impossibile
    est enim
    eos
    qui
    semel sunl
    itluminati,
    subaudis
    per gratiam
    sancti
    Spirilus
    in
    baptismale fidei, guslaverunt
    eliam
    donum
    coelesle,
    hoc
    est,
    remissionem
    peccatorum
    perceperunt
    in
    baptismale,
    sive communicaverunt
    corpori
    et
    sanguini
    Domini
    post bapiismum,
    et
    parti-
    cipesfacti
    sunt
    Spiritus sancli,
    in dislrihulione scili-
    cet
    donorum, guslaverunt
    nihilominus bonumDei
    verbum,
    idest doctrinam
    evangelicam
    inlcllexeruiit,
    virtutesque
    soeculi
    veniun,
    idest
    glorificalionem
    re-
    surreclionis,
    vitamque
    fuluram
    ;
    et
    prolapsi
    sunl a
    fide
    Chrisli, negando illum,
    aut etiamadcriminalia
    peccata prolapsi,
    renovari ilerum ad
    poenitenliam,
    hoc
    est,
    novos fieri
    per poenitenliam,
    subaudisa su-
    perioribus, impossibile
    est.
    Impossibileest, inquit,
    B
    iterum renovari
    posse
    eos
    per poeniienliam
    el
    per
    baptismum, qui poslquam
    omnia
    quoesuperius
    rae-
    morata sunl
    perceperunt, prolapsi
    sunt ad immun-
    ditiamcriminalium
    peccatorum
    aut eliamad infide-
    lilatem. Nondixit difficile
    est,
    sed
    impossibile.
    Quo.l
    enim difficile
    est,
    utcunque potest agi. Impossibile
    vero est
    quod
    nullo modo fieri
    poiest. Quid ergo
    ?
    Exclusaesl
    poenitentiapost bapiismum
    el venia de-
    lictorum? Absit. Duo
    siquidem gnera
    sunl
    poeni-
    tentioe,
    unum
    quidem
    ante
    bapiismum, quod
    et
    proe-
    paratio baplismi potest appellari,
    de
    quo superius
    diximus
    quia injungitur
    illis
    qui instruuntur,
    ante-
    quam
    ad
    bapiismum perveniant, quod
    beatus
    Apo-
    slolus hic exchulit
    dicens,
    non
    posse
    ilerumrno-
    vai!
    per poenitenliam, quatenus poenitentia peracla
    "
    iterum
    bapiizentur
    : Allerumaulem
    genus poenilen-
    tioeest
    quo post baptismum
    dclenlur
    peccala quoe
    beatus
    Aposlolus
    minime exdudit. Terret
    ergo
    om-
    nes ut timeant.
    post baplismi graliam gravioribus
    peccalis
    se
    iniplicare, quia
    non
    polesl
    fieri secumia
    vicerenovatio
    per
    lavacrum
    baplismalis.
    Namsicut
    Christus semel
    mortuus-,
    et semel
    resurgens, jam
    non moritur
    (Rom. vi),
    ilasemel
    gratia baplismalis
    agenda est,
    nec
    potest itrai!,
    nisi dubium
    fuerit,
    utrumnam
    quis captus
    ab hostibus sit
    bapt.HtiiS.
    Benovari aulem dixit novnm
    fieri,,
    J Suvumautem
    fieri hominem
    sacii
    L-aplismatisest,
    de
    quoPropheta
    dicit ; Renoeabilurul
    aquiloejuvenlus
    tua
    (Psal. en).
    Impossibile est, inquam,
    ilerum renovari
    posse
    ali-
    r, quemper poenitenliamquoe
    fit aille
    baptismum
    ad
    hoc ut iterum
    baplizelur poenitentia
    expleta. Qui
    ea
    quoesupra
    commemorata sunt
    perceperunt,
    virlules-
    que
    soeculiventuri
    gustavernnt. Quod
    dicit,
    guslave-
    runt virtutes soeculi
    venturi,
    taie
    est,
    acsi diceret :
    Si
    cognoverunl quod
    in resurrectione venturi soeculi
    sunt elecli sicut
    angeli
    Dei in coelo: et
    quodjusti ful-
    gebunt
    sicutsol in
    regno
    Patris eorum
    (Mallh.
    xn,
    xin),
    nullomodo
    possunt
    iterumitarenovari
    per poeniien-
    liam,
    etper baptismum
    iteralumsi
    peccaverint
    crimi-
    nale
    peccatum,
    sicut in
    primobaptismale
    novi effecli
    sunt. Erant enim
    qui
    volebant
    baptismum
    iteraredi-
    centes :
    Quidquidpeccavero
    nonest mihi
    curoe, quo-
    niam
    proecipiam
    me
    baplizare rursus,
    et renovabor
    lolus sicut
    prius. Quod Apostolus denegat
    ex tolo
    36i EXP0S1TI0 IN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. AD HEBR. 862


    nullo modo
    posse
    fieri. El
    quia
    virtus
    baptismatis
    in cruce el
    sepultura
    Chrisli maxime
    constat,
    proinde subjunxit.
    Rursum
    crucifigentessibimetipsis
    Filium Dei et
    ostenlui habenles. Tamennon ideo
    denegatur poeni-
    lenlia, quia
    licet non rcnoventur in
    baptismale,
    iterum
    indulgentiam
    tamen valebunt
    accipere per
    confessionem
    peccatorum, per humilitatem, per poe-
    niienliam, per
    eleemosynam
    si habelur
    facilitas,
    et
    si dimiserint fratribusinse
    peccantibus. Qui
    iterum
    baptizari volunt,
    quantum
    in se
    esl,
    Christum
    quo-
    que
    iterum
    crucifigere
    volunt et derisioni
    habere,
    hoc est enim illumostenlui habere. Sed non
    po-
    iest
    fieri, quoniam
    sicul Christus semel -mortuus
    esl incarnein
    cruce,
    ila et nos semel mori
    possu-
    musin
    baptismalepeccalo.
    Terraenim
    soepesuper
    sevenientembibens
    imbrem,
    et
    generans
    herbam
    opporlunam
    illis a
    quibuscoliiur,
    accipit
    benedictionema Deo. Hoc
    paradigmale arguit
    J udoeos
    qui soepe
    biherunt imbrem coeleslis do-
    clrinoe,
    sed
    nunquamgermina
    fidei
    bonorumqueope-
    rum
    protulerunl.
    Ponit aulem
    primumcomparatio-
    nemdebona terra, ac deinde de mala.
    Terra,
    in-
    quit,
    bibens
    imbrem,
    idestsanc'oe el bonoevolun-
    tatis anima
    accipiens gratiam Spiritus sancti,
    im-
    I
    remque
    divinorum
    eloquiorum
    el
    generans
    herbam
    opporlunam,
    hoc est virtutes
    bonas, fidemque per-
    fectam
    proferens
    suis
    proedicatoribus,
    a
    quibus
    ex-
    colilur,
    sive
    sibimetipsi accipit
    benedictionem vitoe
    oeternoe,
    vel abundanliam
    virlulum,
    et referl fru-
    clus
    leicesimos, sexagesimos
    ,
    pariterque
    ceiitesi-
    '
    mos. Nihil enim
    opporlunius
    fide
    perfccta
    fidelium
    Dei cumvila
    opiima.
    Proferens
    ergoAposlolus
    hoc
    exemplum
    de anima florente in
    virlutibus,
    Deique
    benedictione
    digna,
    mox
    subjunxit
    aliud
    paradigma
    deilla
    quoe
    suam
    negligit
    salutem,
    dum
    frquenter
    imbremcoeleslisdoclrinoe
    possit suseipere
    :
    Proferens
    autemspinas
    ac
    tribulos, reproba
    esl et
    maldiction!
    proxima.
    Per
    spinas
    ac tribulos
    pnn-
    ctiones
    peccatorum possumus intelligere, quibus
    ptingitur
    anima
    ,
    de
    quibus
    Dominus dixit Adoe:
    Terratua
    spinas
    actribulos
    germinabit
    tibi
    (Gen. m),
    i !
    est,
    caro tua
    punctionespeccatorum
    et aculeos
    vitiorum
    proferet
    tibi. Sive
    per spinas
    et
    tribulos,
    curas
    superfluas, sollicitudinesque
    istius soeculi de-
    bemus
    accipere,
    de
    quibus
    Dominus in
    Evangelio
    dicit : Curoeistius soeculi et sollicitudines divilia-
    rumsuffocant
    verbum,
    ilaut infructuosum
    reddatur
    (Matth. xm).
    Anima
    igitur proferens puncliones
    peccatorum,
    eu
    risque
    soeculiet solliciludinibus divi-
    liarum
    occupata, reproba esl,
    hoc
    est,
    laude in-
    digna
    et malediclioni
    proxima. Notandumque quia
    non
    dixit,
    maledicla
    est,
    sedmalediclioni
    proxima.
    Quandiu
    enimreservatur ad
    poenitenliamquasi
    non
    esl maledicla: sinvero
    poenitenliam
    noluerit
    agere,
    jam
    maledicla erit. Unde et
    sequitur, cujus
    con-
    tummatio,
    idest finisilliusanimoein
    pravoopre
    et
    perseverautia
    inmalo
    usque
    adexilum
    vitoe,
    incom-
    busiionem,
    subaudis
    ignis
    oeterni erit.
    Quasi
    dice-
    A
    rel : Non
    quidem quandiu spatiumpccnilendi
    habet
    malediclioni
    proximaesl,
    sed si
    permanserit
    inini-
    quilale sua,
    combuslioni oeterni
    supplicii subjacebit.
    Hoecenim combustio nonerit nisi bis
    qui usque
    in
    finemviloesuoe
    permanscriiit
    in
    peccalis
    suis:
    quia
    in
    quacunque
    die conversus fuerit
    peceaior,
    vila
    vivet,
    et nonmorietur.
    Postquam
    sufficienler incre-
    pavit
    eos,
    terrait ac
    percussil,
    blandiendo ilerum
    alloquitur eos,
    ne
    desperatos
    redderet
    ;
    sed tamen
    neque
    inomnibus
    adulatur, neque
    inomnibus
    per-
    culit. Dicit
    ergo
    :
    Confidimns
    aulemde
    vobis, dilectissimi,
    meliora et
    viciniora
    saluti,
    tamelsi ila
    loquimur. Quia
    nonhabuit
    unde eosad
    proesens
    laudaret,
    laudat eos de
    spe
    fu-
    turorum
    quam
    habebat de
    illis, quasi
    diceret : Non
    B dicimushoc veluti
    pulanles
    vos
    spinis plenos,
    sed
    timentes ne taies efliciamini. Meliusest enim vos
    verbis lerreri,
    quam
    de rbus dolealis.
    Opiimaquoe-
    que opra
    devobis
    confidimns,
    vestroeque
    saluli
    pro-
    ficua:
    quamvis
    ila
    loquamur.
    Nam
    quod superius
    diximiisde
    reproba
    terraet comlmsiionibiis
    proxima,
    non de vobis hoc diximus
    , quia
    meliora de vobis
    credimus. Reduxit
    quoque
    eis
    proeterila
    bona
    opra
    illorumin
    memoriam,
    et
    quatenus
    ex
    proeieritispos-
    sel adduceread bona
    qnoeque,
    ideo
    subjunxit
    ;
    Non enim
    injuslus
    est
    Deus,
    ul obliviscalur
    ope-
    ris vestri et
    dileclionit,
    quam
    oslendislisin nomine
    ejus.
    qui
    ministrastissanctisetministratis. Ecce
    quo-
    modorecreavil animoseorum el reforniavit :
    .proete-
    rila bona
    opra
    admenlcmrevocans
    ;
    quia
    inoni-
    C
    nipolentem
    Deumoblivionon
    cadit, ideonon obli-
    viscilur
    operum
    el laborumfidelium
    suorum,
    el in
    hocesl
    justus, quia
    rmunrt eleclos suos
    pro
    se
    laboranles. Si enimoblivisceretur
    operumillorum,
    neceos
    remuncraret, ulcunque injuslus
    putaretur,
    quod
    omniiio nefas esl dicere. Unde
    Apostolus
    :
    Non, inquit, injuslus
    est
    Deus,
    ul obliviscalur
    opeiis
    laborisque vestri,
    et dilectionis
    quam
    oslendislis
    pro
    amorenominis
    ejus
    ininvicemet in
    omnes, qui
    ministrastis
    sanctis,
    et adhuc secundum vestrum
    posse
    minijtralis. Deillissanctis
    dicit, qui
    venientes
    ad fidem
    Chrisli, exspoliali
    sunl ab aliis
    J udoeis,
    quos
    liudat in hac
    Epislola,
    dicens:
    Rapinam
    bono-
    rumveslrorumcum
    gaudio suscepistis (Hebr. x)
    : et
    de
    quibus
    Isaias
    longe
    anle
    proedixerat
    : Et
    qui
    re-
    D
    cessit, inquiens,
    a malo J udoeorum
    proedoepatuit
    (Isa. MX).
    Istis talibus
    exspoliatis,
    hi
    qui
    non fue-
    rant
    exspoliali, proul poterant
    ministrabant.
    Quare
    vero
    quantumve
    desiderium haberet de saluleeo-
    rum
    , sequenlibus
    verbis ex
    parte exprimil,
    dir
    cens:
    Cuphnus
    aulem
    unumquemque
    vestrum eamdem
    ostendere
    sollkitudinem,
    subaudis
    quam
    rtro ha-
    buistis,
    ad
    expletionemspei usque
    in
    finem
    viloeve-
    slroe,
    sivediei
    judicii,
    ut non
    segnesefliciamini,
    hoc
    est
    pigri
    et desides inbono
    opre
    el inmandatisDei
    perficiendis. Desideranius, inquit,
    -vosnon tantum
    circa
    verba,
    sed eliamin virlutibus
    conversari,
    non
    quasi proeterilaopra
    vestra
    culpantes,
    sed ut
    de
    865 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS. 1. COMMENT.BIBL. 64
    futuris
    sol.liciti
    silis ndnionentes
    ;
    hoc
    est, quales
    i
    fuistis
    primum,
    laies
    cupimus
    el modo esseet in fu-
    turum. Et non dixit
    volo, quod
    est auctoritalis di-
    vin*,
    sed
    quod
    erat
    paternoedileclionis,
    hocest :
    cupimus
    ununiquemque
    vestrumeamdem
    erga
    fra-
    lres
    semper
    ostcndere dilectionem
    quam
    olimha-
    buislis ad
    completionem
    spei
    in
    oeternam resurre-
    ctionein :
    expletio
    enim
    spei
    esl
    adeplio
    rerum
    quas
    nos
    consecuturos
    spcranius.
    Verumimitatores eo-
    rum,
    subaudis
    cupimus
    vos
    esse,
    qui fide
    et
    patien-
    liahoeredilabunt
    promissiones.
    Hortalur ilerum eos
    ut fidenon fictael
    patienliaperfecta
    exspectent pro-
    missiones
    Dei,
    et hoeredilalem
    quam
    sanctis suis
    promisit. Quod
    duplicitcr accipi potest,
    scilicet ul
    referalur ad
    pairiarchas
    el sanctos Veteris Testa-
    menli, qui
    multas
    promissiones acceperunt
    de Chri- I
    sjo,
    et dehoereditatelerroe
    repromissionis
    :
    qui
    fidem
    habenles
    perfectam, qua
    crediderunt Deum
    implere
    posse quoe promisit,
    et
    patientiam solidissimam,
    qua
    nonin
    se,
    sed in filiissuis
    promissiones exspe-
    ctaverunt
    implendas,
    meruerunt amici Dei
    esse,
    et
    in filiissuis easdem
    promissiones
    hoereditare. Potest
    et ad
    apostolos aliosque
    sanctos
    referri,
    qui per
    fidemet
    palienliam
    meruerunt
    consequi,
    ethoeredilare
    promissiones
    oelernoebenedictionis a
    Domino sibi
    omnibusque
    fidelibus
    promissas.
    Abrahoe
    namquepromiltensDeus,quoniam
    neminem
    habuit
    majoremper quemjurarel, juravit per
    semet-
    ipsum,
    dicens: Nisi benedieens benedicam
    tibi,
    et
    multiplkans multiplicabo
    le. Ut firmius corroboraret
    ea
    quoesuperius
    dixerat de sanctis
    quod
    hoeredita-
    C
    bunt
    promissiones
    Dei fideet
    patientia,
    idcirco iti
    lurexemplis.
    Sedmira esl
    sapientiaejus
    :
    Aliquando
    enim laudibus extollendo blandilur
    eis,
    aliquando
    terroribus terret. Namin
    superioribus
    lerret
    eos,
    neinfidles
    essent,
    et minus creduli
    promissionibus
    Dei,
    nuncautem
    exemplis
    hortatur ad
    patientiam
    et
    fidemut indubitanter
    credant,
    non solumDeodi-
    cenle,
    verumetiam
    jurante per semetipsum.
    Si
    pro-
    mitlente Deo
    iniquum
    est non
    credere,
    quamimpinni
    esl Deo
    jurante
    fidemnonaccommodare! J uravit au-
    tem Deus Paler Abrahoe
    per
    semetipsum, quia
    ne-
    minem habuit
    majoremper quem juraret,
    dicens :
    Nisi benedieensbenedicam
    te,
    eic.
    Itepetilio
    verbi
    confirmatioest rei. Nisi in hoc locoaffirmative
    po-
    nitur
    pro
    certe sive
    fproquia,
    et est sensus : Certe
    semper
    benedicamtein filiistuis
    semperque
    multi-
    plicabo
    te.
    Et sic
    longanimiter ferensadeptus
    ett
    repromissio-
    nem,
    hoc est diu
    per patientiam
    credendo suslinens
    conseculus est
    promissionem
    in filiissuis de lerra
    repromissionis, quam
    ei
    promisit,
    dicens : Terrant
    hanctibi daboel
    filiis
    tuis
    (Gen. xm),
    et
    insuper pro-
    missionem de
    Christo,
    de
    quo
    ait : In semine tuo
    benedkenlur omnes
    gentes(Gen.xxn). Sequitur
    :
    Hominesenim
    per majorem
    sui
    jurant
    : et omnis
    controversioeeorum
    finis
    ad
    confirmationem
    est
    jura-
    mentum.
    Q;asi
    diceret : Si hominibus in futurum
    creditur,
    de
    quibus per Prophetam dieitur,
    Omnis
    sA homo mendax
    (Psal. cxv), quanto magis Deijura-
    menlo credi
    dbet, qui
    est
    verilas,
    et
    qui
    nec falli
    potest
    nec
    mentiri,
    et cui
    insuper
    sine
    juramento
    : credi
    oporlel! Homines,
    inquit, per majorem
    sui
    jurant,
    hoc
    est, per Deum,
    qui
    est eorum Creator.
    J uramenlum
    quoque
    esl finis omnis
    contentionis
    eorum ad
    confirmationem, quia per juramenlum
    s
    credendum
    est,
    nec debel
    poslmodumquerela
    fieri
    juramento
    completo,
    sedfinisconleulionis dbet esse
    .
    juramenlum
    sub
    confirmalione.
    s
    In
    quo,
    subaudis
    juramento,
    vel
    proplerea quia
    confirmatio rei
    jnramentum est,
    volensDeusosten-
    3
    dereabundanliusimmobililatemconsiliisui hoeredibus
    l pollicitationis,
    idest
    patribus
    sive
    promissionis
    hoe-
    redibus,
    inierposuit jusjurandum,
    ul
    per
    duas res
    .
    g immobiles, quibus impossibile
    est Deum
    menliri,
    i
    fortissimum solalium
    habeamus,
    idest
    firmiter.illi
    ; credamus,
    qui confugimus
    credendoadlenendam
    pro-
    t posilamspem,
    hoc est ad
    accipiendarapromissam
    remissionem vel remunerationem. Duas res ininio-
    t
    biles hic debemus
    accipere promissionem
    Dei de
    t Christo, qua
    dixit : In seminetuo benedkenlur omnes
    r
    gentes,
    et
    jusjurandum
    illius
    quod
    dixit : Per memet-
    ;
    ipsumjuravi
    tibi. Promissio enim illius esl immo-
    [ bilis, quia
    non
    poluit mulari,
    et
    juramenlum
    illius
    veridicum est.
    Quidam
    enimunamrem immobilem
    i
    inlelligi
    volunt
    promissionem
    et
    juramenlum
    illius :
    altrant autem
    completionemipsius
    rei.
    Propositam
    l
    vero
    spem,
    dicitveritatem rerum
    gestarum, promis-
    t
    sionemvidelicet
    patrioe coelestis,
    ad
    quam perci-
    . C
    piendamconfugimusper
    fidem.
    Quam
    spem
    sicv.i
    anchoramhabemusanimoelutam
    ,
    ac
    firmam.
    Sicut anchora
    projecta
    a navi non
    per-
    ,
    millil eamcircumferri
    neque periclitari,
    licet venli
    commoveant
    eam,
    sed
    jactata
    firmiter tenet navein
    5
    inter
    procellas
    et
    fluclus,
    ita fides
    spe
    fulurorum
    [
    bonorum roborata
    ,
    firmal menlem noslram inter
    prospra hujus
    soeculi
    etadversa,
    et inlroducit nosin
    speciemrerum, quam
    modofideet
    spe
    tenemus.Ideo-
    i que
    addit
    Apostolus
    dicens : Et incedcnlem
    usque
    ad
    interioravelaminis. lntcriora velaminis vocatscrta
    regni
    coelorum et
    gaudia patrioe
    coelestis. Vlum
    .
    enim
    quod
    erat ante sancta
    sanclorum,
    significal
    i
    coelum
    ; quoe
    veroerant intra
    vlum,
    scrta sunt
    regni
    coelorum.
    Spes
    autem interiora velaminis
    pe-
    ,
    D
    netrat,
    dum
    per
    mentis
    contemplalionem
    futurabona
    conspicit,
    dumcoelestia
    proemiaabsque
    ulladubita-
    lionecrdit sibi
    provenire, sperat, amat, operibusque
    oslendit
    quod
    credat et
    quid speret.
    Si hanc
    spem
    .
    non
    habuerimus, utiquesubmergemur,
    non tantum
    ,
    in
    spiritalibus,
    verumetiamin
    carnalibus,
    sicut sub-
    , mergetur
    navis non habens
    jaclalam
    anchoram.
    Sed si voci
    Propheloe
    obaudierimus dicenii : J acta
    , super
    Dominumcuram
    tuam,
    et
    ipse
    teenutriet
    (Psal.
    LIV),
    tune nostra
    spes
    fixa in inleriora velaminis
    : nullainfidelitate
    mergi polerit. Sequitur
    :
    Ubi
    proecursorpro
    nobis iniroivit
    J sus, ponlifex
    i
    factus,
    el conslilutusaDeoPairein
    oeternum,
    secundum
    i ordinemMelchisedech.Ut firmioremnobis
    spem
    adde-
    865 EXP0SIT10 IN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. AD 1IEBR.
    866
    ret,
    ideohocde Christo
    subjunxit.
    Prsccursor aulem
    t
    dieitur a
    proeeundo
    et
    proecftrrendo,
    et est
    alicujus
    proecursor,
    sicul J oannes Chrisli. Considerandum
    aulem,
    quia
    nondicit
    simpliciter,
    introivit J sus in
    interiora
    velaminis,
    sed cum
    additamento,
    dicens:
    Ubi
    proecursor pro
    nobis
    introivit,
    veluli
    absque
    dubio nos
    oporteat prosequi proecursorem
    noslrum.
    Proecursoremvero et
    consquentes,
    ineadem via
    esseconvenit, Christus
    itaque resurgens
    a
    morluis,
    proecucurrit
    nos ad allitudinem
    coelorum, faclusque
    est nobis
    proecursor, aperiendo
    nobis
    coelum,
    et
    gaudiapatrioe
    coelestis reddendo. Si
    ergo
    volumus
    siibsequi proecursoremnostrum,
    debemus sicut
    ille,
    et
    ipsi
    ambulare. Hocautemad naturamhumanilalis
    Filii Dei
    referlur,
    in
    qua semetipsum
    obtulit Deo
    Palri inaracrucis sacrificiumsalutis noslroe.
    Quare
    '
    Christus secundum ordinem Melchisedech dicatur
    existera
    sacerdos,
    salis
    aperte,
    ut
    reor, paulosupe-
    rius ostensumest. Sed
    quod
    dixit introisse illumin
    interiora
    velaminis,
    more
    pontificum
    J udoeorumlo-
    quitur, qui
    semel inanno
    ingrebiebantur
    intra vlum
    in
    Sancta sanclorumoraturi in
    templo pro populo,
    sicet Christusscrta
    regni
    coelorum
    penelrans,
    orat
    assidue
    pro
    salutefideliumsuorum.
    CAPUT VIL
    Hic enim Melchisedechrex
    Salem, sacerdos Dei
    summi, subaudis
    fuit,
    qui
    obviavilAbrahoe
    regresso
    a coede
    regum,
    etbenedixil
    ei,
    cui el dcimasomnium
    divisitAbraham. Tradunt Hebroei
    ipsum
    Sem
    primo-
    genitumNoe,
    filium
    qui ep tempore quo
    nalus est,
    Abraham,
    habueritannos oetatisducentos
    nonaginta
    duos, eoque tempore quo
    mortuus est
    Abraham,
    habuerit annos
    quingentos sexaginla quinque,
    et ita
    supervixerit
    Abraham annis
    tringinta quinque.
    Quibus expletis,
    facti sunt omnes dies vitoesuoe
    sexcenli anni. Necesse
    mirum,
    si Abrahoeobviam
    processerit, eiquepanem
    et vinum
    obtulerit,
    quod
    abnepoli
    suo
    jure paternitatis
    debebat,
    et benedi-
    xerit
    ei, decimasque proedoeatque
    viclorioeab eo
    acceperit,
    sicul sacerdos summi Dei excelsi non fal-
    sorumdeorumet
    idolorum, qui
    fuit eliamrex Salem.
    Salemautem
    (sicut
    beatus
    Hieronymus dicit)
    non
    est
    putanda
    J rusalem,
    ul
    J osephus hisloriographus,
    noslrorumque
    arbilranlur
    plu
    ri
    mi,
    sed
    juxta oppi-
    dum est
    Scylhopolimquoeusque
    hodie
    appellalur
    i
    Salem
    sive'Salim,
    de
    quo (lesle
    beato
    Hieronymo)
    in
    Evangeliolegilur
    : Erat autemJ oannes
    baptizans
    in
    J Ennon,juxta
    Salim,
    quiaaquoe
    mulloeerant ibi
    (J oan. m).
    Idcircoautemfit isla varietas
    nominum,
    quia
    Hebroeimultisinlocis
    per
    consonantes solum-
    modo
    scribunl,
    sublractis
    vocalibus, atque
    ila secun-
    dumarbitrium
    Iegentisproriunliatur,
    non uno sem-
    per eodemque
    modo. Oslendilur autem in eodem
    oppido palatiumMelchisedech,
    ex
    magnitudine
    rui-
    narumostendensveleris
    operisexcellenliam,
    ad
    quam
    civitalem sive
    oppidumlegilur
    eliamJ acobdescen-
    disse, qui
    fuitinterraChanaan
    regionis
    Siehem
    (Gen.
    xxix).
    Considerandum
    quoque, quod
    Abraham de
    coedehostium
    reverlens, quos perseculus
    est
    usque
    A Dan,
    non in via reversionis habuii
    J rusalem,
    sed
    polius
    Salem
    oppidumspra
    memoratum.
    Primum
    quidemqui interpretatur
    rex
    justitioe,
    deinde rex
    Salem
    quod
    est rex
    pacis,
    sine
    paire,
    sine
    maire,
    sine
    genealogia, neque
    inilium
    dierum, neque fi-
    nem habens vitoe.
    Soepe
    beatus
    Apostolus
    Melchi-
    sedech in
    lypum
    Domini salvatoris inlroducit.
    Quamvis
    enim
    pne
    omnes sancli et
    patriarchoe
    et
    propheloeprioris temporis,
    in
    aliqua
    re
    figurant
    Christi
    expresserint,
    lamen Melchisedech
    specia-
    lius, qui
    non fuit de
    gnre J udoeorum,
    in
    typo
    proecessit
    sacerdotium Filii
    Dei,
    de
    quo
    Deus Pater
    dicit inPsalmo : Tu essacerdosin oeternumsecun-
    dumordinemMelchisedech
    (Psal. cix).
    Ordinemau-
    tem
    ejus
    multis modis
    inlerprelari possumus,
    sicut
    B
    jamsupradiclumesl,
    scilicet
    quod
    solusrex fuerit et
    sacerdos,
    et ante circumeisionemfunctus sacerdotio
    ut non
    gentes
    a
    J udoeis,
    sedJ udoeia
    geutibus
    sacer-
    dotium
    acciperent, neque
    unctus oleo
    visibili,
    ut
    mosaica
    proeceptaconslituunt,
    sedoleoexsultalionis
    fideiquepurilale, neque
    carnis et
    sanguinis
    viclimas
    immolaverit,
    sed
    pane
    et vino
    simplici puroque
    sa-
    crificioChristi dedicaverit
    sacerdotium,
    sed
    primum
    (ut aposlolusdicit)
    in hocassimilatur Filio
    Dei,
    quia
    interprelalur
    rex
    justitioe
    : Melchon etenim sive
    Melchi
    regemsonat;
    Sedech
    verojuslus
    sive
    jusiilia.Et
    quis
    est verusrex
    justitioe,
    nisi
    Chrislus, qui
    dicit
    in Psalmo :
    Ego
    autem constitulut sum rex ab eo
    (Psal. n). Ipse
    enim
    jusle
    et recte
    rgit
    et
    gubernat
    electos
    suos,justitioe
    amatores
    effectos,
    deindeautem
    G
    assimilatur Filio
    Dei, per
    hoc
    quod
    dieitur rex
    pa-
    cis, quodperlinel
    ad Chrislum. Salem
    inlerprelatur
    pax,
    Chrislus
    igitur
    nos
    juslificat, qui
    est rex
    justi-
    tioe,
    et
    ipsepacificat
    omnia
    quoe
    in coelis et
    quoe
    in
    terra
    sunt, qui
    nascendo et moriendo et
    resurgendo
    atque
    ascendendo
    pacem
    atlulit
    mundo, qui
    secun-
    dumDivinilateni sine initio et sine fine rex est
    oelernoPatri
    cooeternus,quamvis
    ex
    lemporali
    maire
    temporalis
    esset. Sicut enimistius Melchisedechnon
    legimus
    iniliumvel finemin
    Scriptura sacra,
    sicnon
    novimusFilii Dei iniliumvel
    finem, quia
    non habet
    aliquid
    horuin innalura
    Deitalis,
    el in hoc esl simi-
    litude, quod
    nec
    illius,
    nec islius initium
    legilur
    vel
    finis: illius
    quidem, quia
    non est
    scriptum,
    islius
    _
    aulem, quia
    omnino nonest.
    Neque
    enim sub
    quo
    nalus est Melchisedech
    legitur, neque quando
    mor-
    tuus est
    narratur,
    sed subito
    iniroducitur,
    sicul et
    Helias.Necomninocredendumest
    quod
    Melchisedech
    sine
    ptre,
    aut sinemaire
    esset,
    cumChristus
    quo-
    que
    secundum
    utramque naturam,
    et
    patrem
    habue-
    rit et
    niatrem,
    sed
    propterea
    hocdicilur de
    illo,
    quia
    subitoiniroducitur indivina
    Scriptura,
    sicut
    diximus,
    et
    genealogia
    illius non commemoralur. De
    quo
    etiamdieitur
    quod
    assimilatusFilio
    Dei,
    in his om-
    nibus
    superioribus
    dictis,
    manetsacerdosin
    oeternum,
    nonin
    se,
    sedinChrislo. NamMelchisedechmortuus
    est, sed
    figuraejus
    oeternaliler in Christo manet.
    Similitudoaulem hic non
    pro oequalitateponilur
    sed
    pro figura.
    867 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 868
    Intuemini aulem
    quantus
    sit hic
    ,
    cui dcimasddit
    de
    proecipuis
    Abraham
    patnarchn.
    Convertit sermo-
    nemsuumad eos
    qui gloriamur
    sefiliosesseAbrahoe
    et nobililaiein
    geiicris
    abillodtieerese
    jaclaut.
    Unde
    in
    Evangelio
    Domino eum
    proeponere
    conabaiilur,
    eum diccrenl :
    Nunquid
    tu
    major
    es Paire nostro
    Abraham?
    (J oan. v.)
    Ul
    ergo
    illorumconmnderet
    superbiam, Aposlolus
    dixit : Intuemini el atlcndile
    diligenler quanlus
    fuerit hic Melchisedechsacerdos
    Dei
    summi,
    cui dcimas ddit Abraham
    palriarcha
    ., de
    proecipuis,
    id est de meliori!us
    spoliis. Quibus
    verbis vult
    ostendere, majoris dignilatis
    et honoris
    fuisseMelchisedech
    quamAbraham,,
    ac
    per
    hocma-
    jus
    et sanclius foresacerdotiumChrisli
    quam
    J udoeo-
    rum,
    quasi
    diceret :
    Quem
    vos excellenliorem om-
    nibus hominibus oestimalis,
    hic dcimas oblulit
    Melchisedech, qui
    in
    figura
    Chrisli
    proecessit.
    Et
    quidem
    de
    filiis
    Levi sacerdotium
    accipienles,
    mandatumhabent dcimassumerea
    populo
    secundum
    legem,
    id
    esl,
    a
    fratribus suis, quunquam
    el
    ipsi
    exie-
    riui de lumbisAbrahoe. Tanta
    est, inquit,
    excellenlia
    sacerdotii,
    ut eliam
    ipsi qui
    eumdemhabucrant
    pro-
    genilorem,
    el ab uno
    ptre
    desccnderant :
    propter
    exceilentioemerilum
    quo
    meliores erant fratribus
    suis, utpote
    Aaron, qui
    inter vivoset morluos
    slans,
    iramDomini
    placavil,
    sacerdotii
    diguiialemadipisci
    niererenlur,
    ac
    propterea
    nisi Melchisedech
    majoris
    dignilatis
    esset
    quam Abraham, nequaquam
    Abra-
    ham
    alienigenoe
    dcimas dedisset,
    sicut Aaron ma-
    joris
    meriti fuit
    quam
    fratres illius
    reliquarum
    tri-
    buiim. Dicil
    ergo,
    et
    quidem
    de filiis Levi acci-
    pienles
    sacerdotium,
    sicut
    accepit
    Aaron et filii
    ejus,
    mandatumet
    proeceptum
    habenl secundum
    legem
    sumere dcimas a
    populo, quasi
    meliores
    illis,
    el
    hoc a fratribus
    suis,
    cumunum
    eumdemque
    baiiuis-
    scnl
    progenilorem,
    juxta quodApostolus
    manifestt,
    dicens :
    Quanquam
    et
    ipsi
    fratres Levi exierint de
    lumbisAbrahoe
    Cujus
    autem
    generatio,
    id est
    Melchisedech,
    non
    annumeratur in eis' id est in filiis
    Levi,
    dcimas
    sumpsit
    ab
    Abraham,
    et
    hune,
    id est
    Abraham,
    qui
    hnbebat
    repromissones
    de Filio
    Dei,
    benedixit ille
    Melchisedech. Hic oslendit incircumeisum sacerdo-
    lem,
    circumeiso sacerdole mullo esse sublimiorem.
    Quomodoergo
    hoc ostenditur?
    Utique, quia ipse
    Levi ex
    quo
    sacerdotale
    genus
    ortum
    est,
    decimatus
    esta Melchisedechin
    lumbisprogeniloris
    sui, jam-
    que
    erat Abraham circumeisus, jauique promissio-
    nem a Deo
    acceperat quod
    in semine
    ejus
    beneli-
    centur omnes
    gentes, quando
    benediclus est a Mel-
    chisedechsacerdole incircumeiso,
    dans ei dcimas
    lolius
    proedoe.
    Benedieens aulem eum
    Melchisedech,
    dixit
    (Gen. xiv)
    : BenediclusAbraham Deo
    excelso,
    quo protegenie,
    hoslesiii
    manu
    ejus prostrali sunt,
    et alia
    quoesequuntur
    in eodemloco.
    Sineulla enimcontradictione
    quod
    minusestame-
    liorebenedkitur.
    Quasi
    diceret : Omnibus lucecla-
    vius
    -videtiir,
    quod
    minor a
    majore
    benedicilur.
    Inde Abraham
    quasi
    minor a Mclclrisedechlan-
    A quam
    a meliore benediclionem
    percepit.
    Proinde
    major
    ac melior est
    lypus Chrisli, quam
    illius
    qui
    promissiones
    de Christo habebat.
    Et hic
    quidem
    morientes hominesdcimas acci-
    piunt,
    ibi autem
    conletiatur, quia
    vivit.
    Hic, inquit,
    hoc est in
    proesenti
    sa'culovel in
    temploquod
    adhuc
    slahat,
    morientes
    homines,
    filii videlicet
    Levi, qui
    moriales ac moribundi
    sunt,
    dcimas
    accipiunt,
    ibi
    aulem,
    id est in alia
    vila,
    vel loco ubi dieitur de
    Christo : Tu es sacerdos in
    oeternum,-
    conleslalur
    Deus Pater cum
    juramento, quia
    vivii Christus.
    Unde dicit Psalmista : J uravit Dominus et non
    poe-
    nitebil
    eum,
    lu es sacerdosin oeternumsecundum
    ordinemMelchisedech
    (Psal. cix).
    Et ul lia dictum
    sit, per
    Abrahamel Levi
    qui
    deci-
    B
    mas
    accepit,
    in filiis
    suis,
    vel
    accepit
    hactenus a
    fratribus
    suis,
    decimatus est a
    Melchisedech,
    adhuc
    enimin
    lumbis,
    hoc est
    propagine serainis,
    palris
    eral Levi
    quando
    obviavil ei Melchisedech.
    Quomodo
    dicit Levi decimatum a
    Melchisedech,
    cumnondum
    nalus
    esset, proesertim
    cum et filius fuit naturalis
    J acob?
    Ulique
    non est in se
    decimatus,
    sed in
    Abraham
    ,
    de
    cujus progeuie
    descendit.
    Quando
    enimAbraham dcimasobtulit
    Melchisedech,
    in illo
    omnes filii
    ejus
    dederunt :
    quapropler
    dicit
    Apo-
    slolus,
    quia
    Levi
    qui
    dcimas
    accepit
    in filiis suis a
    fratribus
    suis,
    decimatus est
    per
    Abraham sive in
    Abraham.
    Quibus
    verbis
    declaralur, quia
    nisi sa-
    cerlotiuin Melchisedech
    qui
    in
    figura
    sacerdotii
    Christi
    proecessit, majoris dignilatis esset,
    nequa-
    quam
    Abraham
    omnesque
    filii
    ejus
    ab illo
    decimali
    essent. Dumenimsacerdotium a sacerdotio decima-
    Uw,majoris dignilatis
    unumaltero ostenditur.
    Si
    ergo
    consummatio
    per
    sacerdotium
    Levitkum
    erat
    (populus
    enimsub
    ipsolegemaccepit), quid
    adhuc
    necessarium
    fuit
    secundum ordinem Melchisedech
    alium
    exsurgere
    sacerdotemetnonsecundum
    ordinem
    Aaron diei? Truntlato enim
    sacerdotio,
    necesseesl ut
    et
    legis
    translatio
    fit.
    Hinc
    incipit jam plenius
    dif-
    ferenlias Novi Testamenli ostendere
    dicens,
    si con-
    summalio,
    idest
    perfectio
    vitoe
    alquejuslificaiionis,
    per
    sacerdotium Leviticum
    fuit, quid
    necesse fuit
    alium
    exsurgere
    sacerdolem secundum
    ordinem
    Melchisedech?Nam
    quia
    Aaron
    primumpost legem
    ry
    datant sacerdolemfuissedetribu
    Levi,
    nulli dubium
    est,
    i;!eo sacerdotium
    quo
    funcius e^t Levilicuin
    nominavil sacerdotium,
    vel
    cerle, quia ipse
    Levi in
    filiis suis
    junctus
    est
    ipso
    sacerdotio. Nam
    abnepo-
    tes illius
    susceperunt illud, Moyses
    scilicel et
    Aaron,
    cum
    reliquis
    fralribus suis ex eadem tribu.'Nam
    Levi
    genuit
    Caath,
    Caath vero
    Am-ram,
    Amram
    autem
    genuit Moysen
    et Aaron.
    Ideoque
    dicit
    popu-
    lum sub
    ipso
    sacerdotio
    legem accepisse, quia
    Moyses
    el Aaron
    principes
    erant illis
    lemporibuS
    in
    populo; qui ipsam legem
    adminislraverunt de
    tribu sacerdotali exeunles.
    Ergo
    sacerdotio Levilico
    mullo melior est ordo sacerdotii
    Melchisedech,qui
    typtimgerebat
    sacerdolis noslri :
    nequaquam
    enim
    dixisset secundumordinem
    Melchisedech. si
    illud
    869 EXPOSITIO IN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. AD HEBR.
    870
    sacerdotium Aaron melius
    esset,
    sub
    quo populus
    J udoeorum
    legemaccepit.
    Si autemsaceriiolium
    legis
    iranslatum esl a,l Christum secundum ordinem
    Melchisedech, necesseesl ul et
    legis
    translatio
    fiai,
    hoc
    est,
    a
    lege Moysi
    necesseest transire al
    legem
    Evaigelii. Neque
    enim
    polesl
    sacerdos sine
    lege
    et
    sineTestamentoesseet sine
    proecepiis.
    Siamois ni-
    sibus laborabat
    Apostolus
    ut a
    lege Moysi
    faceret
    eos transire ad
    legem Evangelii,
    a carnalibus ad
    spirituaba.
    In
    quo
    enimhoec
    dicuntur,
    de alia tribu
    est,
    de
    qua
    nullut allart
    proeslofuit. Manifestum
    esl enim
    quod
    exJ udas ortus sit Dominnsnoster,
    in
    qua
    tribu
    nihil de sacerdolibus
    Moyses
    loculus esl. In
    quo
    enim
    ait,
    hoec
    dicuntur,
    id
    esl,
    de
    quo
    hic
    dicuntur,
    quod
    est sacerdos in
    oelernum,
    Dominum
    signifi-
    cans
    Salvalorem.de
    aliatribu
    esl, quamsacerdotali,
    deillavidelicet de
    qua
    nuliusaltari
    proeslofuit,'hoc
    est,
    detribu J uda. Non enimordine
    lantummolo,
    neque
    Testamento vel
    proeceptis,
    mulatum
    est,
    sed
    etiam tribu. El
    quomodo
    translation est sacerdo-
    tiumdetribu in
    tribum,
    de sacerdotali videlicet ad
    regalem,
    ut eadem
    ipsa
    sit el
    regalis
    et sacerdotalis
    in
    Christo,
    qui
    esl rex et sacerdos? Inluere
    mysle-
    rium. Primo fuit
    regale
    sacerdotiumin
    Melchisedech,
    secundum
    conseqiienliamhujus
    sermonis,
    secundo
    autem fuit sacerdotium solummodo sacerdotale in
    Aaron,
    tertio autemfuit ilerum
    regale
    sacerdotium
    in
    Christo,
    sicut et
    primo.
    Undeet Ecclesiamodo
    regale
    sacerdotium
    habet,
    dicente Pelro : Vosenim
    geuixeleetuKi,rgale
    saeerdo'.mn
    (1
    Pelr.
    n;
    Matlk,
    '
    xxvm).
    Tribus
    ergo
    J udaex
    qua
    Dominus orlus est
    per virginem
    Mariam,
    cum
    semper regia esset,
    et
    nunquamsacerlolalis,
    in Christo fuit
    ulrumque
    et
    regalis
    et
    sacerdotalis,
    iranslato ex toto sacerdotio
    a tribu
    Levi, quoe
    auiea sacerdotalis erat. .
    Et
    amplius
    adhuc
    manifestumest,
    si secundum
    ordinemMelchisedech
    exsurgat
    alius sacerdos
    qui
    non
    secundum
    legem
    mandait carnalis
    factus
    est,
    sedse-
    cundumvirltttemvitoeinsolubilis. Conleslatur enim
    DeusPater
    loquens
    ad Filium
    quoniam
    tu es sacer-
    dos in oeternumsecundumordinem Melchisedech.
    Defectusdiclionis isto inlocohabetur salis neces-
    sarius,
    quapropter
    nunc dicatur ita : Et
    amplius
    adhuc
    manifestumest, subaudis,
    destructum esse
    sacerdoiium
    legis, per
    hoc
    quod
    Christus nonse-
    cundum ordinem Aaron
    dieitur
    sacerdos esse in
    oeternum,
    sedsecundumordinemMelchisedech
    ; qua-
    propter
    hoc:
    quia
    detribu Levi non fuit.
    Quod
    enim
    diei,
    si secundumordinemMelcbiseilcch
    exsurgeret
    abus sacerdos, non dubitative
    loquitur,
    sed affir-
    mative, qu-asi
    diceret :
    Amplius
    adhuc
    per
    hoc de-
    monslratiir destructumesse sacerdotium
    legis, quia
    secundumordinem Melchisedechsurrexit Christus
    alius
    sacerdos, qui
    non secundumcarnalis mandali
    legem
    factus est sacerdos sicul Aaron.
    Legem
    car-
    nalis mandati
    vocat, quia
    ex maxima
    parte
    carnalis
    erat,
    carnalia
    proecipiens
    :in
    circumeisione,
    in mim-
    datione
    corporis,
    in hosliis et oblationibuscariiali-
    A bus,
    indiscrelione
    ciborum,
    dierumac
    teraporuni,
    dicens : Maneextra
    castra,
    lava
    corpus
    luum: oii .
    hoc vel
    illud,
    absline ab bis
    cibis,
    observaista tem-
    pora, ca:leraque
    bis
    similia,
    quoe
    omnia morte fi-
    nienda erant
    ;
    Christi aulem sacerloliiim
    spiritale
    est,
    et secundumvirlutem viloe
    insolubilis,
    id esl
    secundum
    polenliam
    viloe
    indeficienlis, quoe
    nullo
    inlervenienle morlis metii solvi
    polerit.
    Habetenim
    Christus in sevilain
    insolubilem, quia quamvis
    ad
    tempus
    mortuus esset in
    carne, tamen vivit in
    oeternum
    divinilate,
    et
    insuper
    humanitale :
    post-
    quam
    victor a morluis
    resurrexil,
    unde Deus Pater
    conleslatur
    jurando, quiavivit,
    dicens
    per
    Psalmi-
    slam: Tu es sacerdosinoeternum.
    Reprobalioquidemfitproecedenlismandati,
    hocest
    B
    legis Moysi propter infirmilatemejus
    el inutilitatem.
    In11rmitalem
    utique
    inhoc habebat lex :
    quia op-
    rantes non valebat
    adjuvare,
    inulililatem vero in
    hoc, quia
    nemini
    regnum
    coelorumvalebat
    aperire.
    Unde
    sequitiir
    : Nihil enim ad
    perfeclum
    adduxit
    lex.
    Quidenim,
    nihil
    profuit
    lex?
    profuil quidem
    ali-
    quid corpora mundando, peccala
    levia
    relaxando;
    sed nihil ad hoc
    profuit,
    ut
    perfectos facere
    po-
    tuisset servientes in
    ea, quoniam
    graviora peccala
    non
    tollebai,
    nec
    januam
    regni
    coelestisalicui
    ape-
    riebal.
    Quapropter reprobata est,
    ut
    gratioe
    darelur
    Iocus,
    in
    qua perfectio
    constat
    ;
    utiiis
    quidem
    fuit
    fidem habenlibus in
    Christo, non illis
    qui
    lolam
    spem
    suamin
    ejus
    Carnalibus
    observatioiiibus
    pone-
    bant. Inlroductio vero metioris
    spei,
    subaudis esl
    C modoin
    gratia, perquamspemproximamus
    adDeum
    lal-uil
    quidem
    lex
    speni,
    sednon talem
    quale-tngra-
    tia
    proeslitil. Spei-abaul
    enim
    beneplacenles le-
    gemque
    custodienles
    possidere
    lerramel
    juxla illud:
    Si volueritis bona lerroe
    comedetis,
    nihilque
    oerum-
    nosum
    patri prospre vivere,
    sicul diclumesl :
    Qui
    fecerit ea vivel. Hic autem
    speramus
    :
    quia pla-
    antes et
    Evangclica proeeepta custodienles,
    non
    terrain
    possidebimus,
    sed
    coelum;
    insuper
    eliam
    quod
    coelomullo melius
    est, speramus proximi
    Deo
    consistera,
    ad
    ipsumpaternuin
    solium
    pervenire
    et
    ministrare ei cumsanclis
    angelis, juxta quod
    Salva-
    tor ail in
    Evangelio
    :
    Fulgebunt justi
    sicul sol in
    regno
    Patris
    sui,
    eruntque
    sicut
    angeli
    Dei in coelo
    (Matlh. XIII,
    13).
    Hoc vero
    sacerdotium, per quod
    "banc
    gloriam possessuri sumus,
    non est
    sinejure-
    jurando,
    ut firmam Dei
    promissionemcredamus.
    Unde
    Aposlolus
    subdit : Et
    quantum est, subaudis
    firmum,
    istud saccrJ oliunvChristi
    de
    quo loquimur,
    utique
    multura
    est, quia
    non sine
    jurejurando
    fir-
    matum est. Alii
    quidem
    sine
    jurejurando facti
    sunt
    sacerdotes ul Aaron
    filiiqueejus, quibus
    Deus non
    juravit quod
    essent sacerdotes in
    oeternumsecun-
    ditmordinem
    legis,
    Aie
    autem,
    idesl Christus cum
    jurejurando
    sacerdos factus est
    per eum,
    hocest
    per
    Deum
    patremqui
    dixil ad illum: J uravit
    Dominuset
    non
    poenilcbiteum,
    id est nonmulabit
    juramenlum
    suum,
    quoniam
    luessacerdosinoelernumsecundum
    ordinem Melchisedech. In tantum melioris Tetla-
    871
    HAYM0N1SHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS. I. COMMENT.B1BL. 87
    menti
    sponsor
    sjvepromissor factus
    ett
    J sus,-sci-.
    licet in
    quantum
    cum
    jurejurando
    Dei Patris suum
    sacerdotiumtenet. In
    quantum
    sacerdotiumChristi,
    quod juramento
    Dei est
    sancitum,
    sua
    dignitate
    proecellit
    sacerdotium
    legis
    veleris,
    in tantum
    prse-
    cellit etiam
    gralia Evangelii legemMoysi.
    Et alii
    quidemplures facti
    sunt sacerdotes,
    idcirco
    quod
    morte
    prohiberenlurpermanere,
    hic
    autem,
    idest
    Chrisluscui Paler dixit cum
    jejurando,
    Tues sacer-
    dosin
    sclernum,
    eo
    quod
    maneat in
    oelernum,tempi~
    ternum habet tacerdotium. Duas
    ponit
    hic differen-
    lias,
    beatus
    Apostolus, quia
    sacerdos nosler'non
    habet finemsicut sacerdos
    legis,
    et
    quia
    cum
    jure-
    jurando
    suum sacerdotium
    possessurus
    est.
    Quia
    enim sacerdotes
    legis
    mortales
    erant, plures
    facti
    sunt sacerdotes in
    ipsa lege,
    sicut Aaron et filii
    ejus,
    iddrco
    quod
    morte
    proeventi prohiberentur
    permanere
    insacesdotio. Morluisenim
    patribus,
    suc-
    cedebant filii in locum
    ipsorum;
    J sus autem
    solus,
    quia
    immortalis
    est, sempiternum
    habet sacerdo-
    tium,
    nec ullumhabere
    polerit subsequentem,
    eo
    quod ipse
    maneat inoeternum.
    Sequitur
    : Unde et
    salvarein
    perpetuumpolett
    accedentes
    per semetipsum
    ad
    Deum,
    semper
    viventad
    interpellandumpro
    nobis
    ;
    unde,
    inquit, quia
    Chrislus in oeternum
    manet,
    et
    sempiternum
    habet sacerdotium
    , semper interpellt
    pro
    nobis
    semperque potest
    salvare.
    Quia
    vero
    qui-
    dam codices
    habent,
    accedens
    per Semetipsum
    ad
    Deum, quidam
    vero
    plurali
    numro
    accedentes,
    ulrumque recipi potest.
    Christus
    ergo ponlifex
    no-
    ster,
    non
    per
    alium
    pontificem majorem
    se accedil
    adDeum
    Patrem,
    sed
    per semetipsum, ideoquepo-
    test salvare in se credenles. Poiest et ita intel-
    ligi quod dicit,
    salvare in
    perpetuum potest
    acce-
    dentes
    per semetipsum
    ad Deum. Nos
    qui puri
    homines
    sumus, per
    illumaccedimusad DeumPa-
    lrem
    , quia
    Mediator noster existens assistit vultui
    Dei
    pro
    nobis, dirigens per
    illum
    preces
    noslras
    adDeumPatrem.
    Unde
    et sacerdotes Eeclesioealtari
    assistentes dicunt :
    Suscipe, Domine,
    sancte
    Pater,
    preces populi
    tui
    per
    Dominum noslrum J esum
    ChrislumFiliumluum. Et
    quia temper vivit, semper
    interpellant pro
    nobis. Alii vero
    pontices qui
    non
    semper erunt,
    non
    semper interpellant; interpellt
    autem
    pro
    nobis
    per
    hoc
    quod
    naturam
    assumpsil
    hu-
    manam,
    quam
    assidueoslendit vultui Dei
    pro nobis,
    ul misereatur secundum
    utramque
    subslanliani. Ta-
    lit enimdicebatut nobit esset
    pontifexsanctus,
    inno-
    cent, impollulus, segregatut
    a
    peccatoribus,
    el excel-
    sior coelis
    factus.
    Noneramus
    digni,
    nec
    promereba-
    mur talemhabere
    ponlificem,
    sednecesseerat nobis
    ut talemhaberemus
    ponlificem, qui
    esset sanctus in
    interiori bomine innocens
    manibus, impollulus
    corpore, segregalus
    a
    peccatoribus,
    idest ab omni
    peccato
    immuniset a conversalione
    peccatorum
    s-
    parants.
    Inhoc enimfuit
    seperatus
    a
    peccatoribus,
    quia
    alii homines cum
    peccalo concipiuutur
    et na-
    scunlur, atque
    ab hoc soeculocum
    peccalo
    trans-
    euiit,
    hic aulem sine
    peccalo
    est
    conceptus,
    sine
    A peccato natus,
    et sine
    peccato
    ab hoc mundotrans-
    ivit, quoniampeccatum
    non
    fecit,
    necdolut inventus
    ett in ore
    ejus.
    Faclut autem est excelsior
    coelis,
    quando quadragesima
    die admirandoesuseresurre-
    clionis
    super
    omnes
    coelos,
    el
    super
    omnesordines
    coelestium
    spiriiuum
    elevalus est ad consessum
    pa-
    lernoe
    majestatis,
    ubi sedet nunc in
    pleniludine
    ho-
    noris et
    glorise.
    Polesl et ita
    intelligi quod
    dicit :
    Talit dkebat ut nobit estet
    pontifex, quasi
    diceret :
    J udoeivelut servi
    per
    limorem
    legis
    Deo
    servientes,
    lgalesponlificeshabuerunt,
    sibi conservosmortales
    ac
    peccalores, qui prosemetipsis
    similiter
    indigebant
    offerre,
    nos aulem
    quibus.dicluin
    est : J amnondi-
    camvot
    servos,
    sedamicosmeos
    (J oan. xv),
    et
    qui
    filii Dei sumus serviendo illi amore
    filiationis,
    decet
    B
    ut habeamus
    pontificemimmortalem,
    segregatum
    a
    peccatoribus. Sequitur
    :
    Qui
    nonhabet
    quotidie
    n-
    cessitt
    em, quemadmodum
    tacerdotes
    legit, prius pro
    suit delictishotliat
    offerre,
    deinde
    pro populi.
    Hoc
    enim
    fecit
    semel
    teipsumofferendo
    Dominus nosler
    J sus Christus.
    Quid
    fecit?
    Utique
    oblulit sacrifi-
    ciumnon
    pro
    suis
    dileclis,
    sed
    pro noslris,
    et semel
    hoc fecit non
    amplius, quia
    temel mortuut
    propecca-
    tis
    nostris, jam
    non
    moritur,
    mors Uli ultranondo-
    minabitur
    (Rom. vi, 9). Magnitudinem
    sacrifie
    Chrisli hic
    oslendit, quod-
    semel
    oblalum,
    tantum
    proevaluit, quantum
    omnia sacrificia
    legalia
    non va-
    luerunt. Unumenim
    fuit,
    et semel
    oblalum,
    et suffi-
    cil in
    sempiiernum
    ad tolleudaomnia
    peccata
    cre-
    deniium. Ponlifices autem J udoeorum
    peccatores
    "
    erant, fil ideo necesse habebant
    pro
    suis delictis
    hoslias
    offerre,
    et ideosacrificiaillahominem
    justi-
    ficare non
    polerant, quia
    inconveniens
    erat,
    ut
    pro
    bominerationali irraiionale animal offerretur.
    Quoe-
    rebatur
    ponlifex
    sine
    peccato,
    et hoslia
    rationabilis,
    nec inveniebatur
    ;
    inventus esl autem unus sine
    peccato
    Deuset
    homo,
    et obtulit
    seipsum
    rationabile
    sacrificium
    pro
    salute
    hoipinis
    rationalis. Lex enim
    homines conslituit tacerdotes
    infirmilatem
    habenlet.
    Dicit enim Dominus ad
    Moysen
    in
    lege
    :
    Unges
    Aaron et filios
    ejus
    mihi in sacerdotes
    (Exod. xxx,
    30);
    sed
    quia
    illi
    infirmitatem,
    hoc
    est,
    peccata
    ha-
    bebant
    quibus
    infirmabatur illorum
    anima,
    necesse
    habebant ut
    pro populi,
    ita etiam
    pro
    suisdelictis
    hostiasofferrent. Isle autemtam
    polensest,
    ut non
    indigeret pro
    se offerre
    ,
    sed
    insuper
    semel oblato
    suoecarnis
    sacrificio,
    omniumsaluti sufficeret. Sermo
    autem
    juritjurandi, qui pott legemest,
    Filiuminoeter-
    num
    perfeclum,
    subaudis
    oslendit,
    sive
    perfeclum
    constituit sacerdolem non infirmitate
    gravatum,
    si-
    cutlexconslituit suos.Post
    legem
    factusest sermoDei
    Palris adDaviddeChristocum
    jurejurando
    ubi diei-
    tur : J uravit Dominuset non
    poenitebiteum, etc..
    ponit
    hic
    amplius
    Filii nomen ad dislinctionemser-
    vorum
    qui
    fuerunt in
    lege, qui
    servi inrmi
    fuerunt,
    sive
    quiapeccatores,
    sive
    quia
    mortales
    erant,
    Filium
    vero
    perfeclum
    oslendit
    quia semper
    vivit. el sem-
    per
    sine
    peccato
    est.
    873 EXP0SIT10 IN EPP. S. PAULI.

    IN EI'IST. AD HEBR. 874
    CAPUT VIII.
    i
    Capitulum
    autem
    tuper
    ea
    quoedicuntur,
    hoc
    est,
    repetitio super
    ea
    quoe
    dicuntur de Christo.
    Quo
    di-
    clo
    significat aliquid
    summum et
    magnum
    et
    quasi
    per recapitulaiionein proecedenlis disputalionis
    ad
    rem
    ipsam
    deducil audilorem. Talenthabemus
    ponti-
    ficemqualem
    subaudis
    superius diximus,
    sanctum
    videlicet,
    iiinocenlem
    ,
    impollulum segregatum
    a
    peccatoribus
    et
    qualem
    adhucdiciuri sumus in se-
    quenlibus, qui
    conseditindexlerasedis
    ntagnitudinis
    in
    coelis,
    sanclorum
    minister,
    et labernaculi veri
    quod
    fixit
    Deusel nonhomo. Sedem
    magniludinis
    incoelis
    debemus
    acciperepleniludinempaternoe majestatis,
    in
    qua
    Filius Dei
    sedet,
    quoe
    eliam
    designatur per
    dexlram Necest
    puerililcr accipiendum, quod
    Deus
    Paler dexieram aut sinislram
    habeat,
    qui spirilus
    '.
    est omnia
    implens,
    ul ila sedeat Filius in dexlera
    illius,
    sicut solet Filius sedere
    juxta
    Patrem suum
    regem;
    sedsicut
    diximus,
    pleniludinem majestatis,
    summaraquegloriam
    bealiludinis et
    prosperiiatis
    de-
    bemus
    per
    dexlram
    intelligere,
    in
    qua
    Filius Dei
    . sedet. SedereautemFilii
    pro
    habilare
    ponilur.
    Pon-
    lifex
    ergo
    noster
    qui
    consedit in
    summa
    gloria pa-
    ternoe
    majestatis,
    in coelis sanclorumminister esl.
    Quod
    duobus
    potest
    modis
    accipi
    : veniens
    quippe
    Dominusin
    mundum, per
    incarnalionis exhibilio-
    nem,
    ministravit sanclis
    aposlolisaliisquefidelibus,
    et eliam
    qui
    adhuc fuluri
    sunt, panem
    refectionis
    verbi
    spirilalis,
    et
    polum
    doclrinoe
    evangelicoe,
    di-
    cens: Si
    quissilit,
    veniat ad meet bibal
    (J oan. vu,
    57),
    et : Venitead meomnes
    qui
    laboralis et onerat'
    etlit,
    el
    egoreficiam
    vot
    (Mallh. xi,
    28).
    Ministravit
    illis eliamdocumenlumfidei et
    graliam baptismatis,
    et
    insuper quodmajus
    fuit sacramentum
    redemptio-
    nis
    per passionem
    suamet
    cognitionemmysleriorum
    in
    lege
    el
    prophetis,
    ac
    poslea
    sua ascensionemini-
    stravit nobisadilum
    patrioe
    coelestis. Ecce
    quod
    et
    quid
    ministravit eleclis
    suis
    apparens
    mundo. Di-
    catur et aliter : Sanclorumminister erit in
    fulurum,
    quando semetipsum
    minislrabil illis ut
    cognoscanl
    eumcuinPaire et
    Spiritu sancto,
    siculi
    esl,
    scili-
    cet cumtradideril
    regnum
    suumDeoel Palri. Unde
    in
    Evangelio
    de se sub
    persona palrisfamilias
    lo-
    quens
    dicit : Amendico vobis
    quodproecingetse,
    et
    faciel
    illos
    discumbere,
    et transiens minislrabil illis.
    (Luc.xu,
    57.)
    Transireenini
    dicilur, quia
    eleclossuos
    de
    judicio
    ad
    regnum
    transira
    faciet,
    vel acontem-
    plalione
    humanitalis ad
    cognitionem
    divinilatis suoe.
    Minislrabil illiscumse et Palrem cum
    Spirilu
    san-
    ctoeis monslrabii
    ;
    namcibuset vilaillorumvisio
    sanctoeTrinilalis
    erit,
    sicut
    ipse
    dicit adPatrem:
    Hoecesl vila
    oelerna,
    ut
    cognoscanl
    te cum
    Spiritu
    sancto,
    et J esum Chrislum
    quem
    misisli unumet
    verumDeum. Tabernaculi
    quoque
    veri minisler est
    quod
    conslituit sive
    composuit
    Deusel non
    homo,
    id
    est coeli
    quodipse
    nobis administrt ul claritale si-.
    derumiJ ius illuslremur. Tabernaculumetenim
    quod
    Beseleel
    composuit
    in
    deserto,
    sive
    quod
    aSalomone
    faclumest in terra
    repromissionis,
    non fuit verum
    rTRoi.. cxvn.
    A quia
    carie el veluslate
    consumptumest,
    nec
    semper
    durare
    poluit, ideoque
    labernacuiumverumcoelum
    vocat, quoniam
    in oelernum
    stabit, nullaque
    velu-
    statecousumelur. Polesl et altiori sensu
    inlelligi,
    ut
    tabernaculum verum
    accipiantur
    animoe
    justorum,
    quibusipse
    FiliusDei
    gaudiapalrioe
    coelestisadmini-
    strt,
    et in
    quibus ipse
    habilare
    dignalur, juxlaquod
    perprophetam
    dicilur: lnhabitaboinilliset inambu-
    labo
    (II
    Cor.
    vi,
    16).
    Et
    Apostolus
    : In inlerioreho-
    minehabilare Chrislum
    per fidem
    in cordibusveslris
    (Eph. m,
    17).
    El :
    Templi.m
    Dei sanctum
    esl, quod
    estis vos
    (1
    Cor.
    ni,
    17).
    Omnisenim
    pontijex
    ad
    of-
    ferenda
    munera
    constituilur,
    undenecesseest el Ituic
    habere
    aliquid quodofferat.
    Nonenim
    potesl
    esse
    sacerdos nisi habeat
    quod
    offerat. Ponlificesvero
    B
    veleres sacerdotii secundum
    proeceptumlegis
    mu-
    neraet hoslias
    pro
    suis et
    pro populi
    offerebant de-
    lictis. Chrislus
    vera,
    cumin
    sempiierna
    divinilatis
    suoenalura non haberet
    quodofferret, sumpsil
    ex
    nobis
    quod pro
    nobis
    offerret,
    id est carnemhuma-
    nam, seipsum
    videlicet
    quem
    obtulit inara crucis.
    Quidergo
    tam
    aplum
    immolalioni
    quam
    carorationalis
    pro
    rationali ? El
    quid
    tam mundum
    pro
    iminundis
    quam
    carnemsine ulla
    contagioue
    offerre? El
    quo-
    niam
    quatuor
    inomni sacrilicioconsideranda sunl :
    videlicetcui
    offerat,
    a
    quo offeralur,
    quodofferatur,
    pro quibusofferalur,
    hoecetiam
    possumus
    hic
    repe-
    rire salis
    elcganier. Quia
    enimnulli sacrificiumde-
    belurnisi soli vero
    Deo,
    ponlifex
    nosler mundam
    hosliam
    pro
    nobis DeoPatri
    obtulit,
    idemexistens
    C
    sacerdos et sacrificium. OfferteliamsacrificiumDeo
    Palri
    acceptumper
    Ecclesiamsuam. Dumenimnos
    offeriniussacrainenla
    corporis ejus, ipse
    offert. Si
    ergo
    esset
    super terrant,
    subaudissacerdos
    lerrenus
    secundumordinem
    Aaron,
    necesset
    sacerdos,
    secun-
    dum ordinem
    Melchisedech,
    cumessentsacerdotes
    Levilici
    generis qui oferrent
    secundum
    legem
    mu-
    nera,
    qui exemplari
    etumbroedeserviunl
    coeleslium,
    sicul
    responsum
    est
    Moysi
    cum
    consummasselac
    per-
    fecissel labernacuiumoraculi. Si esset lerrenus
    pon-
    lifex
    super lerram, sicutAarou,
    vel
    aliquis
    secundum
    ejus
    ordinem immorlaliset sine
    peccato, qui
    suis
    sacrifi.iis
    poluisset
    niundare
    genus humanum,
    per-
    fectumqiie reddere,
    non essel
    ulique
    sacerdos se-
    cundum ordinem Melchisedech in
    oelernum, quia
    salis essent
    qui
    olferrent
    legalia
    munera. Sed
    quia
    Aaron et filii
    ejus
    morlales eranlet
    peccalores, qua-
    propter
    non
    polerani genus
    humanum
    perfeclum
    reddere,
    ideo venit Christus sine
    peccalo, qui
    in
    oeternumsuum sacerdotium
    lenerel,
    suoque
    sacri-
    ficio
    genus
    humanum
    perfeclissime mundarei,
    non
    talis
    quales
    fuerunt illi
    qui exemplari
    et umbroede-
    serviunt coeleslium.
    Exemplar
    est
    figura
    et
    simili-'
    tudo
    per quod
    alia
    ostenditur,
    sicul
    imago expressa
    in
    pariele, exemplar
    esl el
    figura
    veri hominis. Sa-
    cerdotes
    igitur
    J udoeorum
    exemplari,
    idest
    figura;
    et
    -umbroecoeleslium
    mysleriorum deserviebanl,
    quia
    omniaillasimililudiueset
    figura
    erant islorum
    quoe
    inEcclesiamodoinveritate
    aguntur.
    Coelestiaauietti
    28
    875 HAYMONISHALBERSTAT.EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 876
    mysteria
    dicil
    spiritalia, quod
    observatores suosin
    veritate ad coeleslia ducunt. Nonnecoelesiealtare
    est fides
    noslra,
    in
    qua
    offerimus
    quotidie
    oraliones
    nostrasDeo? Vide
    (inquit),
    omnia
    facito
    secundum
    exemplarquod
    tibi ostensumest in monte.
    Quoniam
    audilus nosler minus
    aplus
    esse videlur addisci-
    plinant percipiendamquamvisus,
    noneniminanimo
    cominendamus
    quoe
    audimus, quomodo
    illa
    quoeipso
    visu
    percipimus,
    ideononsolum
    auditu,
    verumetiam
    visuoemonslratum est
    Moysi
    a Dominoin monte
    tabernaculum:
    quod
    facturas erat
    cooprante
    Bese-
    leel. Undedicitei : Videut omnia faciassecundum
    illamsimilitudinem
    quoe
    libi in monte ostensaesl.
    Quod
    aulem
    dicit, intelligendum
    est tamdetaberna-
    culi conslruclionevasorumqueejus, quam
    de sacri
    ficiiset hostiis
    quoe
    ibi oblaturi essent.
    Nuncaulemmeliussortilusesl
    ministerium,
    sacer-
    dotii videlicet
    dignitalem, quanto
    et melioristesta-
    menli mediatorest, quod
    in melioribus
    repromissio-
    nibus sancilum
    est,
    hoc est
    firmatum,
    slatutura et
    eorroboratum
    :
    Vides, inquil, quanto
    melior est isla
    celebralio illa
    quoe
    nunc
    temporis agebatur.
    Siqui-
    demilla
    exemplar
    et
    figura,
    ista vcritas
    est,
    sicut
    in
    Evangelio
    dieitur: Lex
    per Moysen
    data
    est,
    gra-
    tin el veritas
    per
    J esum Chrislum
    facta
    esl
    (J oan.
    i,
    17). Nunc,
    hoc
    est,
    in hac novissimamundi
    oetate,
    lanto meliusministeriumsacerdotii sortilusest Chri-
    slus, quam
    fuisset illud
    lgale, quanto
    et melioris
    testamenli est mediator.
    Quanlo
    meliorasunt coele-
    slia
    lerrenis,
    oelerna
    temporalibus,
    tanlo melioris
    testamenli dator el mediator est
    J sus,
    et tanlome-
    lioribus
    promissionibus
    confirmatum esl istud. Te-
    stameniura
    etenimVeluslerrena ac
    temporalia pro-
    utittebat,
    dicens
    : Si volueritisetaudieritis
    me,
    bona
    terroecomedetis
    (Is.
    i,
    19).
    Et : Observa
    quoeproeci-
    pio
    libi,
    utsis
    longoevussuper
    lerram
    (Exod.
    xx, 12),
    coeteraque
    his
    similia, promittens
    temporalia atque
    terrena.
    Novumvero
    quodper
    Christumdalum est,
    promittit
    ac tribuit coeleslia et
    oelerna, vilamque
    perfectam
    per gratiambaptismatis,
    el fidemDomi-
    nicoe
    passionis,
    remissionem
    videlicetomnium
    pec-
    catorum. Dicitnamqueevangelista:
    Poenitenliam
    agite,
    appropinquabit
    enim
    regnum
    coelorum
    (Mallh. m, 2).
    Et :
    Qui
    crediderit
    et
    baptizatus fuerit,
    salvus etit
    (Marc,
    xvi, 16).
    Et :
    Quia
    erunt electi sicut
    angeli
    Deiin coelo
    (Marc,
    xn, 25).
    Et
    insuper quod majus
    est, quod
    dicilur in
    Evangelio
    J oannis.
    Quolquot,
    in-
    quil, receperunt
    eum,
    ddit eis
    poteslatemfilios
    Dei
    fieri (J oan.
    xi, 12).
    Ecce
    quomodo
    melioristestamenlimediatoretdalor
    esl
    Christus,
    et
    quomodo
    melioribus
    promissionibus
    confirmalumesl. In hoc
    quoque
    melius sacerdotium
    sortilus
    est, quia
    illud
    temporalefuit,
    istudest oeler-
    num
    ;
    illudnon
    poterat
    hominem
    juslificare
    nec re-
    gnum
    coelorumsuis observatoribus
    reserare;
    istud
    vero
    perfecte justificat
    hominem, stalimque
    ei re-
    gnum
    coelorum
    aperit.
    Mediator autem testamenli
    appellatur
    Dominus, quia
    sicut
    Moyses
    mediator fuit
    inter Deumet
    populum,
    verba Dei ad
    populum
    re-
    A
    ferens
    iterumque populi
    ad
    Deum,
    ita et Chrislus
    verba Dei Patris nobis
    retulil, ilerumque
    nostrare-
    fert adDeum. Transiens
    Apostolus
    a sacerdole et
    sacrificio,
    tune demumtestamenti differentiam
    facit,
    dicens: Namsi illud
    prius
    teslamentum
    culpa
    vacc.s-
    set,
    non
    utique
    secundi testamenli locus
    inquireretur,

    hoc
    est,
    si aliud teslamentum
    legis peccata posset
    auferre,
    ut observatores sui
    inculpabilesessent,
    non
    secundi testamenli locus nunc
    inquireretur.
    Sed
    quia
    illudnon fuit
    perfeclum,
    illo
    sublato,
    inventus
    est locus
    aptus
    secundi
    testamenli,
    sicut
    vituprant
    eos,
    id esl non
    approbans dignos laude,
    deit
    per
    prophelam
    : Eccedies
    venient,
    dicit
    Dominus;
    etcon-
    summabo
    super
    domum
    Isral,
    et
    super
    domumJ uda
    teslamentum novum
    ;
    non secundumteslamentum
    B
    quodfeci
    cum
    patribus
    eorumin die
    qua apprehendi
    manumillorum ut educeremeos de terra
    jEgypti
    :
    quoniamipsi
    non
    permanservnt
    intestamento
    meo,
    et
    egoneglexi eos,
    ait Dominus Deus. Ecce dies Novi
    Testamenti,
    et ullimoesoeculioetalis
    venient,
    dicit
    Dominus,
    et
    consummabo,
    idest
    perficiamsuper
    do-
    mumIsral et
    super
    domumJ uda TeslamentumNo-
    vum.
    Quantum
    ad lilleram
    pertinet, per
    domum
    Isral deeemtribus
    intelliguntur, quoeseparaverunt
    se adomoDavid
    temporibus
    J roboam:
    per
    domum
    aulem
    J uda,
    duoetribus J udaet
    Benjamin
    cumtribu
    sacerdotali, quoe
    adhoeserunt domui David. Altiori
    autemintellectu
    per ulramque
    domumdebemusin-
    telligere
    omnes tam ex J udoeis
    quam
    ex
    genlibus
    credentes,
    qui
    Deumrecte confitendo
    (quod
    inter-
    C pretalur J udas)
    veri Israelitoe
    sunl,
    hoc
    est,
    Deum
    mente
    vilenies, quibus
    Dominus
    perfecit atque
    com-
    plevil
    Novum
    Teslamentum,
    graliam
    scilicel
    Evange-
    lii. TestamentumautemNovumdieitur addifferen-
    tiamVeleris. Utveroallius
    dicamus,
    Velus Tesla-
    mentumobhoc
    dicilur,
    eo
    quoi
    homineminvetustaie
    peccati posilum,
    novum reddere non valebat : at
    veroNovumTestamentumdictum
    esl, eoquod
    vete-
    rem
    hominem,
    id est
    peccato
    veleris hominis Adse
    commaculatuni,
    novumefficial in
    baptismaleper
    fi-
    demDominical
    passionis, quod
    nonest simileTesta-
    mento
    Veteri, quod
    fecitcum
    patribus
    eorum:
    quia
    illudterrena
    prouiitlebat
    ac
    temporalia,
    et
    proecipie-
    bat carnalia,
    istudvero oeternaet coeleslia
    promillit
    proecipiensspiriiualia.
    Quod
    vero dicit : In die
    qua
    B
    apprehendi
    manum
    illorum,
    ut eosduceremdeterra
    J Egypli (J er. xxxi, 32), magnam
    familiarilalemsuam
    omnipotens
    Deus
    oslendit, quam
    exhibuit illi
    populo.
    Moreenim mulierum
    loquitur
    sermo
    divinus, quoe
    apprhendera
    soient
    parvuloruminamis,
    et
    plerum-
    que
    adse
    conducere,
    plerumque
    etiamhue
    illucque
    suslentando ne
    labantur,
    ul
    pote
    Grmos
    gressus
    non
    habenles adhuc. Si
    omnipotensDeus,
    cum ille
    po-
    pulus puerilis
    ac
    parvulus
    esset :
    quia neque gres-
    sus bonoe
    operationis
    habebat,
    neque
    fortiludinem
    qua
    se
    posset
    exsolverea
    jugoopprimemium,
    teten-
    dil manumsuam
    ei,
    magnum
    videlicetauxilium
    pie-
    tatis
    suoe,
    et extraxit eumdefornace
    ferrea,
    trahens
    ad
    cognitionem
    suam el
    amplius
    amoreeum dili-
    877
    EXP0S1TI0 IN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. AD HEBR. 878
    gens gratissimo, simulque
    deducens
    per
    deserli va- A
    stitatem,
    introduxit in terram omnibus meliorem.
    Sed
    quia
    non
    permanserunt
    in testamenlo
    ejus,
    id
    est nonobservaverunt
    quoeproecepit
    in testamenlo
    sno,
    neglexit eos,
    hoc est dimisit eos ire secundum
    desideriacordis
    sui, juxtaquod
    Psalmista dicit
    (Psat.
    i.xxx,
    13).
    Notandum autem
    quia
    cum dixisset
    sermo divinus: Perliciamtestamentum
    novum,
    non
    secundumillud
    quodpepigi
    cum
    patribus eorum,
    ne
    forte J udoei
    possent
    oblatrando diccre illud testa-
    mentumdesiruendumessede
    quo
    dixit ad Abraham
    Deus: In seminetuo benedkenlur omnes
    gentes(Gen.
    xxvi, 4),
    districte manifeslavit de
    quo loqueretur,
    cum
    subinlulil,
    dicens : In die
    qua apprehendi
    ma-
    num illorumut educeremeos de terra
    ^Egypti.
    De
    lege
    enimdixit
    hoc, quamquinquagesimo
    die
    egres-
    I
    sionis illorumde terra
    ^Egypti,
    datam esse constat
    in monte
    Sinai,
    in
    qua
    non
    permanserunt patres
    eorum,
    sed fecerunt vilulumconflatibilemin
    reb,
    el adoraverunl illum. Nam illud
    quod pepigit
    cum
    Abraham,
    inChristo
    completum
    est in
    quo
    benedi-
    centur omnes
    gentes.
    Quia
    hoc est testamentum
    quod disponam
    domut
    Isral,
    scilicet
    credentibus, poil
    diet
    Mot,
    dicitDomi-
    nus,
    dabo
    leges
    meas in mente
    eorum,
    et in cordibus
    eorum
    superscribam
    eas: et ero eisin
    Deum,
    et
    ipsi
    erunt milti in
    populum
    : et non docebit
    unusquisque
    proximum suum,
    el
    unusquisquefralrem suum,
    di-
    cens:
    CognosceDominum,quoniam
    omnes
    cognoscent
    mea
    majoreusque
    d minorem
    eorum, quia
    propiliut
    ero
    iniquilalibuseorum,
    el
    peccatorum
    eorumnon re- C
    eordabor
    amplius. Magna
    distanlia est inter
    legem
    et
    legem,
    inter
    scripluram
    et
    scripturam,
    inter do-
    ctores
    legis doctoresque Evangelii,
    inter lilleram et
    gratiam spiritalis inlelligentioe.
    Nam littera
    legis
    seripta
    est in tabulis
    lapideis, gratia
    aulem
    spirita-
    lis
    inlelligentioe
    data est fidelibus
    per Spiritum
    san-
    ctum
    per quem
    charilas Dei diffusa est in cordibus
    fidelium. Hocautem
    quoddicit,
    Dabo
    leges
    rneas in
    mente
    eorum,
    et in cordibus eorum
    superscribam
    cas, specialiter
    ad sanctos
    apostolos perlinet, qui
    graliam
    Novi Testamenli nonhabuerunt
    scriptam
    in
    tabulis
    lapideis, neque
    in
    membranis,
    sed in mente
    et in cordibus suis divinitus exaratam habuerunt.
    Primum
    quidem
    ante Dominicain
    passionemquando,
    sicut Malthoeus
    narrai,
    ascendit iu
    montent, ibique
    cumillis illum
    prolixum
    sermonem
    habuit,
    ubi in-
    stilutio totius
    perfectoe
    vitoecontinetur. Secundo
    vero
    post
    resurrectionem suam
    quando,
    sicul Lucas
    testatur,
    aperuil
    illis sensumut
    intelligerent
    omnia
    quoescripla
    erant in
    legeMoysi
    el
    prophetis
    et
    psalmis
    de
    ipso(Luc. xxiv,
    45);
    deinde vero decimo die
    ascensionis
    suoe,
    adveniente
    Spiritu
    sancto in lin-
    guis igneis
    super eos,
    revelavit eis ut
    cognoscerent
    quidquid
    mortalibus de Deo scicndum erat.
    Quo-
    modo enim
    possenl
    evangelisloe
    tanla miracula et
    verba coeleslia
    post ejus
    ascensionem
    scribere,
    nisi
    ea in tabulis cordis divinitus exarata haberent ? et
    prxcipue
    beatus J oannes
    , qui sexagesimo quinlo
    i-
    A
    anno
    post
    Dominicamascensionem
    Evangelium
    scri-
    n.
    psit, quomodoposset
    tanta de divinilate illius
    pro-
    id
    ferre, quoeipse
    Dominuseis
    protulii
    maxime ea no-
    lo cte
    qua comprehensus
    est? Nos autem
    partim
    in
    m
    cordibus, plenius
    autemin membranis
    scriptum
    ha-
    il. bemus ab illis nobis relictum ut in illis meditando
    et exerceamur.
    Quod
    aulem
    subjungit,
    Non docebit
    )n
    unusquisque proximum
    suumet
    unusquisque
    fra-
    ie trem
    suum,
    dicens:
    CognosceDominum,
    nonad
    proe-
    a-
    sens
    tempus
    rfrendum
    est,
    ubi invicem
    docemur,
    m sed
    (sicut
    dicit beatus
    Auguslinus)
    dum
    loqueretur
    n.
    prophela
    J eremias de
    primo
    Domini advenl
    ,
    subito
    ir,
    convertit oculum mentis ad
    secundum,
    postquam
    a- nemodocebit
    proximum
    suumut
    cognoscat Deum,
    )e
    quoniam
    electi
    positi
    in
    ejus contemplalione
    vide-
    s- B bunt et
    cognoscent
    eumsicuti est. Namin
    proesenti
    al
    (sicut diximus)
    docemur in invicem. Poslea etiam
    S
    peccatorum
    illorum non erit
    naemor, quoniam
    oin-
    o,
    ns
    exspoliati
    ab omni fece mortalitatis et corru-
    m
    ptionis corporis,
    et mutabilitate
    alque peccalo,
    re-
    i- surrectionis
    gloria
    douati
    fulgebunt
    sicut
    angeli
    Dei
    in coelis.
    ui Dicendoautemnovumveteravit
    prius.
    Simiens
    Apo-
    t- slolus fiduciamet auciorilatem ex diclis
    prophti-
    es
    eis,
    ubi dieitur : Consummabo Testamentum Novum
    si
    super
    domnm
    Isral,
    oslendit verus
    jam liquidais
    te esse finiendum. Dicendo
    autem,
    Consummabo No-
    i-
    vum
    Teslamentum,
    ostendit in vetustalem
    redigi,
    ut
    sive velustumefici illud
    quod
    erat
    prius,
    unde
    sub-
    is
    jungil: Quod
    autem
    anliqualur
    el
    senescit,
    propein-
    s- C
    teritum
    est, quasi
    diceret :
    Quia
    sermo divinus
    perhoc
    m
    quod
    dixit Testamentum Novum
    futurum,
    et vetu-
    >-
    stum esse
    prius ,
    dalur
    intelligi quia,
    si
    anliqua
    et
    tur,
    et velustumest
    priustestamentum,
    in
    proximo
    est
    is
    ul
    intereal, finemquerecipiai.
    Hoc vero
    iiitelligen-
    i-
    dumest non de
    proeceptis
    vitoeac
    morum,
    in
    quibus
    i- lex manet concordans cum
    Evangelio,
    sed de man-
    s dalis sacrificiorum
    carnalium,
    in
    quibus
    adveniente
    in Christo
    quem figurabant,
    finem
    acceplura
    erat
    n
    lex.
    "
    CAPUT IX.
    n
    le Habuit
    quidem
    et
    prius justificationet
    culturoeet
    t. sanctumsoeculare. Prius
    quidem
    teslamentumhabuit
    >, justificationes culturoe, quia per
    divinum
    cullum
    ju-
    e stificabantur homines a Ievioribus
    culpis
    :
    habuit et
    i- sanctum
    soeculare,
    in
    quo
    soeculi
    homines,
    hoc est
    o
    genliles
    ad
    judaismum
    iranseuntes
    recipiebat.
    Pale-
    is bat enim non solum
    J udoeis,
    sed eliam
    gentilibus.
    a Sanctum
    ergo
    soecularevocat locum
    atriorum, ubi
    is
    genliles
    stabanl adadoranduin
    post
    J udoeos. Taber-
    ie
    naculumenim
    faclum
    est
    primum,
    in
    quocandelabra,
    !_
    el mensa
    quoe,
    subaudis mensavel
    propositio panum,
    ,[
    dieitur sancta. Non deillo labernaculo
    disputaturus
    ,.
    est hic
    Aposlolus, quod Moyses
    fecit in eremo. Ubi
    ;t
    tantumniodo unumcandelabrum
    fuit,
    sed de
    templo
    si
    quodpostea
    Salomonoedificavitiu
    Ilierusalem,
    ubi
    ;t
    fuerunt
    plura
    candelabra. Unde
    quod
    dicit
    primum,
    ,o non est rfrendumad
    tempus,
    se<l
    polius
    adlocum.
    <879 HAYMONISHALBERSTAT.EP1SC.OPP. PARS 1.

    COMMENT.BIBL. 880
    Dividil enim illud
    leniplum
    Salomonis bcalus
    Apo-
    slolus in duo tabernacula : el
    primumquidem
    la-
    bernacuium
    appellat
    illam
    parlent lempli
    ubi erant
    candelabraet
    mensa,
    super quam ponebantur
    duo-
    deciin
    panes calidi,
    sex
    hinc,
    et sex
    inde,
    et
    super
    panes
    duoe
    palinoeaureoe,plenoe
    thure : una
    hinc, et
    altra
    inde, eratqtie
    ibi a
    sabbalo
    usque
    ad
    sabbalum,
    et erat ibi allare au
    runi,
    ubi offerbalur incen-
    sum
    thymiamalis
    mane et
    vespere,
    cum
    qua parte
    lempli comprehendit
    allare
    holocaustornm,quod
    erat
    sub divo anle fores
    templum
    Domini,
    iu
    quod
    ta-
    bernaculumlicite
    ingrediebanlurquotidie
    sacerdotes,
    -et
    reliqui
    minislri
    ;
    secundumautem tabernaculum
    vult
    intelligi
    Sancta
    sanclorum,
    illamvidelicet
    par-
    tent
    templi quoe
    dividebalur
    pariete viginii
    cubilo-
    *rnmet vlo,
    quod pendebat
    anle
    parietem
    ubi in-
    irinsecus eral arca
    Moysi,
    conlinens in se tabulas
    -legis
    et urnam
    auream,
    in
    qua
    erat
    manna,
    virga
    qnoque
    Aaron
    quoe
    fronduerat.
    Ipsa
    autem arca
    piano
    schemale erat facta
    , ideoque super ipsam
    rat tabula aurea
    quoeappellabalur propitialorium,
    co
    quod
    inde
    loqueretur
    Dominus
    Moysi
    et sacer-
    -dolibus,
    el
    super ipsam
    arcamerant duochrubin
    -quse
    alis suis obumbrabant tabulam
    propilialorii,
    versisque
    vultibus
    respiciebant
    in
    propitialorium,
    .-Inistud secundum labernacuium,
    hoc est Sancla
    sanclorum,
    nemo
    ingredi
    audebai,
    nisi solus
    ponti-
    lex semel in anno, qui accepto sanguine
    invasculo
    'ngrediebalur
    inlus oraturus
    pro populo, seplima
    J scima videlicet die
    seplimi
    mensis a festivilate
    ;paschali, quoe
    dies
    appellabalur quidempropilia-
    -liouis,
    in crastinum aulem
    sequebatur
    feslivilas
    tabcruaculorum.
    Spiritualiler
    aulem illud
    primum
    tabernaculum
    ubi sacerdotes licite
    ingrediebanlur,
    siatum
    proesenlis
    Ecclesioe
    significat,
    ubi sunt
    plura
    candelabra
    ,
    sancli videlicet
    proedicatores, qui
    sibi et aliis lucent verbo et
    exemplis,
    vel etiamubi
    sunl dona
    Spiritus
    sancti, quibus
    fideliumcorda
    jlluminantnr,
    qui per
    fidemin Ecclesiaconsislunt.
    Et de mensa
    ,
    divina videlicet
    Scriptura ,
    de
    qua
    Psalmisla dicit : Parasli in
    conspectu
    meomentant.
    (Psal.
    xxn,
    5).
    Est et
    proposiliopanum
    in
    mensa,
    Inlelleclus videlicet sacroe
    Scripturoe, quo quotidie
    reficlunlur animoefidelium.Possumuset
    per panem
    -intelligere corpus
    el
    sanguinem
    Domini, quod
    in
    .Ecclesia conseoralur.
    -Post velamenlumaulem secundum
    laoernaculum,
    subaudis est, quod
    dieitur Sancta sanclorum,
    au-
    reumhabensIhuribulumetarcamtestamenli circum-
    tectamexomni
    parle
    aura,
    in
    qua
    urnaaureahabens
    manna,
    et
    virga
    Aaron
    quoefronduerat,
    et labuloe
    lettamenti. De his
    singulis quomodo
    et
    qualiler
    essent
    ordinala,
    secundumlitteram
    paulo superius
    ilucidatum
    est,
    quapropler spiritualia mysteria
    vi-
    deamus. Vlum
    post quod
    eral
    tabernaculum, quod
    appellabalur
    Sancla
    sanclorum,
    causa suoe
    digni-
    latis,
    sicut el Cantica
    canticorum, significat coelum,
    post quod
    sunt interiora.
    patrioe
    coeleslis. Elevalo
    vlo, ingrediebatur pontifex
    cumsanguine
    inSancta
    A sanclorum,
    oraturus
    pro populo,
    el
    Dominus
    noster
    pontifex
    cum
    sanguinepassionis suoe,
    eadem
    pas-
    srone
    peracia,
    reserato
    coelo,
    Sanctasanclorum
    pe-
    netravit,
    ubi
    assidueDeum
    palrem
    exorat
    pro
    nobis.
    InSancla sanclorumerat
    Ihuribulum,quia
    Chrislus
    in secrelis
    palrioe
    coeleslisconsislil
    per quem
    ora-
    tiones nostras ad Deum Patrem
    dirigimus.
    Arca
    testamenli circumtecla ex omni
    parte auro,
    caro
    est Domini nostri
    Salvatoris, qui
    auclor esl ulrius-
    que testamenti,
    et
    qui
    interius
    plenus
    erat Divi-
    nilate,
    et exterius
    refulgebat
    virtule miraculorum
    verborumque
    coeleslium. In auro enim solet cla-
    ritas sermonis
    designari,
    sicut
    Sapientia
    dicit :
    Concupisce sapienliam
    sicut aurum. Urna aurea
    habens
    manna,
    Christus
    esl,
    in
    quo
    mannaDivi-
    B nitatis
    est, qui
    dixit :
    Ego
    sum
    panis
    vivus
    qui
    de
    coelo
    descendi
    (J oan. vi, 41). Virga
    Aaron
    quoe
    fronduerat, sacerdotii
    dignilas
    est,
    quoesemper
    floret in
    Christo,.
    sive
    polenlia imperialis.
    Duoela-
    buloetestamenti in arca duo sunt leslamenia con-
    sistenlia in Christo.
    Sequilur, super quoeerant,
    id
    est
    super
    arcam,
    duo chrubin
    glorioe
    obumbrantia
    propitiatorium.
    Duo chrubin
    tegentia
    arcam
    , quoe
    inlerprlanlur plenitudo scientioe,
    duo sunt tesla-
    menla,
    in
    quibus plenitudo
    est
    scientioe.quselegunt
    Christum, qui
    est
    propilialiopropeccalisnoslris, quia
    in divina
    Scriptura
    lalel: de
    quibus,
    omnibus sub-
    audis
    quid mysterii
    in se
    habeat,
    non est modo
    dicendum
    per singula.
    Forlassis ideo
    reticuit,
    quia
    mullis sermonibus
    opus habebat,
    sive
    quia
    needum
    C
    erant.
    capaces
    omnia
    capere.
    Hit vero ita
    compotttit
    et
    ordinalis, quse
    diximus
    esse tam in
    primo
    tabernaculo
    quam
    in
    secundo,
    hoc est in Sanctis sanclorum
    ,
    in
    priori quidem
    tabernaculo,
    hoc est in illa
    parle lempli
    in
    qua
    al-
    lare incensi
    erat,
    et anle
    cujus
    eliam fores erat
    allare
    holocauslorum,
    semper
    inlroibant tacerdotes
    tacrificiorumofficia
    consommantes. Non est ila in-
    telligendum quod
    in
    templo super
    allare incensi
    hoslias offerrent aul ubi
    perficerenl
    sacrificiavicli-
    maruBi,
    sed
    polius
    sacrificiorumofficia
    possumus
    accipere-incensum,
    ad
    quod
    offerenrium
    semper
    in-
    grediebanlur
    sacerdotes maneel
    vespere,
    sivecon-
    summalo el
    perfeclo
    sacrifido ante
    templum,
    in
    j,
    allai!
    holocauslorum, semper ingrediebanlur
    in
    templum
    cum incenso. Poiest et tertio modo in-
    telligi,
    ut
    (sicut superius diximus)
    cum
    templo
    allare etiamholocauslorum
    comprehenderit,
    ac
    per
    hoc a
    parle
    totumvoluerii
    comprehendere.
    Ulrum-
    que
    lamen
    pro
    vero
    accipi poiest.
    In secundoau-
    temsemel in anno solus
    ponlifex-non
    sine
    sanguine
    quem
    oflert
    pro
    sua et
    populi ignoranlia.
    Secun-
    dum autem tabernaculum in
    quod
    solus
    pontifex
    cum
    sanguineingrediebatur, significat
    interiora
    pa-
    trioecoelestis
    ;
    illevero
    pontifex significatChrislum,
    qui
    semel
    ingressus
    esl Sanclasanclorumintra v-
    lum, complta passione
    sua,
    ul assistt nuncvultui
    Dei
    pro
    nobis
    orans,
    non
    pro suis,
    sed
    pro
    noslris
    delictis,
    nisi forte dicatur orare
    pro suis,
    propler
    ooi rxpnsmn IN EPP. S. PAULI.

    IN EP1ST. AD HEBR. 882
    communionem
    quam
    habef cum
    corporesuo, quod
    est Ecclesia:undedicit in
    passione
    :
    Deus,
    Deus
    meus,
    ttt
    quid
    me
    dereliquisti
    ?
    longe
    a salute mea verba
    deliclorum meorum
    (Psai.
    xxi,
    1). Quoe
    sunt enim
    verba delictorumnisi
    corporis ejusquod
    nossumus?
    Ipse
    enim
    peccatum
    non
    fecit,
    nec dolus invenins
    est in ore
    ejus(I
    Pelr.
    u,
    22),
    hoc
    significanteSpi-
    ritu sanctonondum
    propatalam
    essesanclorum
    viam,
    id
    est,
    hoc
    significante Spiritu
    sancto ad
    Moysen,
    nondumvenisseChrislum
    qui
    semel cum
    sanguine
    passionis
    suoe
    ingrederetur
    coelormn
    scrta, quasi
    diceret aliisveibis: Ideosolus
    ponlifex
    cum
    sanguine
    intrabat semel in Sancta sanclorum
    ,
    ut discamus
    quia
    coeleste
    regnum
    inaccessibili erat adhuc morta-
    libus,
    quoadusqne
    venirel Christus
    qui, expleta pas-
    sione
    sua,
    aperiret
    nobis
    januainpatrioecoelestis,
    rese-
    rato
    vlo,
    id est coelo. Nondumenim erat manife-
    slatasanclorumvia
    ingrediendi
    in
    palriamcoelestem,
    sive non manifesta via
    inlelligentioe, quia ignora-
    bant homines
    quidsignificarenl
    illa
    mysteria.
    Nec
    pu-
    teinus illucnosnon
    posseingredi quopontifex
    noster
    prior ingressus est, ipse namque
    dicit ad Patrem:
    Pater,
    volout ubi
    egosum,
    et isti sint mecum
    (J oan.
    xvn,
    24),
    et
    alibi,
    ubi sum
    ego,
    illic el minister meut
    erit
    (J oan.
    xn,
    26).
    El
    quia
    adhuc
    templum
    slabat
    quando Aposlolus
    isla
    loquebalur,
    et munera
    lega-
    lia,
    quamvis
    sinecausa ibi
    offerebanlur,
    ideo sub-
    junxit,
    dicens : Adhuc
    priore
    tabernaculo kabente
    ttalum
    quoe,
    subaudis
    res,
    parabola est,
    hoc est
    figura
    et
    siinililudo
    temporis
    instan:is sive
    proesen-
    tis.
    Quod
    enim
    agebatur
    in
    templo
    tune
    temporis,
    '
    figura
    erat el simililudo islius
    verilatis, quoejam
    in
    Ecclesia
    complelur. Sequilur, juxta quam,
    sub-
    audis
    parabolam
    sive
    figuram, munera et hostioe
    offeruntur, adhuc ibi a
    sacerdolibus,
    quoe,
    munera
    vel
    hostioe,
    non
    possunt perfeclum facere
    servien-
    tem
    juxta
    conscienliam. Conscientia dicilur cor-
    dis scienlia
    per quamintelligitur
    mens
    hominis;
    il-
    la, inquit,
    munera carnalia non
    polerant perfeclum
    reddere servienlemin
    lege, juxta perfeelionein
    men-
    tis, quia
    nonvalebant mentem
    justificare
    dum non
    lollebant
    graviora peccata.
    Neminemenimad
    per-
    feclumadduxit lex. Sedin
    quibus
    ex maxima
    parte
    nmndatio
    legisconstabat, subsequenter oslendit,
    in-
    quiens
    solummodoincibiset
    potibus
    et variis
    baptis-
    matrbusel
    juslitiis carnis,
    subaudis videbatur
    per-
    feclumfacere
    servienlem, usque
    ad
    tempusconeeth-
    nis,
    idest meliorationis et
    emendaiionis,
    imposiiis
    islis scilicet
    justitiis
    carnis. Hoe
    justifia?
    ci'rnales in
    differenliaciborum et
    potuum,
    ac variorum
    baplrs-
    matumsive lavationum
    usque
    ad
    tempus
    Dominici
    adventus
    imposiloefuerunt,
    sicut el
    reliqua quoe
    agebanlur
    in
    figura;
    Dominoautem
    advenienie cor-
    recte
    sunl,
    hocest emendatoeac inmelius mutatoe.
    Nam
    per
    mundaanimalia
    quoe
    lex
    proecepil
    ut edan-
    tur, significanlur
    munda
    opra; per
    immunda vero
    animalia,
    immunda
    opra intelliguntur,
    a
    quibus
    abstinciidumest. Per
    potus
    vero
    mundos,
    doctrinam
    ecclcsiasticorum
    virorum, per
    immundos
    vero,
    do-
    A
    clrinam hoerelicorum nihilominus debemus acci-
    pere.
    De
    baplismatibus
    vero J udoeorum
    plenius
    in
    Evangelio
    Marci
    legitur,
    ubi
    viliiperabant
    Pharissei
    Dominumet
    discipulos ejus
    non lotis manibus man-
    ducare
    (Marc, vu, 2).
    Omnes enim lavationes illo-
    rum nomine
    baplismatum designantnr. Aliquando
    aulemmanus solummodo
    lavant, aliquando pedes<
    aliquando
    totum
    corpus quando
    aut
    aliquid
    im-
    mundum
    contingunt,
    aut etiam si admortuum ac-
    cedunt. Sed frustra lavant manus
    corpusque
    totum,
    dumcontemnunt fonte Salvatoris ablui. Nam
    quoi
    propheta
    dicil :
    Lavamiui,
    mundi
    estote,
    et munda-
    mini
    qui ferlis
    vasa Domini
    (Isa. i, 16),
    illi solum-
    modo carnaliter
    intelligebant,
    cum
    potius
    de lava-
    tione
    baplismalis
    Chrisli et munditia
    operum
    dictum
    B
    sit. Isla omnia
    imposita
    erant
    usque
    ad
    tempus
    cor-
    rertionis,
    hoc est
    usque
    ad
    tempus
    Dominici adven-
    tus. Postea vero immulala sunt a Christo in
    melius,
    quia
    dumcarnaliter
    observabanttir,
    mundiliam cor-
    poris adimplebant ;
    dum vero
    spiritaliter coeperunt
    observari,
    mundiliam animoe
    pailler coeperuntop-
    rai!.
    Christusautemassistent
    pontifexfulurorum
    bono-
    rum,
    per amplius
    et
    perfeclius
    tabernaculumnonma-
    nufactum,
    id est non
    hujus
    crealionis. Pontifex J u-
    doeorum
    qui
    semel inanno cum
    sanguine
    inlroibat
    inlra vluminSancta sanclorum oraturus
    pro po-
    pulo
    Christum
    significabat
    sicul
    jam
    mukis in locis
    dclaration
    est, qui
    cum
    sanguine passionis
    suoere-
    serato coelo
    ingressus
    est
    secrela
    patrioecoeleslis,
    G ubi nunc assislil vu'lui Dei
    Palris,
    orans
    pro
    nobis.
    Ponlifex aulem fulurorum bonorum duobus modis
    appellalur
    : futura enimbona
    quoe
    nobis
    ipse
    admi-
    nistravit,
    fuerunt verba
    coeleslia, passio illius,
    rc-
    surrectio,
    baplismus,
    remissio
    peccatorum, per-
    fectaquejuslificatio, quoe
    idcirco futura bona
    appel-
    labantur,
    vel
    quia mysteriis proefigtiratasunl,
    vel
    eliam
    quia proedicta
    sunt indivtnis oraculis. Altiori
    autem inlellectu futura bona
    possumusacciperegau-
    dia
    palrioecoelestis, quoe
    nobis
    per
    Christum admi-
    nistrata sunt. Undeet
    pontifex appellalur,
    eo
    quod
    poteslatem,
    idest viam
    jusiitioe, viamque
    ad
    palriam
    coelestemascendendo nobis exhibueril. Alia trans-.
    latio
    habet,
    Christus adveniens
    ponlifex
    fulurorum,
    bonorum. Nisi enim
    advenisset,
    nequaquam
    hoecfu-
    0
    lura bona nobis
    admiuislrassel, neque
    assisteret
    vultui Dei Palris
    pro
    nobis.
    Nolandumquequia
    non
    dixit
    simpliciter Aposlolus
    illum
    assistera,
    sed
    per
    tabernaculum,
    usus eliam
    comparalivo gradu,
    di-
    cens : Per
    amplius
    et
    perfeclius.
    Taberiiaoulum au-
    tem
    per quod
    assistit Deo
    Patri,
    humanitas illius
    esl
    quoniam
    nisi homo
    fieret,
    nequaquam
    DeoPatri
    assistera
    posset.
    Tabernaculum
    ergo corporis
    Domi-
    nici
    amplius
    est tabernaculo
    Moysi,
    tabernaculo
    quoque Satomonis, quia
    illa manibus carnaliumho-
    minum facta
    sunt,
    hoc vero intra ulerum
    virgiuis,
    sine semine
    virili,
    lotius Trinitalis
    opre effigiatmti
    est. Sivein hoc est
    amplius
    et
    majus
    illistaberna-
    culis, quia
    divinitus Verbi,
    quoe
    tota non
    potesi
    883 HAYMONTSHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 884
    comprehendi
    tabernaculo
    manufacto,
    inillohomini
    plenissimerequiescit.
    Perfeclius sivesanctiusin ho<
    est illis
    labernaculis, quia
    cum neutrum illorun
    sibi minislrantes sanctificare
    perfectosque
    facen
    posset,
    istud vero tabernaculum ad se accedente!
    et a
    peccatis
    mundare,
    et
    perfectos
    facere
    potest
    Quoddixit,
    non
    manufactum, exposuit ipse,
    dicens
    Id est non
    hujus
    creationis
    cujus
    nos
    sumus, quis
    non fuit seminevirili concrelum. Isle est
    lapisquem
    vidit Daniel abscisum de montesine
    manibus,
    hoc
    est de
    populoJ udoeorum,
    nalumsineseminevirili el
    coilu masculino.
    Nequeper sanguinem
    hircorumaut vilulorumsed
    per proprium sanguinem
    semel introivit in sancta
    oelerna
    fedemptioneinventa,
    non cum
    sanguine lega-
    lium
    animalium,
    a
    quo perfecta juslificatio
    non
    po-
    terat dail : sedcum
    sanguine passionis
    suoeintroi-
    vit in
    palriam
    coelestem
    quo sanguine
    omnes sunt
    redempti, perfeclequejustificali
    non
    temporali,
    sed
    oelerna
    redemplione.
    De hac
    redemptione
    dieitur
    pr
    Zachariam
    patrem
    beati J oannis: Visitai!/ noset
    fecitredemplionemplebis
    suoe
    (Luc. i). Redemptio
    au^
    tem ad
    captivos pertinet,
    et nos
    caplivi eramus,
    captivai!
    adiabolo in
    primo parente
    nostro.
    Si enim
    tanguit
    hircorumel
    taurorum,
    etcinitvi-
    tuloe
    aspersut, inquinatos sanclificat
    ad emundatio-
    nem
    carnis, quanto magis tanguis
    Christi, qui per
    Spiritum
    sanctum
    semetipsum
    obtulit immaculatum
    Deo
    ,
    emundabil conscientiamnoslram ab
    operibut
    mortuis,
    adserviendumDeovivent)? Si
    sanguis
    ani-
    malium irralionabilium
    poterat
    mundare conscien-
    tiamnoslram secundum
    carnem, et,
    sicut tunetem-
    poris
    videbatur,
    sanctificabatur si
    quis
    immundus
    aspersus
    fuissel illo
    sanguine:
    mullo
    magis sanguis
    Christi
    poterat
    mundare animamnostramet
    plenis-
    sime
    jnslificare.
    Sed ne
    quisputaret plenamjustifi-
    cationem et emundationem
    provenire aspersione
    il-
    lius
    sanguinis legalis,
    subinlulit
    Apostolus
    carnis
    emundationem secundum
    legem per
    illum
    dari;
    quasi
    dicat : Sanclificalur
    quidem
    caro et mundatur
    propter legisproeceptum,
    sedlamen anima nonex-
    pialur.
    Addidit
    quoque
    differenlioe
    causam, per
    quam
    demonstravit illum
    sanguinem
    animaliumnon
    esse
    immaculaluni,
    dicensdeChristo :
    Qui per Spi-
    ritum sanctum
    semelipsum
    obtulit immaculatum
    Deo.
    Spiritus
    sanctus, qui replevit
    illumhominem
    inutero
    virginaii,
    cuslodivit eumut
    absque peccato
    ab hoc mundo
    transirai, esselque
    immaculatumsa-
    crificiuminodoremsuavitatis DeoPatri. Emunda-
    liit conscientiam
    nostram,
    idestmentem noslramab
    operibus
    mortuis.
    Opra
    inorlua sunl
    peccala, quoe
    -animamoccidunt. Sicul enim anima vivit virluti-
    bus, quoeopra
    viloe
    appellanlur,
    ila moritur vitiis
    et
    peccatis, simulque
    trabilur admortem
    oeiernoeper-
    ditiouis. Et bene dixit ab
    operibus
    mortuis : si
    quis
    enim in
    lege tangebal
    mortuum, polluebatur,
    ta-
    men
    aspersione sanguinisposlea
    mundabatur. Simi-
    liter
    qui
    imilalus fuerit
    opus
    mortuoeanimoe,inqui-
    batur : lamen
    per
    fidemDominicoe
    passionis
    niun-
    A datur.
    Qui
    enim
    tetigerit picem, inquinab'ttur
    abea:
    lamen
    per
    fidemDominicoe
    passionis mumlabilur,
    hoc
    esl,
    si
    per poeniienliam
    et
    graliam baplismalis
    quis
    fuerit abiutus ah
    operibus morluis,
    si eadem
    iterum
    atligerit,
    conlaminabilur.
    Sequilur
    : Adser-
    viendum Deo vivent!. Hic
    aperlissime
    ostenditur.
    quia opra
    morlua habenles non
    possent
    servira
    vivoet vero
    Deo,
    quia
    illi mortui sunt et falsi. Si
    enim
    qui
    mortuum aut
    aliquod
    immundum
    lange-
    bal,
    non
    oporiebal
    eumintrare in
    templum, quanto
    inagis quis opra
    morlua
    habens,
    non
    polerit
    in-
    trare in coelum.
    Et ideoNovi Testamentimediator
    est,
    ul mortein-
    tercedente,
    sive intervenienle in
    redemplionem
    ea-
    rumdem
    proevaricalionum,quoe
    erant sub
    priori
    lesta-
    B
    mento
    repromissionemaccipiantqui
    vocalisunt oeieruoe
    hoereditatis: ubi enim testamentum
    esl,
    mors necesse
    est intercdt, seuinterveniat testatoris. Testamentum
    enimin morluis
    confirmalum
    est, alioquin,
    idest ali-
    ter,
    nondumvalet firmumesse testamentum,
    dum
    Vivitille
    qui
    tettatus est.
    Leges
    humanas hic videlur
    Apostolus tangere, quoe
    soient teslamentum
    quod
    aller alteri dehsereditatesua
    facit,
    infirmumfacere,
    quousque
    testator
    ipsius
    testamenti morte interve-
    nienle discesserit : mortuo vero illo lestalore
    qui
    testamentum
    fecit,
    omnino
    jam
    firmum manet. In
    hune modumtestamentumvitoeoeternoe
    quod
    a Chri-
    sto
    accepimus
    non aliter nobis firmummanere
    po-
    terat,
    nisi
    ipse
    morte sua"illudroborasset. Tanlum
    eniin erat
    peccatum
    noslrum,
    ut aliter non
    poluis-
    senius redimi et salvari nisi
    unigenitns
    Dei Filius
    pro
    nobismorerelur. Et
    quia
    adillud
    consequendum
    quod
    ille
    promiserat indigni
    eramus, ipse
    nobis
    morte sua mediator factusest,
    ut
    per
    mortemsuam
    indebitaraillam
    quoe
    nobis debebatur auferret. Et
    quia
    fortassis
    poterant
    mulli minus
    perfecti
    dubilare
    de
    promissionibus
    Domini,
    maximeex eo
    quoi
    mor-
    tuus est
    quasi infirmus,
    beatus
    Aposlolus ponit
    exempta
    ex comrouni consuetiidine
    legum
    humana-
    rum,
    ostendens
    quia
    non viventibus lestatoribus,
    sedmorienlibus firmanlur
    testamenta,
    forlitudinem-
    que accipiunl.
    Quandiu
    enimvivit
    testator, poiest
    immutare sententiam
    suam,
    et alios
    atque
    alios
    hoeredesadducereinhoereditalemsuam.
    Quapropler
    volens
    Apostolus
    firmum esse testamentum, quod
    Christus nobis
    dimisit,
    dicens:
    Ideo, inquiens,
    Chri-
    slus Novi Testamenli mediator
    est,
    ut morte sua
    in-
    tervenienle in.
    redemplionem
    illarum
    proevaricalio-
    num
    , quoe
    non
    poterant
    auferri et deleri in
    priori
    testamenlo
    deleloesunt autem
    per ejus passionem,
    ut
    repromissionem
    oeternoehoereditatis
    accipiant
    illi
    qui
    vocati sunt oelernavocalione. Namnon
    loquitur
    hic de
    generali
    vocalionede
    qua
    Dominusait : Mulli
    sunt.vocati,
    sed
    pauci
    electi
    (Matlh. xx),
    sedilla de
    qua
    idem
    egregius proedicator
    loquens,
    ait de ele-
    clis Dei
    quos proescivit,
    hos et
    proedestinavit
    et
    quos proedestinavit,
    hos et
    vocavit,
    et
    quos
    vocavit,
    illoset
    justilicavit,
    et
    quos jusiificavit,
    illoset ma-
    gnificavit.
    Tilulum
    aulem oeiernoehxrcditatis
    ex
    835 EXPOSITIOIN EPP. S. PAULI.

    IN EPiST. AD 11EBR. 88F


    parte
    in
    proesenti
    soeculo
    jam possidemus
    nobis a
    Domino
    dalum, Evangelium
    videlicet
    illius, quod
    ob-
    servatores suos seternaliter cum Deofacit
    vivere,
    subministrans
    graliam Spirilus sancli, remissionem
    peccatorum, cognitionem
    suamet
    pacemquam
    nobis
    reliquit pergens
    ad
    passionem
    suam.
    Pacem, inquit,
    relinifuo
    vobis
    (J oan. xiv).
    lstum
    quidem
    litulumhoe-
    reditatis
    quasi
    arrham in
    proesenti habemus,
    sed
    perfeclius
    nobis
    supplebilur,
    cumerit Deusomniain
    omnibus
    ,
    cum tradiderit Christus
    regnum
    Deo
    Palri,
    cum fuerimus
    perducli
    ad
    gaudiapatrioe
    coe-
    leslis,
    in
    qua
    fuluri sunl elecli sicut
    angeli
    Dei
    mcoelovidentesDeumsicuti esl :et hoec
    eritperfecta
    hoeredilaselectorum
    , quam
    Chrislus in morte sua
    .tonfimiavit.
    Unde,
    hoc
    est, quia
    teslamentuminmortuis con-
    finnalur,
    nec
    primum quidem
    testamentum sine
    ianguine
    dedkalum
    est,
    idest confirmalumet conse-
    :ratum.
    Leclo enimomni mandalo
    legis
    a
    Moyse
    universo
    jopulo, accipiens sanguinem
    vitulorumet hircorum
    cum
    aqua
    el lana coccineaet
    hyssopo,ipsumquoque
    iibrumet omnem
    populumaspersil
    dicens. Omnia
    ista in
    figura agebantur.
    Namvilulus
    ille,
    qui ple-
    rumque
    hoslia sacerdotis
    erat,
    Chrislum
    significa-
    bat, qui
    verus sacerdos
    existens, vitulum.hoc
    est
    semetipsum
    obtulit DeoPalri in ara crucis. Isle est
    vilulus
    quem pius paler
    mactavit
    pro
    reversione
    filii
    prodigi.
    Hircus
    quoquequi pro peccalo
    offereba-
    tur eumdemChristum
    significabat, qui pro peccato-
    ribus oblalus
    est, juxta quod
    idem
    aposlolus
    alias
    ait : Eum
    qui
    nonnoverat
    peccatum,
    DeusPater
    pro
    nobis
    peccatum
    fecit,
    hoc est hostiam
    pro peccato.
    Quod
    enimVelusTestamentum
    sanguinerespersum
    est ad
    confirmalionein,
    similiter et
    populus, typice
    6ignilicabat sanguine passionis
    Chrisli NovumTe-
    slamentum
    confirmandum,
    et
    populum
    credentem
    mundandum:
    aqua
    autem
    qua populus aspergeba-
    tur, aqua
    est
    baptismatis qua
    fidles
    perfunduntur.
    Lanacoccineacharilatem Chrisli
    qui pro
    nobis
    pas-
    sus
    est,
    et de
    qua
    alibi dicilur: Sic Deusdilexitmun-
    dum,
    ul Filium suum
    unigenitum
    daret
    pro
    mundo.
    llyssopus
    herba est humilis in
    pelra nascens, per
    quam
    humililas
    designatur
    Christi et
    fortitudo, qua
    interioranostra
    purganlur.
    Nam
    hujus
    herboe
    gnre,
    pulmonum
    vilia
    purgari
    soient. Poiest et
    perhyso-
    pumpoenitenliaaccipi, quoe
    fortiter
    peracta
    interiora
    viliamentis
    purgat.
    Hic
    sanguis
    testamenti
    quod
    mandavil advos
    Deus;
    ac si diceret : Hoecest confirmatio
    hujus
    testamenti
    quod
    mandavil ad vosDeus. lste
    sanguis proefigura-
    bat illum
    sanguinemqui
    de lalere Christi in cruce
    inanavit. Hoc
    sanguine
    Christus et nos
    aspersit,
    et
    teslamentumsuum
    confirmavil,
    sicut
    ipse
    dixit: Hic
    esl
    tanguis
    Novi Testamenti in remissionem
    peccato-
    rum
    (Marc. xiv).
    Etiamtabernaculumet omniavasa
    mysterii,
    san-
    guine
    similiter
    aspersil.
    Tabernaculumilli
    nlelligendi
    sunt,
    do
    quibus per prophetam
    Deus
    loquitur,
    di-
    A cens. : Inhabilabo in
    illis,
    et inambulabo.Et de
    qui-
    bus
    Aposlolus
    alibi dicit :
    Templum
    enimDei san-
    ctumest
    quod
    estis vos
    (I
    Cor.
    m).
    Vasavero di~
    -versa,
    fidles sunt in
    Ecclesia,
    diversaofficiaha-
    benles.
    Quidam
    etenimsunt vasa
    proedicaiionis
    si-
    cut
    Aposlolus,
    de
    quo
    DominusadAnaniamait : Vat
    eteclionismihi isle
    (Act. ix). Quidam
    vero diversos
    gradus
    acvariaofficia
    habent, quoe
    idem
    egregiusproe-
    dicalor
    commemorans,
    ait
    (/
    Cor.
    xn)
    : Alii dalnr
    per Spiritum
    sermo
    sapienlioe,alii
    sermo
    scientioe,
    alii
    prophetia,
    alii
    gralia sanitalum,
    et alii
    atque
    alii
    diversa dona habent
    quoesingulis
    dividit
    Spiritus
    sanctus
    prout
    vult. Tabernaculum
    ergo
    el omnia'
    vasa illius
    sanguine aspergunlur, quia
    universalis
    Ecclesiacumomnibus sibi ministranlibus
    sanguine
    B
    passionis
    Christi mundalur..
    Sequilur
    : Et omnia
    pne
    in
    sanguine
    mndantur secundum
    legem,
    et sine
    sanguiniseffusione
    non
    fit
    remissio.
    Quare
    dixit
    pne
    in
    sanguine
    mundari omniasecundum
    legem? Quo-
    niamillisnon erat
    perfcctamundatio, nequeperfe-
    claremissio:
    corpora
    enim
    quantum
    ad
    legemperti-
    nent mundabantur
    aspersione
    siveeffusione
    sangui-
    nis
    animalium, Ieviaque peccala
    relaxabanlur : sed
    in hoc
    quod majora
    crimina non
    lollebat,
    jieque
    perfeclum
    hominemreddebat nonerat
    perfecla
    mun-
    datio. Perfectaautemmundalio et remissio in san-
    guine
    Chrisli
    cousislit, qui pro
    nobiseffususesl in
    remissionem
    peccatorum,
    sine
    cujus sanguinis
    effu-
    sionenemo redimitur.
    Necesseest
    ergoexemplaria quidem
    coelesliumhis
    G
    sacrificiis et
    aspersionibus
    mundari.
    Ipsa
    autemcoe-
    leslia,
    melioribushostiismundanlur
    quam
    istis. Sa-
    crificia
    legalia, exemplaria,
    id
    esl.figuram
    et simili-
    tudinemvocat : istaautem
    quoe
    modo in Ecclesia
    inveritate
    celebranlur,
    coeleslia
    appellat,
    idesl
    spi-
    ritalia, quoniam spiritualia sunt,
    et
    spiritualiier
    "
    agenda;
    sive
    coeleslia,
    eo
    quod
    illos
    qui
    in verilate
    ea
    clbrant,
    adcoeleslia
    perducant. Exemplaria,
    in-
    quit,
    coeleslium
    mysleriorum
    ac rerum
    quoe
    in
    lege-
    agebantur
    in
    figura istorum, quoe
    modoinEcclesia
    complenlur,
    necesseerat mundari talibussacrificiis
    typicis,
    et
    aspersionibus figurativis, quia
    non hnbe-
    bantur vera
    ipsa
    aul
    coeleslia,
    id esl
    spiritalia quoe
    inverilate modoinEcclesia
    celebranlur,
    melioribus
    hostiismundanlur
    quam
    islis
    legalibus, sanguine
    vi-
    "
    dclicet
    passionis
    Christi
    ;
    nam
    quia quserebanlur
    vera
    sacrificia, quibus perfecle poluisscnt
    homines
    mundari,
    nec
    inveniebantiir,
    necessefuit tamdiu
    manere
    illa, quousque
    vera advenirent.
    Nonenimin
    manufactis
    SanctisJ susinlroUlexem-
    plaria verorum,
    sed in
    ipsumcoelum,
    ut
    appareat
    nuncvultui Dei
    pro
    nobis. Non
    introivit, inquit,
    J -
    sus in manufac'ls
    sanctis,
    subaudis
    quoe
    sunt exem-
    plaria
    verorum. Manufacla
    appellat
    Sancla sanclo-
    rum,
    quoeprimum
    manibus Beseleel facta sunt in
    ercmo,
    et
    postea
    similiter manibus
    operatorum
    in
    templo Salomonis,
    in
    quo
    non introiit
    J sus,
    sedin
    ipsum
    coelum,
    quod
    non esl, manibushominumfa-
    clum,
    sed
    jussione
    et volunlaleVerbi Dei exlensi tt
    887
    HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. COMMENT. BIBL. 888
    Igitur
    illa fuerunt
    exemplaria
    et
    figuroe
    vero-
    rum, quia
    ista vera. Sancta sanclorum
    proefigura-
    bant
    quoe
    Christus semel iniroiit. Introire autemdi-
    cimus J esum secundum id
    quod
    homo est. Nam
    secundum id
    quod
    Deus
    est, ubiqne est,
    et om-
    nia
    implet,
    nec ininanufaclis hominum
    iniroiit sed
    in
    ipsum coelum, jussione
    Dei creatum. Nec banc
    solam differentiam
    oslendit,
    sed etiam
    pontificem
    proximum primum faclorem,
    ut
    appareat, inquit,
    vultui Dei
    pro
    nobis,
    hoc
    est, ut
    seipsum
    exhibeat
    potenlioe paternoe nobisque
    illum
    propilium
    reddat.
    UndeJ oannes dicit : Advocatumhabemus
    apud
    Pa-
    tremJ esum
    juslum,
    et
    ipse
    est
    propitialiopropeccatis
    notlrit
    (J oan. n). Neque
    enimut
    soepeofferat
    semet-
    ipsum, quemadmodumponlifex
    intrat inSanctasan-
    clorum
    per singulos
    annosin
    sanguinealieno;
    alioquin
    oportebat
    eum
    frquenter pli
    ab
    origine
    mundi. Non
    est Christus ad hoc
    ingressus
    inSancla
    sanclorum,
    ni
    soepesemetipsum
    offerat
    quemadmodumpontifex
    J udoeorum
    ingrediebatur
    in Sancta sanclorum
    per
    singulos
    annos,
    neque
    cum
    sanguine
    alieno, sed cum
    suo,
    quoniamipsequi
    sacerdos esl et
    sacrificium,
    semel
    seipsum
    oblulit in ara crucis : ac veroresur-
    gens
    a mortuis'
    jam
    non
    moritur,
    morsilli ultra non
    dominabitur
    (Rom. vi)
    : nec esl necesseut
    amplius
    morialur, quoniam
    ad salutem omnium creden-
    tium salis sufficituna
    passio ejus.
    Alioquin.
    hocest si aliter
    esset,
    ut semel
    passus
    non
    prodesset omnibus, soepiusoporteret
    eumcru-
    cifigi
    ab
    origine mundi,
    hoc
    est, quoi
    fuerunt elecli
    et
    quoi
    fnturi sunl
    pro singulis
    mori illum
    oporteret,
    si eosredimere vellet : sed noluil nisi lantumsemel
    mori, quia
    una morte illius
    redemplio fala
    est.
    Nunc autem semel in
    consummatione,
    hocest in
    fine
    toeculorum,
    innovissima
    oetate,
    ad destructionem
    peccati per
    hosliamsuam
    apparuit,
    hocesl
    per corpus
    suum
    quod
    fecit bostiam
    pro peccato. Semel, inquit,1
    in finesoeculorumad hoc
    apparuit,
    ut
    per
    hosliam
    suam destrueret
    peccatum.
    Merito tune
    apparuit,
    quando
    multa erant
    peccata,
    ut ostenderet divi-
    lias
    gratia!
    sure. Si enimin
    prineipiofierai,
    forlassis
    nullus crederet et hoc semel in consummationesoe-
    culorum,
    per propriumsanguinem,
    non
    per
    alienum.
    Et
    quemadmodum
    tialulumesthominibussemel
    mori,
    post
    hocautem
    judicium
    : sic etChristussemel obla-
    lus est ad mullorum exhaurienda
    peccata;
    secundo
    sine
    peccatoapparebit exspectanlibut
    seinsalutem.Sic-
    ut hominibus staiulum et decretum
    est,
    ut non
    pos-
    sint mori nisi semel,
    postea
    autem
    accipiant judi-
    cium,
    hoc esl
    prout unusquisque gessit
    in
    corpore
    sive
    bonum,
    sive malum
    : sic et Christus semel
    hiatus est a
    semetipso
    ad multocum tollenda
    pec-
    cata,
    nec
    potest amplius mori,
    sed nec
    indigemus.
    Notandumautemadmultorumtollenda
    peccata
    illum
    esseoblalum,
    et nonomnium,
    quia
    non omnes cre-
    diluri gunt. Taieest
    quod
    et
    ipse
    Dominus
    aposlolis
    ait : Hic ett
    sanguis
    meut
    novi"testamenti,
    qui pro
    vobiset
    pro
    multis
    effundetur
    in remittionem
    pecca-
    larum
    (Matth. xxvi).
    Quod
    autem
    sequilur
    : secundo
    A sine
    peccato
    apparebit exspectantibus
    te in
    salutem,
    taie est ac si diceret: Primum
    quidem
    ille
    apparuit
    per
    hosliam
    suam,
    hocesl
    per corpusmortale, quod
    fuit hostia
    propeccato,
    secundoautem
    apparebit
    sine
    hostia
    pro peccato, quiajam
    nonerit hoslia
    propec-
    calo,
    sicut
    prius
    fuit. Non enim
    polerit deinceps
    mori. Sicut enim
    unusquisque
    nostrum
    post
    mortem
    recipitjuxta opra
    sua : itaChristus devicta
    morte,
    et
    adeptoregno,
    secundo
    apparebitexspectantibus
    se
    in
    salutem,
    ul
    juste
    vindicet
    suos,
    qui juste passus
    est abalienis. Meliorest hoec
    apparilio exspectanti-
    bus se in
    salutem, quam
    communis visio de
    qua
    dieitur : Vibebiteumomnis
    oculus,
    et
    qui eumpupu-
    gerunt(Apoc. i).
    Hocesl
    ergo
    secundo
    apparere
    sine
    peccato jam
    non videri-in simililudinemcarnis
    pec-
    B
    cati,
    sed nec aliorum
    peccata portantem in corpore
    suo
    super lignum,
    sieut in
    primo
    adventu
    fecit,
    nec
    intervenire
    amplius pro peccatis,
    sed vidictara
    exercera in
    peccantes.
    CAPUT X.
    Umbramenimhabenslex
    fulurorum
    bonorumnon
    ipsamimaginem
    rerum
    per singulos
    annoseisdent
    ipsis
    hostiis
    quas offerunlindesinenter,
    nunquampotest
    ac-
    cedentes
    perfectosfacere.
    Ordoverborumest : Habens
    lex umbram fiHuroruin bonorumnon
    ipsamimagi-
    nem
    rerum, nunquam poiest
    accedentes ad se
    per-
    fectosfacere eisdem
    ipsis
    hostiis
    quas
    offerunl inde-
    sinenter
    per singulos
    annos. Futura bona duobus
    modis
    inlelligenda
    sunt,
    videlicet vel sacramehla
    C
    quoe
    inveritate inChristo et in Ecclesia
    complta
    sunl,
    quoe
    futura erant ul
    venirenl,
    vel eliam
    gaudia
    palrioe
    coeleslis. Umbramautemvocal
    figuram
    el si-
    mililudinem,
    imaginem
    autem
    pro
    verilate
    ponit.
    Mullifariam
    igitur
    sacramenla Chrisli et Ecclesioe
    per figuramoslendebat,
    donec veniret
    ipsa
    Veritas
    J
    Christus, qui
    interiorem
    ejusdemfigura
    sensumdata
    gratia Spirilus
    sancli Ecclesioesuoe
    palefaceret,
    si-
    mtilque
    moriendo in
    cruce,
    omnia illasacramenla
    revelaret.
    Nunquam
    autem
    potnil
    accedentes adse
    perfecte
    mundare eisdem
    ipsis
    hostiis
    quassemper
    offerebantipsi
    sacerdotes
    persingulos
    annos. Easdem
    enim
    ipsas
    hostias irrationabiles offerebantomnibus
    annis,
    arieles
    videlicet, boves, hircos,
    lurtiires
    ,
    et
    columbas.
    Sequitur
    :
    Alioquin
    cessassent
    offerri,
    ide
    quod
    nullamItaberentultra conscientiam
    peccati,
    cul-
    toresilliussemel mundati
    ;
    sedin
    ipsis
    commemoratio
    peccatorumper singulos
    annos
    fit. Alioquin,
    hoc est
    si ab omnibus essent liberati
    peccatis,
    cessassent
    offerri illoehostioeeo
    quod
    nullam haberent ultra
    conscientiam,
    id est memoriam et recordationem
    peccatorum
    illorum a
    quibus
    cultures illius semel
    mundati essent. Sed
    quia
    hoc non
    potuit fieri,
    et
    nunquam poluerunt majora
    et criminalia
    peccata
    illissacrificiis mundari
    ;
    fit
    per singulos
    annoscom-
    memoratio
    peccatorum
    in
    ipsis
    hostiis
    ;
    verbi
    gratia:
    Siobtulisset
    quis proesenti
    anno hostias
    pro peccato
    adullerii,
    sut
    sacrilegii,
    aut
    parricidii,
    necesseerat,
    ul omnibusannis id
    ageret, quoniam
    non
    poleralper-
    889 EXP0SIT10 IN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. AD HEBR.
    890
    fecieex
    pi
    ari ab
    illo.piaculo.
    Proinde accusatio
    pec-
    catorumfuit
    quol
    fi
    bat, nonsolulio
    ;
    accusatioinfir-
    milatis,
    nonvirtulisostensio. Ineoenim
    quodsemper
    offerebantur, redargutio peccatorum
    erat : ineoau-
    lem
    quodsemper
    necessaria, redarguiio
    infirmiialis
    ejusdem
    sacrificii.
    Propter
    hoc,
    inquit, impelravil
    semper
    offerri
    propter
    infirmilatem, quia
    non
    pote-
    ral
    perfecte mundare,
    el ut memoria et
    redargutio
    peccatorum
    fieret.
    Quid
    ergo
    dicendum esl? Nun-
    quid
    et sacerdoles noslri
    quotidie
    idem non
    agunt
    dumofferunl assiduesacrificium? Offerunl
    quidem,
    sedadrecordationemfacienles rnortis
    ejus.
    El
    quia
    nos
    quotidiepeccamus, quotidie indigemus
    munda-
    ri. Et
    quia
    illenon
    poiestjam mori,
    dedil nobishoc
    sacramentum
    corporis
    el
    sanguinis
    sui,
    ut sicut
    pas-
    sio illius
    redemplio
    el abluliofuit
    mundi,
    ita etiam
    ista
    oblalio,
    redemplio
    et mundalio sit omnibusin
    vestra fide
    oflerentibus, bonamque
    intentionem ha-
    bentibus. Inhoc enimdifferl abillo veteri sacrificio
    soepiusrepelilo
    islud noslrum
    quod
    similiter
    repeti-
    lur, quia
    islud est
    verilas,
    illud
    figura,
    illud
    perfe-
    clum reddil
    hominem,
    illud
    minime,
    el islud non
    causa infirmiialis suoe
    repelitur
    :
    quod
    non
    possit
    perfectam
    conferre
    salutem,
    sed in conimemoralio-
    nem
    passionis
    Chrisli,
    sicul
    ipse
    dixit : Hoc
    facile,
    inquiens,
    in meamcommemoralionem
    (Luc. xxiv)
    :
    el una est hoechoslia non multoe sicut illoeerant.
    Quomodo
    una est et non
    mulioe,
    cumet a multis et
    diversis inlocis
    diversisque temporibus
    offeralur?
    Altenlissime
    ergo
    animadvenendum esl
    quia
    divi-
    nitas Verbi
    Dei, quoe
    unaeslel omnia
    replet,
    et tola
    ubique
    est,
    ipsa
    faeil ul non sint
    plura
    sacrificia
    ,
    sed unum
    sacrificium,
    licet a multis
    offeratur,
    ul sit
    unum
    corpus
    Chrisli cumillo
    quod suscepil
    in ulero
    virginali
    ,
    non multa
    corpora.
    Hoec nunc
    quidem
    aliud
    magnum,
    aliud
    minus,
    aliud
    hodie,
    aliud cras
    offerimus
    semper
    : sed
    idipsum sequammagniiudi-
    nem habens. Proinde unum est hoc sacrificium
    Christi,
    non
    diversa,
    sicut illorum erant. Nam si
    aliter esset,
    quoniam
    in multislocis
    offerlur,
    mulli
    essent Chrisli : unus
    ergo
    Christus
    ubique est,
    et hic
    plenusexisiens,
    el illic
    plenus,
    unum
    corpus ubique
    habens : et sicut
    qui ubique
    offerlur unum
    corpus
    est nonmulta
    corpora
    : ila eliamel unum sacrifi-
    cium.
    Sequilur
    :
    Impossibile
    enimest
    sanguine
    tau-
    rorumel hircorum
    auj'erri peccata. Quoe
    ratioesse
    po-
    terat ul ralionabilis homo
    sanguine
    irrationabilis
    animalis mundareliir ?
    Quapropter
    elsi leviora
    pec-
    cata
    per
    illasacrificia
    purgabantur, corpusque
    nun-
    dabalur, quantum
    ad
    legempertinet,
    tamen
    impos-
    sibile
    eral,
    criminalia et
    graviorapeccata
    illis
    sacri-
    fiais mundari. Undeneinineinad
    perfeclum
    adduxit
    lex.
    Ideo
    ingrdient
    mundumdicil : Hosliam et obla-
    lionem
    noluisti, corpus
    autem
    aptasti
    mihi. Holo-
    caustomata
    propeccalo
    nontibi
    placuerunt,
    lunedixi:
    Eccevenio. In
    capite
    libri
    scriplum
    est de
    me,
    ut
    fa-
    ciam, Deus,
    voluntatem tuam. Anieriores hostioe
    osiendunliir bisverbis inutiles essead
    integramper-
    A
    feclamquemundaiionem,
    e' forma
    magisfuisse,
    nec
    esse
    acceptabiles Deo,quoniam
    ab inilionon
    placue-
    runt ei. Non est
    pulandum quod omnipotens
    Deus
    nidorecarniumet concremationeanimalium
    unquarn
    delectatus
    fuerit,
    licet
    legatur
    oloratus esseodorem
    suavilatis,
    sedfideet desiderio
    offerentis,
    undeet
    per
    Hieremiam dicit : Holocaustomata veslra non sunt
    mihi
    accepta,
    et vktimoeveslroenon
    placuerunt
    mihi
    (Hier, vi),
    et
    per
    Isaiam: Ne
    offeratis(inquit)
    ultra
    sacrificium mihi,
    incensum abominalio est mihi
    Qui
    maclat
    bovem, quasi qui
    excerebretcanem
    (
    Isa.
    i;
    LXVI).
    Sed
    quoestio
    hinc
    potest
    oriri non
    modica,
    quare imperaverit
    ut offerri
    debuissent,
    si illi non
    placuerunt,
    nec voluntatis illius fuil?
    Quoegemina
    . soluiione
    poiest
    solvi. Considerans Deus
    omnipotens
    B
    animosJ udoeorum
    pronos
    adidola
    colenda,
    et ritum
    genlium
    imilandum, imperavil
    eis multa et
    gravia
    sacrificia
    offerre,
    ne oliosi sinesacrificiis
    sedentes,
    incuilum deoruni
    alienorum,
    cum vidissenl alios
    offerre, inciderent, maluiique
    sibi offerri ase
    creata,
    quam
    idolis, doemoniorumqueponenlis, imposuit-
    que
    illis in
    servilulem,
    non in
    jusiificationem, quia
    nonesl
    ejus
    voluntas laliaofferri- lali modoel
    egre-
    giusproedicalor,
    ut
    ple
    crealura Crealorem
    sequens
    suis in diclis
    peregit,
    dicens : Volo omneshomines
    essesicul
    meipsum(I
    Cor.
    vu),
    idest castos el conti-
    nentes;
    et iterum: Volo
    (inquil) juvenes
    nubere, fi-
    lios
    procreare (I
    Tim.
    v), propter
    fornicalionem el
    adulteriiim. Ecceduas volunlates
    conslituit,
    sed la-
    mennonsunt
    ejus
    amboe.Primumdicens :Voloomnes
    ^
    ho;niiies essein coniinenlia sicut
    meipsum,
    volun-
    tatemsuam
    expressil.
    Secundo vero
    ,
    Volo
    juvenes
    nubere
    ; indigenlise
    causa laliter loculus est
    propter
    fragililatem
    carnis. Similiier non erat voluntasom-
    nipolenlis
    Dei lalia sacrificia
    ofl'erri,
    sed
    propler
    hnmililaiem illorum
    proecepit.
    Unde
    superius dixil,
    quia
    non solum non
    voluit,
    sed nec desideravit.
    Potest et ila
    resolvi,
    ul
    quia
    fulurum erat verum
    sacrificium
    per
    Chrislum in
    Ecclesia, proeceperil
    typica
    et
    figurativa
    sacrificia, proecedere.
    Et rvera
    ita necesseerat
    ut,
    sicut verbis
    proenunliabalur,
    ila
    etiamel
    mysleriis proesignarelur, quatenus
    a
    figura
    cilius transirent ad verilaiem. Sed
    quia
    illi non
    pla-
    cuerunt illa sacrificia advenit ilerum, de
    quo.Apo-
    stolus ail :
    Ideo, inquil, quia impossibile
    erat san-
    guine
    hircorum auferri
    peccala,
    et
    quia
    non
    place-
    banl Deotalia
    sacrificia, ingrediens
    mundum non
    dubium
    estquin
    Christus dical :
    Iugressio
    aulem isla
    nihil est aliud nisi missio
    ejus,
    ac
    participalio ejus,
    videlicet humanilalis.
    Quando
    enim
    qui ubiqueproe-
    senseral,
    sed lamen
    invisibilis,
    factus
    poslea
    homo
    visibilis,
    mundo
    apparuit, quodammodo
    ubi erat
    illuc
    ingressus
    esl. Et
    quid
    dicit DeoPatri :
    Hosliam,
    inquil,
    et oblationem
    noluisti, corpus
    aulem
    aptasti
    sive
    perfecisli
    mihi : illud tibi offeram sacrificium
    accepluni.
    Holocaustomata
    pro peccalo
    non tibi
    pla-
    cuerunt,
    lunedixi : Eccevenio
    per
    incarnalionis
    my-
    slerium,
    ut meo sacrificio redimam
    genus
    huma-
    num. HolocausHimdiccbalur co
    quod
    tolumtrma
    891 HAYMONISHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 892
    . retur in altari
    quasi
    totum"incensum. Namholon
    dieitur lotum,
    causlum
    vero,
    incensum. Sedsi ho-
    locaustomata
    pro peccalo
    ei non
    placebant, quoeri
    potest quomodo
    mundabanlur. Ad
    quod responden-
    dum est :
    quia
    fideet
    poenilentiadigna
    mundaban-
    lur,
    sicut mundalus est Davida
    peccato
    adullerii
    atque
    homicidii. Perfecta autemmundalio inChristi
    adventu data esl. In
    capile
    libri
    scriptum
    estdeme:
    ul
    faciam, Deus,
    voluntatemtuam. De
    hujus
    libri
    capite
    diverse a doctoribus
    dispulatur. Quidam
    enim
    inlelligunl
    hic inilium Genesis
    (cap. i),
    ubi
    scriptum
    est,
    quod
    in
    principio,
    id est in Filio fece-
    rit Deus coelumet terrain ;
    quidam primum psal-
    mum
    , quemquidam
    rfrant ad
    Chrislum, qui-
    dam ad
    querolibet electum,
    in
    quo
    dicilur: In
    lege
    Domini voluntas
    ejus (Psal. i).
    Sed
    quia
    inhis nihit
    de morte Chrisli
    proefiguralur,
    de
    qua Apostolus
    sermonem
    per
    tolumhune locum
    habet,
    meliusvi-
    detur
    intelligi
    de Levilici libri initio
    dictum, qui
    liber cum totus de sacrificiis et hostiis
    conlineatur,
    primum
    sacrificium de vilulo
    proecepitofferri,
    di-
    cens : Si
    quis
    ex vobis hosliam offert Domino de
    pecoribus,
    masculumimmaculatum
    offerat,
    hoc
    est,
    vitulumde
    bobus,
    sive de armento. Vilulusisle de
    bobus
    assumptus, atque
    in sacrificium
    oblatus,
    Chrislus est de
    gnre patriarcharum orlus,
    ac
    pro
    salute
    gencris
    humani immolaliis. Dicit
    ergo
    Chri-
    stus ad
    Patrem:
    Quia
    sacrificiairrationabiliurn ani-
    maliumtibi non
    placent,
    eo
    quodperfeele
    hominem
    mundare non
    possunt,
    ecce venioin mundum
    per
    incarnalionis
    myslerium.
    In
    capile
    etenimlibri Le-
    vilici
    scriptum
    estde
    me,
    ut
    faciam
    voluntatem
    tuam,
    hoc
    est,
    ut moriar
    pro
    sainte
    generis
    humani. Vo-
    luntas enim Dei Palris
    fuit,
    ut Filius sua
    passione
    genus
    humanumredimeret. Unde
    ipse
    Filius
    appro-
    pinquans
    suoe
    pissioni
    dixil
    (J oan.
    xiv)
    : Sed ul
    cognoscat
    mundus
    quiadiligo
    Patrem: et sicut man-
    datum ddit mihi
    Pater,
    sic
    facio. Surgite,
    eamus
    hinc ad
    psssionem. Superius
    dicens:
    Quia hostias,
    el
    oblaliones,
    et holocaustomata
    pro peccatonoluisti,
    nec
    placita
    sunl
    tibi,
    quoe
    secundum
    legemofferunlur,
    tune dixi : Ecce veniout
    faciam, Deus,
    voluntatem
    tuam:
    aufen primum,
    subaudis testamentum: dum
    ejus
    oblaliones
    respuit,
    ul
    sequens
    teslamentum
    statut,
    idest stare et
    permanere
    faciat.
    1
    In
    qua
    volunlaleDei Patris
    quam
    Filius
    adimple-
    '
    vit, sanctificati
    sumus in
    baptismate per
    oblationem
    corporis
    J esu Chrisli semel.
    Quoddicit, sente/,
    taie
    est ac si diceret : Sanctificati sumus in
    baptismale
    per passionem, quam
    Christus celebravit semel.
    Et omnis
    quidem
    sacerdos
    legis proeslo
    est altari
    quotidie
    ministrans et easdem
    soepeofferenshostias,
    quoenunquam
    vossunt
    auferrepeccata,
    subaudis cri-
    minalia
    atque capi
    talia.
    Hic autemhaud dubium
    quin
    Christus unam
    pro
    peccalis offerens
    hosliam in
    sempiternum
    tedel in
    dexleraDei,
    decoetero
    exspectans
    donec
    ponantur
    ini-
    mici
    ejus
    scabellum
    pedumejut.
    Ministraresiveof-
    ferre, signum
    est
    niinislrationis, per quod
    inlelli-
    A
    gitur
    humililas Christi : at vero
    sedere, signum
    est
    judicantis
    et
    dominanlis,
    et ul ei
    ininistretur, per
    quod
    ostenditur exaltalio el
    gloria
    Filii
    Dei,
    qui
    hu-
    milis
    quidem apparuit,
    nunc autemexaltatus
    super
    omnem
    creaturam,
    habitai in
    pleniludine paternoe
    majestatis, exspectans
    etconsiderans
    tempus
    dereli-
    quo, quandojudicet
    orbemlerroe. Et
    cujus
    rei causa
    fit
    subjectio exponit,
    dicens: Ut
    ponantur
    inimki
    ejus
    tcabellum
    pedumejus.
    Inimici
    ejus
    sunt
    J udoei,
    hoereticiet falsi
    chrisliani, omnes infidles
    qui
    sub-
    jiciendi
    sunt
    potestali
    illius: hic enimel necessaria
    polesl subjectio
    intelligi, quoepertinet
    ad
    reprobos,
    in
    nequilia permanentes,
    et
    voluntaria,
    quoepertinet
    ad
    electos, qui
    deserentes viam
    nequilioe, sponte
    se
    subdunt Chrisli
    per
    fidem. Illi sacerdotes
    J udoeorum,
    B militas
    quotidie
    offerendo
    hostias,
    non
    poterant
    au-
    ferre
    peccala
    : Chrislus autem semel
    semeiipsum
    offerens,
    absiulit
    peccala mundi,
    et sedet nunc
    in
    gloria
    Dei Patris.
    Una enim oblalione consummdvitin
    sempiternum
    %anctificatos,
    id est semel seofferens
    perfectos
    fecit
    sanctificalos in
    sempiternum.
    Conleslatur aulemnos el
    Spiritus
    sanctus. Post-
    quam
    enimdixil : Hoc aulemteslamentum
    quod
    lesta-
    bor ad illos
    post.
    dies
    illos,
    dicit
    Dominus,
    dabo
    leges
    measincordibus
    eorum,
    et in mentibuseorum
    super-
    scribam
    eas,
    et
    peccatorum
    et
    iniquilatnm
    eorum
    jam
    non recordabor
    amplius. Conleslatur, inquil, r.os,
    et
    Spiritus sanctus,
    id est leslimoniosuoverbano-
    stra
    confirmt,
    nonsolum
    per Ps;lmistam,sed
    eliam
    *
    per prophetam, quia
    illoehostioe
    jam
    non sunt effe-
    rendoe.In
    sequenlibus
    verbis defectussenientioeest
    satis
    necessarius, quapropter
    dicalur ila :
    Poslquam
    enim dixit
    omnipotens
    Deus
    per prophetam
    J re-
    miam: Hocaulemtestamentum
    quod
    testaborad illos.
    post
    dies
    illos,
    dicit Dominus: dabo
    leges
    meas in
    cordibus eorumet in mentibus eorum
    superscribam
    eas,
    slalim subinlulit : El
    peccatorumeorum non
    memorabor
    amplius,
    ostendens
    jam
    non fore dein-
    ceps
    necessarias hostias
    figuralivas, quod
    etiaai
    Aposlolus manifestt,
    dum subdil : Ubi autemho-
    runt
    peccatorum
    remissio
    jam
    non est necessaria
    oblalio
    pro peccato.
    Nam
    poslquam
    hoc testamen-
    tum
    adimpletum
    est
    quod
    Deus
    per prophetampro-

    mitlebat,
    slatimilloehostioefinem
    acceperunt, quia
    venienle
    verilate
    umbradiscessit. Notandum
    aulem,
    quia
    ubi recordalio
    peccatorum
    non
    est, quoe
    in
    baptismaleper
    fidemDominicoe
    passionis
    dimiilun-
    tur, jam
    non est necessaria oblalio
    legis pro pec-
    calo,
    Habenles
    itaque, fratres, fiduciam
    in introitu
    sanctorum,
    in
    sanguineChristi, quam
    initiavit nobis
    viam
    novam,
    et vivenlem
    per velamen,
    id
    est,
    carnem
    suam
    ,
    et sacerdolem
    magnumsuper
    domumDei.
    Haclenus oslendit
    pontificis
    et
    hostiarum, taberna-
    culi
    quoque
    et testamenli et
    repromissionis
    dislan-
    liam, multamqiie
    differentiam: nunc invitando bot-
    tatur accedere ad ea
    quoeper
    Chrislumin verilate
    nobis
    advenerunt,
    dans aucioritatem de
    magnopon-
    893
    EXP0S1TI0 IN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. AD HEBR. 894
    tifice,
    dicens :
    Proplerea (inquit) plus
    habemus fidu- j
    ciam
    per sanguinem
    Chrisli
    mundari, quam
    illi
    qui
    carnaliler hoslias offerebant, quia
    hoslia nostra
    vera et rationabilis esl. lu lantumenim
    majorem
    fiduciamhabemus in
    ingressu
    coslorum
    per sangui-
    nemChristi,
    in
    quantummagis
    cohoeredeseffecti su-
    mus. Nullusautemaddona
    Spiritus
    sancti
    pervenire
    valebit nisi
    per
    fidemsive
    fiduciam,
    id est
    per
    viam
    novam et vivenlem
    quam
    iniliavit nobis
    Christus,
    hocest
    iniliumutendi ddit : viamvero novam dicit
    fidem
    novam, quseper
    Christumdata
    est,
    siveexem-
    plum
    humilitatis,
    per quod ipseperrexit,
    huniilians
    semetipsumusque
    ad mortem.
    Possumus,
    et novam
    viam
    accipere
    aditum
    patrioe
    coelestis nobis
    per
    Chrislum
    reseratum, qui
    idcirco nova via
    appella-
    lur, quoniam
    nulli antea
    gressibilis
    fuit. Dicendo
    autem
    novam,
    conatur ostendere cuncta
    majora
    nova nos habere.
    Siquidem
    nunc
    aperta
    est nobis
    via
    (idei, per quamplenissimam juslificationem
    ac-
    cipimus,
    el
    aperloe
    sunt nobis
    portoe
    coeli,
    quod
    ne^
    mini aniea concedebatur. Yiventem
    quoque appel-
    Iavil
    eam,"
    hoc est
    semper
    manentem seu
    semper
    patenlem, quoniam
    et fidesrecta oeternaliter mane-
    bit et
    porta
    coeli
    semper patebil.
    Iniliavit autem
    banc viam nobis
    Christus,
    idest dedicavil cl con-
    finnavit seu initium utendi
    ddit, per
    velamen,
    id
    est
    per
    carnem suam
    idemque primo
    secavit illam
    viamasceiilendo ad
    palriamcoelestem,
    et
    ipsaprima
    inilium nobis ddit ulendi. Caro autem Dominica
    non
    incongrue
    velaminis nomine
    designalur, quia
    sicut vlum celabat arcam et ea
    quoe
    intra illud
    erant,
    ita intra illam divinilatis Verbi Dei
    latebat,
    et^sicut per
    velamen
    perveniebatur
    ad interiora ila
    per
    humanitatem
    pervenitur
    addivinilatis
    cognitio-
    nem. Sacerdosautem
    magnussuper
    domum
    Dei,
    Chri-
    stus
    intelligitur, qui
    est aDeoTaireconslilutus
    super
    Ecclesiam,juxtaquodipse
    dicil :
    Ego
    autetnconslilutus
    sum rex ab eo
    super
    Sion montent sanctum
    ejus
    (Psal. H). Sequitur
    : Accedamuscumvero corde in
    pleniludinefidei, aspersi
    corda a conscientia
    mala,
    et abluli
    corpus aqua
    munda. Ex
    superioribus
    ista
    pendent,
    ubi dixit
    Apostolus
    : Habenles
    ilaque,
    fratres , fiduciam
    in
    ingressu
    sanctorum
    per sangui-
    nem
    Christi,
    aceedamusad eumcumvero corde.
    Quid
    esset in vero corde accedere ad Chrislum
    expo-
    suil,
    subjungens,
    in
    pleniludinefidei,
    ut credamus
    resurrectionem
    generalem
    fuluram
    ; quasi
    diceret :
    J am
    quia
    fiduciamhabemus
    ingredi
    in
    palriam
    coe-
    lestem
    ,
    nondebemushoesilare
    quodquorumdam
    sit
    resurreclio, quorumdam
    vero
    non,
    sedverafidei de-
    bemus credere omnes homines resurrecturos
    quos-
    dam ad
    gloriam, quosdam
    autem ad
    peenam.
    Nam
    si
    quis
    de hoc
    hoesilat,
    non habet veram
    plenam-
    que
    fidem. Potest el aliter
    intelligi
    : Plena fidesest
    quseconcipitur corde,
    confiietur oreet
    operibus
    bo-
    nis exornatur. Hac fideaccedendumest ad
    Deum,
    quicutique
    vult introituiu
    patrioe
    coelestissibi resera-
    ri. Necesse est eliamut sint
    aspersi
    corda a con-
    scieiitia
    mala,
    idest mundati
    per
    corda sivemundala
    Vcorda habenles a
    peccalis
    et volunlale
    mala,
    siioni-
    que
    oslendit
    quia
    non fide
    sola,
    sedetiamvita cum
    virlutibus
    quoetilur, quoniamfides
    sine
    operibus
    mor-
    tua est
    (J ac. 11).
    J udoei
    corporamundabanl,
    noscon-
    scieutiani. Et
    abluli, inquit, corpus,
    idesl ablutioncor-
    pus
    habenles
    aquamunda,
    hocesl
    aquabaptismatis.
    Idcircoautemdicit
    corpus aqua baptismatis
    abluen-
    dum, quia
    dum
    corpus abluitur, aqua Spiritu
    sancto
    sanctificatur anima.
    Teneamus
    spei
    noslroe
    confessionem
    indeclinabilem.
    Fidelis enimesl
    qui repromisit.
    Confessionem
    spei
    indeclinabililer
    lenemus,
    si non
    desperamus
    de
    pa-
    tria
    ceelesli,
    et deomnibus
    quoe
    nobis
    promisit
    Domi-
    nus,
    vel si firmiter ea observamus
    quoeprofessi
    su-
    mus in
    baplismate.
    Sicut enimfidelisel verusremu-
    B
    nerator est Christus,
    in
    promissionibus suis,
    ita fid-
    les nos esse vult in
    promissis
    nostris
    quoe
    vovimus
    tempore baplismalis,
    diabolo videlicet contradicere
    Christoque
    servira.
    Consideremusinvicemin
    provocalionem
    charitalis
    et bonorum
    operum,
    hoc est consideremus
    diligenter
    inter
    nos,
    et
    quemeunque
    viderimus
    majorem
    chari-
    tatem
    habere,
    et
    operibus
    melioribus intenlum,
    pro-
    vocemur illius
    exemplo, quatenus
    eum
    summopeie
    imitemur,
    et ineum
    inlendamus,
    et
    diligamus
    : ex
    dilectione
    quippe
    bona
    opraprocedunt. Quapropler
    magnum
    bonum est dilectio
    , nullumque
    bonum,
    quod
    non
    per
    charitalem fiai :
    quia pleniludo legis
    est charilas.
    Non deserentes collectionem
    nostram,
    idest con-
    gregalionem
    fidelium,
    sicut est consueludinis
    quibus-
    dam,
    sed
    consolantes,
    subaudis vosinvicem. Inhoc
    locononsolum
    admonuit,
    sedetiam
    culpavit
    et ter-
    rait unitalem charitalis scindentes. Erant enim
    mulli
    qui
    conlurbabant
    congregationem fidelium,
    quasi
    non
    possent
    inler illoshabitare causasuoesan-
    ctitatis,
    et deserebant collectionemillorumhabitan-
    tes
    soli,
    ut Deoliberius viderentur vacare.Isli laies
    typo superbioe
    dislenli
    despiciebant reliquos
    et dis-
    rumpebant
    chariiatem.
    Quod Aposlolus ulrumque
    et admonet el
    terrel,
    horians non deserere societa-
    tem
    fidelium,
    sed
    polius
    consolari
    simpliciores,
    et
    suo
    exemplo
    conforlare. Si enimtantum valetsocle-
    tas
    fidelium,
    ut ubi duo vel 1res
    congregali
    sunl in
    _ nomine
    Salvaloris,,ipse
    sit in medio eorum: multo
    magis
    ubi
    plures
    sunt fideliumChrislus eis
    semper
    proesens
    aderit.
    Sequilur
    :Et tanlo
    magis,semper
    sub-
    audis seclamini
    chariiatem, vosque
    invicemconso-
    lamini,
    quanto
    viderilis
    appropinquare
    diem
    judicii,
    in
    quo singulorurn
    mrita
    examiiiabuntur,
    vel etiam
    extremum diem viloe nostroe. Dicit enim alio in
    loco : Nihil solliciti
    silis,
    Dominus
    prope
    esl
    (Philip.
    IV).
    Voluntarte
    enimpeccanlibus
    nobis
    postacceptam
    no-
    litiam
    verilatis,
    id est
    post
    notitiam veroe
    fidei, gra-
    tioequebaptismatis, jam
    non
    relinquilur pro peccalis
    hostia.Sponlepeccantibus
    nobisetdlibrale
    poslquam
    aecepim'usagnitionem
    ver*
    fidei,
    et
    poslquam
    mun-
    dati sumus in
    baplismate,
    nonreservatur nobis ultra
    895 IIAYMONISHALBIRSTAT. EPISC. OPP. PARS 1.

    COMMENT.B1BL. b9G
    hostia
    pro peccalo, quoepro
    nobis
    offerantur.sicni
    in
    veleri
    lege
    donatum
    est,
    hoslias
    soepius
    offerre
    pro
    peccalis. Neque
    enimChristus
    qui
    esl hostia no-
    slra,
    iterumimmolandus est
    pro peccalis
    noslris :
    hoc enim semel
    factum,
    et secundo
    opus
    non
    esl,
    sed
    magis
    omis esl
    post acceptam gratiam perma

    nere in fide
    recta,
    et mundili bonorum
    operum.
    Mundatuses in
    baptismale,
    liberalus es acriminibus
    omnibusque peccalis, factusquc
    es Filius Dei. Si ad
    primum
    vomilum reversus
    fueris, gravissimum
    le
    exspectat judicium,
    sicut
    sequenliamanifestant,
    nisi
    per dignam poenitenliam
    revocatus fueris. His au-
    temverbis non
    poenitentiamexcludit, neque propi-
    tiationem
    quoe
    sit
    per pcenilenlioemedicamenlum,
    sed secundum lavacrum
    baplismi
    excludit. Non
    enimitaesl inimicus salulis
    noslroe,
    ut
    diceret,
    non
    est ultra
    poenitentia, neque peccatorum remissio,
    sed
    hostia, inquit,
    ullra non
    est,
    hoc
    est,
    crux ultra
    nonesl secundaut iterum Chrislus
    crucifigatur,
    ile-
    rumque
    nos
    baptizemur.
    Nam sicul Christus semel
    mortuus
    est,
    et
    jam
    non
    moritur,
    ila nossemel
    bapti-
    zati inlidemorlis
    ejus
    et
    sepulturoe,
    sicut
    Aposlolus
    alias
    dicil,
    cnsepulti
    cumillo
    per bapiismum
    inmor-
    tem
    jam
    non
    possumusrebaplizari.
    Terribilisaulem
    quoedamexspeclaliojudicii
    et
    ignis
    amulatio
    quoeconsumptura
    est adversarios. jEinulatio
    aliquando pro
    imitalione
    ponilur, aliquando pro
    in-
    videnlia : hic aulem
    pro consumptioue
    el vindicta
    accipilur.
    Terrel
    ergo Aposlolusomnes,
    ut metuant
    post baplismi
    lavacrum ad vilia
    relabi, quia
    non
    possunl rebaplizari.
    Terret etiamul si
    peccaverint,
    poeniienliam
    slatini sludeant
    ageredignam, quoniam
    quieunque poenitenlioe
    medicamenlum
    neglexerit,
    vindiclael
    consumplio ignis
    oeterni devorabit eum.
    Quapropter unusquisque
    ad
    poenitentioe
    dum
    tempus
    habet medicamenlum
    confiigiat,
    ne
    igni
    tradatur
    seierno.
    Irritant
    quisfacienslegemMoysi,
    sineullamisera-
    tione duobus vel tribus
    testibus,
    subaudis
    convictus,
    moritur.
    Quanto magis pulatit
    dtriora mereri
    supplicia,
    qui
    FiliumDei conculcaveritet
    sanguinem
    testamenli
    pollutum
    duxeril in
    quo sanclificalusKest,
    et
    spiritni
    gratioe
    contumelium
    fecerit
    ? Lex
    Moysi dicilur,
    vel
    quiaper Moysenpopulo data,
    vel
    quia Moysi
    data
    est a
    Domino,
    sicut et nossolili sumusdicereinora-
    tione Dominicaad Deum: Panemnoslrum
    quolidia-
    numda nobishodie
    (Luc. xi),
    non
    quod
    noster ante
    fuerit,
    sedcumab illo
    datur,
    noster efficilur. Incutit
    autem
    Apostolus
    lerrorem
    Chrislianis,
    sumenscom-
    parationem
    a
    legeMoysi,quam
    si
    quis transgressus
    fuisset,
    irrilam eam el inanem
    faciens,
    duobus vel
    tribus testibus
    convictus,
    sine ulla miseralione et
    venia a
    judicibus dijudicalns,
    confestimoccidebalur.
    Dicit
    ergo
    : Si
    ille, inquiens, qui legem, quoeper
    ser-
    vumdata
    est, transgressus
    fuerat,
    sineulla misera-
    tione
    occidebatur, quanlo magis majora supplicia
    sustinebit,
    qui
    Filium Dei conculcaverit?
    Utique
    quanto major
    est Chrislus Moyse,
    et gralia Evangelii
    A
    per
    Filiumdata
    quam
    lex
    per
    servum
    administrai,
    lanto
    majora
    merebilur
    supplicia, qui
    Christumcon-
    culcaverit. Sed
    quomodopossumus
    illum
    conculcare
    qui
    in dextera Dei Patris
    sedet,
    elevatus
    super
    omnes
    ctelos?Dumenim
    proecepta
    illius
    pro
    nihilo
    ducimus,
    dedignantes
    ea
    implere,
    tune
    utique
    eum conculca-
    mus. Sicut enimea
    quoe
    coneulcamus
    pro
    nihilo du-
    cimus,
    el liullius
    honoris,
    sic et
    qui
    libre
    peccant,
    absque
    timor et
    absque poenitenlia,
    Chrislumcon-
    culcant,
    sive
    contemnunt, alque despiciunl, eumque
    judicem
    fulurum minime formidant. Vel cerle Chri-
    stum
    conculcat,
    quieunque corpus
    illius
    indigne
    percipit.
    Sive
    (ut
    lertio modo
    dicamus)
    Chrislum
    conculcat, qui
    maie vivendo detabernaculo cordis
    sui eum
    expellit, qui
    dixit : Inhabitabo in illis et
    B inambulabo
    (Levit. xxvi). Sanguinemquoque
    testa-
    menli
    pollutum ducit, sive,
    ut in
    Gregorio habeiur,
    communemsive
    immundum,qui sanguinempassionis
    Christi
    pro
    nihilo
    ducit, quo
    TestamentumNovum
    confirmatum
    est,
    quo ipse
    etiam sanclificatus est
    lempore baplismalis.
    Alio enim modo nihilominus
    sanguinem
    testamenli
    pollutum ducere,
    "est
    mysle-
    rium
    sanguinis
    Chrisli
    indignepercipere, nullamque
    differenliaminter illumet
    reliquospotusfacere,
    cum
    in illosanclificalus sit
    lemporebaplismalis,
    el
    possit
    eliam
    quotidie
    sanclificari,
    si
    digne perceperit
    eum.
    Detalibus dicit
    Apostolus
    :
    Qui
    manducal et bibit
    indigne,judicium
    sibi manducat el
    bibit,
    non
    dijudi-
    cans
    corpus
    et
    sanguinem
    Domini
    (I
    Cor.
    xi),
    sive
    discernens a
    reliquis
    cibis el
    polibus, spiritui quo-
    C
    quegratioe,
    id
    est, Spiritui
    sancto contumeliam
    facit,
    qui
    de tabernaculo cordis sui maie
    vivendo,
    illum
    ejicit,
    vel
    qui
    noncrdit
    quodper
    illuminEcclesiafit
    remissio
    peccatorum,
    vel cerle
    qui blasphmai
    illum
    opra ejus denegando,
    et diabolo tribuendo. Unde
    Dominusdicit :
    Qui blasphemaveril
    in
    Spiritum,
    non
    remitletur ei
    neque
    in hoc
    soeculo, neque
    in
    fuluro
    (
    Matlh. xu
    ). Qui
    idcirco
    spirilus gratioe
    vocalur
    vel
    quia per
    illum nobis
    gratis
    dimitluntur
    pec-
    cata
    ,
    vel cerle
    quia
    illo distribuenie dividunlur
    gratioe
    donorum
    spirilualiura fidelibus, quas Apo-
    slolus commmort,
    dicens : Et alii
    quidemper Spi-
    ritum datur sermo
    sapientioe,
    alii sermo scientioe
    (I
    Cor.
    xu),
    et
    coelera,usque
    dum
    concludit,
    dicens :
    Hoecaulemomnia
    operatur
    unus
    atque
    idem
    Spirilus,
    dividens
    singulis prout
    vult.
    (Ibid.)
    Scimus enim
    qui
    dixit : Mihi vindiclamet
    ego
    re-
    tribuam.
    Loquitur omnipotens
    Deus
    per Prophetam
    :
    Mihi
    injuriam
    et contumeliamfacientibus vindiclam
    reddamet retribuameis
    juxta quod
    nierentur
    (Deut.'
    XXXII
    ;
    Boni.
    xu).
    Et ilerum:
    Quiajudicabil
    Dominus
    populum
    suum.V>6inimicis suis hoc diclumest:
    Ego
    retribuam
    eis, qui
    maie
    faciunt,
    non de his
    qui
    maie
    patiuntur,
    debis videlicet
    qui negligenler
    vivunt,
    et
    per poenitenliam
    se
    purgare
    nolunt
    ;
    sedcummaiefa-
    ciunt,
    secure ad mensamDominicain accedunl. Po-
    pulum
    autem
    quem
    Dominus
    judicare dieitur, dupli-
    citer
    possumus intelligere,
    et adelectnmscilicel
    po-
    ouluni referre cl ad reorobtim. J udicabil enimDo-
    897
    EXP0S1TI0 IN EPP. S. PAULI.

    IN EP1ST. AD HEBR. 8U8


    minus
    populum
    suum,
    hoc
    est, separabit plcbem
    suamel discerne! bonos a
    malis,
    fidles ab infide-
    libus.
    Quod
    si ad
    reprobos
    relalum
    fuerit, judicare
    pro
    damnare
    accipiendumerit; populus
    aulemDo-
    mini
    appellalur
    non
    per graliam,
    sed
    per
    crt
    tionem.
    '
    Horrendumest incidereinmanusDei vivenlis. In-
    cidit inmanus
    Domini,qui judicium
    hominiscontre-
    miscil et
    judicium
    Dei
    parvi pendit.
    Incidil
    quoque
    in
    manus
    Domini,
    id est in
    poteslatem
    et
    judicium
    omnipoteniis
    Dei,
    quisquispost peccatum
    contemnit
    poenitenliamagere. Quieunqueergo peccator est,
    si
    non
    pasnittierit
    de
    peccalis
    suis,
    incidet inhorren-
    dum et valde exlimen-.tum
    judicium,omnipoteniis
    Dei, qui
    reddel
    unicuique
    secundum
    opra
    sua.
    Rememoraminiaulem
    prhtinos
    diesin
    quibus
    illu-
    minait
    magnum
    cerlamensustinuistis
    passionum. Op-
    tiini mcdicorumcumvulnus
    secuerinl,
    el
    per
    inci-
    sioneni
    augmentum
    doloris
    fecerint,
    solalium et
    remediumilli loco
    adhibenl,
    ubi dolor
    inesl,
    et
    peF-
    tnrbatam refoventanimam.
    Poslquam
    aulemrecrea-
    verint illum
    ,
    alteram
    jam
    non
    adjiciunl
    sectionem
    ,
    quin
    eliamilla
    quoesectasunt,
    medicaminibus milio-
    ribus et valenlibus
    miligare student,
    sic et
    Aposto-
    lus isto inlocomore illorum
    egit. Poslquam
    enim
    concussit animos eorum
    ,
    et
    compunxil
    mentione
    gehennoe,
    aflirmansomnino
    disperiluros qui gratioe
    Dei faciunt
    injuriam aliquomodo,
    el hoc ex
    lege
    Moysi,aliisque
    testimoniis
    edocens,
    et dicens me-
    tuendumesseincidereinmanus Dei
    vivenlis,
    proti-
    nns ne mullo limore in
    desperaiionem rurent,
    consolatur eos
    per
    laudiimblandimenta et exhorta-
    tiones,
    reducens eisad memoriam
    proeterila
    illorum
    bona
    opra.
    Rememoramini, inquit, prislinos
    dies
    in
    quibus
    illuminali
    per
    fidem,
    et confirmati
    per
    gratiam
    divinam
    , magnum
    cerlamen sustinuistis
    ,
    ac
    si dicerel :
    Quando
    introducli estis in
    lidcm, quando
    in initiofidei
    eraiis,
    tanlamforliludinemdemonstra-
    stis,
    ut
    magnum
    cerlamen
    passionum
    sustinerelis
    pro
    Chrisli nominea contribulibus
    vestris;
    J udoei
    enimcredentes
    quidamexspoliali
    sunt ab aliis non
    credenlibus, quidam
    vero non : illi vero
    qui
    non
    fuerant
    exspoliali
    subministrabant aliis de facultali-
    bns suis.
    Quapropter
    cum hoc
    agnovissenl infidles,
    multa malainlulerunt
    ulrisque.
    Undenondixil
    Apo-
    slolus
    smpliciler
    cerlamen sustinuisse
    eos, sed.
    addidit
    magnum,
    nec dixit tentationes. sed
    pas-
    siones.
    Et in altero
    quidem,
    factovel
    opre, opprobriis
    et
    tribulationibus,
    spectacutumfacti
    estis : in alteroau-
    temsocii taliler conversanlium
    effecli.
    Ex
    parle,
    in-
    quil , opprobriis,
    id est conlumeliis et irrisionibus
    seutribulationibus
    speelaculum
    facti
    estis,
    hoc
    est,
    publie
    in
    conspectu
    mullorum irrisi
    ;
    et ex
    parle
    altraeffecli eslis socii in
    compassione
    taliter
    con-
    versanlium, aposlolorum
    videlicel et eorum
    qui
    sunl
    exspoliali propriis
    facultalibus et verberibus
    afllicti,
    atque
    in carcerem relrusi. Duobus modis oslendit
    eos oene laborasse,
    scilicet vel
    quia publie
    contu-
    A meliisel Iribulatiouibus sunl diversis
    afllicti, quod
    genus
    humanum
    gravius
    sustinel in
    conspectupluri-
    moi'uni
    aliquid
    inhonestum
    ,
    aut verbis aut faclis :
    sive eliam
    quia posilis
    incarceribus
    compatieban-
    lur,
    viclumque
    ac veslimenlum
    prout polerant
    sub-
    ministrabant. Undefacti erant eorumsocii
    quoniam
    mercedemet retributionem
    quamproecipietproedi-
    calor verilatis
    pro
    Christi nomine
    positus
    in carcere
    aliisque
    tormentis
    afflictus,
    eamdem
    recepturus
    est
    ille, qui
    ei subsidium
    proebet
    ne deficiat in tribula-
    tionibus,
    sicut
    ipsa
    Veritas
    promisit,
    dicens :
    Qui
    recipitprophetam
    innomine
    propheloe
    mercedem
    pro-
    pheloeaccipiet (Matlh. x). Notandiimque quia
    non
    dixil
    simpliciter
    tribulationibus
    afflictos, sed eliam
    augmentumfecit,
    dicens :
    Speelaculum
    facii eslis.
    B Cumenim
    quis
    secrte
    exprobratur,
    constiltatur
    quidem,
    sed mullo
    amplius
    si
    publie,
    et in con-
    spectu
    mullorum. Genusenimhumanum sicut valde
    deleclalurlaude
    publica,
    facile
    caplivalur opprobriis
    aperte
    sibi illatis.
    Quod
    illi ea exhibueruni
    quoe
    enumeravimus
    apertiusjamostendit,
    dum
    sequilur.
    Namet vinclis
    compassi eslis,
    et
    rapinam
    bonorum
    veslrorumcum
    gaudiosuscepislis.
    Mirabiliier laudat
    eosin
    fide, quoniam
    si fidemnonhaberenl meliora
    se
    recepluros pro
    hac substantia
    subtracla,
    noncum
    gaudio suscepissent rapinam ejus. Quandiu
    enim
    promissum
    est
    eis, compassi
    sunl aliis
    exspolialis,
    aUpie
    aliisin carcere
    posilis
    :
    exspoliali
    vero cum
    gaudiosusceperuni rapinam
    et damnumsibi
    illalum,
    credenles se meliora
    recepluros.
    Unde subdit :

    Cognoscentes
    vos haberemelioremet manentemtub-
    stantiam;
    quasi
    diceret : Videntes divilias
    spiritales
    vobis
    pro
    his
    lemporalibus profuluras,
    sustinuistis
    cum
    gaudiorapinam
    bonorum
    temporalium.
    Hoc au-
    temtolumfaclumfuit
    aposlolicumopus,
    et
    dignum
    fortibusanimabus,ut flageliisgauderent,
    sicul in Ac-
    tibus
    aposlolorum
    dicilur: Emes aulema
    conspectu
    consilii ibant
    gaudentes, quoniamdiqni
    habili sunt
    contumeliam
    pati pro
    nomineJ esu
    (Acl. v).
    El ut
    demonstraret islam
    lemporalem
    subslanliain non
    esse
    semper
    mansuram,
    ideo dixit illos meliorem
    habere substantiamel
    manentem, prout
    dicerel for-
    mamsubstantialem
    atqueperpeluamquoeperire
    non
    possit,
    sicul ista terrena
    prit.
    Nolite
    itaque
    amiltere
    coiifidentiam
    veslram
    quoe
    magnam
    habet
    remunerationem,
    idest nolitedeficere
    in
    tribulationibus, quiamagna
    est remuneralio.
    Ap-
    parat
    autem
    quiamagnam
    confidentiamhabebant ad
    Deum, quam
    neamillerent inslanlissimeeos horia-
    lur. Faciliusenim
    intgra
    conservalur,
    quam
    amissa
    recuperatur. Quapropter quod
    lenelur et formidi-
    nem
    habet,
    necesseest ut forliludinemhabeat.
    Nihil,
    inquit,
    vobisnecessarium
    est,
    nisi ul sletis firmiler
    in fidevestra
    ,
    el
    permancatis
    in fortiludine vestra
    quoemagnam
    habet remunerationem
    apud
    Deum.
    Patienlia enimvobisnecessaria
    est,
    ut voluntatem
    Dei
    facientesreporietispromissionem.
    0
    quammagna
    remunerationis el consolalionis
    fiducia,
    veluli si
    quis
    adaihletam ac certatorem hoc
    diceret, qui
    cunrlos
    899 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.B1BL. BOO
    superasset, nullumque
    relictumhaberet
    qui
    sibi de-
    certare
    posset.
    Verbi
    gratia,
    dum ille diceret : J am
    quia
    omnes
    superavi nullusque superest qui
    mecum
    certet,
    damihi
    coronam, poterat
    illi
    quilibet
    dicere :
    Susline
    parumper usque
    dum venial
    arbiler,
    aut
    etiam rex
    qui
    tibi bravium reddat
    pro
    Victoriatua.
    Quod
    si illeathleta
    impatienter
    ferret,
    non tolerans
    sitim
    alque
    oesluationes,
    dicens: Aut date
    quoi
    me-
    rui,
    aul recedam
    ,
    dicerelur illi : Patienter susline
    hanc
    morulam,
    in
    proximo
    est ut veniat
    imperalor,
    qui
    tibi reddet
    proemium.
    Isto modo et
    Apostolus
    hortatur eosnedeficerent in
    laboribus,
    sed
    patienter
    exspectarent
    Domini adventum.
    Patienlia, inquit,
    vobis necessaria
    est,
    hoc
    est,
    unum
    opus
    habelis,
    videlicet ut
    perseveretis
    in
    agone,
    donec
    recipiatis
    coronam
    dignam
    labore
    vestro,
    non enim
    qui coepit
    coronabitur,
    sed
    qui perseveraverit
    in ceriamine
    usque
    in
    finem,
    hic salvus erit. In
    patienlia, inquit
    Dominus, possidebitis
    animas vesiras.
    Reportetis,
    inquit, promissionem,
    id est
    accipiatis gloriam
    scm-
    piternoe
    bealitudinis.
    Adhuc enimmodicum
    aliquantulum, qui
    venlurut
    ett
    veniet,
    etnontardabit.
    Qui
    venturus esl
    veniet,
    et
    non
    tardabit,
    haud duhium
    quin
    Christum
    significet.
    Consolalur eos
    tanquam parum
    sit
    temporis usque
    dumveniet. Nonmodicaenimconsolatioest
    laboris,
    cito
    sperarejudicem
    et
    remuneratorem,
    constanliam
    certaminis remuneratorum.
    J ustus autemmeusex
    fide
    vivit.
    Quod
    si subtraxe-
    ril
    se,
    non
    placebit
    animoemeoe.Hoc
    prophelicum
    testimoniumintulit
    Apostolus
    adexhortationemfidei
    '
    in
    acquisitionem
    animoe. Sicut vita
    corporis anima,
    ila vita animoe fides
    est, quoe
    videlicet
    concipitur
    corde
    ,
    confitelur ore
    ,
    exornatur
    opre, quoniam
    fides sine
    operibus
    morlua est. A
    qua
    fide si
    quis
    subtrxeril
    se,
    non
    placebit
    voluntaii Dei. Nonest
    enim
    putandum quod
    DeusPater aut
    Spiritus
    san-
    ctus,
    aut Filius innatura divinilatis habeat
    animam,
    sed morehumano
    loquens
    divina
    Scriptura,
    nobis
    consulendo
    voluntatemillius animoe
    vocabulcexpri-
    mil. Considerandum autem
    , quia
    sicut
    displicebit
    qui
    hoesitaverit,
    ita
    placebit
    Deo
    qui
    crediderit,
    vi-
    vens in fidesua recla.
    Laborastis, inquit,
    inceria-
    mine, exspeciate
    beatam
    spem.
    Nolitedubitare
    quoe-
    rere
    quoesperalis
    :
    quiajuslus
    ex fidevivit.
    Nos autemnon sumus subtraclionis
    filii
    in
    perdi-
    '
    tionem,
    sed
    fidei
    in
    acquisitionem
    animoe.Non
    sumus,
    inquit, ego
    et vosfilii illorum
    paganorumatque gen-
    tilium, qui
    se subtrahunt a vita fidei et luce
    sempi-
    lerna ad
    perdilionem
    animarum
    suarum,
    sedsumus
    filii
    patriarcharum, qui
    in
    fideprobali
    sunt,
    et infide
    perfecti
    fuerunt ut
    acquirerent
    sibi suas animas ad
    salutemet
    insuper
    aliorumsuo
    exemplo.
    CAPUT XL
    Est autem
    fidessperandarum
    substantia
    rerum,
    ar-
    gumenlum
    non
    apparentium.
    Ordoverborum:Esl au-
    temfides substantia
    sperandarum rerum,
    argumen-
    tumvidelicet rerum non
    apparentium.
    Fides esl ea
    A
    credere
    quoe
    non videntur et dumea credimus in
    veritate aut
    fuisse,
    aut
    esse,
    autfutura
    esse,
    quoe
    non
    videmus,
    ipsa
    fides facit ea subsistera in corde no-
    stro, quasi
    anteoculos
    corporis.
    In rbusautem
    quse
    videnlur
    neque
    credulitas diei
    poiest, neque
    incre-
    duiitas
    ,
    sed
    potiusagnilio
    dicendaest. At vero files
    est,
    ila animura firmumesse de his
    quoe
    nonvi-
    dentur,
    sicut de his
    quoejam videnlur,
    et dumhoc
    fit,
    fidesfacit ea subsislere in nobiscredenda.
    Verbi
    gralia ,
    ul ex mullissaltem
    paucis
    ulamur
    exemplis
    :
    resurrectio
    generalis
    needum facia est : et cum
    needumsit in
    substantia, spes
    facit eamsubsislere
    in anima
    noalra,
    quasi proe
    oculis eam habeamus.
    Hocesl
    quoddixil,
    fidemesse substanliamillarum
    rerum
    quoesperanlur needuinque
    videnlur. El si ar-
    g gumentuni
    est eademfidererum
    quoe
    needum
    appa-
    rent, quid
    est
    quoi
    eam
    jam
    volunt videra?
    Arguera
    dicebant
    antiqui
    ostendere : a
    quo
    venit
    argumen-
    lum, quasi
    ostensio el
    proemonstcalio
    fulurarum re-
    rum
    ,
    et illarumrerum
    quoe
    nonvidenlur. Est autem
    proprie argumentum,
    ratio
    quoe
    rei dubioefacitfidem.
    Profeclo
    ergo liquet, quia
    fidesillarumrerum
    argu-
    mentum
    esl, quoeapparere
    non
    possunl. Quoe
    enim
    apparent, jam
    fidemnon
    habent,
    sicut
    superius
    dixi-
    mus,
    sed
    agnilioneni.
    Dum
    ergo
    vidit Thomas
    (J oan.
    xx),
    dum
    palpavit,
    cur ei dicilur :
    Quia vidisti
    me,
    credidisti? Sedaliud
    vidit,
    aliud credidit. A morlali
    enimbomine Divinilas videri non
    potuil.
    Hominem
    quippe
    vidit, et Deumconfessus
    est,
    dicens : Domi-
    nus meus el Deusmeus. Videndo
    ergo
    credidit
    quia
    u considerandoverum
    hominem,
    Deum
    quem
    videra
    non
    poterat
    exclamavit.
    Inhacenimfidetestimonium
    justitioe
    consecuiisunt
    senes. Senes hic debemus
    inlelligerepatres
    Veteris
    Testamenli, patriarchas videlicet, prophetas,
    alios-
    quejustos qui
    infide
    quam
    crediderunt Deo
    ejuspie
    promissionibus,
    teslimonium laudis
    alque justitioe
    promeruerunl.
    UndeAbraham
    qui
    credidit
    Deo,
    re-
    putatum
    est ad
    justitiam,
    el amicus Dei
    appellalus
    est. Hoecaulemfidesitaest
    accipienda,
    ut credat in
    corde,
    confileatur
    ore,
    exornetur
    operibus.
    Illeenim
    veraciter
    crdit, qui
    exercet
    operando quod
    crdit.
    Quod
    contra dehis
    qui
    fidemnominetenus
    relinenl,
    Paulus dicit :
    Confilenlur
    se nosse
    Deum,
    factisau-
    lem
    negant.
    "
    Fide
    intelligimusaplata
    essesoeculaverbo
    Dei,
    ut
    ex invisibitibus visibilia
    firent. Quia
    enim
    quidam
    Hebroeorumadhuc dbiles erant et a fide
    quidem
    inilium
    sumpserant,
    ex
    passionibus
    autem lribula-
    tionum
    pusillanimes efficiebanlur,
    minusve
    patienter
    mala sibi
    irrogata ferebant,
    hortatur eos
    Aposlolus
    primo
    ex
    seipso,
    dicens : Rememoramini
    pristinot
    dies,
    deinde ex
    Scriptura
    divina
    dicente,
    quiajustus
    ex
    fidevivit,
    deindeautem ex
    rationibus,
    ostendens
    fidem esse substanliam rerum non
    apparentium.
    Nunc vero ex
    progenitoribus incipit loqui,
    mirabiii-
    ter eos in
    exemplumponens, quia
    sicut illi omnes
    per
    fidemsalvati
    sunt,
    ita el nos omnes
    per
    fidem
    salvamur. Cumeniminvenerit animaineisdem
    pas-
    01 EXPOSITIOIN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. AD HEBR. 902


    sionibussocium, requiescil
    ac
    respirt..
    Hocin
    fide,
    hocintribulatione
    qualicunque
    solel accidere. Valde
    enimest
    fragilegenus
    humanum
    nimiumque
    hoesi-
    tans in
    cogitatione; quapropler
    necessaria est con-
    solatioex
    proecedenlium
    fideet
    patienlia. Apostolus
    ergo
    ex
    p:itribus
    eos
    quidemhortatur,
    sad
    primo
    ex
    communi
    inilio,
    dicens: Manifestum
    est, quia
    non
    ex sianlibus
    quoe
    sunt Deushoec
    fecit,
    sedex invisi-
    bilibus visihilia,
    ex non exisienlibus existentia. Ra-
    tiocinandohocinvenire non
    possumus quomodo
    fe-
    cerit ex nihilo
    omnia,
    vel ex invisibilibus
    visibilia,
    quia
    noneramus
    quando
    facta sunt. Unde
    ergo
    cer-
    lumhabetur?
    Utique
    manifestum
    est, quod
    fidei res
    esl istacredere. Fide
    quippe
    credimus
    aptata esse,
    id
    esl, perfecla
    seu
    facla, soecula, quia
    non exvisi-
    bilibus,
    sedex invisibilibusfaclasunt
    quoe
    videntur.
    Invisibiliaautemhic
    possumusinlelligre
    informem
    materiamde
    qua
    dieitur inexordioGenesis: In
    prin-
    cipiofecit
    Deuscoelumet lerram. In coeli aulemno-
    minenonest
    inlelligendum
    istud coelum
    corporale,
    quod appellatur firmamenlum,
    sed
    angelica
    nalura,
    cceliquespiritales
    :
    per
    lerramvero
    intelligitur
    in-
    formis
    materies,
    de
    qua
    facla sunt
    postmodum
    om-
    nia
    corporalia, quoe
    lune
    quodammodo
    invisibila
    erant, quando
    lenebroeeranl
    super
    faciem
    abyssi.
    Ex
    invisibili autemmateria factasunt
    visibilia, quando
    per species
    el formasdivisa et discreta sunt omnia.
    Potest et aliomodo
    intelligi, quod
    dicit ex invisibi-
    libus visibiliafieri. Invisibilit!-mundus
    antequam
    formaretur in Dei
    sapientia
    erat, qui
    tamen
    per
    ex-
    plelionemoperis
    visibilisfactus est humanisobiuti-
    bus.
    Quod
    autem
    dicit,
    soecula
    perfecla
    esse Verbo
    Dei, per
    soeculadebemus
    intelligere
    omnia
    quoe
    facla
    sunt in
    tempore,
    sivesoeculaVerbi Dei
    Palris, juxla
    quod
    J oannes dicit : Omnia
    per ipsum facla
    sunt
    (J oan. i)
    : soecula
    autem,
    ut OvidiusNaso
    dicit,
    di-
    cuntur a
    sequendo,
    eo
    quod
    sese
    sequantur, atque
    inse
    revolvantur,
    teste Varrone: soeculaautemex
    eo diei
    possunt,
    ex
    quo
    varietas
    coepit
    esse tem-
    poris.
    Fide
    plurimam
    hosliamAbel
    quam
    Coin obtulit
    Deo, per
    quam
    testimoniumconseculusestesse
    justus,
    testimonium
    perhibente
    muneribut
    ejus
    Deo,
    et
    per
    il-
    lam
    defunctus
    adhuc
    loquitur.
    Primum
    ponit
    eum
    qui
    mala
    passusest,
    et hoc a
    fratre, proprium
    illo-
    rum
    ponensexemplum.
    Etenimeadem
    passi
    illi fue-
    rant a contribulibussuis.
    Quapropler
    horlatur
    eos,
    ni sicut ille
    injuste
    occisusest a
    fratre,
    et non recu-
    savit
    persecutionem,
    ita et illi non recusarent si in-
    juste paterenlur
    a contribulibus
    fratribusque
    suis.
    Prarimum
    quippe,
    idest
    majorem
    hosliamAbel ob-
    lulit Deo
    quamCain,
    non
    quod
    illahostia inrbus
    carnalibus
    major exslitisset,
    sed
    quidquid
    melius
    habuit Abel
    per
    fidemDeobenevoloanimo
    prolulil,
    et exindeei sua
    multiplicatafuerunt,
    el
    inlelligimus
    ipsumper
    hoc
    placuisse
    Deo. Fide
    namque
    hocfe-
    cit, quia
    credidit hoec
    quoe
    bona volunlale
    offerebat,
    Deo
    placera
    et se reraunerandum credebat ab eo.
    Testimonium
    quoque
    Deo
    perhibente
    muneribus
    ejus,
    A
    sive
    quodignis
    descendit de
    coelo,
    ut inTheouotione
    legilur, quia
    inflammavitDominus
    super
    Abel et su-
    per
    munera
    ejus,
    seu
    per
    illam sententiam
    qua
    a
    Domino in
    Evangelio
    esl laudalus
    comprobalusque
    est esse
    justus.
    Sic enimdixil Dominusin
    Evangelio
    (Luc. xi)
    : Amendico
    vobis,requiretur
    omnis
    tanguit
    juslormqui effusus
    esl
    super
    terrant a
    sanguine
    Abel
    justi usque
    ad
    sanguinem
    Zucharioefilii Barachioe.
    Per illameliamhosliamadhuc
    loquitur jam
    defun-
    ctus,
    ul dieitur :
    Sanguis
    Abel clamt admedeterra
    (Gen. iv),
    siveadhuc
    loquitur,
    hoc
    est,
    licel
    inlere-
    meril eum
    corpore,
    tamen
    ejus gloriam
    non
    poluit
    interimere cumeo. Dumenim
    gloria
    illius in tolo
    mundo
    proedicatur,
    dum
    ejus
    laus in ore omnium
    versatur,
    dumeum
    omnesadmiranlur, quotidie
    adhuc
    B licet defunctus
    loquitur
    :
    qui
    enimalios>suoexem-
    plo
    admonet ut
    justi sint,
    aliquo
    modo
    loquitur.
    Fide Henoch translalus est ne videret
    morlem,
    et
    non
    inveniebatur,
    quia
    transtulit illumDeus. Henoch
    per
    fidem
    placuit Deo, quoe
    fuit bonis
    operibus
    exor-
    nala, credens seomnino
    per
    illam
    placera
    Deo.
    Qua-
    propler
    translalus est in
    paradisumterrenum,
    unde
    quondamejectus
    fuerat Adam: videlicet ne
    experi-
    retur mortem
    temporalem,
    donec
    tempus
    a Deocon-
    slitutum
    percurrat. Quo
    habilu vero vel
    quo
    statu
    modoexistt in
    paradiso,
    nonesl nosirum
    inquirere.
    Hoclamencredendum
    esl, quia
    sine
    aliquamolestia,
    et sine
    aliquo
    doloreaut labore
    quiescil
    inillo
    para-
    diso: et sicut illevivit sine
    aliquaimpugnalione
    car-
    nis,
    sine
    aliqua molestia,
    ilanisi homo
    primumpec-
    C
    cassel, complelo
    omniumnumro
    eleclorum,
    a
    pa-
    radiso lerreno transferretur ad
    paradisum
    coelestem.
    Ul aulem
    transferretur,
    causafuit
    quodplacuit
    Deo:
    sedut
    placerai Deo,
    causafuit
    ejus
    fides. Nisi enin
    crederet
    quod
    reddilurus esset ei Deus
    mercedem,
    quomodoplacerai
    ei? Antetranslalionemenimtesti-
    moniumhabuit
    placuisse
    Deo,
    dicenle
    Scriptura quia
    ambulavitHenoch cum
    Deo, obtemperans volurtati
    ejus.
    Sine
    fide
    enim
    impossibile
    est
    placere
    Deo. Crede-
    bat
    Henoch, quia
    si
    quis
    crediderit esse
    Deum,
    et
    ad eum
    accesserit,
    retribulionem haberet.
    Quia
    ergo
    fidesfundamentumest omniumbonorum
    ,
    ide
    sine fide nemo
    potest
    Deo
    placere,
    credere enim
    oporlet
    accedentemad Deum
    quia
    est,
    et
    iniquiren-
    tibus seremunerator sit.
    Quieunque
    ad Deumacce-
    dit
    credendo,
    credere
    oportel
    illum
    quia
    Deus
    est,
    hoc
    est, semper
    habet
    esse, juxta quod ipse
    dixit
    ad
    Moysen(Exod. m)
    :
    Ego
    sum
    qui
    sum. El :
    Qui
    est misit mead vos. Credere eliam
    dbet, quia
    in-
    quirentibus
    se
    per
    bona
    opra, juxta quod
    Psal-
    mista
    dicit, QuoerileDominum,
    et
    confirmamini
    (
    Psal. civ
    ),
    oelernuset verus remunerator
    sit.
    Fide el
    Noe, responsoacceplo
    de his
    quoe
    adhuc
    non
    videbantur,
    hoc
    est,
    de
    imbribus,
    meluens
    apta-
    vil arcaminsalutemdomus
    suoe, per quam,
    subau-
    dis
    fidem,
    damnavit
    mundum, comparalione
    scilicet
    melioris fidei el facti
    ;
    et
    justitioequoeper fidem
    est,
    hoeresesl instilutus. Fide crediditDeo
    quod
    induciu-
    905 HAYMONISHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 904
    rus esset
    aquas super lerram,
    dicenle sibi illo
    (
    Gen. vi
    )
    : Finis universoecarnis venil coram
    me,
    et
    inducam
    aquamsuper
    eos :
    fac
    libi arcamde
    lignis
    levigalis
    et coelera
    quoesequunlur
    : el ideo salvatus
    est cumomni domo
    sua,
    hoc
    esl,
    familiasua. Per-
    feclum autem
    operis
    aut ralionis
    experimenlum,
    nihil in hac causa
    profecit. Nubebanl, inquil, alii,
    ut ait Dominus in
    Evangelio,
    et aer serenus
    erat,
    signaquoque
    millia
    apparebant
    diluvii : verumtamen
    ille
    timuit, alque per
    fidemde bis
    quoe
    needumvi-
    debanlur
    metuens,
    construxit arcam in salutem
    familioe
    suoe, per quam
    fidem damnavit mundum
    comparatione
    fidei
    suoe, quam
    mundus habere no-
    tait. Oslendit enim eos
    dignos
    hoc
    supplicio, qui
    neque per
    centuin annorum
    spatia
    illius arcoecon-
    struciione
    corrigi
    voluerunt. Per fidem
    quoque
    non
    per legem
    hoeres
    justitioe
    est instituais,
    dum
    ipse
    solds fidem
    palruin
    tenuit, quam
    ab illo coeleri di-
    dicerunt. Hoeresaulem
    regni
    coelorumvel hoeres
    mundi dicilur, quia
    de semine suo fuit
    reparalio
    mundi,
    el ex hoc
    apparuil justus, quia
    credidit Deo.
    Fide
    qui
    vocatur nunc Abrahamobedivitin locum
    exire, quemacceplurus
    erat in
    hoereditatem,
    et exivit
    nesciens
    quo
    iret, quasi diceret,
    et
    ipse
    Abraham
    per
    fidem
    placuit
    Deo: slalimenimul ei dixit Deus:
    Exi deterra
    tua,
    et vadeinlerram
    quam
    monstravero
    tibi, daboque
    illamlibi et semini tuo
    (
    Gen. xu
    ) ,
    credidit
    Deo,
    et exivit in locumin
    quem
    ei
    proece-
    perat,
    nesciens
    quo
    abiret.
    lgnolus
    enim ei erat
    locus ethabitalio
    illius lerroe: et in
    quantum
    ambu-
    lavit
    per
    fidemambnlavit. Sive nesciens
    quo iret,
    <
    quoniam
    quem
    imilarelur non habebat.
    Fide moratus est in terra
    repromissionistanquam
    in alinain casulis ab inhabitando cumIsaac et J a-
    cobcohoeredibus
    repromissionisejusdem.
    Casula<li-
    minutivumest a
    casa,
    id est
    domo,
    hic aulem
    pro
    tentoriis labernaculisque positum
    est,
    in
    quibus
    Abraham cum Isaac et J acob habitavit more
    vialorum et
    peregriiiorum,
    docens eos fidem
    Dei,
    utpote
    cohoeredes
    promissionis
    suoe.Ea
    enimpromis-
    sio
    quoe
    facta est ad
    Abraham,
    facta esl ad Isaac et
    J acob, omnesquequi
    simul cohoeredessunt in
    repro-
    missionibus Abrahoe.Abrahoe
    namque
    dictum est :
    J n tebenedkenlur omnes
    gentes
    lerroe
    (
    Gen. xxn
    )
    ;
    el inIsaac vocabiiurlibi temen
    (Gen. xxi).
    AdIsaac
    autem
    inquit
    :
    Comptais
    Deus
    juramenlumquodspo~
    '
    pondi
    Abrahoe
    palri
    tuo, multiplicabo
    semenluum
    sicut ttellas
    coeli, daboque posieris
    luis universas
    regiones
    lias
    (
    Gen. xxvi
    ).
    Ad J acob
    quoque
    dixil :
    Ego
    Deus
    omnipotens.
    Crescereet
    multiplicari
    ex le
    gnies faciam, daboque
    tibi lerram
    quam
    dedi Abra-
    ham el Isaac
    (
    Gen. xxxv
    ).
    Ecce
    quomodo
    omnes
    cohoeredessunl in
    repromissionibus
    Abrahoe.Nolan-
    dum autem
    quia
    fides Abrahoe
    duplicalur pro
    ma-
    gnitudine
    lidei. Unde et
    caput
    fidei dicilur. Nam
    sicul fideexivit de terra
    sua,
    nesciens
    quo irai,
    sic fidemansil et demoratus est interra sua
    quasi
    in
    alina. Vidit filiumibi ut
    peregrinum habilanlem,
    vidit
    nepolem,
    vidit
    seipsum
    in alina terra
    pere-
    A grinantem,
    et nihil turbabalur.
    Quanquam
    enimad
    ipsum
    diclum
    esset, quia
    tibi dabo et semini
    tuo,
    non
    persemen tibi,sed
    tibi el semini
    tuo,
    tamen
    neque
    ipse, nequelsaac, neque
    J acob
    potiti
    sunt hac
    promis-
    sione,
    sed successio illorum.-El
    quia quando
    obe-
    divil
    Deo,
    exiens de terra
    sua,
    non vocabalur Abra-
    ham
    ,
    sedAbram. Ideo
    consideraie,
    dixil
    Apostolus
    :
    Fide
    qui
    vocatur nunc
    Abraham,
    tune aulem voca-
    balur
    Abram,
    moratus est in terra
    repromissionis
    quasi
    in alina. Primum
    quidem
    vocabalur ille
    Abram,
    deindevero Abraham.
    Exspectabat
    enim
    fundamenta
    habentem
    civitatem,
    cujus artifex
    et conditor Deus. Civitas
    superna
    fun-
    damenta habere dicilur
    propler
    stabililatem et fir-
    milalcm sui. In
    qua qui
    semel locum
    invenerit,
    B
    nunquam poterit
    exhoeredilari
    neque
    evelli.
    Ideo,
    inquit,
    illi fidemorati sunt in terra
    repromissionis
    quasi
    in
    alina, quia repromissiones
    in terra faclas
    non
    atlendebanl,
    sed fuluram
    quietem quoerebant.
    Ostenderunt enim
    seipsos majoribus esse
    dignos,
    idcirco non
    permisit
    eos
    accipere isla, quia majora
    dare volebat.
    Fide et
    ipsa
    Sara slerilis virlulemin
    conceplione
    seminis
    accepit,
    eliam
    proeter tempus
    oetatis
    genera-
    vit, quoniamfidelem
    credidit
    qui repromiserat. Quoe-
    slio hic orilur
    quare
    dicat fide
    accepisse
    Saram
    virtuiem
    concipiendi,
    cum ab
    angelo reprehensa
    sit,
    cur riserit causa infidelilalis ? Risus enim
    ille
    etiamsi
    gaudii
    et
    plenoe
    fidei
    non.fuit,
    risus autem
    Abrahoeet
    gaudii
    et
    plenoe
    fidei sunt.
    Quoe
    ita sol-
    -*
    vilur :
    Quia
    elsi
    primum dubitavit,
    poslmodum
    lamen verbis
    angeli
    solidainest in
    fide,
    et vacuata
    dubilalionis
    causa,
    inlroducla esl fides. Virlulem
    in
    conceptione
    seminis
    accepit, quia jam
    morlifi-
    cata erat oetateet slerilis.
    Duplex
    enim erat
    proe-
    clusio : Una
    temporis,
    senuerat
    quippe jam;
    alia
    vero ex
    nalura,
    slerilis enim
    erat;
    sed ad susci-
    piendum
    et retinendum semen
    accepit
    virlulem.
    Mulieres
    namque
    ex duabus
    proecipue
    rbus striles
    esse
    soient,
    sive
    quia
    in vulvacalorisvirtuiem non
    habent, qua excoquanlsemen, quod
    et in seneclule
    evenil cumdeficiunt
    muliebria;
    sive
    quando
    vulva
    concludilur eliam in
    juvenluie,
    ut non
    perveniat
    semen ad loca
    conceptionis.
    Contra
    quoe
    ddit Deus
    virlulem: hoc
    esl,
    contra
    slerilitatem,
    stabililatem
    et seneetulem. Ad locumetenim
    conceptionis
    satis
    pervenit
    semen: et
    poslquampervenit,
    ddit
    partus
    soliditaiem mulieri.
    Factumque
    est ut fidei solidi-
    lale uleri insolida
    conforlarentur,
    et omnia
    possi-
    bilia firent credenli.
    Propter quod
    etabunoorli sunt et hoc
    emortuo,
    tanquam
    sidra coeliin multitudinefacti
    sunt,
    et sicut
    arena
    quoe
    esl ad oram
    maris,
    innumerabilis.
    Propler
    hoc,
    inquit,quia uterque
    veram fidem
    habuit,
    Abra-
    hamvidelicet et
    Sara,
    ab uno
    corpore
    Abrahoeet
    Saroeorti sunt
    innumerabiles
    populi.
    His verbis vo-
    luit
    ostendere, quia
    non solum Isaac
    genuit Sara,
    verumetiam
    plures quamaliqua
    fecundarummulie-
    rum. Unumaulem
    corpus
    dicit habere illos duos.
    905 EXPOSITIOIN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. AD HEBR.
    "
    906
    propter
    hoc
    quod
    in Genesi
    dieitur, quia
    erunt
    duo
    in carneuna
    (Gen. n).
    Addidit
    quoque adhuc,
    et
    hoc, inquiens, corpore
    emortuo nati sunt non vila
    morlua,
    sed semine. Senex enimhomo semen
    qui-
    dem
    jam
    fundere
    poiest
    : sed tamen soliditate se-
    minis
    caret,
    ut filios
    procreare possit,
    nisi forte de
    adolescentula,
    ut alii fuerunt. Sicut
    sidra, inquit,
    coelivel arena maris.
    Hyperbolice
    hoc dictum est.
    Per sidra autem
    coeli,
    boni
    intelligendi
    sunt ex
    utraque populo
    filii Abrahoe
    per fidem,
    at vero
    per
    arenammaris
    reprobi accipiuntur
    ex J udaico
    populo
    filii Abrahoe
    per
    carnem,
    qui
    terrena
    semper quoe-
    rtntes,
    pondrepeccatorumgravanlur.
    Et si homini-
    bus stelloe
    coeli,
    sivearena maris vel etiam illi
    qui
    designati
    sunt
    per hoc,
    innumerabiles
    sunt,
    Deoau-
    tem cui omnia
    patent
    numerabiles existunt.
    J uxta
    fidem,
    id est cum
    fide, defuncli
    sunt omnes
    isli,
    non
    aeceptisrepromissionibus
    : sed a
    longe
    eas
    aspicienlet, salutanles,
    el
    confitenlesquia peregrini
    et
    bospites
    sunl
    super
    terram.
    Qui
    enim hoec
    dicunt,
    scilicet :
    quiaperegrini
    sunt
    super lerram, signifi-
    cant se
    palriaminquirere.
    Et
    tiquidem
    illius terroe
    meminissentde
    quaexierant,
    ad hoc ut vellent re-
    verli,
    habebant
    utiquetempus
    revertendi : nunc
    autem,
    quia
    nolunt reverli adeamde
    qua exierunt,
    sedmo-
    rantur in alina
    quasi peregrini,
    meliorem
    appetunt,
    id ett coelettem.Duo
    quoedam
    hic
    dignum
    est
    quoe-
    rere. Cum enim
    supradixisset,
    translalus est He-
    nochneVideret
    morlem,
    et non
    inveniebatur,hic
    di-
    cit,
    quia
    secundumfidemmortui sunt omnes isti.Et
    cumiterum
    dixisset,
    non
    accepisse
    eos
    reproiirissio-
    nes,
    sed a
    longeaspexisse, superius
    dixit de
    Abel,
    quia
    testimoniumconsecutus est
    quod
    esset
    justus
    :
    et de
    Henoch, quia
    translatus est. De Noe
    quoque
    quia
    salvatusest decondemnatione
    mundi,
    deAbra-
    ham,
    eliamIsaac et
    J acob,
    nulli dubium
    quin plu-
    rimaspromissiones
    tam deChristo
    quam
    de.
    terra
    repromissionis acceperunt? Quoe
    duo
    bujusmodi
    so-
    inlione
    egent. Quodprimumdixit,
    omnes isli mor-
    tui sunt cum
    fide,
    ila est
    intelligendum
    :
    quod
    orr.-
    nes illi mortui
    sunt, proeter
    solum
    Henoch, quem
    novimusesse translatum.
    Quod
    vero
    subintulit, non
    accepisse
    eos
    repromissiones,
    manifestum
    est, quia
    in
    quibusdam
    rbus
    acceperunt,
    in
    quibusdam
    mi-
    nime.
    Accepitsiquidem
    Henochne videret
    mortem,
    accepit
    Noeut
    salvarelur,
    acceperunt
    cl alii
    plurin.i.
    Sed hoec
    quidem
    erant illislibamina
    quoedam,
    erant
    et
    primoedegustationes futurorum,
    non
    plenitudo
    re-
    promissionum.
    Deus enim non solum
    quoe
    futura
    sunt nobis
    largitur,
    sedeliam
    quoehujus
    vitoesunt
    necessaria
    proeslat,
    sicut
    discipulis
    suis dicebat :
    Trimum
    quoeriteregnum
    Dei et
    justitiam ejus,
    et hoec
    omnia, temporalia vitoe,inquantumexpediunt, adji-
    cientur vobit
    (Mallh. vi).Tn
    hoc enim
    quia,
    in
    proe-
    senti soeculoex
    parte
    laudem
    justitioepromeruerunt,
    nec cum
    impiis perierunt locupletesque
    fuerunt
    bonis
    temporalibns,
    licet
    peregrini essent,
    ut
    pote
    le-
    gilur
    de
    Abraham, quia
    erat divesin
    argento
    et
    auro,
    aliquas degustationes promissionum perceperunt.
    A
    Inhoc vero
    quiaplcnainpromissionempatrioe
    coele-
    slis nonsunt
    conseculi, quasi
    non
    perceperunt pro-
    missiones,
    de
    longe
    tamen
    aspiciebant promissiones,
    quas
    veniens DominusChristus
    proedicavil,
    dicens :
    Quoniam
    si
    quisdiiniserit
    domumaut
    fratres,
    aut so-
    rores,
    aut
    palrem,
    aut matrem
    propter me,
    cenlupluni
    accipkt,
    et vitam oeternam
    possidebit (Matlh. xix).
    Istam
    promissionem
    non sunt consecuti illi anle
    Domini
    adventum,
    licet omniasua
    reliquissent,
    sicut
    et
    apostoli
    : siveetiam
    promissiones
    de Domini ad-
    ventunon sunt
    consecuti, quoniam,
    licet eis
    promis-
    sus
    esset,
    lamen non viderunt eum
    prsesenlem
    in
    mundo. Salutabant
    quoque
    easdem
    promissiones,
    id
    est
    oplahant
    et
    desiderabanl,
    sicut Dominus ait in
    Evangelio
    : Mulli
    reges
    et
    propheloe
    voluerunt videre
    B
    quoe
    vos
    videtis,
    etnon
    viderunt,
    el audire
    quoeauditis,
    et nonaudierunt
    (Luc. x).
    Ex
    metaphora navigan-
    tiumdixit
    salutantes,
    quia
    a
    longepro.spicienles
    de-
    sideratas civitates
    antequamingrediantur eas,
    salu-
    talione
    proeveniunt, easque
    sibi familiales effieiunt.
    Aspiciebant
    autemin fideistas
    promissiones,
    salva-
    bant
    desiderio,
    et confitebantur sermone
    quodpere-
    grini
    essent,
    juxta quod
    Psalmisla
    dicit, quoniam
    peregrinus
    sum
    apud te,
    sicut omnes
    patres
    mei
    (Psal, xxxvm). Peregrinus
    a
    peregre,
    id est a
    longe
    proficiscendo
    dictus est.
    Peragrare
    enim
    peranibu-
    lare dicimus. Nam
    qui
    in tabernaenlis
    habilabant,
    qui sepulcra pecuniis emebant, certumque
    est
    quo-
    niam
    peregrini
    erant, in tantumut etiam ubi suos
    sepelirent
    non haberent.
    Quapropter prima
    virtus
    C
    eslperegrinum
    esse mundi
    hujus
    et
    hospitem,-
    nihil-
    que
    habere commune cum
    regibus hujussoeculi,
    sed
    removeri b eis sicut
    peregrinus
    Ideo non
    confundilur,
    idesl non
    erubescit,
    Deus
    vocari Deusillorum. Paravitenim illiscivilalem.
    Ideo,
    inquil, quia
    illi Deo
    crediderunt, nihilque
    de terre-
    nis sibi
    proesumpserunt,
    adhocut in illis
    spem
    suam
    ponerent,
    idcirco non erubescit
    omnipotens
    Deus
    vocari Deus illorum. Sic enim
    ipse
    dicil :
    Ego
    sum
    Deus
    Abraham,
    Deus
    Isaac,
    etDeusJ acob
    (Deut. ni),
    per
    fidem videlicet
    vitoeque
    meritum. Sicut enim
    glorificatur quando benignorum
    et
    oplimorum
    homi-
    numDeus vocatur et colentium
    virtuiem,
    sic econ-
    trario confundilur el erubescit in actis nefandorum
    si invocalur ab illis. Undedicit
    per prophetam
    : Per
    vosnomenmeum
    blasphematur
    inter
    gentes(Isai. ni).
    Illi autem ila erant clari virlutibus et confidentia
    pleni,
    ut non
    confunderetur,
    sed
    potins glorificare-
    tur,
    cumillorumvocaretur Deus. Dicilur autem
    ge-
    neraliter Deusterroeet Deus
    coeli,siquidem
    et Deus
    genlium,
    et non solum
    genlium,
    sed eliam totius
    :
    mundi,
    eo
    quod ipse
    omnia condidit. Sanctorjum
    veroillorum non sic dieitur Deus solummodo
    per
    creationem,
    sed sicut amicus,
    dieitur et nunc Do-
    minus DensChristianorum.
    Paravit, inquit,
    illis ci-
    t vilatem
    J rusalem,
    scilicet
    coelestem,
    ideoque
    non
    -
    ddit illis in
    proesenti
    soeculo
    hoereditalem,
    vel etiam
    ,
    ideononerubescit vocari Deus
    illorum, quia
    securo,
    proedestinavit
    illos
    regnare
    in ccelesti
    civilate,
    PATROL. CXVII.
    29
    607
    HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.B1BL. 908
    Fideobtulit AbrahamIsaac cumtentarelur et uni-
    j
    genitumofferebat,in
    quosusceperal repromissiones,
    aa
    quem
    diclum est
    quia
    in Isaac vocabitur libi
    semen,
    arbitrant
    quia
    et a mortuis suscitare
    potens
    est Deus.
    Quid
    est
    quod
    beatus J acobus in
    epislola
    sua men-
    lionemAbrahoe
    faciens laudat eum
    suramopere
    ex
    operibus
    suis;
    beatus vero
    apostolus
    non
    opra
    il-
    lius,
    sed(idemattentissime commendat? Recte
    igi-
    tur beatus J acobus ex
    operibus
    eum
    laudat, quem
    sciebat
    eliamfide
    perfeclum,
    quoniam
    illis scribebat
    qui
    fidem
    quidem
    videbantur habere,
    sed eamdem
    fidembonis
    operibus
    nonexornabant.
    At verobeatus
    Paulus, qui
    illis scribebat qui opra
    bona
    legis
    vi-
    debantur habere,
    sedfidem
    perfectam
    nonhabebant,
    jure
    fidemAbrahoeatlentius commmorai, quatenus
    sluderent
    eum
    imitai!,
    vel certe ut ostenderet
    quia
    qui
    filii Abrahoe volunt esse,
    necesseest fidemet
    opra
    habeant,
    merito unus ex
    fide,
    aller nihilomi-
    nus laudavit
    eumex
    operibus.
    Fide, inquit,
    obtulit
    Abraham
    Isaac cum
    tentaretur,
    licet non haberet
    filium
    liberum
    nisi
    illum,
    et inillo
    percepisset
    pro-
    missiones quod
    multarum
    gentiurn
    esset futurus
    pa-
    ter,
    tamen
    non fuit ideo inobediens
    Deo;
    et
    quan-
    quam
    contraria
    iterum audiret,
    dicente sibi Deo
    :
    OfferIsaac
    filiumtuum mihi
    (Gen. xxu),
    a
    quojam
    audierat
    :
    Quia
    in Isaac vocabitur tibi semen
    (Gen.
    xxi),
    nonhoesilavit
    de
    promissionibus,
    credens
    quia
    amortuis
    posset
    illumsuscilare Deus,
    et ex eomul-
    tiludinempopulorum
    mulliplicare.
    Quapropter
    filium
    mox offerre voluit, quia
    a Deohune continuo
    resu-
    scitandum
    esse
    credebal.
    Sed ne
    posset quisquam
    dicere
    quia
    habebat
    alterum filiumex
    quo sperabat
    Tepromissionem
    implendam, propterea
    confidens
    obtulit istum,
    dicit
    Aposlolus
    : Eliam
    unigenilum
    ob-
    tulit
    ipse
    Abraham, qui repromissiones
    deillo
    perce-
    perat.
    Quare ergo
    tentavit illum Deus?
    Nunquid
    ignorabat
    forlem
    esse virum illuminfideet
    proba-
    bilem?
    Sciebat
    utique.
    Tentavii autem illumnon ut
    ipse
    cognoscerel,
    sedut aliisdemonslraret,
    et mani-
    festant ejus
    forliludinemfaceret,
    sicut ostendit
    ipse,
    dicens
    : Nunc
    cognovi quod
    timeasDominum
    (Gen.
    xxn),
    idest,
    alios
    cognoscere
    feci
    quod
    timeas Do-
    minum.
    Undeeumet in
    parabola
    accepit.
    Parabola
    Groeco
    vocabulo,
    Latinedieitur
    similitudosive
    figura.
    Accepit
    eum
    in
    parabola
    demorte ab eo
    qui
    dixit
    ei
    : J Veextendas
    manum
    tuam
    super puerum (Gen.
    xxn), quia
    ariete
    ecciso iste salvatus est. Occisusest
    Isaac quantum
    advoluntatem
    pertinet patris,
    deinde
    redonavit
    illumDeus
    patriarchoe
    in
    parabola,
    id
    est,
    in
    figura
    et similitudine
    passionis
    Christi, In simili-
    tudine
    enim erant
    omnia
    quoe
    tune
    agebantur
    in
    Abraham, quoepro
    nobisverus Abraham,
    Deus vi-
    delicet
    Paler et creator omnium
    gentiurn,
    in fine
    soeculi
    agere
    disposuerat;
    Abraham
    siquidemfigu-
    ram Dei Patris
    gestabat,
    Isaac vero
    figuram
    Christi.
    Abraham siquidem portabat,
    ut
    Scriptura dicit,
    ignem
    et
    gladium,
    quia
    DeusPater
    gladiumpassio-
    nis
    portavil quodammodo,
    quando
    eum occidi
    per-
    misit,
    unde dicit
    Filius in
    psalmo
    adeum:
    Quoniam
    ^quem
    tu
    percussisti,
    hoc
    est, percuti permisisli, per-
    seculi sunt
    (Psal. LXVHI).
    Et DeusPater
    per
    Zacha-
    riam : Percutiam
    paslorem (Mallh. xxvi),
    id
    est,
    percuti permittam. Ignisquoquequemferebat,
    calor
    et fervor summoedilectionis illius
    esl, qua
    nos dili-
    git,
    de
    qua
    dieitur : SicDeusdilexit
    mundum,
    ut Uni"
    genilum
    suumdaret
    pro
    mundo
    (J oan. ni).
    Namsicut
    Abraham unicum et dileclum filiumsuumDeovi-
    ctimam
    obtulit,
    ila Deus Pater
    unigenilum
    Filium
    pro
    nobis omnibus tradidit. Isaac aulm
    ipse
    sibi
    ligna gestabat quibus
    erat
    imponendus, quia
    et
    Chrislus
    portabat
    in humeris
    lignum
    crucis in
    quo
    crucifigendus
    erat. Aries
    significat
    carnemChrisli.
    Isaac' oblatus
    est,
    et non
    interfeelus,
    sed aries tan-
    tum, quia
    Christus in
    passione
    oblatus
    est,
    sed di-
    B vinitas illius
    impassibilis
    mansit
    Fideet de
    fuluris
    benedixitIsaac J acob et Etau.
    Fide de futuris benedixit
    eis, quia juxta quod
    eis
    imprecatus est,
    ita
    postea
    omnia illius evenire cre-
    didit,
    et
    quoe
    futura illis
    erant,
    eabenedicendo
    opta-
    vit. Potest et aliter
    intelligi.
    De futuris
    mysteriis
    benedixit
    eis, quia
    J acob
    figuram
    Chrisli sive
    populi
    Christiani
    gestabat
    : Esau vero J udaici.
    Fide J acob moriens
    singulos filiorumJ oseph
    bene-
    dixit,
    et adoravit
    fasligium virgoeejus. Legimus
    in
    Genesi
    (cap. XLVIII),quod
    atuiiens
    J oseph oegrotare
    palrem
    suumvenit ad
    eum,
    el obtulit ci duos filios
    suos, Ephraim
    et Manassenad
    benedicendum,qui
    fi-
    dem habens omnia illis evenire
    juxta quod
    illis a
    Deo
    inspiralus optasset,
    benedixit eos. Idcircoaulem
    G
    dicilur
    singulos
    illorum
    benedixisse, quia super
    ulrumque propriam
    benedictionem
    fudil, posuilque
    minoremante
    majorem, quoniamproevidebat
    resitafu-
    luras.
    Quodquesequitur,
    et adoravit
    fasligiumvirgoe
    ejus,
    idest
    virgoeJ oseph, dupliciter intelligi potest.
    Spiritu siquidemprophelico
    afllatus
    J acob, cognovit
    designari per virgam
    illam
    J oseph, regnum
    Christi :
    per fasligiumvero,
    id est summitatem
    virgoepolen-
    tiam et honorem
    regni
    Chrisli,
    de
    qua
    Psalmisla
    ait. :
    Virga
    recta est
    virga regni
    tui
    (Psal. xuv).
    Ergo
    non
    virgam
    adoravit
    pro
    Deosecundumri lum
    gentilium
    qui
    idola
    colebant,
    sed in
    vir?a Chri-
    slum, cujus regnum
    et
    potenliam proevidebat proe-
    figurari
    in illa.
    Quantum
    vero ad litteram
    pertinet;
    forlassis secundum consuetudinem illius
    temporis
    "
    adoravit
    virgamJ oseph, quem
    videbal Dominumesse
    toiius lerroe
    iEgypti,
    ea,
    scilicet ratione
    qua
    Esther
    legilur
    adorasse
    virgam
    Assueri
    (Estlk.V).
    Fide
    J oseph
    moriensde
    profeclionefiliorum
    Isral
    memoratus
    est,
    et de ossibus suit mandavil. De
    pro-
    feclionefiliorumIsral locutus
    est,
    credens omnia
    vera esse
    quoe promiserat
    Deus
    patribus
    eorunit
    proecipue quod
    dixerat ad Abraham: Scito
    proeno-
    sent
    quiaperegrinum
    erit sementuum
    interra alina'
    maleque
    tractabunt illudannis
    quadringentit;
    verunA
    tamen
    gentem
    cui servierint
    judicabo ego,
    dicit Domi-
    nus,
    et
    posihoec
    revertenlur interram
    palrum
    suo-
    rum
    (Gen.xv)
    :
    nequaquamergo
    desuisossibusmanda-
    -.
    ret
    J oseph,
    nisi
    plena
    fide
    speraret
    reditumeorumiu
    909 EXPOSITIOIN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. AD HEBR. 910
    lerram
    repromissionis.
    Dicit enimeis visitans : Visi-
    tabitvos
    Dominuspost
    diesmultos:efferteossameahinc
    vobiscum
    (Gen.h).
    Etnon solumtribus
    J oseph
    ossa
    pa-
    tris sui
    deportaverunt
    secum
    per
    desertuminlerram
    repromissionis,
    sedetiam
    reliquoe
    tribus : omnium
    patriarcharum
    ossasecumdetulerunt, sepelieruntque
    ea in
    Sichem, quoe
    evenit in
    possessionem
    tribusJ o-
    seph.
    Nam
    Abraham,
    Isaac et J acobin
    spelunca
    du-
    plici
    Mamhroevel
    Arbeoe,quam
    Abrahamemerat a
    filiisHelh
    , sepulti
    sunt cumSara etRebecca et
    Lia,
    ubi et AdamcumEva
    sepultus quiescebal.
    Forlassis
    vero
    quoerit aliquis-quse
    causa
    exslilerit,
    ut omnes
    illi sancli
    patres
    in terra
    repromissionis
    maluerint
    sepeliri quam
    alio inloco?Cui
    respondendum
    est,
    non curam
    gerenrlosepulcrorum
    hoc
    agebant,
    sed
    polius quiaper Spiritum
    sanclum
    proevidebant
    Do-
    minumineaterra
    gmis
    humanum
    redemplurum,
    ibique
    resurrecturum summocum desiderio ibicon-
    sepeliri oplabant, quatenus
    eo
    rsurgente, pariterque
    cumeo
    resurgerent.
    Nos aulemnon-debemus
    pusil-
    lanimes fieri
    iibicunque sepeliamur,
    cum
    phirimo-
    rum
    martyrum
    nesciamusubi eorum
    corporagloriose
    jaceant
    hiimana.
    Fide
    ioyses
    nalus,
    occuttatusest mensibustribus a
    parentibv.s
    suis
    ,
    eo
    quod
    vidissent
    eleganteminfantem
    etnontimuerunt
    rgit
    edictum. Nonsua(ideoccultatns
    est
    Moysesqui
    adhuc fari non
    polerat
    : sedfide
    pa-
    renlum
    suorum, palris
    scilicet ac
    malris,
    qui
    fidem
    habenles
    quodomnipotens
    Deus
    possel
    eumliberare
    et
    custodire,
    custodiennit illum tribus
    mensibus,
    deindeverocumnon
    potuissent
    eumcelare
    propler
    '
    vagilusipsius, posueruntin
    fiscellam
    sirpeam, posue-
    runtque
    incarecto flumnis. Edictumenim
    hujiismodi
    rgis
    erat,
    ut omnes
    pueri
    influvium
    jactarentur.
    Sed
    quid
    est
    quoil dicit,
    non timuisse hos
    rgis
    edictum?
    Si non
    timuerunt, quare
    cuslodierunl? Inhoc
    ergo
    timuerunt, quia
    nonsunt ausi retinere eum: in hoc
    vero
    quasi
    non
    timuerunt,
    quia
    non
    projecerunt
    illum
    in
    apertnm
    fluvium,
    sedinfiscella
    posuerunt eum,
    sicque
    immiserunt carecto
    fluminis,
    habenles
    spem
    alque
    fiduciam
    quodomnipotens
    Deus cusiodiret il-
    lum, quapropter
    ac si non
    timuissent,
    ita
    reputatum
    est illis. Unde
    ergo
    isli
    speraverunt
    salvare
    puerum,
    nisi
    per
    fidem?
    Viderunt,
    inquit,elegantem
    infantem.
    Siquidem
    ab ortu nativitatis
    magna
    fuit illi infusa .
    gratia venustatis,
    nonnalura hoc
    oprante, quod
    na-
    tus est honestns infantulus : sed
    gratioe
    divinoedono
    quoe
    etiam barbaramillammulierem
    ./Egyptiam,
    fi-
    liamvidelicet
    Pharaonis,
    adhoc
    excitavit,
    ut amaret
    eum,
    ut sumeret et nutriret.
    Fide
    Moysesgrandisfactus, negavit
    se esse
    filium
    filioe
    Pharaonis,
    magiseligensaffligi
    cum
    populoDei,
    quamtemporalispeccaii
    habere
    jucunditatem, majores
    divilias oeslimansihesauro
    J Egypliorumimproperium
    Chrisli.
    Aspkiebat
    eniminremunerationem.
    Tanquam
    si diceret ad eos
    quibus
    hoecscribebat : Nullusve-
    strum dimisit aulam
    regalemamplam
    et
    clarcm,
    ne-
    que rgies thesauros,
    sicut
    Moysesfedt, qui
    non so-
    lum
    conienipsit,
    sed etiam
    abnegavit.
    Coelo
    quippe
    A proeposito,
    noluit admirari
    J gypliaci regni pulchri-
    tudinem, magiseligens
    cum
    populo
    Dei
    affligi quam
    temporalispeccatoris
    habere
    jucunditatem.
    Peccatum
    namquedeputavit,
    si maneret inaula
    rgis,
    Ioetilia
    temporali fruens, suosque
    fratres in tribulatione re-
    linqueret.
    Non
    affligi, inquam,
    cumaliis
    peccalum.
    esse
    judicavit.
    Si
    igitur
    illenova
    affligi
    acriter cum
    aliis
    peccatum
    esse
    judicavit, quantum
    cumulum
    peccati
    habituri
    sunt, qui congregaiionem
    fidelium
    deserunl?
    Vos, inquit, pro vobisipsispatimini,
    ille
    aulem non solum
    pro
    se
    solo, aspiciens
    in remune-
    ralionem,
    sedetiam
    pro
    aliishoc
    elegit,
    ut
    majorem
    mercedem
    reciperet, ultroque
    se
    projecit
    in tanla
    pericula,
    cumei liceret
    pie
    vivere
    ,
    et soecularibus
    bonis
    perfrui. Majores, inquit,
    divitias oeslimansihe-
    B sauro
    jEgyptiorum improperium
    Chrisli.
    Imprope-
    riumChristi
    dicil, quiapro
    Christosustinuit
    Moyses
    improperium, qui
    unius esseniioesecundumdivinita-
    temcumPtre est : Sive
    improperium
    Christi
    dicit,
    hoc esl
    quale
    Chrislus sustinuit a suis
    propinquis.
    Sicut enim Christus
    improperium
    sustinuit a suis
    quos
    venerat
    redimere, quando
    ei dixeruul: Doemo-
    nium habes
    (J oan. viu),elc,
    mala ei intuleriuit
    usque
    ad
    passionem
    : itaet
    Moysesimproperium
    su-
    stinuit afratribus
    suis, quos
    volebatliberare : dicehat
    enimei unus exeis :
    Quis
    teconslituit
    principem
    aut
    judicemsuper
    nos? numinlerficere me vissicut iu
    -
    terfecisti heri
    /Egyptium
    ?
    (Exod. n.)
    Similiter
    quando
    quilibct
    a
    domesticis,
    vel ab eis
    quibus
    beneficiiim
    proestitil, improperiumsustinet, improperium
    Chrisli
    Gsustinet.
    Aspiciebat, inquit,
    in
    remunerationem
    suam,
    ettolius
    populi.
    Ita
    quandoquisque
    adversi ali-
    quid palitur,
    dbet reducere ad memoriam
    quam
    remunerationem a Dominoexinde sit
    recepturus.
    Fide
    rcliquil vEgyptum,
    nonveritus
    animositatem
    rgis
    : invisibilemenim
    tanquamproesentem
    sustinuit.
    Legimus
    in
    Exodo,
    quia
    cum
    Moysi
    dictum
    esset-a
    quodam
    Hebroeo
    qui
    faciebat
    injuriant fratri, quem
    Moyses
    voluit
    increpare
    :
    Nunquid
    inlerficere ul me
    vissicul interfecisli/tert
    /Egyptium?-Fngii Moyses
    in
    verbo
    isto,
    eo
    quod
    Pbarao audilo hoc
    quoereret
    eum inlerficere : sed cum manifestum sit
    fugisse
    illum in
    Madian, quid
    esl
    quod
    beatus
    Apostolus
    dicit : Nonveritus animositatem
    rgis?
    Si enim non
    n
    timuit, quare fugit? Quod ergo fugit
    fidei
    fuit,
    cre-
    dens liberari a Deo et
    proetendit
    exterius timorem
    cuminlerius mtllumhaberet
    melum,
    ideoque
    sic ei
    repulatur, quasi
    non limuissel. Idcirco enim noluit
    ibimanere,
    ne causas
    jactantioe
    viderelur se in
    aper-
    tum
    periculum proecipitare,
    ac tentare Dominum
    Deum
    suum, quod
    omnino diabolicumest. Sancli
    etenimviri
    quandiu
    habent
    quodfaciant,
    Deumten-
    tare non
    debent,
    seddebent imitari Dominum
    suum,
    qui frquenter
    locumddit
    J udoeis,
    audientes
    quod
    ipse prsecepit,
    dicens : Cumvos
    persecuti fuerint
    in
    civitate
    una, fugite
    in aliam
    (Mallh. x). Fuga ergo
    Moysi
    tola exlerior fuit :
    quoniam
    maxime de Dei
    auxilio fidebat. Unie
    Aposlolus
    dicit
    invisibilem,
    inquiens
    : Deum
    tanquamproesentem
    s-istiiiuit, quod
    911 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BD3L. 914
    est dicere : Itaerat fisusdeDei
    adjutorio
    et itasem-
    per
    de
    ejus proteclione
    securus
    erat, tanquam
    omni--
    potentem
    Deum
    qui
    natura est
    invisibilis, semper
    proesenlem
    aspiceret.
    Fide celebravitPascha et
    sanguiniseffusionem,
    ne
    qui
    vastabat
    primitiva, tangeret
    eos. Fide
    quaMoyses
    credidit
    per
    illum
    sanguinem
    salvandumesse
    popu-
    lum,
    celebravit Pascha et
    sanguinis
    effusionem
    quo
    linivit
    postes,
    ne
    anglus qui
    vastabat
    primitiva
    jEgyptiorum, affligeretIsraelilas,
    ac si diceret illis :
    Si
    sanguis agni typici
    inmedio
    jEgypiiorum,
    et in
    lanta devastatione illoesosservavit
    J udoeos, quorum
    postes
    fuerunt
    respersi
    illo
    sanguine,
    multo
    amplius
    salvabit nos
    sanguis
    viri
    agni,
    hoc
    est,
    Chrisli, quo-
    rum
    ostia,
    id est fronles munila sunt
    signopassio-
    nis Christi. Timuit enim illum
    sanguinemanglus,
    intelligens
    ibi Dominicam
    morlem,
    ac
    propterea
    non
    letigit postes,
    licet
    quod
    fiebat nihil esset : sed
    quod
    per
    illud
    fiebat, magnum
    eral.
    Sanguine agni
    illi-
    nuntur Israelitarum
    postes,
    nevastator
    anglus
    au-
    deat inferre mortem
    ; signantur
    Dominicoe
    passionis
    signaculo
    fidles
    populi
    infrontibus ad tutelamsalu-
    tis,
    ut ah interitu librentur.
    Fide transierunl mare Rubrum
    tanquam per
    art-
    dam
    terram, quodexperti Mgyptii
    devorati sunl. Ac
    si diceret illis
    quibus
    ista scribebat : Intantumfidem
    firmiter tenere
    debemus,
    ut
    quando
    in
    desperatio-
    nem
    aliquani
    animus noster
    fluctut,
    tune
    quoque
    fisi simus ut
    liberemur,
    ac si
    usque
    ad mortemve-
    niamus,
    et si denobis
    desperetur. Quoenamspespo-
    terat esseillis? Ex una enim
    parte
    erat
    mare,
    ex
    altra
    parte cingebantur
    altissimis
    montibus,
    aterlia
    parle
    erant hostes. Si vellent
    fugere,
    aut in mari
    erant
    perituri,
    aut in manus
    ^Egyptiorum
    incide-
    rent. Habentes autem fidemcuncta vicerunt. Fide
    enim
    qua
    credidit
    Moyses
    Deo,
    ad verbum illius
    percussit mare,
    et divisit illudin duodecimdivisio-
    nes, juxta quod
    inPsalmis dicilur : Credenles omnes
    illoetribus sicco
    vestigioposse
    transire
    mare,
    ingres-
    soesunt : sed
    prima
    tribus
    J uda, juxta quod
    inOse
    legilur
    :
    J uda, inquil, princeps
    cum Deo in mari.
    Quapropler
    illud mare Hebroeisfuit a dexlris et a
    sinislris
    pro muro, proebens
    eis siccumiter :
    J Egy-
    ptios
    autem submersit. Unde dicil
    Apostolus quia
    experti
    illud
    jEgyptii
    devorati
    sunt,
    cognoverunt
    ,
    enim
    quod
    mare esset. Ex hoc enim
    apparuit
    aquam
    esse, quia
    illi viventes
    absorpti sunt,
    et ex
    hoc
    apparuit
    non esse
    phantasiam,
    sed rerumveri-
    tatem, quamexperti jEgyptii,
    devorati sunt.
    Allego-
    rice autemmareRubrum
    baptismus est,
    rubore san-
    guinis
    Chrisli
    consecratus;
    Hebroei
    qui
    exierunl de
    .Egypto,
    et transierunt
    per
    mare Rubrum
    ,
    fidles
    sunt,
    qui derelinquentes
    tenebras
    indelilatis,
    trans-
    ierunt
    per
    fonlem
    baptismatis.
    Pharao et
    ^Egyptii
    mortui sunt in
    mari, quia
    infonte
    baptismatis
    mor-
    tuus est
    diabolus,
    amittendo
    polestatemquam
    habe-
    bat. Mortuasunt etiam
    peccataoriginalia
    et
    aclualia,
    si
    qua
    antea erant,
    Fifo
    mri Hiericho
    corruerunt
    circuitudierum
    sep-
    A tem. Non enimtubarumsonitus murorumsaxa
    deje-
    cit,
    sed fides
    qua
    illi crediderunt
    Deo, dejecit
    illos.
    Legimus quod
    Domino
    proecipienle,
    J osue
    proecepit
    arcamDei
    porlari per seplem
    diesincircuitu Hieri-
    cho ac
    personare
    tubis.
    Septimo
    aulemdie cum in-
    crepuissent
    tubis
    ,
    corruerunt mri Hiericho
    quod
    a
    magno myslerio
    non vacal. Hiericho
    quoe
    inter-
    pretatur luna, speciemhujus
    mundi
    tenel, quia
    si-
    cut luna menslruis
    complelionibus dficit,
    ita hic
    mundus
    quolidianis
    defectionibuscadit. Inarca vero
    Ecclesia
    fignratur,
    in tubis autem
    oereis, proedicaio-
    res fortes
    accipiuntur ; J osue, qui
    circumdedit ar-
    cam,
    Christus
    est, qui
    Ecclesiam suam
    per
    hune
    mundum
    gubernat.
    Hanc
    ergo
    urbemHiericho die-
    bus
    seplem
    Israelitoe
    ferentes^arcam,
    oeneis tubis
    B
    clangenlibus circumeunt,
    et'muri
    ejus per
    arcoe
    proe-
    sentiam
    atque
    oerearumtubarum sonitum
    cadunt,
    quia
    in hoc
    temporequodseptem
    dierumvicissitu-
    dine
    volvilur,
    defertur
    arca,
    id
    est,
    dumorbemter-
    rarum circuiens movetur Ecclesia ad
    proedicantium
    voces :
    quasi
    ad tubarum sonitummri
    Hiericho,
    id
    est elati
    hujus
    mundi et
    principes,
    ac
    superba
    infi-
    delitaiis obstacula
    corruunt,
    donecinfine
    temporum
    mors novissimainimica destruatur.
    Fide Raab meretrix non
    per'it
    cum
    incredulis,
    excipient exploratores
    cum
    pace. Magnam
    consola-
    tionem et exhortationem beatus
    Apostolus
    isto in
    locoomnibus
    proebet
    :
    quia
    si meretrix infideliset
    idololatra,
    solafide salvaia
    est,
    mullo
    magis
    illi sal-
    vabuntur, qui
    ad
    graviora
    crimina non sunt
    prola-
    ^
    psi.ac
    si
    patenter
    diceret: Inhonestum
    est,
    si mere-
    trice infidelioresestis. Illatantum homines nuntian-
    tes
    audivit,
    confeslimque
    credidit : vos autem non
    solum homines
    auditis,
    verum etiamvoces
    prophe-
    tarum,
    quoeper
    omne sabbatum
    leguntur
    : et insu-
    per ipsum
    Filium Dei ad vos missum
    cognoscitis.
    Nam Raab effectumfidei consecuta est. Omnibus
    quippe pereunlibus
    sola salvaia est. Raab
    autem,
    quoeinlerprelatur dilatata, figuram
    lenetEcclesioe
    quse
    dilatata est ab oriente in
    occidentem,
    ab
    aquilone
    in
    meridiem,
    el latitudinemcharitalis
    habet,
    inlantum
    ut etiam
    pro ipsis
    inimicis oralionem fundat. Et
    benedeextraneis
    atque
    alienis
    genlibus
    erat vivens
    in desideriis
    carnis,
    ac fornicalioni
    deserviens, quia
    Ecclesia alina erat ante Domini adventum a
    Deo,
    "
    secundum desideria vivens carnis
    fornicationique
    atque
    idololatrioedeserviens.
    Poslquam
    autemJ sus
    verus misit ad eamduos
    exploratores,
    hoc est Pe-
    trumet
    Paulum,
    siveduo
    testamenta,
    fideliseffecta
    reliquit
    fornicalionem
    idololatrioe,sicque
    salyata
    esl,
    et salvalur
    quotidie
    ne
    pereat
    cuminfidelibus. Huc-
    usque
    narravit de
    lgislature,
    et de
    antiquis patri-
    bus,
    nunc dicturus est de
    judicibus qui
    fuerunt
    post
    J osue,
    nomina eorum
    tantummodo
    commemorans
    propler
    brevitatem
    sermonis, qui per
    fidem
    pugna-
    verunt,
    el
    gentes plurimas
    vicerunt.
    Et
    quid
    adhuc dicam?
    Deficiet
    enimmetemrms
    enarranlem. Hoc
    est,
    deficiet
    tempus
    destinaluin ad
    scribeiiduin
    Epistolam
    : si cunctaillorum facta
    pro-
    913
    EXPOSITIOIN EPP. S. PAULI.

    IN EP1ST. ADHEBR.
    914
    sequt
    voluero, quos
    hactenus
    commeinoravi,
    sive
    A
    quoe
    narrare
    possum
    de his
    qui
    successores illo-
    rumfuerimt,
    ae
    Gedeon,Barac, Samton, J ephte,
    Da-
    vid
    , Samuel,
    et
    prophetisqui per fidem
    vicerunt
    rgna.
    Quod
    omnes
    siquidem
    in communecomm-
    mort,
    illud est
    quod singulorumopra
    eademfide
    acta sunt :
    quia
    omtesilli
    per
    fidemsimul vicerunt
    rgna.
    Gedeon
    siquidemaccipiens signum
    a Do-
    mino in trecentis
    viris, qui
    manibus
    aquam
    bause-
    runl de
    quibus
    Dominusdixit ei : Inhis
    superabis
    Madian,
    invellere
    quoque
    humidoet
    sicco,
    fidere-
    pletus prostravit
    Zebeeet
    Salmana, accepitque
    vi-
    cloriamexhostibus.
    Allegorice
    aulemGedeon, qui
    interpretalur
    inutero
    circuniiens, significat
    Domi-
    numJ esum
    Chrislum, qui per
    incarnalionis
    mysle-
    riumin utero
    virglniscollocatus, plenitudine
    divini-1
    talis
    (quoe
    omnia
    replet)
    totummundum
    circuibat,
    quia implendo
    omnia,
    circumdal omnia. Trecenti
    autem
    viri,
    qui
    manibus
    aquam
    hauserunt,
    et ac-
    cepta ign
    in
    lagenis
    contra Madian
    profecti
    sunt,
    confraclisqoelagenisignisresplenduit, lubisquc
    in-
    crepuerunt: simulque
    hostcsin
    fugam
    conversi
    sunt,
    typum
    lenet sanclorum
    proedicatorum,qui
    fidemsan-
    ctoeTrinilalis
    habenles, signo
    Dominicoe
    passionis
    insignili sunt, quod designaturper
    ihau T
    litteram,
    quoe
    suo numro trecentos
    exprimit,
    et
    quoeapud
    veteres J udoeossimililudinemcrucis habebat. La-
    genoe
    autem, quoe
    sunt vascula fusiliavel
    fictilia,
    significanl
    corpora
    eorumdem
    proedicaloriiminfirma,
    de
    quibus
    idem
    egregius proedicalor
    dicit: Habemus
    thesaurumislumin vasis
    ficlilibus(Il
    Cor.
    v).
    Sonus
    '
    tubarumvoces
    proedicatorumexprimit.
    Fractis
    ergo
    lagenisresplenduit ignis, hoslesque
    in
    fugam
    versi
    sunt. Madianiloe
    typum
    lenent islius
    soeculi,
    quia
    poslquam
    sancti
    martyres
    ab hoc soeculo
    deficiunt,
    crescunt miraculo:
    sicque
    virtute miraculorumcou-
    cussi in
    fugam
    vertuntur :
    scilicet,
    aut fidei sub-
    dendoeos, auteliama lormentis
    cessando,
    victi ti-
    mor
    signorum.
    Illud
    quoque
    nonvacat a
    mysterio,
    quoi
    Gedeoneorantevellus
    primo
    madiduin
    fuit,
    et
    lolaterra sicca: secundoverovellus
    siccum,
    et lola
    terra madida.Vellusenim
    figuram
    tenet
    populi
    J u-
    daici,
    terra autemomnium
    genlium.
    J ure
    ergo
    vel-
    lus
    primo
    madidum
    fuit,
    terraaulemmanente
    sicca,
    quia quando
    J udaicus
    populus
    rare
    supernoe
    sa-
    pientioe
    fuithumefactusanteDomini
    adventum,
    om-
    nes
    gnies
    siccitatefideiel
    sapientioeexsiccaloe
    erant.
    Iterum cum
    post
    Domini adventumomnes
    gentes
    rare
    sapienlioe
    fueruntmadidoe
    effectoe,
    J udoeaariditate
    periit.
    Barac
    (J ud. iv)ipse
    esl
    Lapidoch
    mariais Deb-
    boroe,qui fide, qua
    credidil
    prophetissoesuperavit
    Sisaram
    omnesquecurrusejus,
    Samsonfide
    qua
    cre-
    didil
    impetravit
    aDeo
    quodorabat, plures
    interfecit
    moriens
    quam
    vivens.Dixitenim:Domine
    Deus,
    m-
    mentonieietreddenuncmihi
    pristinam
    forliludinem,
    Deus
    meus,
    ul ulciscar me de inimicis
    meis,
    et
    pro
    nmissione duorumluminumunam ullionemacci-
    piam(J ud. xvi). J ephte
    fidemhabuit
    pugnando
    con-
    tra filios
    Ainon,
    et filiamsuatn
    offerendo,
    licet
    inhoc
    A
    stulte
    egissel, quodomnipotenli
    Deo
    sanguinem
    hu-
    manumfundens
    putavit placere.
    Vovit
    siquidem
    ut
    si ei Dominusvictoriamdaret defiliis
    Amon,
    immo-
    laret ei
    quieunqueprimus
    occurrerel dedomosua.
    Quod
    et italecit. Namoccurril ei filia
    sua, quam
    post deploralamvirginilateni
    occidit
    (J ud. xi).
    Sed
    potest quoeriqua
    de causa mos
    inoleverit,
    ut omni
    anno
    virgines
    Hebroeorum
    plorent
    filiam
    J ephte. Quoe
    ista
    cognoscitur
    esse
    ralio,
    ut dumcernunl
    dplorai!
    illama liliabus
    suis,
    nemoad tanlamslulliliamlan-
    tumquepiaciilum
    audeal
    prosilire,
    ut Deohumanum
    sanguinem
    fondai. Davidfide
    plenusprocessil
    contra
    Philislhoeum,
    et interfecit eum
    (/ Reg. xvn).
    Et
    quo-
    niamDeo
    credidil,
    multas
    promissiones
    de Christo
    promeruit.
    Samuel
    prophela
    et sacerdoslideinha-
    B
    builperfect.ini, qua
    unxil Davidin
    regem
    adverbum
    Domini, et occidendo
    Agag, regem
    Amalccb
    (/ Reg.
    xv), operali
    sunl
    justitiam, quia quo!
    crediderunt
    corde, opre compleverunt,
    exornanles camdemfi-
    dem, adepli
    sunt
    repromissiones
    de Christo vel de
    palria
    coelesti.AbrahamenimdeChristo
    promissio-
    uem
    accepil,
    dicenle sibi Domino: / semine
    luo,
    idesl in
    Christo,
    benedicenturomnes
    gnes(Gen.xxn).
    David
    quoqueplurimas
    promissiones
    accepit,
    cui Do-
    minusdixit : CumUormieritcum
    patribustuis,
    susci-
    tabosementuum
    quod egredielur
    delumbis
    tuis,
    et
    firmabo
    thronum
    ejus super
    thronumluum
    (Il Rej.
    vu).
    Et alibi : De
    fructu
    lumbi tui
    ponantsuper
    sedem
    tuam
    (Psal. cxxxi).
    Et cum
    jurejurando semel,
    in-
    quit, juravi
    in sancto
    meo,
    si David
    menliar,
    semen

    '-'
    ejus
    inoelernummanebit
    (Psal. LXXXVIII).
    Obturave-
    i
    runf,
    id
    est,
    clauserunt ora
    leonum,
    ut
    Samson,
    Da-
    i
    vid,
    et Daniel missusinlacum.
    i Exslinxerunl
    impelumignis,
    sicul 1res
    pueri
    Da-
    ,
    nielis socii
    jussu
    NabuchodonosorChaldaica
    urgente
    vesania,
    missi sunl infornaccm
    ignisardenlis, quibus
    nihilmolestioeinlulit
    (Dan.xin). Effugerunt
    faciem
    gla.
    dii,
    idest
    repulerunt
    fortitudinemhosliuma
    se,valide
    ,
    pugnando,
    sicut
    J osue, Gedeon,David, aliiquereges
    1
    el
    principes
    J udoeorum.Convalueruntde
    infirmitate,
    ul
    a
    J obel
    Ezecbias, qui,
    cum
    oegrolassetusque
    ad mor-
    tem,
    Dominosibi
    propilio
    redditus est
    prislinse
    sani-
    tati
    per spatium quindecim
    annorum
    (IV Reg. x).
    ,
    Possumusex infirmiialisnominemalum
    caplivitalis
    -
    n
    intelligere,
    de
    qua
    liberali
    sunt,
    Dominovolont,
    i-
    Cyrojubenle,
    Esdraet Nehemia
    procurante.
    Fortes
    facti
    sunt in
    bello,
    ul J sus Navesuccessor
    Moysi,
    s Samson
    qui
    mandibula asini multos Philislinoriim
    e interfecit
    (J udic. xv),
    David
    quoquerex,
    J uda Ma-
    i-
    chaboeuset fratres
    ejus, quorumlemporibus
    cliarr.
    it sexmilliaJ udoeoruminterfecerunl cenlummilliaho-
    ;-
    slium,
    et tria milliamissa Antiochiamin auxilium
    it
    Demelrii, peremerunt
    cenlum
    viginli
    millia. Castra
    3- verterunt exterorumin
    fugam. Frquenter
    hoc
    ego
    i, runi. Castraaulemdicunlur a
    castrando,
    eo
    quoi
    o ibi caslretur libido. Nonest enimmosmilitaris ut
    i-
    per gnies
    in
    proelium
    uxoresaut feminasaliassecum
    i- ducant. Duoaulein
    quondamprincipes
    lerroecum
    )c comilaluuxorum
    perrexerunt
    in
    bellum,
    Darius vi-
    915 HAYM0N1SHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BD3L. 916
    delicet el
    Anlonius,
    sed
    uterque
    inibi corruit. Da-
    rius
    quidem superalus
    est ab
    Alexandro,
    Antonius
    yero abOctaviano
    Auguslo
    Acceperunt
    mulieres de resurrectionemortuossuos.
    Eas mulieres dicil
    quarum
    filii abEliaet Eliseo su-
    scitati
    sunt, quos
    illoe
    acceperunt post
    resurrectio-
    nem,
    vel
    resuscitationem,
    non ut eos haberenl in
    luarilos,
    sed
    quos
    amiserant in
    morte, receperunt
    vivos. Alii aulem distend
    sunt,
    non
    suseipientes
    re-
    demplionem,
    ul melioreminvenirent resurrectionem.
    Plurimi sanctorum distnti
    sunt,
    hoc esl in cruce
    extensi funibus
    colligali,
    sicut beatus Androeas. Seu
    distenli,
    hocest ad
    capita
    duarumarborum
    colligati
    ac
    disrupli,
    vel eliam ad brachia
    equorum
    indomi-
    toruni extenii :
    sicque
    ab eis
    disrupli
    vel certe dis-
    lenti
    sunt,
    hoc est
    decollati, quoe
    omniain sanctis
    martyribus
    videntur esse
    complta.
    Non
    susceperunt
    redemptionem,
    hoc est liberationem in
    proesenti,
    ad
    hoc ut solverentur a
    tormentis,
    ut meliorem
    atque
    gloriosiorem
    invenirent resurreclionem infulurum
    ;
    quoniam quo ampliora quis
    lormenta
    pro
    Deo in
    proesenti sustinet,
    eo
    gloriosior
    in resurrectione
    ap-
    parebit.
    Alii veroludibria et verbera
    experti, insuper
    etvin-
    cula et carceres. Ludibria dicuntur a
    ludo,
    hoc est
    irrisione. Primo enim sancti
    martyres
    ludibriis et
    irrisionibus
    deludebantur,
    deinde verberibus afficie-
    bantur, sicque
    vinculis
    astricti, ponebantur
    in car-
    ceres;
    ad
    poslremum
    vero interficiebautur diversis
    el
    exquisilis
    tormentis.
    Lapidait sunt,
    ut
    Naboth,
    J eremias in
    ^Egypto
    a
    reliquiis transmigralorum,
    Ezecbiel in
    Babylone,
    aliiquequamplures
    inNovoTestamento. Secti sunt.
    Hic
    pluralis
    numros
    pro singulari positus
    est. Ne-
    iiiinem enim sanctorum
    legimus
    in Veteri Testa-
    menlo
    sectum,
    nisi Isaiam
    prophetam, quem
    fecit
    secari serra
    lignea
    Manasses
    rex, qui
    filiam
    ejus
    habebat in uxorem. Tentati
    sunt,
    ut Abrahamet alii
    mulli,
    nonad
    deceptionem,
    sed
    polius
    ad
    probatio-
    nem,
    illa scilicet tentalione de
    qua
    dieitur : Ten-
    tt vos Dominus Deus
    vester,
    id est
    probal vos;
    namDeus inlentator malorumest
    (J ac. i).
    In occi-
    sione
    gladii
    mortui
    sunt,
    ut Urias et
    J osias,
    et alii
    mulli. Circumierunt in
    melotis,
    in
    pellibus caprinis,
    egentes,angustiati, afflicti.
    Eliam in hoc locodebe-
    mus
    intelligere,
    et alios
    qui
    taliter
    egerunt,
    et
    qui
    afilicli
    undiquepenuriis
    et tribulationibus
    angustiati,
    fide sustinuerunl
    omnia,
    ut addesideriorum
    super-
    norum
    proemiapossent pervenire.
    Omnisautemin-
    digentiaetegestas angustiavocatur, qua angustiatur
    homo,
    idest
    affligitur,
    seufamseualia
    inopia.
    Melo-
    tamdicunt
    quidamgenus
    essevestimenti
    ex
    pellibus
    caprinis,
    exuno lalere
    dependens, quognre
    vesti-
    menti,
    propter
    asperitatem
    in
    ^Egyplo
    monachi di-
    cuntur uti. Elias
    quoque legilur
    ususisto fuisse. At
    vero
    quidam
    dicunt ex
    pellibus
    taxi,
    genus
    vesti-
    menti est
    compositum.
    Est enim animal
    quod
    taxus
    vocatur et
    melius,
    solitushabilare incavernislerrse:
    cujus pellis hispida
    esse
    fertur,
    a
    quo
    nomine de-
    A
    rivatur vocabulum
    hujusvestis,
    idest a meloinelota.
    Quibus dignus
    non erat mundus. Mundi nomine
    hic sub una
    significalionepossumus intelligere
    ama-
    tores
    mundi, qui,
    terrena selummodo
    appetentes,
    ab
    amore creatoris sui
    longe
    remoti
    erant,
    ac
    propterea
    non erant
    digni
    taies socios
    habere, quales
    fuerun'
    illi
    quarummagnaliaApostolussupradescripsit.
    Sive
    mundi nomine
    possunt accipi
    omnia
    quoe
    continen-
    lur in coeloet in
    terra,
    aurum
    videlicet, argenlum,
    gemmoeatque
    omnia
    pretiosa,
    et
    ipsi insuper reprobi,
    amoremundanarumrerum
    decepli.
    Istis
    ergo
    sanctis
    non erat
    dignus mundus,
    hoc
    est,
    si tolus
    redigere-
    lur sub
    prelio,
    non
    poleral
    uni illorumrecte com-
    parari, neque
    etiam si omniailla in
    pretium
    dari
    poluisseni,
    lalem
    aliquem
    virumemere
    poterant.
    B Ut
    ergo
    ex
    pluribuspaucorum
    memoriam
    agamus,
    quomodo poierat
    lalis ac lanlus vir
    comparari
    ut
    Moysesfuit, qui, quando voluit, maredivisit, quando
    voluit, aquasejus reduxit, quando voluit,
    manna de
    coelo descendere
    fecil, aquam
    de
    petra produxit,
    et
    coeterainnumerabilia
    quoe
    fecit
    (Deut. vm).
    Vel
    quo-
    modo
    poterat comparari prelio
    mundauo lalis ac
    tantus vir ut fuit J osuesuccessor
    ejus, qui, quando
    voluit,
    solemac
    lunam,
    illaduo maxima
    luminaria,
    uno in locoslare
    fecit,
    dicens : Sol contra
    Gabaon,
    el luna contra vallem Aialon ne
    movearts?
    (J osue,
    x.)
    Forlassis dicit
    aliquis
    : Ideo non
    poterant eini,
    quia
    non
    poterant
    inveniri
    ; utique
    verum est
    quia
    non
    poterant
    in tolo mundo similes illorum
    inveniri : et si
    poluissent, nequaquam
    ullo
    prelio
    "
    possent comparari, quoniamquod
    tolusmundus ne-
    quibat perficere,
    hoc unus illorum verbo
    agebat.
    Namcumtolus mundus
    temporibus
    Elioelaborasset
    per
    trs annos et sex menses
    siccitate, nec
    poluisset
    pluviamimpetrare,
    verbo Elioe
    apertoe
    sunt catara-
    cte
    coeli,
    et venit
    pluviasuper
    faciemterroe. In so-
    litudinibut
    errantes,
    inmonlibuset
    speluncis
    et in ca-
    vernis terroe. Eliam eximium
    prophetarum
    hic vult
    intelligi,
    et filios
    prophetarum qui temporibus
    Achab
    et J ezabelis
    fugati
    sunt,
    eo
    quod
    voluisset eos J eza-
    bel
    interficere,
    tune
    temporis pavit
    eos
    quinquagenos
    Abdiasin
    speluncis
    et incavernis terroe. Undeetme-
    rnit donum
    prophetioejuxta quod
    Dominus inEvan-
    geliodicit, qui recipit prophetam
    innomine
    propheloe
    n
    mercedem
    prophetoeaccipiet.
    Et hi omnestestimonio
    fidei probati,
    non
    acceperunt
    repromissionem,
    Deo
    pro
    nobis
    aliquid
    melius
    provi-
    dente,
    ne sinenobis consnmmarentur.
    Qui
    sunl isli
    qui
    testimonio fidei sunt
    probati,
    nisi omnes
    supe-
    rius mernorati ?
    Quorum
    tamclaraet Iaudabilis fides
    commemorata
    est,
    stelloevidelicet
    firiuamenti,
    ter-
    reni
    homines,
    et coelestes
    angeli,
    vivi
    lapides
    et
    splendidoemargaritoe, quorum opra quoe egerunt
    fidem eorum
    confirmant, quoniam absque
    fideim-
    possibile
    est
    placere
    Deo. Testimonio
    itaque
    fidei
    fuerunt
    probati,
    hoc
    est, operatione sancta, quoeper
    fidem
    operabatur,
    laude
    digni
    inventi
    sunl,
    fides
    enim illorum
    operibus
    mundis declarabatur. Sed
    cumilaessenl
    perfecti, repromissionem
    nouacce-
    917 EXPOSITIOIN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. AD HEBR. 918
    perunt.
    Dicit
    ergo aliquis
    :
    Quid
    eis
    profuit
    Deo
    A
    servisse,
    si hactenus sine
    proemio
    maneni? Absit
    hoc a fidelium
    cordibus,
    ut credamus eos sine
    proe-
    mio manere. Adhuc
    quippe
    morlali carne circum-
    dali, magnumprsemiumperceperunt,
    videndi
    scilicet,
    Deumque cognoscendi, multaque
    mira
    patrandi,
    nunc vero
    quiescunt
    in
    anima,
    in beatitudine
    regni
    coeleslisineffabili loetitia
    perfruentes.
    Sed videamus
    quid
    J oannes deillis in
    Apocalypsi
    sua
    dicit, sicque
    nobis manifestabitur
    quampromissionem
    non acce-
    perunt
    :
    Vidi, inquil J oannes,
    subaltare Dei animas
    interfectorumpropler
    verbum
    Dei, quod habebant,
    et
    clamabantvoce
    magna,
    dicenles : U
    squequo,
    Domine
    sanctuset
    verus,
    non
    judicas
    el vindicas
    sanguinem
    nostrumdehis
    qui
    habitant interra ? Et datoesunt
    illis
    singuloe
    stoloe
    alboe,
    et dictumesl illis ut
    requie-
    B
    scerent
    tempus
    adhuc
    modicum,
    donec
    impleatur
    mi-
    meras conservorum et
    fratrum
    illorum
    (Apoc.vi).
    Singulas
    slolas modo habent animoe sanctorum de
    sua
    immortalitate
    gaudentes,
    et de felicitate de
    qua
    fruuntur
    exsultantes. Binas vero stolas
    habebunt,
    cumin
    generali
    resurrectione
    receperint
    immortali-
    tatein et
    incorruptionem
    in
    corpore, quam
    modoha-
    bent solummodo inanima. Hanc
    ergo promissio-
    nem needum
    perceperunt,
    de
    qua
    Isaias dicil : In
    terra sua
    duplicia possidebunt,
    scilicet
    post ge-
    neralem resurrectionem. Et rvera ita
    dignum
    est ut
    qui
    in
    corpore
    et inanima Deo
    servierunt,
    in
    corpore
    et
    pariter
    et anima remunerationem
    perci-
    piant. Quodquesequilur,
    Deo
    pro
    nobis
    aliquid
    me-
    lius
    providenle,
    nesine nobis
    consummarentur,
    hoc
    ^
    est, perfectionemconsequereniur illi,
    more humano
    agitur.
    Verbi
    gralia
    : Sicut
    quidam
    filii reverlentes
    de
    agro,
    dicunt
    palri
    :
    Pater,
    laboravimus
    hodie,
    oestum solis
    perpessi
    sumus
    (Mallh. xx), tempus
    est ut tribuas nobis refectionem
    ;
    et illeeis
    respon-
    deat : Sustinete
    parumper quoadusque
    veniant om-
    nes fralres vestri
    qui
    nobiscumsimiliter
    laborabant,
    et-tunecum eis
    plenissime epulabimini;
    sic omni-
    potens
    Deus
    qnodammodo egit
    dumnon ddit ele-
    ctis immortalitaiem in
    corpore
    ut
    major gloria,
    majusque
    esset
    desiderium,
    cumomnes
    generaliter
    iu die
    judicii
    binas stolas
    acceperint.
    Et hoc est
    quod
    dicit : nesine nobis
    qui
    adhuc hic
    peregrinan-
    tur
    perfectiouem
    consequereniur
    in resurrectione _
    corporum.
    CAPUT XII.
    Ideoque
    etnos tantamhabentes
    impositam
    nubem
    lestium, dponentes
    omne
    pondut
    et circumslans not
    peccatum, per patientiam
    curramus ad
    propositum
    nobis certamen. Nubem lestium
    appellat
    multiludi-
    nem
    palriarcharum
    ac
    prophetarum reliquorumque
    fidelium
    qui
    testesfuerunt
    perfectoefidei,
    tesles etiam
    Filii
    Dei, quemproedixerunt
    in mundumventurum.
    Qui
    bene nubes vocantur
    propter
    allitudinem ac
    multitudinem meritorum. Sicut enim nubes a sole
    ill.uminatur, ejusque
    calore
    perfunditur, sicque
    poslmodum
    terrain calefacit et
    plerumque
    imbrificat,
    A illam, plerumque
    autem coruscationes einiltit : ila
    illi sancti Paires a vero sole calefacti
    alque
    illumi-
    nt! suo
    exemplo
    corda hominumcalefaciunt
    atque'
    illuminant, suoquetemporepluviam
    emiseruntverbis,
    et coruscaverunt miraculis.
    Iniposila
    est
    ergo
    nobis
    in
    exemplum
    tam
    magna
    nubes
    testium,
    ut fidem
    illorum et
    opra
    imitari
    satagamus. Quapropter
    si-
    mus
    dponentes
    omne
    po.idus
    vitiorum
    per poeniten-
    tiam,
    somnum
    quoquepigritioe,
    et
    cogitationes
    infir-
    mas. Per hoc autem
    quodsubdidit,
    et circumstans
    nos
    peccatum
    simus
    dponentes,
    oslendit J udoeosex
    omni
    parte
    a diabolo
    tentai!, desideriisque
    carna-
    libus
    deservire, multisque peccatis
    abundare. Per
    patientiam
    curramus ad
    propositum
    nobis
    cerlamen,
    ut sicut illi sustiniierunt
    patienter
    adversa
    hujus
    B
    soeculi,
    ita et nos suslineamus. Non dicit addamus
    cursui nostro
    aliquid,
    sedineodem
    manentes,
    cur-
    ramus
    -
    ad destinatum nobis certamen
    juxta quod
    Psalmista dicit : Viammandatorumluorumcucurri
    (Psal. cxvm).
    In
    proesenti
    enimsoeculoin cerlamine
    sumus
    positi
    contra vilia
    carnis,
    contra
    doemones,
    contra falsos
    fratres,
    el necesseest ut
    patienter
    cur-
    ramus,
    sive
    expleamus
    certamen
    islud,
    qualenus
    pervenire possumus
    ad
    promissum
    certaminis
    proe-
    iniuni.
    Aspiciamus
    in auctorem
    fidei
    el contummalorem
    J esum
    qui proposilo
    sibi
    gaudio
    sustinuit
    crucem,
    confusione contempla.
    Sicul filii
    parentes,
    et disci-
    puli magislrorum
    in studio
    operis alque
    in certa-
    minibus
    atlendunt,
    informantes menlem ex
    parle
    J
    doctorum,
    sumentes
    quasdam rgulas
    ab eis
    per
    visum,
    ita et nos si volumus currere et discereut
    bene curramus ad auctorem sive consummatorem
    J esum
    Chrislum,
    attendamus
    qui
    dixit nobis :Discite
    a me
    quia
    mitis sumet humilis corde
    (Matth. xi);
    et alibi : Si
    me, inquil, persecutt sunt,
    et vos
    perse-
    quentur (J oan. xv)
    ;
    et : Si
    patremfamilias
    Beelzebub
    vocaverunt,
    quanto magis
    domesticos
    ejus
    ?
    (Mallh. x.)
    Attendamus in
    Chrislum,
    et
    accipiamus
    in illo
    exemplum patientioe, qui
    dixit :
    Qui persvraient
    usque
    in
    finem,
    hic salvus erit
    (Matth. xxiv). Ipse
    namque
    est auctor fidei et consummator. Auctor
    fidei nobis
    est, quia ipse
    nobisfideminfundit. Non
    enim
    possumus
    credere,
    nisi ab illo
    proeveniamur.
    Unde
    ipse
    fidelibussuis dicit : Non vosme
    elegistis,
    *
    sed
    egoelegi
    vos
    (J oan. xv). Ipse
    consummator
    fidei,
    sive
    perfector
    est, quia
    consummationem sive
    per-
    fectionem nobis
    proestal
    in hoc ut in fide
    perseve-
    remus. Sive in hoc
    perfector
    est
    fidei,
    quia
    dat
    voluntatem
    atque possibilitatem perficiendi bonum,
    quo ipsa
    fides exornetur. Nam
    fides
    sine
    operibus
    perfecla
    non est : mortua enimest
    (J ac. a).
    In illo
    enimomnes
    perfectionem
    habemus
    qui proposilo
    sibi
    gaudio
    sustinuit crucem.
    Ipse
    Filius Dei
    proponens
    sibi,
    hocest in
    proesenlia
    sua slaluens
    gaudium
    re-
    surrectionis atque
    asceiisionisin
    coelum, lotiusque
    glorioequampercepit post
    resurrectionem sustinuit
    crucem
    propter
    hoc
    quod
    in
    postremo
    videbat sibi
    profulurum.
    Confusione
    contempla,
    hoc est
    pro
    919 HAYMONIS
    HALBERSTAT.
    EPISC. OPP. PARS I.
    -
    COMMENT.BIBL. 920
    nihilo
    deputala
    verecundia, quoniam
    sine erube-
    A
    scentia et verecundia illud
    opprobrium
    sustinuit.
    Gaudium
    namque
    maximumfuit illi
    quodpro
    nobis
    est
    passus,
    ut voluntatem Dei Patris
    impleret pro
    quo posteapotenliam
    supra
    omnem creaturam ac-
    cepit.
    Unde
    ipse
    dicit : Desiderio desideravi hoc
    pascha
    manducarevobiscum
    (Luc. xxn).
    Si
    igitur
    ille
    qui
    nullam habuit necessilatem ut
    crucifigeretur,
    crucifixusest
    propter nos, quanto magis justum
    est
    nos omniafortiter tolerare? Adhoc
    itaque
    Dominus
    apparuit
    in carne ut humanam vitam admonendo
    excitaret, exemplumproebendo
    accenderet,
    moriendo
    redimeret, resurgendo repararet. Propter
    hoc enim
    morielur,
    ut doceret nos nihil exstimare
    gloriam
    quoe
    ab hominibus defertur.
    Alque
    in dexlera sedis
    Dei
    sedet,
    hoc est in
    prosperitate
    oeternoevitoeet
    E
    plenitudine paternoe majestatis.
    Si nulla esset alia
    Dei
    promissio
    et
    exhorlatio,
    istud solum
    exemplum
    debuerat
    sufficere, quod
    in hoc meo de Christo
    ostendit
    Apostolus
    ad
    persuadendum
    omniaadversa
    patienter
    tolerare,
    ul cum Chrislo mereamur con-
    sidre in
    gloria. Recogitate,
    eum
    qui
    talemsustinuit
    a
    peccatoribus
    adversus
    semetipsumconlradictionem,
    ul non
    fatigemini
    animis vestris
    dficientes.
    Omnia
    adversa
    quoe
    Chrislus sustinuil a J udoeis:
    plagas
    scilicet, irrisiones,
    sputa, colaphos, alapas, blasphe-
    mias, ipsamque mortem, Apostolus
    solo nomine
    conlradictionis ostendere voluit.
    Rememoramini,
    inquit, Christum, qui
    tanta ac talia sustinuit con-
    traria
    pro peccatoribus, qui peccatum
    non fecerat :
    ut nos
    qui iransgressores
    et
    peccatores
    esse
    digno-
    *
    scimini,
    non
    fatigemini
    dficientesinanimisvestris:
    sed imilando
    illum,
    sustinetesimilia
    patienter.
    Ad-
    versus
    temelipsum
    sustinuit Christus contradictio-
    nem,
    id
    est,
    dimisit illossecundum
    quod
    voluerunt
    facere contra se : nihil eis contradicens. Hortatur
    autemeosne deficiantin
    tribulationibus,
    dum
    usque
    ad
    martyrium
    et
    sanguinis
    effusionemnon adhuc
    perveneranl.
    Unde et subdit : Nondumenim
    usque
    ad
    sanguinem retlilistit,
    adversut
    peccatum rpu-
    gnantes.
    Ac si diceret : Et si amisislis facullates
    lerrenas, exspoliali
    a contribulibus
    vestris,
    tamen
    mortem non sustinuistis. Adhuc enimvivi manelis.
    Usque
    ad
    sanguinem
    restilil
    pugnans
    adversus
    pec-
    catum, qui pro
    veritate fidei adversus infidles
    pu-
    .
    gnavit usque
    ad
    mortem,
    sicut sancti
    apostoli,
    eorumque
    successores fecerunt : nam infidelitatis
    peccatum
    maximumest : dumautem
    quis
    vult deci-
    pere
    aut
    blandiliis,
    aut
    terroribus,
    pugnans pro
    fide
    contra
    infidles, utique
    adversus
    peccatum rpu-
    gnt.
    Potest el de omni
    peccato intelligi,
    de mala
    videlicet
    suggeslione,
    et
    prava voluntate,
    immundo-
    que
    desiderio :
    quibus qui
    resistit non consentiendo
    eis,
    adversus
    peccatumpugnat.
    Et obliti estis
    consolationis,
    quoe
    vobis
    tanquam
    filiis loquitur,
    dicens : Fili
    mi,
    noli
    negligere
    disci-
    plinant Domini, nequefatigeris
    dumabeo
    argueris.
    Sapientia
    Dei
    Patris,
    quoeper
    Salomonem
    loque-
    Dalur,
    inter coeteraeliam
    prolulit
    hoc
    per
    os
    illius,
    A quod
    beatus
    Apostolus
    modo in
    exemplum
    assum-
    psit ,
    hortans J udoeosne deficiant in tribulatione :
    quia
    a Domino
    arguuntur
    causa
    probationis.
    Dicit
    ergo
    : Fili
    mi,
    noli
    negligere,
    sive
    negligenler
    du-
    cere
    disciplinant
    Domini.
    Disciplina
    dicta est a di-
    scendo, quoe
    alio nomine correctio morum
    poiest
    appellari.
    Dumenim
    quisaugusliis
    et tribulationibus
    afficitur,
    non dbet
    faligari
    nec deficere: sed
    polius
    patienter suslinere, recogitans quia
    a Dominocorri-
    gilur.
    Quem
    enim
    diligit
    Dominus
    catligat
    :
    flagellt
    au-
    temomnem
    filiumquemrecipit.
    Ideo hoecteslimonia
    ponit Aposlolus,
    ut sicut filii a
    parentibus
    suis, fla-
    gellanlur,
    ut
    digni
    sint ad hoereditatem
    paternam
    accedere,
    unde et
    plerumque
    stare tota nocle in
    "
    frigore jubentur, variisque
    modis
    excoquuntur
    : ita
    et isli similiter correctiones a Deo alacri animo su-
    stineant,
    ut adveram hoereditatem
    perptuepalrise
    pervenire
    sint idonei. Sunt enim mulli
    qui
    in
    pro-
    speris
    Dominoserviunl : sedlamen in adversis ce-
    dunt. Hi laies non sunt adhuc
    perfecte probati
    ad
    hoereditatem
    captandam.
    Unde
    Aposlolus quem
    in
    prosperis
    bene vivere
    docuit,
    nein correctione defi-
    cial hortatur :
    quoniam
    filium
    quemdiligit
    Dominus
    ad hoc ut hoeredemillum
    regni
    coelorumconstitut :
    casligat
    illum variis
    diversisquemodis,
    et
    flagellt
    aut infirmitateaut
    paupertate,
    aut
    persecutione,
    aut
    tormentis. Notandumautem
    quia
    nonomnis
    qui
    fla-
    gellatur,
    filiusest : sedomnis filius
    flagellatur. Quem
    p
    ergo
    sanclorumab hoc soeculoadhoereditatemsem-
    piternamlegimuspervenisse
    sine
    flagellalione
    divina?
    Quapropter
    tanlo minus de
    flgelloquo castigamur,
    murmurare debemus:
    quanto
    certius in eo
    paternoe
    dileclionis affectumsenlimus. Unde
    ipse
    dicil :
    Ego
    quosamo, arguo
    et
    casligo(Apoc. ni).
    Al vero multi
    flagellabant
    : ut Antiocbus et
    Herodes,
    non ut ad
    '
    hoereditatem
    assumanlur,
    sedut hic ex
    parle
    demon-
    ;
    strelur, quoe
    mala
    passuri
    sint
    post
    morlem.
    In
    disciplina perseverale. Tanquamfiliis
    charissi-
    5
    mis vobit
    offert
    se
    Deus,
    subaudis : ut hoereditatem
    patrioe
    coelestis
    capialis;
    ac si diceret : Melius est
    vobis
    per disciplinam
    et
    correctionem, quoe
    affectu
    paterno agilur,
    transire ad hoereditalemcoelestem
    ,
    quam
    extra
    disciplinam esse, sicque
    ad
    poenas
    de-
    "
    scendere infrai. Pulatis enim
    quod
    odiovoshabeat
    5
    ac
    dereliquerit Deus, per
    hoec
    quoepassi
    estis? Si
    hoenon
    paleremini,
    tune
    magis
    hoc vos
    cogitare
    e competebat.
    Nam si
    flagellt
    omnem filium
    quem
    recipit, qui
    non
    flagellatur
    sinedubionon est in nu-
    a
    mero filiorum. His verbis ostendit
    eis, quia
    unde
    putabant
    sederelictos esse: inde
    magis
    credere
    po-
    o
    terant
    diligi
    abillo.
    Quis
    enim
    filius quem
    noncor-
    ripit paler?
    Solet
    aliquoties paterfamilias
    filiosalie-
    nos
    negligere
    : suosvero
    castigare
    et
    corripere,
    ne
    eos
    opprimt
    mala
    negligentia.
    Nullusest
    pater'sa-
    i.
    piens qui
    non
    corripial
    filios
    delinquentes,
    et all-
    ;-
    quando
    bona
    agentes increpat
    ut ad melioraaccen-'
    i,
    dantur. Undeet
    Heli, quia
    filiossuosnon
    corripuit,
    921 EXPOSIIO IN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. ADHEBR. 922


    non ineruit eos hoeredessacerdotii
    post
    se derelin-
    quere (/ Reg.i).
    Quod
    si exlra
    disciplinant estis, cujus participes
    facti
    tunt omnesboni
    filii,
    vel Patres sancti
    superius
    memoraii, ergo,
    adulterini et non
    filii
    estis.
    Quisquis
    extra
    disciplinam
    Domini
    manet, cujus disciplinoe
    participes
    facti sunt omnes boni filii
    pertinentes
    ad
    hoereditatem
    coelestem,
    adulterinusfilius
    est,
    nec
    per-
    tinet adhoereditatem
    paternam, quia
    nonest filiusli-
    beroe.Cavete ne sitis adulterini filii. Omnes enim
    infidleset
    ngligentesdisciplinamque
    Domini con-
    temnentes,
    adulterini et nonfilii
    repulanlur.
    Deinde
    ptttresquidem
    habuimus
    erudilores,
    et reverebamur
    eos. Nummullo
    magis obtemperabimus
    Patri
    spiri-
    tuum,
    etvivemus?
    Deinde,
    subaudisconsideraredebe-
    mus, quia patres
    habuimus
    eruditores,
    et timeba-
    mus
    eos,
    nonne multo
    magis obtemperabimus
    Deo
    patri spiriluum,
    et vivemusin
    gloria
    oeterna?Paler
    spirituum
    vel creator
    animarum,
    Deus
    omnipotens
    est,
    quia
    omnia creavit
    primum
    ex
    nihilo,
    deinde
    veroex'elementis
    corpora hominum, alienorumque
    animalium,
    animamvero hominisex nihilo
    creavit,
    et crai adhuc. Non est enim
    putandum, quod
    anima
    pars
    Deitatis
    sit, quoniam
    Deitas non est
    creata,
    animaautemcreata esl. Idcirco autemom-
    nipotentem
    Deumcreatoremanimarum
    appellat
    non
    corporum,
    cum omnium creator
    sit, quia corpus
    nostrumex semine
    paterno simulque
    malerno con-
    ficilur : anima vero
    semper
    a Deoexnihilo crealur.
    Si, inquit, patres
    carnales
    limebamus,
    a
    quibus
    tem-
    poraliter
    erudiebamur,
    ut hoeredesillorum merea-
    mur
    fieri, quanto magis
    Creatori animarumobedire
    alqueobtemperaredebemus,
    ut cumillo in
    gloria
    oeternoebeatitudinisvivamus. Nec solummododiffe-
    renlia est inter eos
    propter
    discretionem
    persoua-
    rum, quia
    isli
    terreni,
    ille esl
    coelestis,
    sed eliam
    ipsa
    causa
    disciplinoealque
    eruditionis. Nonenim
    adeamdem
    causam,
    vel ad res
    spiritales
    erudiunt,
    sedadid
    quod
    eis
    videtuf,
    sicut
    Apostolus
    manife-
    stt,
    dicens: Et illi
    quidem, patres carnales,
    ex
    quorum
    semine
    corporasumpsimus,
    in
    temporepau-
    eorum
    dierum,
    secundumsuamvoluntatem erudie-
    bantnos: hic
    aulem,
    Pater scilicet
    spirituum,
    adid
    quod
    utileesterudit
    nos,
    hocest adsalutemetutilita-
    tem animoenostroe: in
    recipiendosanclificationem
    ejus.
    Illi
    quidempatres
    carnales ad hoc erudiunt
    nos,
    ul
    ipsis
    simus utiles secundumsuamvolunta-
    tem, quoe
    inomnibus nonest utiiis: Deusveroom-
    nipotens
    ad omnia utilia nos
    inslituit,
    ut anhanse
    nostroein salutem
    consequamur
    et
    recipiamus
    san-
    ctificaiionem
    ejus,
    videlicet ut simus sancti secun-
    dum
    quemdammodum,
    sicut et
    ipse
    sanctus
    est,
    juxta quod ipse
    dicit : Sancli
    estole, quiaego
    san-
    ctus sum
    (Lev. xi).
    Ad
    hoc, Lnquam,
    nos erudit et
    castigat,
    ut nos efficiat
    dignos
    suis muneribus. Una-
    quoeque
    etenim
    gens
    secundumsuam voluntatem
    filios
    erudit,
    sicut consueludofuit Romanorumsuos
    filios erudireinre militar* et Groecorumlitteris in-
    stituera suos.
    A
    Omnisaulem
    disciplina
    in
    proesentiquidem
    videtur
    noneste
    gaudii,
    ted moerorit
    ; postea
    autem
    fruclum
    pacalissimum
    exercitalis
    per
    eam reddet
    justitioe.
    Omnis, inquil, disciplina
    lamhumana
    quamdivina,
    tune
    quando
    discilur,
    non videlur esse
    disciplina,
    gaudii,
    sed moeroris. Ideoaulembanc omnemet di-
    vinamet humanam
    disciplinamvocavit, quiaquid-
    quiddiscilur, disciplina
    vocatur. Idcirco autemin
    proesenti
    non videtur
    disciplinagaudii,
    sed
    moeroris,
    quoniamflagellatur soepissime
    et
    constringitur,
    de
    quo
    id
    agitur
    sustinet
    famam, patitur frigus
    omnem-
    quelaborem.
    Atvero cum
    pervenerit
    ad
    perfectio-
    nem,
    gaudet,
    loelalur, gralissimamque
    niercedem
    recipit,
    sicut
    Aposlolus
    dicit :
    Poslea, inquiens,
    cum
    pervenerit
    adculmen
    perfectionis,
    reddet ei eadem
    B
    disciplinapacalissimum
    fruclum
    justitioeper
    eam
    exercilatis,
    idesl
    per
    eamdem
    disciplinant probalis
    atque
    perfectis. Fruclumautem
    pacalissimum
    vocat
    gratissimam atque acceplissimam
    remunerationem
    quampercioiunt
    hi
    qui per
    eamdem
    disciplinam
    exerceniur
    alque probantur.
    Verbi
    gralia
    : Romani
    tirones, qui
    in
    disciplina
    rei militarissunl
    exercitati,
    multa contraria
    primum
    sustinenles
    postea gavisi
    sunt,
    monarchiam lotius orbis
    possidentes.
    Simili-
    ter
    intelligendum
    dehis
    qui
    in
    disciplina
    divina af-
    fligunlur, qui proemia
    oelerna
    recepturi sunt,
    sicut
    sancli
    apostoli, martyres
    et doctoresEcclesioe.Pro-
    pter quod
    remissasmanuset soluta
    genua erigite,
    et
    gressus
    reclos
    facilepedibus vestris,
    ut non claudi-
    cans
    quis
    erret, magis
    aulemsanelur.
    Propter quod?
    C
    quia propter disciplinam
    mercedis
    proemium
    reddi-
    lur,
    gaudiumque subsequilur
    : vel
    propterea
    ut
    possitis
    hoereditatem
    supernam
    cumbonisfiliis
    per-
    cipere,
    remissas manus abono
    opre,
    et
    lorpenles
    otio
    pigrilioe
    : et soluta
    genuaerigite
    adbona
    opra
    agenda.
    Per
    pedes
    autemet
    genua,
    debemus acci-
    pere
    bona
    opra,
    sicut et
    per manus, per gressus
    auteminlellectum
    inlenlionemquementis,
    el est sen-
    sus : Talia
    opra agite, quoeperfeclum
    intelleclum
    habeant
    quod
    bona intentione fiant. Recte
    ,inquii,
    ambulate,
    ne claudicatio
    plus accrescat,
    sed
    po-
    tiusadstatumrecliludinis
    erigatur.
    Remissasmanus
    et
    genua
    soluta mandai
    rigera,
    sicul etIsaias
    prav
    cipit,
    dicens:
    Confortate
    manus
    dissolutas,
    et
    genua
    debilia roborale
    (Isa.
    xxxv, 3),
    ut non claudicans
    B
    quis errel,
    id
    est,
    ut nonhoesitans
    quis
    infidebonis-
    que operibus
    erret via
    rectitudinis, magis
    autemsa-
    nelur a
    peccatis
    credendorectein
    Deum,
    acsi dice-
    ret :
    Qui
    nonrecle
    crdit,
    meliusestutfirmiuset lena-
    ciuscrelat
    quatenus
    omnibusmodisinveniat medi-
    cinam animoesuoe. His aulem verbis hoesitationes
    eorum
    tangit,
    adhocut sine
    aliqua
    dubitationecre-
    derent in Deum.
    Pacem
    sequimini
    cum
    omnibus,
    subaudis
    bonis,
    et
    sanctimoniamsine
    qua
    nemovidebitDeum. Plurima
    quidem sunt, quoe
    formam
    diseretionemque
    chri-
    stianiiatis
    ostendunt,
    sed
    plus
    omnibus ac melius
    charitatis mutuoeaffectuset
    pax, quoe
    omniumho-
    minumcordaconsociat.
    Quapropter
    dicit
    ipsa
    Veri
    925 HAYMONISHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL 924
    tas : Pacem
    relinquo
    vobis
    (J oan. xiv, 27);
    etilerum:
    A
    In hoc
    cognoscent
    omnes
    quia
    mei estis
    discipuli,
    si
    dilectionemhabueritisad invicem
    (Id. xm, 55); pro-
    pterea Apostolus
    dicit : Pacem
    sequimini
    cumomni-
    bus bonis. Pacis autem nomine
    intelligenda
    est
    dilectio et concordia. Sanctimonia autem dieitur
    castitas mentis et
    corporis
    acsi diceret : Ita
    diligite
    omnes bonosut
    vosmetipsos,
    et sit invobis
    castitas,
    sivemunditia mentis et
    corporis, quoniam
    sine
    pace
    et sanctimonia nemovidebit Deum. Beati enim
    pa-
    cifia, quoniamipsi filii
    Dei vocabuntur. Beati mundo
    corde, quoniamipsi
    Deumvidebunt
    (Matth. v).
    Con-
    templantes nequis
    desit
    gratioe
    Dei.
    Quid
    dicit
    contemplantes,
    idest
    diligenter
    altendenles
    atque
    considrantes,
    ut
    quis
    vestrumdicil
    gratia Dei,
    sic
    loquitur
    cumeis
    tanquam
    cum
    vialoribus, qui
    cum
    I
    numro et comitalu in
    Ionga
    ilincra
    permaneant
    quibus
    solet dicere
    isqui
    eis
    proeest : Videtene ali-
    quis
    remaneat
    qui
    non
    pergat
    nobiscum
    ;
    veluti si
    diceret : Nonhoc lantum
    requiro,
    ut vos soli
    gra-
    tiam
    consequamini,
    patriamque
    coeleslem
    intretis,
    sedetiam
    inspicialis
    et coeteros. GraliamautemDei
    dicil, fidem, spem,
    et
    chariiatem, per quasmeretur
    homo
    gratiam
    Dei
    invenire, quia
    cumistis
    habet,
    et
    reliquas.
    Sive
    graliam
    Dei dicit remissionem
    pecca-
    torum
    , quoe
    nobis
    gratis
    datur a Deo in
    baptismo.
    Videte
    , inquil,
    ne
    quis
    vestrum alienus sit a
    gratia
    Dei, quoe
    datur in
    baptimate,
    vel a fide
    perfecta,
    coelerisquevirtulbus,
    ne
    qua
    radix amaritudinis
    sursum
    germinans
    impediat,
    et
    per
    illam
    inquinenlur
    mulli. Radicem
    amaritudinis vocat voluntatemma-
    '
    laiii,pravamqueinlentionem,
    unde
    proceditpeccatum
    amaritudinis. Namsicut radix amara fructus dulces
    non
    potest proferra,
    sel sui
    similes,
    hoc est aina-
    ros,
    sulphureus
    quoque
    fons
    aquas
    nonemiltit habi-
    les ad
    bibendum,
    ita mala voluntas et intentio
    prava
    malam
    operationem
    etpeccatum
    amaritudinis a
    seemittunt
    quibus impeditur
    iter ad
    palriam
    ascen-
    dendi
    coelestem, atqueper
    illammalamvoluntatem
    de
    qua procedunt
    semina
    nequitioe, inquinantur
    mulli,
    quia
    modicumfermentumtotammassamcor-
    rumpit,
    et
    uno
    peccato infidelitatis,
    omnia
    opra
    quoepoterant
    bonaesse
    depravantur,
    et uno
    pecca-
    toremulti
    coinquinantnr.
    Radix enim amaritudinis
    specialiter peccatum
    infidelitatis
    poiest intelligi,
    li-
    ,
    cet ad malam
    voluntatem, atque
    intenlionem ne-
    quam,
    ut diximus
    ,
    referatur. Et
    congruepeccatum
    amarumdixit
    esse, quoniam
    nihil amarius est illo
    poslquam
    fuerit
    perpetratum. Quod
    experimento
    agnoscunt, qui post
    admissumdelictum
    ,
    conscien-
    tioemoerore
    macrantur, diraque
    salis amaritudine
    consumuntur in tantum ut amaritudo
    ipsius
    deli-
    cti, ipsumintelleclum,
    ipsamque
    ralionem
    aliquo-
    ties
    subvertat,
    sicut deCain
    legimusqui
    in
    despera-
    tionemmit.

    Ne
    quis fornicator
    aut
    profanus
    ut Esau
    , qui pro-
    pter
    unamescamvendidit
    primogenita
    sua. Fornica-
    tor
    appellalur Esau, qui
    contra voluntatem
    patris
    et
    tnatris uxores
    alienigenas
    duxit
    (Gen. xxxvi).
    Profa-
    A
    nus autem
    proprie
    dicilur
    irreligiosus, quasi porro,
    idest
    longe
    afano et
    temploDei,
    hic autem
    pro
    ca-
    strimargo,
    sive
    pro
    illo
    qui
    utile
    pro
    inutili
    vendit,
    ponilur. Quod
    bene
    congruil
    Esau
    , qui
    fuit calri-
    nargus alque gulosus,
    vendens
    primogenila
    sua
    pro
    vili
    cibo, pro
    lentieulascilicet rufa.
    Primogenila
    au-
    tem isto in loco
    appellantur
    honor et
    dignitas
    sa-
    cerdotii. Ante sacerdotium enim
    Aaron, quo
    a Deo
    conslitutumest in
    lege,
    omnes
    primogenili
    sacerdo-
    tes erant sicut fuit Sem
    qui
    et Melchisedech
    primo-
    genitus
    filius Noe fuit.
    Magna
    etenim
    dignitas
    erat habere
    primogenita
    ,
    quoniam
    et de substantia
    atque
    hoereditate
    palerna majorem portionem
    sumehant,
    vestimenlorumque
    orualu
    locupletior
    splendebat.
    Unde
    legilur
    in
    Genesi, quod
    Rebecca
    B
    accipiens
    veslimenlaEsau valde
    bona, quoeapud
    se
    domi
    habebat,
    induit ea
    J acob, sicque
    adduxiteumad
    patrem(Gen.xxvn).Quiutsensit odorem,
    vcslimento-
    rumqueejusfragrantiam,
    dixit-Ecceodor
    filii
    mei
    quasi
    odor
    agri (Ibid.). Quia ergo
    inter J udoeos erani
    quidam
    sectalores Esau infornicaiione
    atque
    castri-
    margia,
    reducit eis
    Aposlolus
    admemoriam faclum
    Esau,
    horlans cavendumab omnibus
    illis,
    ne
    quis
    illi similisficrel
    qui pro
    delectalione
    temporalium
    rerum, usque
    ad vendenda sua
    primogenita perve-
    nit.
    Propria siquidemnegligenlia
    et
    cupidilale
    ven-
    didit
    honorem, quem
    aDeo
    perceperat,
    et
    pro parva
    re
    magnam gloriam perdidit.
    Postremus faclus
    est,
    qui
    erat
    primus
    : el
    qui
    erat
    secundus,
    mansit
    pri-
    mus. Scitoteenim
    quoniamposteacupiens
    hoeredilare
    G
    benedictionem,
    reprobatusest,
    subaudis a Deo. Nar-
    rt historia Genesis
    (
    Ibid.
    ) quod
    Esau rever-
    tens de
    agro,
    ut
    comperil
    se
    proevenlum
    a fratre ad
    benedictionem
    patris,
    dixit cum
    lacrymis
    el claniore
    magno
    : Numunambenedictionem
    habet, paler
    ?Be-
    nedic etiamet mihi. Cui Isaac : Dominumluumillum
    conslitui,
    et
    ultra,
    fili
    mi,
    tibi
    quid
    faciam?
    (/frid.)Tan-
    demvictusIsaacclamoribus
    illius,
    dditei benedictio-
    nemdedivitiis
    hujus
    soeculi:et utinhis
    quoe
    terra
    pro-
    ferl abundarel dicens : In
    pinguedine
    lerroeet inrore
    coeli
    desuper ,
    erit benedictio tua
    (Ibid.). Apparat
    ergo quia
    cum voluissci hoeredilarebenedictionem
    patentant, dignilalem
    videlicet sacerdotii
    recipere,
    quoejam
    amiserat neenonet sanctitatem
    patris
    cum
    spirituprophetioe, peccalisimpedieitlibus
    adhoc
    per-
    **
    ductus
    est,
    ut
    reprobaretur
    a
    Deo,
    et fraudarelur a
    fratre benedictione
    palerna.
    Undeet
    sequitur
    : Non
    eniminvenit
    poenitentioelocum,
    quanquam
    cum la-
    , crymisinquisisset
    eam.
    Quare
    non invenit
    poeniten-
    tioe
    locum,
    id est veniam
    per poeniienliam, quam
    .
    cum
    lacrymis quoesivil?Quia
    itanon
    quoesivit
    ul de-
    . buit.
    Lacrymoe
    enimilloe
    indignationis
    fuerunt
    polius
    amissi honoris et rancoris contra fralrem
    quam
    hu-
    mililalis
    veroequepoenitentioe,
    undeet dixil : Venient
    dies Inclus
    patris
    mei ul occidamJ acob
    fralrem
    meum
    (Ibid. ), quapropter quanquam
    cum
    lacrymisinqui-
    sisset
    eam, jam
    ad illumlocumbenedictionisnon
    t
    potuit pervenire
    ut frater suus. Itaenimdebuerat
    poenitere,
    sicut dePelro
    legimus, qui
    cumDomi'
    925 EXPOSITIOIN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST, AD HEBR. 926
    num
    negasset,egressusforas flevit
    amore
    (Luc. xxn).
    Idcirco illi dimissumest tam
    grande peccatumquo-
    niamsicut debuit
    poenitentiamegil.
    Nonenimacces-
    sislis adtractabilemel accessibilem
    ignem
    elturbinem
    et
    caliginem
    et
    procellam,
    et tuboe
    sonum,
    et vocem
    verborum. Mos est illorum
    qui comparaliones
    fa-
    ciunt
    ,
    ut alteram
    parlera dprimant atque
    ext-
    nuent,
    ut res alterius
    partis
    emineal. Sic et
    Aposto-
    lus ex
    comparalione
    illorum
    quoe
    fuerunt inVeleri
    Testamento,
    nostra
    majora
    ostendit et
    clariora,
    mansueliora
    quoque
    et meliora
    atque
    admiratione
    digna.
    Facit enimnunc differentiani inter Christum
    et
    Moysen,
    inter
    Evangelium
    el
    legem,
    inter coelum
    et montem
    Sina,
    aspersionem sanguinis legalis,
    et
    emundationem
    sanguinis
    Chrisli. Mulloenimmeliora
    sunt ista
    quam
    fuissent illa. Ibi enim
    requiescel
    um-
    ]
    bra,
    hicverilas lenetur
    etpanditur.
    Non
    accepislis,
    inquit,
    adtractabilem et accessibilem
    ignem,
    id
    est,
    non accessislis advisibile et
    palpabile
    lumen
    ignis
    quod
    visu
    corporeo
    tractai!
    possit,
    sicut de veleri
    populo
    J udaico
    legimus,
    sed invisibilem et incom-
    prehensibilem
    Deum. HoecinSinamonte facta refe-
    runtur,
    quando
    data est
    lex, ignis videlicet, turbo,
    caligo,procda,
    tuboe
    sonus,
    et voxverborum. Yisus
    est, inquil
    DominusDeusinmonteSina
    (Ex. xix,xx).
    Turbo est ventus validus auferens
    stipulas
    et levia
    quoeque
    ac
    pulverem
    lerroe
    involvens, plerumque
    etiamextollit
    quoeponderosa
    sunt.
    Caligo
    est tene-
    brosilas fumi et
    ignis.
    Procella est
    lempesias
    et
    plu-
    via. Facta sunt aulem ista
    quando
    lex dabatur ut
    corda J udoeorum
    prona
    ad
    peccandum
    conculeree-
    tur,
    ne
    ipsam legem
    audcrenl
    transgredi.
    Undeet
    lerroemotusexslilit
    ibi,
    ul
    ipsi
    ex tolo lerrore
    per-
    cussi,
    ad Deumcoelorum
    confugium
    facerent. Tene-
    broeautemsicul et
    caligo
    obscuriiatem
    ipsius legis
    dsignant.
    Turbo sive
    commolioventorum,
    commi-
    nationem
    ipsiuslegis, quoedicit,
    si
    quis
    hoc vel il-
    lud
    fecerit,
    occidatur. Procella
    ipsam
    vindictam:
    tuboesonus
    proesenliam
    et adventum Dei
    omnipolen-
    tis,
    unde idem
    Aposlolus
    alias dicit : In
    jussu
    et in
    voce
    archangeli
    el in tuba Dei descendet decoelo
    (I
    Tltess.
    iv,
    16)
    :
    per
    tubam autem
    intelligi-
    tur
    ipsa
    vox
    angelorum.
    Non enim est
    putandura
    quod
    nea aut cornea tuba
    angeli increpaverint.
    Vox
    quoque
    verborumnon
    ipsius oir.nipotentis
    Dei
    intelligitur,
    sed
    angelorum.
    Per
    subjectam
    enim
    creaturam,
    hocest
    per angelum, loquebatur
    Deusad
    Moysen.
    Nam
    quod
    nonesset vox
    Dei,
    Dominusde-
    monstrat in
    Evangelio, loquens
    J udoeis :
    Neque
    vocem
    ejus audistis,
    neque speciemejus
    vidistis
    (J oan. v).
    Et
    quodMoyses
    cum
    angelo,
    non cumDo-
    mino fuerit loculus ostendit beatus
    Stephanus
    in
    concionesua
    quam
    habuit cumJ udoeis: hie
    est,
    in-
    quieus,
    Moyses,qui
    fuit cum
    angelo, qui loquebatur
    ei inmonteSina.
    Evangelium
    aulemnonfuit datura
    in tremore
    neque
    cum
    comminatione,
    sed affectu
    paterno.
    Locutusest Dominus fidelibus
    tanquam
    fi-
    liis. Namascendensinmontem
    quando
    inter coetera
    proecepta
    vitaeoctobeatitudines eis
    protulit, nonap*
    ^
    paruerunt neque
    visa sunt
    signaquibus
    terrentur,
    sicut
    quando
    lex data est.
    Sequitur
    :
    Quam
    vocem
    lubarum et
    angelorum, qui
    audierunt excusaverunt
    se,
    ne eis
    fieret verbum,
    id
    est,
    ne eis
    loqueretur.
    Non enim
    portabant quod
    dicebatur ad
    eos,
    hoc est
    non
    poterant
    ferre vocem
    angeli proe limore,
    unde
    et dixerunt
    Moysi
    :
    Loquere
    lu
    nobis,
    non
    loqualur
    nobisDominus,
    ne
    forte
    moriamur
    (Exod.xx).
    Nimio
    euimtimorfuerant
    perculsi,
    videnies totum mon-
    temSina fumare, procellas quoque
    et lonitrua et
    voces tubarum
    (Ibid.).
    Et si beslia
    letigerit montem,
    lapidabitur,
    subaudis
    lapidibusgrandinis
    coelitusmis-
    sis.SicenimproeceperaiDominus: Longe
    sefacianl filii
    Isral a
    monte, quoniam
    si homo aut
    aliqua
    beslia
    aecesserit ad
    montem,
    lapidibus; grandinis
    inlerfi-
    B
    cieiur. Et ita lerribileerat
    quodvidebatur,
    subaudis
    ut
    nequeaudereniaudire, neque
    accedereadmontent.
    Moi/ses
    enimdixit : Exterritus sumettremebundus.
    Si
    Moyses
    exterritus
    est, quid
    dicendumde aliis?
    Sedaccessistisad Sionmontemel civitatcm Dei vi-
    venlis,
    Hierusalem coelestem. Ex
    superioribus
    isla
    pendent,
    ubi diclum
    est,
    non accessistis ad Iraclabi-
    le:n et accessibilem
    ignem
    monlis
    Sinai,
    sed acces-
    sistis adSion
    montem,
    coelera
    per parenlhesim
    dicta
    sunl. Per Sionautem
    quoeinlerprelatur speculatio,
    et
    per
    Hierusalem
    quoe'inlerprelatur
    visio
    pacis,
    vult
    intelligi
    coelestem
    palriam,
    Ecclesiam videlicet su-
    pernam, quoe
    constat ex
    angelis
    el hominibus
    justis,
    ad
    quam
    acceditur fideet desiderio.
    Accessislis,
    in-
    quil,
    ad Sion
    montem,
    hoc est ad civilatemDei vi-
    C
    ven'.is Hierusalem fide et desiderio. El accessistis
    ad
    [requenliam
    sivemullitudinemmullorummillium
    angelorum,
    consociali illisin
    fide,
    consociandi ilerum
    in
    gloria, juxta quod
    Dominusdicit : Erunt elecli si-
    cut
    angeli
    Dei in
    coelo,
    et accessislis ad Ecclesiam
    primiiivorumqui conscripli
    sunt in coelis. Ecclesiam
    primiiivorum
    debemus
    accipere
    in
    aposlolis, quiprimi
    crediderunt, quorum
    fidei illi
    adjuncli
    sunt cre-
    dendo : et
    quorum
    nomina
    scripta
    sunt inmemoria
    omnipoteniis Dei,juxla quodipsa
    Veritas eis dixit :
    Gaudete
    quia
    nomina vestra
    scripta
    sunt in coelis
    (Luc. x).
    Et accessistis ad Deum
    judicemomnium,
    id
    est ad DominumJ esum
    qui
    dicit : Paler non
    judicat
    quemquam,
    sedomne
    judicium
    dedil Filio
    (J oan, v),
    per
    illumenim
    judicabil
    Deus Paler non solummodo
    B
    J udoeoSjSed
    omneshomines
    : el accessislisad
    spiritum
    justorumperfeclorum. Spiritumjustorum
    vocat
    Spi-
    -
    rilum
    sanctum, per quem
    sanclifieanlur omnes in
    baptismale, accipientes
    ab illo remissionem om-
    nium
    peccatorum
    : el bene
    perfecti
    vocantur, quia
    tune
    jusli perfecti existent,
    dumab omnibus conta-
    giis mundantur,
    sive
    spiritumjuslorum perfectorum
    dicit,
    animas sanctorum
    qui apud
    Deum
    probabiles
    exsliierunt, quibus conjuncti
    fuerant illi fideet de-
    siderio.
    Accessistis
    quoque
    ad J esum mediatorem
    Testamenti
    Novi. DominusJ sus
    per
    hoc
    quod
    homo
    pariler
    et Deus
    esl,
    mediator nosler
    est, quoniam
    sicut
    Moyses
    mediator fuit inler Deumet
    populum,
    verba Dei referonsad
    populum, rursusque populi
    ad
    927 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL.
    928
    Deumsecundum
    quod ipse
    dicit:
    Egosequesler
    vester
    x
    mediut inter Deumetvot
    (Deut.
    v,
    5),
    itael Dominus
    J sus verbaDeiPatris retulit
    nobis,
    etmodo nostra re-
    fert adillum
    interpellans
    assidue
    pro
    nobis,
    simulqne
    sua
    passione
    confirmansnobisTestamentumNovum.
    Ad
    aspersionemquoquesanguinis
    accessistismeliuslo-
    quentemquam
    Abel.More
    legis, aspersionis
    nomine
    emundationemChristi
    sanguinis
    inlimavit,
    quoniam
    mundalio
    quoeper sanguinemfiebat,
    aspersio
    voca-
    batur. Accesserunt
    ergo
    illi ad
    sanguinem
    Christi
    sivead
    emundationem,
    hocest
    adpassionemejusquo-
    niamfide
    passionisejus
    mundati sunt.
    Sanguis
    vero
    Christi melius
    loquitur quam sanguis Abel, quia
    sanguis
    Abel
    vindictam
    exposcebal
    homicidoe fra-
    tris :
    sanguis
    veroChrisli viiamet
    indulgentiam
    im-
    plorabat
    suis
    persecutoribus,
    dicenteilloadPatrem :
    J
    Pater,
    ignosce illis, quia
    nesciunt
    quid faciunt
    (Luc. xxin,
    34).
    Vel cerle melius
    loquitur
    dumnos
    loquentes
    facit
    quod
    J sus
    ipse
    est Filius
    Dei,
    cujus
    passione
    sumus
    redempti
    et
    baplismate
    abluli : et
    quia per sanguinemejus
    sumus effecti filii
    Dei,
    Vi-
    detenerecusetis
    loquentem, quod
    est dicere : Cavete
    ne contemnalis
    J esum
    loquentem per Evangelium
    suum, quoniam
    in dexlera Patris sedet consid-
    rant
    quod
    unusquisque
    noslrum
    agat (Luc.
    xxiv).
    Si enimilli non
    effugerunt,
    rcusanteseum
    qui super
    lerram
    loquebatur,
    mullo
    magis
    nos
    qui
    decoelis
    loquen-
    temnobis
    avertimus, subaudis non
    effugiemus,
    ac si
    diceret : Si
    patres
    vestri vindictam
    omnipoteniis
    Dei
    non
    effugerunt, qui proecepta
    illius
    proevaricati
    sunt
    fabricando
    idolum, quoeper Moysen
    vel
    per
    ange-
    I
    lumdata sunt
    illis, quorum uterque
    in terra
    loque-
    batur,
    multo
    magis
    nos non
    polerimus
    vaderavin-
    dictam
    illius,
    si
    proeceplaquoeper
    Filiumdata
    sunt,
    conlempserimus.
    Illi eumin terra
    loquentem
    audie-
    runt,
    nos decoelo:
    propter
    unitatem autem
    personoe
    quam
    habet Filius Dei induabus
    naturis,
    dieitur de
    coelonobis
    loqui.
    In terra enim
    videbatur
    loqui per
    humanitatem,
    sederat in terra el in coelo
    per
    divi-
    nitatem. Unde
    ipse
    dicit : Nemo ascendit in coe-
    lum,
    nisi
    qui
    descendit de
    coelo,
    Filius hominis
    qui
    est in coelo
    (
    J oan. m
    ).
    Similiter dum Evan-
    geliumproedicatur
    in
    terris, ipse quoque
    de coelo
    nobis
    loquitur
    :
    quapropter
    audiendus est mullo
    melius
    quamMoyses. Sequitur, cujus
    voxmovitler-
    ram
    tune,
    subaudis
    quando
    lex data
    est,
    nunc re-
    promiltit,
    dicens: Adhucsemel et
    ego
    movebononso-
    lum
    lerram,
    ted etiamcoelum.
    Ipsequi
    tune
    jussione
    movit montem
    Sina,
    et lerram in circuitu
    ejus
    ubi
    populusstabat, quando Moysi
    ddit
    legem, ipse
    nunc
    repromillit,
    non
    partem
    lerroe movendam a
    se,
    neque ipsam
    lolam terram
    solummodo,
    sed eliam
    coelum.Et ideo
    quanto majora opra
    fieri
    promiliil,
    tanlo
    magis
    timendus est. Licet enim terrsemolus
    soepius
    fuerit in diversis locis
    diversisque partibus
    mundi,
    non fuit lamen
    per
    totum
    mundum,
    et si
    moiaest
    terra,
    non tamen coelum. Undebene dicit
    semel futurumessehocindie
    judicii,
    ostendens
    quia
    jiuiiquam
    iterum movebuntur. Unde et
    sequitur
    :
    A Quod
    autem adhuc semel
    dicit,
    oslendit niobilium
    translationem
    tanquam factorum,
    ut maneant ea
    quse
    sunt immobilia. Isla motiocoeli et terroeadin-
    novationem et meliorationem illorum
    pertinet.
    Terra
    quidem, appropinquante
    die
    judicii,
    motum
    suslinebit,
    sed
    pariter
    movebuntur coelumac
    terra :
    et mulabuntur ab hac
    specie
    in
    meliorem, juxta
    quod Apostolus
    dicit alibi : Proeterit
    figura hujus
    mundi
    (I
    Cor.
    vu).
    Mutata
    figura,
    remanebit sub-
    stantia,
    erilque postea
    coelumnovumet terra nova.
    Coelumautem hic non sidereum
    neque oethereum,
    sedistudaereum
    accipe,
    a
    quo
    et avescoelidicuntur.
    Iiaqne regnum
    immobile
    suscipientes,
    subaudis
    nunc in
    spe, quodpercepturi
    sumus in
    re,
    habemus
    graliam per quam
    serviamus
    placentes
    Deo cum
    B metu et reverentia.
    Regnumimmobile,
    Ecclesia est
    coelestis
    quoe
    constat ex
    angelis
    et hominibus
    juslis.
    Regnum
    autem Dei Ecclesia isla
    est,
    et
    regnum
    Ecclesioe
    omnipotens
    Deus esl. Hoc
    regnum
    modo
    suscipimus
    in
    spe,
    lune autem
    percipiemus
    in
    re,
    cum tradiderit Chrislus
    regnum
    Deoet Patri. Id-
    circo aulem
    appellalur regnumimmobile, quoniam
    si coelumet terra immobiliter
    permanebunt post
    immutaiionem,
    multo
    magis
    electi
    post
    resurrectio-
    nem immobiliter
    immortalilatem in
    corpore,
    el in-
    commutabilitatem in anima
    percipient, regnaturi
    cumDeooeternaliter :
    eruntque
    ipsi regnum
    immo-
    bile
    omnipoteniis Dei,
    et
    regnum
    illorum contem-
    platio
    sancloeTrinitatis. Et
    quod
    islud
    regnum
    im-
    mobile
    suscipiamus
    in
    re,
    hortatur
    Apostolus
    ut ba-
    Q
    beamus
    gratiam, per quam
    serviamus
    Deo, placen-
    tes illi. Gratiam aulem dicit fidem
    rectam, spem
    cerlam,
    chariiatem
    perfeclam,
    cum
    operatione
    san-
    cta, per qua
    debemus Deo servira cum
    metu,
    li-
    menles illumut Deumet
    judicemomnium,
    et cum
    reverentia
    diligentes
    illumut
    patrem.
    Timere eum
    debemus,
    ne et hic
    flagellemur,
    et
    postmodum
    a
    requie separemur.
    CAPUT XIII.
    EtenimDeusnoster
    ignis
    consumensest. Deusom-
    nipotens ignis appellalur,
    non ut materiam
    quam
    fecit
    consumt,
    sed
    quod
    exterius homo
    altrahat,
    rubiginem
    scilicet
    peccatorum.
    Non enimilludcon-
    sumit
    quod ipse
    fecit : sed
    quod
    malitia hominum
    inlulit.
    Agit
    et illudiste
    ignis,
    dum
    corda videlicet
    hominumad amorem Dei accendit. De
    quo ign
    ve-
    rilas dicit :
    Ignem
    venimitterein
    terram,
    el
    quid
    volo
    nisi ut ardeat
    (Luc. xn,
    49)
    ? Terra enim vocata
    sunt corda terrena
    , quoe
    dum
    semper
    ininfimisco-
    gilationibus desideriisque
    terrenis
    versantur,
    a ma-
    lignis spirilibus quasi
    terrena conculcantur. Sed
    ignem
    Dominusinterrammittit cumafilalu
    Spirilus
    sancli corda carnalium hominumad amoremDei et
    proximi
    accendit. Ecce
    quare appellalur omnipotens
    Deus
    ignis,
    videlicet
    quia rubiginem peccatorum
    consumit,
    et corda hominum ad chariiatem accen-
    dit. Sed
    potest
    adhuc
    quoeriquare
    assimiletur
    igni
    ?
    Ad hoc vero
    respondendum
    est :
    quia
    sicut
    ignis
    latet insilicibus el
    ptris,
    ita
    omnipotens
    Deus in
    929
    EXPOSITIO
    IN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. ADHEBR.
    930
    creatura sua manet : sed tamen non videtur.
    Charitas
    (raternitatis
    maneat invobis.
    Quod
    est di-
    cere: lia
    diligile
    omnes,
    sicut
    vosmetipsos, recogi-
    laiitesvos habere unumDeumPatrem
    omnipoten-
    tem,
    et unammatrem
    Ecclesiam,
    sive ex uno
    ptre
    Adam,
    et unamaire Eva
    progenitos
    esse: et
    hospi-
    ialHatem nolite oblivisci. Non dixit :
    Hospitales
    eslote.sed
    hospitalitatem
    nolite oblivisci. Fuerant
    enimillisatis
    hospitalitatibus
    dedili, antequamexspo-
    liali essent
    propriis facultatibus,
    sel
    poslquam
    enu-
    dali sunt ex maxima
    partepropria
    substantia,
    erant
    ilerum nimium tenaces.
    Quapropter
    horlatur eos
    Aposlolus,
    ut secundum
    possibilitatis
    modum
    ,
    ho-
    spilalitalis
    officium
    adimplerent,
    dicenseis :
    Hospi-
    talitatemnolite oblivioni
    Iraderepristinam. Hospita-
    litasautem hilari mente et animo loetoest
    agenda,
    juxta quod
    beatus Petrus dicit :
    Hospitales
    invicem
    sinemurmuratione
    (I
    Pelr.
    v, 9).
    Et alibi : Hilarem
    datorem
    diligit
    Deus
    (II
    Cor.
    ix, 7). Sequitur
    :
    Per hanc enim
    placuerunt quidam
    Deo, angelis
    ho-
    spitioreceptis,
    ut Abraham
    qui
    meruit
    promissionem
    de filio
    accipere,
    et Lolh
    qui
    liberatus est deexcidio
    Sodomorum, undeipsejudex
    omniumdicturusest in
    die examinis :
    Quandiufecislis
    uni exminimis
    meis,
    mihi
    fecislis(Matlh. xxv, 40).
    Mementotevinctorum
    tanquam
    simul
    vincti,
    hoc
    est,
    sicut
    oplaretis
    vobis
    subveniri, vestrique
    memi-
    nissesi esselis vincti in
    carcere,
    itamementoteillo-
    rum
    qui pro
    fideChristi vinculali
    tenentur,
    videlicet
    tanquam
    et vossimul sitis vincti cum
    illis,
    et labo-
    ranlium,
    subaudis mementote,
    tanquam
    et
    ipsi
    in
    corpore
    sitis
    morantes, quod
    est dicere.
    Quia
    in cor-
    pore
    adhuc eslis
    morantes, per quod experimento
    cognosdtisquid
    necesseest
    laboranlibus,
    mementote
    illorum
    qui
    laborant in doctrina et
    operatione
    sancta,
    subminislrando
    victum, vesliinentnm,
    sicut
    velletisvestri meminisse,
    si laliter laboraretis. Per
    hoc enim
    quia
    in
    corpore
    morlali
    manetis,
    sicut et
    illi
    experimentoprobatisquia
    militiaest vitahominis
    super
    terram
    (J ob.
    vu
    , I),
    et homoad laboremna-
    scitur,
    sicut avis advolatum.
    Honorabile
    connubium,
    subaudissit in
    nobis,
    sicut
    placet
    Deo,
    et thorusimmaculalus. Connubiumdici-
    lur aconnubendo. Erant
    quidam
    lune
    temporis qui
    condemnabant
    nuplias,
    dicenles immundum esse
    conjugale
    connubium,
    nec esse mundum
    posse
    a
    leclo
    conjugis surgentem.
    Unde beatus
    Apostolus
    legilimum
    connubium, quod
    causa amoris filiorum
    sit,
    noncausalibidinis
    explendoe,
    non solumconce-
    dit,
    sed etiamdicil Deo illud
    placere.
    Honorabile
    enimconnubium
    est,
    amore filiorum
    lgitime
    uxo-
    rem ducere
    temporibusque
    certis ab ea
    abslinere,
    nec
    plures
    uxores
    habere, quoniam
    in initio
    (ut
    Scriptura dicit)
    creavit Deushominemad
    imaginem
    suam,
    ad
    imaginem
    Dei creavit
    illum,
    masculum
    el feminam creavit eos
    dixitque
    eis : Cresciteet
    mulliplkamini (Gen.i).
    In
    sequenlibus quoque
    diei-
    tur, quod
    futuri essentduo incarneuna.
    Hujusmodi
    connubii thorus immaculatus
    est,
    hoc est
    legitimus
    A concubitus
    absque
    fornicationiscausa et immacula-
    tus
    lecius,
    immaculati et illi inde
    surgentes,
    hoc
    est,
    roaculam
    peccaii
    inde non trahentes. Unde beatus
    Matlhoeus
    aposlolus
    dicil in
    quodamloco,
    quialegi-
    limum
    conjugium
    et thorus
    immaculatus,
    sordes
    habent
    quodammodo
    in commixlione
    seminis,
    sed
    peccati
    maculamnon habent. Meliusest enim uxo-
    rem
    lgitimant
    ducere, quam
    cummeretriculis for-
    nicari,
    aut etiam aliorumuxores violare. Si vero
    nonfuerit
    legitimumconnubium, neque
    amorefilio-
    rum,
    sedcausa libidinis
    explendoe,pluresque
    fuerint
    uxores, jam
    non est honorabile
    connubium,
    neque
    thorus
    immaculatus, fornicaloret
    enimet adullerot
    judicabit
    Deus. Fornicari est
    quoquo
    modo
    pollui,
    libidinemque expiera,
    adulterare vero est alterius
    B
    thorumviolare. Unde
    adulter,
    quasi
    alterius Ihorum
    violans,
    sed
    nunquid omnipotens
    Deus solummodo
    fornicatores et adultras
    judicabil,
    hoc
    est,
    damna-
    bit,
    proetermissis homicidis, sacrilegis, furibus,
    aliisque
    diversis criminibusinvolutis?Minime.
    Quare
    ergoApostolus specialiter
    fornicatores et adultras
    judicandos
    foredixit? Nimirum
    quia
    de
    homicidis,
    sacrilegis, latronibus, parricidis, alque
    aliis
    peccato-
    toruin
    pondregravatis,
    nullahoesitalio
    eslquin
    sint
    damnandi,
    defornicatoribus vero et adulteris erant
    tune
    temporisqui dubitabant,
    dicenles adhoecfactos
    masculoset feniinasa
    Deo,
    ut simul
    coeant, ideoque
    non esse
    peccatum
    cum
    qualibet
    mulierc concum-
    bere, quod
    omnino
    longe
    a verilate est. Unde
    Apo-
    stolus,
    cum
    primum
    dixisset honorabile connubium
    "
    et thorumimmaculatum
    placereDeo,
    mox
    subinlulit,
    Quia
    fornicatores et adultras
    judicabil Deus,
    osten-
    dens
    justejudicari
    fornicatoreset adultras. Si enim
    connubiumconcessum
    esl, juste
    fornicatores
    suppli-
    ciis
    afficiuntur,
    juste puniuntur
    adulteri.
    Sint moressine
    avaritia,
    contenli
    proesenlibus.
    Mos
    esl honestas vitoeel benevivendi. Nondixit : Nolite
    possideredivitias,
    sedsint
    mores,
    idest vitaet con-
    versatio veslra sine avaritia. Avarusdieitur avidus
    auri,
    videlicet
    quia
    tenax est in
    largiendo,
    et
    cupi-
    dusin
    accipiendo
    et
    qui
    manumhabet colleetamad
    dandum,
    et exteiitamad
    accipiendum.
    De
    quo qui-
    dam
    sapiens admomiit,
    dicens : Non sit
    porrecla
    manus luaad
    accipiendum
    et ad dandum collecta.
    p.
    Forlassis
    poslquamexspoliati
    fuerant
    propria
    facul-
    ,
    tate a non
    credenlibus-, cupiebant
    sub relentu
    eleemosynoe
    iterum
    congregare
    divitias.
    Ideoque
    ad-
    momiit
    Apostolus
    ut essentmoresillorumsineavari-
    tia, contenli tantum
    proesentibus necessariis,
    non
    proecogilantes
    de
    future, juxta quodipse
    alibi horta-
    tus
    fuerat,
    dicens : Habenlesvictumet
    vestitum,
    his
    contenli simus
    (/
    Tim.
    vi) ;
    et nefortedicerent :
    Quid
    facturi erimus si necessaria nobis
    contigerit
    desse
    suffragia, proximis
    consolalionem
    addidit,
    adhibens
    testimoniumdelibro J esuNave.
    Ipse
    enimDeusom-
    nipotens
    dixit : Non
    \le
    deseram
    neque derelinquam.
    Post morlem
    Moysi
    dixit DominusJ osue: Sicut fui
    cum
    Moyse,
    itaerotecum.
    Confortare,
    et etto robu-
    stus
    (Dan. x);
    non te
    deseram, neque
    derelinauam.
    951 flAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 952
    Quodexemplum
    ul
    pertinet
    ad
    J osue,
    ita et ad om-
    nemeleclum
    , qui spem
    suamin Deohabet
    positam.
    Nullaenimratione
    mentitur,
    si inillo
    spem
    nostram
    ponimus.
    Ita,
    subaudis esl ille
    nobiscum,
    ut
    confidenler
    di-
    camus,
    Dominusmihi
    adjulor est,
    non limebo
    quid
    faciat
    mihi homo. Hominis nomine
    intelligitur hic,
    non solumcarnalis
    quilibet adversarius,
    sedetiam
    hostis
    anliquus, qui
    homo
    appellalur,
    abofficio suo
    voeabulum
    sumens,
    eo
    quod
    hominem
    decipiat,
    sicut
    et Christus Ieo
    appellalur propter
    fortitiidinem.
    Unde
    Prophela
    dicit :
    Eripeme, Domine,
    abhomine
    malo
    (Psal. cxxxix),
    id esl diabolo.
    Oporlet ergo
    nos in omnibus tribulationibus seu tcntationibus
    hune versiculum
    Psalmographi
    seu
    Apostoli
    excla-
    mare,
    dicenles : Dominusmihi
    adjntor est,
    non ti-
    ]
    mebo
    quidfaciat
    mihi
    homo,
    idest
    quilibet
    hostis aut
    adversarius.
    Memeniote
    proepositorum
    vestrorum
    ,' qui
    vobislo-
    culi sunt verbumDei :
    quorum
    inluenlesexilumcon-
    versationis,
    imitamini
    fidem.
    Omnes
    quidem proelali
    et doclores in
    quantum
    bona
    proedicant
    et bona
    ope-
    ranlur,
    audiendi sunt et imitandi : in
    quantum
    vero
    aut non recte
    proedicant,
    aut maie
    vivunt, neque
    audiendi sunt
    neque
    imitandi
    ;
    verbi
    gratia
    : Si ra-
    cle
    proedicat,
    et bene
    vivit,
    audiendus est et imilan-
    dus : si vero neutrum
    agit,
    nonest audiendus ne-
    que
    imitandus : al vero si recle
    proedicat,
    licet maie
    vivat,
    nonestcontemnendusutnonaudiatur.UndeDo-
    minus dixit
    (Matlh. xxm)
    :
    Quoe
    dicunt
    facile, quoe
    aulemfaciuntfacerenolite.
    Quiaergo
    isli bonos
    proe-
    (
    positos habuerant,
    sanctos videlicet
    apostolos
    co-
    ranique
    successores,
    hortatur eos ut memores sint
    illorum
    , eorumque conversationis,
    considrantes
    exitum,
    hoc est
    perseveranliamusque
    in finem in
    fide
    recta, bonisqueoperibus
    imilarentur
    fidem,
    hoc
    est firmilalembonorum.
    Quiaergo
    finembonumha-
    buit eorum
    conyersatio,
    idcirco imitamini lidemillo-
    rum. Fidem aulem firmilalem seu
    perseverantiara
    illorumdicit.
    J sus Christus heri et
    hodie,
    ipse
    et insoecula. Ad
    superiora pertinent ista,
    ubi testatus est dixisse
    Deum: J Vonledeseram
    nequederelinquam.
    Poterant
    illi
    respondere
    hocnon
    perlinere
    adDei
    promissum,
    quia
    non est nobis
    promissum,
    sed
    polius
    J osue
    pro-
    misit hocDeus
    ;
    ad hoec
    Aposlolus
    : Nolite
    deficere,
    1
    quoniam,
    sicut
    pertinet
    adJ osueisla
    promissio,
    ila
    pertinet
    ad
    vos, quoniam
    J sus Chrislus
    qui
    unius
    esseniioeexislens cumPaire tune
    temporis ipsefuit,
    ipse
    est,
    ipse
    erit et in soecula. Nolite
    pulare quasi
    qui
    tune
    temporis
    fuit et nonsit modo. Idemei
    qui
    fuit
    heri,
    idemerit el insoeculum. Heri aulem
    proe-
    terilum
    significat tempus
    :
    hodie, proesens
    : soecula
    vero,
    fulurumsine
    termino, tanquam
    dicerel : Ante
    soeculaet insoeculaet
    post soecula,semper manebit,
    sicut deillo
    Prophela
    dicil : Tuaulemidem
    ipsees,
    el anni lui non
    dficient(Hebr. i).
    Doctrinis mriis et
    peregrinis
    noliteabduci. Do-
    ctrina}varisa et
    peregrinoe,
    nova
    dogmata
    sunt hoe-
    A relicorum, quibus
    abducuntur et
    separantur simpli-
    ciores a veritate
    fidei, superslitiones
    quoque
    J uda.3-
    rum, qui
    docent abstinendum a
    quibusdam cibis,
    quos
    lex
    prohibet, quosdam
    vero concedunt.
    Quia
    ergo
    inter illos erant
    quidam
    carnaliter
    sapientes,
    qui
    escarum observatione et differentia seduce-
    bant
    quosdam,
    abstrahentes eos a doctrina
    evange-
    lica,
    quoe
    dixit omnia esse munda mundis
    (Til. i),
    alloquitur
    illos
    Apostolus,
    ne illorum
    peregrina
    doctrina abducerentur.
    Quod
    et
    apertius
    manifestt
    subjungens
    :
    Optimum
    esl enim
    gratia
    slabilire
    cor,
    non escis
    quoe
    non
    profuerunt
    ambulantibut in eis.
    Optimum, inquil,
    et
    perfectumest,
    slabilire et con-
    solidare inlellectum animi in
    gralia
    Novi Testa-
    menti,
    ut habealis (idem
    perfeclam,
    credentes omnia
    g
    munda
    mundis,
    non slabilire indifferentiiset obser-
    valionibus
    escarum,
    dicentes
    quosdam
    cibos mun-
    dos, quosdam
    immundos
    qui
    nihil
    profuerunt
    ambu-
    lantibus in illis observaiionibus. Post Domini ad-
    ventumomniailla
    quoe
    in
    figuraconlingebant,
    ces-
    saverunl : et maxime
    poslquam
    Dominusdixit : Non
    quod
    intrat in os
    coinquinat
    hominem: sed omnia
    sunt munda mundis. Vidit
    siquidem
    Deus cuncta
    quoe
    fecit, erantque
    valde bona. Meliusest enim
    fidem retinere cum
    perfecto opre, quam
    de diffe-
    rentia ciborum
    disputare, rejiciendo
    illa
    quoe
    Deus
    munda creavit. Una
    namqueperfecla
    observaniia
    est,
    abslinere a
    peccatis
    : nihil enim
    prodest
    absli-
    nereacibissi nonabslineatur a
    peccalis.
    Nam
    licet
    grrent
    illi studiumcirca
    hujuscemodi
    observalio-
    Q
    ns,
    nihil eis
    profuit,
    si fidemnonhabuerunt. In hoc
    enim
    quod legemcustodiebant, profuil
    illis: inhoc
    quod
    escisnon
    vescebantur,nihil
    utilitalis
    perceperunt.
    Habemus allare de
    quo
    edere nonHabent
    potesla-
    tem
    qui
    tabernaculodeserviunl.
    Legalem
    consuetudi-
    nem ad
    myslerium spirilalemque
    sensum refert
    Aposlolus. Legis siquidemproeceplum
    erat ut d-
    cima die
    septimi
    meiisisa festivitate
    paschali,
    fesli-
    vilate videlicet
    propinationis, acciperent
    vituluin
    et
    hircum,
    et immolarenl eum extra castra ; san-
    guinem
    aulem illorumanimaliumferret
    ponlifex
    iu
    Sancla
    sanctorum,
    oraturus solus
    pro populo
    : car-
    nes vero illorum
    portarenlur
    extra
    castra, ibique
    concremarentur,
    nec esse licitumalicui tabernaculo
    deservienti ex illis comedere.
    Spiritualit!'
    autem
    Djlla
    duo
    animalia,
    videlicet vilulus et
    hircus, figu-
    rant lenenl Domini Salvaloris :
    Ipse
    est enim vilu-
    lus, quem pius pater
    in
    regressione
    filii
    prodigi
    immolavit,
    ipse
    et hircus
    qui pro peccatoribus
    obla-
    tus est. Pontifex
    quoque
    ille
    qui
    cum
    sanguine
    illorum animalium intrabal in Sancta sanctorum
    oraturus
    pro populo, typumgerebat
    istiusveri
    pon-
    lificis, qui
    cum
    sanguine passionis
    suoeininteriora
    patrioe
    coelestis
    intravit,
    oraturus
    pro
    fidelibussuis.
    Immolabantur illaanimalia inlra castra sedcarnes
    illorumextra castra
    comburebantur, quia
    et Redem-
    plor
    noster in Hierusalem
    quasi
    inlra castra immo-
    latus est vocibus
    etjudicio
    filiorum
    Isral,
    sedcar-
    nes illius extra Hierusalem incruce combuslscsunt
    955
    EXP0SIT10IN EPP. S. PAULI.

    IN EPIST. ADHEBR.
    934
    ignpassionis
    :
    Quando
    enim
    adjudicatus
    est
    morli, i
    clamanlibus
    J udoeis
    (Matth. xxvi).
    Reusest morlis:
    Crucifige, crucifige
    eum, quodammodo(quantum
    ad
    illos
    pertinet)
    immolatus est.
    Quod
    Marcus
    evange-
    iisla volensnobis ostendere ila
    esse,
    dicit : Erat
    aulemhora
    tertia,
    et
    crucifixerunt
    eum
    (Marc, xv)
    :
    linguis
    videlicet suis. Namhorasexta in cruce est
    levatus extraHierusalem,ibiquecorpus ejus
    combu-
    stumest
    ignpassionis.
    Altare autemilludJ udoeo-
    rum
    quod
    fiebat extra
    castra,
    ubi consumebantur
    carnes,
    altare Ecclesioe
    est,
    ubi
    quotidiecorpus
    con-
    sccratur Christi. Habemus
    ergo
    altare
    Ecclesioe,
    ubi
    consecralur
    corpus
    Dominicum: de
    quo
    non habent
    poteslatem
    edere
    , qui
    tabernaculo
    corporis
    sui de-
    serviunt : fornicatores
    videlicet, adulteri, ebriosi,
    immundi,
    et hi
    qui
    seminant inter fratres discor-
    *
    dias, omnesquequi voluplatibus
    et desideriis carnis
    suoedeserviunt. Qui
    enimmanducat etbibit
    indigne,
    judicium
    sibi manducatet bibit
    (I
    Cor.
    xi).
    Quorum
    enimanimalium
    infertur sanguispropec-
    calo in Sancta
    per ponlificem,
    Itorum
    corpora
    cre-
    manlur extra castra. Hoec
    quomodo
    ad Deum
    per-
    tineant salis,
    ut
    reor,
    dictumhabetur. Sed
    quia
    ipsecaput
    omnium
    lectorum, per
    carnes illasani-
    malium
    possinl intelligi
    omneselecli
    qui
    extra ca-
    stra,
    hocest extra conversalionemsoeculariumcar-
    nalium
    qui
    hominummortificandomembrasua cum
    viliis et
    concupiscenliis,
    sive
    martyres pro
    Christi
    nomine suslineiit omnia adversa,
    et fervoresancti
    Spiritus
    accensi consmnunt in se
    quidquid
    fluidum
    alque
    libidinosum
    invenitur, ardenique pariter*
    amore dileclionis Dei et
    proximi Dupliciter
    enim
    consumuntur extra
    castra,
    sive dum niortificant
    membrasua cumviliis et
    concupiscenliis,
    ut dixi-
    mus,
    sivedum ad
    exemplum
    Dominicoe
    passionis
    martyrii palmam
    subeunt, juxta quod
    beatus Petrus
    hortatur dicens: Chrislus
    passus
    est
    pro nobis,
    re-
    tinquens
    vobis
    exemplum,
    ut
    sequiminivesligiaejus
    (I
    Petr.
    n).
    Infertur
    sanguis
    illorum intra Sancla
    per pontificem,
    dum illorumvita laudabilis Deo
    Patri
    proesentatnrper
    verumsacerdolemJ esum
    qui
    est advocalus noster
    iulerpellans pro
    nobis. Et con-
    grueper sanguinemjuxta accipilur, quia
    vita ho-
    minisin
    sanguine
    est. Sive
    sanguis
    illoruminfertur
    in
    Sancta,
    dumillorumanimoecum
    triumpho pas-
    ,
    sionisadcoelesliadeferunlur. Bene
    quoque
    inaltari
    consumuntur
    quia
    omnia ista sancti
    martyres
    in
    fide
    adimplent, qua
    secredunt a Deoremunerari.
    De bis
    quoe
    in hoc altari
    consecrantur,
    nonhabent
    poteslatem
    edere
    qui
    tabernaculo
    deserviunt, quo-
    niamadea
    quoe
    sancti
    martyres
    in fide
    perfecla
    su-
    stinendo
    adimplent,
    non audent accedere hi
    qui
    carnaliter
    vivunt,
    el amore
    hujus
    soeculi tenentur
    astricti.
    Propter quod,
    subaudis
    mysleriumadimplendiim,
    el
    J sus,
    ut
    sanclificaretper sanguinem
    suum
    popu-
    lumin se
    credentem,
    extra
    portant passus
    est. Sicut
    liber
    Evangeliorumtestatur,
    dicens : Extra
    portam
    Hierusalem
    passus
    est in loco
    decollatoruni,
    qui
    vo-
    A
    cabalur Calvarius
    (Matth. xxvii).
    Ut
    ergo
    Dominus
    umbramet
    figuram
    in veritatem
    converleret, quoe
    dese
    suisque
    membris
    proefigurabanlur,suoque
    saiw
    guine
    redimeret
    alque
    mundaret
    populum
    insecre-
    denlem,
    forisHierusalem
    passus
    est.
    Exeamus
    igitur
    ad Deumextra
    castra,
    imprope-
    rium
    ejus portantes. Quia ergo
    Dominus
    pro
    nobis
    passus est,
    hortatur
    Apostolus
    ut imitemur
    illum,
    dicens :
    Igitur, quia ipse
    extra castra
    passus
    est ut
    nos
    sanclificaret,
    cgrediainur
    ad eumextra conver-
    salionemcarnalium
    hominum, mortificanles mem-
    bra noslra cum viliis el
    concupiscenliis,
    et imite-
    mur
    ejus passionem, martyriumpro
    illo
    sustineudo.
    Ilc est enim
    improperium
    illius
    portare,
    eadem
    quoe
    ille sustinuit
    pati.
    Crux enim illius
    imprope-
    B rium
    ejus
    videtur esse
    paganis,
    nobisautemest
    sanclificalio et
    redemplio.
    Exeamus
    igitur
    ad eum
    extra
    castra,
    despicientesprsesenlia,amantes futura,
    conlemnenles
    visibilia, desiderantes et amantes
    oelerna.
    Sequitur
    :
    Non enim habemus hxc manentem
    civitutem,
    sed
    fnturaminquirimus.
    Certumest
    quia
    inhoc mundo
    non
    possumus
    habere habitaculum
    oeternum,
    neque
    civitalem
    semper manentem, quoniam
    mundustrans-
    ibit et
    concupiscentia ejus.
    Quapropter
    debemus
    tendere summis nisibusadcivitalem coeleslemHie-
    rusalem, quoe
    habitatoremhabet
    Deum, oeternaliter
    permansurum.
    Per
    ipsumigitur
    offerimus hosliam taudis
    semper
    Deo,
    id est
    fruclum
    labiorum
    confilenlium
    nomins
    G
    ejus.
    Per
    ipsum,
    id est
    Christum,
    debemus
    offerre
    Deo Palri sacrificiumlaudis et
    graliarum actiones
    pro
    omnibus bonis ab illo
    perceptis.
    Idcirco aulem
    graliarum
    acliones fructum
    labiorum
    vocat, quia
    eoedem
    graliarum
    actiones fruclum
    proemiorum
    me-
    rcnlur. Unde
    Apostolusdicit,
    quia
    ore
    fit confessio
    ad salutem
    (Rom. x).
    Illi
    ergo pecudes offerebant,
    nos autemnihil horum
    offerimus,
    sedsolam
    gratia-
    rumaciiouemDeoofferre
    debemus. Dehoc sacrifi-
    cio dicit Psalmista : Immola Deo
    sacrificium
    laudis
    (Psal. XLIX).
    Beneficentioe
    autem et communionisnolite oblivi-
    sci. Talibusenimhostiis
    promeretur
    Deus.
    Beneficus,
    dieitur homo
    largus
    et
    eleemosynis
    deditus. Inde be-
    neficenliadicilur
    largilas eleemosynarum.
    Benefi-
    centioe,inquit,
    et communionisnolite
    oblivisci,
    id est
    largilalis eleemosynarum,
    et
    communionis
    (qua
    communicareet
    participare
    debetis aliisex faculta-
    tibus
    vesiris)
    noliteoblivisci. Si alii vestras
    rapuere
    substanlias,
    tamen ex eis
    quas habetis,
    eleemosynas
    dare nolite
    oblivisci,
    sicut
    Propheta
    dicit : Beatus
    qui intelligit super egenum
    et
    pauperem(Psal.
    XL).
    Talibusenim
    hostiis',
    et muneribus
    eleemosynarum
    promeretur
    Deus
    adipisci.
    Undedicit
    prophela
    : Mi-
    sericordiamvoloet non
    sacrificium
    (Ose. vi).
    Non
    est considerandus
    pauper qui
    videtur
    accipere,
    sed
    poliusqui jussit
    dare.
    Eleemosyna
    enim
    quoepauperi
    largitur
    in
    terra,
    a Deo
    recipitur
    mcoelo. Et noli
    altendere
    quod
    hoc tibi sit
    reddUurus
    quodaecepit
    :
    635 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL.' 956
    tu enimterram
    dedisti,
    illecoelum
    reddet, tempo-
    ralia
    dedisti,
    oelernamercaberis.
    Obedite
    proepositit
    vestriset
    subjacete
    eis. Obedien-
    dum est omnibus
    proelatis
    et
    proedicaloribus,
    in-
    quantum
    doctrina et mores illorum sancte et
    pie
    existunt. Si autem a via rectitudinis
    deviaverint,
    sicut Scribaeet
    Pharisoei,
    nonfaciamus
    qualiaagunt,
    sed
    qualia dicunt,
    nisi forte in fidecontrarii exstite-
    rint. Namsi infidecontrarii
    exstiterint,
    nonsolum
    vitandi
    sunt,
    sedetiam
    fugindi.
    Al si bene docue-
    rint,
    discrepaverint
    autem moribus a
    Christo,
    au-
    diamus eumdicenlemde talibus in
    persona
    Scriba-
    rumet Pharisoeorum:
    Super
    cathedram
    Mo'ysi
    sede-
    runt Scriboeet Pharisoei : omnia
    ergo quoecunque
    dixerint vobis tervale et
    facite,
    secundumvero
    opra
    itlorum nolite
    facere.
    Dicunt enim el non
    faciunt
    '.
    (Matth. xxi). Ipti
    enim
    pervigilanl, quasi
    ralionem
    pro
    animabus vestris
    reddiluri,
    ut cum
    gaudio
    hoc
    faciant
    et non
    gementes.
    Omnibus
    quidemproelatis
    et
    proepositis
    obediendura
    est,
    nisi forte a veritate
    fidei
    aberraverinl
    :
    proecipue
    tamen illis
    qui pervi-
    gilanl,
    hocest si sine intermissione
    vigilant
    in
    proe-
    dicalione,
    inbono
    exemplo,
    et cura exteriorum sol-
    licili
    existentes, qualiler pro
    eis rationem reddant.
    Ideosubditi debemusesse
    proelatisnostris, qui
    solli-
    citi sunt de
    nobis, utpotepro
    nobisrationemreddi-
    luri,
    ut cum
    gaudio
    hoc
    faciant,
    et non
    gementes,
    id
    esl,
    ut cumloetitia et hilaritate curam nostri
    agant,
    et noncummurmure el
    perturbatione animi,
    quoniamplerumque
    malaconversalioet
    inobedientia
    subjectorum
    adamaritudinem
    provocant
    animos
    proe-
    '
    latorum,
    adeo ut
    segniores atque
    tristiores circa
    profectum
    illorumexistant : sive obedire debemus
    illis,
    ut in die
    judicii
    cum
    gaudio pro
    nobisratio-
    nem reddant securi de
    proemio,
    et non
    gementes
    anxii denostra damnatione. Hoc enimnon
    expedit
    vobis,
    subaudis ut illi
    gcmendo
    curamvestri
    agant,
    vel
    pro
    vobisrationemcum trislitia reddant.
    Orate
    pro
    nobis. Hic
    superbiam elationemque
    mentis
    quorumdam pontificumdestruit,
    qui typo
    superbioe
    inflati
    dedignantur deprecari
    suos sub-
    jectos, quatenus pro
    eis orationes fundant. Si
    ergo
    ille
    qui
    ad hoc vocatus est a
    Domino,
    ut doctor et
    magister
    omnium
    genliumfieret,
    nonest
    dedignatus
    petere, quaienus pro
    illo
    subjecti ejus, quos
    Domiao
    acquisierat orarent, quanto magis indigent pleni
    in-
    vidia, rapina, aliisque
    vitiis
    respersi,
    oralionibus
    subjectorum
    subveniri ?
    Sequitur
    :
    Confidimus
    enim
    quia
    bonamconscientiam
    habemut,
    in omnibusbene
    volentesconversari.
    Culpabatur Aposlolus
    a
    J udoeis,
    quod
    non
    diligeret gentem suam,
    sicut
    gentiles,
    ideoque
    blande ac
    deprecatorie alloquitur illos,
    ostendens sebonam voluntatemhabere in omnibus
    hominibus,
    hoc
    est,
    et in J udoeiset in
    genlilibus.
    (joufidimus,
    inquit, ego
    ac socii
    mei,
    bonamvolun-
    tatemnos habere in omnibus
    hominibus,
    bene vo-
    lentes conversari tamJ udoeos
    quam gentiles.
    Nolite
    aliquas
    accusationes aut detrectationes
    proferre ,
    quoniam conscientia nostra in nullonos
    reprehen-
    A dit, neque
    damnt
    quod
    bonamvoluntatemnonha-
    beamus
    erga
    vos.
    Amplius
    autem
    deprecor
    voshoc
    facere,quo
    celerius
    resliluar vobit. Voluntatis
    quidem
    meoeest venire
    ad
    vos, ideoque
    attente
    deprecor
    vos
    pro
    me
    orare,
    ut cito desideriummeum
    implealur
    veitiendi advos.
    Et notandum
    quodprimo postulabat
    ab eisorationis
    suffragium
    ac deinde non
    simpliciter,
    sed lola in-
    tentione,
    et omni
    prorsus
    studio
    piam
    orationem
    pro
    eis adDominum
    fundit, inquiens
    :
    Deus autem
    pacit qui
    eduxitde mortuit
    pastorem
    magnum
    omniumin
    sanguine
    testamenti oeterni Do-
    minumnottrumJ esumChrislum. Deus
    pacis
    isto in
    loco
    intelligitur
    DeusPater a
    quo
    vera
    pax procedit,
    qui
    est amator
    pacis,
    et
    qui
    nos
    pacificavit per
    om-
    B
    nia sibi
    per sanguinem
    Filii
    sui, ipse
    eduxit
    pasto-
    rem
    magnum
    oviumde
    mortuis,
    id est de
    spul-
    cre, qui
    locus
    proprie
    mortuor'um
    esl,
    suscitans
    illumtertia
    die,juxta quodipse
    Filius
    appropinquans
    passioni orabat,
    dicens:
    Pater, clarifica
    Filiumtuum
    (J oan. xvn),
    id
    est,
    suscita Filiumtuum. Et
    quid
    dicit eidemDeus Pater in
    psalmo
    :
    Exsurge, gloria
    mea, exturge, psallerium(Psal. LVI),
    id est chorus
    omnium virutum. Cui Filius :
    Exsurgam
    diluculo
    (Ibid.). Deusergo
    Pater eduxitFilium suumdemor-
    luis,
    hoc est deinferno vel de
    sepulcro, juxtaquod
    psalmus proedixerat
    : Non dabissanctumtuumvidere
    corruptionem(Psal. xv). Et,
    ut ita
    dicamus, ipse
    Filius suscitavit
    semetipsum per poienliam
    verbi.
    Nam sicut iota Trinitas creavit illumhominemin
    C utero
    virginali,
    ita totaTrinitas eduxit illuma mor-
    tuis, quoniam
    indivisibiliter
    operantur
    illoetrs
    per-
    sonoe.
    Magnus
    autem
    paslor
    est DominusJ sus
    qui
    ad
    pascua viloe,
    et amoena
    prata
    virentis
    paradisi
    suasoves
    perducit. Ipse
    est
    pastor qui
    dicil inEvan-
    gelio
    :
    Ego
    sum
    pastor
    bonus
    (J oan. x).
    Oves
    ejus
    sunt
    elecli,
    de
    quibus ipse
    dicit : Ovetmeoevocem
    meamaudiunt et
    tequuntur me,
    et
    ego
    vitamoeternam
    doeis
    (Ibid.).
    Aptetvot,
    id est
    proeparetvos, perfectosque
    red-
    dat,
    inomni
    bono,
    ut
    faciatit
    voluntatem
    ejus, faciens
    in vobis
    quodplaceat
    coramse
    per
    J esum
    Christum,
    qui
    est
    gloria
    insoeculasoeculorum.Amen.
    Deut,
    in-
    quit, pacisaptet
    vosin omni
    bono,
    hoc est faciat vos
    aptos
    in fide
    recla,
    in
    doctrina,
    in
    operalione per-
    "
    fecta,
    ut
    possilis ejus
    voluntatem
    perficere, faciens
    ipse
    in vobit
    quod placeat
    illi. A
    vobis enimnihil
    boni habere
    poteslis,
    nisi illo
    proeveniente
    et subs-
    quente, juxta quod psalmus exorat,
    dicens: Mise-
    ricordia
    ejus proevenietme,
    et misericordia
    ejus
    sub-
    tequetur
    me
    (Psal. LVIII).Apostolus quoque
    alias
    dicit : Deusest
    qui operatur
    in nobiset
    velle,
    et
    per-
    ficere(Philipp. n).
    Hoecaulem omnia
    per
    J esum
    Christum,
    in oratione
    perficit, quoniam per
    illum
    facti
    atque redempti
    sumus: et
    per
    illum
    quidquid
    boni
    habemus,
    nobissubministralur. Cui est
    gloria,
    id est Deo Patri et J esu
    Christo,
    in omniafutura .
    toecula. Amen. Amen autemconfirmatioest
    pro
    eo
    quod
    est
    fit,
    vel ita est verumut dixit.
    957 EXPOSITIO IN APOGALYPSIN.

    PR^EFATIO. 938
    Rogo
    autem
    vos,fralres,
    ut
    sufferatis
    verbumsolatii.
    Etenim
    per paucis scripsi
    vobis. Nota
    quod
    lolam
    Episiolam
    unumverbum
    appellavit
    nec dixit :
    Rogo
    vosut sufferatis
    patienter
    verbum'admonitionis, quia
    pusillanimes
    erant;
    sedverbum
    solatii,
    hoc esl ver-
    bum
    consolalionis, vcrbumque
    adhortalionis. Non
    enim
    scripsi
    vobismulta
    ,
    sed
    pauca,
    ad
    compara-
    lionemillorum
    quoe
    vobisdicerern,
    si
    proesensessem,
    timens vobisoneri esse.
    Cognoscitefratrem
    nostrumTimotheltmdimifsum.
    'Timotheus
    coepiscopus
    eral beati
    Aposloli,
    et
    adju-
    tor in
    proedicalione, quem
    dicit
    ftmissum a
    se,
    et
    ad
    proedicationemdirectum,
    sive
    Aihenis,
    ubi illlim
    dimiserai fortassir.
    Aposlolus.
    Poiest etiam
    intelligi
    quod
    in
    carcere
    retenais,
    lune fuerit dimissus. Cunt
    ^t'O,
    il esl cum
    Timolheo,
    si ceteriusveneritad
    vos,
    vidsbo vos. Mansueliores eos vult
    reddere,
    dicens
    se
    para
    tumad eos venire.
    Satuialeomnes
    proepositos
    vestrosel omnessanctos,
    Sicul
    generaliter
    omnibus Ilebroeis liane
    epistolam
    scripseral,
    ita
    generaliter
    omnes salute
    vigerebpta-
    bat,
    nonsolum
    proelalos,
    sedetiamomnes
    subjeelos,
    quos
    sanctos
    vocat, quia
    sancti fueranl in
    baplismate,
    A simulque
    blanditur eis,
    dura honorabiliter eos salu-
    lat, quatenus
    animadverterent se
    diligi
    ab
    illo,
    non
    ad
    oculum,
    sedet ex loto mentis affectu. Salutant
    vos de Italia
    fratres. Aperiissime
    his verbis nobis
    innuit
    quia
    Romoehanc
    epistolamscripserit, quoe
    ia
    regione
    Italica sita
    esl,
    et sicut docloribus
    videtur,
    incarcere erat tune
    temporis.
    (jvalia cum omnibus vobis. Amen. Gralia dicilur
    gratis
    data. Gratioeautemnominedebemus bic acci*
    pre
    fidem
    perfectameum
    exseculienebonorum
    ope-
    rum,
    remissionem
    quoque peccatorum, quamperci-
    piunt
    electi
    tempore baptismatis,
    donumetiam
    Spi-
    rilus
    sancli, quod
    datur tamin
    baptismale quamper
    impositionem
    manus
    episcoporum, quoe
    omnia
    gratis
    a Deodantur. Orat
    ergo Apostolus
    ul isla omniailli
    B
    quibus
    scribebat
    possiderent.
    Oremuset nos Domi-
    num
    pia supplicatione, quatenus per suffragium
    egregii
    sui
    Aposloli
    horumnumerumnos
    possessores
    in
    proesenti
    efficiat,
    iidemquequam
    docuil
    integer-
    rime
    custodientes, bonisque operibus exornanles,
    ad
    contemplationemsupernoevisionis,
    Christo
    duce,
    pertingere
    mereamur. Amen.
    HAYMOrVIS
    \ HALBERSTATENSJ SEPISCOPI
    EXFOSITIONIS IN APOCAIPSIN B. J OAMS
    LIBRI SEPTEM.
    (J uxta
    edilionmdatamColnioe anno
    1531,apudEucharium,procurante
    Godefrido
    Hiltorpio.)
    HAYMONIS PRiEFATIO.
    Legimus
    in Ecclesiasiica hisloria beatum J oan-
    nem a Domitiano
    impiissimo
    Coesarein Palhmos
    insulam
    rctegatum,
    exsilio
    deportatum,
    mtallo
    damnalum ob
    insuperabilem Evangelii proedicatio-
    nem,
    ut ibi forsitan scrta
    marmorum,
    vel terram
    foderet,
    aut his similibus
    proeceplis
    deserviret im-
    perialibus,
    sicut
    legimus
    faclumin
    passionibus
    san-
    ctorum
    marlyrum.
    Ubi
    quanto magis putabatur
    vinciri custodia
    humana,
    tanlo
    magis
    metas huma-
    nitalis
    transcendens,
    meruit videra coeleslia. Et cui
    certa
    negabantur spatia
    lerrarum
    excedere,
    scrta
    sunt concessa
    penelrare
    coeleslia. Et
    quanto magis
    destitutus est humano
    solatio,
    lanto ei adfuit divi-
    num.
    lbique
    meruit videra hanc
    propheliam
    destatu
    proesentis
    et futuroe
    Ecclesioe, quoe
    inter
    reliquos
    Novi Testamenti libres
    prophetia nominalur,
    sicut
    in
    sequentibus
    dieitur : Beatus
    qui legit
    verba
    pro-
    phetioe
    hujus.
    Sedlanta dislanlia est inter hanc
    pro-
    C phetiam
    et eam
    quoe
    revelala est ante
    adventum
    Domini, quanta
    disiantia est inter servumet
    domi-
    num,
    inter
    legem
    et
    Evangelium,
    inter Deumet. ho-
    minem:
    quia quod
    illi cernebant a
    longeventurum,
    hoc iste
    jam
    ex
    parte
    maxima faclumet in
    proesenti
    faciendum ostendit. Nam sctit
    beatus J oannes
    Baplisla
    idcirco
    major
    habelur omnibus
    prophetis,
    quiaquem
    illi
    proedixerunt,
    isle
    digilo
    demonstra-.lt,
    ita et hoec
    prophelia major
    est omnibus :
    quia
    ea
    quoeanliqua
    revelanda
    proedixitprophetia,
    hoecre-
    velalaoslendit. Inhac autemrevelatione nihil histo-
    riumest
    accipiendum, quod ipsaverba,
    si subtili-
    ter
    inspiciuntur,
    docere
    probantur. Neque
    enim hoc
    fieri
    potest,
    ut
    pauca
    e multis
    dicamus,
    quod
    vileri!
    veraciter
    equos
    in
    visione, quorum
    ascensores ba-
    D
    berent loricas
    igneas
    et
    hyacinlhinas
    et
    sulphureas.
    Tria
    namque gnera
    visionum
    patres
    nostri inlelli-
    genda
    dixerunt :
    primum
    scilicet
    corporale,
    sient
    PATROL CAVII.
    30
    959
    HAYMONISHALBERSTAT.
    EP1SC. OPP.
    PARS 1.
    -
    COMMENT.B1BL. 940
    videmus
    per
    oculos
    corporis
    coelumel
    lerram,
    solem
    el lunam, coeleraque
    hujusmodi.
    Secundum
    spirilale,
    quod
    fit in
    exsiasi,
    id esl in excessu
    mentis,
    sive
    vigilanlibns,
    sive dormienlibus viris, quando
    non
    res
    corporales,
    sed .similitudines
    rerum
    corpora*
    jium inluenles,
    futura ibi
    proesaganl mysteria,
    Quod
    genus
    visionis commune est
    juslis
    el
    reprobis,
    sicut
    abuchodonosor
    vidit
    lapidera proecisum
    demonte
    sine
    manibus,
    et sicut Pharao
    seplem
    boves crassos
    septemque spicas plenas,
    et coetera. Sel
    uterque
    quod viderai,
    non iiilcllexit,
    nisi el illi
    Daniel,
    et
    isli
    J oseph myslerium
    visionis^revelasset.
    Nec nT
    rum si
    reprobi
    inhis obseuillalibus solulione
    inli-
    gant,
    cum etiam Daniel non
    inleUigens quid
    si-
    gnificarent quatuor
    vcnli
    qui pugnabant
    in mari
    magno,
    accesseril ad unum de
    aslanlibus,
    et
    quoe-
    sieril ab co de bis omnibus. Teriium
    genus
    est
    iiilellecluale, quod
    non fil
    per corporales
    res, neque
    A per similitudines,
    sed
    ipsa
    verilas in mente mani-
    festalur
    videnlibus, quod proprie
    eleclorum est.
    Tali modo loculi sunl
    propheloe, quia
    ea
    quse
    dice-
    bant,
    videbant et
    inlelligebant.
    Unde et vilenies
    appellabanlur, juxta quod
    libri
    Regum
    hisloria ma-
    nifestt,
    dicens :
    Qui
    enim
    prophela
    dieitur
    hodie,
    olim
    appellabalur
    videns. Unde
    prophtisequoe
    ab
    ipsisprophetis
    videbantur, visiones dicuntur
    ;
    unde
    esl : Visio
    lsaioe,
    VisioAmos.et cseterorum. El
    quia
    isla intellectualis
    est, idcirco
    ulique
    subtilior aliis
    habelur. Hoc
    gnre
    visionis loculus esl
    J oannes,
    divinitus sibi dum in mente tanla ostensa sunl sa-
    cramenla. Facla est aulemhoec
    ipsa
    rvlalia
    per
    angelum,
    sed
    ipse anglus figuram
    Chrisli
    tenuit,
    qui loquebatur per illum,
    sicut el ille
    qui
    oliiu
    B
    Moysi loquebatur.
    Unde idem
    Moysesaliquando
    di-
    cit Deumadseloculum
    fuisse, aliquando
    vero
    ange-
    lum.
    LIBER PRIMUS.
    CAPUT PRIMUM.
    Apocalypsis
    J esu Chrisli. Planior essel
    sensus,
    si
    dixisset adjuncto
    verbo: Hoecest
    Apocalypsis;
    sed
    hune modumloculionis,
    qui
    cumdiminutione
    verbi
    fil, frquenter
    invenimiis
    in divinis
    Scriplirris.
    Unde
    nec Salomon
    ail : lisesunt
    paraboloe
    Salomonis,
    aut:
    Hoecsunl verba Ecclesiastis,
    sed lantum: Paraboloe
    Salomonis,
    et : Verba Ecclesiastis
    rgis
    J rusalem.
    Sic eliamIsaiasdicil : Visio
    lsaioe, absque
    ulloalul-
    niculo.vevbi.Sic
    et
    reliqui.
    TaKter aulem
    loquenles,
    subauditiones
    neeessarias
    taies sentenlias habere
    docuerunt.
    Verbi
    gratia,
    cum
    legimus
    :
    Apocalysis
    "J esu
    Chrisli,.subaudiendum
    est;
    Hoecest. Esl aulem
    Apocalypsis
    Grsecus sermo,
    et Latinedicilur reve-
    latio sive
    manifeslalio,
    eo
    quod
    inea status
    proesen-
    lis et fuluroeEcclesioebeato:J oanni,
    et in
    illo, "Ec-
    clesioesit manifeslatus.
    Quam
    ddit illi Deus
    palam
    facere
    servissuis. Et hic
    aperlius esset,
    si
    dixisset,
    Qua;
    sedet bic modus loculionis
    soepe
    fit
    in
    Scrip-
    luris. Unde
    est : Bonum certamen certavi
    (II
    Tim.
    jv),
    pro
    eo
    quod
    esl : Bonocertamine ceriavi. Hoec
    autem revelalio
    ipsius
    Domini J esu
    Christi, quam
    a
    Deo
    accepit,
    ut sua revelalione
    manifesta faciat
    servis suis,
    quoe
    oporlet
    fieri
    cito,
    sedin hisverbis
    utraque
    ejus
    nalura
    designalur
    : divina
    scilicet, per
    hoc
    quod ipse
    cumPaire et
    Spiritu
    sancto cuncta
    rvlt
    mysteria
    : huinana auleminhoc
    quod
    non
    soluma Paire et
    Spiritu
    sancto,
    sed etiama
    seipso
    accepit,
    ut
    sua
    revelalione manifestaret servis suis
    quoeoporlet
    fieri cito. Deusenimin hocloco lola
    Trinilas
    intelligitur,
    a
    qua accepit ipse
    -homoas-
    sumptus
    a
    Verbo
    Dei,
    ut isla
    mysleria
    suis reve-
    larelvservis,
    nbi etiam
    ipsa
    forma
    servi,
    domina
    proedijiltrr
    seivorum. Servis suis ea manifestavit,
    id-esljpjweepla.
    sua
    sequenlibus., quibus
    alibi dicil :
    iun
    kceri'.is
    omn[a
    qnoeproeejila
    sunl vobis,
    dicite.
    Servi inutiles sumus
    (Luc. xvn).
    Nonenimservi*
    Mosaicoe
    legis,
    id est
    J udoeis,
    non mundanoe sa-
    pientia'. philosopbisdeditis,
    sed
    gralioe
    divinse
    subje-
    clis,
    Tevelatid coeleslis
    aperilur.
    Hinc Dominus in
    Evangelio
    dicit :
    Confileor
    tibi,
    Domine
    Paler,
    quia
    p
    abscond'rslihaiea
    sapientibus
    et
    prudentibus,
    etreve-
    latti ea
    parvulis (Mallh. xi).
    Quoe
    oporlet fieri
    cito.
    In his verbis duo
    comprehendunlur,
    ut ea scilicet
    quoe
    finienda sunt dto
    accipiant
    lerminum : et ea
    quoe
    inchoanda
    sunt,
    citosumant inilium. Ista lamen
    nequaquam
    finem
    acceplura
    sunt. Unde nec rne-
    tuenda sunt lormenta
    quoetranseunt,
    sed ea me-
    tuendasunt
    quoe
    in oeternum
    persvrant.
    Nec
    gau-
    dia
    ftigitiva
    sunt
    appelenda,
    sed
    jugi
    statu
    perma-
    ncnlis.
    Cito,
    id est in
    proesenti tempore.
    Omne
    ehim
    lempus proesentis
    vitoe
    comparatumoelernifali,
    quasi
    unius horoe
    parvissimum
    est momentum. Unde
    et idemJ oannes in
    epislola
    sna dicil dehoc
    longis-
    simo
    lempore
    :
    Filioli,
    novissimahora est
    (1
    J oan.
    u).
    Rvlt
    ergo
    Christus
    J oanni,
    id est Ecclesioe
    D
    suoe,
    et ea
    quoe
    citotranseunt et ea
    quoe
    dto adve-
    niunt,
    ut dum se
    temporaliier
    cernit
    affligi
    vel
    prosperari, cogilet
    brevitatem istius
    temporis,
    et
    quam
    velociler lransea.it
    gaudia
    et tribulationes
    cum
    lempore,
    et
    quam
    velociler
    appropinquenl
    eadem
    sine finemansura,
    ac
    per
    hoc
    nequaquam
    malorum
    prospetilatibus
    invideat,
    sed
    polius
    in suis adversi-
    lalibus
    gaudtal.
    Et
    significavit.
    Hoc
    loco, significavit,
    non ab
    oslensione,
    sed a
    signopositum intelligere
    debemus,
    et hoc essedictum
    significavit, quod
    est,
    sigillavit; signum
    enim dicilur
    sigillum. Quo
    in
    loco
    quoestio
    orilur :
    quare
    hoc dicatur cum inse-
    quenlibus
    inveniamus diclumJ oanni ab
    angelo
    : Ne
    signa
    veris
    verba.
    prophetioe
    libri
    hujus (Apec,xxn);
    sed
    sciendumest
    quia
    sacra
    Scriptura impiissigno
    ciau-
    941 EXPOSITIOIN APOCALYPSiN.

    LIB. I.
    942
    ditur,
    fidelibus
    aperitur.'Non
    enim
    propter
    Gdelesj
    servos,
    sed
    propter
    fures et Iatrones divitioesub
    slgnaculo
    clauduntur. Seddicendo
    ergo, significavit
    et infldelibus
    elaudi,
    et fidelibus
    spiritali
    exercilio
    docuit
    aperiri.
    Undeet Danieli dieitur :
    Vade,quia
    clausi sunt
    tignatique
    termones
    usque
    ad
    lemput
    proefinitum(Dan. xn).
    Mittens
    per angelum
    suum
    servotuo J oanni. Iste
    anglus
    in
    figura
    Chrisli
    appa-
    ruit beato
    J oanni, quia
    enimcum Ptre et
    Spiritu
    sancto Filiusunus est
    Deus,
    omnia
    revelans, utique
    et
    angelum
    illum
    replevit; atque
    in illis corde ha-
    bitans, per
    eum locutus est J oanni.
    Ipse
    autem
    J oannes
    figuram
    Ecclesioe
    lenet,
    sicut in
    sequentibus
    videbimus. Cui Christus
    (sicut
    dictum
    est)
    non in
    sua
    natura,
    sed
    per angelum apparuit,
    sicut olim
    fecit
    patribus. Explelo
    enim ministerio
    propter
    >
    quodveneral,
    visus est eliam ab hominibus
    quan-
    diu
    oportuit,
    donec
    quadragesimo
    die ascendit in
    coelum
    ;
    non
    deinceps per
    eam substantiam
    quam
    sumpsit
    anobis
    apparere
    voluit. Undenon
    corpo-
    ralem
    ejus proesentiam
    debemus
    requirere,
    sed
    po-
    tius credere eumesse
    ubique
    in divina
    majestate.
    Tolus i
    laque
    Filius Dei
    per
    divinitatemerat inan-
    gelo,
    toluscumPaireet
    Spiritu
    sanctoconsistebat in
    coelo
    quod
    nulli alii
    posse tribuitur,
    nisi illi incor-
    poreoe
    et
    simplici naturoe, quoe
    totain coelis
    reperi-
    tur,
    totain
    terris,
    tota sine locoin
    loco,
    tota sine
    parte
    in
    parlibus. Quid
    est autem
    mirum,
    si
    posf
    ejus
    incarnationem
    anglus apparens,
    similis filio
    hominis
    dieitur,
    sicut in
    consequentibusinvenimus,
    cumetiam
    angeli qui
    multo anle
    ejus
    adventumsan-
    *
    ctis
    patribus apparuerunt,
    viri vocantur?
    Quo
    in
    locodicit beatus AnsbertusAmbrosius: Credi etiam
    poiest
    beato Paulo
    apostolo Dominum, post
    suam
    ascensionem,
    non in sua natura
    apparaisse,
    sed
    po-
    tius
    per angelum
    lantuminea
    forma,
    in
    qua
    reco-
    gnosci
    ab hominibussolet.
    Quod
    hinc etiam
    probari
    poiest, quia
    si beatus Paulus
    nuper conversus,
    in
    sua eum substantia
    vidisset, consequens esset,
    ut
    proe
    omnibusdilecto
    discipulo, sibique
    ab adolescen-
    tia
    dicato,
    non
    per'angelum,
    sed
    per semetipsum
    appareret.
    Quod
    dicit : Mltens
    per angelum
    suum
    servo suo
    J oanni,
    moremsanctorumPalrum
    tenet,
    qui
    insuis diclis sic de se
    quasi
    dealio
    loquunlur.
    Unde est : Vir erat in terra Dus nomine
    J ob, elc.,
    .
    usque,
    recdentamalo
    (J ob. i).
    Et : Erat
    Moijses
    vir
    mitissimus
    super
    omnes
    qui
    morabantur in terra
    (Num. xu),
    et idemJ oannes
    soepe
    in
    Evangelio
    suo:
    Hicest
    discipulus
    ille
    quemdiligebat
    J sus.
    Qui
    testimonium
    perhibuit
    verbo
    Dei,
    el testimo-
    nium J esu Christi. Perhibuit testimonium verbo
    Dei
    J oannes,
    cumdixit
    (J oan. i)
    : In
    prirteipio
    erat
    verbum
    ;
    et : Omnia
    per ipsumfacta
    sunt
    ;
    et : Erat
    lux vera
    quoe
    illumint
    omnem, etc.,
    quoe
    ineodem
    locodedivinitateverbi
    sequuntnr.
    Perhibuit testimo-
    niumJ esu
    Chrisli,
    cumdixit: Et Verbumcaro
    faclum
    est,
    el kabitavitin-nobis
    (J oan. i).
    Nontamen dividi-
    mus
    personas
    cumisla
    dicimus,
    sed
    utramque
    oslen-
    dimus naturam.
    Quod
    vero ait in his
    quoecunque
    A vidit, subinlelligendum
    est
    quoecunque
    de
    incarnate
    Dei
    Verbo,
    sive in
    divinitate,
    sive in bumanilaie
    cognovit.
    Aliud vero vidit oculis
    corporeis,
    alque
    aliud oculismentis : oculismentis vidit
    divinitatem,
    oculis
    corporeis
    humanitatem. Vidit eumanteomnia
    soeculaa Ptre
    genitum,
    cumPtre omnia fecisse.
    Vidit in fine
    temporum
    natum ex matre
    pro
    nostra
    salute,
    deinde
    passum,
    a
    juslo
    homine
    sepultum,
    a
    morluis
    resuscilatum, atque
    in dextera Patris sub-
    levatum,
    deindead
    judichim
    venturum. Vidit
    itaque
    hoec
    omnia,
    ettestimonium
    perhibuit,
    et scimus
    quia
    verumest testimonium
    ejus.
    Sed
    quod
    fecit
    J oannes,
    hocetiamfacit
    quotidie Ecclesia, cujus
    membrum
    ille
    fuit,
    et in
    cujus figura
    hanc
    Apocalypsin vidit,
    a
    cujus
    ore testimonium illius non
    recedit, quia
    nde-
    B sinenter doctrinis illiusresislil.
    Beatus
    qui legit
    et audit verba
    prophetioehujus,
    et
    serval ea
    quoe
    in ea
    scripta
    sunl.
    Tempus
    enim
    prope
    est. Inhis verbis duorum
    personnecomprehenduntur
    :
    doctorum
    videlicet,
    qui legunt
    et aliis
    exponunt,
    et
    auditorum, qui
    audiunt et
    retinent,
    et
    opre perfi-
    cinnt ea
    quoe
    in ea
    scripta
    sunt. Licet enimhic li-
    ber mulla habeat in se
    profunda mysteria,
    tamen
    multa sunt
    ibi, quoe
    eliamadlitteram
    custodila,
    ma-
    gnam
    utililalemet salutem
    prsestant
    suis observato-
    ribus. Servant autem ea
    quoe
    in ea
    scripta sunt,
    qui
    fidemChrisli et Ecclesioenon
    violant, qui
    ca-
    vent
    prohibila,
    et
    implent jussa,
    meluunt minata
    supplicia,
    amant
    promissa
    coeleslia. Hinc aulem li-
    quido colligilur, quanloe
    sit aucloritatis
    , quantoeque
    C
    excellenlioe,
    cuminter omneslibros Novi Testamenli
    hic solummodo
    prophetia nominalur,
    quamqui
    ob-
    servaverit beatus esse
    perhibetur.
    Ad
    quod
    et sub-
    jungiiur
    :
    Tempus
    enim
    prope est, judicii scilicet,
    quando
    redditurus est
    uniciiique juxta opra
    sua.
    Acsi diceret : Flix
    qui
    fidei sacramenlis
    imbulus,
    et
    quoe
    inhis
    jubentur
    cuslodit, el
    quoeprohibenlur
    non
    prsesumit, quia
    et observationis
    tempus
    non
    longas
    moras
    inneclit,
    el relribulionis dies
    quodam-
    modoin
    januis
    consistit.
    J oannes
    seplem
    ecclesis
    quoe
    sunt inAsia. Asioeduas
    sunt, major
    scilicet el
    minor,
    quse
    minor in sortem
    venit bealo
    J oanni,
    in
    qua
    sunt
    seplem
    civitates me-
    tropolitanoequarumcaput
    est
    Ephesus;
    sedcumma-
    j
    jor
    minori
    jungitur, pne
    medietalem mundi occu-
    pant.
    Huic tanloe
    regioni
    Deus
    omnipotensper
    suam
    misericordiam
    proeposuitproedicatorem
    beatumJ oan-
    nem,
    et ideo ille
    [specialiter
    ecclesiis Asioesuam
    dirigitprophetiam.
    Verbum
    quodloquitur septem
    ec-
    clesiis
    Asioe,
    utique
    omni Ecclesioedicil.
    Quoecum
    una
    sit, septenario
    numro
    comprehendilur , quo
    soepe
    solet universilas
    designari,juxta
    illud:
    SeptieS
    Indielaudemdixi
    tibi,
    vel
    propter
    innumera dona
    quoepercipil
    a
    Spiritu sancto, qui
    cumunussit
    Spiri-
    tus
    replens
    orbem
    terrarum,
    id est universam Ec-
    clesiam
    ;
    dieitur eliam
    septiformis
    a
    prophela super
    Dominum
    requievisse propter seplem,
    id est multt-
    plicia
    dona sua,
    quoeproestat
    fidelibus. Una esl ita-
    queEcclesia,
    sicul unusest
    Spiritus;
    undeet catbo-
    943 HAYM0N1SHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL.
    9U
    TtcaGroecedicilur,
    idest
    universalis,
    el
    sepliformis
    ,
    Spiritus
    munera esl
    replela.
    Undeet inZachariale-
    gimus (Zach. v),
    candelabrum lotum aureum,
    ha-
    bens
    super
    se
    seplem
    infusoria"et
    seplem
    lucernas;
    quam
    eliam
    sepliformem
    EcclesiamChristo
    conjungt
    Isaias commmorai,
    dicens :
    Apprhendentseptem
    mulieresvirumunumindie
    illa,
    dicenles: Panemno-
    stram comedemut
    (Isa. v),
    etc. Vir iste unus Chri-
    stus est
    quemsepliformis
    Ecclesia
    compleditur,
    di-
    cens : Panemnostrum
    comedemus, corpus
    scilicel
    tumn nobisa Deodalum
    manducabimus,
    vestimen-
    tis virutum
    ornabimur,
    lanlummodo invocelur no-
    men tuum
    super nos,
    aufer
    opprobrium
    nostrum,
    ul
    sis vir
    noster,
    ne
    improperando
    dicanl nobis J udoei
    quod
    non babeamus virum. Undeet Salomondicit
    (Prov. x), quia sapientia
    excidit sibi columnas se-
    plein,
    columnas
    seplemexcidit,
    et domum
    fecit, quia
    abamore
    proeseutis
    soeculiduracorda
    gentiliumsepli-
    formi
    spiritu implendaseparavit, atque
    adforliludi-
    nemcoeleslissedificiierexil. Recteetiamhocnumro
    seplenario, qui
    constat ex tribus et
    quatuor,
    Ecclesia
    Gomprehendiiur, quoe
    in
    quatuor
    mundi
    partes
    dif-
    fusa inconcussamente et fideobservt sanctoeTri-
    nilalis fidem.
    Cujus
    num.eri
    mysterium
    eliamunus--
    quisque
    homo in se
    conlinet,
    qui ulique
    mem-
    brum est
    hujus Ecclesioe,
    dum ex
    quatuor
    constat
    humoribus, quatuor pollet
    virlutibus
    ,
    et
    diligit
    Deum ex tolo corde
    suo,
    et ex
    tota anima
    sua,
    et ex lola volunlale sua. Nam tribus
    .spirita-
    liter,
    et
    quatuor corporaliler viget.
    In dileelione
    er.imDei,
    tribus
    qualitalibus spiritaliter
    excitatur.
    '
    Ipse
    vero
    corporaliler
    ex materia calida et
    frigida,
    humida et sicca
    compouilur. Asia, interpretatur
    elatio. Elalio autemel in bonamet in malam
    poni-
    lur
    partem,
    nec
    semper pro
    vitio
    ponilur,
    sedali-
    quando
    culminavirluium
    dsignt.
    Inbono
    ponilur,.
    ul iilud lsaioe
    (Isa.
    LVIU,LX)
    : Ponamtein
    super-
    biamsoeculorum.Sustollamte
    super
    allitudinemter-
    roe.Altitulines lerroe sunt
    divilioe,honores, digni-
    tates.
    Snper
    alliiudines bas Deus
    omnipotens posuit
    Pelrum,
    Paulura,
    et coeteros
    qui primum
    funda-
    lenlnm Ecclesioe
    jecerunl.
    Namsicut cummontem
    quisquis
    conscendil,
    eo
    paulisper
    coelera
    subjacentia
    despicil, quo
    ad alliora
    plus gressus tendit,
    ita
    qui
    intenlionem
    nitilur
    figera
    in
    summis,
    eo
    amplius
    terrena
    despicil,
    quo amplius
    elevatur ad
    coeleslia,
    et
    quod prius
    inimo
    positussuper
    se
    credidit,
    post
    ascendendo
    proficiens,
    subse esse
    cognoscit.
    In hac
    bonaelalioneconsistit
    Ecclesia, quia
    terrena omnia
    calcans,
    mente coelos
    inhabilat,
    dicens cum
    Apo-
    stolo : Noslra conversatioin coelisest
    (Philip, m).
    Quod
    si eliamelationemin contrariant
    partem
    intel-
    ligere
    voluerimus, neque
    in hoc a sano iutelleclu
    recelimus, quia
    mulli a sua
    superbia dejecli
    sunt
    per graliam
    Chrisli
    alque
    humiliali
    ;
    ad
    quoseliam,
    quia
    membrasunt
    Ecclesioe,
    hoec
    perlinel
    rvlatio.
    Impie
    lumhoc
    cognoscimus
    in
    Paulo, qui prius
    fuit
    superbus
    Ecclesioe
    perseculor,
    deinde factus est
    pirssimiisproedicalor.
    De
    superbts
    enim
    atque
    elalis
    A
    quotidie
    Christus suamEcclesiam
    per
    inlernam
    gra-
    tiam
    vocans,
    mitissiinamreddit et bumilem.
    Gratia
    vobis.(
    Gralia dicilur
    gratisdata,
    nonmer-
    ces
    reddila,
    sed venia
    gratis ollala, quoegratiaspe-
    cialiter in.hoc est
    accipienda, quia
    sine merito ho-
    minum misit Deus
    Filiumsuum,
    qui
    nos suo san-
    guine redemit,
    et adfilialienemDei
    perduxii.
    Unde
    et
    sequitur
    et
    pax, quia
    videlicet
    ipseper
    suam
    pas-
    sionem
    genus
    humanumDeoPatri
    pacificavit.
    Et no-
    tandum
    quod
    non
    dicilur, pax
    et
    gralia,
    sed
    proemit-
    titur
    gralia
    ac deinde
    subjungilur pax, quia
    nullus
    d
    pacem
    reconcilialionis venire
    poleril,
    nisi
    hupe
    gralia
    misericordioe
    proecesscril, quia
    ut ad
    pacem
    Dei venire
    possimus,
    aDei
    gralia pervenli sumus;
    generaliter
    aulemomnia
    quoe
    a Deo
    percipimus,
    sive
    B in
    fide,
    sivein
    opre,
    in
    abs'tinentia,
    in
    jejunio
    et in
    coeleris, gratis
    a Deo nobis Irihuimlur sola illius
    misericordia.
    Quoerendum
    est in hoc loeo eur in
    dalo
    gratioe,
    nominato Filio et
    Spirilu sancto,
    per-
    sonaPatris relicetur ? Namcumdicil : Abeo
    qui
    esl,
    et
    qui
    erat,
    et
    qui
    venturus
    est,
    Filiumin his verbis
    ostendit, quod
    maxime ex hoc
    probat, cumsubjun-
    git
    :
    Qui
    venturus
    est,
    ad
    judiciumscilicet,
    ot red-
    dat
    unicuiqu juxtaopra
    sua. Pater enim
    nonjudi-
    cat
    quanquam,
    sedomne
    judicium
    ddit Filio
    (J oan.
    v), qui
    solus cum Paire et
    Spirilu
    sancto habet
    esse, quiasemper
    esl
    immutabilis,
    undePsalmista;
    Tuautemidem
    ipse
    es
    (Psal. ci).
    Sunt eliam
    angeli,
    sedmulabilitalem
    passi sunl,
    quando
    unus eorum
    molus
    per superbiam ceidil.
    Sunt
    homines,
    sed
    G
    mulabiles,
    sicut
    primus
    homo mutatus
    esl,
    et ex
    justo
    factus est
    injuslus,
    ex bono
    impius,
    ex immor-
    tali morlalis. Omnis enimcrealura muiabilis con
    -
    parata oeternilali,
    quasi
    non
    esl,
    ideoque specialiier
    essehabere
    dieitur, qui semper
    idemest. Erat
    vera,
    quiaantequam
    debeata
    Virgine
    nascerelurin
    lempore,
    cunclacumPaire fecit
    lempora, jtixla
    illud: In
    prin-
    cipio
    erat Verbum
    (J oan. i);
    el : Omnia
    peripsumfacla
    sunt
    (Ibid.).
    Venturusesl ad
    judicium, juxta
    illudan-
    gelorumpromissum
    :Sicvniel
    quemadmodum
    vidislit
    eumeuntemincoelum
    (Act.i).
    Cum
    itaque
    hoecnon
    nisi soli Filio
    congruerevideanlur,
    et banc
    graliam
    Ecclesia
    justorum
    aPtre et Filio
    atqueSpiritu
    san-
    cto
    percipil, quia quorum inseparabilis
    est
    imitas,
    inseparabilis
    est etiam
    operalio, quod
    sibi vull
    hoc,
    "
    quod
    solummodomeuiiofil Filii vel
    Spiritus
    sancli ?
    Sed sciendum
    quia
    mos est sacroe
    Scripturoe
    ut ubi
    unius fit me.utio
    personne
    de
    Trinitale,
    tota simul
    Trinitas
    intelligatur. Ergo
    ubi in
    persona
    Filii fide-
    libus
    graliam
    tribuere
    legenles audivimus,
    simul in
    ipsa
    dationePalrem et Filiumel
    Spiritum
    sanctum
    intelligere
    debemus. Ilerum
    quoerilur,
    cums'il
    unus
    Spirilus qui replet
    orbem
    lerrarum,
    cur J oannes in
    bacrevelalione
    septemspirilus
    inlroducit? nimirum
    propler sepienariam,
    il est
    mulliplicemejus opera-
    tionem.
    Simplex iiaque
    esl
    proprieiale naluroe,mul-
    tiplex
    vero
    graliarum
    dislribuiione. Iline Salomon
    dicit eurodem
    spiritum
    unictim el
    mulliplicem.
    Et
    a
    septemspirilibns, quoe
    in
    conspectu
    throni
    ejnt
    915
    *
    EXP0S1TI0 IN APOCALYP3IN.

    L1B. I. 946
    sunt. Thronus Dei sunt
    angeli
    sancli et homines
    .
    J usti,
    in
    quorum
    mentibus
    per
    fidem
    requiescil.
    Undeest : Anima
    justi
    sedesest
    sapientioe(Sap. vu).
    In
    cujus
    throni
    conspectu Spirilus
    sanctus
    est, quia
    in sanctorum memoria
    (ut diximus) requiescit,
    et
    illos
    possidet, eorumque opra disponit,
    et ad Det
    amorem et
    proxiinonim
    accendit
    ditectionem,
    ad
    quem
    etiam
    spcial!ter
    remissio
    perlinel pecea-
    lornm, quoe
    fit in
    baptismale opre Spirilus sandj ;
    unde Dominus dicit
    aposlolis
    :
    Accipite Spiritum
    sanctum;
    quorum
    remiserilis
    peccata,
    remitlunlur
    eis
    (J oan. xx). Quare septem spirilus dicantur,
    su-
    pradiclum
    est.
    Et a J esu
    Christo,
    qui
    esl testis
    fidelis. Quia
    de
    Christo erat
    plnra loculurus,
    iterum
    repolit ejus
    personam,
    dicens: El a J esu
    Christo, qui
    est teslis
    fidelis,
    id est
    verax, quoniam
    Patri
    perhibet
    testi-
    monium,
    dicensJ udoeis: Pater in me
    manens, ipse
    facit opra (J oan. xiv) ;
    el : Hoecest vila
    oelerna,
    ut
    cognoscanl
    te
    (J oan. xvn)
    ;
    et : SicDeusdilexil mun-
    dum,
    ut Filium suum
    unigenilum
    darel
    (J oan. m) ;
    et:
    Ego
    a
    me'pso
    nonveni
    (J oan. vu);
    et multahis
    similia. Sedsicut Filius est lestis
    fidelis,
    ita eliam
    Pater,
    ita el
    Spiritus
    sanctus. Ait enim Pater de
    Filio,
    testimoniumilli
    perhibens
    : Hic estFilius meus
    dilectus, in
    quo
    mihi
    complacui (Mallh. m). Ipse-
    que
    Filius de
    Spirilu perhibet
    testimonium cum
    dicit :
    Spirilus
    esl
    qui vivifical (J oan. vi) ;
    et :
    Spi-
    ritus ubi vult
    spiral (J oan. m) ;
    et : Paracletus
    ipse
    vosdocebitomnia
    (J oan. xiv). Spirilus quoque
    san-
    ctus deFilioleslimoniumdicil
    quoi
    sit
    verilas,
    sicut
    scriptum
    est :
    Spirilus
    est
    qui testificalur, quoniam
    Christus esl verilas
    (I
    J oan.
    v);
    et
    ipse
    Filius dicit :
    Ille testimonium
    perhibebit
    de me
    (J oan. xv).
    Unde
    sciendumest
    quia
    sicul hi 1resunum
    sunl,
    siceorum
    testimoniumunicuin
    est, quanquam
    alterius testi-
    monioaller insinuclur.
    Speeialiler
    autemFilius testis
    vocatur, quia pro
    testimonio verilatis
    usqne
    ad
    mortem
    pervenit carnis, quia
    et cumomnis Eccle.la
    in
    proedicaloribus
    Christo testimonium
    perliibebat,
    illi
    speeialiler
    testes
    vocantur,
    qui pro
    Chrisli no-
    minemoriuntur.
    Primogenilus
    mortuorum. Primus
    homoea condiiione creatus
    est,
    ut nisi
    peccasset,
    immorlalis
    mansisset;
    sed
    quia peccavit
    mortuus
    est,
    et rediit in matrem
    suam,
    hoc est in
    terram,
    de .
    qua
    fuerat
    eondilus,
    dicenle sibi Domino: Terra
    es,
    '
    et interram
    reverleris,
    de
    qua assumptus
    es
    (Gen.
    ni). Quia
    formalus ex limo terroeinanimam viven-
    tem, quasi
    ex matris utero vivus
    processerat.
    Poslquam
    autem faclus est ille
    morlalis,
    geniit
    fi-
    lios mortales el
    peccatores,
    qui
    omnes mortui in
    maliem suam reverlunlur. Veniens Deus
    ergo
    in
    carne,
    eadem
    lege
    moriuus
    est, alque
    in ulenoma-
    tris ullus. Sed
    quia
    tertia die a mortuis
    jam
    vl-
    ciurus inoeternum
    surrexit,
    et mors illi ultra non
    dominbitur,
    primogenitus
    mortuorum
    appellari
    de-
    huit
    ;
    licet enimsurrexerint alii
    ante,
    sicut
    Lazarus,
    tamen non surrexerunt in oelernum
    victuri,
    quia
    terum mortui carnis debitum solverunt. Undenon
    A surrexisse vel vixisse
    computandi
    sunt. Ille
    ergo
    primogenitus
    mortuorumreele
    vocalur, quia
    sic sur-
    rexit a
    mortuis,
    ut ultra non nioreretur. Potest et
    aliter
    intelligi
    : omnes elecli
    qui
    se
    morlillcanl,
    cum
    viliis et
    peccalis,
    et
    voluptaies
    carnis in se occi-
    -
    dunl,
    iiiortui sunt
    peccato,
    et vivunt Deo
    quorum
    primogenilus digne
    vocatur
    Chrislus, quia pecca-
    tum non
    fecit,
    et mortificationem vitoe carnalis
    ostendit. Et
    princeps regum
    terroe.
    Reges
    terroe
    ap-
    pellantur
    omnes elecli
    qui
    viliorum
    lyrannidem
    iu
    se
    consurgere
    non
    sinunt,
    sed eis
    jure
    damnamur.
    Possunt autem el
    reges
    terroe
    speeialiler intelligi
    proedicalores, qui
    dum corda carnalium a
    pravi-
    tate
    restringunt, super
    lerram ul
    reges impejanl,
    coeterum bonis et
    spiritualibus
    viris in nullo se.
    B
    prseferunt.
    Hinc est
    quod
    Petrus Cornelio se cooe-
    qualem
    faletur
    (A
    et.
    x);
    Ananix vero animam
    gladio
    verbi
    perimit (Act. v).
    Sciendumest autem
    quia proelicaiores
    Ecclesi
    eliam
    ipsis
    carnalibus iladominai!
    appetunt, quate-
    nus et
    compassionemnaluroe,
    et viliis reclitudinem
    exhibeant. Eorum
    itaque princeps
    est
    Christus, qui
    est rex
    regum,
    et Dominus
    dominanlium, de-quo
    adhuc
    sequitur
    :
    Qui
    dilexil
    nos,
    el lavit nosa
    pec-
    catisnoslris in
    sanguine
    suo.
    Quo
    enimamore Filius
    Dei nos
    dilexerit, passiones
    illius oslendunt
    quas
    pro
    nobis
    perlulit.
    Dehacdilectionc ail
    Aposlolus
    :
    Christus dilexit
    Ecclesiam,
    el tradidit
    semetipsum
    pro
    ea
    (Ephes. v).
    Ad
    cujus
    eliam dilectionemimi-
    tandam hortatur
    fidles,
    dicens : Ambiilale indile-
    C
    ctione sicut et Christus dilexit
    nos,
    et Iralkit se-
    metipsumpro nobis;
    dilexil aulem nos
    publier
    foe-
    dos, piusimpios,
    sine
    peccalo peccatores,
    nec
    qnales
    eramus nos
    dilexit, sedquales ipsa
    dilectionc nos
    fecit
    ;
    unie et subditur : et lavit nos a
    peccatis
    noslris in
    sanguine
    suo. Isleel amor ineffabiliset m-
    comprehensibilis, quia-
    cum
    pro juxlo
    vix
    aliquis
    morialur,
    Christus secttnlum
    tempus
    mortuus est
    pro impiis,
    ut nosofferret
    Deo, justits inique pro
    injustis.
    El cumessemus maculali
    delictis,
    lavit nos
    suo
    sanguine,
    ul exhiberai sibi Ecclesiamnonhaben-
    t'-:mmaculamaut
    rugam,
    vel
    aliquid hujusmodh Qui
    eiam
    sanguinem
    suoe
    passionis
    vertit nobisin
    my-
    slerium
    ablutionis,
    ut in fuiemorlis
    ejus baptizali,
    _ abomnibus mundemur
    peccatis.
    Hinc
    Apostolus
    di-
    cit :
    Quieunquebaptizali
    sumus in Christo
    J esu,
    inmorte
    ipsius baptizali
    sumus
    (Rom. vi).
    Est autem
    et secundum
    bapiismum
    effusio
    lacrymarum, qun
    inomentis
    singulis baptizantur publicani
    el
    peccalo
    res,
    quomodo
    videlicet Maria
    post
    militascriminum
    lacrymas,
    et Peirus ablulus est
    post
    teriiamDomini
    negationem.
    Et
    fecit
    nos
    regnum
    et sacerdotes Deoet Patri suo
    Per hanc sententam omnes
    electi, sacerdotes de
    monstrantur, qui supra reges
    fuerant
    appellali. Qui?
    enim
    caput
    fideliumrex est et
    sacerdos,
    congruentei
    et membra
    capilis, reges
    et sacerdotes vocantur.
    Quibusper
    Petrumdicilur : Voseslis
    genuseleclum,
    regale
    sacerdotium
    (I
    Pelr.
    n). Ipsi
    enimsunt
    reges,
    947 HAYMONISHALBERSTAT.EP1SC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL., 9i8
    ipsi
    et sacerdotes et saerificium el allare,
    qura
    et
    kimullus carnalium
    voluptatum
    contra se
    insurgeit-
    les ut
    reges refrnant,
    et sacrificiumlaudis et mor-
    lificationis Deo
    immolant, cOrpusque
    suuma
    pra?.-
    senlis soeculi
    cupiditalibus morlificant,
    ut hostia
    vivafiant.
    Ipse itaque UnigenitusPatris,
    rex el sa-
    cerdos,
    fecitsuos electos
    reges
    et
    sacerdotes, quos
    reges
    terroe
    conslituit,
    el
    ipsoopre
    sacerdotesmon-
    slravit.
    Quod
    autem
    didiur,
    Deoet
    Patri,
    non du
    naluroe,
    nec duse
    personoe,
    sed una
    ostenditur;
    ubi
    etiam
    Spiritus
    sanctus
    juxta regulamproemissse
    in-
    telligentisepariter intelligitur. Ipsi gloria
    et
    imperium
    in tceculasoeculorum.Amen.Filio
    scilicet, qui
    nos,
    fecij,
    et
    qui
    nossacerdotesfieri
    voluit,
    ubi eliamam-
    borum
    accipimus chariiatem, quoe
    est
    Spiritus
    sanctus.
    Eccevenitcumnubibus.In nubeventurus esl Do-
    minus ad
    judicium, quia
    innube ascendit incoelum.
    Sic enim dixerunt
    angeli apostolis
    :
    Quid
    stalis
    aspicientes
    in coelum? Hic J sustic
    veniet,
    quemad-
    modumvidistiseumeuntemincoelum
    (Ad. i),
    Nu-
    biumautem
    soepe
    fit mentio in sacro
    eloquio,
    unde
    legimus
    in
    Exodo, quodomnipotens
    Deus in
    nube
    filiosIsral eduxitde
    ^gypto.
    Tabernaculum
    quoque
    Moysi
    et
    templum
    Salomonisnubes
    implevit,
    et in
    Domini
    transfiguratione
    Moysen
    et Eliam nubes
    obumbravit. Innubibusetiamsancti venturi sunt ad
    judicium, juxta
    illud
    Apostoli,quiarapiemur
    obviam
    Christoiunubibus
    (I
    Thess.
    iv).
    Illaaulemnubes
    quoe
    filios Isral
    illuniinabat,
    et
    jEgyptios
    tenebris cir-
    cumdabat,
    Domini
    significatclemenliam,
    quoe
    illumi-
    nat
    perfeclos,
    et obcsecat
    reprobos.
    Ita
    quippe
    ve-
    niens Dominusad
    judicium, apparebit
    blandus
    juslis
    quos
    eliam
    illuminabit,
    dum ad contuendam
    suam
    i.iajeslalem
    eos
    perduxerit;
    et terribilis
    reprobis,
    quos
    ia tenebroso
    carceris lococonstitue!. De
    quo
    in
    Evangelio
    dicilur : Inutilem servum
    projkite
    in
    tenebras exlerioret
    ;
    illis enim dicet :
    Vtnite,
    bene-
    dkli Patris
    mei;
    islis autem: Ilein
    ignemoeternum,
    qui paratus
    estdiabolo
    (Matth.xxx).
    Namet hoc
    quod
    -Egyptii
    et filii Isral adse
    non
    poterant accdera,,
    hoc
    significat quod
    Abrahamdiviti
    respondit
    : Inter
    nos et voschaos
    magnumfirmatum
    est
    (Luc. xvi).
    Aliquando
    etiamnubes
    corpus
    Christi
    significat,
    ut
    illud: EcceDominusascendet
    super
    nubem
    levem,
    et
    T
    ingredielur
    Mgyptum(Isa. xix). Super
    nubem
    quippe
    levem
    ascendit,
    el in
    ^Egyplumvenit, quando
    car-
    nemhumanilalis noslroe
    assumons,
    sine
    gravedine
    peccaii
    in mundo-
    apparuit.
    Nubesaulem
    pluraliler,
    sanctos
    significantproedicatoras,qui pluunt verbis,
    etcoruscant uiiraculis
    ;
    de
    quibusper prophetam
    di-
    cilur : Et
    nubibusmandabo ne
    pluant super
    eam
    '
    (Isa. v),
    hoc
    est, super
    vineamimbrem. Cumhis
    nubibus,
    hoc
    est,
    cummultitudinesanclorumventu-
    rus esl Dominus ad
    judicium, quia
    ineorumcordi-
    bus habilabit;
    unie est: Dominusvnielad
    judicium
    cumsenioribus
    populi
    sui
    (Isa. m).
    Et videbiteum
    omnisoculus. Omnemoculumusitato morelocuiio-
    num,
    pro
    omni homitie
    posilum
    hic
    accipiamus.
    A Omnis
    itaqueoculus,
    il est omnis
    homo, qui
    tune
    resurrexerit,
    videbit eum
    corporaliler,
    sive ad vi-
    tam,
    siveadmortem
    ;
    nonautemanimalium
    quorum
    vis in
    sanguineesl,
    et cummoriuntur esse
    desinunt,
    oeuhis enim videbit, sed
    polius
    oculus hominum.
    Aliatranslatio dicil : Videbitcumomnis oculusta-
    lem, qualem
    seilicet
    despexerunt,
    et
    qualem
    credere
    noluerunt,
    et tune
    implcbilur
    : Videbitomnis caro
    talutare Dei
    (Luc. ni).
    Et
    qui
    eum
    pupugerunt,
    sub-
    audisvidebunt
    eum,
    J udoei
    scilicet,qui
    crucifixerunt
    eum
    lingua,
    sicut Marcus dicil
    (Marc, xv)
    : Erat
    autemhora
    tertia,
    et
    crucifixerunt illum,
    clamantes^
    Reusesl
    morlis;
    etmilitesPilati videbunl eum
    quem
    kludentescrucifixerunt
    ;
    videbunl aulemnonul
    jam
    contemnanl,
    sicut
    prius irridebant, insultent,
    ac loe-
    B
    tentur,
    sed ut
    paveant, geinant, lugeant
    et tristen-
    tur,
    unde et
    stibditur,
    etlune
    plongent
    se
    super
    eum
    ovinestribus
    lerroe,
    id
    est,
    omnes
    reprobi
    terrena
    desiderantes,
    et
    per
    desideriumlerram
    inhabilantes,
    honoribus
    semelipsosextollenles,
    inIuxuriis
    degen-
    les,.quibus
    Dominusdicil : Voevobis
    divitibus, qui
    habetis consolaiionentveslram
    (Luc. vi). Proecipue
    autem hi
    plangent
    se
    super eum,
    qui
    eum
    pupuge-
    runt.
    Magis
    autemdolebuntmiseri
    quia
    talem
    per-
    dent Dominum
    quamquod
    alrocissimuminciderunt
    tormentum. Etiam: Amen.
    Quod
    est
    apud
    Lalinos
    etiam,
    hoc
    apud
    Hebroeosamen
    ; ulrumque
    autem
    est adverbiumaflirmantis. Dicit
    ergo
    :
    Eliam, amen,,
    acsi diceret
    ingeminando
    : Verum
    est,
    verum
    esl,
    et mulari non
    poiest, quia plangent
    se
    super
    eum
    ^
    omnestribus terroe.
    Cognoscile
    eum
    pro
    certofulu-
    rum, qodlali
    senlentiafirmat.
    Ego
    sum
    alpha
    et
    omga, principium
    et
    finis.
    Hic
    jam
    manifeste
    ostenditur,
    quia angehis qui
    hoec
    J oanni
    nuntiavit,
    personam
    Dei in se
    habebat,
    cum
    dicit :
    Ego
    sum
    alpha
    et
    omga, principium
    etfinis.
    Similiter el
    ipse
    J oannes
    qui
    hoecdicit
    nobis,
    taieest
    el
    quod
    Paulus dicit : An
    experimentumquoerititejus
    qui
    in me
    loquitur
    Christus1
    (II
    Cor.
    xin)
    et David:
    Attendue, populemeus, legem
    meamPsal.
    LXXVII).
    AlphaapudGrsecos,
    Latinos,
    et
    Hebroeos,
    prindpum.
    est elemenlorum
    ; quod
    enim
    apud
    nos
    A,
    hoc
    est
    apud
    Groecos
    alpha, apud
    Hebroeos
    aleph.
    Porro
    omga
    finalis est elementorum
    apud
    Groecos.
    Quid
    autemsit
    alpha
    et
    omga,manifestai,
    cum
    subjungit
    :
    Principium
    el
    finis; principium
    scilicet,
    ante
    quem
    nullus,
    finis
    vero, post quemnullus;
    vel
    principium,
    a
    quo
    omnia sumunt
    initium,
    finis
    vero,
    in
    quem
    cuncta
    terminantur;
    vel
    principium, quia
    in
    princi-
    pio
    erat
    Verbum, finis,
    quia
    Verbumcaro faclum
    esl,
    undeet
    ipse per
    Isaiam dicil : Anlemenonest
    formatus Deus,
    et
    post
    menonerit
    (Isa. XLIII).
    Nam
    el
    quodJ oannes,
    imo
    anglus
    ex
    persona
    Dei hocdi-
    cat,
    manifestai cum
    subjungit
    : DicitDominus
    Deus,
    qui erat,
    et
    qui est,
    et
    qui
    venturusesl
    omnipotent.
    Quodjam supraexposilum
    est.
    Ego
    J oannes
    fraler
    vester.
    Hucusqueproefalio
    se-
    quentis
    libri,
    exbinchisloria
    incipit. Loquitur
    aulem
    ecclesiisAsioe,quibus
    et se
    oequalem
    ostendens,
    bu-
    919 EXPOSIUO IN APOCALYPS1N.
    -
    LIB. I. 050
    mililatis causa dicit :
    Ego
    J oannes
    fraler
    vester
    yin

    fide,
    et
    particeps
    in iribulationeet
    regno,
    et
    patknlia
    iuChristoJ esu.
    Quo
    in locoduo sunt simul
    conjun-
    genda,.
    Iribulatio scilicet et
    patienlia.
    Tribulalio.
    enimet
    patienlia pertinent
    ad
    caput
    et ad
    membra,
    regnum
    aulemsolummodoad
    caput. Particeps
    Chri-
    sli fuitJ oannesinIribulationeel
    patienlia, quia
    sicut
    Chrislus
    passus
    est
    opprobria, irrisiones, colapbos,
    et
    verbera,
    ilaet beatus J oannes
    qui flagellalus
    le-
    gilur
    Ul Actibus
    aposlolorum,
    et a Domiliano
    in,
    fluenlisolei doliummissus
    ,
    ad uhimum ab homini-
    bus
    separalusesl. Particeps quoque
    fuil in
    patienlia,
    tpiia
    sicut Chrislus
    patienter
    su-linuil
    passionem,
    et
    suoscrucilixores
    diJ igebat,proquibus orabat,dicens :,
    Pater,
    ne statuas illis hoc
    peccatum(Acl. vu)
    : ita
    cl beatusJ oannes
    dWigebat
    eos
    qui
    ei malainfere-
    banl, et
    pro
    illis orabat.
    Regnum
    autem
    propile
    ad
    caput perlinel, qui
    est
    regnumpcrpcluum
    sanctorum
    suoruni.
    Neque
    enim aliud
    regnum
    esl suis daturus
    declis
    quam seipsum, quibus
    dicuirus est:
    Veuite,
    benedkli Patris mei
    (Matth. xxv), quasi
    ilcat : Ve-
    uite, membra, regnale post
    tribulalionem in
    capile,
    quia egoregnum vestrum;
    de hoc
    regno ipse
    dicil
    J udoeis:
    Regnum
    Dei intra vos est
    (Luc. xvn).
    COH-
    siderandura
    denique quia
    in tribus
    participera
    se
    dicit
    J oannes,
    iu Iribulatione
    scilicet,
    et
    regno
    et
    patienlia;
    sedmdia borumest
    regnum,
    nec
    poiest
    possideri,
    nisi et hinc tribulalio
    exercuerit,
    et illinc
    patienlia
    dfendent. Tenet eniminhoc loco
    perso-
    namomniumfidelium.
    Fui ininsula
    quoe
    vocatur Paihmos
    propter
    Verbum
    Dei el testimoniumJ esu Christi.
    Qualuor
    rbus hic
    suamconfirmt narrationem :
    persona,
    cumdicit :
    EgoJ oannes; loco,
    cumse inPalhmos insulam
    rele-
    gatumoslendil; causa,
    quare
    hoec
    passus sit, propter
    Verbumscilicel
    Dei,
    el
    tempore,
    idest dieDominica.
    Fui in insula
    quoe
    vocalur Palhmos
    ;
    hisloria nota
    est,
    bealuin J oannemscilicet in Palhmos insulam
    relegatumpropler
    Verbum
    Dei,
    cui testimonium
    per-
    hibebat,
    dicens : In
    principio
    eral Verbum
    ;
    et
    pro-
    pter
    testimoniumJ esu
    Chrisli, quod
    ei
    perhibebal,
    quod
    scilicetesset verusDeuset verus homo
    ;
    et cui
    negabalur
    terra
    aperlum
    est coelum.
    Interprteur
    autem Palhmos fretum
    ;
    ibi
    quippe amplius
    fervet
    mare, quod
    fretum
    dicilur,
    ubi
    angustius
    est :
    et
    ideo non inconvenienler
    per
    nomen islius insula;
    angustia passionisexprimitur, quampaiiebaur
    bea-
    tus
    J oannes,
    sicut coeteri
    quorumpersonamgerebat.
    Quanto
    magis
    enimsancli in
    proesenti
    vita
    allligun-
    lur,
    eo
    amplius.
    illis scrta coelesliamanifestantur.
    UndePsrlusincarcere
    positus
    dicebat : Noslraautem
    eonversatieincoelisest
    (Philip, ni).
    Sustincnt
    quoque
    et.ipsi
    mal]
    poenas,quia
    hpinicidseinlerficiunlur,
    iu
    carceribus recluduntur; sednon
    poena
    facit
    sanclos,
    sed
    juslilia.
    Sustinet
    plerumquejustus similia,
    sed
    justus propler justitiam coronatur, injuslus
    vero
    propler iniquilatem
    damnatur. HincPsalmista dicit:
    J udica
    me, Deus,
    et discernecausam meam
    (Psal.
    xui).
    L'nde bene
    propler
    Verbum Dei et lesti-
    A
    monium Christi se dicil
    relcg
    ilum,
    non
    proptor
    homiddium aut coeteracrimina. Ex illis
    quippe
    erat
    unus
    quibus
    didt Dominus : Beati eritis cumvos
    oderint
    homines,
    et
    sepuraverintvos,
    el
    exprobrave-
    rint,
    et
    ejeccrint
    nomenvestrum
    tanquam
    malum
    pro-
    pler
    me
    (Luc, vi),
    el alibi : G.. deie
    quod
    npntina
    vestra
    scripta
    sunl in coelo
    (Luc. x).
    Omnis enim
    qui
    idcirco
    patilur passionem, quia
    divinitatemet hu-
    maniialem Filii Dei
    proedicat,
    beatus
    erit,
    et talibus,
    scrtacoeleslia
    revelabuntur,
    cumad visionemsui
    pervenerint
    Creatoris.
    Fui in
    spiritu
    in die Domi..ica. Hic
    jam aperte
    dcmonslratur,
    bealum J oannemhanc visionemnon
    corporaliler,
    sed in
    spiritu
    vidisse. Non tamen in
    soumis,
    sed inexstasi
    raplus esl,
    sicul et
    Ezcchiel,
    B
    qui
    cum sederet in domo
    sua,
    et senesJ uda sede-
    rent coram
    illo,
    ductus est meule in J rusalem.
    Itaque
    sicut dictum
    est,
    n'ihil
    per corpus
    vidil vel,
    audivil,
    vel
    sensit,
    vel
    intellexil,
    vel
    ipsam
    carnem
    fiindiUis
    deseruit, quando
    hanc revelalionemvidit,
    seddocendus
    ejusspiritus,
    a
    Spirilu
    docenlcassum-
    ptus est,
    ut alla et
    mystica posset
    intueri. Notan-
    dumautem
    quod
    se non in die
    sabbali,
    aut sexia
    feria,
    sedin die Dominica
    rapium
    fuisse dicit. So-
    let enim
    qualitas
    rerum oslendi
    pro qualitate
    tem-
    pora
    m. Hinc est
    quod
    Abrahaminfervore fidei suoe
    angelos
    meridie
    vidil, el LothLu
    perditione
    Sodomo-
    rum
    vesperi,
    Adam
    posi
    mridien]
    ;
    Salomon
    quoque-
    sapienliam
    non servalurus in nocte
    percepit.
    Ita
    ergo
    in hoc loco
    per
    diemDominicain
    aperte
    fides
    G
    inteUigilur, quoejam
    manifesta erat in tolo
    mundo,
    quando
    ista videbat beatus J oannes. J amenim
    Apo-
    sloli
    profecli proedicaveruni ubique,
    et
    jam corpo-
    ralisilliusvacatio sabbali in
    spirilualem
    transierat.
    Ecclesia
    quoquequam
    beatus J oannes
    significabat,
    jam
    facta carnis
    morlificans,
    in lucem
    Spirilus
    assurgebat ;
    et omnes electi in die Dominica
    sunt,
    quia
    ad
    gaudia
    fuluroeresurreclionis
    liilarescunl,
    El audivi
    post
    mi vocem
    magnamlanquamluboe,4
    dicenlismihi :
    Quod
    vides scribe in libro. Sicut Lu,,
    spirilu positus spiritualia vidit,
    sicea
    quoe
    audivit
    vox
    spiritualis fuit; scilicet,
    qui
    extra
    corpus per
    coulemplalionem
    educliis
    fuerat, quemadmodum
    dorsum habebalur. Nonenim
    per corpus
    ista
    vidit,
    ul
    post
    dorsum
    corporis aliquid
    videret
    ;
    sed
    fades
    0
    illius
    intelligitur ipsa
    vis
    conlemplalionis, quse
    exten-
    debatur ad ea
    quoevidebat, dorsum vero oblivio de
    proesenlibus,
    ex
    quibus
    eductus
    per spiritum jam
    videbat. Idcirco
    itaque
    cceleslibus
    intentus,
    vocem
    inhis
    qnoe
    oblitus fuerat
    audivit,
    ut faciemmentis
    adea
    convcrleret.elea qnoe
    videbat auditoribus
    pro-
    futura.scribcrel,
    ita
    etsancli
    post
    seomnia
    proescnlis
    viloe
    gaudia habent,
    clin ante se
    exlendunt, pro
    nihilo ducenles omnia
    teniporalia,
    dumconsidrant
    fuluroeviloe
    gaudia, juxta
    illud
    Aposloli
    : Unum
    quod
    rtro est
    obliviscens,
    inanlerioribus me
    extendo,
    se-
    quens
    braviumoeternoevocationis
    (Philip, m).
    Sic
    aulem dicilur ei :
    Quod
    vides scribe in
    libro,
    ac si
    dicerelur :
    Quod
    visurus es. Needumenim
    aliquid
    951 HAYMONISHALBERSTAT.EP1SC. OPP. PARS .
    -
    COMMENT.B1BL.
    952
    viderat,
    sed lantum ad videndum elevalus fuerat.
    Librumautemmemoriam
    ejus appellat,
    id est : ea
    quoe
    vides reconde in mente
    tua,
    et aliisetiamma-
    nifesta,
    nam
    quod
    libri
    significent
    corda hominum
    et
    conscientiam,
    tcslalur Daniel
    qui
    dicit :
    Antiquus
    dierum
    tedit,
    etlibri
    aperti sunt,
    el aliusliber
    qui
    est
    viloe
    (Dan.vn).
    Siceliamfidelibus
    dieitur,
    ulquod
    vi-
    dent, idest
    quod
    in
    telligunl,
    el
    ipsi
    incordibussuisre-
    cordant,
    etaliiseliammanifestareslndeanl. Voxau-
    temhoecsivein
    J oanne,
    sivein
    Ecclesia,
    recte
    magna
    vocatur, quia
    non
    de
    mediocribus, sed de summis
    loquitur. Quoe
    eliam
    quasi
    tuba
    dieitur, quiaper
    ora
    proedicalorumsonat, quibus per
    Isaiam dicilur :
    Quasi
    tuba exalta vocemtuam
    (Isa. LVIII).
    Namet
    benevox
    quam
    audivit
    J oannes,
    et in illo
    Ecclesia,
    tanquam
    vox dicilur
    tuboe,quoe
    abinlerioribus sine
    slrepitu
    sonum
    accipit quemprofert exterius, quia
    videlicet ille sinesono vocis audivit
    prius
    in
    corde,
    quodposlmodum
    sonuil exterius in
    voce, quia
    aliter
    ad
    prophetas
    divina vox
    sonuit, atque
    aliter
    ipsi
    poslea
    loculi sunt. Deus enim loculus ad illos in
    corde sinesono
    vocis,
    ipsi
    autem
    postea
    locuti
    sunt,
    oprantes
    verbacum
    lingua
    carnis.
    Et mille
    seplemecctesiis,
    idest
    generali Ecclesia>;
    quia
    sicut
    supra
    diclum
    est,
    in
    seplenario
    numrouni-
    vcrsilas
    exprimitur
    fidelium. Namet
    quod
    uni illa-
    rum
    loquitur, utique
    omnibus ecclesiis
    loquitur.
    L'u.cet in
    sequentibus
    dicit :
    Qui
    habet
    aurem,
    au-
    diat
    quidSpirilus
    dicat ecclesiis
    (Apoc.n).
    Epheso. Ephesusinlerprelatur
    voluntassiveeonsf-
    tinmmeum.
    Quo
    nomine
    generaliter
    omnisEcclesia
    comprehndilur,
    in
    qua
    est Dei voluntas
    per fidem,
    spem
    et
    charitalem,
    coeteraque
    bona
    opra.
    Undeet
    ipsa
    non
    suam,
    sedDei
    polius
    voluntatemin se fieri
    optans,
    dicit
    quotidie
    in
    oratione,
    ut non
    sua,
    sed
    Dei in ea fit voluntas. Cui eliam a Domino
    per
    prophetam
    dicilur : Nonvocaberisultra
    derelicla,
    et
    terra tua
    dcsolata,
    sedvocaberisvoluntasmeain ea
    (ha. LXII).Quoe
    eliambeneconsiliummeum
    dicilur,
    quia
    videlicet non
    suum,
    sedDei sui
    sequitur
    con-
    silium
    ,
    audiens illudSalomonis: Audi
    consilium,
    et
    suscipedisciplinam
    ul sis
    tapiens
    in novissintistuis
    (Prov. xix);
    et ilerum: Omnia
    fac
    cum
    consilio,
    et
    post faclum
    non
    poenilebis(Eccli. xxxn)
    ; quod
    re-
    probis
    contradicilur :
    Despexislis
    omne consilium.
    meum
    (Prov. i) ;
    et alibi : Non est voluntas meain
    vobis
    (Malach.i),
    ail Dominus.
    Sciendumaulem
    quia
    voluntas
    pertinet
    ad
    charitalem, qua
    sancla
    Ecclesia non limore
    cogente
    Domino
    servit,
    sed
    sponte
    Crealori se
    subdit,
    dicens cumPsalmista:
    Voluntarie
    sacrificabo
    tibi
    (Psal. un).
    Consiliumau-
    temad
    correctionem, quia quamvisquidam
    in suis
    permanere
    sceleribus omnimodis
    velint,
    fit ad eos
    tamen
    per
    Dei misericordiamsermo
    correclionis.,
    ut
    rejeclo
    errore consiliumsalulis
    percipiant.
    Sicenim
    correetns esl
    Saulus,
    cui erat consiliumul nomen
    Chrisli delerel de
    terra,
    et ex
    lupo
    factus est
    agnus.
    ConsiliumaulemChrisli sanctaEcclesia
    accipit, quia
    et'
    peccatis
    se
    cuslodit,
    et ut
    perfectionem
    conse-
    A quatur, sequilur ejus
    consilium,
    quo
    ait
    cuidam:
    Si vis esse
    perfectus,
    vende omnia
    quoe
    habeset da
    pauperibus,
    et veni
    sequereme,
    et
    babebis thesau-
    rumincoelo.
    Smyrnoe.Smyrna
    dieitur canticumeorum:
    quorum
    canlicumnisi eleclorum? Idemest
    canticum,
    dequo
    Psalmista dieil : Cantate Domino canticum novum
    (Psal. xcv).
    Verumhoeeverbanonuni tantumec-
    clesioe
    dicuntur,
    sed tantum
    generaliter
    Ecclesioe
    universali conveniunt. Ad
    cujus
    membra
    perlinebant
    aposloli,quibus
    Dominusdicebal : Mandatumnovum
    dovobis
    (J oan. xui). Ipsa
    enim
    diligendo
    Deumet
    proximum,
    canlicumnovum
    cantal,
    qui adimplet
    hoc
    mandatum. Cantat etiam canticum
    novum,
    quando.
    mysleriumincarnalionis, passionis,
    ac resurreclionis
    B
    ejus
    conclbrt.Perfectius auteminfuluro
    canlabil,
    quando
    videbit inre
    quod
    nuncvidetin
    spe,
    et
    imple-
    bilur illud: Beati
    qui
    habitant indomo
    tua,
    Domine
    (Psah txxxni).
    Unde Ezechiel dicil
    (Ezech. n)
    se
    vidisse
    librum,
    in
    quo
    erat
    scriptum
    carmen et ia-
    mentaliones et voe.
    Qui
    enim ibi voluerit cantare
    carmen,
    hoc est canlicum
    novum,
    neeesseest ul in
    proesenti
    vita habeat lamentalionem deflendo sua
    el alina
    peccata. Qui
    veroin
    proesenti conlempserit
    habere famenlationem, voeilli sinedubioinfutnro
    eril.ut illissineiinenabenlibus
    voe,
    isli sinelerniino
    Allluiadeeantentvicturi
    Pergamo. Pergamus inlerpretalurdirisio
    cornuum..
    Cornua
    significantrgna,
    ut habes inlibroDanielis
    et in Zacharia
    ;
    cornua
    ergo
    Christi
    Hilelliguntiir
    sancti ad
    regnum
    illius venturi : sed sicut Christi
    cornua
    ejus
    membra sunl
    quibus regnum
    dalurus
    esl
    perpetuum,
    ila sunt cornuadiaboli
    ejus
    membra.
    quoe
    cumeo,damnabuntur. Inter hoec
    itaquecornua,
    id est inter
    justes
    et
    reprobos,
    et inter
    regnum
    Chrisli et
    diaboli,
    sancta Ecclesia facit
    divisionem,
    quiasegregal
    bonosa
    malis, superbes
    ab humilibus
    judicio senlenlioe,
    dicens : Omnis
    qui
    se
    exaltt,
    hu-
    miliabilur
    (Luc. xvm).
    Dehis cornibus et Psalmi-
    sta dicit : Omnia cornua
    peccatorumconfringam,.
    el exaltabunlur cornua
    justi (Psal. LXXIV).
    Hincenim
    discernilur Christi
    regnum
    el
    diaboli,
    humilitate
    scilicet
    regnum
    Christi
    clevatur, superbia
    vero re-
    gnum
    diaboli
    dejicitur.
    p.
    Thyaliroe.Thyatira
    dicilur
    i//utmna.'a;
    quo
    nomine
    generaliter
    Ecclesia
    designamr, quoe
    illuminataest
    ab eo
    qui
    illuminai omnemhominemvenienlemin
    hune
    mundum,
    cui
    Apostolus
    : Fuhlit
    aliquando
    le-.
    nebroe,
    nunc autem lux in Domino
    (Ephes.
    v
    ),
    de
    qua
    el Isaias :
    Populus qui
    ambulabat in lenebris
    (Ita. ix).
    Sordibus. Sardis sonat in
    lingna
    lalina
    principi
    pulchritudinis,apta
    subauditur el ornata. Cui
    scilicet,.
    nisi illi de
    quo
    Psalmistadicit :
    Speciosutformaproe
    filiis
    hominum
    (Ptal. XLIV),
    et in Canlicis canlico-
    rum: Eccetu
    pulcher et,
    dileelemi
    (Conl.
    i
    ).
    Huic
    itaque prindpi pulchritudinis
    esl
    apta
    el
    proeparala
    Ecclesia
    per
    ornamenta
    virutum;
    undeet
    per
    Psal-
    mistamdicilur : Aslilit
    regina
    adexlrit luisinv.estil*
    953 EXPOSITIOIN APOCALYPSIN.

    LIB. I. 954
    deaurato
    (Ptal. xuv) ;
    et in Canlicis caulicorum: .
    Murenulasaureas
    faciemus
    tibi
    (Cant. i).
    Philadelphioe.Philadelphia
    dicilur salvansItoeredi-
    talemDei.
    Ipsa
    enimEcclesia hoereditas
    dieitur,
    de
    qua
    Paler ad Filiuru: Postula a
    me,
    et dabo tibi
    gentes
    hoereditatemtuam
    (Psal. n),
    et de
    qua
    colon!"
    mali videntes
    hoeredem,
    dixerunl : Hic est
    hoeres,
    venileoccidamus
    eum,et
    nostraerit hoereditas
    (Matth.
    xxi). Ipsaestager
    Dei, ipsa
    et
    vinea, quoeper proedi-
    catores suos ila salvare
    satagit semelipsam,
    ut fide
    el
    opre
    Deo
    placeat,
    et ab illius volunlale
    nunquam
    recdt.
    Laodkioe. Laodiciavertitur innostra
    lingua
    tribus
    amabilit Domino
    ,
    sive fuerunt in vomilu.
    Tribus
    nominesacra
    Scriptura soepeutitur;
    undeest : llluc
    enimascenderunt
    tribus,
    tribus Domini
    (Psal. cxxi).
    A tribus scilicel ordinibus, qui
    forsitan erant in
    po-
    puloJ udoeorum,
    sicul fuerunt
    apudRomanos,
    in se-
    naloribus
    scilicet, inililibus,
    et
    agricolis,
    ilaet Ec-
    clesiaeisdemtribus modis
    parlilur,
    in
    sacerdolibus,
    imhlibus,
    et
    agricullorlbus, quoe
    tribus amabilis di-
    cilur, juxta quod Aposlolus
    dicit :
    Qui
    dilexit
    nos,
    et lavit nos a
    peccatis
    noslris. Et
    ipse
    Dominus: Sic
    dilexit Deus
    mundum,
    ut Filium suum
    unigenilum
    darel
    (J oan. ui).
    Porro
    quod
    dicilur fuerunt in vo-
    milu,
    ad
    reprobos pertinet, qui
    simul
    permixti
    sunt
    bonis,
    sicut inarca
    grana
    cum
    paleis. Qui
    eliamsua
    proesentiagravant sanctos,
    veltili noxii cibi. Unde
    et necesseest ut
    ejicianiur
    de
    corpore
    Chrisli. Taies
    utique
    fuerunt hoeretici,qui ejecli
    smit ab
    Ecclesia,
    de
    quibus
    J oannes dicit :
    Ex
    nobis
    exierunt,
    sednon
    erant ex nobis
    (J oan. n) ;
    et Psalmisla :
    Expelle
    eos
    quoniam
    irritaverunt le,
    Domine
    (Psal. v).
    In
    quorum
    etiam
    persona
    in
    sequentibus hujus prophtise
    verbis
    dicilur :
    Quiatepidut es, incipiam
    te evomereex ore
    men
    (Apoc-ni).
    El conversus
    sumutvideremvocem
    quoeloquebatur
    mecum.Hic
    liquido
    claret,
    non
    corporalem,
    sed
    spi-
    ritalem voeesnJ oannem
    audisse, quia
    non ut audi-
    ret,
    sedut viderai dicit seconversum. Quodutique
    juxta corporis
    sensus
    impossibile
    esse
    cognoscilur,
    non
    enimvox
    unquam
    vkleri
    potest.
    Sedille
    raptus
    spiritu
    adsumma
    contemplanda,
    nihil aliud audivit
    quam
    vidil, quia
    hoc est illic audire
    quod videra,
    hoc videra
    quod
    audire. Ecclesia
    quoque quoe
    in
    J oanne
    figuratur, post
    sevidet
    vocem, quiamysteria
    quoe
    insevidet
    complta,
    in
    lege
    et
    prophetis
    con-
    sidrt
    proenuntiata;
    sic enim
    scriptum
    est in Ge-
    nesi : Erunt duo in carne una
    (Gen.
    n
    ),
    Christus
    scilicetet Ecclesia. UndePaulus :
    Ego
    autemdicoin
    Christoetin Ecclesia
    (Ephes. v).
    Et conversusvidi
    seplem
    candelabra
    aurea,
    et in
    medio
    septem
    candelabrorumaureorumsimilemFilio
    hominis.
    Seplem
    candelabra aurea hoc
    ipsumsigni-
    ficant
    quod septem ecclesioe,
    id est universalem
    Ecclesiam,
    dumverba eorumlumen scientioesimul
    et amorisincendium
    proebent,
    donis
    sepliformisSpi-
    rilus refertam. Sednon
    incongrue
    in
    septem
    cande-
    labris aurais
    figuratur ;
    habet enimEcclesiaaureuin
    A colorem, quia refulget
    divina
    sapientia,
    de
    qua
    scri-
    ptum
    est : Thesauris desiderabilis
    requiescit
    inore
    sapienlis.
    Habei
    lucernam, quia
    lucet verboet exem-
    ple, juxla quod
    Paulus dicit : In medio nationis
    pravoe
    et
    penersoe,
    inter
    quos
    tucetissicut tuminaria
    in
    mundo,
    verbumvitoecontinentes
    (Philip, n).
    Habet
    quoqueetlongiludinem
    in
    longaiiimiialespei etper-
    severanliam
    ,
    dicente Domino :
    Qui perseveraverit
    usque
    in
    finem,
    hic salvus erit
    (Matth. xxiv). Quia
    etiamcandelabrumlundendo
    producilur,
    salis conve-
    nu Ecclesioe, qua?.
    diversis affinilur in hoc soeculo
    pressuris,
    inier
    quas
    consolalionemadhibet illi Do-
    minus dicens : Cumambulaverisin
    ign,
    noncornbu-
    rris,
    et
    flamma
    nonardebit inte
    (Isa. xtiu) ;
    el
    per
    Prophetam
    : Convenantmanumiheamad
    te,
    et exco-
    "
    quam
    ad
    purum
    scoriamtuam
    (
    Isa.
    i).
    El benein
    medio
    seplem
    candelabrorum
    aureorumvidet J oan-
    nessimilemFiliohominis, quia
    Christus
    qui
    Ecclesioe
    suoe
    proesidet,
    et
    proesidendo
    eam
    proleit,
    in medio
    eleclorum
    suorumest,
    secundumillud : Ubi
    fuerint
    duo vel 1res
    congregati
    innominemeo,
    ibi suminme-
    dioeorum
    (Malth. xvm) ;
    el alibi : Exsulla et
    lauda,
    habilatio Sion,
    quia magnus
    in medio tui sanctus
    Isral
    (ha. xu).
    Intuendum est aulem
    quia
    non b-
    solule dicit se vidisse Filium
    hominis,
    sed similem
    Filio
    hominis. Illeenim
    anglus (ut soepe
    diclum
    esl)
    personam
    Christi
    gerebat,
    qui
    idcirco non
    jam
    Filius
    hominis,
    sedsimilis Filio hominis
    appellalur, quia
    devicta
    morte
    jam
    non
    moritur,
    mors illi ultra non
    dominabitur;
    vel certe similisFilio hominisvocatur,
    C
    quia
    tsi carnemnostram
    accepit,
    tamen non fecit
    peccatum,
    sed
    apparuit
    insimilitudinecarnis
    peccaii.
    Proprium
    enim est hominum
    peccato
    non
    carere,
    unde et
    quia ipsepeccalum
    non
    fecit, per
    Psalmi-
    stamdicilur :
    Ego
    autem sumvermis el non homo
    (Psal.
    n).
    Veslitum
    podere.
    Poderis veslis esl tala-
    ris, quia
    et Groeei
    polas pedes
    dicunt. Per
    poderem
    itaque
    carnem Chrisli debemus
    intelligere, quam
    ipse
    verussacerdosobtulit, quando
    secruels
    palibulo
    Palri
    pro
    nobisobtulit hosliam
    viventeoe,
    sanctamin
    odoremsuavitatis.
    Quoe
    videlicet veslis
    usque
    ad
    talosperlingit,
    quia ipse
    suos
    usque
    ad mortem di-
    lexit,
    dicente J oanne : Cumdilexissl suos
    qui
    erant
    in
    mundo,
    in
    finem
    dilexil eos
    (J oan. xm).
    Sive
    per
    poderem possumus intelligeregeneralem
    Ecclesiam,.
    D
    quoe
    veslis est
    Domini, juxta quod
    ei
    paterna
    voce
    per Prophetam
    dicilur :Vivo
    ego,
    djcil Dominus, quia
    hisomnibusvelut ornamentovestieris
    (Isa. XLIX)
    ;
    et
    Paulus fidelibusdicit :
    Quotquol
    in Christo
    baptizali
    estis,
    Christum
    induislis(I
    Cor.
    i).
    Quoe
    veslis
    usque-
    ad
    pedes
    tendit, quia usque
    ad novissima membra.
    fideliumin finesoeculinascilura est. Et
    proecinctum
    ad mamillas zonaaurea. In Yeteri Testamento
    legir-
    musDanieli Dominum
    proecinctumapparaisse
    inre-
    nibus, ipso
    attestante
    qui
    ait : Levavi
    oculosmeosy
    et
    vidi,
    et eccevir;unus
    veslitus
    lineis,
    et renet
    ejus.
    accincti
    (Dan. x).
    HicaulemJ oanni
    anglus
    non
    jam
    in
    renibus,
    sed ad mamillas
    proecinclus
    ostenditur.
    Proecinc":orenum
    cohibjtionemsignificat
    luxurioe
    ;.
    9S5 HAYMOMSflALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I

    COMMENT.BIBL. 956
    ondeest : Sint lumbi veslri
    proecincti. Anglus
    ila- j
    que
    Danieli
    appareils, jure
    in renibus cinclns fuisse
    refertur, quia Scriptura
    Veteris Testamenti
    ipsum
    opus
    luxurioedamnt. J oanni vero benein
    peclore,
    quia.
    NovumTestamentumeliam
    cogitationes
    nefa-
    rias
    culpat,
    dicens :
    Qui
    videril mulieremad
    concupi-
    scendum
    eam, jam
    moechatusest eamin corde suo
    (Matlh. v).
    In
    peetpre
    enim
    cogitationes
    vorsantur..
    Namet
    quod
    fidelibus dicilur*: Sint lambi vestri
    proecincti, sciendumnobis est
    quia quisquis
    adhuc
    fornicaiionem
    carnis non
    refrnt,
    ad viloeveteris
    hominem
    pertinet.
    Possumus et hoc aliter intelli-
    gere
    :
    per
    duas mamillas
    designantur
    duo Tesla-
    menta
    ; per
    zonamvero auream eleclorum
    figuratur
    Ecclesia,
    qua
    bene
    per
    mamillas
    jungitur angelo,
    quiaper
    observationem
    utriusque
    Testamenti Eccle-

    sia
    copulatur
    Christo in vioculo
    charitalis,
    hoc est
    indilectione Dei et
    proximi.
    Vel cerle in mamillis.
    anglus
    zona
    cingilur, quia
    ex duobus
    populis
    una
    eleclorumEcclesia
    per
    charitalis.
    compagem
    Christo.
    unilur.
    Caput
    autem
    ejus:
    et
    capilli
    erant candidi
    tanquam
    lana atbaet
    tanquam
    nix.
    Legimus
    in Dunielisvolu-
    mine
    (Dan. vu) quodAntiquus
    dierum
    sedit,
    cujus.
    veslimenlumerat
    quasi
    nix
    candidum,
    et
    capilli ejus
    tanquam
    lana
    munda. Ibi
    itaque
    bis verbis
    designa-
    lur oelernitas
    Palris, quod
    in
    sequentibus ostenditur,
    cumdeinde
    persona
    Fibii
    commemoratur,
    dicente eo-
    deinDaniele;
    Aspiciebam
    invisione
    noctis,
    el eccecum,
    nubibuscoeli
    quasi
    Filius
    hominis
    veniebat,
    et
    usque
    ad
    Antiquum
    dierum
    pervenit(ibid.),
    idest
    usque
    adDeum
    Patrem
    ;
    bic aulem in eandore
    capitis
    et
    eapillorum
    angeli,
    candor innocentise Filii Dei
    designatur.
    El
    bene
    ipse
    candor
    per
    lanam
    exprimitur
    :lana
    quippe
    oviumesl
    veslis, ipsequippe
    esl
    ovis, de
    quo
    Isaias:
    Tanquam
    ovisad
    occisionemducetur
    (Isa. LUI); quia
    secundum
    quod
    ait
    Apostolus
    : Cum
    maledicerelur,
    nonmaledkebat
    ;
    cum
    pateretur,
    non cominabalur
    (I
    Pelr.
    H).
    Et
    per caput intelligimus ipsum
    Chri-
    stum,
    de
    quo
    Paulus dicit :
    Caput
    viri Chrislus est
    (I
    Cor.
    XI)
    ;
    et iterum :
    Ipse
    est
    caput
    omniumeccle- .
    siaxum
    (Ephet.
    i).
    Per
    capillosautem, perfecliores
    qui capiti
    suoarctius adhoerent
    ; qui
    etiamcandorem
    la,noe
    habent, quia
    imilantur
    simplieilalem
    et inno-
    cenliam
    capitis
    sui dicenlis : Discitea me
    quiamitis
    ,
    sumethumiliscorde
    (Matth. xi)
    ; elquibus ipse
    dicil :
    Ecce
    ego
    milto vos sicut oves in medio
    luporum.
    (Matth. x).
    Per nivera
    vero,
    novitas
    designatur
    re-
    surreclionis. UndeDominusclaritalem fuluroeresur-
    reclionis; niyeo
    candpre expressil
    tribus
    discipulis,
    quando resplenduit
    facis
    eJ Hstanquamsol,
    et vesii-
    jinenta
    ejus tanquam
    nix. Hinc est
    quod
    testis re-
    surreclionis
    ejus anglus
    mulieribus
    apparens, vesli-.
    mentaalba
    tanquam
    nix
    figuraliter
    exhibuit. Et oculi
    ejus
    sicut
    flamma ignis.
    Oculi Domini dona
    signifi-
    canl
    Spirilus sancli,
    de
    quibus
    in Zacharia dicilur :
    Super lapident
    unum
    septem
    oculi tunt
    (Zach. ni) ;
    clin
    sequentibus
    dieitur
    quod
    videril J oannes
    agnum
    tanquamoccisum,
    habenlcmcornua
    septem
    etoeulos
    A
    seplem, qui
    sunt
    seplemspiritus
    Dei missi inomnem
    terram. Et bene flammse
    dicuntur, quia
    accendunt
    nos adamercm
    Dei,
    et illuminant
    cognilione
    divina
    ;
    dehoc
    ign
    Dominusin
    Evangelio
    :
    Ignem
    venimit- .
    1rein-lerram
    (Luc. xu) ; possum
    et
    per
    oeulos
    angeli
    intelligi
    eminentiores el
    spiritales
    viri in
    Ecclesia,
    aposloli scilicet, quibus
    Dominusdicil: Vosestslux
    mundi
    (Matlh. v), qui
    non solum
    lucent;
    sedetiam
    ardent, dumverba eorum lumen scientioesimul et
    amoris incendium
    proebeut.
    Possunt eliam
    per
    oeu-
    los
    eloquia
    divina
    intelligi,
    de
    quibusscriptum
    est:
    Lucerna
    pedibus
    meitverbumtuum
    (Ptal. cxvm) ;
    etde
    J oseph
    :
    Eloquium
    Domini
    inflammavit
    eum
    (Psal. civ).
    Et
    pedes.ejus
    timiles
    auricltateo,
    sicul in oamino
    ardenli. Pedes Domini
    aliquando significant
    stabili-
    B talem
    seternitatis
    ;- aliquando
    vero
    humanitalem,
    per
    quam
    adnosvenit
    cognitiodivinilatis; aliquandoproe-
    dicalores,
    de
    quibusscriptum
    est :
    Quamspeciosipe-
    des
    evangelizantiumpaeem
    (Rom. x); aliquando
    vesli-
    gia
    imilalionis
    ejus, aliquando
    vero-novissimamem-
    bra. In hoc autemloco
    proprie
    membra
    ejus signifi-
    cant, quoe tempore Antichrisli
    ign
    tribulaiionis
    probabunlur ;
    namsicut anrichalcummultis medica-
    minibus ex sera
    perducilnr
    ad colorem
    auri,
    ita et
    illi tribulaiione novissimi
    lemporisexurenlur,ut pro-
    beulur vebil,nuiudissimum
    aurum. Et sicul Anli-
    christus crudeiior erit omnibus
    perseculoribus,
    ita
    et illi fortiores erunt omnibusrtro ante
    martyribus,
    nam
    ipse
    caminus validissimam
    tribulationem
    signi-
    ficat,
    de
    qua
    Dominusdicil : Erit tune
    tribulalio.ta-
    *
    lis,
    qualis
    non
    fuit, nequefiel (Mallh. xiv). Qued
    aulemaliatranslatif auricalchum Libani
    posuit, pro
    eo
    quod
    mous
    ipse
    inJ udoeaesse
    perhibetnr, liquido
    manifeslavit novissima
    corporis
    Christi membra ia
    illis tune
    regionibus
    "vehementiusesse vexanda ca-
    mino
    tribulaiionis,
    ubi el Dominuseorumcracifixus
    -
    est ab
    inipiis
    J udoeis.Et vox
    ejus tanquam
    vox
    aqua-
    rummullorum.
    Superius legimus quod
    audierit vo-
    cem
    angeli tanquam tuboe,
    nunc autem
    tanquam
    vo-
    cem
    aquarum multarum,
    quia
    videlicet
    prius per
    .
    paucos proedicalores sonuit,
    de-
    quibus
    Dominus
    dicit : Messis
    quidemmulta, operarii
    aulem
    pauci
    (Matlh.
    x
    );
    et
    postea populorum
    inultoriini oflkio
    resullavit.
    Aquoe
    enimmulioe
    populi sunt,
    sicut iu
    j.
    sequentibuslegimus, quod
    enim
    primumpauci proe-
    dicalores,
    hoc
    postea
    lotus mundus clamavit. Potest
    .
    et Voxsimilis
    aquarum
    multarum charilas
    intelligi,
    quoe
    esl
    fonset
    origo
    omniumdonorum
    spiritualium,
    sicul
    ipse
    Dominus
    manifestt,
    cumdicit : In his.
    duobus manda-listota lex
    pendet
    el
    propheloe(Matth..
    xxn);
    unde et
    ipse
    in die
    magno
    festivilalis stans.
    clamabal,
    dicens :
    Qui
    sit
    il,
    veniut
    etbibat;
    et de
    ventre
    ejus fluenl aquoe
    vivoe
    (J oan. vu),
    Ac si dice-
    i
    ret :
    Qui
    inielligemiara Scriplurarum
    silienter
    cupit,
    adme
    veniat,
    veuiens
    Spiritum
    charilatis
    bibat,
    Deus
    enimchantas est. Bene
    itaque
    vox
    singularis
    Chri-
    sli
    tanquam
    vox
    aquarum multarum dicilur, quia
    i
    cum
    unasit
    charitas,
    si menlem
    repleverit,
    hanc
    ad.
    i
    innumera virutum
    opra
    umltiformiler accendit.
    ,
    957 EXP0SIT10 IN APOCALYPS1N.

    LIB. 1. 958
    El habebatindexlera tua
    septem
    stellas.
    Quid
    sint i
    septem stellse, ipseanglus a'perit
    in
    sequentibus,
    dicens :
    Septem(inquil)
    stelloe
    angeli
    sunt
    seplem
    Ecclesiarum. Hoc
    ipsum
    eliam
    et^superius compre-
    bendil in candelabris
    septem,
    id esl universalem
    Ecclesiam,
    siveomnesdoclores.
    Quod
    enim
    singulis
    angelis
    dicilur ad universos
    ulique
    referlur. Hoc
    quippe
    Dominus
    manifestai, qui
    eumde
    singulis
    an-
    gelis
    dicat:
    Angelo
    illius Ecclesioe
    scribe,
    infineita
    concludit :
    Qui
    habet
    aurem,
    audiat
    quidSpiritus
    dicat
    ecclesiis
    (Apoc.n).
    Stelloeeniminnocle
    lucent,
    simili-
    ter etcandelabra
    ; alque
    ideononinconvenienler
    per-
    sonaEcclesioeinhisverbis
    exprimilur,
    maximevero
    doctorum, qui
    innocte
    hujus
    soeculilucent verbo et
    opre, aliisque exemplum
    sanclilatis et lumnis
    ostendunt, quibus utique
    Dominusdicit : Sic luceat1
    lux vestracoram
    hominibus,
    ut videntes'
    opra
    vestra
    bona,
    glorificent
    Patrem vestrum
    qui
    in coelisest
    (Matth. v).
    Dexteraautem
    Christi,
    inhoc locointel-
    ligitur
    summabealitudo et
    prosperitas
    futuroeviloe,
    quoe
    nunc manet in
    spe,
    tune autem ert in re. In
    hac dextera
    jam
    sancti consistunt, quia
    inDei
    proe-
    destinalione
    jam
    certum
    manet, qui
    sint in dextera
    collocandi, quando agni separabunlur
    abhoedis,
    ne-
    quaquam
    pars
    snistra
    erit, quia
    infelicitasvel adver-
    silas nulla
    eosnocebit, quibus
    etdicturus
    est : Venite,
    benedictiPalris mei
    (Matth. xxm)
    et cetera. Dehac
    dexteraDominus
    per Prophetam
    Ecclesioedicil : Ne
    timeas, quoniam
    auxilialus sum
    lui,
    et
    suscipiet
    te
    dexteraJ usti mei
    (J oan. xu).
    Et de ore
    ejus gladius
    utraquepane
    acutusexibat. Gladius
    ulrinque
    acutus,(
    Scriptura
    Veteris ac Novi Testamenti
    intelligitur ;
    hinc Paulus dicit : El
    gladiumtpiritus, quod
    estver-
    bumDei
    (Ephes. vi).
    Qui gladius
    deore
    ejus proce-
    dit, juxla quodipse
    Dominusdicit : Non insolo
    pa-
    nevivithomo,
    sed inomni verbo
    quodprocedil
    deore
    Dei
    (Matlh. v). Utraque
    aulem
    parle
    aeutus
    dieitur,
    quia
    videlicethinc
    culpas operis,
    illinc resecat
    pec-
    cata
    cogitationis
    ;
    Vtus enim Testamentum dicit :
    Non
    occides;
    non
    furaberis (Exod. xx;
    Deut.
    v)
    :
    Novumvero
    (Mallh. v)
    :
    Qui
    irascitur
    fralri tuo,
    reut
    erit
    judicio;
    et :
    Qui
    viderit mulieremad
    concupi-
    teendum
    eam, jam
    moechatusett
    eam.
    in cordesuo.
    Vocatur etiamsermoDei
    gladiusutraque parle
    acu-
    tus, quia
    dividit bonosamalis. Unde
    ipse
    Dominus
    dicit: Nonveni
    pacemmittere,
    sed
    gladium(Matth.x).
    Feni enim
    separare patrem
    advenus
    filium,
    et
    filiam
    adversusmalrem
    suam,
    et caetera. Vel cerleideo
    gla-
    dius bis aculus
    vocatur, quia
    et
    imperfectos
    secun-
    dum liileramexterius
    informt,
    et
    perfeclos juxta
    myslicum
    intelleetum intoi!us erudit. Audil enim
    simplexquisque
    ibi : Nonadullerabis;
    non
    occides,
    et
    caetera,
    el
    ponit
    in animo suo hoec
    custodire;
    dum
    autemhoec
    fadt,
    abscidit se
    per
    Dei verbumacar-
    nalibus
    delectationibus,
    ut hoecdivini verbi cusle-
    diendoprseceptapossit
    salvusfieri.
    Sapientior quoque
    considrt altiora
    mysteria,
    cumaudit : In
    principio
    tat Verbum
    (J oan. i),
    et caetera.
    Quibussublevalus,
    nihil inhocmundo
    ambit, quia
    desiderat
    jamfruiejus
    i
    proesentia, cujus
    lanta in divino
    eloquio prsedicalur
    magnificenlia.
    Et
    faciet ejus
    sieut sol lucet in virlutesua.
    Quia
    Giristus et Ecclesiauna est
    persona, caput
    videlicet
    et
    membra, per
    faciera
    ejus possumus intelligere
    sanctos,
    non lamen taies
    quales
    nunc
    sunt,
    sed
    qua-
    les
    postmodumfuluri,
    cumadsui Creaioris visionem
    pervenerint.
    Unde et Dominus in
    Evangelio
    dicit
    :
    Tune
    justi fulgebunt
    sicut sol in
    regno
    Palris sui
    (Matth. XIII).Quod
    videlicet non de isto solevisibili
    intelligere
    debemus,
    cumet
    ipse
    multo tune
    majus,
    lumen habiturus
    sit, juxta
    illud
    propheticum
    : Erit
    lux lunoesicut lux
    toits,
    et lux tolit sicul lux
    septem
    dierum
    (Isa. xxx),
    sed
    polius
    deillo de
    quo scriptum
    est : Vobislimenlibusnomenmeumorietur sol
    justitioe
    B
    (Malach. iv).
    Si autem sancli
    majns
    lumen habe-
    bunt
    quam
    sol iste
    visibilts, quantumputamus
    excel-
    lenliorem et sublimiorem esse
    capitis claritalem,
    a
    quo
    membra illuminabuntur ! Unde et cum de sole
    hic
    loqueretur J oannes,
    addidit : Sicut sol lucet in
    virlute
    sua, quando
    scilicet meridiano
    tempore
    in
    centra coeli ita
    resplendet,
    ut nullatenus humanus
    aspectus
    ferre valeat claritalem tuminfs
    ejus.
    Hanc
    clarilatemOslenditinmontecoramtribus
    dscpulis,
    quando
    facta est facis
    ejus
    sicut sol. Centies enim
    lantum
    (sicul
    dicit beatus
    Hilarius)
    fulsit,
    sednon
    habuit
    Evangeiisla
    creaturam
    splendidiorem
    cui
    comparare posset
    eamdem
    claritalem,
    idcirco dicit
    sicut solem
    resplenduisse
    faciem
    ejus.
    El
    qualis
    lune
    apparuit Dominus,
    talis
    utique
    venturus est ad
    judi-
    **
    cium.
    Quo
    inloco
    qnoeripotest
    : si Dominusad
    gn-
    raleresurrectionem cum lanta daritate venturus
    est, quare
    non ineademdaritate
    post
    suam resur-
    rectionem
    apparuit discipulis?
    Ad
    quod
    dicendum
    est,
    ideo
    post
    suam resurrectionem daritate msui
    vultus
    discipulisabscondisse,
    ut eumvel suffere
    qui-
    vissent vel
    cognoscere; quod
    si nonfecisset,
    morta-
    lium oculi videra eum non
    possent.
    Si
    enim,
    cum
    adhuc mortale
    corpusgestaret,
    ferre non
    potuerunt
    clarilatemvultus
    ejus, quando transfigurais
    est in
    monte, quanto
    minus hoc
    possent,
    si
    post
    suam re-
    surrectionem
    ipse,
    nonut
    sol,
    sed
    seplempliciter
    sole
    fulgente
    suam manifestaret clarilatem.
    Quid
    autem
    istadeDomino
    dicimus,
    cumetiam
    nos,
    miser!
    atque
    T>
    mortales,
    clarilatemsanclarumanimarumcumoeter-
    no sole
    fulgenlium
    suslinere non valemus? Porro
    quod
    dieitur,
    solem sive lunam
    majorem
    luminis
    clarilatemhabere
    post
    diem
    judicii, utique
    ad
    lapsum
    et
    reparationem primi
    hominis
    pertinet. Poslquam
    enimhomo Dei mandatum
    transgrediendo peccavit,
    'tenebras incurrit,
    et iddrco etiam
    ipse
    sol, qui
    ad
    obsequium
    hominis fuerat
    condittis,
    clarilatem sui
    luminis maximaex
    parte perdidit.
    Sedcum
    rpara-
    nts fuerit
    homo, alqHeposl generalcm
    resurrectio-
    nem
    renovatus,
    luneet
    ipse
    sol
    renovabitur,
    et
    sep-
    lempliciter,
    id est mullo clarius
    quoe
    modo luce-
    bit. Undeeliam nec
    poslea
    occasum
    paiietur,
    sicut
    Isidorus
    lestalur,
    ne
    impii
    daritate luminis
    ejusper-
    fruantur. Aliter : Sol habet ortuni et
    occasumr
    ideo-*
    959 HAYM0N1SHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BLX. Hbo
    que congrue comparatur Christo, qui
    habuit orlum
    nascendo
    temporaliter
    ex
    maire,
    et occasum
    per
    mortem. Porro facis
    illius,
    manifesta incame
    proe-
    sentia
    intelligitur, quoe
    abscondita est
    quando
    in
    cruce
    occubuit,
    sed iterum
    resurgens
    a
    mortuis,
    ccepit
    Iucere in virlute
    sua,
    in multiludine scilicet
    mlraculorum,
    et
    proedicalione
    doctoruni. Nain et de
    occasu Psalmista dicil : lier
    facile
    ei
    qui
    ascenditsu-
    per
    occasum
    (Psal. LXVII).Super
    occasum
    namque
    ascendit, quia
    unde
    occubuit,
    inde surrcxil. El
    quando
    isla dicebal
    J oannes, jam ortus, jam
    ad
    occa-sum
    versus, jam surgens
    ilerum lucebat in vir-
    lute
    sua;
    idesl
    jam
    incarne
    natus, passus,
    el susci-
    ttes, ipsaqueejus nativitas, passio.et
    resurrectio
    totumclaruerat
    per orbem;
    et
    idcirco facis
    angeli
    non
    simpliciter,
    sed sicut sol
    lucet,
    invirlute sua
    splendebat.
    Et cumvidissem
    eum,
    eecidi ad
    pedesejus tanquam
    mortuus. J oannes in hoc loco
    significat
    omnemele-
    clorum
    mulliludinem,
    anglus
    autem solkts
    capitis
    personam gerit.
    Non aulem hic
    pedesDomini,
    sicut
    superius
    oeternitalemdivinilatis
    ejus,
    non
    proelica-
    tores,
    non
    denique
    coetera
    membra,
    sed tantumin-
    dicia
    passionis ejus
    et humililalis
    significant,
    qui
    se
    humiliavit
    usque
    ad mortem. Ad
    pedes ergo angeli
    J oannes
    cadil,
    dumsancta Ecclesia
    vestigiapassionis
    ipsius imilatur, juxta
    illud Ptri : Christus
    passus
    est
    pro nobis,
    vobis
    relinquens exemplum,
    ut
    sequamini
    vestigia
    ejus (Pelr. n),
    et hoc morlificando seoumvi-
    liis et
    concupiscenliis.
    Ad
    pedesejus cadit, quia
    dum
    considraiRedemptorem
    suum
    mortuum,
    moxmundo
    moriens,
    ad imilanda
    ejus vestigia semetipsum
    hu-
    mili ter
    proslenii
    t. BeneautemJ oannes non
    morluus,,
    sed
    tanquam
    mortuus cecidissedieitur al
    pedes
    an-
    geli, quia
    elecli imitantes
    vestigiapassionis Christi,
    clsi moriunliir
    mundo,
    vivant tamen Deo. Hinc
    Apo-
    slolus dicit : Vivoautem
    jam
    non
    ego,
    vivitveroinme
    Christus
    (Galal. n)
    ;
    el Iterum : Obsecrovosut exhi-
    beatis
    corpora
    vestrahosliamvivement
    (Rom. xu),
    et
    caetera. Hostia
    quippe immolatur,
    et viva
    esl,
    quia
    sancli etsi se mortificant cum
    viliis
    et
    c.onciipiscen-
    tiis,non
    lamen
    penilus
    a
    corpora
    receduut. Vel certe
    tanquam
    mortui
    (huit,
    cumse
    mortificant, quia
    in
    spe
    fuluroe resurreclionis
    jam vivrait,, juxta
    illud
    Aposloli
    : Mortui
    eslis,
    etvilaveslra
    abscondita
    estcum
    Christoin
    Deo,
    et cumChrislus
    apparueril
    vila
    veslra,
    lutteet vos
    apparebilis
    cum
    ipso
    in
    gloria (Colos.m).
    El
    posuit
    dexlramsuam
    super me,
    dicens : Noli ti-
    mere. Non
    semper
    in sacro
    eloquio
    unus sermo
    pro
    uno
    accipitur
    sensu.
    Legimusquippesuperius
    dexle--
    vam
    significare
    summambealitudinemfuluroevitoeet
    prospcrilalem,
    in
    qua
    sancli
    jam
    consislunt Dei
    proe-
    deslinalione. Non
    ergo
    hic laliier
    accipienda
    est
    dexlera,
    sicnl in
    superiori
    versu :
    pedes
    non
    priora
    in secontinent
    mysteria,
    sedlantum
    exempta
    imita-
    tionis
    Chrisli
    cl
    passionis significant. Itaque
    in hoc
    loco
    per
    dexlram
    angeli
    debemus
    intelligere
    san-
    ctos
    proedieaiores.
    Unde
    per Moysen
    dieitur

    In dex-
    tera
    ejus ignea
    lex
    (Deut. xxxm) ;
    ac si dicerelur: la
    A sanctis
    proedicatoribus
    doctrina
    Spirilus
    sancti. No-
    tandum aulem
    quia
    non dicit J oannes
    quid anglus
    fecerit, ponens
    dexlram suam
    super
    illum,
    utrum
    videlicet levaveril cuma
    terra,
    an delraxeril illum
    ad terram
    ;
    sedex Danielisvoluniine
    (Dan. x)
    disci-
    mus
    quod
    a terra eum
    levaveril, qui
    dicit
    quoi
    an-
    glusqui
    eral accinclus. aura
    bbryzo
    ,
    et
    corpus ejus
    quasi chrysolilhns, posuit
    dexlram suam
    super
    etrrn,
    et erexit eum
    super genua
    sua. Ponit
    itaque
    anglus
    manum
    super
    J oannem'
    jacentm
    ad
    pedes
    suos
    tanquam
    mortuum
    ,
    et
    erigil illum,
    quando
    Christus Ecclesioe
    suoe,
    quoe
    se
    morlificat,
    auxilium
    consolationis
    porrigit per
    suos
    proedieaiores. Quasi
    enimdexlera Christi
    super
    fideliumcorda
    pressuris
    cl
    angustiis pressa,
    Paulus
    aposlolus posilus
    eral ut
    B
    eos
    sublevaret,
    cumeis consolalionemadhibebat,
    dicens : Nonsunt
    condignoepassioneshujustemporis
    ad
    futuramgloriamquoe
    revelabitur in nobis
    (Rom.
    vin).
    Nonautem Ecclesiaita
    erigitur
    a
    terra,
    ut
    pe-
    nilus ab omnibus
    angustiis
    siibnioveatur
    ;
    sed cum
    lalia et his similia audit
    pro
    illatis
    passionibus,
    cor
    ad
    gaudia
    coelestis
    patri
    sublevat. Taie
    quippe
    est
    illud
    Evangelii
    : Nolitetimereeos
    qui
    occidunt
    corpus
    (Matth. x) ;
    et alibi :
    Gaudete, quod
    nomina veslra
    scripta
    sunt in coelo
    (Luc. x).
    Beneaulem illicaddU
    tur : Nolite
    timere,
    ac si,eleclorumEcclesioedicere-
    lur :
    Erige
    mentis auditum in
    passionis
    cerlamine
    ad futura
    proemia,
    el
    accepta.desuper fiducia,
    huma-
    numtimoremaudacter
    longepropulsa.
    Ego
    sum
    primus,
    et
    novissimus,
    etvivus
    ;
    et
    fui
    mor-
    tuus,
    et eccesum
    vivens
    in toecula soeculorum. Hic
    mauifesti&sime
    apparat, quia anglus qui
    beato
    J oanni
    apparuit, figuram
    Chrisli tenuit. Non enim
    alii
    quam
    Christo
    nato,passo,
    ac
    sepulto,
    et resusci-
    talo hoecverba conveniunl.
    Ipse
    esl
    primus,
    in
    quo
    facla sunt omnia
    ;
    ipse
    novissimus,
    per quem
    re-
    staurala sunt universa
    :
    ipsa
    esl
    primus qui
    ante
    soeculanatus :
    inprincipio
    erat
    Verbum; ipse
    novis-
    simus
    , quia
    in fine
    lempdrum
    natus : Verbum caro
    factura
    est,
    et habitavit in nobis. Et-vivus
    fuirait,
    vlante omnia soecula-in divinilatis
    esseolia,
    vel
    anle morlemin carne. Et morluus
    ,
    subaudis
    post
    uativilatem carnis. El eccesum
    vivens
    insoeculasoe-
    culorum, post resurrectionem,
    sieut
    Apostolus
    dicit:
    Chrislut
    resurgens
    a
    mortuis, jam
    non
    morilur;
    mors
    illi ultra non dominabilur
    (Rom. vi). Quo
    in loco
    magna
    consolalio
    inlelligenda
    est adhibila beato
    J oanni,
    cui
    jacenti tanquam
    mortuo dicilur : Vivus
    fui et
    mortuus,
    et sumvivens insoeculasoeculorum.
    Nihil enimhac affeclione
    congruenlius quamquod
    sibi simileminmorteDominum
    audiret.qui tanquam
    mortuus
    jacebat.
    Acsi diceret Chrislus tamsibi
    quam
    omnibus fidelibus : Nolitelimera
    pro
    me
    pli, qui
    estis
    membra,
    cum
    ego qui
    sum
    caput, pro
    vobis
    mori non dubilaverim
    ,
    quia
    sicut
    egopost
    morlem
    vivo,
    itaet vosvivetis resuscitali a
    capile.
    Attendite
    ergoquia post
    morlemvivit vila
    veslra, quoe
    constat
    in
    capite, exemplum
    vobis ostendens
    quandoqoe
    in
    gloriamresurgendi,
    si modovano limorenon reces-
    951
    EXP0SIT10 IN APOCALYPS1N.

    LB. I. 9.62
    serilis de
    corpore.
    Et habeoclavet morlis el
    inferni. -1
    Per
    claves
    polestas
    oelernaet
    judiciaria designatur.
    UndePetro dictum est : Tibi dabo clavet
    regni
    coe-
    lorum
    (Matth. xvi). Nequeenimpueriliter intelligere
    debemusclavesessein
    coelo, quemadmodum
    sunl in
    ostio
    ,
    sed
    per
    claves
    polestas intelligitur ligandi
    at-
    que
    solvendi. Ita
    ergo
    et hic claviumnomine
    pole-
    stas oelernaostenditur. Unde el alibi dicilur :
    Qui
    aperit
    el nemoclaudit
    ;
    claudit el nemo
    aperit (Apoc.
    ni).
    Porro mors diabolus
    intelligitur, quia
    invidia
    diaboli mors introivit in orbem terrarum
    ;
    infernus
    aulem,
    membrailliusad
    poenas
    inferni ventura. Ha-
    bet
    itaque
    Filius Dei claves mortis el
    inferni, quia
    suaocculta reseratione dat
    poteslatem
    diabolo
    ,
    vel
    ejus membris,
    ut soeviantin
    persecutionem
    sanclo-
    rum,
    et iterumcum
    vull,
    facit omnem
    conquiescere
    i
    eorumtenlaiionem. Hisclavibusconclususeratdrabo-
    lus,
    cumdicenleDomino
    (J ob n)
    :
    Nunquid
    consid-
    rait servummeum
    J ob, quod
    nonsit similisei
    inlerra,
    vir
    timplex
    et
    reclus,
    lentando eum
    appetiit,
    dicens:
    Nunquid
    J ob
    frustra
    limet Deum?Nonne lu vallasli
    eumac domum
    ejus
    ?et coelera
    usque
    : Mille
    manum
    tuam,nisi
    infacie benedixerit tibi
    (J obi,
    n).
    Resera-
    vitei Dominus
    elavem,
    cum
    poteslatem
    lentandi de-.
    dit
    ei,
    dicens : Ecceinmanu tuaest
    (J ob. n).
    Et
    ille,
    acceptapoteslaie, egressns, percussil
    J ob ulcre
    pessi-
    mo(lbid.).
    Sed
    poslea
    cohibilusest et sub clavireelu-
    gus,quandoipsa
    tentatio
    profuit
    beatoJ obad
    gloriam,
    et restauratasunt ei omnia
    duplicia,ipsique
    lentatori
    eademtentalio crevit adcumulumdamnationis suoe.
    Hisclavibus fuerat
    dimissus, quando
    Pelrum timor
    '
    concutiens, compulit negare
    Deum: reclusus est
    iterum, quando
    Dominus
    respexit Pelrum,
    et illeRe-
    vit
    amure,
    ac maculas lernoe
    negalionis
    lavit ama-
    rissimis
    lacrymis.
    Hiseliam
    lacrymis
    fuerat
    laxalus,
    quando
    Mariammultis criminibus sibi
    devinxerat;
    sedclausnsest
    quando
    dimissasunl ei
    peccata mulla,
    quia
    dilexit mullum. His
    quoque
    clavibus
    aperlis
    fuerat
    dimissus,
    quando
    tentabat
    Paulum,cui,
    ne
    magniludo
    revelalionurn eum
    extollerel,
    datus est
    stimulus carnis. His
    divini
    judicii
    clavibus
    quotidie
    reseratur,
    cumeleclos teniationibus
    fatigare permit-
    litur;
    iterumque restringitur,
    cum non
    supra
    mo-
    dum,
    sed ad mensuram
    ipsas
    tentationes
    exaggerare
    permittilur, juxla
    illud: Fidelis Deus
    qui
    non
    polie-
    tur vostenlari
    supra
    id
    quodpoteslis,
    sed
    faciel
    cum
    tentatione etiam
    proventum,
    ut
    possitis
    sustinere
    (I
    Cor.
    x).
    Scribe
    ergoquoevidisti,
    et
    quoesunt,
    et
    quoeoporlet
    Aeri
    post
    hoec. Hic J oannes
    typum
    tenel ordinis
    proedicalorum,
    cui dieitur : Scribe
    quoevidisti,
    idest
    quoeintellexisti,
    in
    lege
    scilicet el
    prophetis
    de
    m,
    ut eain corde
    teneas,
    et aliis
    profulura pandas.
    Vel
    eliam,
    si
    speeialiler
    hoecverba referimus ad
    aposto-
    los,
    dieitur illis nt miracula Chrisli
    quoe
    viderunt
    scribant,
    et aliis
    annuntient,
    cl
    per
    hoecad fidem
    Chrisli aliostrahant
    ; quoe
    etiam nunc
    implela
    sunt
    in
    me,
    et
    quoeoporlet
    fieri
    post
    hoecin
    membris
    meis.
    Quod
    aulem
    superius jam
    dictum est
    ei,
    ut
    \ scribere debeat ea
    quoevidit,
    cl nunc iterata vocead
    scribendum
    compellitur
    in
    repelilione verbi, negli-
    gentia torporis
    removetur a studio
    proedicalorum,
    ut
    quoesapius
    admonentur,
    sine tardilale
    implean-
    lur.
    Sequilur:
    Sacramentum
    seplem
    stellarum
    quas
    vidisti in dex-
    tera
    mea,
    el
    seplem
    candelabra aurea :
    seplemangeli
    sunl
    septem
    ecclesiarumet candelabra
    seplem
    :
    septem
    ecclesioesunt. Sacramentum
    myslerium est,
    ubi
    aliud
    videtur,
    el aliud
    intelligitur,
    sicut
    (verbi gralia)
    in Chrisli
    corpore,
    ubi cumvideatur
    panis,
    vera est
    caro. Unde
    ipsi
    sacerdotes dicunt : Sacramenla
    quse
    siiHipsimus,
    Domine,
    proficiantnobis
    adsalutemcor-
    poris
    et animoe. lia
    ergo
    et hic sacramentum
    erat,
    quia in.seplem
    stellis vel
    seplemcandelabris,
    univer-
    B
    salis Ecclesia
    exprimebatur. Quod
    enim
    significalur
    per seplem stellas,
    id
    ipsumsignifieatur
    et
    per sep-
    lem
    candelabra,
    id est omnis
    Ecclesia,
    vel
    speeialiler
    sancti
    doctores, qui
    nimirumrecte
    per
    stellas desi-
    gnantur
    et
    per angelos, quia
    et in
    hujus
    soeculinocte
    lucent
    per
    mundiliam
    vitoe,
    et aliis coelesliaroini-
    strando
    , angeli
    verilatis existunt.
    Quibus
    Paulus
    dicit : In medionationis
    pravoe
    et
    perversoe,
    inter
    quos
    lucetissicut tuminaria in
    firmamenlo
    coeli.Hocetiam
    sciendum, quia
    hoc est unus
    anglusquod septem,
    hoc
    septemquodunus, quia quod
    uni
    loquitur
    ad
    omnes
    pertinet;
    et item
    quod
    omnibus dicit ad sin-
    gulos
    refertur.
    Quod
    aulem idem
    anglus qui
    bealo
    J oanni
    apparuit quoedamexposuit, quoedam
    vero
    signala reliquit,
    nimirumidcirco hoc
    egit,
    ne nobis
    C
    leclio illius
    vilescerel,
    et ut haberemus eliamubi
    sensumnostrumexercitare
    possemus. Exposuit quoe-
    dam, quia
    si ex tolo nobis elausus esset
    liber,
    loe-
    deret nos eum
    lgre,
    ad
    cujus mysteria
    intima non
    possemuspervenire.Iterum,
    si
    per
    omniaeum
    aperi-
    rel,
    facilisnobis esset ad
    intelligendum,
    et idcirco
    etiam minus studioseeum
    legeremus. Angeli
    autem
    quibus scripsit,
    sicut in
    consequenlibus inveniemus,
    non coelestes
    inlelliguntur spirilus, quia
    absurdum
    est credere
    aliquid
    esse in coeleslibus
    spiritibus
    digntimreprehensione,
    sed
    polius
    fidlesinEcclesia
    consistntes,
    de
    quibus scriplum
    esl:
    Angeli pacis
    amare
    ftebunt(Isa. xxxiu) ;
    et Malachias: Labiasa-
    cerdotis cuslodiunt
    teientiam,
    el
    legemrequirunt
    ex
    ore
    ejus (Maluch. n); quia anglus
    Domini exerci-
    u
    tuumest. Sanctos Ecclesioedoctores
    angelos vocari,
    quia
    ut
    proemissumest,
    stelloeet candelabra in
    hujus
    soeculi nocte lucent et aliis minislrando
    coelestia,
    angeli
    verilatis
    existunt, quos
    Paulus
    dicit,
    sicut
    luminaria in firmamento coeli in medio nationis
    pravoe
    et
    perversoe, per
    mundiliam sinceroe viloe
    lucere.
    Sequitur
    :
    CAPUTII.
    Et
    angelo Ephesi
    Ecclesioescribe:
    Hoecdicil
    qvt
    tenel
    seplem
    stellas in dexlera
    sua, qui
    ambulat in
    medio
    septem
    candelabrorum
    aureorum.
    Ephesus
    in-
    lerprelatur
    voluntasvel consilium
    meum; quod
    et
    ipsi
    Ecclesioeconvenit
    specb-.liter,
    in
    qua
    eral Dei vohm-
    963
    HAYM0N1SHALBEBSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL.
    934
    tas,
    sicut inveniemus in
    sequenlilnis,
    eodem
    angelo
    dicente : Scio
    opra
    tua
    ;
    et consiliumcorraclionis in
    hoc
    quod subjungit
    : Habeoadversumte
    pauca, quod
    chariiatem tuam
    primamreliquisli,
    et omni Ecclesioe
    generaliter.
    Quod
    enimdieitur
    angelo,
    idest sacer-
    doti
    ipsius
    Ecdesioe,
    in illo omni Ecclesioe
    dicilur;
    et in Ecclesia
    Ephesiorum,
    universoeEcclesioefide-
    lium. Nam et
    per septem
    stellas
    quas
    tenebat in
    dexlera
    sua,
    omnes sancli
    inlelliguntur, qui
    in
    proe-
    deslinalione oeternoebeatitudinis
    jam'-ienentur
    inDei
    proesenli. Ipsi quoque designantur
    et
    per seplem
    candelabra,
    in
    quorum
    medioambulat
    Christus, quia
    dona
    gratioe
    suoeeis
    particulalim
    diffundit. Alii scili-
    cet sermonem
    sapienlioe,
    alii sermonem scientioe
    ,
    alii
    gnera lingnarum,
    alii
    inlerprelalionem
    sermo-
    num,
    alii
    hospitalitatem,
    alii abslinentiam,
    contem-
    pla
    tionem,
    et coeterabis
    similia, quoeoperatur
    unus
    atqu
    idem
    Spirilus (I
    Cor.
    xu). Qui
    cum
    ubique
    -proesenssit,
    dumdonorum
    graliam
    eis
    largilur, quasi
    in mediocandelabrorum
    quotidie
    ambulat. Vel certe
    per
    manum
    possumusintelligere
    clemenliamdivini-
    latis
    ejus, quam
    nullus
    poiest
    vadera, quia
    inmanu
    ejus
    sunt omnes fines terroe. In hac dexlera sunt
    boni et tnali : boni
    quidem comprimuntur,
    ne vel
    ultra mensuram
    accepte
    virtutis
    per
    inancm
    gloriam
    transeant,
    vel adviliorumillecebras
    ruant;
    mali au-
    teii.,
    ne
    quantum
    volunt,
    nocere
    possint,
    hac virtulis
    dextera retinentur,
    sed
    tanquam
    servi sub
    potestate
    Domini,
    ad mensuram filios verbere coedant. Sunt
    ergoquidam
    ad
    quos
    Dominusvenil
    per
    fidera
    quam
    habent,
    et
    aliquando per
    bonam voluntatem : sed
    '
    quia
    iterum
    reprobis
    moribus eum
    ejiciunt,
    el ad vi-
    tialabunlur,
    non
    potest
    ibi
    manere,
    idcirco
    ambulat,
    et ad eleclostransitum
    facit, apudquos
    diu
    manet,
    et ineorumcordibus moratur. Facit
    quippe
    adventus
    sui
    proesentiam
    sentira
    reprobos
    : sed
    quia
    fidem
    illorum
    opra
    non
    sequuntur, nequaquam apud
    eos
    manet,
    sedadeleclorumcordaabeis
    transit,
    in
    qui-
    bus
    per opra
    virutum inhabitet. Hoc enimindicat
    columba ex arca dimissa
    , quoesuper aquas
    diluvii
    volitans,
    cum non inveniret ubi
    requiesceret pes
    ejus,
    ad arcamreversa est. Hincin
    Evangelio
    dicil :
    Si
    quisdiligitme,
    sermonemmeum
    servubil,
    etadeum
    veniemus,
    et mansionem
    apud
    eum
    faciemus (J oan.
    xiv).
    In
    quibus
    verbis ostendit
    quia
    adeosvenit in
    quibus
    mansionem
    non invenit. Bene
    itaque
    dicilur:
    1
    Qui
    ambulat in medio
    septem
    candelabrorum aureo-
    rum. Acsi
    aperte
    diceretur : Tandiuinler electoset
    reprobos
    exhorlalionis
    verbo
    discurrit, quousque
    inveniat apud quemper opra
    virutum mansionem
    faciat. Vel certe dum
    queralibel
    eleclorum intirao
    discretionis
    examine
    probandum
    ad
    tempus,
    in ten-
    lationedeseril :
    alque
    ut aliuma tenlalione
    eripiat,
    pio
    favore
    prosequitur, tanquam
    in medio
    septem
    candelabrorum
    aureorumdiscurrere videtur.
    Scio
    opra
    tua et laboremet
    patientiam
    tuam. Hoc
    autemnon
    speeialiler,
    sed
    generaliter
    omnibuselec-
    lis
    congruit, quorumopra, labor,
    el
    patienlia
    Deo
    sunt counila.
    Scireautem
    Dei, eligere
    est. Undein
    A
    librisMoysi frquenter populo
    dicilur: Vosscit Deus
    exomnibus
    genlibus;
    idest : Vos
    elegit;
    et
    ipsi Moysi
    :
    Novi teex nomine
    (Exod. XXXIII),
    id esl : Te
    eligo
    specialiterproe
    cleris.
    Aliquando
    aulemscire dicilur
    scienles
    reddere;
    undeesl : Tentai vosDominusDeus
    vester,
    ut sciai si
    diligatis
    cuman
    non,
    idest ut scire
    vosfaciat
    ;
    et Abrahoe: Nunc
    cognoviquod
    timeasDo-
    minum
    (Gen. xxiv),
    idest
    cognoscere
    tefeci. Dieitur
    quoque
    scire
    Deus,
    et
    ipsa
    scientia vis divinoesubti-
    litatis
    accipitur,
    cui nuda et
    aperta
    sunt
    omnia,juxta
    illud: Tu
    cognovisti
    omnianovissimaet
    antiqua(Psal.
    cxxxvni).
    Inistis
    itaque
    loculionibus
    Ecclesioe, pro
    locorum
    qualitatibus
    scireDei debemus
    accipere.
    Di-
    eitur
    ergo
    EcclesioeaChristo: Scio
    opratua,
    idest
    ap-
    probo
    et
    eligo,
    vel scio
    opra,
    idest sciretefaciomer-
    B
    cedemoperumtuorumetlaborem. Quiabomooperans
    laborat,
    iddrco
    post opra
    virtulum recte etiamsub-
    jungitur
    et
    labor, quia
    sancta Ecclesia sicut
    magna
    est in
    operibus,
    ita
    magna
    est et in labore.
    Cujus
    etiam
    patientia speeialiler proedicatur, quoe
    cunclos
    tolrt labores
    patienter,
    et eos
    quos
    maie
    agenles
    portt,
    sinceriter
    amat,
    et
    usque
    ad finemvitoein
    hoc
    persvrt, juxta
    illud:
    Qui
    autem
    perseveraverit
    usque
    in
    finem,
    hicsalvuserit
    (Matth. x, xxiv). Opra
    enimet laborescommuniasunt bonisetmalis:
    patien-
    tia autem
    vera, singulare
    munus collatumest incoe-
    leslibus; quoe
    si
    desit,
    multa
    opra, multique
    labores
    subitoadnihilum
    rediguniur.
    Patientia aulemveraest
    quoe
    et mala
    proxiraorumoequanimiter tolrt,
    et eos
    quos prave agenles portai,
    sinceriler amat. El non
    G
    potes
    suslinere
    malos,
    subaudis
    libenter;
    et hic
    jun-
    gendura
    est
    scio,
    sicut
    supra.
    Inhac enimvilasimul
    misli sunt boni et mali.
    Ideoque
    necesse
    est, quia
    aliter esse non
    potest,
    ut
    ipsi
    mali tolerentur a bo-
    nis. Debent eniminillisodiohabere
    quod
    mali
    sunt,
    el debenl eos
    diligere per
    hoc
    quod
    homines sunt.
    HincDavidait :
    Iniquos
    odioItabui
    (Psal. cxni).
    Non
    quia
    naturam
    iniqnorum,
    sed
    opra iniquitalis
    odio
    habueril.
    Nonnunquamitaque
    infirmi
    quique,
    malo-
    rum
    pravitates atque
    eorumconsortia
    gressibus
    cor-
    poris
    conantur
    effugere, ignorantes quam impium
    sit
    propter pravorumperversitatem relinquere
    san-
    ctorum unanimilaiem,
    qui
    si
    patienlioe sluderent,
    quia
    alibi locus
    deest,
    in
    semelipsis
    invenirent ubi
    eosvadera
    possent.
    Et tenlasli eos
    qui
    sedicunt
    apo-
    D
    stolos
    esse,
    et nonsunt.
    Tempore
    beati J oannis sur-
    rexerunt falsi
    apostoli,
    id est hoerelici.
    Marcion,
    Ebion,
    et Cherinthus inAsia volentes
    corrumpere
    rectaiu
    fidem,
    et
    proedicanles
    Christum
    minorera
    Paire, qui utique
    falsi
    aposloli erant, juxta illud,
    aposlolus inlerpretalur
    missus. Sed isti non erant
    missi a
    Christo,
    sed
    diabolo, transfigurantes
    se in
    apostolosChristi,
    a
    quo
    et se missos
    dicebant,
    cum
    non
    veritatis,
    sed falsorum
    dogmalum
    essent. De
    talibus Dominus
    per Prophetam
    dicit
    (J er. xxm)
    :
    Ipsi veniebant,
    cum
    ego
    nonmiserimeos. Didt
    ergo:
    Tenlasli eos
    qui
    se dicunt
    apostolos esse,
    et non
    sunt,
    id est
    probasti
    fidemillorumet doctrinam. Et
    invenisti eos mendaces. Tcnlationes enimduoe
    sunt,
    Do XP0S1T10 IN APOCALYPSIN.

    LIB. I. 966
    sed hic tentalio ad
    probalionem pertinet,
    sicut et
    i
    ibi : Tentt nosdiebusdecem
    (Dan. i).
    Sic et sancta
    Ecclesia
    quotidie tentt,
    id est
    probat
    corda
    singn-
    lorum,
    ul
    qui
    fidemrectamnon
    tenent,
    aut corri-
    ganiur,
    aut ab Ecclesioesocietate
    pellantur,
    sicul
    ejecli
    sunt hseretici. Isli
    enim,
    idest Ebionet cre-
    teri, antequam
    examinarenlur,
    occulli
    erant,
    sed
    probati
    sunl tama beato J oanne
    quam
    ab-
    angelo
    illius Ecclesioe. Et
    quia perversi
    doctores
    reperti
    sunt,
    damnati sub
    anathemate, ejecli
    sunt abEccle-
    sia. Similiter Sabellius, Phoiinus,
    el coelori
    latrones,
    qui
    non
    per
    ostium inlra sinum Ecclesioeintrave-
    rant,
    latebanl
    quousque
    abEccleJ oe
    pasloribus pro-
    barentur.
    Et
    patientiam
    habes tolerando
    patienter
    illorum
    perversilatem, qui
    tibi mala
    ingrant.
    Et sustinuisli
    propter
    nomen
    meum,
    et non
    defeaisti.
    Acsi electo-
    rum omnium Ecclesioediceretur :
    Quia
    inomnibus
    patientiam
    habuisti,
    idcirco
    utique
    ea
    quoe
    tibi ab
    impiis
    sunl illata lormenla sustinuisli, quia
    nisi
    patientiam
    habuisses,
    intt adversis defeci.sses.Et
    ideo
    patientiam
    habensnon
    succumbis, quia
    non
    pro
    terrena
    gloria,
    sed
    propter
    nomen meumhoecsusli-
    nes.
    Sedhabeoadversuste
    quod
    -charitalemtuam
    pri-
    mam
    reliquisti. Superius
    loculus est
    sanctis,
    nunc
    aulem
    loquitur reprobis, quia (sicut supradiclum
    esl)
    sicut sunt misli boni et mali in
    proesenti vila,
    itacommutiitereos
    alloquitur
    divinussermo : Habeo
    (inquit)
    adversus
    te,
    id est adversum
    reprobos qui
    inte
    sunl, quiaprimant
    chariiatem
    reliquisti,
    idest
    fidemDei et
    dileclionem;
    et subdidisti le delecta-
    tionibussoecularibuset
    terrenis, sicul mulier descrit
    primum
    viri
    amorem,
    el
    jungit
    se adullero. Dum
    enima
    quibusdam
    charilas inchoata
    repellilur, pro-
    linus
    cupiditas
    soeculi
    iniroducitur, fitque
    modomi-
    serabili,
    ut necad memoriamilla
    redeat,
    cura hoec
    nienlem
    plene possederit.
    Memor esto
    itaque
    unde
    excideris,
    idest a
    quagratia separatus sis, qui prius
    mihi
    conjunctus splendore
    sanctitatis
    fulgebas.
    Et
    gepoenilentiam,pro
    eo
    quod
    me
    dereliquisti,
    et ter-
    renum amorem
    tanquam
    mulier adulleruin suscc-
    pisli,
    et
    prima opra fac,
    id est redi in amorem
    prions
    viri.
    ;
    sin
    autem,
    venio
    libi,
    et
    proesentiam
    iroe
    meoelibi
    osiendara,
    el movebocandelabrumluumde
    loco
    suo,
    nisi
    poenitenliamegertt,
    idest movebolede
    locovirtulis
    luoe,
    et desocietatefidelium. Notandum
    autemhoc
    quod
    nondicit :
    Ejiciam
    candelabrumde
    loco
    suo,
    sed tantum
    movebo; quia
    videlicet,
    licet
    quis peccel,
    lamensi
    pcenilcnliamegerit parfectam,
    non amittet
    pristinamdignilatem
    suamaut
    gradum.
    UndePetrus licet
    negaverit Chrislum,
    non
    perdidit
    aposlolicuingradum.
    Seddicamushoc sub
    exemplo:
    si enim
    quilibet
    hominum
    gravepeccatum
    admitlit
    in
    conspectuhominum,
    deloco suo
    movetur,
    at ta-
    mensi cilo
    per poenitenliamsurrexerit,
    non est mo-
    tus in
    conspectu Dei, quia licet per peccatum
    in
    conspectu
    hominum motus esse
    viderelur,
    tamen
    quia
    in Dei
    prxsenlia
    resurrecturus eral,
    non est
    A motus, quia nequaquam
    minoris sanctitatis locum
    habebil,
    si
    perfectam poenilentiamegerit.
    Dicatur
    itaque impoenitenti
    et ad Deumredire nolenli : Mo-
    vebo candelabrum tuum deloco suo nisi
    poenilen-
    tiam
    egeris,
    ac si diceretur : Muutissanctitatis
    post
    lapsum
    criminumame
    nequaquamrecipies,
    nisi cor
    ad
    poenilentiam
    emollire curaveris.
    Sed hoc
    habes,
    bonum
    subaudis, quia
    odisti
    facla
    Nicolaitarum, quoe
    et
    ego
    odi. Ilerum in hoc loco
    vertit sermonem ad
    personam fidelium,
    dicens :
    Odisti facta Nicolaitarum. Nicolausunusfuit ex
    sep-
    lemdiaconibus
    qui
    elecli et ordinati sunt ab
    apo-
    slolis,
    sedcoeleris
    permanentibus
    in ministerio
    suo,
    ille recessil ab eorum file et doctrina.
    Qui
    cum
    culparetur
    eo
    quod
    haberet
    pulcherrimam
    mulie-
    B rem
    ,
    el nimiumzelarelur
    eam,
    ut seexcusaret ab
    hac
    suspicione, respondit
    : Nonest mihi curoe
    qnid
    facial; qui vull,
    utatur illa. Undeet transiit in com-
    munem usum
    ; quod
    factura,
    coeperunt
    etiam multi
    seclalores
    ejus irailari, qui
    etiam
    idolothyla
    come-
    debant,
    et cibossuos cibis
    gentilium
    commiscebant.
    Dicebant
    quoque
    hune mundumnon a
    Deo,
    sed a
    quibusdamprincipibusfaclum,
    contra
    quod
    inGeiiesi
    dieitur : In
    principio
    creavit Deus coelumet terram
    (Gen. i).
    El hoecfacta Nicolaitaruma bonis
    repn-
    diantur,
    et veluli stercora deteslantur. Videamus
    aulem
    quos
    isli
    spirilu
    aliter
    significent. Interpi
    la-
    tur autem Nicolaus
    populus stultus; quo
    nomine
    gentiles figurantur, qui
    stulli
    sunl, quoniam
    veram
    sapientiam,
    id est
    Christum,
    credere
    nolunt,
    unde
    C
    dicit
    Aposlolus
    : IVos
    proedkamut
    Christumcruci-
    fixum,
    J udoeis
    quidemscandalum, genlibus
    autemslul-
    litiam
    (I
    Cor.
    i).
    Namhi communiter ulunur uxori-
    bus,
    et
    idolothyla comedunt, alque hujus
    soeculi
    condilores homines esse
    affirmant,
    id est :
    J ovem,
    Saturnum,
    et
    reliquos, qui
    licet abillisdii
    pulentur,
    homines tamen
    fuerunt,
    et in hac
    terra,
    licet
    turpi-
    ter vitam
    ducentes,
    regnaverunt. Significat quoque
    Nicolaus
    hoereticos, qui
    cumde
    sapientia
    Dei Pa-
    tris, quoe
    est
    Filius,
    vera non
    sentiunt,
    licet secun-
    dumsoeculum
    sapientes videanlur,
    lamensecundum
    Deum stulli sunt. Dum enim Arius vd sectalo-
    res Chrislum creaturam esse
    affirmant,
    fatui
    atque
    stulli sunt :
    quia
    dum Trinilalis substanliam con-
    fundunt,
    Christum esse Deum contradicunt. De
    quibus
    Psalmisla dicit : Dixit
    insipiens
    in
    corde
    suo : Non est Deus
    (Psal. LU). Quorum
    facta duo
    speeialiler noiantur, quia
    et idolorum cultors et
    fornicarii
    soepe
    vocantur.
    Quia
    enim rectam fidem
    non
    habent,
    suus
    ipse
    error
    quemsequuntur, pro
    cultura idolorum
    ipsis impulatur.
    Fornicarii
    quo-
    que sunt, qui
    immunditioecarnis
    servirait,
    et ob
    hoc maxime
    pereunt.
    J udoei
    quoque
    sunl
    stulli,
    quia
    in Chrislum
    qui
    est
    sapientia Palris,
    nolunt
    -credere, frustraqne jaclant
    se habere Patrem
    ,
    cu-
    jus
    Filiumodiis
    insequuntur
    :
    quoniamqui
    non ha-
    bet
    Filium,
    nec Patremhabet. Sedet
    (si diligenter
    inspicimus )
    intra sanclam Ecclesiam Nicolailas
    invenimus,
    eos
    videlicet, quos
    in terreno amore
    967
    HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 968
    thesatirizare videmus; quid
    eniin stuliius esse
    po-
    test, quam
    eo loco lola mentis inteniione
    pecunias
    recondere, quo
    non licet in
    perpeluum
    suslinere?
    UndeDominus
    discipulos
    hortatur,
    dicens : Nolite
    lltesaurizare
    vobisthesauros in terra
    (
    Matth. vu
    ).
    In
    hoc aulem
    stulioriim numro
    computatur ille, qui
    cumdicerel : Destruamhorrea
    mea,
    et
    majora fa-
    ciam,
    quia
    nonhabeo
    quo fruclus
    meos
    congregem
    (
    Luc. xu
    )
    ,
    audivit a Domino :
    Stulte,
    hacnocle
    animamtuam
    rptant
    a
    te; quoe'aulemcongregasli
    cujus
    erunt?
    (ibid. ) Quoe
    scilicet lucra hominum
    insipienlium,
    solummodoterrena
    quoerentium, pa-
    rjunt in illis
    genimina
    omnium vitiorum,
    quia
    et
    secundum
    Apostolum
    : Radix est omniummalorum
    cupiditas (I
    Tim.
    vi) ; quia
    videlicet
    per
    hanc alius
    ad
    rapinam,
    alius ad faisum testimonium,
    alius
    rapitur
    ad
    perjurium, atque
    ad coeteracrimina :
    Quoe
    eliam J udam ad hoe
    perduxit,
    ut
    ipsum
    Do-
    minum
    morti traderel.
    Nam et
    per
    banc homo
    cupidus
    animam suamvenalem
    facit,
    et idololatra
    eflicilur,
    plus
    amando creaturam
    quam
    Crealorem,
    Quoi
    enimdicit
    Apostolus
    de
    gulosis, quorum
    Deus
    venter
    est
    ( Philip,
    m
    ), potest intelligi
    de
    cupidis
    similiter,
    quorum
    Deus nuinmus
    est auri vel ar-
    genti.
    Hoecsunt facta
    Nicolaitarum,
    idest slullo-
    rum
    hominum,
    paganorum
    scilicet, coeierorumque
    infideliumet falsorura
    Chrislianorum, quoe
    Domiaus
    el
    quoe
    ex
    parle
    illius
    sunt,
    odire
    probanlur.
    No-
    tandum.
    aulem, quia
    non naturam, sed
    opra
    ho-
    minumDominusseodio habere dicit. Undenon di-
    cit: Odisti Nicolaitas, quos ego
    odi;
    sed : Odisti
    facta Nicolaitarum, quoe
    el
    ego
    odi. Homoenimdili-
    gendus
    est, opus
    aulemillius maluiii odiohabendum.
    .Qui
    habet
    aurem,
    audiat
    quidSpiritus
    dicat Ec-
    clesiis.
    Cum in
    principio
    loculionis
    hujus
    uni an-
    gelo, unique Ephesi
    ecclesioe scribere Dominus
    jusserit,
    hic autem non unum
    angelum
    vel unam
    ecclesiam
    al audienda dicta
    spirilus invitel; patet
    profeclo,
    quia
    quod
    uni
    dicit,
    omnibus
    dicit,
    et in
    uno
    "angelounaque Epbesiorum ecclesia,
    unitalem
    Ecclesioe
    depingit.
    Verum
    qiioties
    hoec admoni-
    tiuncula
    ponitur
    sive in hoc
    libro,
    sive in Evan-
    gelio,
    quoi sequitur
    vel
    proecedit, spiritualiter
    est
    intelligendum; quia
    ncn
    corporis
    hic auris
    requi-
    ritur,
    sed
    cordis, quam
    videlicet aurem nisi
    quis
    babuerit,
    eloquia
    spirilus capere
    non
    polerit.
    Sic
    Dominus
    loquens
    lurbis in
    parabolis,
    cumillic om-
    nes
    qui
    alerant aures
    haberent,
    monet
    apostolos
    dicens : Vobisdico
    qui audilis;
    ac si dicat : Verba
    coelesliumsacramentorum illis
    aperio, quos
    eadem
    interna cordis aura
    perdpere cognosco.
    Carnis ita-
    que
    auris adaudituin
    transit,
    cordis vero auditu
    simul "et
    intelletu
    viget.
    Intuendum
    quoque esl,
    quia
    cum
    anglus
    in
    principio
    liarumloculiomimex
    persona
    Filii
    Dei,
    in:o cerle
    per angelum
    Filius
    Dei
    loquatur,
    non dieitur hic :
    Qui
    habet
    aurem,
    audiat
    quid
    Filius Dei dicat
    ; sed, quid Spiritus ;
    quia
    videlicet verba
    Filii,
    verba sunt
    Spiritus
    san-
    cti.
    Quo
    nomine eliam lola Trinitas
    intelligitur,
    de
    A
    qua
    dicilur :
    Spirilus
    esl Deus.
    Ideoque
    dumChristus
    loquitur,
    in eo
    pailler loquitur
    Pater et
    Spirilus
    sanclus :
    quia
    sicut sunt
    inseparabilcs unitale,
    sic
    inseparabililer loquuntur,
    el docent sanctorumuni
    laiem. Sciendum
    vero, quia
    in hac revelalione si-
    cul in
    sequentibus, aperte
    monstralur :
    aliquando
    lo-
    quiiur
    Filius ex
    persona
    sua,
    quod
    illi solummodo
    convenit *
    aliquando
    vero ex
    persona
    Trinilatis.
    Ideoquesinguloe
    locutiones considerandoe
    sunt, quoe
    scilicet referendoesint solummodoad humaniiatem
    Filii
    Dei, quoe
    autemad
    lotam.Trinilalem. Vincent!
    dabo edere de
    ligne vita;, quod
    est in
    paradiso
    Det
    mei.
    Lignum viloe, sapientia
    est Dei
    Patris,
    Salo-
    mone
    attestante, qui
    ait :
    Lignum
    viloehis
    qui appre-
    henderint
    eam;
    el
    qui
    tenuerit
    eam,
    beatus
    (Prov.
    B H'-
    ). Quiautique Aposlolus
    Christumesse
    teslatur,
    dicens Chrislum Dei virtuiem et Dei
    sapienliam.
    Quoe
    recte
    lignum
    viloe
    dieitur, quia
    fidelibus suis
    vitamoeternam
    iribuil, quos
    in
    proesenti
    satiat suo
    corpore ,
    in fuluro satiahil sua
    contemplalione.
    UndePsalmisla
    dicit : Saliabor dum
    manifestabitur
    gloria
    tua
    (
    Psal. xvi
    ).
    Bene
    lignum
    vitoe
    vocatur,
    quia
    et iu
    proesenti
    vita eleclos suos ab oestuvi-
    tiorum umbra
    proteclionis dfendit,
    et in futura
    beatiludiue cibum oeternoe
    contemplationis
    deside-
    ranlibus
    proebet.
    Dicatur
    itaque
    : Vincenli incentiva
    carnis
    suoe,
    lenlationes
    doemonum,
    adversitales
    pravorum hominum,
    dabo edere de
    ligno viloe,
    id
    est, meipsum
    dabo illi in
    remunerationem,
    cum
    Cura
    perduxero
    ad meam
    contemplationem.
    Para-
    is
    disus autem vel
    proesens intelligitur
    Ecclesia
    ,
    in
    qua quotidie
    comedunt fidles
    ejus corpus
    et san-
    guinem
    bibunt : vel vita
    seterna, quoe ipse
    Chri-
    slus
    est,
    sicut
    ipse
    Dominusdicit : Hoecest enim
    vita
    oelerna,
    ut
    cognoscanl te,
    et
    quem
    misisli J esum
    Ghrisium
    (
    J oan. xvn
    ). Quod
    aulem Deum seha-
    bere
    dicit,
    iu
    cujus paradiso
    hoc esse
    lignum
    as-
    serit,
    secundum humaniiatem
    loquilur, quam
    as-
    sumpsit pro
    nobis.
    Quoeergo
    vincunt obleclamenta
    peccaii
    in hoc
    paradiso Ecclesioe,
    illa ad
    accipienda
    corporis
    et
    sanguinis sacramenta'digne perlingunl,
    et ad Dei
    contemplationem pervenienl, ipsumque
    lignum
    viloe in remuneralioiiem
    accipient, quia
    et
    ipse
    est
    lignum
    vitoe
    quoddal,
    et
    ipse
    de
    ligno
    viloe
    vinceutibus
    dal,
    el
    ipse
    fructus
    ligui
    est
    quod
    dat.
    Et
    angelo Smyrnaf
    ecclesioescribe.
    Smyrna
    inler-
    prelatur
    canticum
    eorum,
    canticumadloeliliam
    per
    linet, quoi aperte congruit fidelibus, quibus
    in
    persona
    istius ecclesioe
    loquilur
    Dominus. Non
    enim hoecverba uni lantum
    dicuntur,
    sed
    magis
    ufiitali sanctorum.
    Hoecdicil
    primus
    et novissimus.
    Primus,
    sci.icet
    anle
    quem
    nullus :
    novissimus, per quem
    reslaurata
    Sunt omnia.
    Qui fuit
    mortuusetvivit.
    Quia
    etsi mor-
    tuus fuit ex
    infirmitate,
    ut
    Aposlolus
    dicit
    (II
    Cor
    un
    ),
    vivitex virlute Dei. Hoc enim est
    primus
    et
    novissimus,quia qui semper
    vivit in sua
    substantia,
    primus
    existendo,
    mortuus in humanilaie nostra in
    fine
    temporum,
    ut homonascendo.
    969 EXP0SIT10 IN APOCALYPSIN.

    L1B. I. 97C
    Scio iriomationemtuam.
    Scio,
    id est
    approbo
    et
    A
    eligo.
    Licetvero hic tribulalio
    singulariter ponatur,
    lamen omnifaria et
    multiplex intelligitur.
    Unde
    Psalmistadicit: Mulloetribulaliones
    juslorum(Psal.
    xxxiu).
    Sancla
    Ecclesia,
    in
    cujus persona
    hic
    loqui-
    lur sermo divinusEcclesioe
    Smyrnoe,
    militas tribula-
    liones sustinet
    exterius,
    cumab adversariis
    probra,
    vincula, carceres, coeteraque hujusmodi
    tormenla
    excipit,
    aut cumeliam a daunonibus interius invi-
    sibilit:- cruciatur : cum eliam a
    seipsa, jejuniis,
    oralionibus et
    vigiliis, Iassata, pne
    succumbit. Af-
    fligitur quoque
    et tribulalur a
    seipsa,
    cum caro
    resislit
    spiritui.
    Has omnes tribulaliones scit Domi-
    nus et
    approbat,
    de
    quibus
    omnibus in futura libe-
    rabit
    eos,
    quando
    auferet omnem
    lacrymam
    abocu-
    lis eorum. Et
    paupertatemtuam,
    subauditiir scioet
    *
    approbo.
    Seddivesesin
    Deum, juxta
    illud :
    Tanquam
    nihil
    habenles,
    et omnia
    possidentes(Il
    Cor.
    vi).
    Mirum
    autemesl
    quomodoelecti, pauperes
    et divites
    sint;
    quod
    duobus-modis
    intelligi poiest
    : fuerunt sancli
    mulli divilesin hoc
    soeculo,
    sicut
    Abraham,
    David
    et alii mulli
    ;
    sed
    quasi
    nihil habenles
    erant, quia
    ter-
    renas divitias
    contemnenies,
    seperegrinos cognosce-
    bant, coelestesdivitias
    jam
    mentetenentes.
    Explela
    quippe
    sua
    suorumque
    necessitate ex his
    quoe
    habe-
    bant, reliqua
    in usus
    pauperum
    consumebant. Vel
    cerle
    pauperesre,
    sicut sunt
    aposloli
    sancli
    ;
    diviles
    autemin
    fide,per spemjam
    coelum
    possidentes, qui-
    bus Dominusdicit : Beati
    pauperesspirilu, quoniam
    ipsorum
    est
    regnum
    coelorum
    (Matlh. m).
    Dicatur
    itaque
    : Scio
    paupertatem tuam,
    sed dives
    es,
    ac
    si diceretur : Unde le
    per
    humililatem
    spirilus pau-
    peremexislimas,
    inde
    per
    omniadives
    comprobaris.
    Unusenimidem
    que
    electus et
    pauper
    et divesest :
    pauper
    scilicetadhuc
    peregrinus,
    dives aulem
    quan-
    doque
    civisfutures :
    pauper
    terrena
    commoratione,
    divesbeata
    proedeslinalione.
    Et
    btasphemaris
    ab his
    qui
    tedicuntesse
    J udoeos,
    etnon
    sunt,
    sedsunt
    syna-
    goga
    Satanoe.Hocnonsolummodoad unam
    perlinet
    Smyrnoeorumecclesiam,
    sed
    generaliter
    ad omnem
    ecclesiam, quoe
    est in universo
    mundo, quoe
    et in
    singulis
    locis et in tolo orbe
    blasphemalur
    ab im-
    piis, qui
    se dicunt esse
    J udoeos,
    et non
    sunt, quia
    J udoeus
    interpretatur confiions, eAsunl
    congregatio
    Salanoe.
    Qui
    enimvere confiletur
    Chrislum, ipse
    est J udoeus. DetalibusDominusdicit :
    Qui
    mecon-
    fessusfuerit
    coram
    hominibus, confilebor
    et
    ego
    eum
    coramPtremeo
    (Marc, vm;
    Luc.
    xu),
    J udoeorum
    ergo
    nominis
    expressio
    medialorisnostri est confes-
    sio : ac
    per
    hoc
    quieunque
    Christianilatis nomine
    censentur, spiritualiter
    J udoei
    appellantur. Quod
    no-
    men
    utique
    J udoei tune
    generaliter perdilerunt ,
    quando
    Christum
    negaverunt,
    dicenles : Hune ne-
    teimut unde tit
    (J oan. ix). Quique
    modo
    aperte,
    modo
    occulte,
    semper
    autem corde EcclesiamDei
    blasphmant.
    Ad
    quorum
    socictalem
    pertinent
    eliam
    falsi
    Christiani, qui
    Chrislianumnomen
    quidem
    ha-
    bent,
    sed
    opra
    Chrislinilalis non habent. De
    qui-
    A
    bus
    per
    Panlumdicilur :
    Confitenlur
    te notte
    Deum,
    factis
    aulem
    negant(Tit. i). Blasphemalur itaque
    Ec-
    clesiaaJ udoeisfalsis
    , quia
    eleclorumverbaa
    repro-
    bis
    dijudicanlur, quiasemper eloquia
    et facla
    juslo-
    rum contraria sunl
    cogitationibus reproborum.
    Qui
    licet intra sinum Ecclesioe
    consistant,
    vita ta-
    men et moribusinmultas Salanoe
    synagogasseipsos
    dividunt :
    quiaquot
    viliis
    serviunt,
    tt de se
    partes
    reddunl. Taies
    itaque
    falso J udoeorumsibi nomen
    usurpant, quique
    vehemenlius zeli flammis suc-
    censi.gravius
    Ecclesiam
    blasphemare
    consueverunt
    quam
    hi
    qui nunquam
    ad
    ejus
    consortia
    injuriarum
    accesserunt. Sed
    usquequo
    zizania novissime
    sepa-
    rentur a
    tritico,
    nullus horum deserendus
    est,
    sed
    omnesadmonendi
    sunt,
    omnes
    tolerandi,
    in exem-
    B
    plumRedemptoris noslri, qui sacrilegum impiuni-
    queprodilorein usque
    ad
    passionem
    morlis J udam
    toleravit. Ad
    quorum
    mala
    perferenda
    exhorlatur
    Ecclesiam,
    et
    quasi
    armis
    potentibus adjungit,
    cura
    subdit :
    Nihil horumlimeat
    quoepassurus
    es. Id est
    quid-
    quid
    a J udoeis
    falsis, quidquid
    a falsisfratribus vel
    paganis injuriarum loesionumqueperluleris, pro
    eo
    quod
    transeunt ne formides. Hocest
    quod
    inEvan-
    gelio
    dicit fidelibus: Nolite limereeos
    qui
    occidunt
    corpus,
    animamautemnon
    possum
    occidere
    (Matth. x).
    Eccemissurusestdiabolus
    aliquos
    exvobisincarcerem
    ut
    lenlemirti,
    el habebilistribulationemdiebusdecem.
    Hinc
    liquidojam
    claret diversas inuno
    angeloper-
    sonas
    alloqui.
    Proemisitenim divina vox
    quasi
    ad
    "
    unum
    loquens
    -.Nihilhorumtimeas
    quoepassurus
    es :
    nuncvero
    adjungittanquam
    admultos: Eccemissurus
    est diabolus
    aliquos
    exvobisin
    carcerem,
    et coelera.
    Carceris 'autemnomineomnis tribulalio
    intelligitur
    '
    passionum, quam
    sancti sunt
    perpessi
    a
    diabolo, qui
    per
    membra sua diverso modo
    eos'crucial,
    reclu-
    dens in
    carceribus,
    et diversis acvariis tribulationi-
    i bus afficiens.
    Quod
    autem non ait : Missurus est
    diabolus vos in
    carcerem,
    sed ex
    vobis,
    non ad
    t omne
    corpus angeli pertinet, quoi
    constat ex san-
    [ dis el
    reprobis,
    sed illosvult
    intelligi, qui
    exillatis
    i
    tribulationibus victores exsistunt :
    qui
    ideo tribu-
    lantur ut
    probentur,
    ideo
    probanlur
    ul coronentur.
    i
    Dicatur
    itaque
    : Ecce
    ,
    idest in
    proesenti tempore,
    > missurus est diabolus
    per
    membra
    sua, sicut fuit
    >
    **
    Nero,
    Domilianuset coeleri : ex vobisin
    carcerem,
    id est indiversas aifliciiones: ut tentemini
    ,
    ut
    post
    j
    tentationemvictores effecli
    coronemini, juxla
    illud:
    i
    Beatusvir
    qui sufferl
    tentationem
    (J ac. i)
    : et habe-
    bilis tribulationem diebus decem. Per decemdies
    3
    quibus
    Ecclesia
    tribulatur,
    omne
    proesens tempus
    intelligitur,
    in
    quo Decalogi
    mandata sunt necessa-
    ,
    ria. Sicuti enim
    (verbi gratia)
    miltens
    quilibet
    i.in-
    perator
    milites contra
    hosles,
    omni
    gnre
    anuo-
    :,
    rum
    munit,
    sic Deus
    omnipotens
    mittens eleclos
    :i suos ad bellumin hune
    mundum,
    contra dseniones
    n vel
    perversos
    homines
    Decalogi
    mandalis eos in-
    struit, quibus
    munili eis rsistera
    possint.
    Et
    quan-
    diu
    Decalogurahabent, necessarip
    in
    procinctu
    sunl
    tUTROL. CXV1I. **
    971 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 972
    positi,
    recte dieitur : Habebitis tribulationemdiebus
    decem. Acsi dicatur : Nolile
    quoerere
    inbello viloe
    proesentisrequiem, quandiu
    contra lentamcnta ini-
    inici sive
    aperta,
    sive
    occulta,
    decem
    proeceplis
    tan-
    quam
    milites armamini.
    Neque
    enim
    gaudii
    locus
    est,
    ubi vila hominis tota tentatio est.
    Quidam
    di-
    cunt
    (ul
    beatus
    Beda)
    decem lenlationes ad decem
    pcrseculiones gentilium
    relerri,
    et
    pillant
    a Nerone
    C;esare
    usque
    ad Diocletianum.
    Quodquomodo sit,
    -,isi
    viderint
    qui
    hoc dicunt. Poiest autemet hic de-
    nariiis numros aliter
    intelligi.
    Cunctis autem le-
    genlibus liquel
    tribus tenlationibus
    principaliter
    primum
    hominema
    serpente
    in
    paradiso
    lenialum
    ac
    superalum; quibus
    etiamtribus modis
    post
    se-
    cundo homini lenlalo
    succubuit,
    id est
    avaritia,
    vana
    gloria,
    et
    cupidilale
    ;
    contra
    quas,
    scilicet
    principales
    tentotiones, quotidie
    Ecclesia dimicat.
    Septenarius
    autem numerus ad
    proesenstempus
    re-
    feriur, quod septem
    diebus volvilur.
    Quiaergo
    in
    omni
    hujus
    vitoetermino trina ista tentatio non
    po-
    test
    desse,
    in
    quibus
    coeleravitia
    potissimum
    ob-
    linent
    principatum,
    et hoec
    ipsa
    morlalis vita
    per
    se,
    temdierum curricula
    evolvitur, recte
    decemdie-
    rum numro
    principalis
    Ecclesioetribulalio
    exprimi-
    tur. Hacenimtrina icnialione
    septem
    diebus
    appli-
    cila,
    denarius
    numerus
    adimplctiir;
    dicatur
    itaque
    de eleclis
    : Habebitis tribulationem diebus
    decem,
    acsi diceret
    :
    Usquequo proesens
    vita
    finialur, quoe
    per seplem
    dies
    volvilur,
    contra diversas lenlalio-
    ncs,
    quoe
    in tribus suummaxime obtinenl
    principa-
    tum,
    cerlamen
    habebitis. Esto
    fidelisusque
    admor-
    tem
    ,
    et dabo tibi coronamviloe. Hic
    jam
    ostendit
    aperte
    ad
    quos
    decem dies
    perlingunt,
    id esl ad
    omne
    tempus quandiu
    fidemservare elecli debent.
    Hocautemet
    generaliter
    omni
    Ecclesioe,
    et
    speeia-
    liler dieitur
    iinicuique
    ftdeli animoe. Hincest
    quod
    in
    Evangelio
    Dominus dicit :
    Qui perseveraverit
    us-
    que
    in
    finem,
    hicsalvuserit
    (Matth. x).
    Esto
    itaque
    fidelis
    usque
    ad mortem,
    et inter multis
    pressuras,
    inter innnineras clades, semper
    victorioe
    trimnphum
    attende. Quia
    enimhocdicturiis erat,
    prxmisit
    su-
    perius
    : Ha:c
    dicit, qui fuit
    morluus,
    et vivit. Acsi
    diceretur
    : Noli fidem
    rgisamiltere, quia
    si niecum
    tolo belli
    lempore
    dimicaveris, post
    morlemniecum
    coronaberis ;
    sedet
    regnandi
    sorlem
    accipies.
    Nunc
    enimesl
    tempus
    decerlandi,
    tuneautemcoronandi.
    Undeet in
    sequentibus
    dieitur
    (Apoc. in)
    :
    Qui
    vi-
    cerit,
    faciam eumsederein throno
    meo,
    sicut et
    ego
    vki,
    etsedeocumPtre meoin throno
    ejus.
    Qui
    habet auremcordis et
    intelligentiammentis,
    andiat el
    inielligat
    ad se
    pertinere quod
    diclum
    est,
    cl
    quid Spirilus
    dicat Ecclesiis:
    Qui
    vicerit lenta-
    menla diabolica,
    incenlivacarnis
    suoe,
    nonloedetura
    mortesecunda,
    idest adamnalionc
    perptua.
    In sa-
    cra enim
    Scriptura
    trs mortes
    soepeponuntur
    :
    una scilicet
    peccati,
    altra carnis,
    tertia vero
    sup-
    plicium
    oeternoe
    damnationis.
    Quoe
    mors hic se-
    conda,
    non tertia nominatur, quia
    videlicet de his
    tauimmodo
    agilur
    sermo,
    quoe
    nocent,
    de morte
    A scilicet
    peccati
    et morte oeterni
    supplicii.
    Ad
    qua-
    rum
    comparationem
    ista
    quoe
    communis
    est,
    mors
    nonest dicenda. Undeet
    Aposlolus
    carnaliter mor-
    tuos dormienles
    vocal,
    dicens: Nolumut vos
    igno-
    rarededormienlibus
    (1
    Ths.
    iv).
    Mors
    itaqueprima,
    quoeloedit, peccatum
    est. Huic
    itaque quoe
    loedere
    possit,
    nulla alia nisi oeterna damnalio succedit.
    Ideoqueproetermissa
    mdia
    quoe
    non
    loedit,
    alia de
    buit vocari
    seconda, quoeposl peccatum
    loedit. D;
    calur
    itaque
    :
    Qui vicerit,
    non loedelura morte se
    cunda,
    idest
    qui
    mortem
    peccati
    in hoc
    tempore
    animas necantem
    superaverit,
    ad loesionem
    ejusquoe
    post
    hanc et
    corpora
    et animas sine fine
    crucial,
    non
    perveniet. Quoe
    mors
    semper occidit,
    et nun-
    quam
    ad
    inlegrum cxstingiiil.
    In fosionis aulem
    B
    verbo,
    miseriaruin dbet
    intelligi corruptio.
    Loedi
    enim non
    poiest,
    nisi
    quodcorrupiioni subjacet.
    Et
    angeloPergami
    Ecclesioescribe.
    Pergamus
    in-
    lerpretalur
    divisio cornuum.
    Quodaperte
    Ecclesioe
    congruit,
    in
    qua
    sunt simul boni et
    mali,
    et
    quoeju-
    dicando facit distantiam inter bonos et
    malos,
    ut
    confringantur
    cornua
    peccatorum,
    el exallenlnr cor-
    nua
    justi.
    Hoecdicit
    qui
    habet
    rhomphoeam
    ex
    utraque
    porte
    acutam.
    Rhomphoea
    esl
    gladiusulrinque
    acutus.
    Gladii aulem
    nomine,
    Scriptura
    sacra
    intelligitur,
    dicente
    Apostolo
    : Et
    gladiumSpirilus quod
    est ver-
    bumDei
    (Ephes. vi). Qui gladius
    Veleris et Novi
    Testamenti bene
    utraque parte
    acutus
    dicilur, quia
    videlicet hinc
    peccala operis,
    illinc resecat
    peccata
    cogitalionis.
    Velus
    quippe
    Testamentum dicit : Si
    "
    quis
    aduilerium
    fecerit,
    mortemorialur
    (Levil. xx)
    :
    Novumvero:
    Qui
    viderit
    mulieremadconcupiscendum
    eam, jam
    moechatusest eamincordesuo
    (Matlh. v),
    et multa his similia. Vel cerle
    ulraqne parte
    ideo
    acutus dieitur,
    quia
    sicul
    gladius biceps
    carnem di-
    vidit,
    et membra a membris
    sparai,
    ita
    gladius
    verbi Dei
    spart
    bonosa malis. UndeDominusdi-
    cit : A'onverni
    pacemmittere,
    sed
    gladium(Matth. x),
    et coelera. Siveetiam idcircodieitur
    utraque parte
    acutus, quia
    et
    simplicesper hisloriam,
    el
    perfectos
    instruit
    per allegoriam.
    Scioubi
    habitas,
    ubi sedesesl Satanoe.El hoc
    gene-
    raliter univcrsali Ecclesioe
    dieitur,
    quoe
    mixia cura
    reprobis, ubiqueper
    orbemSalanoetentalionibns scit
    ~seexercera. Sicut enimsedesDei sunl elecli
    omnes,
    ila sunt sedesdiaboli
    cuncti'reprobi,
    in
    quorum
    me-
    diohabitai
    Ecclesia, juxta quod Aposlolus
    dicit : Ir.
    medionationis
    pravoe.
    el
    perversoe,
    inter
    quos
    lucetis
    sicut luminaria in
    mundo,
    verbumviloecontinentes
    (Phil. u);
    et in Canlicis canticorumdicilur : Sicut
    liliuminter
    spinas,
    sicarnicameainter
    fili
    as
    (Cant.
    n),
    et inde laus eleclorum
    amplius crescit,
    et
    ubique
    diffundilur,
    quoniam
    inmedio malorum innocenlioe
    servant
    opra.
    Hinc est
    quod
    Lolhsacra
    Scriptura
    lesle laudalur
    (Gen. xix), quod
    esset visu et auditu
    justus,
    habitans
    apud
    eos
    qui quotidie aflligebant
    ejus
    animam
    injustis operibus.
    Hincetiam Ecclesia
    diciteleclorum: Circumdederuntmetient
    apes(Psal.
    cxvu).
    Apis quippe
    in ore mei
    portai,
    in caudave-
    973 EXPOSITIO IN
    APOCALYPSIN.

    LIB. I.
    974
    nenumoccultt. Sic nimirumhi
    qui
    fraudes moliun-
    j
    tur,
    dulcia
    proeponunt,
    ut amaris inficiant. Et lenes
    nomen meum
    ,
    idest nomen Chrislianitalis
    inlegra
    fide
    colis,
    eliamin
    tempore
    tribulationis. Et nonne-
    gasti fidemmeam,
    afflictionibus
    perfidorumpressa.
    Et
    indiebusillis
    Anliphas
    testismeus
    fidelis, qui
    occisus
    est
    apud
    vos.
    Cujus
    Latinitatis sit hoec
    loculio,
    non
    facile
    patet,
    nisi forte
    per
    subauditiones
    intelligatur.
    Si enimdixisset : Non
    negasli
    fidemmeamindiebus
    Antiphoe
    teslis
    mei, qui
    occisus est
    apudvos, plairas
    esset
    sensus,
    et facile
    intelligerelur;
    at cumdieitur:
    Non
    negasti
    fidem
    meam,
    et indiebus
    Anliphas
    te-
    stis
    meus,
    et
    coetera,
    obscura esl senientia.
    Ideoque
    necessarioesunt subauditiones,
    ut ita hanc senteu-
    tiam
    pronuntiemus
    : Et lenes nomen
    meum,
    et non
    negasti
    fidemmeam
    ;
    et in diebus
    illis,
    in
    quibus
    ]
    exstilit
    Anliphas
    teslis meus
    fidelis, qui
    occisus est
    apud
    vos,
    non
    negasti
    fidemmeam. Taieest et illud
    inPsalmo : Noliteextollere in aliumcornu
    veslrum,
    nolite
    loqui
    adversusDeumin
    iniquilatem(Psal. LXXIV).
    Si
    subjungeret slatim,quoniam
    Deus
    judex
    esl, aperta
    senientia viderelur : sed cumin medio
    interponit
    :
    Quia neque
    ab
    Oriente, neque
    ab
    Occidente, neque
    a deserlis montions: et deinde
    subjungit
    :
    Quoniam
    Deus
    judex est,
    obscurasenientia redditur. Aut
    ergo
    vilio
    scriptorani
    ista talis faclaest
    loculio,
    aut certe
    more
    Scripturarum,
    ul diclum
    est,
    necessarias ha-
    bet
    quasdam
    oralionuin
    participas.
    Sed nunc sen-
    sumvideamus : fuit enim
    quidammartyr, qui
    oc-
    cisusest inecclesia
    Pergami, per quemulique
    omnes
    martyres
    inielliguntur, quieunque
    in hoc
    mundo,
    *
    sive
    aperlo,
    sive occullo
    marlyrio patiunlur
    :
    quia
    sicut inunaEcclesia
    omnes,-
    ila in uno
    martyre
    om-
    nes Christi
    martyres repeiiunlur proecouio
    laudisat-
    tolli.
    Quod
    aulem
    apud
    sanctos suumtesteminter-
    lectumesse
    commmort,
    sic
    intelligendumest,
    non
    quod
    ab
    illis,
    sed
    quod
    inter illos fuerit
    interemptus,
    ab his videlicet in
    quibus
    Satanas
    habitat,
    id est
    a
    reprobis, qui
    sedes sunt Satanoe. In
    quorumper-
    sona slalim
    subjungit.
    Sedhabeo adversuste
    pauca, quia
    habes illic te-
    nantesdoctrinam
    Balaam,
    qui
    docebat Balac miltere
    scandalum coram
    filiis Isral, edere,
    el
    fornicari.
    Hoecenimverbanonadeum
    pertinent
    cui
    superius
    diclumest : Tenes nomen
    meum,
    et
    coetera,
    sed ad
    eos
    qui
    simul misti erant cum
    reprobis, quos ange-
    '
    lus
    Pergami,
    idest
    episcopus ipsius civitatis, prava
    docere
    permitlebat.
    llisloria
    patet (Num.
    xxn
    ),
    qualiler
    scilicet Balaama Balac ad maledicendura
    filiis Isral fuerat
    evocalus,
    quem
    maledicere
    noluit,
    cui seetiamsimilemfieri in morte
    optavit.
    Sed
    po-
    stea muneribus
    viclus,
    in
    ejusdem populi
    morlem
    consiliumddit. Proevidil enim animos filiorum Is-
    ral ad fornicationem
    promplos; ideoque
    consilium
    ddit Balac ut
    pulcherriraas
    mulieres coram eis
    ponerel, quarum speciebus illecti,
    ad illicitos am-
    plexus
    rurent,
    illarumque
    blanditiis
    illiniti,
    de sa-
    crifiais
    Phegor manducarent, per quod
    videlicet fa-
    ctimt derelicti a
    Deo,
    caderent coramillis.
    Compie-
    A
    tunique
    est hoc consiliumdefiliis
    Isral;
    et facilede-
    cepli
    sunl.
    Egressa ilaque
    ira a
    Domino, percussit
    ex illis
    viginli
    iria
    millia,
    donec
    Pbinees, zeloDei
    actus,
    vindictam exercuit in adultras. Hoec tune
    facta sunt docenle
    impio
    divino et
    mago,
    el hoc
    speeialiler
    in
    Pergami ecclesia, generaliter
    aulemfit
    intoto mundo. Balaam
    itaque inlerprelatur populus
    vanus,
    Balac
    clidens,
    Isral vir videns Deum. Ba-
    laam
    itaque significat hoerelicos,qui pondus
    viru-
    tumel fidei in se non
    habent,
    ideoque
    vani sunt.
    Balac
    autem, qui
    elidens
    dicilur,
    hujus
    soeculi
    signi-
    ficat
    principes. Quibus
    nimirum bene
    congruit
    hoc
    quod
    Balacb elidens
    dieitur,
    quia procul
    dubiodum
    hujus
    terroe
    principes semper
    aliis
    superiores
    exi-
    stera
    quoerunl,
    si
    quem
    ad
    dignitatis
    suoeculmen
    B ascendere nitentein
    conspiciunl, pro
    viribus ad ler-
    ram
    elidunt,
    videlicet ad humilia
    deponunl. Qui
    plerumque
    siiadentibus
    hserelicis,
    contra Israelilas
    (hoc
    est viros videntes
    Deum) pugnant,
    ut de idolo-
    thyiis edant,
    et fornicentur a
    Deo,
    illorum
    prava
    dogmata sequendo.
    Dum enim suasoria
    quoedam
    et dulcia
    proeponunt
    insuis falsis
    doginatibus, quasi
    per pulcbras
    mulieres eos seducere
    cupiunt,
    ut co-
    medant
    idolothyla,
    id est ut
    sequantur
    idolorum
    doctrinam
    plenam
    omni
    spurcili
    :
    ibique
    fornicen-
    tur, id
    esl, ut,
    relicta verilatis
    doctrina,
    ardentissimo
    libidinis
    incendio,
    mendaciis
    perversorum
    doctorum
    inhoereant. Aliler :
    Balaam,
    qui (ut diximus)
    inter-
    pretalur populus vanus,
    et
    significat
    doeraones
    per
    inania
    discurrentes;
    Balac
    autem, qui
    elidens dici-
    t*
    tur,
    carnem
    nostram, quoeplerumque
    animamelidit
    ad
    perversa
    trahendo
    opra, quoe
    debuerat Deumvi-
    dera totamente. El hoc
    per mulieres,
    idest
    per hujus
    soeculi deleciaiiones el
    voluplales, quarum
    amore
    plerumque
    anima dseinonuminsidiis
    illecla,
    ad con-
    seusuni utendi illicilis trahilur. Isral enim
    signifi-
    cat animam Deum
    contcinplanlein.
    Docenle
    ergo
    Balaam,
    misit Balac
    vobiptatum
    amalrices coram
    filiis
    Isral, quarum
    suasionibus edant de
    immolatis,
    et fornicentur cum
    eis, quia
    videlicet
    spirituum
    immundorum suasionibus caro
    deleclata,
    ad
    aspe-
    ctummentis
    ipsarumcupiditatuin
    illccebras
    delucit,
    quarum
    amore
    (ut
    dictum
    est)
    ad consensum ra-
    pilur.
    Ita habes et tu tenentesdoctrinamNicolaitarum.
    Defaclis
    Nicolaitarum,
    vel
    quos significaverint
    suis
    aclionibus,
    satis
    supra
    dictumesl. lia
    habes, inquil,
    et tu teuenlcs doctwnara
    Nicolaitarum,
    id est sicut
    sunt iute
    qui sequunlur
    doctrinam
    Balaam,
    itasunt
    qui sequunlur
    doctrinam Nicolaitarum.
    Quodutique
    illis
    dicilur, qui hujus
    erant
    imitatores, qui
    et ad
    poeniteiitiara
    horlantur,
    cumdicilur :
    Similiter
    poeniienliamge
    a faclis scilicet Nicolai-
    tarum,
    sicut afaclis et doctrinaBalaam. Sin autem
    veniolibi,
    el
    pugnabo
    cumillisin
    yladio
    orismei. Hor-
    tatus
    jam
    fuerat in
    superioribns angelum
    ut
    poeni-
    tentiam
    ageret
    eo
    quoi perinilterel quosdam
    tenere
    doclrinamBalaamvel Nicolaitarum. Undecumdicil:
    Sin autemvenio tibi
    ;
    et deinde
    subjungit
    :
    Pugnabo
    975 I1AYM0NISHALBERSTAT.
    EPISC. OPP. PARS I.
    -
    COMMENT.B1BL. 976
    cum
    illis,
    ita
    accipiendum
    est, tanquam
    diceret, pu-
    gnabo tecum, quia
    videlicet hoecverba et ad eos
    pertinent, qui proediclam
    doctrinam
    sequebantur,
    et
    ad eos eliam
    qui
    eos non
    corrigebant.
    Pari
    enim
    reatu
    aslringitur
    et ille
    qui prava
    docet,
    et ille
    qui
    prava
    doceri tacens
    permiltit.
    Talibus
    itaque
    dicit
    Dominus: Venio
    tibi,
    idesl adveniuin iroemeoeet
    vindiclamlesentira faciam,
    et
    pugnabo
    cumillisin
    gladio
    oris
    mei,
    id esl acutis
    eloquiorum
    nieorum
    senlenliis illosdamnabo. GladiusenimorisDei ser-
    monem illius valida
    proeceptasignificat,
    Paulo at-
    testante,
    qui
    dicit: Et
    gladiumspirilus quod
    est ver-
    bumDei
    (Ephes. vi).
    Qui
    habet auremaudiat
    quidSpiritus
    dicat Eccle-
    siis.
    Qui utiquequod
    uni illarumdicit. omnesEccle-
    sias
    cupit
    audire.
    Vincenti desideria
    propria
    et doemonumtenta-
    menla,
    dabo ei manna
    absconditum,
    id est
    meipsum
    tribuamilli
    qui
    sum
    pauis
    vivusdecoelo
    descendens,
    quique
    ideofactussum
    homo,
    ut
    panemangelorum
    manducarel homo. Hune
    signilicabal panem
    olim
    illu!
    manna, quod
    filiisIsral datumest in eremo.
    Quodqui spirilualiter
    manducaverunt,
    sicut
    Moyses,
    Aaron,
    et
    J osue,
    et si mortui sunt
    corpore,
    inunor-
    lales fuerunt mente.
    Qui
    autem nihil aliud
    proeter
    quod
    videbant ibi
    inlcliigebant,
    morlui sunt morte
    oelerna. De
    quibus
    Dominus dicit J udoeis: Patres
    vestrimanducaverunt
    manna,
    el morlui sunl
    (J oan. vi).
    Sicut et nunc
    qui digne corpus
    et
    sanguinem
    Do-
    mini
    accipiunt,
    vitamibi sumunt :
    qui
    hoc
    indigne
    manducanl, judicium
    sibi manducantet bibunt. Istud
    autein manna
    quod
    hic
    promittitur fidelibus,
    modo
    quidem
    insacramento
    accipiunt per fidem, quando-
    que
    hocin verilate
    per spirilualem
    sumetur : et
    quod
    nunc manet
    absconditum,
    tuneerit manifestum.
    Qui
    itaquevicerit,
    daboilli manna
    absconditum,
    id
    est,
    meam
    post
    finitos
    hujus
    viloelabores
    contemplatio-
    nem illi concedam. UndePsalmisla dicit : Saliabor
    dum
    manifestabilur gloria
    tua
    (Psal. xvi).
    Manna
    etenim
    interpretatur
    :
    Quid
    est hoc? Nosautem ne-
    quaquam
    dicimus:
    Quid
    est
    hoc,
    nisi de re
    quam
    anle non vidimus. Islud enimmanna nunc manet
    absconditum, juxtaquodApostolus
    ait :
    Quod
    oculus
    non
    vidit,
    necauris
    audivit,
    necincorhominisascen-
    dit, quoeproeparavil
    Deus
    diligentibus
    se
    (I
    Cor.
    n).
    El daboilli calculant
    candidum,
    el incalculonomen
    novum
    scriptum, quod
    nemo scit nisi
    qui accipit.
    Calculus
    lapis
    est
    pretiosus, qui
    et carbunculus
    ap-
    pellalur,
    eo
    quod
    inlenebris
    constituais,
    sicut carbo
    succensus
    fulgereperhibetur.
    Per huneautem
    lapi-
    dera
    ipse intelligitur
    Christus
    , qui
    inter
    hujus
    soe-
    culi lenebras
    refulsit, quando
    Verbumcaro factum
    est,
    et habilavit in nobis. Unde et bene candidus
    dicilur,
    quia
    sine ulla
    peccati
    offuscationemundus
    apparuit
    inter
    homines,
    et divinilatis suoelucelene-
    bras nostroemortalilatis illuslravil. Dicit
    itaque
    :
    Dabo Vincenti calculum aureum
    ,
    id est dabo ei
    meipsum, qui
    demundo
    atque
    auctore morlistrium-
    phat,
    ut
    sji
    scilicetmeus frater et
    particeps
    regni
    in
    A gloria.
    Unde J oannes dicit :
    Quotquot
    aulem
    recepe-
    runl
    eum,
    dditeis
    poteslatemfilios
    Dei
    fieri (J oan.i),
    utsicut est Filius Dei
    ipseper naturam,
    ila sint isli
    per graliam.
    In
    qua
    videlicet
    adoptionisgratia,
    no-
    menetiamnovum
    datur,
    id esl nomenChrislianum
    prius
    inaudilum. A Christo enim fidles Christiani
    vocantur,
    sicut abIsral
    Israeliloe,
    el a J uda J udoei.
    De hocnomine
    per prophetam
    IsaiamEcclesioesuoe
    ipse
    Dominusanle dixit : Vocabiturtibi novumno-
    men,
    quod
    osDomini nominavit
    (Isa. LXH).
    Incalculo
    itaque
    habet hoc
    nomen, quia
    ab
    ipso"cepit
    exor-
    dium,
    a
    quo
    omnes Christiani nomiiiantur. Et hoc
    nomen solis datur
    victoribus,
    id esl omnibus ad
    vitam oeternam
    prsedeslinatis, qui hujus
    nominis
    dignitatemoperibus
    exornanl. Unde
    subjungilur
    :
    B
    Quod
    nemo
    scit,
    subauditur
    digne,
    nisi
    qui accipit.
    Scireenim
    posilum
    esl hic
    pro
    eo
    quodest,
    nisi vir
    tiitem
    hujus
    nominis
    experlus
    fuerit. Tali modo
    dicunlur mulieres nondum
    cognovisseviros,
    id est
    quoe
    nondum fuerunt
    experloe
    viri thorum. Nemo
    ergo
    scit hoc nomen
    ,
    nisi
    qui accipit,
    idesl nemo
    virtuiem
    hujus
    nominisel
    dignitatem
    moribuset vila
    dfendit,
    nisi
    qui
    ante fuerit
    proedestinatus
    a
    Deo,
    ut filius Dei non solum
    nominelur,
    sed eliamsit.
    Nosse etenim Christi
    nomen,
    ad custodiaminanda-
    lorum
    perlinel. Quo
    contra J oannes de
    quolibet
    re-
    probo
    dicit :
    Qui
    dicil senosse
    Deum,
    etmandata
    ejus
    non
    custodil,
    mendax
    esl,
    et veritas in eo non est
    (1
    J oan.
    n).
    Nemo
    ilaque
    scit hoc
    nomen,
    nisi
    qui
    accipit,
    id est
    qui
    ad hoc
    prsedeslinatus
    est a
    Deo,
    C
    ut
    jure
    Christianus vocetur et sit. Polesl et
    per
    hune
    lapideraignitum
    charilas
    intelligi, quoe
    cando-
    rem
    habel, per
    hoc
    quod
    veslisest
    operiens nigre-
    dinem
    peccatorum
    :
    per ignemaulem,
    amor
    quo
    di-
    ligitur
    Deuset homo. Datur
    ergo
    vincenlibus calcu-
    lus
    candidus,
    ut
    diliganl
    Deumet
    proximum.
    Datur
    in calculo
    nomen,
    ut
    ipsam
    dilectionem
    adimpleant
    inmandato novo.
    Scriptumquippe
    est : Mandatum
    novumdo
    vobis,
    ut vos invicem
    diligatis(J oan. xm).
    Cujus
    nominisvirtuiem solus scit
    qui accipit,
    idest
    qui
    innovo mandatoillud
    custodit, quod discipulis
    est collalum.
    Et
    angeloThyatiroe
    Ecclesioescribe.
    Thyatira,
    sicut
    supra
    diclum
    esl,
    illuminata
    dicilur, significans
    uni-
    versam
    Ecclesiam, quoe
    illuminataest
    per Chrislum,
    qui
    est lux verailluminansomnemhominemvenien-
    leminhune mundum.
    Ideoquequod
    uni
    speeialiler
    Ecclesioedicere sermo divinus
    videtur, generaliter
    ad omnemEcclesiam
    pertinet.
    HoecdicitFilius
    Dei, qui
    habel oeulosut
    flammam
    ignis.
    Hic
    jamaperte ostenditur, cujus typumang-
    lus
    gerebat, qui
    hoecoslcndebat beato
    J oanni,
    cum
    sua
    verba,
    Filii Dei
    verba, profitelur,
    dicens :
    Hoec,
    dicit Filius
    Dei,
    cujus
    oculi velut flamma
    ignis
    exsi-
    slentes,
    sunt dona
    Spiritus sincii,
    quoe
    totum
    corpus
    Ecclesioeilluminant. Vel certe divina
    eloquia,
    de
    quibusscriptum
    esl : Lucerna
    pedibus
    meis verbum
    tuum
    (Psal. cxvni);
    et iterum :
    Ignitum eloquium
    tuumvehementer(Ibid.).Wel etiam. oculi Domini
    iu_-
    977
    EXPOSITIO IN APOCALYPSIN.

    LIB. I. 978
    telliguntur
    doctores, qui
    nos sua doctrina et
    exem-t
    plo
    illuminant,
    el lumenscientioe
    proebent.
    Et
    pedes ejus
    similes aurkhalco.
    Pedes Domini
    sunt vel sancli
    proedicatoresper quos
    mundum cir-
    cuit,
    tribulaiionis
    ign probati,
    vel certe ultimaac
    novissima illius
    membra,
    extrema
    persecutione
    ca-
    dentia.
    A'oti
    opra
    tua,
    id est lua bene
    gesla approbo,
    ut
    pote qui
    ut eadem
    ageres gratuite
    contuli. In
    hoc autemloco
    generalis
    Ecclesioe
    persona
    introdu-
    eilur.
    Et chariiatem tuam et
    fidem,
    subaudis novi eo
    modo
    quo
    et
    opra
    tua.
    Charitatem,
    scilicet
    qua
    Deumex loto corde el
    proximum dligis
    sicut te-
    ipsum;
    et
    fidem, qua
    credis DeumIriniimin
    perso-
    nis,
    unumin
    majestate.
    Est aulem hic
    proeposlerus
    ordo : dum
    prius ponuntur opra, poslea
    charitas,
    delinc
    fides,
    cum
    prius
    sit
    utique credere,
    deinde
    quodquisque
    crdit
    amare,
    indeeliam
    quod
    credu-
    litas et amor
    docuerit, oprai!. Subjiingitur
    aulem
    al hoecinlaudibus Ecclesioeet dieitur : Et ministe-
    riumet
    patientiam
    tuam. Minisleriumillud
    intelligi-
    tur
    quo
    ministrabant Ecclesioeillis
    qui
    erant in Hie-
    rusalemnihil habenlibus de suis
    facultalibus,
    m;se-
    ricordioe
    opra
    illis exhibentes, Aposlolo
    nionenle
    (Gai. u),
    ut essent memores fralrum. Patientia
    vero inhoc
    intelligitur, quia
    omnia
    hujus
    soeculiad-
    versa libenter
    pro
    Christo
    sustinebant,
    ul
    persv-
    rantes
    usque
    in finem salvi essent.
    Et
    opra
    tua
    novissima
    plura prioribus.
    Quantum
    ad Ecclesioefa-
    cieni
    perlinel,
    bene
    opra
    illius
    pluraprioribus
    com-
    '
    memoiantur, quia
    videlicet Ecclesia
    prius
    faciliori-
    bus et levioribus
    proeceptis
    solidata est. Unde et
    aposloli (Act.
    xv)
    lantum
    quatuor capitula
    illis
    qui
    credebant
    imposuerunt,
    udcILret
    ul absliu-ercirtse
    ab
    immolalo,
    et
    sanguine,
    et
    suffocato,
    et fornica-
    tione. Deindevero cummultiludoEcclesioecrevissel,
    ad hoc
    usque perventum
    est ut omnia
    rclinquerent
    pro Christo,
    et ad culmen
    perfectionis
    tenderent,
    habita
    pauperibus
    tribuerent, fralres, sorores, patres
    et maires
    uxoresque rclinquerent.
    Abbinc etiam
    exordium
    sumpsit religio
    monachorum. Vel cerle
    potest
    hoc referri.ad diem
    judicii, quando
    immanis-
    sima crebrescente
    temporibus
    Anlichristi
    persecu-
    tione, amplior
    in eavirlus enilebit
    operationis,
    dum
    J udoeiet
    gentilespariter
    in fideChristi
    fundali,
    du-
    plo quam
    nunc laborabunt.
    Sedhabeoadversuste
    pauca, quiapermiltis
    mulie-
    remJ ezabel
    quoe
    sedicit
    prophetas
    docere,
    etseducit
    servos
    meos,
    el docet
    fornicari,
    et manducare de ido-
    lothylis.
    Nulla ratio
    permiltit
    ul hoecverba ad eos
    pertincant quos superius
    lanta laude fuerat
    prose-
    cutus,
    seda
    generali corpore
    electorum vertit ser-
    monemad
    partemreproborum, quoe
    in docloribus
    intelligitur, qui
    sua
    negligentia
    fomicalionemetido-
    lolatriaminEcclesiaesse sinunt sub nomine Chri-
    sliano. Sed
    jam
    nunc videamus sensum : fuit J eza-
    bel uxor Achab
    rgis Isral,
    idololalra simul el for-
    nicaria, quoe
    eliamDei servos insecula est. Verum
    A
    hoecmulier non vixil
    usque
    ad adventum Domini :
    namet in
    ungulis equorumlegimus
    illam conculca-
    lam. Sed
    quia
    erant in eademEcclesia
    qui opra
    illius mala
    imitabantur,
    idcirco in eis mater
    ipsa
    fornicaiionum J ezabel notatur. Sicut enim omnes
    elecli unamvitam
    ducenles,
    unum
    corpus
    Chrisli
    faciunt,
    sic omnes
    reprobi
    unum
    corpus
    diaboli dese
    reddunl, sicquefit,
    ut
    proecedentia
    membra
    sequen-
    tibus,
    el
    sequentia proecedenlibus
    inveniaiitur con-
    juncta.
    Unde
    scriptum
    est : Voeillis
    qui
    in via Gain
    abierunt
    (J ud. i) ;
    et J oannes dicit : Nunc anlichristi
    mulli
    facti
    sunl
    (I
    J oan.
    n).
    Poiest eliamfieri ul
    lune
    temporis
    sicut el
    quidamaffirmant,
    et alia trans-
    latio demonstral. Fuit hoecmulier in eademEccle-
    sia,
    uxor scilicet
    ipsius angeli, quoe
    docebat Dei

    servos edere de
    idololhylis
    et fornicari. Ex
    cujus
    specie speciali
    ad
    generalcm
    lotius orbis J ezabel
    sermo
    figurale
    Iransfertur. Fornicatio vero istius
    J ezabelis
    quadriforniis intelligitur: primum
    videlicet
    in
    animo,
    de
    qua scriptum
    est :
    Qui
    videril mulie-
    reni ad
    concupiscendumeam, jam
    moechatusest eam
    in cordesuo
    (Matlh. v)
    ;
    deinde etiam cum aniini
    voluntas ad effectum
    perducilur;
    hinc Paulus dicit :
    Fugite fomicalionem.
    Omneenim
    peccatumquodeun-
    quefecerit homo,
    extra
    corpus
    esl
    ; qui
    autem
    fornica-
    lur,
    in
    corpus
    suum
    peccat (I
    Cor.
    vt)
    ;
    terlium
    genus
    fornicalionisest, quando
    simulacra
    pro
    Deo
    colimus,
    De
    qua
    Dominus
    per Prophetam
    contra J rusalem
    loquitur,
    dicens : Moechalaest cum
    ligno
    et
    kqiide
    (J erem. m). Quarlum
    vero
    genus est,
    quando
    1er.
    renoediviiioeimmoderate
    conoupiscunlnr,
    et crea-
    tura
    plusquam
    Creator
    diligitur.
    De
    qua
    eliamPau-
    lus dicil
    {Ejihes. v)
    : El avaritia
    quoe
    est idolorum
    servitus.
    Hujus
    fornicationis Iria
    gnera
    nunc inEc-
    clesia
    hujus
    mundi
    vigent
    : idesl in
    appelitu
    luxurioe
    corporalis,
    et in effeclu
    ipsius
    obscoenoecommixlio-
    nis, alque
    in avaritia ten-ense felicitalis. Sed nec
    quartum genus
    ad
    plnum
    exstinelum
    esl, quod
    con-
    stat insimulacrorum culturis. Notandumvero
    quod
    J ezabel
    prophetam
    se
    dicit,
    et idcirco servos Dei
    seducit. Hoc
    quippe
    faclummulli imitanliir
    qui
    di-
    vitiis
    deservientes,
    ne soli
    sint,
    horlanlur alios ut
    cupilis
    fruantur
    delectalionibus,
    dicenles
    quia
    si
    hoc lieri Deus
    voluisset,
    masculumel feminam non
    ~
    fecisset,
    nec
    corporis
    membra lali usui
    apta
    formas-
    set. Slultum esl
    ergo
    abslinere ab
    hujusmodi
    delc-
    ctalione, qua
    fruuntur non solum alioe
    pecudes
    aut
    volucres,
    sedetiammuscoe.
    Dumque
    hoc
    dicunt,
    fit
    aliquando
    ul carnemdlectai!
    compellant,
    et adcon-
    sensumlibidinis
    pertrabant, sicque perveniant
    ad
    opus malum,
    inlantum ul in
    processu temporis
    nul-
    lam reverentiam habentes
    pudoris, quod turpiier
    gesserunt,
    coramaliislaudibusefferunt. Unde bene
    J ezabel
    sanguinisfluxus,autfluens,
    vel
    slerquilinium
    dicilur. Mulieres
    quippe per singulos
    menses
    (sicut
    dicit beatus
    Hieronymus
    in libris
    prophetarum)
    fluxum
    sanguinis sustinent, quia
    cum menslruum
    tempus advencril,
    superabundans sanguis egeritur.
    Sanguinis
    aulemnomine
    peccata designanlur ;
    unde
    979 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BD3L. 98*
    David dicit : Libra me de
    sanguinibus,
    Deus
    (Psal. L),
    idest a
    peccato
    adullerii cl homicidii. Di-
    eitur
    itaque
    J ezabel
    sanguinis fluxus, quia
    videlicet
    reprobi
    malam
    voluntatem, quam prius concipiunt,
    mox ut
    tempus
    venerit
    perpeiramise iniquitalis,
    ad
    effectum
    perducunt operationis. Dumqueopus
    desi-
    deratoe
    voluplalis
    ad effectum
    perducilur,
    fil mens
    vehemenlius anxia
    quamfuerat,
    et
    augel
    in corde
    n'animas
    libidinis, totamque
    sein
    voldplatecorporis
    dejicit, sicque,
    ut ita
    dixerim,
    lotus htimor
    pariter
    liquescit.
    El,hic est
    quod
    J ezabel fluensdicilur.
    Quia
    vero
    opus
    malumin
    consueiudinempeccandiverlunt,
    unde el
    absque
    ulla reverentia
    opinionem
    de se
    emiltunt. BeneeademJ ezabel
    sterquiliniumdieitur,
    quia
    videlicet ex
    ipsisperpeiratoe
    luxurioe
    inquina-
    menlis
    longelaleque
    maloe
    opinionis
    foeloremde se
    reddunt,
    unde
    per Prophetam
    dicilur :
    Gomputrue-
    runt
    jumenla
    in slercoresuo
    (J ol. i).
    J umenta
    ergo
    inslercore
    putrescere est,
    ul dicil,beatus
    Grcgorius,
    luxuriosum
    (piemlibet
    incoenolibidinisvitamfinira.
    Talibus
    quippe congruil
    illud Psalmisloe : Homo
    cumin honore esset non
    inlcllexit, comparatus
    esl
    jumenlis insipienlibus,
    et similis
    factus
    est illis
    (Psal.
    XLVIIO. Tertio
    quoque
    fornicalionis
    gnre,
    multi hoecsectanles soient fidles
    decipere,
    dumeos
    invitant
    proquibusdam oegritudinibus, pro quibus-
    damrerum evenlibus ad
    arbores,
    ad
    fonies,
    coetera-
    que hujusmodi,
    dicenles
    quia
    hoc
    agendo
    taleet taie
    evasi
    periculum, lalemque
    consecutus sum
    prospe-
    rilatem,
    dumque
    hoec
    agunt, quasi
    ad
    spirilualem
    fornicatioiiemDei servos invitant. Sed et in alia
    '
    fornicalionis
    speciereprobi
    mullos
    decipiunl,
    dum
    perversis
    suasionibus
    quosdam
    ab amore Dei re-
    Irahunt,
    el desideriis lerrenis servira
    compellunt,
    ideoque
    voeillis
    qui
    loties
    fornicanlur, quolies plus
    lerreua
    quam
    coeleslia
    appetunl, plus
    crealurant
    quam
    Crealorem
    diligunt.
    Et dedi illi
    tempus
    ut
    poeniienliamageret,
    et non
    vult
    poenitere
    a
    fornicaiione
    sua. DetalibusJ obdicit :
    Ddit illi Deus locum
    poenitentioe,
    el ille abulilur
    eo in
    superbiam(J ob xxiv). Quisquis
    enim delin-
    quil,
    et vivit. Ideohunedivina
    pielas iniquaagentem
    tolrt,
    ut ab
    iniquitate resipiscat.
    Unde el talis
    quo amplius exspectalur,
    et non vull
    poenitere,
    eo
    arclius realus sui vinculis
    aslringelur,
    el
    justo ju-
    dicio
    puniciur.
    Undeesl : Puer cenlumannorummo-
    rielur,
    el
    peccalor
    cenlum annorum maledicluserit
    (Isa. LXV).
    Sed
    quoerendum
    nobis
    esl,
    cumin
    proe-
    cedenli versiculo
    ngligent! proedicalnri atque
    abex-
    hortatione
    lorpenti
    diclum sit : Habeo adversus te
    quoi perinitlis
    mulierem
    J ezabel,
    quoe
    se dicit
    pro-
    phetas docere,
    et seducit servos
    meos,
    cur non sub-
    jungilur,
    dedi tibi et
    illi,
    aut certe sub
    uno,
    dedi
    vobis ul
    poenitenliamagerelis?
    Ad
    quod
    dicendum
    est
    quia
    in
    angelo
    omne
    corpus
    Ecclesioe
    compre-
    henditur,
    et
    quando ipse increpalur,
    ad eos incre-
    patio pertinet, qui
    rei sunt.
    Ideoque
    a
    specieprsedi-
    catorum
    qui superius
    fuerant
    reprehensi,
    redit sermo
    ad
    generalilatem populi,
    et ineo
    partem speciei
    re-
    A
    probam, quasi
    ex occulio
    impoenitentemredarguit,
    quamsupra aperte increpaverat.
    Hocautemidcirco
    ne
    pars speciei, quoeprius
    in sanctis
    proedicatoribus
    constat,
    illi
    quoe
    in
    reprobis est,
    viderelur
    conjuncta
    m
    perversis itaque
    doclorihus unus
    idemqueang-
    lus,
    et
    pro
    reatu tacilurnitatis
    aperte corripitur
    in
    specie,
    et
    pro
    mentisobduraiioneocculte
    redarguitur
    in
    gnre.
    In sanctis vero nec
    aperte corripitur
    in
    specie,
    nec
    increpatur
    occullein
    gnre.
    Ineo enim
    quod
    divinavoxait: Habeoadversuste
    quodpermit-
    lis J ezabel
    quoe
    se dicit
    prophetas
    docere,
    et seducit
    servos
    meos, lorpentiiim
    ab cxhnriatione
    proedicalo-
    ruminnolescit silentiuni. Ineovero
    quodsubjungit
    :
    et dedi illi
    tempus
    u'
    poenilentiamageret,
    el nonvull
    poenitere
    a
    fornicaiione
    sua,
    a
    specie
    ad
    genus
    trans
    Biens,
    et
    speciem
    et
    genus
    simul subuno
    compre-
    hendil.
    Ecce
    pono
    eamin
    lecto,
    et
    qui
    moeclianturcumeo
    in Iribulationemaxima
    erunt,
    nisi
    poenilentiamege-
    rint ab
    operibussuis,
    et
    filiosejus interficiam
    inmor
    tem.
    Quod
    est
    J ezabel,
    hoc sunt
    qui
    moeclianturcum
    ea,
    hoc etiamfilii
    ejus
    ex fornicaiione
    proercati,
    id
    est unum
    corpus
    Satanoe.Sed
    quia reprobi reprobis
    succedunt,
    dividilnr
    genus
    in
    species,
    ut ostendatur
    quibus
    successibus lolum
    corpus
    diaboli
    proficiat,
    quibus
    incremenlis coalescat. Perfeclum autem
    quo
    J ezabel cumsuis omnibus
    ponilur, intelligitur
    auda
    ciael securilas
    peccandi.
    Ponilur auteminlecioista
    universalis
    meretrix,
    non ut
    quiescat,
    sed ul febre
    languescat,
    ut
    phrenesim sustineat, quatenus
    ea
    jam
    E
    dicat,
    vel
    agal, quoe
    alii audire erubescant.
    Soepe
    enim
    juslo
    Dei
    judicio propter peccata proeterita
    ho-
    minesad
    majora
    muni
    facinora, dumque
    sinetimor
    audacter
    peccani, quasi
    in
    lecto,
    id
    est,
    in
    peccandi
    seenritate
    quiescunt.
    In
    qua
    securitale Deus eos
    po-
    nere
    dieitur, quiajuslo judicio permittitur
    ut ibi
    po-
    nantur;
    taie est el illud : lnduravit Dominus cor
    Pharaonis
    (Exod. x),
    idest nonemollivit. Sic el hic
    dicilur : Pono eam in
    leclo,
    id est non retraham
    illam,
    sed
    permittam, propter
    Iransacta
    peccala,
    li-
    bre et sinetimor
    peccare,
    et
    qui
    moecliantur cum
    ea,
    il est cum
    seipsis, quia supradictum
    est
    quod
    esl meretrix. Hoc sunt illi
    qui
    cumea
    fornicanlur,
    in iribnlalione maxima
    erunt,
    hocest in
    augmen
    _ lum
    peccatorum, per quod
    venturi sunl admaximam
    tribulationem
    gehennse. Quasi
    enim
    quoedam
    sunt
    peccaloruui supplicia, ipsa
    vitioruni
    incrementa,
    el
    hoc fiel nisi
    poeniienliamegerint
    ab
    operibus
    suis.
    Dumenim
    peccatores quidam
    de
    perpetralis
    crimi-
    nibus nolunt
    agere poenitcntiani,
    lit ul adalia ruant
    eliamcriuiiiia
    graviora.
    UndePaulus de
    quibusdam
    Deum
    cognoscentibus
    et non
    glorificanlibus
    dicit :
    Propter quod
    tradidit illosDeusin
    reprobumsensum,
    ut
    faciant quoe
    nonconveniunt
    (Rom. i).
    Et filios
    ejus
    imilatores illius interficiam in mortem. Non enim
    islam communem hic morlem debemus
    accipere,
    qua
    moriuntur et
    jtisti,
    sed illam
    quoeposl
    morlem
    corporis sequitur animam,
    idest damnationem
    per-
    petuam.
    Namet
    per
    leclum
    quo
    J ezabel mini com>
    981 EXP0SIT10 IN APOCALYPSIN.

    LIB. I.
    j,8
    minatur,
    oelerna
    poenapotest intelligi, qua
    miseri et
    reprobi
    cruciandi tradentur. Et
    qui
    moechantur cum
    ea,
    hoc est
    qui
    fornicationemillius
    quocunque
    modo
    imitantur,
    erunt in tribulatione maxima
    post
    mor-
    tem
    carnis,
    ubi verrais eorumnon
    morietur,
    et
    ignis
    eorumnon
    exstinguelur;
    el hoc ideo
    quia poeniten-
    tiam
    agerenegligunt,
    donec eis
    repentinus superve-
    niat inlerilus. Porro filii secundum
    proecedenteni
    sentenliam,
    vel imitatores malorum
    intelliguntur,
    vel
    opra
    illorum
    perversa quoe
    lune dabuntur in mor-
    tem, quando post
    loetiliam
    temporalem pro
    his mi-
    seri
    peccatores perpetuis
    tormentis tradenlur cru-
    ciandi,
    dum
    per impunitatem
    scelerum ad mortem
    pervenerint
    animarum.
    Quo
    contra electi
    afiliguntur
    hic,
    ut
    postmodum
    loelenlur.
    Quibus per Prophetam
    dicilur :
    Isral, jam
    nonirascar
    libi,
    quia
    zelusmeus
    recessitale
    (Ezech. xiv)
    ;
    et in bac
    Apocalypsl
    :
    Ego
    quosamo,
    arguo
    el
    casiigo(Apoc. i). Prosperantur
    siquidem
    ad
    lempus iniqui
    oelernamorle
    pleclendi
    :
    afiliguntur
    ad modicum
    electi, perennibus
    bonis ve-
    getandi.
    Dicil
    ergo, quos amo, arguo
    et
    castigo, per
    flagella
    scilicet
    corporis, per
    damna
    temporalium
    re-
    rum, per
    varias et diversas aillictiones
    corporum
    et
    aniinaruin, Etiam
    quos despicio
    in
    lecto,
    id est se-
    curitale
    peccandi
    inanere
    perniitto. Agit
    vera hoc
    omnipotens
    Deus more
    palris
    duos filios
    habeiitis,
    quorum
    alterum
    quidern
    suoe
    poteslatis
    esse
    permit-

    tit,
    sinens eumlibre
    dormira, manducare, bibere,
    coeleraquequoe
    sibi videntur
    facere, quia
    vult eum
    hoeredilale
    privare.
    Al
    contra,
    allerum excommuni-
    cat,
    verbenbus
    afficit, aliquando
    tota nocte
    vigilare
    '
    facit,
    et vinctis
    pedibus slare, quia
    vult eum sibi
    hoeredemsubstituera. Tali
    itaque
    modo Deus suos
    eleclos, quibus
    dalurus est hoereditatemcoelestis
    pa-
    trioe, arguit
    et
    casligat,
    ut
    post
    finitos
    hujus
    vitoela-
    bores,
    adoeternam
    perveniantpossessionem. Reprobis
    aulem
    permittil
    suoevoluntatis
    esse,
    et in lecto se-
    curitalis
    quiescere, quo postea
    damnentur omnes
    cumsuis
    patribus iuiquis,
    ibi erit tribulatio
    magna,
    quam
    nullacarnis
    explicat lingua,
    ubi el deficienS
    quisque
    non
    defecit,
    el moriens
    semper
    vivit.
    Et scient omnesEcclesioe
    quia ego
    sum scrutant
    corda et rens. In renibus delectatio
    signatur
    con-
    cnpiscenlioecarnalis, quia
    humanoe
    conceptionis
    semendelumbis
    egredilur.
    In corde vero
    cogitatio-
    nes
    expriniuntur, quoe
    de corde
    prodeunt.
    J uxl
    quod
    Dominusdicil : De corde exeunl
    cogitationes
    mala; adulteria, fornicaliones, furla (Matlh. xv),
    etc.
    Quia
    enim
    proecedenti
    versiculo dixerat
    omnipolens
    non
    aperte,
    sed
    occulte,
    idololatras et adultras
    morte
    damnandos,
    nunc fidemEcclesioe
    demonslrat,
    quoe
    eliamnon visa crdit. Novit enimfideliumEc-
    clesiaDeumscire
    omnia, qui
    licet
    reprobos
    tolerare
    videatur,
    lamenocculteinsua
    proescientia jam
    eos
    damnt. Ait
    ergo
    : Scient omnes Ecclesioe
    .quia ego
    sumscrutans rens et
    corda,
    id
    est,
    facta et
    cogita-
    tiones
    singulorum
    intueor. Hominibus
    quippe opra
    noslra etdicta
    possunt
    esse
    nota,
    Deoaulemeliamco-
    gitationes manifeslabantur, quoniamipse
    videl
    quod
    A quisquecogilet,
    vel
    quoi delectet,
    unde ille
    sapien-
    tissimus oralor dicit : Tusolus nosti corda omnium
    filiorum
    hominum
    (Parai, vi).
    Namet veniens ad
    ju-
    diciumnon solum
    opra,
    sed eliam
    ipsas
    damnabit
    tenuissimas
    cogitationes
    cordis. J uxta
    quodper
    Pro-
    phetam (Isa. LXVI)
    dicil : Ecce
    egovenio,
    ut
    opra
    et
    cogitationes singulorum congregem.
    Potest et hoc
    quod
    inEcclesia in
    reproborum
    ultione Deumscru-
    talorcm esse renumet cordium
    perhibetur,
    non in-
    congrue
    ita
    intelligi,
    ut
    quod
    nuncfideretinet
    certa,
    in fulurum cernai rerum
    experienlia,
    unde Psal-
    misla :
    Cognoscetur
    Dominus
    judicia faciens(Psal.
    x),
    non
    quod
    ante
    per
    fidemnonsit
    cognitus,
    cum
    occulte
    jiidicarct,
    sed
    quod
    tune
    judiciortim
    expe-
    rienlia
    cognoscalur.
    Et dabo
    unicuique
    vestrumse-
    B cundum
    opra
    sua. Hie
    aperte demonstralur,
    quia
    nomine fornicalionis
    superius
    omnia
    coniprehendit,
    quia
    non
    per
    hanc sentenliamunius
    operis,
    sedmul-
    torum futura damnatio
    proedicitur; punienlur
    enini
    manifesta
    crimina, punientur
    et
    occulta, atque
    ideo
    fomicalionem
    quam supra quadriformem
    intellexi-
    mus,
    hic oinnifariam
    cogimur confiteri,
    unde Psal-
    mista ; Perdes omnes
    qui fornicantur
    abs te
    (Psal.
    LXXII).
    Dicatur
    itaque
    : Et dabo
    unicuique
    vestrum
    secundum
    opra sua, jusiis
    scilicet
    proemium
    la-
    boris, impiis
    vero
    supplicium
    oeternoe
    damnationis,
    ubi
    quod amplius exponi debeat, non
    esl,
    sed
    quod
    magis
    limer!. Namet
    per propheliam
    hic
    dicilur,
    quod Noe,
    Daniel el
    J ob,
    ipsi
    soli animas suas sal-
    vabiinl,
    filiumaulemet filiamnonliberabunt. Vobis
    C autemdicoet coeteris
    qui Thyatiroe
    estis:
    Qui
    non ha-
    bent doctrinam
    hanc,
    qui
    non
    cognoverunl
    altiludinem
    Satanoe.
    Superius increpaverat reprobos,
    nunc aulem
    ad eleclosverbumvertit.
    Ideoque
    bene dicit : Vobis
    dico et
    coeteris,
    id esl
    justis qui supra
    non estis
    comprehensi
    innumro
    reproborum. Qui
    nonhabent
    doctrinam
    banc,
    id
    est, quos prava persuasio
    J eza-
    belis non inclint ad malam
    operationem,
    ut malos
    videlicet imitentur.
    Qui
    non
    cognoverunt
    allitudinem
    Salanoe,
    id est
    superbiam
    illiusnon sunt imitali. Sic
    enim dicuntur allitudinem Salanoe
    ignorare,
    sicut
    sacra
    Scriptura
    dicit mulieres non
    cognovisse
    vi-
    ras, quoe
    needumsunt
    expertoe
    viri
    thorum,
    vel sicut
    nos
    quolidiana
    locutione dicimus hominemveracem
    ignorare
    mentir!. llitudo aulem Satanoe
    superbia
    u
    intelligitur, quia
    lumens conlra Deumvoluit similis
    fieri
    Aliissimo;
    pro qua
    ruens ad
    terram,
    raultas an-
    gelorum legiones
    sibi consenlientes secum
    dejecit.
    Cujus
    allitudinem tune homo
    cognovil,
    cum hanc
    imilando Deosimilis fieri
    concupivit.
    J uxta
    promis-
    sionem scilicel
    deceptoris
    dicenlis : In
    quacunque
    die
    comederitis,
    eritis sicul dii
    (Gen. m).
    Hanc
    quo-
    que
    aliiludinem illi
    cognoverunt, qui
    turrim
    usque
    ad coelum
    rigera gesliebant.
    Sed elecli nolitiam
    altiludinis Salanoenon
    habent, quia
    incunctis semet-
    ipsos humiliant,
    vestigiaRedemploris sequentes, qui
    dicil : Discitea
    me, quia
    mitis sumet humiliscorde
    (Mallh. xi).
    Attendunl enim
    quod
    Dominus dicit :
    Quia
    omnis
    qui
    seexaltt
    humiliabitur,
    el
    qui
    sehu-
    88b
    11AYM0N1SHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 984
    miliat exallablur
    (Luc. xiv).
    Hinc
    ergo
    ralionis ac-
    cepta
    consilio,
    humililalis semitam
    arripiunt, per
    quam
    ad celsitudinis culmen
    ascendant,
    quemadmo-
    dum
    dicunt, quidam
    : Non
    ponamsuper
    vosaliud
    pon-
    dus,
    tamenid
    quodhabetis,
    tenetedonecveniam.Deillis
    hoc
    dieitur, qui
    inflati contra Dei
    Filium,
    allitudi-
    nemSatanoe
    cognoscentes,
    nilebantur eos
    qui
    credi-
    derant in Christum ex
    genlibus
    ad veteris
    legis
    coeremoniastrahere,
    de
    quibus
    Lucas dicit
    (Act.xv)
    :
    Quiaquidam
    descendentesa
    J udoea,
    docebant
    fratres,
    quia
    nisi circumeidamini secundum
    legemMoysi,
    non
    poiestis
    salvi fieri.
    Propter quod
    etiam miseront
    Barnabamet Paulumad
    apostolos
    in
    Hierusalem,
    a
    quibus
    et didicerunt
    posse
    sufficere
    genlibus,
    ut ab-
    stinerent se ab
    immolato,
    et
    sanguine,
    et
    suffocato,
    et fornicaiione.
    Cumque quini
    eis de
    genlibus
    di-
    cerant : Nisi civCuiiicidamiiiisecundum
    legemMoysi,
    XW.i
    poiestis
    salvi
    fieri,
    ait Petrus :
    Quid
    tentatis
    imponerejugum
    cervicibus
    discipulorum, quodneque
    nos
    nequepatres
    nostri
    portarepotuimus?(Acl.xv.)
    De
    illis
    ilaque
    hoec
    dicenlibus,
    hic Dominus Ecclesioe
    dicil : Non
    ponamsuper
    vos aliud
    pondus,
    hoc est
    observantiam veleris
    legis, quemadmodum
    dicunt
    illi
    qui
    sunt
    synagogoe
    Salanoe,
    sed sublevi sarcina
    vos
    permiltam manere, ideoque
    id
    quod
    habetis te-
    nde,
    id est onus lev ad
    quod
    vocali
    estis,
    nolite
    abjicer.
    Dehoc
    onere,
    id
    est,
    gratia
    Redemploris
    nostri,
    Petrus dicit :
    Quiaper graliam
    Domini nostri
    J esuChrislicredimussalvari
    (Ibid.).
    Adhocomis
    ipse
    fidlessuos
    invitai,dicens:
    Tollite
    jugum
    meum
    super
    vos
    (Matlh. xi),
    et ca:lera.
    Atquepost pauca-.J ugum
    enimmeumsuave
    est,
    etc. Ab onere
    ergo
    ad omis
    vocal,
    seda
    gravi
    ad
    lev,
    idesl a
    lege
    ad
    gratiam,
    per quam
    non solum
    implelur
    lex,
    verum etiam
    transcendilur. Sed dum hoc
    dicimus, quoeslionem
    nobis
    ipsi ligamus
    : si
    enim,
    secundum
    proedictam
    beali Ptri
    sentenliam,
    lex
    imporlabilis
    est, quomodo
    transcendi
    potest?
    Sedsciendumnobis est
    quia
    in
    observaliune carnalium
    proeceptorum
    eademlex im-
    porlabilis
    esl,
    incuslodia vero
    spiritualium
    manda-
    torum, quoe
    indecemconstat verbis duarumtabula-
    rum,adimpletur.
    Inaclioneautem
    quam
    illoevictimoe
    fiituram
    proesignabant
    transcenditur,
    quiacompara-
    tione illarum
    quoe
    nunc in verilate
    aguntur,
    vilis-
    sima
    apparent, quoe
    sola Huera exterius
    prolata
    ab
    auditoribus
    impleri nequeunt.
    alia enim fuerunt in
    Veteri Testamenlo
    proecepta
    vitoe
    figurandoe,
    id est
    carnalium victimarum oblationes : alia vero viloe
    peragendoe, quod
    in decem
    legis
    verbis
    implelur
    lex
    a credentibns. In mandatis autem vitoe
    figurandoe,
    juxla
    litteram
    quidemimportabilis est,
    sed
    juxtaspi-
    ritum transcendilur lex.
    Quod
    autem
    Dominus,
    hac
    expleta
    senientia,
    ita
    concludit,
    ut dicat donec ve-
    niam
    ,
    nimirum ostendit
    usque
    ad inslauraiionis
    tempora
    Ecclesiamsub
    gratia permanere,
    ac
    nequa-
    quamjuxta
    mendaciumJ udoeorumultra omis
    legis
    credenlium humeris
    aggregari.
    Et
    qui
    vicerit desideria carnis et doemonumten-
    tamenta, et
    qui
    custodierit
    usque
    inhnemovera
    mea,
    A
    id
    est,
    in fidemea
    perseveraveril usque
    adlerminum
    vitoe,
    dabo illi
    potestalemsuper gentes,
    el
    regel
    itlas
    in
    virga ferrea,
    et
    tanquam
    vas
    figuli confringentur,
    tkul et
    ego
    accepi
    aPaire meo. Filius Dei
    potesta-
    temhanc non
    per divinilalein, quia xqualis
    est Pa-
    tri, super gentes accepisse
    credendus
    est,
    sed
    per
    humanitalis
    formam, qua
    minoratus est etiam ab
    angelis.
    Secundum
    quam
    in
    Evangelio
    dicit : Data
    est mihi omnis
    potestas
    in coeloet in terra
    (Matth.
    XVIII);
    secundum
    quam
    eliam
    palerna
    ad eumdici-
    lur voce : Postula a
    me,
    et dabotibi
    gentes
    hoeredita-
    temtuam
    (Psal. n).
    Coeterumde
    potestate quam
    cura
    Paire habet anle
    tempora,
    Daniel leslatur dicens :
    Polestas
    ejus polestas
    oeterna, quoe
    non
    auferetur
    (Dan. vu).
    Illam
    igilur polestalem quam
    in
    tempore
    B Christus homo factus
    accepit
    a
    Ptre,
    electis suis
    sedare
    proniittit,
    sedinsea
    quo
    tolum
    regilur
    cor-
    pus,
    et cui totum Ecclesioeadhoeret
    corpus.
    Cum
    enim
    ipse
    sit
    caput electorum,
    elecli vero mem-
    bra
    illius, quod ipsum caput habet,
    hoc membra
    illius hoereditario
    jure possidere
    videnlur. Dicatur
    itaque
    : Vincenti dabo
    poteslatem super gnies,
    et
    reget
    eas in
    virga
    ferrea. Hanc
    poteslatem ipsi apo-
    stoli
    primum,
    deinde
    sequaces
    illorum
    acceperunt,
    quibus
    data est
    potestas ligandi atque
    solvendi.
    Sciendumautem
    quia
    cum
    proedieaiorespolestalem
    super
    alios
    accipiunt, sibimetipsisprius dominanlur,
    qui
    sic se ab illicitis
    compescunt,
    sicut subditos
    compescere salaguiit.
    Nam et illorum
    regimen per
    virgam
    ferream
    exprimilur, quoe
    rectitudinem ha-
    C
    bel,
    molliliemnon
    habet, quia
    videlicet sancti
    proe-
    dieaiores nec sibi nec aliis conlra
    justitiam parcere
    noverunt, qui
    et in seet in aliis lantum
    justitioe
    tra-
    milem
    dirigera student,
    unde
    capili
    eorum dicilur
    (Psal. XLIV)
    :
    Virga
    recta est
    virgaregni
    lui.
    Quod
    protinus
    quod sit, aperitur
    cum dicilur : Dilexisli
    justitiam
    et odisti
    iniquilatem. Quo
    contra mollis et
    dislorla est
    virgaquorumdam
    in Ecclesia
    proeposiio-
    rum, ipsajustitioepermutatio.
    Dum enim
    sequaliler
    grex pastorquepeccat,
    el lamen
    qui prius
    esl molliler
    delinquens
    se
    palpt,
    subditosvero
    temporali poeniten-
    tia
    graviter exaggerat,
    mollem
    procul
    dubioet flexibi-
    lem
    virgamportt.
    Econtra Dominusadmonetdicens:
    Nolite
    judicare,
    el non
    judkabimini (Matlh. vu), quia
    videlicet
    oequaliierquisqueproelatus
    sibi el
    gregi
    sub-
    "
    jecto parcere, atque oequaliier
    se
    subjectuinque gre-
    gem
    dbet
    corrigera.
    Beneaulem
    gnies
    inChrislum
    credenles,
    vasis
    comparantur fictilibus, quia
    in fra-
    gilitate
    carnis thesauruma soeculisabsconditumha-
    bent recondilum. Hinc Paulus dicit : Habemusthe-
    saurum istumin vasis
    fictilibus (II
    Cor.
    iv). Quod
    aulemvasa lactu
    virgoeconfringi dicuntur, dupliciler
    potest intelligi, quiaquidamdissipantur,
    ut in me-
    lioris vitoestudium commutentur :
    quidam
    vero ut
    oeternaliter
    pereant, atque
    ideo una
    eademquevirga
    rgit
    ad vitam
    proeordinatos,
    dsirait et
    confringit
    admortem
    prascitos.
    Hincesl
    quod
    J eremiam Do-
    minus a! domum
    figuli
    ire
    jubet, ibique
    vas
    dissipa-
    tura
    atque
    a
    figulo
    in melius reformatum
    ostendens
    985 EXP0S1TI0 IN APOCALYPSIN.

    L1B. I. 9bG
    dicil :
    Nunquid
    sicut
    figuhis
    isle non
    potero
    vobis
    fa-
    cere,
    aomusIsral? dicit Dominus. Ecce sicut lulum
    mmanu
    figuli,
    sic vosin manu mea
    (J erem. xviu).
    Hinc etiamalibi
    ipsi figulo
    humani
    gcneris
    dieitur :
    Verte
    impios
    el non erunt
    (Prov. u),
    id
    est,
    post
    e\ersioncm non
    impii,
    sed
    pii pernianebunl. Quo
    contra aiibi dieitur : Destrucs
    illos,
    et non
    oedificabis
    eos
    (Psal. xxvii).
    El daboilli slellammatuiinam.
    Qui
    habet aurem
    audiat
    quidSpirilus
    dicat Ecclesiis. Stellaminatuli-
    iiam
    quantum
    ad
    lillerara,
    appellat
    luciferum, qui
    oriens suo ortu vicinum solis dnionstrat adven-
    tum.
    Spiriuiaiis
    Stellamalulina Chrislus
    intelligitur,
    qui surgeiis
    a mortuis tenebras
    hujus
    soeculi
    fugavil,
    et lucefidei toiuni
    replcvit
    mundum,
    el
    fulgore
    sui
    luminis illuniinavii lenebras nostroemorialilatis. De
    hac StellaPelrus fidelibus dicit : Donec dies illu-
    ccscal,
    et
    lucifer
    oriatur incordibusvestris
    (Il
    Petr.
    i).
    Namin
    Scriptura
    sacra cum
    singulari
    numro Stella
    malulina
    ponilur, per
    hanchomoChristus
    figuralur.
    Cumvero
    pluraliier
    aslra 'malulina
    inlerscruntur,
    angelicoe
    crcamroe
    dcsignaniur.
    Undeest : Cumme
    tondaient simul asra mautina
    (J ob. xxxvm).
    Sed
    et cumsim
    plie
    iter acsineadditamenlo stelloe
    ponun-
    tur,
    doctores Ecclesioe
    nonnuiiquam exprimuiitur ;
    undeest :
    Qui
    docti
    fuerint fulgebunt
    sicut stelloe
    firmamenlt (Dan. xu).
    Christus
    itaque appareils
    vivus
    post
    morlemmalulina nobis Stellafactus
    est,
    quia
    durain
    semetipsoexemplum
    nobis rasurrectio-
    nis
    proebiiil,quoe
    lux
    sequeretur
    indicavii. Slellam
    ergo
    inalulinam vincenlibus se dare
    profilelur,
    id
    est
    semetipsum
    et
    gloriam
    fuluroeresurreclionis.
    Quod
    tune
    implebilur, quando qui
    in monumcnlis
    sunt audient vocemFilii
    Dei,
    et
    configuratumcorpori
    clarilalis
    suoe, corpus
    humilitalis nostroe
    reformabit
    (Matth.v
    ;
    Phil.
    ni).
    Morialilatisetenimtenebris resur-
    rectione
    fulgentedepressis, quasi quidam
    lucifer
    ap-
    parebit, quoeperfeclum
    oeiernilalisdiemdemonslrabit.
    CAPUT III.
    Et
    angelo
    Sardis Ecclesioescribe.
    Sardis,
    ut
    supra
    dictumest, interpretalur prineipi pulchritudinis,
    apta
    subaudis
    atque
    ornata. Et hic
    quoquedicendum,
    quia
    sicut
    superius
    ex abundanti
    disseruiraus, quod
    uni ecclesioe
    dicilur, ulique
    omnibusconvenit.
    Hoecdicit, qui
    habel
    seplemspiritus
    Dei et
    septem
    stellas. Filius Dei
    seplem
    habet
    spiritus,
    videlicet
    septiformemspiritumoequalem
    sibi in natura unita-
    tis;
    unde Isaias
    (cap. xi)
    :
    Requiescit, inquit, super
    humilem
    spirilusDomini, spiritussapienlioe
    et intelle-
    clus. Habet
    quoqueseplemstellas,
    id est
    septifor-
    mem
    Spiritumsanctum, tanquam
    ancillaminditio-
    ne
    poteslatis.
    Et benecumunius sit substantioeFilius
    Dei eum Ptre et
    Spiritus sancio,
    habere dieitur
    septiformemSpiritum, quia
    omnis
    gralia ejusdem
    Spirilus per
    Christum credentibus tribuitur.
    Scio
    opra
    tua,
    quia
    nomenhabes
    quod vivas,
    sed
    mortuus es. Esto
    vigilans,
    et
    confirma
    coetera
    quoe
    ntoritura erant. Ex
    parle
    hune
    jam mortuum,
    ex
    parte
    vero adhuc vivumesse
    demonsirai,
    id
    est,
    ex
    A
    parte
    criininibus
    mortuum,
    ex
    parle
    autemvivum
    bonis
    operibus
    oslendit. Dicatur
    ergo
    : Nomenhabes
    quod vivas,
    sed mortuus es. Acsi diceretur : Ideo
    te vivere
    putas, quia
    in
    quibusdam
    bonis
    operibus
    exercitiumhabes. Sed
    attende,
    quia
    viverenon
    valcs,
    si vilia
    proevaluerintvirlutibus, quibus
    vivere vide-
    beris. Sunl cuira
    nonnulIi,qui eleeinosynisiiisisluut,
    pauperum
    curam
    gerunt,
    sed
    ipsi
    a
    raphia
    manus
    non coercent. Nonmilli autem
    eleemosynarum
    lar-
    gitati
    inserviuni,
    el a
    rapina
    manus
    coercent, atque
    ab adulleiii
    perpetralione
    se
    cohibent,
    sed irse
    alqnc
    ir.vidisesiinuilis
    agitati, quorumdam
    vitam
    exslinguere quoeriint.
    Sic
    quoque
    in
    similibus,
    dura
    sein
    quibusdam
    bonis
    operibus
    vivere
    pillant,
    uno-
    quolibel
    facinore mulli moriuntur. De
    quibus per
    **
    J acobumdicilur :
    Quieunque
    servaveritlolam
    legem,
    offendat
    autemin
    uno,factus
    estomniumreus
    (J ac.ii).
    Ad
    quorum personam,
    videlicet
    benigna
    exhortatio
    i'iviijiUii',qua
    dicilur : Esto vi'jUanset
    confirma
    toe-
    tera
    quoe
    ntoritura
    erant,
    acsi diceretur : Si vis ut
    inillis
    quoe
    bene
    gessisti
    vivas,
    abiis
    quoe
    maie
    ges-
    sisti
    per poenilentiamevigila, quia
    si inillismortuus
    permanes,
    in istis millatenus vives. Hinc Psalmisla
    admonet dicens : Dclinaa maloet
    fac
    bonum
    (Psal.
    xxxvi).
    Namet inhoc
    quod
    dieitur,
    confirma coe-
    tera
    quoe
    moritura
    erant,
    ostenditur
    quia
    si a
    pec-
    cati somno
    per poenitentioe
    lamentum
    perfecie quis
    '
    evigilat,
    nec illa
    quoe
    etiam mortuus bene
    gessit,
    post
    vivens
    opra
    amittit, atque
    ideo illa
    vivificat,
    r
    quodipse
    a
    peccati
    somno
    evigilat.
    Sicenimdieitur :
    Esto
    vigilans,
    et
    confirma
    coetera
    quoe
    moritura
    erant, tanquam
    diceretur : Si ex ea
    parte qua
    mor-
    tuus
    es, reviviscis,
    coetera
    quoe
    adhuc in te
    vigent,
    nemoriantur confirma. Possunt et hoecaliter intel-
    ligi.
    Sunt enimmulli
    qui
    vitam ab omni crimine
    cuslodiunt,
    virtutibus etiam
    serviunt,
    sed tamen
    humanam
    laudein
    requirunt. Ideoque quia
    intentio
    recta non
    proecedit
    in
    cogitatione, pravum
    est omne
    opus quodsequitur
    inoslensione. Per hoc
    ergoquod
    exterius
    procedit
    in
    publicum,
    vivi
    apud
    homines
    arbitrantur.
    Ideoque
    nomen habent
    quod
    vivant. Per
    hoc aulem
    quod
    latet
    inlerius, apud
    Deummortui
    deputantur.
    Unde
    pia
    admonitio subinferlur, qua
    dicilur : Esto
    vigilans
    et
    confirma
    coetera
    quoe
    mo-
    ritura erant,
    acsi diceretur : Si vis
    vivere,
    cave ne
    Iaudemabhominibus
    requiras,
    ne intentionem
    ope-
    ris elatio vitiet favoris. Hinc in
    Evangelio
    dicilur .
    Attendue
    ne
    justitiam
    vestram
    faciatit
    coramhomini-
    bus
    (Mallh. vi).
    Non enim invenio
    opra
    tua
    plena
    coram Deomeo. Illius
    opera plena
    non sunt coram
    Deo, qui
    virlules sibi aDominodatas vitiis comma-
    culat,
    vel
    qui
    debonis
    quoeoperatur
    exterius huma-
    nam
    gloriamper
    elationem
    quserit.
    Hinc in Evan-
    gelio
    dicilur : Si oculus tuus
    fuerit simplex,
    tolum
    corpus
    tuumlucidumerit
    (Matth. vi).
    Si aulem ne-
    quam
    fuerit,
    etiam
    corpus
    tuum tenebrosum erit.
    Cuncta autemhoec
    quoe
    sub
    duplici
    intelleclu discus-
    simus, possunl
    de his
    intelligi, qui
    sine charitate
    virlutes
    reliquas
    habere se
    jactant.
    Notandum vero
    m
    HAYMONISHALBERSTAT.
    EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 988
    quodunigenitus
    Dei Filius unus scilicet cum Paire
    Deuset
    Spiritu
    sancto.,
    Deum se habere dicit
    per
    humaniiatem, quam
    ex nobis
    alquepro
    nobisassum-
    psit,
    secundum
    quam
    eliam clamabal in cruce:
    Deut
    meus,
    Deus
    meus, quare
    me
    dereliqnisti
    ?
    In mente
    ergo
    habe
    qualiler acceperis
    et audieris.
    Hoecsenientia
    singulis superioris intelligentioe
    con-
    gruit
    sensibus : et illisenim
    potest aptari, qui
    reli-
    quis
    virtulibus
    vigent,
    sel uno facinore
    tabescunt,
    el
    illis
    qui
    vitamabomni crimine custodi
    uni,
    sel
    glo-
    riamhumanam inde
    requiruiit^Sed
    et illis
    qui
    sine
    maire
    virtulum, quoe.esl
    charilas,
    licet
    operationis
    genimina pareanl,
    non tamen ad
    perfectionemper-
    ducant. Dicalur
    ergo
    : In mente habe
    qualiler
    acce-
    peris
    asanclis
    proedicaloribus,
    et
    qualiler audieris,
    quia
    si
    quis
    loiam
    legem
    servaveril,
    offenderil aulem
    in
    uno, factus
    est
    omniumreus
    (J ac. n)
    ;
    vel inmente
    habe,
    ut
    prava
    intentio non
    proecedat
    virutum
    opra,
    scilicet ut
    gloriamrequiras
    humanam,
    si vis ut ad
    mercedemrelribulionis
    ipsa opra perveniant,
    vel
    in mente habe
    qualiler acceperis
    et
    audieris,
    quia
    si omnibus virtulibus
    abundaveris,
    chariia-
    tem aulem non
    habueris,
    nihil es. Undeesl illud
    Aposloli
    : Si
    linguis
    hominum
    loquar
    el
    ange-
    lorum,
    charitalem autem non
    habeam, factus
    sum
    sicut oessonans aut
    cymbalum
    tinniens
    (I
    Cor.
    xm).
    Et terva.
    Qualiler accepisti,
    et audisti asanclis
    proe-
    dicaloribus. Et
    poeniienliamge.
    Ut et ea
    quoe
    maie
    sensisti, lacrymarumgemitibus
    diluas,et quoe
    a
    proe-
    dicaloribus
    accepisti, operum
    exseculione
    adimpleas.
    Si
    ergo
    non
    vigilaveris,
    veniamad te
    tanquamfur,
    et nescies
    quando
    veniam.
    Vigilal qui,
    ad
    aspeclum
    luminis
    divini,
    oeulos mentis
    aperios
    lenet.
    Vigilat
    qui
    servat
    operando quod
    crdit.
    Vigilat qui
    a se
    torporis negligenlias repellit. Vigilat qui
    el bona
    desiderabililer
    providet,
    et mala solerter cavei. Vi-
    gilat qui
    ex iis
    quoegerit
    non humanam
    laudem,
    sed Dei
    gloriam requirit.
    Si
    ergo
    non
    vigilaveris,
    ut
    soloconditoris amorecuncta
    peragas,
    si
    negligentia-
    rum toi
    pores
    a te non
    excusseris, atque
    adventum
    superni judicis proeslolari
    non
    studueris,
    veniamad
    le
    tanquam fur,
    id est subito et
    insperato.
    Unde
    sequilur
    :Et nesciet
    quando
    veniam. Sicut enimfur
    improvisoadveuiens,
    dormientes
    jugult,
    el
    bona
    illorum
    deproedalur
    : sic coelestis
    judex
    vel
    quolidie
    specialiter quibusdam reprobis insperalus occurrit,
    eosquea felicilaleprsesentis
    soeculi
    impoenitentes
    ani-
    madversionis
    senientia
    perimil
    : vel
    generaliter
    in
    die
    judicii
    hoc facturas
    est, quando repente
    veniens
    ad
    judicium,
    omnes
    reprobos damnabit, eorumque
    facla vehitforlissimus
    proedodisperdet,
    secundum
    quod'
    in
    Evangelio ipse loquitur,
    dicens : Si teiret
    paterfamiliasqua
    hora
    fur
    venturus
    esset,
    vigilarel
    uti-
    aue,et
    nontineret
    perfodi
    domumsuam
    (Matth.xxiv).
    El admonendo
    subjunxit
    :
    Ideoque'et
    vos
    esloteparati,
    quianescitisqua
    horaFiliushominisvenlurus est
    (Ib.).
    Sedhabes
    pauca
    nomina in Sardis
    qui
    non
    inqui-
    nanewnt vestimentasua,
    et ambulubunt niecumin
    albis,
    quia digni
    sunt. Per nomina
    ipsos
    homines
    A
    intelligere
    debemus. Ideo autem nomina
    ponit,
    ut
    oslendat senon solum
    numerum,
    sedeliamnomina
    scire eleclorum
    suorura, qui Moysen
    novil ex no-
    mine,
    et suorumscribit in coelonomina
    sanclorum,
    ul
    ipse
    eis dicil : Gaudete
    quod
    nominavestra
    scripta
    sunt incoelo
    (Luc. x).
    Habes
    pauca nomina,
    id est
    paucos
    homines
    comparatione
    coelerorum,
    crimini-
    bus el imraundilioecarnis
    deservientiuin, qui
    non
    inquinaverunt
    vestimenta
    sua,
    hoc est vestem ba-
    plismalis,
    veslemscilicel immortaliialis
    alque
    iiino-
    centioe. Isla sunt nimirum
    vestimenta, quibus
    dia-
    bolus in
    paradiso primum
    hominem
    exspoliavit,
    cum
    sibi hune
    per peccaii
    consensum slravit.
    Quibus
    vestimenlis lune homo ornatus
    exstilit,
    cum
    per
    immolalionem viluli
    saginati, junior
    filius
    patri
    re-
    B
    concilialus, prima
    slola rursus indui meruit. Hinc
    Paulus dicit : Exuentesveteremhominemcumactibus
    suis,
    el induite eum
    qui
    renovatur in
    agnitionem
    Dei
    (Coloss. m).
    Illeaulemvestimenta sua sordibus non
    intingit, qui post baplismalis
    sacramentum morlale
    crimen non admiltil. Sed
    quia pauci
    sunl
    qui
    a eo-
    gnilione
    criminis se
    posl bapiismum
    immaculalos
    custodiant,
    idcirco
    proemillilur:
    Habes
    pauca
    nomina
    in
    Sardis, qui
    non
    inquinaverunt
    vestimenta sua.
    De
    quibus
    adhuc subdilur : Et ambulabunl
    mecum
    in
    albis, quia digni
    sunt. Et illi ambulabunt cumeo
    in
    albis, qui
    innocentiamel sanclitalem illius,
    quan-
    tum eis esl
    possibile,
    imilantur. Proecedil
    quippe
    Christus
    exempla
    dando, sequuntur
    elecli
    exempta
    ejus
    imilando. UndePetrus : Christus
    passus
    est
    pro
    "
    nobis,
    vobis
    relinquens exemplum
    ul
    sequamini
    vesti-
    giaejus(I
    Petr.
    n).
    Quod
    autem
    sequilur, quiadigni
    sunt, SHbauditur, quia mundi,
    vel
    quia
    inea
    digni'
    laie
    conligni.
    Sed
    nunquid
    illi
    desperandi sunt, qui
    post baptismum
    maculis criminum vilain
    coinqui-
    nanl? Non
    utique, quia
    et illi si
    poenilentiamegerint,
    lacrymarum
    fletibus
    prioris
    vitoe maculas deter-
    gunl, quod
    est secundum
    baplismi genus.
    Sicut enim
    sunt duo
    mariy
    ii
    gnera,
    sic sunt duo
    baptismala.
    Hoec
    itaque
    vestimenta in aliis immaculata servan
    tur,
    in aliis
    post
    maculas
    candidanlur, quia
    el
    alii,
    ut diclum
    est,
    posl
    lavacri uiidamnullumcrimen ad-
    niiltuiil,
    el alii admissum
    poenitentioe
    fletibus abs-
    lergunt.
    Unde admonendi sunt
    illi,
    ut ne
    posl
    baptismum
    maculas criminis easdem
    semper
    indu-
    ^
    eant
    ;
    exhortandi sunl
    isti, quibus
    hoc
    contingil,
    ut
    sine tardilate easdem maculas
    lacrymarum
    undis
    diluant. Unde in hac eadem
    Apocalypsi
    dieitur :
    Beatus
    qui
    custodil vestimenta
    sua,
    nenudusambulel
    (Apoc.xvi).
    Qui
    vicerit sic vestielur vestibus albis. Acsi aliis
    verbis diceretur :
    Qui pro recipiendis
    vestibus cum
    inimico fortiler
    dimicaverit,
    dimicans
    viceril,
    ita
    rursus eisdem*indutus
    splendebit,
    ut illi
    qui
    eas
    aut immaculatas
    servaverunt.,
    aut
    post
    maculas
    abluerunt. Poiest etiamhoecexhorlalionis senientia
    el illis
    aptari, qui
    adhuc diabolicoedominationis
    jugo delenti,
    fideneedumfuerunt
    vestiti,
    horlanlur
    autem ut
    vincanl,
    id esl ut credant r
    Chrislum,
    989
    EXP0S1TI0 IN APOCALYPS1N.

    LIB. I. 990
    quia
    hoecestmctona
    quoevincil
    mundum, fides
    nostra
    (I
    J oan.
    v), quatenusinabrenuntialione
    aiiliqnilhoslis
    per
    lavacrum
    regenerationis
    coelestis vitoemundi-
    tiam ah
    ipso
    in
    quem
    crediderunt
    percipiant.
    El
    nondelebonomen
    ejus
    delibro vitoe.Hoc
    est,
    scriham
    nomen
    ejus
    in libro vitoe. Sic enimdieitur : Non
    delebo, tanquam
    diceretur,
    scriham.
    Quo
    contra de
    reprobis qui
    non
    vincunl,
    dicilur
    (Psal. LXVIII)
    : De-
    leanlur delibroviventium.
    Quodexponenssubjungit
    :
    Et cum
    juslis
    non scribantur. Librumaulem
    vitoe,
    quo
    scribuntur elecli, proedestinalionem
    omnipo-
    teniis Dei debemus
    intelligere, quiaproesciti
    et
    pne-
    destinati sunt omnes sancli anle omnia soecua ad
    vitam
    proeordinali,
    sicut
    scriptura
    est :
    Cognovit
    Do-
    minus
    qui
    sunt
    ejus (II
    Tim.
    n).
    Dehoc
    ergo
    /i'6ro
    vitoe, reproborum
    nominadeleri
    dicuntur, pro
    eo
    quod
    est
    per
    meritum
    reprobationis nequaquam
    scribi,
    sicut et Pharaonis cor a Domino indurari
    dicilur, pro
    eo
    quod
    est duritiam"cordis
    ejus per
    gratiam
    noneniolliri. Dicatur
    ergo
    de viclore : Non
    delebonomen
    ejus
    delibro viloe
    ; quod
    taie
    est, quale
    si diceretur:
    Quem
    victorem fulurum
    scio,
    noinen
    ejus scriptum
    in coelisteno. Et
    confitebor
    nomen
    ejus
    coramPaire meo et coram
    angelis ejus.
    Illius
    nomen coramPtre suo Christus confitebiiur in fu-
    luro, cujus approbat opra
    in
    proesenti.
    Quoe
    con-
    fessiolune coramPaire et
    angelis ejus implebilur,
    cumaddexlram
    posilis
    dixerit
    juslis
    :
    Venite,
    bene-
    dicli Palris mei
    (Matth. xxv). Quoe
    tune ab eo lau-
    dabilis in
    publicumproferetur,
    cum in
    Evangelio
    idemDominusdicit :
    Qui
    me
    confessusfuerit
    coram
    hominibus,confitebor
    el
    ego
    eumcoramPtre meo
    qui
    incoelisest
    (Matth. x),
    et coram
    angelis ejus.
    Et
    angeloPhiladelphioe
    Ecclesioescribe. Philadel-
    phia, juxla quodBedaexponil, inlerprelatur
    dileclio
    fraierna. Quo
    nomine universalis Ecclesia
    designa-
    tur, quoe
    indileclioneDei et
    proximi
    versatur, quoe-
    que
    a Domino
    diligi probatur, quoe
    dicit : Narrabo
    nomentuum
    fratribus
    meis
    (Psal. xxi),
    etc.
    Vel,
    se-
    cundumAnsbenum
    Ambrosium, Philadelphia
    inler-
    prelatur
    salvans hoereditatemDomini.
    Quo
    nomine
    ipsa quoque
    Ecclesia
    exprimilur, quoesemetipsam
    salvat cumin fideet
    opre
    bono
    proficit,
    et avo-
    luntate sui Creatoris
    nunquam
    recedit.
    Ipsa
    est enim
    Domini
    hoereditas,
    de
    qua per
    Psalmislam
    patenta
    adFiliumvocedicilur : Postula a
    me,
    et dabo libi
    gnies
    hoereditatemtuam
    (Psal. n).
    Hoecdicit Sanctus
    et
    verus, qui
    habet clavem
    David, qui aperit
    el nemo
    claudit,
    claudit el nemo
    aperit.
    Scio
    opra
    tua,
    id
    est,
    eligoopra
    tua. Eccededi coramleoslium
    apertum,
    quod
    nemo
    potest
    claudere. Idcirco
    principaliler
    ac
    singulariter
    sanctum el verum Dominum
    seipsum
    appellat, quia
    et si
    quosdam
    inler homines sanctos
    dicimus et
    veraces,
    ad
    comparationem
    tamen illius
    nullus esl sanclus et
    verus, quia ipse
    est sanctilas
    et verilas. Unde
    scriptum
    est : Ecce inler sanctos
    nemo immulabilis
    (J ob. xv). Itemque Apostolus:
    Omnishomomendax solusautemDeusverax.
    (Rom.
    ni, 4),
    ClavemDaviddebemus
    intelligere
    incarnation
    A
    nemChristi. De
    slirpe
    enimDavidsecundumcarnem
    descendit. Ostiumautem
    quoi
    eadem clavis
    aperit
    vel
    claudit, ipsuminlelligimus
    Dei el hominumme-
    diatorem,
    per quem
    advitam
    oelcrnam,
    quoeipseest,
    inlrainus, ipso
    docenle, qui
    ail :
    Ego
    sumoslium:
    per
    mesi
    quis
    inlroierit,
    talvabitur
    (J oan. x),
    etc.
    S'c
    /eniin ipse
    clavis et ostium
    dieitur,
    sicut
    pastor
    ostiarius simul et osliumvocatur.
    Quare
    cum
    clavis David ostium
    aperit, seipsumaperit utique,
    qui
    est secundumcarnem
    nalus,
    passus,
    ac lerliadie
    suscilatus.
    Quod
    ostium
    prius
    claiisumomnibus
    fuit,
    exceplis prophetis
    et sanctisPatribus,
    qui per Spiri-
    tum sanctum
    cognoscebant ejus adventum,
    modo
    autemomnibus in Christumcredenlibus
    paiefaclum
    esl,
    clausum vero infidelibus manet. Islud oslium
    B
    nemo
    potest
    claudere cui
    ipse
    Christus illud vult
    aperire.
    Unde
    legimus
    in Actibus
    aposlolorum, quia
    cum coesis
    discipulis
    denuniiarenl
    J udoei,
    ne
    loque-
    rentur in nomine
    J esu, protinus
    illoos
    aperienle,
    nemo
    poterat
    claudere. Unde
    responderiinl
    : Non
    possumusquoe
    vidimusetaudivimusnon
    loqui(Act.iv).
    HocAsianisclausum
    aperire
    teiilaveraiil
    aposloli,
    sed
    quia,
    eo
    claudente,
    nemo
    aperit, prohibuit
    eos
    spiri-
    tus
    J esu,
    ne in Asia
    loquereniur
    verbum Dei. Sive
    istudoslium
    possumus intelligere
    sacram
    Scripiu-
    ram, quamipse
    Chrislus
    aperit
    fidelibus in se cre-
    denlibus,
    et nemoclaudit. Claudil J udoeisin infide-
    litate
    permanenlibus,
    et nemo
    aperit.
    Hoc ostium
    ipseRedemplor
    noster tune
    primum aperuit, quando
    post
    resurrectionem suamduobus in viaambulanli-
    **
    bus,
    ut
    inleliigerent Scripluras,
    sensum
    aperuit,
    at-
    que
    in
    seadimplela quoescripta
    erant in
    legeMoysi
    et
    prophetis
    et
    psalmis
    edocuit.
    Quia
    modicamhabes
    virlutem,
    el servasti verbum
    meum,
    et non
    negasti
    no-
    men meum inler
    angusiias
    et
    perturbationes hujus
    soeculi. Causamostendit
    quod
    ideohoecdoua
    prome-
    realur
    Ecclesia, quia
    non insuis
    viribus,
    sediu
    rgis
    oeterni
    gratia
    confidit. El servasti verbum
    meum,
    id
    est verbum
    fidei,
    et non
    negasti
    nomen meuminler
    angusiias
    el
    perturbationes hujus
    soeculi. Idcirco
    aulemsancti inter
    perturbationes hujus
    soeculiinsu-
    perabiles
    et
    invicti,
    modicamvirlulemhabere dicun-
    tur,
    cummulta
    sit, quia
    multa
    per
    Chrislum, parva
    aulem
    per
    se
    posseproesumunt,
    undeel dicunt
    (Psal.
    y.
    ux)
    : In Deo
    faciemusvirtuiem,
    et
    ipse
    ad nihilum
    deducet inimicosnostros. Undeel
    aposlolus
    Paulus
    cum dixisset se
    plus
    omnibus laborasse
    apostolis,
    custossuoehumililatis slatim
    subnexuit,
    dicens : Non
    autem
    ego,
    sed
    gratia
    Dei niecum
    (1
    Cor.
    xv).
    Et alibi :
    Omnia, inquit, possum
    ineo
    qui
    me
    confortt (Philip.
    iy).
    Sic
    itaque
    dieitur : Modicamhabes
    virlulem,
    tan-
    quam
    diceretur : Parvain te
    putas
    habere
    virlutem,
    sedinhoc
    magnam
    habes, quia
    me
    largiente
    lenes
    verbumfidei
    meoe,
    el non
    negasli
    nomen
    meum,
    et
    ideo
    per
    memulta
    potuisli, quia
    incollalisvirlutibus
    non liniuisli. Vel certe modicamvirlulemhabet san-
    cta Ecclesiain
    proesenti comparatione
    illius
    virtutis,
    quam
    habiiura esl iu fuluro ouando nulla
    trislilia,
    nullo labore
    affligetur.
    991 HAYM0N1SHALBERSTAT.EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 992
    Eccedaoode
    SgnagogaSalanoe,
    qui
    sedicuntJ u-
    doeos
    esse,
    et non
    sunt,
    sedmentiuntur. Hocex
    parle
    quidemjam compleluui
    esl in
    illis,
    qui per
    Christi
    gratiam
    illuminai! sunt ex
    J udoeis,
    el dati sunl uni-
    versali
    Ecclesioe,
    idest inunilatem fidei illiuscolle-
    cti. Generaliter autem in finesoeculi
    complebitur,
    quando
    sicut
    Apostolus
    ail : Cum
    plenitudogentiurn
    inlraverit,
    tune omnis Isral salvus erit
    (Rom. xi).
    Modoautemin
    Synagoga
    Satanoe,
    hoc
    est,
    congrega-
    tione diaboli dicunt seJ udoeos
    esse,
    hoc esl confi-
    tentes,
    sed
    menliunlur, quiaquotidie
    Chrislumblas-
    phmant
    in
    Synagogis.
    J udoeus
    namqueinlerprelatur
    confitens,
    et ideoJ udoeorumnominis
    expressio,
    Chri-
    sti est confessio. Dicunt
    itaque
    J udoeosse
    esse,
    sed
    menliunlur, quia
    sicut
    Apostolus
    dicit
    (Rom.n)
    : Non
    qui
    in
    manifestoJ udoeus,
    non
    quoe
    incarne circum-.
    cisio,
    sed
    qui
    inabsconditoJ udoeus, et circumcisio
    non carnis sed
    spirilus. Hujus
    nominis
    dignitatem
    tune
    perdiderunt, quando
    Chrislum
    negantes
    dixe-
    runt : Hunenescimusundesit
    (J oan. ix).
    Ecce
    faciam
    illos ut ventant
    gressibus
    fidei et adorent ante
    pedes
    tuos. Id
    est,
    ut venerentur
    opra tua,
    et vnrantes
    imitentur, qui modo, quia
    non
    credunt,
    et Ecclesioe
    opra
    non solum non
    venerantur,
    sedetiam
    despi-
    ciunt. Et scient
    quiaego
    dilexi te. Tunescient
    quod
    Chrislus
    diligal
    Ecclesiam
    suam, quando ipsi
    cum
    ea una fuerint effecli Ecclesia. Unde
    per prophetam
    adJ rusalemdicilur : Venientad tecurvi
    filii
    eorum
    qui
    humiliaverunt
    le,
    et adorabunl
    vestigiapedum
    luorum omnes
    qui
    delrahebant
    tibi,
    et vocabunttein
    civitalem
    Domini,
    Sionsancti Isral
    (hai. LX).
    '
    Quoniam
    tervatti verbum
    patienliameoe,
    et
    ego
    serva-
    boteab hora
    lentationis, quoe
    venturaesl inorbemuni-
    versumlenlarehabitantesin terra. Verbum
    patientioe
    est
    quodipse
    Dominusmonstravit
    exemplo,
    cum
    po-
    situs in cruce
    pro persecutoribus
    exoravit.
    Quod
    videlicetverbum
    patientioe
    inomni
    pressura
    et
    angu-
    stiis sibi
    proponit sponsa Christi,
    propler quod
    principaliter quoque
    hanc ab hora tenlalionis se
    servaturum esse
    promittit.
    Hora autem tentafionis
    intelligitur
    omne
    proesens tempus,
    in
    quo,
    elsi Ec-
    clesiavariistentationibus
    exercetur,
    tamen non su-
    peratur.
    De
    qua
    tentatione
    precamur quotidie
    lib-
    ra
    ri,
    dicentes: Nenosinducasintenlationem
    (Mallh.
    vi
    ;
    Luc.
    xi),
    idest in
    lapsumdeceplionis, quo
    ten-
    tantur inhabitantes
    terram,
    id
    est,
    terrena
    diligentes,
    mundi desideriis
    oestuantes,
    el vincuntur. Elecli au-
    tem
    quorum
    conversatioincoelis
    est,
    adhoc tentan-
    .
    tur,
    ut
    probati coronentur,
    nonut seducti damnen-
    tur. Possumus et hanc horam
    quoe
    non
    jam
    venisse
    aut in
    proesenti esse,
    sed futura esse
    prsedicilur,
    referre melius ad
    tempora
    Anlichristi. Tune enim
    veniet illa
    tentatio, quoe
    non
    partes,
    sedtotumsimul
    mundum
    examinabit,
    et hinc tormenta
    soevient,
    illinc
    miraculasuadebunt. Undemeritodeillo
    tempore
    aDo-
    minodicilur:Erit lunetribulalio
    qualis
    non
    fuit,
    sednec
    fiel (Matth. xxi). Aqua
    tentationeliberabuntur
    electi,
    idestnon
    decipientur, proptereauliquequia
    elecli
    sunt.
    Venio
    cito,
    ne
    elecli, cumviderint seIribulatione
    A
    lentationis
    atteri, succurabani,
    cito seDominusad
    remunerandum venire
    promittit.
    Citoenimfit omne
    quoi transit,
    etideoomne
    proesenstempus
    indeadfi-
    nemeitius
    tendit,
    unde
    quasi
    creseere
    videtur, indeque
    defectum
    patilur,
    unde
    augmentumpercipere
    videtur.
    Tene
    quod
    habes.Id
    est,
    coelestisvitoeconversalionem
    et
    fidem,
    per quamregni percipias
    decorem. Utnemo
    accipiai
    coronamtuam. In hac senientia
    oslendiiur,
    quantum
    remuneratio
    quoesuperbientibus aliquibus
    justo
    Dei
    judicio aufertur,
    aliismisericordiler tribui-
    lur. Cumenim certus sit Deonumerus eleclorum
    suo!uni,
    dumalii remunerationem sibi
    promissam,
    obsui
    perdunt negligenliain,
    neillorumlocusvacuus
    remaneat,
    alii in locumeorum
    subrogantur, sicut,
    verbi
    gralia, gentes
    J udoeisin infidelitate
    permanen-
    B tibus in locumillorumsubstiluloesunt. Ideo viden-
    dumest
    unicuiquequi stat, ne,
    vel
    superbiendo
    vel
    alio
    quolibet modo, cadal.ne
    videlicetalius coronam
    ejusaccipiat. Qui
    autem
    aliquolapsucecidit,
    surgat,
    ut ad
    reproniissam
    coronam
    pervenial. ,
    Qui vicerit, faciam
    illumcotumnamin
    templo
    Dei
    mei,
    et
    foras
    non
    egredielur amplius. Templum
    Dei
    eleclorumesseEcclesiamnullus
    ambigil.
    J uxlaillud
    aposloli
    :
    Templum
    Dei sanctum
    esl, quod
    eslis vos
    (1
    Cor.
    ni).
    Et beatus Petrus
    aposlolus loquilur
    fi-
    delibus: Et vos
    tanquamlapides
    vivi
    superoedificamini
    domos
    spirilales(l
    Petr.
    n).
    Columnoeauiem
    hujus
    templi
    non solum sunt
    quique perfectiores, juxta
    quod
    Paulus dicit : Petrus et J acobuset J oannes
    qui
    videbanturcolumnoeesse
    (Galal.n), etc.,
    verumetiam
    C auditores
    illorum,
    de
    antiquo
    hosle
    triomphantes,
    atque operationis
    firmitate
    pollentes.
    Unde et
    ipsa
    Ecclesia
    generaliter
    ab
    Aposlolo
    columnaet firina-
    menlumveritalis
    appellalur.
    Dicit
    ergo
    Dominas:
    Qui
    vicerit,
    subaudis tenlamenla
    diaboiica,
    et
    concupi-
    scentias
    mundanas,
    et
    dclcclaliones
    carnis, faciam
    illum columnumin
    templo
    Dei
    mei,
    id est faciam
    eumfortemin
    opre bono,
    ul nullam timeat
    jaclu-
    ram,
    sed
    insuper
    roborefortitudinis
    suoe,
    idest exem-
    plo
    et doctrina Ecclesiam suslineat.
    Quod
    aulem
    dicilur : Et
    foras
    non
    egredielur amplius, aperte
    co-
    gnoscilur, quiajamdudum
    in
    proecedentibus
    humani
    generis
    membris
    exieral,
    inilloscilicet
    junior!
    fratre
    qui,
    relicta doino
    palerna,
    abilt in
    regionemlongin-
    quam, ibique
    substanliam suam vivendo.luxuriose
    Dcummereiricibus
    dissipavit.
    Abunilate
    siquidem
    fi-
    dei
    alque operationis
    Ecclesiarecesserat inoedifica-
    tioneraturris
    ;
    sedoccisioneillius viluli
    saginali
    re-
    vocala,
    foras ultra non
    exiel,
    idest a
    gralia
    Chrisli
    non
    separabitur.
    Possumuset hocde
    utraque
    modo
    intelligerepopulo.
    Primus enim homoad
    imaginem
    Dei
    condilus,
    in
    paradisi
    deliciisest
    positus, quasi
    quoedam
    columna
    felicilatis,
    sed audiens diaboli vo-
    cema
    paradisi
    felicitale ad oerumnam
    soeculi,
    et a
    quite
    adlaborein exiit
    Quo
    scilicet
    ruente,
    nos
    quo-
    que pariter
    ruinais, quoexeunte,
    nos
    quoque
    simul
    exivimus. Unde est

    Homo
    quidam
    descendebatab
    HierusaleminJ richo (Luc.
    x). Cujus
    miseriamiu-
    tuens auctor humani
    generis,
    ad hoc unde exieral
    993
    EXP0S1TI0 IN APOCALYPS1N.

    LIB. II. 991


    effusionesui
    sanguinis,
    hominem cumsua
    progenie
    reduxit..
    Quoe
    videlicet introduclio non soluminhis
    inlelligenda esl, qui jam
    exuti
    corporibus
    in
    specie
    loelantur in
    coelis,
    verum etiamde his
    qui
    adhuc
    commoranles incarne
    per
    fidem
    ambulant, spegau-
    dentes interris. Abhoc
    gaudiospei
    non
    egredientur
    amplius, quia
    in
    superna
    sanctorum
    gloria
    solidan-
    lur, qui
    in
    primo
    Adamamisisseac foras
    exissepro-
    bantur. Unde Dominus in
    Evangelio
    dicil : Et eum
    qui
    venitadmenon
    ejiciamforas (J oan. vi).
    Et Psal-
    mista:
    Ipse
    Deusmeusel salularis meus,
    nonmovebor
    amplius(Psal. LXI).
    Dicatur
    ergo
    :
    Qui vicerit, faciam
    illumcotumnamin
    templo
    Dei mei
    ;
    acsi diceretur:
    Electorumnumerum
    quem
    vicloremesse
    proenosco,
    mandatorum meorum
    proeceplisastringens
    in coele-
    slis
    patrioeoedificio,quod ulique
    ex
    ipsis
    constat ele-
    clis inflexibili amoresolidabo. Et
    foras
    non
    egredie-
    lur, subaudis,
    nullisinimici suasionibus vel lerrori-
    bus abillacoeleslis
    pairioe
    communi felicilate avelle-
    tur.
    Quod
    autemFiliusDei Deumsehabere
    dicit,
    sicut
    in
    proecedentibusjamdiximus,
    secundumhumanitatis
    formam
    accipiendumest,
    in
    qua
    eliamnon solum
    Ptre,
    sedetiam
    seipso
    minor esse
    probatur.
    Et scri-
    ham
    super
    illumnomenDei
    mei,
    et nomencivitatis
    novoe
    J rusalem,
    quoe
    descenditdecoeloa Deomeo.
    Calamus
    quo#nomen
    islud
    inscribitur,
    gratia Spiritus
    sancti
    intelligitur, per quam
    Filii Dei efiiciraur. Hoc
    esl enim
    quod dicit,
    scriham
    super
    illum nomen
    Dei
    mei,
    id
    est,
    faciamillumesse filiumDei mei
    ;
    ut,
    sicut
    ego
    sum filius
    per naluram,
    ita el ille sit
    per gratiam. Quod
    aulem hoc
    per Spiritum
    san-
    ctum
    fiai,
    Paulus manifestt dicens : Misit
    Dem
    Spi-
    ritumFilii sui in corda
    vestra
    cCamanlem,Abba
    Pa-
    A
    ter.
    (Galat. v)
    Et
    ipsespirilus
    testimoniumreddit
    spi-
    ritui
    nostro, quod
    sumusfiliiDei.
    Quod
    autemdicit: Et
    nomen civitatis novoe
    J rusalem,
    subaudis
    scribam
    super
    eum
    qui vicerit,
    ita est
    inlelligendum, quia
    in
    numro sanctorum
    per
    donum
    Spiritus
    sancti
    con-
    sortiumDei merebitur. J rusalem
    autem, quoe
    Visio
    pacis interpretatur,
    decoeloa Deodescendere
    per-
    hibetur,
    in
    capile
    scilicet
    suo,
    cui unita est
    per
    fi-
    dem,
    secundum
    quod
    alibi dieitur : Nemoascendit in
    coelum,
    nisi
    qui
    decoelodescendit
    (J oan. ni),
    etc. Vel
    cerle ineo de coelo
    descendit, quia quidquid
    habet
    in
    fide,
    in
    operibus
    bonis,
    coelitusa Deo
    percepit ;
    juxta
    illud
    aposloli
    J acobi : Omne datum
    optimum
    (J ac. i),
    etc. Bene autemnova
    vocatur, quia
    videli-
    cet
    per
    lavacrum
    regenerationis
    simul et
    spiritum
    B
    dilectionis vetustate terreni hominis
    exspoliatur,
    et
    coelesti novitate veslitur. Hinc Paulus dicit : Exuen-
    tes veteremhominemcumaclibus
    suis,
    induite
    novum,
    qui
    renovatur in
    agnitionem
    Dei
    (Colos.m).
    Et alibi :
    Vlera
    transierunl,
    ecce
    facta
    sunt novaomnia
    (Il
    Cor.
    v).
    El nomenmeum
    novum,subaudis, super
    eum
    qui
    vicerit
    scribam,
    ut scilicet a me
    qui
    Christus
    vocor,
    ex
    tempore
    vocetur
    ipse Christianus,
    id est
    gratia
    Spiritus
    sancti unctus.
    Quod
    nomen novumnon se-
    cundum
    divinitatem, quam a'qualis
    Palri
    semper
    et
    Spiritui
    sancto
    mansit,
    sedsecundumformamservi
    accepit, quam
    in
    lempore gralia
    unxit
    Spiritus
    san-
    cli,
    el a suonominenobis hoc
    privilegiura
    ddit, ut
    ab
    ipso
    Christiani
    appellemur,
    de
    quo
    nomine lsaiaa
    prophela
    dicil :Et servos
    suozvocr.Mlnominealio
    (Isa.
    LXV),
    idest
    Chrislfano. Hinccerle
    dignitasnobis,
    bine
    '*
    celiludo
    provenii,
    hinc
    reges,
    hinc
    sacerdotes,
    hinc
    Christiani vocamur. Ubi aulem
    polius
    nomen salulis
    sonat,
    ibi tandemhic liber debitumfinem
    accipiat.
    LIBER
    SECUNDUS.
    SEQUITUR
    CAPUT III.
    Et
    angelo
    LaodkioeEcclesioescribe. Laodicia in-
    terpretatur
    tribus amabilis
    Domino,
    sive
    fuerunt
    in
    vontitu.
    Quoeulique interpretationes
    amboeEcclesioe
    Laodicensium
    aptanlur,
    in
    qua
    erant
    quidam spi-
    ritu
    ferventes,
    et Dei amore
    dedili, atque
    alii
    tepidi,
    ideoque
    ut noxii cibi evoniendi. Hoecaulem verba
    quoe
    EcclesioeLaodicensium dicuntur
    generali
    Ec-
    clesioe
    conveniunt,
    in
    qua
    simul sunt misti boni
    cum
    malis,
    quorumquidam
    a Deo
    diligunlur, qui-
    damvero aboreDei
    repelluntur.
    Sed
    primum
    con-
    siderandum est
    quod
    dieitur J oanni :
    scribe,
    id est
    litieris mandaadulililatemfideliumfulurorum. Sive
    quod
    illi
    dieitur,
    omni ordini
    proedicatorumcongruit,
    cui dieitur
    scribe,
    id est manda mente
    tua,
    vel in
    mentibus audilorum tuorum
    qui
    audiunt reconde.
    Libri enimel sanclos
    significant,
    et
    ipsum
    Dominum.
    Undeesl : Libri
    aperit sunt,
    el alius liber
    apertus est,
    qui
    esl viloe
    (Apoc.xx).
    Ideodieitur
    scribe,
    in cordi-
    bus scilicet audilorum
    bonorum, quia ipsi
    sunt
    libri,
    diligenter exara, quoeintelligis.
    Hoec
    dicit, amen,
    te-
    stis et
    fidelis
    verus. Amen Grsecussermo
    est,
    Latine
    interpretatur verum,
    sive
    fideliler, quod
    verbumnemo
    iiiterpretum
    in aliam
    linguam
    transtulit, sed eisdem
    litieris
    apud
    omnes
    gentes habetur,
    veritas autem
    ipse
    esl Christus
    qui
    in
    Evangelio
    dicit :
    Ego
    sum
    veritas
    (J oan. xiv).
    Undeet
    ipse
    maximein
    Evange-
    "
    lio hoc
    juramento
    suumsermonem
    firmat,
    acsi di-
    cat, quia
    verilas sum
    incommutabilis, per hujus
    oralionis
    particulam
    demonstro.
    Ipse
    enim
    singula-
    riler
    amen,
    id
    est, sempiterna verilas,
    atque
    ideo
    ul incommutabilis ista veritas el oelerna
    oslendatur,
    etiam
    ipsum
    verbuma nullocommutalumest inter-
    prte.
    De
    quo
    eliam
    subditur,
    testis
    fidelis.
    Sednun-
    quid
    non
    fuerunt alii testes
    fidles,
    idest veri? Nam
    J acob
    perhibuit
    testimonium
    Christo,
    dicens: Non
    deficiet princeps
    de J uda
    (Gen. XLIX) ,
    etc.
    Moyses
    quoque
    ail :
    Prophetam
    vobissuscitabit Deusvetter
    de
    fratribus
    vestris
    (l)eul. x).
    Sic
    Isaias,
    J eremias et
    coeteri, qui
    omnes
    ulique
    lestes fidlesfuerunt,
    vel
    veri, quia
    verum testimonium de Christo
    protule-
    runt.
    Quare
    hoc Dominus
    speeialiler
    de sedicit
    995 HAYMONISHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 996
    cumsint etiammulti testes veri
    alque
    fidles, quia
    videlicel
    ipsesingulariter
    est teslis
    verus, qui
    non
    mulalur
    aliquando.
    Sicut enim
    speeialiler
    sanctus
    dicilur,
    cumet alii sancti multi
    sunt, qui
    videlicet
    compartione
    illius, qui
    est sine
    peccato,
    homines
    injusti
    sunt. Licet enimisli sinl
    sancti,
    lamen
    quia
    bo-
    ulines sunt
    puri, peccalo
    carere non
    possunl,
    et ali-
    quando
    menliuntur, Christus autemessentialiier est
    sanctus,
    et
    verus, quiapeccatum
    non
    fecit,
    id est
    mendacium
    nunquam
    ulluni ab ore
    suoprocessit.
    Te-
    slis autem
    eslChristus.qui
    sibi et Patri teslimonium
    perhibuit,
    dicens :
    Ego
    et Paler unumsumus
    (J oan.
    x).
    Similiter
    el
    ipse
    Pater ait : Hic est Filius meus
    dilectus
    (Matlh.
    m).
    Necnoneliamet
    Spirilus
    sanclus,
    de
    quo
    idemDominus
    aposlolis
    dicit : Cumautem
    veneritParacletus
    quemego
    minant vobisa
    Paire,
    ille
    teslimonium
    perhibebil
    deme
    (J oan. x\).Qui eslprin-
    cipium
    creaturoe
    Dei,
    id est de
    quo
    omnis crealura
    sumpsit
    inilium. Omnia
    enim
    quoe
    sunt incoeloet in
    terra,
    in mari et in omnibus
    abyssis, per
    verbum
    Dei.
    faclasunt. Cum
    ergo omniaper
    illumfacta
    sunt,
    ulique paler quiaipse
    est ante omnia.
    Neque
    enim
    Pater Filium
    proecessit
    lempore
    vel
    origine,
    sicut
    nec radius solis vel
    ignis
    suum
    proecedit
    calorem
    vel
    splendorem.
    Semper
    enim fuit
    Pater, semper
    cum
    eo
    Filius, qui
    ulique
    a Paire non esterealus,
    sel
    genitus.
    Principiumitaque
    omniscreaturoediei-
    tur, quia
    ab illo cuncta exsistendi habent inilium.
    Unde
    el
    ipse interrogantibus
    J udoeis
    quis
    esset re-
    spondit
    : Principium
    qui
    et
    loquor
    vobis
    (J oan. vin).
    Undeet Paulusdicit
    (Colos.i)
    :
    Qui
    est
    imago
    invisi-
    bilis
    Dei, primogenitus
    omniscreaturoe.
    Quem
    etiam
    ne
    putemus
    creatum,
    slatim
    subjunxit
    : In
    quo
    con-
    ditasunt universa.
    Primogenitusergo
    estomniscrea-
    turoe,
    a
    quo
    et
    per quem
    omnis crealura exorta est.
    Ariani
    dicunt, quod
    Filius Dei crealura est inDivi-
    nitate, neganles
    eumante Mariam
    fuisse,
    sed men-
    liunlur. Filiusenim De!
    ipse
    est
    sapientia,
    dicente
    Paulo,
    ChrislumDei virtuiemet Dei
    sapientiam.
    Et
    Apostolus
    adDeumPalrem: Omniain
    sapientiafeci-
    sli
    (I
    Cor.
    i).
    Cum
    ergo ipse
    sit
    sapientiaPalris,
    et
    isli affirmanteumcreatumin
    tempore, atque
    ideodi-
    cunt
    quia
    erat
    tempus quando
    non eral.
    Propler
    hoc videlicet
    quodper
    Salomonem
    ipsa
    Dei
    sapien-
    tiadicit:
    Dominusposseditme,
    vel
    creavit,
    secundum
    quod
    alia translalio
    habet,
    in initio viarum
    (Prov.
    vin).
    Si hocverum
    est, utiquequod
    nefas est
    cogi-
    tare,
    DeusPaler stultus
    erat, antequamsapientiam
    suam
    generarel.
    Certe
    ipsi negare
    non
    possunt quod
    ipse
    sit Dei
    sapientia,
    sicut
    Apostolus
    ait
    (/
    Cor.
    i).
    Ideoque
    illisslullissimis hominibuset rationecaren-
    tibus dicendumest : Si Deusstultus
    erat,
    unde
    ergo
    lam
    sapienter
    omniacondidil ? Et nos
    quemadmo-
    dumcreavit,
    si ille
    antequam
    crearelur sine
    sapien-
    tia
    fuit, utpote insipiens
    et nesciens
    quid
    facerel ?
    Non
    ergo ipsasapientia
    creata est a
    Paire,
    sedante-
    quam
    cuncta
    firent,
    erat cum
    Ptre,
    neque
    ex alia
    substantia
    Deus Pater
    genuit Filium,
    sedex
    seipso,
    veluli coirsilium
    generatur
    in mente. Namcruoddi-
    A
    cit Salomonex
    persona
    Christi : Dominus
    possedit
    me in initio viarum
    suarum,
    id
    est,
    in
    principio
    actionumsuarum
    ;
    antequamquidquamfacerel,
    ta-
    bler est
    intelligendum
    , quod
    Deus
    paler
    omiiein
    creaturam tam humanam
    quamangelicam
    suaoos-
    sideret
    sapienlia, per quam
    et omnia
    condidil,
    sive
    in coelosivein terra. Si
    autem,
    sicut in
    quibusdam
    codicibtis et inalia translatione habelur
    legeremus,
    Dominus creavit
    me,
    ita est
    intelligendum, quia
    antequam quidquam
    faceret,
    suam
    proedestinavit
    sapientiamincarnandam,
    ut sua
    passione
    et morte
    genus
    humanum
    redimeret,
    el ad
    palriam
    revocaret.
    Tunein
    principio utique
    suarumactionumin divi-
    nitate
    ,
    suam
    sapientiam possedit
    vel creavit sibi
    oequalem,
    cumcarnem
    poslmodumsuseipere
    voluit.

    Solet enim
    plerumque
    sacra
    Scriptura
    ea
    quoe
    fulura
    sunt, quasi jam
    factanarrare. Namet denobisdicit
    Apostolus(Ephes. i). quodelegerit
    nosin
    ipso
    ante
    mundi consiilulionem.Si
    ergoomnipotensDeus,
    se-
    cundum
    Aposloli
    senlentiam
    ,
    omnes electos ante
    mundi consiilulionem
    elegit, quidmirum,
    si
    ipsum
    caput
    eleclorum in sua
    proedeslinalioneantequam
    quidquam
    faceret,
    ordinavil ut esset
    caput
    electo-
    rum? De
    ipso
    enimdicit
    Apostolus
    : Ut
    ipse
    sit in
    omnibus
    primalum
    tenens
    (Colos.i).
    Scio
    opratua, quianequefrigidus eaneque
    cali-
    dus
    ;
    utinam
    frigidus
    essesautcalidus! Sed
    quiatepidus
    es,
    incipiam
    leevomereexoremeo. Manifestum
    est,
    quia
    ea
    quoe
    sunt
    frigida,
    vel
    calida, comedere
    et bibere
    possumus, tepida
    vero
    corpus
    nostrum
    G
    propter
    vomitumferre non
    potesl.
    Tali
    itaque
    modo
    accipiendumest, quod
    hic Dominusdicit : utinam
    frigidus esses,
    aut calidus
    ;
    sed
    quia tepiduses,
    in-
    cipiam
    teevomereex ore meo.
    Frigidi itaque
    sunt
    J udoei vel
    pagani,
    abeo scilicet
    glaciali rigore
    con-
    stricti,
    de
    quo
    dieitur : Ascendam
    super
    allitudinem
    nubium, ponam
    sedemmeamad
    aquilonem,
    el ero
    similis
    Allissimo(ha. xiv). Aquilo
    enimventus
    frigi-
    dus diabolus
    est,
    cui inCanticiscanticorumdicilur:
    Surge, aquilo,elveni,
    auster
    (Cant. iv).Surge, aquilo,
    id
    est, recde,
    diabole.
    Veni, auster,
    veniat
    spiritus
    sanctus, qui
    suo advenlu calefaciat et illuminet
    cordahominum,
    ul
    pariant opra
    virutum. Calidi
    sunl
    qui
    in fervore
    spiritus
    in Dei et
    proxiini
    dile-
    ctione consislunt.
    Tepidi, qui
    nec ex tolo infidles
    "
    sunt,
    nec avideadChrislumlendunt. Sunt aulem
    el
    quidam, qui prius quidem
    fuerunt
    frigidi,
    et
    multis criiuinibus
    obnoxii,
    sed
    plerumque
    sanclus
    Spiritus
    taliumcorda
    tangit. Quoinflammati,
    fer-
    ventes efficiunlur
    :
    qui quanto
    se
    peccatores
    fuisse
    recordantur,
    eo
    amplius
    liberatorem suum
    diligcre
    appetunl,
    cumrecedente
    iniquilate, ignescit
    chari-
    tas eorum. Delalibus in
    Evangelio
    Dominusdicil :
    Gaudiumesl in coelo
    super
    uno
    peccalorepoenilentiam
    agente(Luc. xv).
    Sunt aulem et
    quidam
    intra san-
    ctamEcclesiam
    constiluti, qui
    vitam
    quidem
    abomni
    crinnne
    cuslodiunt,
    sed lamen in
    agendoquoelibet
    bona non
    assurgunt.
    Et hi taies nec
    frigidi,
    necca-
    lidi sunt auia non sufficitmala cavere. nisi.studeat
    997 EXP0SIT10
    IN APOCALYPSIN.

    LIB. H. 998
    quis
    et bonafacere. J uxta illudPsalmistoe
    : Dclina
    .
    a malo et
    foc
    bonum
    (Psal. xxxvi).
    Taies
    quippe
    de
    suis
    operibus
    fisi,
    soient dicere : Ecce alina non
    rapio,
    illicila nulla
    commillo,
    non adulterium,
    non
    homicidium,
    non
    denique
    bis similia mala
    facio,
    Buflicit mihi mala non
    agere, ideoque
    et
    propriis
    Sducialiier utor.
    Dumque
    hoc
    dicit, indigentibus
    propria
    non iribuit. Et
    qui
    tenel
    rapinam,
    nec me-
    tuit lenere tenaciam,
    nec recordatur
    quia
    dives ille
    non ideo damnatiis est
    quod
    alina
    rapuil,
    sed
    quia
    propria
    nondistribuit. Sunt
    quoque
    et alii
    qui
    alina
    non
    rapiunt, propria
    distribuunl,
    sed hocnoncausa
    dileclionisDeiet
    proximi,
    sed
    propler
    inanem
    jatan-
    tiam,
    ut ab hominibus
    laudenlur,
    sicut faciebant
    Scriboeet
    Pharisoei, qui
    dantes
    eleemosynas
    ante se
    canebant
    tuba,
    et taies etiamnec calidi nec
    frigidi
    esse
    cflgnoscuntur, quia qui indigentiam pauperum
    sublevant,
    cumamore charitalis hoc facere debent.
    Audieutes illud
    Apostoli
    : Si distribuera omnes
    facul-
    latesmeas incibos
    pauperum(I
    Cor.
    xm),
    el coetera.
    Sunt
    quoque
    et
    alii,
    qui opes
    terrenarum facultatum
    diinittunt,
    et ad nionasterium
    venientes,
    habitum
    religionis
    sumunt,
    deinde
    torpentes,
    sibi hoec
    posse
    adsalulemsuffieere
    credunt,
    quod
    sua
    dimiserunt,
    quod
    varia crimina sub habitu
    religionis
    constituti,
    non admitlunt, atque
    idcirco
    dormirait,
    bibunt el
    secure vivrait.
    Dumque
    hoc
    faciunt, tepidi exsislunl,
    meliusque
    fuerat illis morari insoeculo,
    ubi et
    pec-
    cata sua
    recognoscerent
    et
    aliquando per
    Dei mise-
    ricordiam
    compuncti,
    bonis
    operibus
    studerent
    quam
    inmonaslerio manere,
    et ita a bonis
    operibus
    ces-
    sare. Alii
    quoque sunt, qui
    ab infanlia sua in nio-
    nasleriis consistunt,
    bonis
    operibus abundant,
    in
    fervore
    spiritus
    manent,
    et circa ultimum
    tempus
    viloesuoe
    torpescunt,
    et
    tepidi
    efficiuntur. Et talibus
    ulique
    omnibus satius esset ut vel
    perfecti
    boni es-
    sent,
    vel ex loto
    mali, quam
    nec"boni nec mali.
    Atque
    ideo
    subjungitur
    :
    Quia tepidus es, incipiam
    teevomereex oremeo. Nullus inveiiitur calidus
    qui
    prius
    non fuerit
    frigidus
    :
    quia
    nemo est
    bonus, qui
    nonfueril malus. Omnes enim
    peccaverunl
    et
    egent
    gratia
    Dei
    (Rom. m). Tepidus
    ex calido solet fieri et
    frigido, quia
    et alius ex
    frigore
    infidelitatis conver-
    sus ad
    perfeclum jusiitioe
    fervorem non
    transit,
    et
    alius ab
    ipsojustitioecalore, quod prius fervebal,
    aniimini
    actusqiie
    defleclii. Omnes
    enim,
    ut diclum
    est, cognoscimtis,quia frigidum
    vel calidumfacilein
    corpus trajicitur, tepidum
    autem cum
    magna
    nausea
    et vomituab
    ipso
    etiamore
    projicitur.
    Os Dei sunt
    proedieaiores
    sancli,
    unde
    soepepropheloe
    dicebant :
    Os enim Domini loculum esl
    hoc,
    quia
    sanclilas
    lanta erat in
    illis,
    ut in eorumcordibus Deus habi-
    taret,
    el
    per
    eos
    loqueretur.
    Ora
    ergo
    Dei sunt evan-
    gelisloe,
    et coeteri
    doctores,
    per quorum
    ministerium
    quotidie
    Deus in
    corpus
    suum
    , quod
    esl
    Ecclesia,
    trajicit, etcalidos,
    id est ferventes dum
    meliores
    adhuc efficiunlur
    per
    divinain
    proedicationem,
    et fri-
    gidus,
    id esl
    infidles, quando quilibet
    vel J udoei
    -vel
    pagani
    ad
    ejus
    fidem
    convertuntur,
    et numro
    A
    sanclorum socianiur. Dehoc esu et Pelro dieitur :
    Occideet manduca
    (Act. x,
    xi). Tepidos
    aulem non
    convertirai, quia
    eorumverba
    dcspiciunl,
    dumin
    sua securitate
    torpescunt. Quos
    et exhortari desi-
    stunt, et veluti infrucluosam terram
    deserunt, quia
    ad melioremvitam
    nequaquamposse
    reformari con-
    spiciunt
    : facilius est enim
    quemlibet paganura
    ad
    fidemChrisli
    adducera, quam
    lalium
    quemlibet
    asuo
    torpore
    adfervorem
    spiritus
    revocare.
    Quia
    dicis
    quod
    dives sum. Multi sunt
    qui
    hoc
    dicunt,
    dives sumin
    fide, quia
    Dominusdicit :
    Qui
    crediderit et
    baptizalus fuerit
    salvuserit
    (Marc. xvi).
    Et
    locupletalus
    sum.
    Quia
    et recte
    doceo,
    et malis
    operibus
    non servio. Alius dicit : Nullius
    egeo,quia
    reele credens non solum mala non
    perptrt,
    sed
    B etiambona
    quoelibel,
    licet non
    propter Deum, facil;
    unde et adhuc subditur: nescis
    quia
    tu esmiser,dum
    temetipsum decipis, quia putas
    tesalvari
    per
    fidem
    solummodo,
    cum
    scriptum
    sit : Fides si nonhabeat
    opra,
    morlua est in
    semelipsa(J acob, n).
    Et mise-
    rabilis.
    Quia
    nec illud
    inlelligis quod semetipsum
    deludis
    ; Pauper, quia
    nonhabes
    opra quibus
    diterip
    in
    coelo,neque
    etiamrectam
    scienliam; Nudus,
    quia
    spoliatus
    es virtulibus
    ; Coecus,quia
    non habes lu-
    men scientioe. Verum
    quia
    Dominus misericors
    est,
    etiam taies ut ad fervorem redeanl
    hortatur,
    cum
    subjungit
    :
    Suadeo tibi emerea meaurum
    ignitumprobatum-
    que.
    Per aurum
    ignitum,
    idesl
    ign probalum,
    de-
    bemus
    intelligere
    Dominum J esum
    Christum,
    qui
    C
    probatus
    est
    ignpassionis, sputus, flagellants,
    de-
    risus,
    ad ultimum crucilixiis e
    morluus,
    tamen
    hoecomnia
    patienter
    ferens
    orabatpropersecutoribus
    suis dicens :
    Paler,
    nestatuas illishoc
    peccatum
    (Act.
    vu).
    Dicilur
    ergo
    cuilibel : Suadeo tibi emere. Eme
    aurum,
    id
    est,
    si vis virtulibus
    abundare, studelo
    imilail
    Chrislum,
    sive cum a
    Deo
    flagellaris,
    sive
    cuma
    proximis
    illata mala
    suslines,
    ut et
    ipse
    fias
    aurumincendio tribulaiionis
    decoclum,
    juxla
    illud
    Psalmisioe(Psal.
    LXV)
    : Probasti
    nos, inquil, Deus,
    ign
    nos examinasti sicul
    examinalur
    argentum.
    Et
    iterum: Trunsivimus
    per ignem
    et
    aquam.
    Ut
    tocuples
    fias,
    id
    esl,
    ul multis
    virtulibus
    abumles. Et vesti-
    meniis ulbis
    induaris,
    et non
    appareal
    confusio
    nudi-
    laiis tuoe.Vestimentainhocloco
    intelliguntur
    inno-
    "
    cenlia
    baplismalis
    el ornamenta
    virtulum,
    fidei sci-
    licet et
    charitalis,
    caterorumque
    bonorum
    operum,
    quibus operilur
    confusio
    nuditalis,
    idest
    tepor pri-
    stinie coiiversationis. Possumus
    quoque per
    aurum
    ign probalum
    intelligere chariiatem, quam qui
    ha-
    buerit,
    locuplelabitur,quia omnibusvirlutibus abun-
    dabit.
    Ipsa
    est enim radix omniumbonorum
    quoe
    ignprobatur, quia per
    amorem
    spirilus
    veraeiler
    accendilur, quamqui habuerit, vestimenlis albis in-
    duetur, quia peccatorum
    nigredine purgatus, per
    eamdemchariiatem
    quoe operil
    multitudinem
    pec-
    catorum
    ,
    multis virtulibus decorabitur. Alba di-
    cilur
    charilas, quiapeccatorum
    maculani aut
    aliquam
    dupliciiaiem
    habere non novit. Et
    coilyrio inunge
    999 HAYMONISHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS 1.

    COMMENT.BIBL. 1000
    oeulos
    luos,
    ut videas. Per
    collyrium, quod
    ex terra
    j
    nascitur et
    pulverem
    terroeab oculis
    aufert,
    debemus
    intelligere
    DominumJ esum
    Christum, qui
    nalus est
    de
    terra,
    hocest de Maria
    virgine, juxta
    illud: Deus
    noster
    operatus
    est salutem in medio terroe
    (Psal.
    LXVII). Collyrio inunge
    oeulos
    tuos,
    id est imitare
    paupertatem
    Filii
    Dei, qui,
    cumdives
    esset, pauper
    pro
    nobisfactus
    esl,
    in tantumut nonhaberet sicut
    vulpes
    ubi
    caput
    reclinarel. Unde iu
    hospitio
    natus
    est,
    vilissimis
    pannis
    obvoluius et in
    proesepioposi-
    tus, quia
    non erat ei locus in diversorio.
    Collyrio
    unge
    oeulos tuos ut
    vident,
    id est
    quia
    oeulos luse
    mentis terrenoeclauserant,
    el excoecaverantdelecta-
    lioncs, Redemptoris
    tui
    egeslalem
    considra,
    et sic
    evigila
    ad sanctorum futura
    proemia.
    Hinc
    ipse
    in
    Evangelio
    dicit:
    Qui sequilurme,
    nonambulatintene-
    bris,
    ted habebitlumenvitoe
    (J oun. vin).
    Vel certe
    per
    collyriumquo
    illuminanlur oculi, possumus
    intelli-
    gere
    divina
    eloquia,quibus
    mentisoculi
    illuminanlur,
    juxta
    illud:
    Proeceptum
    Domini lucidumilluminans
    oeulos
    (Psal. xvm). Collyriounge
    oeulos
    luos,
    id est
    adhibe
    proecepta
    divinamentis
    oculis,
    ut virutum
    lucem, quarum paieris
    nuditatem
    videas,
    et videns
    per
    bona
    opraoperire
    feslines,
    ut
    poslmodum
    Deum
    videas. Beati enimmundo
    corde,'quoniamipsi
    Deum
    videbunl
    (Matth. v).
    Curaenim
    quilibet superna
    as-
    piratione per singulas Scripturalum paginas, quod
    Dominus
    jusserit legendo, audiendo,
    ad nienlemre-
    vocat,
    videt nimirum
    quantum
    ex virlutibus minus
    habet,
    vel certe si ex totonihil habet :
    sicquequasi
    ex unctione
    collyrii reparatur
    ad videndum
    clarius,
    dum
    per
    Dei verbum illuminatur intrinsecus.
    Qui
    vero ad usus necessarios
    reservatur,
    jugo
    et loris
    domatur,
    stimulis
    piingilur,
    verberibus
    coeditur,
    et
    segrocujus
    vita
    desperalur, quidquid
    aniraoconcu-
    iiieril,
    eliam saluli
    ejus
    contrarium a medico non
    negatur,
    imo concedilur.
    Cujus
    vero
    recuperanda
    salus
    oeslimalur, quoeque
    sunt animo
    ejus
    desidera-
    bilia
    salutique
    contraria omnino
    negantur,
    Egoquos
    amo
    arguo
    et
    cattigo.
    MullismodisDeus
    omnipotens,
    misericors el miserator
    arguit
    et casii-
    gat quos
    amat, ideoque
    libenler
    ejus
    toleranda sunt
    verba et verbera.
    Aliquando
    hoc
    agit per flagella,
    aliquando per
    occultam et divinam
    inspiralioncra,
    seu
    quibuscunque
    et variis tribulalionura el
    angu-
    sliarum effectibus,
    hinc
    per
    Salomonem dicilur :
    Quem
    enim
    diligit
    Dominut
    corripil (Prov. ni), flagel-
    lt autemomnemfilium
    quem recipit, facilque
    Do-
    minus
    hoc,
    si humana
    coroparanda
    sunt
    divinis,
    more
    piissimi patris
    duos filios
    habentis, quorum
    unum
    quem
    vult sibi substiluere
    hoeredem,
    diversis modis
    flagellt,
    aut ciboaut
    poluexcommunicat, aliquando
    i dam vinctis
    pedibus
    tota nocle immobilein slare
    -
    facit,
    incessanlibus contumeliis
    afficit,
    et
    aliquando
    '
    veluti extraneum alieno
    obsequio
    subdit. Ailerum
    vero
    quem
    sibi hoeredemnon destinai
    fulurum,
    suoe
    voluntatis esse
    permillit,
    comedendi et bibendi li-
    centiam
    tribuit,
    ad ambulandum
    quoeunque
    volue-
    ril libras
    gressus
    concedil. Ita et
    omnipotens
    Deus
    A facit, jusios per
    innumera lormenta et varias tribu-
    .
    lationes
    allligit,
    ut
    poslmodum
    in coelo
    requiescant,
    et hoereditatemoeternoebcaliludinis
    consequantur.
    Econtra, reprobos
    insuis
    voluptalibus
    remanere
    per-
    millit, juxla
    illud:Dimisileossecundumdesideriacor-
    diseorum
    (Rom. i). Reprobositaque qui
    nuncmundi
    desideriis el
    voluptalibus
    dedili
    sunl,
    oelerna
    exspe-
    ctant
    supplicia
    :
    jusli
    vero
    qui
    nunc
    flagellislempo-
    ralibus
    alteruntur,
    aboetemo sunt verbere
    liberandi,
    quia
    et vilulus
    qui
    occisioni
    proeparatur,
    liherius
    pa-
    scuis
    saginari permittitur
    : licet aulemhoc Dominus
    mullis modis
    agat,
    cum
    quinque
    sunt modi
    speeiali-
    ler,
    quibus
    aDomino
    flagellanlur
    homines.
    Aliquando
    ad
    augmentanda
    mrita,
    sicut J obet Tobias
    ;
    ali-
    quando
    adcuslodiam
    virutum,
    ut
    Paulus; aliquando
    B
    ut
    peccata proeterila corriganlur,
    sicut
    paralyticus,
    cui dictumest : Eccesanut
    faclut es,
    videne
    pecces,
    nedeteriustibi
    aliquidconlingat(J oan. v) ; aliquando
    non ut
    emendeniur,
    sed ut
    duplici pereant perdi-
    tione,
    ul
    Anijiochus
    et
    Herodes,
    de
    quibus
    dicilur :
    Duplici
    contrilione conlere
    eot,
    Domine
    (J er. xvn) ;
    aliquando
    ut Dei
    gloria per
    hoc oslendatur mani-
    festa,
    sicut Lazarus et coecusnalus. Sedelecli
    quo-
    eunque
    modo
    flagellanlur,
    meliores efficiuniur ex
    flagello,
    undeet exhortalio
    subinfertur,
    cumdicilur :
    J Emulare
    ergo
    et
    poenitenliamge.
    ^Emulus
    studiosus,
    et aemulus
    invidus,
    el semulusimilator
    dicilur,
    hic
    autem
    pro
    imitaiione
    ponilur.
    Erant enimin eadem
    LaodicensiumEcclesia
    quos
    Christus
    flagellavefat
    :
    ideoque
    ut eoscoeleri mitarenlur
    hortatur, acsi eis
    C
    dicerelur
    : Dum
    quoslibet
    ex vobis
    flagellari conspi-
    cilis,
    eorum imitamini
    patientiam,
    sustinentes
    pa-
    1
    tienler
    flagella
    in
    proesenti,ul postea
    consortiumme-
    reamini. El
    ge poenilentiampropter
    hoc
    quod
    dixi-
    sti : divessumM nullius
    egeo,
    etc.
    1
    Eccestoadostiumet
    pulto.
    CumDeus
    omnipotens
    1
    ubiqueper proesentiam
    suoedivinilatis et coelumet
    terram
    impleat, quid
    hoc loco
    per
    ostium
    intelligere
    debemus,
    nisi
    intelligentiam
    cordis? Stat
    ergo
    Do-
    > minus adostiumet
    puist, quando
    cor
    hominis,
    sive
    per
    iiiternam
    inspiralionem,
    sive
    per proedicalorura
    t
    docirinam illumint. Pulsantemaulemillum
    audit,
    >
    quisquis
    illius monita
    opre
    custodil. Si
    quis ergo,
    ,
    inquit,
    audierit vocem
    meam,
    vel
    ipse
    divina
    eloquia
    legendo,
    vel ab aliis
    exponendo,
    et
    aperueril
    mihi
    :
    D
    januam
    cordis
    sui,
    ul ea
    quoeintelligit opre perfi-
    ciat,
    iniraboad
    illum,
    idesl illuminaboscrta
    illius,
    el coenabocum
    illo,
    et
    ipte
    mecum. Dehoc inEvan-
    :
    gelio loquilur,
    dicens: Si
    quit diligit me,
    sermonem
    i meum
    servabit,
    et Paler meus
    diliget eum,
    et ad eum
    i
    veniemus,
    etmansionem
    apud
    eum
    faciemus(J oan.xi\).
    ) Si aulem
    quoerimusquid
    sil cibus
    Chrisli, quo
    cuiu
    ;
    reficimus, ipse utique
    manifestt
    qui
    dicil : Cibui
    > meut
    est,
    ul
    faciam
    voluntatemPatritmei
    (J oan. iv).
    ) Unde
    legimus
    in
    Evangelio
    :
    quia appropinquans
    i
    passioni,
    dixit
    discipulis
    suis : Venil enim
    princeps
    mundi
    hujus,
    etinmenonhabet
    quidquam(J oan. xiv),
    el
    quasi
    diceret
    aliquis
    : Cur
    ergo morieris,
    slatim
    s
    subjungil
    ; Sedul
    cognoscal
    mundus
    quia diligo
    Pa-
    1001 EXPOS1TIOIN APOCLYPSIN.

    LIB. It.
    1002
    trem,
    lsMil mtnfdalumddit tnihi
    Pater,
    sic
    faciam,
    surgite,
    camus
    (J oan. xiv).
    Voluntatem
    itaque
    Palris
    implevit,quandopronobis
    ad
    morlispassioneraperve-
    nit. Coenadiciturcommunis
    refectio, quia
    xotvovGrsece
    dicilur commune. Itemcoenat
    itaque
    cura membris
    caput,
    et membracum
    capile, quia
    et Chrislus mor-
    tuus est
    proelectis,
    et electi moriuntur cum
    illo,
    ut
    et
    ipsi perficiant
    yoluntatemPatris. Pascit nosChri-
    slus, quia
    illumint nos Odesua. Pascimus et nos
    vicissim
    Christum, quia
    lselilicamuseum nos fide
    nostra et
    opre.
    Dicalur
    itaque
    : Si
    quis
    audierit vo-
    cem
    meam,
    et
    aperuerit
    mihi
    januam,
    intrabo ad il-
    lum,
    etcoenabocum
    ipso,
    et
    ipsemecum,
    ac si dice-
    retur :
    Qui operando
    et amando sermones meos fue-
    rit
    exseculus,
    et ad
    percipiendam
    meaedivinitatis du'l-
    cedinem
    dilatalus,
    hune
    per
    intemam
    gratiam
    tan-
    gens,
    irradiaboet coenabo cum
    illo,
    et ille
    mecum,
    qnia
    infaciendovoluntatem
    Patris,
    et
    ego illius,
    et
    ipse
    meis
    compassionibusconcorporatus uterque
    de-
    lectabitur.
    Qui vicerit, faciam
    itlum sedere, mecumin throno
    meo.
    Quia
    thronus est sedes
    judicis.
    Per thronum
    judiciaria designatur polestas,
    in
    qua
    venluri sunt
    sancti ad
    judicium
    cum
    capile
    suo
    ;
    dicatur
    ergo
    :
    Qui
    vicerit tentamenta diabolieaet desideriacarnis
    sua?,
    faciamillumsederein throno
    meo,
    id
    est,
    fa-
    ciamillum
    regnare
    et in
    judicio judicare.
    Sicut et
    ego
    vici
    diabolum,
    et sedi cumPtre meointhrono
    ejus.
    Vicit
    ipse diabolum, quia
    sicut
    legimus
    in
    Evangelio,
    tentavit eumtribus
    modis,
    sed
    superatus
    est ab illo. Unde et
    angeli
    accedentesministrabanl ei
    (Maith. v).
    Vicit
    J udasos,qui
    eummorti tradiderunt
    quandoposl
    trsdiesdevictamorteresurrexit inseter-
    numvicturus. Sedet et inthrono
    Patris,
    id
    est,
    cooe-
    qualis
    ill et coaeternusmanet ineadem
    potenlia.
    Nec
    movea't
    quemque quod
    unus thronus
    judiciaria po-
    lestas
    intelligitur,
    cumin
    Evangelio legimus
    Do-
    mino dicente
    discipulis
    : Vos
    qui
    secuti estis me
    (Uatth. xix),
    etc. In
    sequentibus quoque
    libri
    hujus
    legimusviginti quatuor thronos, duodenariusenimbis
    duclusxxivreddit; In
    quo
    numro
    comprehendunlur
    omnes
    patriarchse,
    et
    apostoli,omnesqueperfecti, qui
    cumDominoventuri sunt ad
    judicium.
    Namindu-
    decim
    patriarchis
    omnes Patres
    perfecti
    in Veteri
    Teslamento
    comprehendunlur
    :
    per
    duodecim
    apo-
    slolos omnes in
    Novo,
    sicut
    per
    duodecim tribus
    Isral omnes
    gentes.
    Dicilur
    itaque
    unus thronus
    singulariter, propter
    unam
    potestalemjudiciariam.
    Dicuntur duodecim
    propter perfectionem
    eleclorum
    qui judicaluri
    sunt. Dicuntur
    viginti quatuor, pro-
    pter
    eos
    qui
    in
    utroque
    Teslamento
    perfecti
    cum
    Dominoad
    judicium
    sunt venturi. Sedcum constet
    quia
    nonomnes
    qui vincunl,
    in
    judicio
    cumDomino
    sessuri
    sunt,
    sedtantum
    perfectiores,
    merito
    quaeri-
    tur
    quare
    hic Dominus
    promittat, qui vicerit,
    fa-
    ciam illumsedere in throno meo : et ut
    apertius
    hoc
    fit, ponamus
    duos homines sub
    exemplo, quo-
    rumunus
    passus
    est
    proChristo,
    alter autemtantum
    diabolumet'"centiva
    carnis, mundanamque
    viciteon-
    A versationem,
    et sic adoeternam
    pervenit
    beatitudi-
    nem, nunquidergo oequales
    erunt in
    fuluro,
    qui
    non
    sequalitervicerunt
    in
    prsesenti? Nonutiquequiale//
    aStella
    differt
    in
    clarilate,
    sicetresurrectiomortuorum
    (I Cor.
    xv).
    Verumtamen sciendum
    est, quia quod
    illi taies et cseteri non habebunt in
    se,
    habebunt in
    proelatis
    suis.
    Qui ergo per
    se
    nonjudicabunt, judi-
    cabunt
    utique per
    suos
    prsepositos.
    Tanta enim
    erit in illis
    charitas,
    ut
    quodquisque
    viderit inal-
    ler,
    suum
    deputet. Ideoquequod
    non habebit in
    se,
    habebit in
    altero, sicque
    omnes electi
    polestatein
    habebunt in
    proelatis,
    sicut eliam habet
    potestalem
    totum
    corpus
    liominis
    loqui per os,
    videre
    per
    ocu-
    los,
    audire
    per aures,
    odorari
    per nares, oprai
    i
    per manus,
    cum
    singula
    membra habeant ofli-
    B
    cia
    sua, quiaquod unumquodque
    membrum non
    habet in
    se,
    habet in altero. Sedut ad hanc
    digni-
    tatem
    perveniat
    Ecclesia,
    in hac intrim
    peregrina-
    tione humiliata
    gmit,
    nec
    quserit
    celsitudinis cul-
    men,
    ubi tola vita sanctorum humiliationis obtinet
    nomen.
    Qui
    habet
    aurem,
    idest
    intelligentiamcordis,
    -
    diat,
    id est
    intelligat quidSpiritus
    dicat Ecclesiis.
    Hic
    aperte monstratur, quiaquodunicuique
    Ecclesioe
    dictum
    est,
    omnibus Ecclesiis
    generaliter
    convenit.
    Notandum autem
    quod
    non dicit
    anglus,
    audiat
    quid
    Filius dicat
    ecclesiis,
    cum
    specialiter
    in
    per-
    sona illius
    apparuit,
    sed
    quid spiritus
    dicat. In
    quo
    nominetrinitas tola
    intelligitur, quiaquorum
    unaest
    substantia,
    una
    operatio,
    una et loculio est.
    Quod
    C
    enim nomine
    spiritus
    tola
    significetur trinitas,
    Do-
    minus in
    Evangelio
    manifestt,
    dicens :
    Spiritus
    est
    Deus,
    et eos
    qui
    adorant
    eum,
    in
    spiritu
    et veritate
    oportetadorare(J oan. iv). Aliquando
    autemFilius Dei
    loquitur
    desuadivinitate
    specialiter.
    Undeest:
    Opor-
    tet Filium liominis
    pli, crucifigi,
    rnori et
    sepelir
    (Matlh. xxvi), quod
    solummodo ad eum
    perlinet,
    quamvis
    et haec sine
    Spiritu
    dici non
    possint.
    Hic
    autem ex
    persona
    deitalis
    loquitur. Ideoque
    verba
    Filii verbasunt Patris et
    Spiritus
    sancti.
    CAPUTIV.
    Post hoecvidi. Mos est
    prophetarum antiquorum
    visionis suoe
    tempora
    describere
    per reges,
    et nu-
    merum
    annorum,
    et
    mensium,
    et etiam dierum.
    "
    UndeEzechiel dicit : In anno
    quinto, transmigra-
    tionis
    J oachim,
    in niense
    quinto
    dcima die mensis
    factumadseverbumDomini.Similiter
    Daniel,
    anno
    tertio
    regni Nabuchodonosor,
    etc. Iste autem novus
    propheta
    tempus
    suae
    prophtisenequaquam
    descri-
    bit
    per tempora,
    id est
    per
    annos aut
    menses,
    sed
    tantummemionemfacit unius
    diei,
    cumdicit : Fui in
    spiritu
    in die
    Dominica,
    unde datur
    intelligi, quia
    omnem hanc
    propheliam
    una die vidit.
    Ideoque
    quod
    dicilur, post
    hoec
    vidi,
    non advicissitudinem
    temporum
    rfrendum
    est,
    sed ad ordinem visio-
    num. Postea scilicet
    quamsuperius viderat,
    vidit et
    ista
    quaesequuntur.
    Vidit autem hocnon
    corporco
    intuilu,
    sed
    meule,
    sicut
    post
    videbimus. Et ecce
    PATROL.CXVII. 32
    1005 HAYMONISHALBERSTAT.EPISC. OPP. PARS 1.

    COMMENT.BIBL. 1004
    ostium
    apertum
    incoelo.Coelnmin hoc loo
    Eccle-
    siam
    significat.
    Dicii enimDominus
    per prophetam
    :
    Coelummihi sedesest
    (Isa. i).
    Salomon
    quoque
    di-
    cit : Anima
    justi
    sedesest
    sapientioe(Sap. vu).
    Si
    ergo
    anima
    justi
    sedesest
    sapientia?,
    qua?
    Christus
    est, juxta quod
    Paulusdicit
    (/
    Cor.
    i),
    ChristumDei
    virtutemet Dei
    sapienliam,
    et
    coelum
    sedesest
    Dei,
    utique
    Ecclesiaest coelumin
    quoipse
    sedet. Inhoc
    coelo,
    id est in Ecclesia est ostium hoc
    apertum,
    idest
    Christus, qui
    dicit :
    Ego
    sunt
    ostium:
    per
    mesi
    qui
    introieril, salvabilur,etc., usquepasctia
    inveniet
    (J oan. x).
    Nemoenimvenit
    adPatrem,
    nisi
    per jpsum,
    perquemingreditur
    adfidem:
    Egredilura
    fuiead
    spe-
    ciem,
    et inveniunlur
    pascua
    oeterna?refeclionis. Hoc
    ostium
    prius
    erat clausum, quia
    anle adventum
    ipsius, ejus mysteria
    latebanl
    omnibus,
    nisi
    lantum-
    modo
    prophetis, qui per Spiritum
    sanctum illumi-
    nali,
    videbant
    ejus
    incaroalionem, passionem,
    mor-
    tem et
    resurrectionem,
    quia
    eadem
    mysteria jam
    erant revelata
    per
    tolqmorbem, per proedicationem
    cselerorum
    aposlolorunn
    Vidit autemJ oannes hoc
    ostium
    dupliciler,
    vel
    oculis scilicet
    corporeis
    vidit
    haec
    omnia,
    utpolequi
    illi
    atlliserens,
    miraculaillius
    vidit
    quando
    iuorluos
    suscitavit,
    illuminavil
    eoecos,
    et his
    '
    similia
    prsente
    illo
    complevit.
    Ad novissi-
    mum
    quando
    morluus est,
    et matrem
    ejusvirginera
    in suamcuram
    suscepit,
    vel oculis
    mentis,
    sicutin
    bac
    propheliaaperle
    ostenditur. Et vox
    primaquam
    audivi
    tctnquam
    tuba;
    loquentis
    mecumdicens: Vox
    prima quam
    audivit J oannes,
    Vtus Testamenlum
    intelligitur,
    ubi
    mysteria
    Christi
    Ecclesiaeque
    sunt
    praedicta.
    Omniaenim
    qua?
    in bac
    prophelia
    vel
    jam
    impleta,
    vel in
    proximocomplendacognovit,
    ante
    in
    lege
    et
    prophetis
    caelerisqueScripturis
    Veteris
    Teslamenli sunt
    proenunliata. Qua?
    vox bene lan-
    quam
    voxtuba?fuisse
    dicilur, quiaper
    ora
    praedica-
    lorum
    sonuit,
    quibus
    dicitur :
    Clama,
    ne
    cesses,quasi
    tubaexaltavocemluam
    (Isa. LVin).Tubisquoque
    J udasi
    utebantur in
    proelio,
    et nos sacra
    Scriplura
    admonet
    in
    bello,
    dum
    pugnamus'
    contra diaboli tentamenta
    et contra incentiva carnis noslrae. Sed videamus
    quidipsa
    vox
    dixerit, Asenfle
    hue,
    id
    est,
    adostium.
    Omnisenim
    Scriptura
    VeterisTestamenti ad
    myste-
    ria Christi contuendanos invitt. Undeest illudMi-
    chea?: In novissimisdiebus erit monsdomusDomini
    proeparatus
    inverlice
    monlium,etfluent
    adeumomnes
    gnies(Midi. iv).
    Monsiste Christus
    est, quem
    vidit
    Daniel
    proecisum
    sine
    manibus, qui
    crevil et
    imple-
    vit universamterrain
    (Dan. n).
    DomusautemJ acob
    Ecclesia est fidelitim. Hoc est
    itaque
    J oannemad
    ostium
    apertumascendere, quod
    Ecclesia ad non-
    tem,
    id
    est,
    ad Christumconfluere. Dicatur
    itaque
    J oanni,
    et inilloomniumchorodoctorum: Ascende
    hue,
    non
    gressibuscorporis,
    sed
    gressibus
    mentis
    et
    fidei,
    et videinChristo
    jam
    omnia
    complta, quse
    prius
    sunt
    per prophelas prsenunliata.
    Et ostendam
    tibi
    quoeoportet pri
    cito. Id
    est,
    in
    prsesenti
    lem-
    pore, quod
    a?ternitati
    comparatum,
    brevissimtim
    horse momentumest. Sciendurn
    vero, quia
    in eo
    A
    quod
    dicilur :
    Ostendamtibi
    qua?oportet
    fieri
    cilo,
    non
    quodjam
    nonessent
    denegatur,
    sed
    quoniam
    deinceps
    mansura
    essent declaratur.
    Dignitas
    enim
    Ecclesia?
    jam
    exaltata
    erat, quando
    J oannesislacer-
    nebat, quseusque
    in fmem
    sa?culi,,quo
    cumDomino
    adgudicandum
    venlura
    est,
    hacsenlentia
    perduranda
    monstralur.
    Post hoecstalim
    fui
    in
    spiritu.
    Nonest ilainlelli-
    gendum, quod spiritus ejus
    a
    corpore
    fuerit abla-
    tus,
    et sic viderit islam
    visionem,
    sedsicut
    jam
    su-
    perius
    diclum
    est,
    mentetotumhocvidit. Vis enim
    Spiritus
    sancli sublevavit mentem
    illius,
    adcou-
    templanda mysteria
    coelesti^,
    nihilque per corpus
    vel vidit vel
    audivit,
    seda
    Spiritu
    sancto in extasi
    raplus,
    id est ductusest ut ea videret et
    audiret,
    B
    spiritualit!'
    audiens
    retineret,
    possetque
    ea scribere
    et ad
    posteros
    mittere. Si vero ad electos referre
    volumus, spiritualis
    inhoc eorum conversalio de-
    claratur, quibus per
    Paulumdicitur : Nonestis in
    carne,
    sed in
    spiritu.
    Et alibi :
    Spiritu ambulale,
    et desideriacarnis non
    perficietis(Gtai, v).
    Et ecce
    sedes
    posita
    erat incoelo.Si sedesest
    Ecclesia,
    sicut
    supra
    dictum
    est,
    anima
    justi
    sedes
    sapientiae,
    et
    coelumetiam
    ipsa Ecclesia,
    videndumest
    quem-
    admodum
    sedes
    sit in
    coelo,quod
    ita
    simpliciter
    di-
    cere
    possumus, quia
    Ecclesia
    quoe
    est sedes
    Dei,
    licet inhac adhuccarne
    versetur,
    tamen
    jam
    mente
    coeluminhabilat. J uxta illud
    Apostoli
    : J Nostracon-
    versatioincoelisest
    (Philip, m).
    Et aliter
    praesens
    Ecclesia
    quae
    adhuc
    corporeperegrinatur
    a
    Christo,
    "
    in cosloest
    mente, quaejamrgnt
    cum illo. Sed
    melius est ut subtilius hsec verba
    perscrulemnr,
    quod
    exemplo
    Veteris Testamenti melius
    videbimus,
    in
    quolegimus
    octoanimasin arca diluvii
    tempore
    salvatas.
    Quo
    in locooctoaiiimaemulliludinemsi-
    gnificant
    fidelium,
    arca
    quoque
    universalemEccle-
    siam. Sicut
    itaque ibi, quod
    est
    arca,
    hocsunt ocio
    anima?,
    et
    quod
    ocio
    anima?,
    hocest
    arca,
    id
    est,
    generalis Ecclesia,
    ita et
    hic, quod
    est
    sedes,
    hoc
    est
    coelum,
    et
    quod coelum,
    hoc est sedes. Sic
    itaque dicitur,
    sedes
    posita
    erat in
    coelo, quasi
    di-
    catur Ecclesiain Ecclesia. Et
    supra
    sedemsedens.
    Consuetudp
    est istius
    prophelia?,
    ut
    aliquandoper
    sedentemDeumPatrem
    intelligat, aliquando
    Deum
    _
    Filium,
    Patrem
    quippe
    ibi sessorem
    intelligi vult,
    ubi dicit : vidi in dextera sedentislibrum
    apertum,
    dexteram scilicet sedentis mthrono Filium
    appel-
    ons, per quem
    facta sunt
    omnia, ipsum
    vero seden-
    temDeumPatrem
    intelligens.
    Hicautem
    per
    seden-
    temdebemus
    inlelligere
    DominumJ esum
    Christum,
    sicut
    sequentia
    verba
    aperte
    docebunt.
    Superins
    le-
    gimusquod
    viderit ambulantemsimilemFiliohomi-
    nis inmedio
    septem
    candelabrorum
    aureorum,
    hic
    aulem dicitur
    quod
    viderit eumsedentem. Ambulat
    itaque
    Dominusinmedioelectorum
    suorum,
    quando
    dona
    gralia?
    sua? illis
    difiiindit,
    sedet vero
    quando
    singulorum
    mrita
    dijudicat.
    De
    quo
    subditur:
    Et
    qui
    sedebatsimiliserat
    aspectuilapidisjaspidls
    ei sardinis. Id
    est,
    vultus et facis
    ejus
    similiserat
    1005 EXPOSITIOIN APOCALYPSIN.

    LIB. II. 1006


    aspectui lapidis jaspidis
    et sardinis. Per
    lapidem
    }
    jaspidem, qui utique
    viridem colorem
    habet,
    debe-
    mus
    intelligere
    claritatemdivinilalis Dei
    Filii,
    ineu-
    juscontemplatione
    constat
    satietas et sumniarefectio
    omniumsanctorum. Undeest illud: Per mesi
    quis
    introierit, salvabilur,
    et
    pascua
    inveniet
    (J oan. x).
    Ha?cenim erit remuneratio
    eleclorum,
    scilicet Dei
    vultus,
    in
    cujus
    visionesatiabuntur
    omnibus niodis.
    Unde est : Ovesmeoevocemmeam
    audient,
    et
    ego
    vilamoelernamdo eis
    (Ibid.).
    Sardinis autem
    lapis
    terra?rubra?similitudinem
    habet,
    et idcirco
    per
    eum
    humanilas Filii Dei
    signatur, qua?
    rubore
    sanguinis
    perfusa
    est
    lemporepassionis,
    unde et
    angeli
    inter-
    rogantes
    aiunt :
    Quarerubrumest indumentum
    tuum,
    et vestimentatua
    siut
    calcanliumin lorculari ?
    (Isa.
    LXIH.)Qui ilaque
    habet viroremindivinitatis clari-
    tate,
    habet etiam ruborem in
    humanitate, per quam
    et
    Adam, qui
    rubra testa
    interpretatur,
    ad coelestia
    revocavit. Aliudest enim
    quod
    viret,
    et aliud
    quod
    rubet. Sedboctantum non
    duo,
    sed
    unus, quia
    unus
    liomoet Detisex duabus constat naturis. Perfectus
    enim
    Deus, perfectus
    est et
    homu, et ideo
    quod
    in
    eoviret,
    polenlia?est, quod
    rubet misericordia?. Et
    qui
    exeo
    quodviret,
    noscreavit : ex eo
    quodrubet,
    nos redemit. Possumuset
    per
    hos
    lapides
    Ecclesiam
    intelligere, qua?
    virorem
    jaspidis
    habet in contem-
    platione
    Dei
    maliens, atque
    ideo
    jam hujus
    mundi
    prospra pro
    nibilo
    dputt,
    dum
    pascuis
    tenue
    viriditatis iohaeret. Cui in Canticis canlicorum dici-
    tur :
    Quoe
    habitas in
    horlis,
    amici auscultant
    te, fac
    me audirevocemtuam
    (Cant. vm).
    Habet
    quoque
    et
    sardium, qui lapis,
    ut
    diximus,
    rubrum habet colo-
    rem,
    quoniam
    electi ne divina extollanlur
    visione,
    fragilitate
    bumanitatis monenlur.
    Unde et Daniel
    vel Ezechieli divina
    mysleria
    conluentibus
    anglus
    dicit,
    Filii
    hominis,
    ac si eis diceret:Et claritatem
    superna? gratia? aspicitis,
    tamen memores estote
    quia
    homines
    estis,
    et de
    propagine
    hominis
    pecca-
    toris
    descendistis, ideoque
    ex humana infirmitate
    rubra terra estis. Et iris erat in circuitusedis
    simi-
    lis visioni
    smaragdinoe.
    TI/M;
    Gr.eee, Latinedicitur ar-
    cus. Arcusautemin die
    pluvia?paret,
    et est
    signum
    propiliaiionis,
    dicente Domino
    lempore
    diluvii ad
    Noe: Ponamarcummeumin
    nubibus, etrecordabor
    foederis
    met
    (Gen. ix). Quidilaque per
    arcum debe-
    . mus
    intelligere,
    nisi DominumJ esum Christum?
    Quod
    cerle si solerter
    inspicitur,
    effectus
    ipsius
    iris
    indicarevidetur. Nain
    ingreditur
    radius solisinnu-
    bem
    imbriferam,
    et sic formatus est
    arcus,
    quod
    utique
    valdeCbristo
    congruil. Ipse
    est enimsol
    per
    divintalem,
    de
    quo scriptum
    est : Vobis limentibus
    nomen meum orietur sol
    juslitia?.
    Radius istius so-
    lis,
    idest clarilas lucis oeterna?
    ingressa
    est
    nubera,
    quando
    in utero
    virginis accepit
    carnem. Dehac
    quippe
    nube
    per prophetam
    dicitur : EcceDominus
    ascendit
    super
    nubemlevemet
    ingredietur J Sgyplum
    (Isa. xix). Qua?nubes,
    id
    est,
    caro
    Dominir
    recte
    imbriera
    dicitur, propter
    multitudinem scilicet do-
    clrinarum. Est uulem arcus
    signumpropitiationis,
    Aquia
    videlicet in Christo omnis nostra salus et
    pro-
    pitiatio
    consistit. Unde
    angeli
    in
    ejus
    nativitate
    pa-
    cem
    annuntiaverunt, dicentes
    : Gloria in excelsis
    Deo,
    et in terra
    pax
    hominibus bonoevolunlatis
    (Luc.
    H).
    Et
    ipse
    aseendens ad
    Patrem, dicit
    discipu-
    lis suis : Pacemmeamdo
    vobis, pacem
    meamrelin-
    quo
    vobis
    (J oan. xiv).
    Undeirin si additur una Iittera
    in
    Groeco,
    id
    est, i,
    ut irini
    dicatur,
    hoc
    ipsura
    sonat,
    quia (/>flvu pax
    dicitur. Iris
    ilaque
    erat in circuitu
    sedis,
    quia ipse
    est corona et
    proteclio
    sanctorum
    suorum. Namet in arcu duo sunt
    principales
    colo-
    res,
    viridis
    scilicet,
    id est
    aquosus,
    et rubeus. In
    quibus
    nimirum
    designatur aperte aquabaptismatis
    et
    sanguis redemplionis,
    vel
    gratia Spiritus
    sancti.
    Per haecenim duo ab omnibus emundamur
    pec-
    B calis. De
    quibus
    duobus
    mysteriis
    tota Eccle-
    sia
    cingilur,
    et
    per
    ba?c in novilatem
    gratia?
    Dei renovatur. Vel
    per
    hos duos colores
    pos-
    sumus
    intelligere
    duo
    judicia:
    unum
    quod
    factum
    est
    per aqiiani
    :
    atque
    aliud
    quod
    faciendum est
    per
    ignem.
    Sive
    per
    nubemimbriferam
    possumus
    intel-
    ligere sanctos, qui pluunt verbis, coruscant rairacu-
    lis,
    et clarilate
    superni
    luminis irradiaii et illustrati
    piissimis supplicationibus pro
    nobis
    justitiam
    condi-
    toris ad
    pietateminflectunt,
    sicut
    Moyses, qui
    inter-
    cedens
    pro populoIsral,
    dicebat : Aut dimitte eis
    hoc
    peccatum,
    aut delemedelibro tuo
    (Exod. xxxn).
    Quod
    autem
    sequitur
    : Similisvisioni
    smaragdina?,
    quia smaragdus lapis
    est viridis
    coloris, per
    hune
    lapidem
    sicut et
    supra per jaspidem
    divinitas Filii
    G
    Dei
    exprimilur, per quem
    tola Ecclesia roundatur et
    gubernalur.
    Et in
    circuitu sedissedilia
    viginti quatuor,
    et
    tuper
    ihronos
    viginti quatuor
    senioressedeotes. Dominus, in
    Evangelio
    duodecim tantum
    thronos,
    super quos
    duodecim lestalur
    sessuros in
    judicio apostolos
    di-
    cens: Sedebilis
    super
    sedes
    duodecim, judicantes
    duo-
    decimtribusIsral
    (Matth. six), quare
    ergo
    J oannes
    viginti quatuor
    commmort? Nimirum
    propter ge-
    minum Teslamentum
    ,
    Vtus scilicet et Novum. Di-
    cuntur
    itaque
    duodecim
    propter dignitatemapostoti-
    cam. Dicunlur et
    viginti quatuor propter
    Patres
    utriusque Testamenti, qui
    cumDominoventuri sunt
    ad
    judicium.
    Nam et in
    duodecim tribubus Isral
    omnes
    gnies intelliguntur.
    In
    duodecim
    apostolis
    omnes
    perfecti, qui exemplumapostotorum
    in
    pra?-
    senii vila sunt
    seculi,
    sicut in Petro cseteri
    apostoli
    et
    praedicatores acceperunt
    claves
    regni
    coelwum.
    Est
    quoque
    unus
    thronus,
    sicut
    supra legimus,
    idest
    una
    judiciaria polestas
    : sunt et
    viginti quatuor, pro-
    i
    pter
    numerum
    prophetarum,
    et
    apostolorum
    ca?lero-
    rumque
    fidelium.
    Ipsi quippe
    erunt sedes in
    quorum
    cordibus Deus
    sedebit, ipsi
    et
    sedebunt, quia
    et alios
    i
    judicabunt.
    Undeet Psalmista : Illic sederunt sedes
    :
    in
    judicio (Psal. cxxi).
    De
    quibus
    adhuc subditur :
    i
    Circumamicti vestimenlkalbis. Hoc enim nonsolum
    i
    ad
    apostolospertinel,
    sedet
    generaliter
    ad omnes
    qui
    vestimenta
    baptismatis
    inviolala a
    capitalibns
    criminibus cuslodiunt.
    Baptizati
    enimChristumsunt
    1007 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 1008
    induti, juxta
    illud
    Apostoli
    :
    Quotquotbaptixati
    estis,
    Christuminduislis
    (Galat. m). Ipsique
    habent vesti-
    menta
    alba,
    si inviolata servant
    baptismatis
    sacra-
    menta. Et in
    capitibus
    eorumcoronoeaureoe. Vidi
    subaudis.
    Quia
    victores
    accipiunt
    coronam
    quando
    triumphant
    de
    hostibus,
    non immerito
    per
    coronas
    sanctorum
    regnum
    et remuneratio
    intelligitur
    eo-
    rum,
    qui
    de mortis auctore
    triumphant.
    Sedsicut in
    illo sedentes
    judicant,
    ita
    per
    illumvictoriam
    possi-
    dent, qui
    dicit :
    Confidite, ego
    vici mundum
    (J oan.
    xvi).
    Potest etsubaliointellectu eademEcclesia
    figu-
    rari in
    viginti quatuor
    senioribus. Constat enimhic
    numerus ex senario et
    quaternario, quia quater
    seni
    viginti quatuor
    sunt. Senarius refertur ad
    ope-
    ralionem, quia
    sex diebus Deus
    omnipotens
    omnia
    opra
    sua
    perfecit,
    et sexto die
    atque
    sexta hora
    hominem redemit.
    Quaternarius
    vero ad
    quatuor
    libros sancti
    Evangelii pertinet. Quia ergo
    sancta
    Ecclesia
    siveinVeteri Testamento sivein
    Novo,
    Dei
    eperationem recolit,
    et
    veneratur,
    et libros sancti
    Evangelii custodit,
    et recte in
    viginti quatuor
    seniori-
    bus
    comprehenditur,
    vel certe
    propter viginti quatuor
    libros Veteris Testamenti, quibus
    utitur secundum
    canonicamauctoritatem,in quibus
    NrmimTestamen-
    tum,
    et ea
    qua?
    in eo
    complta
    sunt
    pra?nuntiata
    co-
    gnoscit.
    Unde et
    Evangelista
    dicit
    (Marc, xv)
    de
    duobus latronibus
    qui
    cum Domino sunt crucifixi :
    ideo hoc
    factum,
    ut
    impleretur Scriptura, qua?
    dicit:
    Et eum
    iniquisdeputatus
    est
    (Isa. un).
    Et dethrono
    proceduntfulgura,
    et
    voces,
    ettonilrua.
    Thronus Dei
    ipsa
    est electorum
    Ecclesia,
    de
    qua
    procedunt fulgura,
    id est
    signa miraculorum,
    de
    quibus
    dicitur : Illuxerunt
    fulgura
    tua orbi terrce
    (Ptai. LXXVI).
    Qua?
    bene
    fulgoribus comparantur,
    quia
    terrent et illuminant.
    Fulgura
    etiamexnubibus
    descendunt,
    etsancti
    ipsi
    sunt
    nubes, qui pluunt
    ver-
    biset coruscant miraculis.
    |Emitlunt quoque
    voceset
    tonitrua,
    idest verba
    pra?dicaiionis
    et comminationis
    dicentes : Omnisarbor
    quoe
    non
    facit fructum
    bonum
    excidetur et in
    ignem
    miltetur
    (Matth. xix).
    Undeest :
    Voxtonilrui tut inrota
    (Psal. LXXVI).
    Et
    quia
    de sede
    dicit : Procedunt
    fulgura
    et voceset
    tonitrua,
    cum
    ha?cnon
    sedi,
    sednubibus
    conveniant,
    ipsam
    sedem
    nubemvult
    intelligi
    de
    qua imbres, fulgura
    et toni-
    trua
    procedunt.
    Et
    septemlampades
    ardentes ante
    Ihroitum,quoe
    sunt
    septemspiritus
    Dei.
    Septem
    autem
    spiritus
    dicuntur cumunus
    sit, propter septiformem
    gratiam, qua?super
    Dominum
    requievisse
    narra
    tur,
    di-
    ceote
    propheta
    :
    Requiescetsuper
    eum
    spiritusDomini,
    spiritus
    consiliiet
    forlitudinis, spiritus
    scientioeet
    pie-
    tatis,
    et
    replebit
    eum
    spiritus
    timorisDomini
    (Isa. xi).
    Beneautem
    lampadibuscomparatur Spiritus sanctus,
    quia
    ad Dei amorem sanctos
    accendit,
    et lumine
    fidei
    illumint,
    nefoveamerroris incurrant.
    Lampas
    quippe
    Gra?ce,
    fiammadicitur
    Latine, neque
    alibi nisi
    antethronura
    lucet, quia
    videlicet
    Spiritum
    sanctum
    babere non
    possunt, quicunque
    extra Ecclesiam
    sunt,
    sicut haeretici. Unde et in canonibus
    dicilur,
    uf.
    si taiesiterumEcclesia?
    conjungi per
    rectarafldem
    A voluerint, accipiant
    manus
    episcoporumimposilio-
    nem, quatenus
    sic
    possintrecipereSpiritum
    sanctum
    quemperdiderunt.
    s
    Et in
    conspeclu
    sedis
    tanquam
    mare vitreumsimile
    crystallo.
    Mzve
    appellat
    lulerem, legimus
    enim
    quod
    Salomonfecerit
    mare,
    idest luterem. Per mare au-
    tem debemus
    intelligere baptismum,
    testante
    Apo-
    stolo, qui
    dicit:
    Quoniampaires
    nostri omnes sub
    nube
    fuerunt,
    et omnes
    baptizati
    sunt in nubeet in
    mari
    (I
    Cor.
    x).
    Vitro autem
    comparatur quod per-
    spicuum
    est
    metallum, propter purilatem
    iidei, qua?
    in
    baptismo demonstratur,
    cum
    baptizandi
    crederc
    seinDeumPatrem et Filium et
    Spiritum
    sanctum
    fateantur. Marevitreumintus et foris
    splendet, quia
    corde creditur ad
    justitiam,
    ore autemconfessio fit
    B
    adsalulein. Notandumautem
    quod
    idemmare simile
    crystallo
    dicitur.
    Crystallum
    enim ex
    aqua
    nasci-
    tur,
    et multo
    frigore
    durescit ad
    lapidem;
    ita et
    sancti
    per
    tribulationem
    pra?sentis
    vita?adfirmilatem
    perducunlur.
    Ante tbronum
    igitur
    sunt
    septem spi-
    ritus
    Dei,
    et mare vitreum simile
    crystallo, quia
    in
    Ecclesia tantummodo ardet
    Spiritus
    sanclus,
    et
    Trinilatis
    baptisma
    tribuitur.
    Ideoque
    fideselectorum
    manifestatur, vitaque
    illorum
    conflatur,
    et asordibus
    vitiorum
    purgatur.
    Et in medio
    sedis,
    et in circuitu
    sedis
    quatuor
    animalia,
    ante et rtro
    plena
    oculis.
    Nulli
    dubiura, quin
    ha?canimalia DominumJ esum
    Christum
    significent,
    et omnes
    sanctos, pra?cipue
    quatuor Evangelistas, qui
    in medio sedis et incir-
    _ cuiluesse
    dicuntur, quia incipienles
    ab J rusalem
    pnsdicando pervenerunt usque
    ad finesterra?. J ru-
    salem
    quippe
    in medio est orbis
    terra?,
    sicut
    per
    prophetam
    testatur Dominus : In medio
    genlium
    posui eam,
    et incircuitu
    ejus
    terras
    (Ezech. v).
    Per
    oculos autem
    animalium,
    divinarum
    Scriplurarum
    sacramenta
    significantur.
    Plena
    ergo
    sunt oculis
    animalia, quiaquot
    sunt
    scriplurarum eloquia, quasi
    tt sunt sanctorum
    lumina, quibus
    illi corda suorum
    illuminant auditorum. Ante et rtro oculos
    habent,
    quia
    tamdebis
    qua?
    facta sunt,
    quam
    de ils
    quse
    facienda
    sunt, loquuntur.
    Ha?cenimorationis
    parlicula
    aliquandoproproeteritoponi
    tur,
    utest illud:
    Antequam
    Abraham
    fieret, ego
    sum
    (J oan. vin). Aliquando
    vero
    pro
    fuluro,
    ut est illud
    Apostoli
    : Unum
    quod
    rtro
    U
    est
    obliviscens,
    in antemeextendo
    (Philip, m).
    Anle
    ilaque
    et rtro animalia
    plena
    sunt
    oculis, quia per-
    fecteVeteris ac Novi Testamenti universa continent
    sacramenta, qua?
    scilicet
    principaliter
    trium
    lerapo-
    rumcausas
    enarrant,
    idest
    pneteriti, proesentis
    et
    fuluri. Et alia
    quidempra?dicla,
    alia autem
    jam
    im-
    pleta,
    alia vero adhuc
    implenda pronuntiant
    :
    pra?-
    dicla scilicet
    mysteria
    Dominiez
    incarnationis,
    im-
    pletamjam ejusdemRedemptoris
    nostri
    dispositio-
    nem, implendam
    vero
    justorum atque impiorum
    se-
    parationem.
    Concordant autem sibi isli
    oculi, quia
    quod
    lucet inVeteri
    Testamento,
    hoc
    fulget
    inNovo.
    Vel certeanimaliaante et rtro oculos
    habent, quia
    omnes electi
    redemptorem
    suum et
    judicatum
    in
    primo
    humiliialis sua?
    adventu,
    et
    judicaturum
    in
    1009
    EXPOS1TIOIN APOCALYPS1N.

    L1B. II. 1010


    secundo celsitudinis sua?
    semper
    attendunt. Cum
    etiam
    quilibet
    electi verbis
    Evangelistarum
    edocli,
    proeleritapeccata
    recolentes deflent,
    et
    qua?subsequi
    possunt,
    sollicite
    proecavent,
    anteet rtro animalia
    oculos habent. Multahinc dici
    possunt, qua?
    bre-
    vitati studentes omitiimus.
    El animal
    primum
    simile
    leoni,
    et secundumani-
    mal simile
    vitulo,
    et tertium animal habens
    faciem
    quasi
    hominis,
    et
    quartum
    animal simile
    aquiloe
    vo-
    lanti. Miruni valde est
    quare
    J oannes alio ordine
    ha?canimaliaordinat
    quam Ezechiel, primum po-
    nens
    leonem,-
    cumille
    primum
    faciemhominis
    po-
    suerit. Ad
    quod
    dicendum
    est, quia prophetia
    non
    servat ordinemhistoria? :
    quod
    si
    faceret, jam
    non
    prophetia,
    sed hisloria esset.
    Quod
    ex libris
    pro-
    phetarum
    facillime
    cognoscilur,
    e
    quibus
    ut unum
    ponamuspro
    omnibus, perspiciendum
    est
    quod
    idem
    propheta
    Ezechiel,
    cum
    superius
    dixerit ad se fa-
    ctura verbumDomini anno
    vigesimo sexto,deinceps
    loquens
    contra Pharaonem
    regemiEgypti
    undecimo
    annoeamdem
    prophetiam
    adsefactamdicit.
    Spiritus
    enimsanctus locutus est
    prophetis
    sicut
    voluit,
    et
    quando
    voluit, ideoque
    non est ibi
    requirendus
    ser-
    monis
    ordo,
    sicut in libro
    Genesis,
    vel
    Regum,
    et
    in ca?lerishisloriis. Primum
    ergo
    Ezechiel faciem
    hominis,
    id est Matthaei
    ponit,
    servans ordinem
    hisloria?.
    Qui
    idcirco
    per
    hominem
    intelligitur, quia
    humanitalemFilii Dei describit in
    tempore,
    dicens :
    Liber
    generationis
    J esu Christi. Deinde Marcus
    per
    leonem
    intelligitur, quia
    a clamore
    inchoat,
    veluti
    leodicens : Vox clamantis in deserlo. Tertium
    po-
    nit
    vitulum,
    idest
    Lucam, qui
    a sacerdotio
    coepit,
    dicens: Fuit in diebusHerodis
    rgis
    sacerdos
    qui-
    dam
    ; qui
    etiam maximecirca
    templumversatur,
    a
    quo
    et
    Evangelium
    suum ita termint :
    Quia
    erant
    semper
    in
    templo
    laudante* et benedicentes Deum.
    Quarto
    loco
    ponit aquilam, qua? utique
    J oannem
    significat, qui
    a divinilale
    coepit, quoniam
    Christus
    prius
    nalus est ut
    homo,
    deinde
    pra?dicavit,
    et ter-
    ribilem vocem emisit ut
    leo,
    et sic
    passus
    est ut
    vitulus,
    ac
    postmodum
    ascendit ad coelosut
    aquila.
    Ideoque
    inhoc ordineordoservatur historia?. J oan-
    nes vero
    primum ponit leonem, quia
    Christus
    jam
    surrexit a
    mortuis, quia
    videlicet non ideo credide-
    runt in Christum
    populi, quia
    natus est ut
    homo,.
    aut
    quiapassus
    est ut
    vitulus,
    sed
    quia
    resurrexit a
    '
    mortuis ut leo. HincPaulus dicit : Et si noveramus
    Christumsecundum
    carnem,
    sed
    jam
    nunc non no-
    virnus,
    acsi diceret : Non
    jam
    in animalibus homi-
    nem
    mortuum,
    sedleonemaltendimus
    post
    morlem
    insternumvicturum. Undein
    sequentibuslegimus
    :
    Vieil leodetribu J uda
    (Apoc.v).
    Et J acob in
    per-
    sonaillius
    loquitur
    J uda?: Ad
    proedam, fili mi,
    as-
    eendisti,
    requiescens
    accubuisli ut
    leo,
    et
    quasi
    catu-
    lus
    leonis, quis
    suscitabiteum?
    (Gen. XLIX.)
    Namdi-
    cunt
    qui
    de nalura bestiarum
    disputant, quod
    leo
    nonclausisoculisdormit,
    et Christus mortuus est ex
    humanilate,
    tamen
    vigilavit
    et
    impassibilis
    mansit
    divinilate. Dormiens
    quoque
    leo
    nascilur,
    et advo-
    Acem patris excitatur,
    ita et Christus voce Patris
    excilatus est
    juxta
    illudPsalmi :
    Exsurge gloria
    mea
    (Psal. LVI),
    etc.
    Quia ergo
    inde creditur unde sur-
    rexit,
    bene J oannes
    primum
    leonem
    posuit.
    Pri-
    mus
    itaque
    est inordinehomoet
    vitulus,
    sed
    primus
    invirtute leo. Leo
    quippe
    rex est
    bestiarum, atque
    ideonon immerito
    per
    eumMarcus
    intelligitur.
    Se-
    cundum
    ponit
    vitulum
    qui utique,
    ut dictum
    est,
    Lucam
    significat, quia
    vitulus hostia sacerdolum
    erat,
    et in
    templo offerehalur,
    et
    ipse
    insua narra-
    tione maxime circa
    templum
    versatur. Tertiumho-
    minem,
    id est
    Matlha?um, qui temporalem
    Christi
    ,..
    describit nativitatem.
    Quartum aquilam,
    id est
    ^J oannem, qui
    in reverberatis oculis transcendens
    omnemaliitudinem
    coeli,
    et
    ipsos
    etiamchoros an-
    B
    gelorum,
    divinitatem Filii Dei
    inluetur,
    dicens : In
    principio
    erat Verbum
    (J oan. i).
    Haec
    quatuor
    animalia
    significabant quatuor
    flumina
    paradisi,
    deuno fonte
    Christi in Ecclesia manantia. Similiter et
    quatuor
    circuli
    arca?, quibus portatur
    Ecclesia.
    Significant
    quoque
    ha?c
    quatuor
    animalia
    ipsum
    DominumJ e-
    suni
    Christum, qui
    natus ut
    homo,
    passus
    est ut
    vitulus,
    surrexit ut
    leo,
    ascendit
    super
    omnes coelos
    ut
    aquila. Designantur
    etiam
    per
    ha?canimalia om-
    nes
    sancti,
    nam
    unusquisque
    eleclus in
    quantum
    rationabiliter secundum VoluntatemDei
    vivit,
    homo
    est, quia
    homo est rationale
    anima),
    in
    quantum
    adversa istius sa?culi
    sequanimiter
    tolrt
    leo,
    unde
    scriptum
    est : J uslus
    quasi
    leo
    confidens absque
    ter-
    rore erit
    (Prov. xxvm).
    In
    quantum
    se mortificat
    cum vitiis et
    concupiscentes
    vitulus. In
    quantum
    per
    mentis
    contemplalionem
    coelestia
    petit aquila.
    Et
    quatuor
    animalia
    singula
    eorumhabebant alas
    senas. Ala? animalium
    significant
    duo
    Testamenta,
    quibus
    Ecclesia ad coelestia
    supportatur
    : sed cum
    duosint Teslamenta,
    ejusdem
    Ecclesia?
    spiritualesala?,
    propter geminum
    testamentum
    , quod
    in duodecim
    tribubus
    Isral,
    vel induodecim
    apostolisinvenitur,
    ipsa?
    ala?
    per
    binarium duodecies
    mnltiplicanlur,
    et
    viginti quatuor
    alas reddunt. Bisenimduodeni
    viginti
    quatuor
    sunt. Aliter duodenarius numerus constat ex
    parlihus seplenarii,
    idest ex tribus et
    quatuor.
    Sive
    etiam
    dicamus,
    ter
    quaterni,
    sive
    qualer
    terni duode-
    cim
    fiunl, qui
    numerus sacratus est numroduodecim

    apostolorum.
    Internario autemfidessancta?Trinitatis
    intelligitur.
    In
    quaternario
    autem
    quatuor
    mundi
    par-
    tes. Ducatur
    ergo
    duodenarius
    per binarium,
    et effl-
    ciuntur
    viginti
    et
    quatuor. Quo
    numrosummaelecto-
    rum
    exprimitur, quibus
    fidemsancta? Trinitalis
    per
    quadripartitum
    orbem
    pra?dicantibus,
    totusmundusad
    coelestiasustollitur. Possumus et hasalas senasaliter
    intelligere.
    Prima ala
    intelligitur
    lex
    naturalis,
    se-
    cundalexMoysi.tertia propheta?,quarta Evangelium,
    quintaEpistola?apostolorum,
    sexla canonicaauclori-
    tas,
    sivedoctrinacalholicorum
    virorum,
    Hieronymi,
    Auguslini, caelerorumque
    sanctorumPatrum. Hisalis
    quotidie
    sancta Ecclesia
    sustollitur,
    et ad coelestia
    sublevatur. Aliter senarius numerus
    perlinet
    ad
    omnem Christi
    operationem, qua?
    in sex
    diebus
    *t
    1011 HAYMON1SHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 1019
    sex
    hujus
    saeculi oetatibus
    peracta est,
    vel
    peragi-
    tur.
    Quatuor igitr
    adnoslramnaturam
    pertinent,
    qtia?
    ex
    quatuor
    hutnoribus constant.
    Quatuor ergo
    senis alis utuntur
    Sancti, quiaquandiu
    inhac vita
    consistant, ea
    lfttum
    possunt comprehendere, qua?
    per
    sex
    hujus
    a?tates saeculi
    peraguntur.
    Hinc est
    quod apud
    Isaiamchrubin
    caput
    et
    pedes
    velare
    iilis
    referuntur, "quia
    videlicet sancti
    neque
    ea
    qua?
    fuernt ante riindi
    constitulionem, neque
    ea
    quae
    post
    finemsoecirli fulura sunt
    cognoscerepossunt.
    Et Ezechiel
    adjungit,
    una similiiudo
    ipso
    rum
    qua-
    tuor, quia
    videlicet unam fidemdocent
    quadriparti-
    tum orbeni. Et etiam in
    Evangelio
    uno
    inveniifl
    dur
    quatuor,
    sicut in concordia textus
    aperte
    mani-
    feslalur. El in circuitu et intus
    plena
    sunt oculis.
    Ha?c
    animalia,
    sicut
    supradiclum
    est,
    omnes sanctos
    proedicalores significant, qui
    in circuitu et intus
    pleni
    sunt
    oculis, quia
    sua
    proedicatione
    et eos illu-
    minant
    qui
    in medioEcclesia?
    consistant,
    et eos
    qui
    in
    finibuS
    terra? morantur. Vl in circuitu et intus
    pleni
    sunt
    oculis,
    quiaper
    lillerara
    simplices,
    et
    per
    spiritualem intelligentiam perfectiore's
    inslruunt.
    Quasi
    enim foris habebat oculos
    Paulus,
    cumdice-
    bat
    quibusdam
    : Non
    potui
    vobis
    loqui quasi spiriiua-
    libus,sUquasi
    carnalibus
    (ICor. m). Quasi
    intus ha-
    bebat oculoscumalibi dicerel :
    Sapientiamloquimur
    inler
    perfectus (I
    Cor.
    H).
    Vel in circuitu et intus
    pleni
    sunt
    oculis, quia
    et in
    cogitatione
    et
    opre
    mundos se
    custodiunt,
    alios
    quidem perfectione
    fi-
    dei et
    operis
    informant.
    Quod utrumque
    Psaimisla
    breviter
    comprehendit,
    dicens : Omnis
    gloria ejus
    filioergis
    abintusin
    fimbriis
    aureis circumamiclva-
    rietate
    (Psal. XLIV). Quia
    videlicet Ecclesia inte-
    riora cordis sollicitein
    conspeclu
    Dei mundarestu-
    det,
    et exteriora etimsua
    irreprehensibilia
    cuslo-
    dire
    probatur, quatenusper utramque sententiam,
    et
    aliis
    pulchra
    sit foris et intus sibi. Tel in circuituet
    intus
    pleni
    sunt
    oculis, quia
    fidem
    qttara
    habent in
    eorde,
    foris manifestant
    ore, juxta
    illud: Cordecre-
    dilur ad
    juslitiam,
    ore autem
    confemo fit
    ad salu-
    tem
    (Rom. x).
    El
    requiem
    non habebant dieacnocte
    dieenlia
    :
    Sanctus, mnctus,sanctus
    DominusDeusom-
    nipotens, qui
    erat,
    et
    qui est,
    et
    qui
    venturus est.
    OmnisEcclesia
    qua?
    in bis animalibus
    designalur,
    bec
    facit dieac
    nocle,
    quia
    et in
    prosperis
    et inad-
    versis sive etiam
    per
    continuum laudes Crealori
    suo
    agere satagit.
    Notandura
    autem, quia
    cumsan-
    cta animalia ter dixerunt :
    sanctus, sanctus, sanctus,
    ad
    singularem
    numerum
    redeunt,
    dieenliaDominus
    Deus
    omnipotens, quia
    licet trinitas sit in
    personis,
    unitasest in
    majestate, qui
    erat anteomnia
    saecula,
    et
    qui
    est
    immulabilis,
    sicut Psaimisladicit : Tu au-
    temidem
    ipse
    es
    (Psal. ci).
    Et venturus est ad
    judi-
    cium,
    ut reddat
    unicuique juxta opra
    sua.
    Quo
    in
    loco
    quoeslio
    oritu'r cur videlicet sancta animaliacum
    trinilatem
    pramiserint, subjungunt qui
    venturus
    est. Nostra
    quippe
    fides
    habet, quod
    in
    judicio
    so-
    lummpdo
    persona
    Filii
    videbitur, quia
    in ea forma
    qua judicalus
    esl
    judicabil
    : et Pater non
    judicat
    A
    qnemquam,
    sedomne
    judicium
    dditFilio
    (J oan. v),
    Sed
    sciendum
    est, quia
    licet
    persona
    Filii in
    judicio
    tan
    tum
    videatur,
    tatnen illiccuraillo ertfnl
    pariter
    Pa-
    ter et
    Spiritus
    sanctus inunitatis
    divinilate,
    et
    ipsa
    invisibilisTfinitlis
    nalura, per assumptam
    Filii hu-
    maniiatem
    judicabil reprobos.
    Et cumdurent Maanimalia
    gloriam
    et honoremet
    benedktionemsedenti
    super thronum,
    vivenli insoe-
    culasoecnlorum. Inhoc locoanimalia non
    genera-
    liter universalem Ecclesiam
    significant,
    sicut
    supra,
    sedtnntummodo
    quatuor evangelislas, qui
    dant
    glo-
    >m
    riamet honoremet benedictionem
    omnipotent! Deo,
    r
    quando
    omnia
    qua?
    a Deo
    perceperunt,
    ad
    ipsum
    r-
    frant. Dabant
    gloriam
    et honorem
    Deo,
    cum di-
    n
    cebanl, Sanctus, sanctus,
    sanctus Dominus Deus
    omnipotens, quia pra?dicabant
    et laudabant in his
    verbis deilalem,
    magnificentiam,
    aeternitaiem et
    dominationem. Sed
    quod
    illi
    faciebant,
    admonent
    inique
    ut et nos
    faciamus,
    laudaates Deum
    pro
    omnibus
    qua?
    ab
    ipsopercepimus,
    videlicetut
    quid-
    quid
    habemus in
    gloria
    fidei et
    honoris, operalionis
    et
    spei,
    et in benedictione
    superna?
    remttneralionis
    ad
    ipsum
    referamus. Paulus
    aposlolus
    dicit : Gloria
    et honor omni
    operanli bonum,
    J udoeo
    primum
    et
    Groeco
    (Rom. n).
    Non
    quod
    aJ udoeoet Gra?coet
    gen-
    tili sit illud
    bonum,
    vel illa
    gloria,
    seda
    Deo, quia
    ipse
    dicit : Sineme nihil
    poiestis facere(J oan. xv).
    Et
    Aposlolus
    : Omnedalum
    optimum,
    etomnedomini
    perfectum (J ae. i),
    etc.
    ltemque proecipilur,
    ut
    qui
    Q
    gloriatur
    in Domino
    glorietur.
    Sedentem
    super
    thro-
    numChristum debemus
    intelligere,
    ut
    supra
    Eccle-
    sia?sua?
    pra?sidentem.
    Procidebant
    viginti quatuor
    senioresante sedentem
    in
    throno,
    etadorabanl viventeminsoeculasoeculorum.
    Viginti quatuor
    seniores universalis Ecclesia intel-
    ligitur,
    tamin
    pra?positisquam
    in
    subjectisplebibus.
    Procidunt
    viginti quatuor seniores, qui
    humiliant
    seipsos,
    et omne bonum suuni ad illum
    referunt,
    dicentes: Non
    nobis, Domine,
    non
    nobis,
    sed no-
    mini ttio da
    gloriam(Psal. cxm). Nihilque
    desuis
    meritis
    prsesumunl,
    sed omnebonum suumab illo
    sciunt se habere. Undeet
    sequitur
    :
    Quia
    adora-
    banl viventeminsoeculasoeculorum.Adorant
    namque
    'eum, quando
    ex suis meritis el
    operibus
    non
    suam,
    "
    sedillius
    graliam quaerunt.
    Mittenles coronas suas
    antethronum.
    Quia
    coronamviclores
    accipinnt,
    non
    immerilohic
    per
    coronas sanctorum
    triumphum
    et
    victoriamdebemus
    accipere.
    Hocest
    itaque
    coronas
    antethronum
    ponere, quod
    esl infaciemcadereetado-
    rare. Aillethronum
    quippe
    elecli suascoronas
    mitlunl,
    quia quidquid
    virlutis et foftiludinis
    habent, ipsi
    in
    secrelo mentis sua?
    tribuunt,
    a
    quo
    ut vincere
    pos-
    sent diabolumet tenlamenta sua?
    carnis,
    forlitudi-
    nem
    perceperunt.
    Hoc
    deniquefiguralum
    est, quando
    Domino
    Hierosolymam
    venienti,
    turba
    qua?
    illi ob-
    viam
    venit, palmasquibus
    vicloria
    significalur,
    ante
    pedes
    asina?
    super quam
    sedebat
    proslravisselegilur.
    Quod
    enim
    per palmariun
    ramos invia
    stratos,
    hoc
    4015
    EXPOS1TIOIN APOCALYPSIN.

    LIB. II. 1014


    signifieauir
    per
    coronas anle thronum
    positas.
    Mil-
    .
    tentes ante coronasdicunt :
    Dignuses,
    DomineDeus
    nostti ttcciperegloriam
    et
    honorem et virlutem. Gloriam Christus
    accepit,
    quando
    tertia die rsurrexit a mortuis :
    honorera;
    quandoqUadragesima
    resurrectionis dieelevalus est
    ad dexteram
    paterna?majeslalis
    :
    virlufem* quando
    omniaei
    subjecta
    sunt,
    sicut
    ipse testatur,
    dicens
    discipnlis
    : Data est mihi omnis
    potestas
    in coeloetin
    terra
    (Matth. xxvin).
    Quia
    tu ereasti
    omnia,
    et
    pro*
    pter
    voluntatemtuam
    erahi,
    et creata sunt. Ac si
    dicant : Idcirco cuncla
    libi, qua?
    a tuis
    gerunlur,
    ascribenda
    sunt, quia
    ut esse
    possent,
    et ea
    qua?
    tua
    sunt
    agerent,
    a te
    accepernnt.
    Sed mirum esl
    quod
    sequiiur
    :
    Propter
    voluntatemlam ei-nl*et creata
    sunt. Si enihi
    erant, quomodo
    creata sunt? Sederant
    in
    praedestinationeomnipotentis Dei,
    et creata sunt
    in
    opre
    visibili*
    et
    qua?
    erant
    prius
    in aNifieisvd-'
    lunlate sine
    tempofe,
    creata sunt secundum
    quod
    in
    arte crealoris
    disposita
    erant in
    tempore.
    Taie
    quid
    et J oannes in
    Evangelio
    suo
    ponit, qui
    cumdixisset :
    Omnia
    per ipsumfacta sunt,
    et sine
    ipsofactum
    est
    nihil
    (J oan. i), continuosubjecit
    :
    Quodfaclum
    est in
    ipso,
    vilaerat<El Paulus
    aposlolus
    deelectis
    -.{Quifilegit
    inquit,
    nosantemundi constilutinem
    (Ephes.i),
    etc.
    CAPUT V.
    Et vidi in dextera sedentis in thrOHOlibrumscri-
    plum
    intus et
    foris, signalumsigillisseptem.
    Seden-
    teminhoc locodebemus
    intelligere
    DeumPatrem :
    dexteramvero illius
    Filium, per quem
    omnia facta
    sunt. De
    quo
    Psaimisla dicit : Dextera Domini
    (eeit
    virlttlem
    (Psal. cxvn),
    etc. Liber autem in dextera
    sedentisVeluset NovumTestamentum
    significat. Qui
    bene in dextera sedentis fuisse
    dicitur, quiaprinci-
    palis
    intenlio sacra?
    Scriptura?
    ad Christum
    pertinet,
    cujus nativitatetn, mortem, resurreetionem,
    scen-
    sionemque
    et secundumadtentum ad
    judicium
    con-
    tinet. De
    quibus
    omnibus ultro se
    qua?renlibus
    exempla
    offerunt. Idcirco autem Vtus et No-vum
    Testamentumunus liber
    appellatur, quia
    necNovum
    a
    Vetere,
    necVtusa Novovalet
    disjungi,
    sed
    quid-
    quidpraedictum
    est in
    Vetere,
    compltant
    constat in
    Novo. NamVelusTestamentum nuntius esl et ve-
    lamen
    Novi,
    Novumveto revelatio et
    adimpletio
    est
    Veleris.
    Qui
    liber beneintus et foris
    scriptus
    essedi-
    cilur,
    forisscilicet
    propter
    Vtus
    Testamentum,
    intus
    propier Novum,
    vel foris
    propter
    faciem
    terra?,
    inlus
    , propter allegoricos
    sensus. Sive foriset
    intus, quia
    unuin testamentum terram
    promitlit,
    dicens : Si
    volueritis et audieritis
    me,
    bona terra?
    comedetis,
    et aliamulta. Aliudmlernam
    regni
    coelestisbealilu-
    dinem, dumdicil: Beati
    puupere*spiritu, quniam
    ipsorum
    est
    regnum
    coelorum
    (Matth. v). Qui
    etiam
    liber
    septemsigillis
    ostenditur
    signari,
    id est
    sigil-
    '
    lari.
    Septenarius numerus,
    ut
    saepe
    dictum
    esl,
    ad
    universitatemreferlur. Per
    septem ergo sigillaple-
    niludinemobscurilatis et
    mysteriorum, qua?
    inVe-
    teri
    latebant
    Testamento,
    debemus
    accipere.
    Undeet
    Habacucdicit : Deus a Libano
    veniet,
    et sanctus de
    A
    monte umbroso et condenso. Mons
    quippe
    Libanus
    umbrosiis et
    condensus,
    libri suntVeleris Testamenti
    operti figuris allegoriarum,
    a
    quibus
    Dominusvenire
    perhibetur, quia
    ibi
    proedictus
    fuisse
    cognoscitur.
    Sive
    septenarius
    numerus ad
    septiformem Spiritum
    sanctum referlur.
    Septem siquidemsigillis
    liber si-
    gntes est, quia
    videlicet omnis
    Scriptura per
    gr.uiam Spiritus ejusdem
    et data est et reserata.
    Undeet lex
    digito Dei,
    id
    est, Spiritu
    sanclo descri-
    pfa legitur.
    Et Dominus
    resurgns
    a
    mortuis,
    et
    aperiens
    sensum
    discipnlis
    ut
    inteiligerenl Scriplu-
    ras,
    dicit eis :
    AccipileSpiritum
    sanctum
    (J oan. xx).
    Possumus et in
    septemsigillis septem
    modos locu-
    tiOnutn
    intelligere, quibus
    omnis constat
    Scriptura.
    Aut enimindicativo
    loquimtir,
    ut illud:
    Ego
    Domi-

    nusDeustuus docensteulilia
    (Isa. XLVIH).
    Aut
    pro-
    ruissivo,
    ut : lndicabo
    tibi,
    o
    homo, quid
    sit bonum
    (Mich. vi),
    etc. Aut
    imperativo,
    ut : Audi
    J acob;
    Serve meus. Et : Audi
    Isral,
    Dominus Deus tuus
    Deusunus esl
    (Deut.\i).
    Aut
    optativo,
    ut: Utinam
    attendissesverbumea
    (Isa. Xtviii).
    Aut
    conjtinclivo,
    ut Si
    audieritis vocem
    meam,
    et custodieritis
    paclum
    meum,eritis
    mihi in
    petulium
    decunelis
    populis(Exod-
    six).
    Aut
    infinilivo,
    ut :
    Intelligere
    et scire Domi
    num
    intelligentia
    est. Aut
    impersonali,
    ut :
    Quis
    lo-
    quetar potentias
    Domini ?
    Ipsa
    enimsacra?
    Scriptura?
    locutio
    septiformis,' quasi
    sub
    septem sigillis
    intelli-
    gentia?
    conlinetur,
    dum
    per septem
    modos distin-
    guer, lnqurrentibtrs
    enimnobis
    Scriptaras, primus
    gesta?
    rei textus nobis
    occurrit, quia
    videlicet ea
    G
    tantum
    Scripturarum eloquia comprehendit, qua?
    nil
    mysticesignificant,
    sed tantum
    simpliciter
    rerum
    causas
    evolvunl,
    ut est : Audi
    Isral,
    Dominus Deus
    tuus Deusunus esl
    (Deut. vi).
    Secundus
    allegoricus
    gesius
    occurril.
    Qui
    licet
    aliquid geslutn narret,
    gestus
    tamen ille
    repuiatur
    totus
    allegoricus,
    unde
    nec inusu
    freqnentatur.
    Hincest
    quod
    in omnibus
    finibusIsral
    puellaquoeriturrgi David,
    et invenilur
    tain
    fervens,
    ut
    algenlis
    senis membra
    calefacial,
    calefactumtamen ad libidinemnon
    provocet.
    Per
    quam designalur sapientia^qua?
    etiam in senibus
    non
    senescit,
    sed
    insuper
    eos
    ign
    divini amoris ac-
    cendit. Ad hune
    perlinet
    etiam
    modum, quod po-
    pulus
    Israeliticus in deserto a
    serpentis percussu
    aspectu
    a?nei
    serpentis
    sanabatur. Per
    quem
    Redem-
    ptor
    noster
    intelligitur
    in cruee
    suspensus, qui
    nos
    a morsu diaboli
    liberans,
    beala? immortalitalis re-
    mdia fidelibus tribuit. Haec enim si ad lilteram
    discussa
    tracteiitur,
    ludicra
    pro temporeputabuntur.
    Si vero
    mysteriis applicantur, magna
    insinuant
    sacramenta. Tertius modus
    uterque
    est historious
    scilicet
    atque allegoricus, quo scribitur, quoniam
    Abraham duos lilios
    habuil,
    qui,
    sicut
    Aposlolus
    scribit
    (Rom. iv),
    duo
    significant
    Testaments. Intra
    hune modum et illum
    coneluditj quo
    Isaac
    paterna
    devotione
    dispositus, ligna
    sibi
    bajulassdicilur,
    sin-
    gulariter
    Christi
    passionem designans, quem
    Pater
    pro
    omnibus
    tradidit, propriamque bajulare passus-
    esl crucem.
    Quo
    etiam modode latere dorniieulis
    1015 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. COMMENT.BIBL.
    1016
    viri formata
    mrier,
    Ecclesiam
    significabat,
    exlatere
    Christi in cruce
    pendentis
    a?dificandam.
    Quarlus
    rnodus
    est, quo
    nobis
    aliquando proprie, aliquando
    vero
    mystice
    Creatoris nostri divinitas saeris inti-
    malur
    opusculis. Proprie
    scilicet sicut
    Moysi
    dicit :
    Ego
    sum
    qui sum,
    et sic dices
    fitiis
    Isral :
    Qui est,
    misit mead vos
    (Exod. m). Mystice
    vero,
    ut omni-
    potens
    Deus sicut
    jplaustrum
    onustum fenostridere
    se
    dicit,
    cum
    gravia
    KWhinum
    _peccata portare
    se
    indicat,
    vel sicut Isaias
    super
    solium excelsum et
    elevatumsederedescribit
    Dominum, angelicas signi-
    ficans
    potestates, quas
    sibi ad
    quod
    voluerit sub-
    jecit. Qnjtus
    modus est
    parabolarum, qui
    tamre-
    lata vePbtJ Tum
    quam
    actu conficitur
    operum,
    qu^l^f
    tantumest
    multiplex atqueoccultas,
    ut non solum
    multa,
    qua?juxta
    lilteram non
    possunt, admittat,
    verum etiam
    quibusdam
    in locis
    mysteria
    narra-
    turus,
    teslimoniumde historia
    assumens, ipsum
    lit
    tera?
    gestam
    immulet. Parabolis enim verborumhic
    modus
    conficitur,
    ex
    quibus
    est illud: Ierunt
    ligna
    utmngerent super
    se
    regem (J udic. ix),
    etc.
    Neque
    enim
    ligna
    ambulare
    possunt,
    aut sibi
    regem
    consli-
    tuere,
    sed aliud
    quoddam per congruam significa-
    tionem
    metaphorice
    talibus
    Scriplurarum
    sententiis
    profertur.
    Immutavit
    autem,
    ut dictum
    est, ipsius
    littera?
    textus,
    aliquando propter mysticum
    intelle-
    ctam,
    ut in titnlo
    psalmi
    tricesimi tertii
    dicitur,
    Psalmus
    ipsi David, quando
    commutavit vultum
    suumcoram
    Abimelech,
    et dimisit eum et
    abiit,
    cumhoc factumsit coram Achis
    rege Geth,
    sicut
    liber
    Regum
    narrt
    (/ Reg. xxi).
    Cum
    ergopro
    Achis
    Abimelech
    ponitur, utique
    oslendilur ex
    ipsius
    inler-
    pretatione
    nominis lalens altius
    penetrare myste-
    rium. Abimelech
    quippe interpretatur patris
    mei
    regnnm, significans J uda?os,
    in
    quorum conspectu
    verus David manu fortis Dominus J sus Christus
    immutavit vultum
    suum, quando apparens
    in forma
    servi,
    humiliavit
    semetipsumusque
    ad mortemcru-
    cis. Vidimuseumnon habentem
    speciemneque
    d-
    co
    rem,
    et
    quasi
    absconditusvullus
    ejus
    et
    despectus,
    undenec
    repulavimus
    eum
    (Isa. un).
    Dimisit eum
    Abimelechet
    abiit, quia
    videlicet Christus a J udaeis
    minime
    receptas,
    ad
    gentes
    cum
    apostolis
    transivit.
    Unde
    ipis
    Paulus dicit : Vobis
    quidem oportebat
    loqui
    verbum
    Dei,
    sed
    quiarepulistis illud,
    eccecon-
    vertimur ad
    gentes. Aliquando
    vero idemmodus in
    parabolis
    rerum de
    ipsis
    etiam
    peccatis
    hominum
    et
    transgressionibus
    adulterorum
    prophetiam
    insi-
    nut
    operumfuturorum,
    sicut factumessein David
    constat, qui
    uxoremUria? sibi
    assumpsit, quam
    de
    solario videns
    concupierat,
    et
    ipsumgladioperemit
    (II Reg. n). Significatquippe
    inhoclocoDavidChri-
    stum, qui
    de coelomisericorditer cernens Ecclesiam
    in sua
    proedestinalione,
    lavacro
    aqua?
    in verbomun-
    dandam, concupivit
    eam
    providus,
    ut
    justificatam
    sibi
    conjungeret legitimus.
    Sed ut Bethsabea?David
    jungatur,
    Uriasvir
    ejus interficitur, quia
    ut
    justorura
    Ecclesia coelesti
    sponso adhoereat, anliqui
    hostis
    virtas
    confringitur
    et
    pedibus
    electorum calanda
    A
    proslemitur.
    Undeet
    per Evangelium
    illisa Domino
    dicitur : Ecce dedi vobis
    potestatem
    calcandi
    super
    omnemvirtutem inimici
    (Luc. x).
    Sextas modusest
    de
    gemino
    Salvatoris
    adventu, quo vigilans
    discretio
    adhibenda
    est,
    neaut
    primus accipiatur prosecundo,
    aut secundus
    pro primo. Cujus
    J uda?i
    ignari, igno-
    rantia?coecitatenune
    usquelaborant,
    nescientes
    quid
    ad
    primum, quid
    adsecundum
    ejus perlineat
    adven-
    tum. Primus
    itaque
    humilitatis sibi vindicat
    locum,
    undeest :
    Prophetam
    vobissuscitabitDeusde
    fratribu*
    vestris
    tanquam
    me
    (Act. VII)J ,
    etc. Et alibi : Post hoec
    in terra visus
    est,
    et cumhominibus conversatus est
    (Baruch, m), coeteraquehujusniodi.
    Secundus autem
    h celsitudinis ac terroris obtinel
    loca,unde
    scriptum
    le-
    gimus
    :Deus
    manifeste
    remet. Et tunevidebuntFilium
    B
    hominisvenienleminnubibus cum
    polestatemagna
    et
    majestate(Marc. xm).
    Hinc
    ipseper
    Malachiamdicit :
    Aecedamadvosin
    judicio,
    et erotestisvelox
    maleficis
    et*mdulteriset
    perjuris (Cap. m)
    Isral.
    Septimus
    mo-
    dusest.quigeminampraceptorumretinetqualilalem,
    idest vita?
    agenda? vita?que figuranda?.
    Et
    quidem
    agenda?
    vita?
    pra?cepta
    nunc
    usque manent,
    ut est :
    Diliges
    DominumDeumtuumextolo
    corde,
    et
    proxi-
    mumtuumsicut
    teipsum(Marc, xu),
    vel caetera
    talia,
    qua?
    etiamnunc
    evangelica
    auctoritate servari
    juben-
    tur. Vita?vero
    figuranda?
    manifesta veritate transie-
    runt,
    ulest
    circuracisio, sabbatum,oblatiovictimarum,
    qua?
    sicut dictum
    est,
    cessante
    umbra,
    in veritate
    spiritualiter peragunlur.
    Sed
    quia
    hic liber intus et
    foris
    scriptus
    fuisse
    asseritur,
    videndum est de his
    G
    septemmodis, qui
    debeant
    intus, qui
    forinsecus re-
    putari.
    Primus
    ilaque historicus, idemque simplex,
    nihil in se
    mysticum retineus,
    lotus est foris. Se-
    cundus
    allegoricus,
    totus omnino intus. Tertius vero
    utriusque geminam
    in se continens
    formam,
    ex
    parte
    foris,
    ex
    parte deputatur
    intus.
    Quartus
    quoque
    de
    Deo,
    apud quem
    non est
    transmutatio,
    nec vicis-
    siludinis
    obumbratio, uterque
    sensus intus dbet
    accipi.
    Pax Dei
    exsuperat
    omnemsensum
    (Phil. iv),
    et
    ejusclementiam, qua?
    dese
    figuratim
    multa
    narravit,
    nullus
    competenter atlingit. Quintus porro
    in
    para-
    bolis verborum
    diffusus, quibusdam
    etiam
    gestum
    littera?
    imitans,
    et de
    peccatis
    et adulteriis
    hominum,
    vel
    prophetiam operum,
    vel scrta
    spiritualium
    sensuummulta
    proesignans,
    intus modis omnibusest
    "
    reputandus.
    Sextus etiamde
    gemino
    Salvatoris ad-
    ventu,
    certis claret
    lestimoniis,
    foris in
    promplu
    positus,
    certis intus latet
    occultas,
    ut et dtibitatio-
    nem
    auferat,
    et fidlesexerceat.
    Septimus
    adexfre-
    mum iu
    prxceptis
    vita?
    agenda? foris,
    in
    proeceplis
    autemvita?
    figuranda?
    intus latet. Hos modos ante
    Redemptionisquidemtempus absconditos, ipso
    vero
    redemptoris tempore per
    Christum
    atque
    in Chrislo
    novimus revelatos. Ex
    quibus
    sanctus Ambrosius
    luculento et
    pulchro quamplura loquitur stylo.
    Et vidi
    angelumfortem, proedicantem
    voce
    magna
    :
    Quis
    est
    dignus aperire
    librum et solvere
    signacula
    ejus
    ?
    Quis
    est iste
    anglus?
    Nimirum
    quilibel
    doctor
    Veteris Testamenti. Labiaenimsacerdotis
    ustodiunt
    1017
    EXPOSITIOIN APOCALYPSIN.

    LIB. II.
    1018
    seientiam,
    et
    legem requirunt
    ex ore
    ejus, quia
    an
    gelus
    Domini exereituum est
    (Malach. n). Angel
    quippe
    VelerisTestamenti,
    id
    est,
    sancti
    propheta
    et
    patriarcha? requirebant
    anxie
    quis posset legen
    spiritualiter
    intelligendam
    reserare.
    Quod
    auten
    dicit, quis
    est
    dignus aperire
    librum,
    et solven
    signaculaejus, proeposterus
    ordo est? Prius enin
    dicitlibrum
    aperire,
    et sic
    signacula
    ejus
    resolvi
    cum
    prius
    signacula
    sint
    resolvenda, posteaque
    libei
    aperiendus
    est.
    Quod
    tamenitafactum
    est, quiapriui
    Dominuslibrum
    aperuit,
    id est
    Seripturam
    Veterii
    Testamenti inse faclus homo
    complevit,
    unde
    ipsi
    dicit: Nonveni solvere
    legem,
    sed
    adimplere(Matth
    v).
    Et sic demum
    resurgens
    a mortuis reseravi
    sigilla, quando discipulis
    suis
    aperuit qua? script;
    erant de eoin
    lege Moysi
    et
    prophetis
    et Psalmis.
    Etnemo
    poteral, neque
    in
    coelo,
    idest in
    angelis,
    neque
    in
    terra,
    id est in hominibus
    , neque
    in in-
    ferno,
    id est in animabus
    jam corpore exemptis,
    aperire
    librum,
    idest
    mysteria Scripturarum
    rese-
    rare, quia
    necdum
    pleniludo temporis advenerat,
    quando
    talia
    praecolegis
    impleri flagitabat. Quod
    verodicitur :
    Nequerespicere
    illum,
    mirura est
    ;
    cum
    de se J oannes dixerit
    superius
    : Vidi in dextera
    sedentis librum. Si enim nemo
    neque
    in
    coelo,
    ne-
    que
    ia
    terra, neque
    subterra
    poterat respicere
    li-
    brum, quomodo
    ille
    poterat
    eum videre? Aut ubi
    fuerit,
    aut
    nunquid
    ei soli concessura
    est, quod
    ne-
    mini aut hominum aut
    angelorum permissum
    est?
    Sed
    respicere
    hic
    positum est, pro
    eo
    quod
    est di-
    gne comprehendere.
    Quis
    enim
    angelorum
    vel ho-
    minum
    comprehendere polest, quomodo
    ille incir-
    cumscriptus
    et vivificator
    spiritus
    intra uterumVir-
    ginia
    sitanimatus? Quomodo
    ille
    post
    resurrectio-
    nemverum
    corpus
    et
    palpabile
    habens,
    clausis
    ja-
    nuis,
    intra solidos
    parietes
    ad
    discipulos
    intravit ?
    Nulius
    itaque qualiter
    a Dei Filio
    complerelur
    ra-
    tionementis
    poterat comprehendere,
    sicut et illud:
    Generationem
    ejus quis
    enarrabit ?
    (Isa. LUI).
    Et
    ego
    flebam
    multum
    qui
    anemoinventasest
    dignus
    in terra
    aperire
    librum,
    nec videre eum.
    Qua?ritur
    cum
    jam
    quando
    bealus J oannes isia
    videbat,
    iste liber de
    quo supra
    dictum
    est, per mysterium nativitatis,
    passionis,
    resurrectionis, ascensionis,
    et adventus
    Spiritus
    sancti fuerit
    revelatus,
    cur seflevisse dicat?
    eo
    quod
    nulius sit inventus
    qui
    librum
    posset ape-
    rire. Sedsciendumest
    quia
    nonex sua
    persona
    bea-
    tus
    J oannes,
    sed ex
    persona
    Patrum Veleris Testa-
    menti
    flet, qui
    flebant desiderantes adventumFilii
    Dei in
    mundum, quorum
    unus dicebat : Vlinamdis-
    rumperes coelos,
    ei
    venires,
    a
    fade
    tuamontesturba-
    rentttr
    (Isa. LXIV).
    Unde et Dominus in
    Evangelio
    discipulis
    : Beali
    (inquit)
    oculi
    qui
    vident
    quoe
    vosvi-
    delis: dico enim
    vobis,quia
    mulli
    propheloe
    et
    reges
    votueruntvidere
    (Matth. xiu),
    etc. Et unus desenio-
    ribus dixit mihi : Ne
    fleveris,
    eccevicit leo detribu
    J uda,
    radix David
    aperire
    librum,
    et solvere
    septem
    signaculaejus.
    Per huneseniorem
    quemlibel patrem
    Veteris Testamenti debemus
    accipere, qui
    adventum
    A
    Filii Dei
    proenuntians,
    ca?teris consolationem
    pra?-
    bebal.
    Quorum
    unus dicebat: Non
    auferetur sceptrum
    detribu
    J uda,
    etc. Et iterum: Salutare tuum
    exspe-
    ctabo,
    Domine
    (Gen.
    XLIX).
    Dumenimisla
    diceret,
    os-
    tendebat
    utique
    librumillum
    per
    adventumFilii Dei
    reserandum,
    unde et
    subjungitur
    : Eccevicit leode
    tribu
    J uda,
    etc. Leo
    appellalur
    Christus
    per signifi-
    cationem, quia
    victor a mortuis resurrexit.
    Agnus
    propter
    victimationem, quia
    oblatus est
    pro
    nobisin
    cruce. Detribu
    J uda, quia
    videlicet ex semine J uda?
    descendit
    David,
    de
    cujus stirpe
    fuit beata
    virgo
    Maria, ideoque
    radix David
    appellatur, juxta quod
    Isaias dicit
    (c. xi)
    :
    Egredietur virga
    deradie
    J esse,
    et
    ftos
    deradie
    ejus
    ascendet. Ecce
    (inquit)
    vieil leo.
    Quid
    vicit leo
    iste,
    idest Christus?
    Diabolum,
    mun-
    B
    dum,
    mortem et infernum.
    Ideoque
    librum
    aperuit,'
    et
    sigilla ejus
    solvit, quia
    omnia
    prius prxnuntiata
    de se veniens in mundum
    implevit.
    Nec moveat
    quempiamquare
    nondicit
    vincet,
    cumsit vox
    pra?-
    cedentium
    Patrum, quia
    sacra
    Scriptura sa?pepra?-
    teritum
    ponit pro futuro,
    ut est illud : Foderunt ma-
    nus measet
    pedes
    meos
    (Psal. xi).
    Et
    vidi,
    et eccein
    mediothroni et
    quatuor animalium,
    et in mediosenio-
    rum
    agnum
    stantem
    tanquam
    occisum. Sicut
    supra
    dictum
    est,
    hocest
    thronus, quodquatuor
    animalia,
    hoc etiamseniores, quodquatuor animalia,
    et thro-
    nus,
    hoc est omnis
    Ecclesia,
    in
    cujus
    medio est
    Christus, juxta
    illud: Ecce
    ego
    venio,
    et habitabo in
    mediotui
    (Zach. n). Superius
    dicit
    J oannes, quod
    viderit similemFilio hominis ambulanteminmedio
    "
    seplem
    candelabrorum aureorum. Deinde
    quod
    vi-
    derit sedentem,
    nunc autem
    subjungit, quod
    vide-
    rit
    agnum
    stantem
    , quod
    taliter est
    intelligendum
    :
    Arabulat Dominus, quando
    dona misericordia? sua?
    suis electis
    tribuit,
    alii
    scilicet'gratiam linguarum,
    alii
    inlerpretaliones
    sermonum. Sedet vero
    quando
    singulorum
    facta
    dijudicat,
    stat
    quando
    eos certan-
    tes
    adjuvat.
    Stare enim
    adjuvare est,
    unde et Ste-
    phanus
    inter manus
    lapidantium
    stantemillumvidit
    in coelo. Recte autem non
    occisus,
    sed
    tanquam
    occisusin Ecclesia cernitur, quia
    etsi roortuus est
    ex
    infirmitate,
    vivit ex virtule
    Dei;
    vel certe inme-
    dio electorum suoruin
    tanquam
    occisus stat Chri-
    stus, quia quolidie
    in suis moritur
    electis, qui
    se
    p.
    mortificant cumviliis et
    concupiscentiis.
    Habentem
    cornua
    septem,
    etoculos
    septem, qui
    sunt
    septemspi-
    ritus Dei missi inomnemterram.
    Quodper seplem
    cornua,
    hoc etiam
    signicatur
    et
    per septemoculos,
    id est
    Spiritus sanctus,
    sicut
    ipse manifestai,
    cum
    subjungit
    :
    Qui
    sunt
    septemspiritus
    Dei missi inom-
    nemterram. Et cum unus sit
    spiritus juxta
    illud :
    Spiritus
    Domini
    replevit
    orbem terrarum
    (Sap. i).
    Dicuntur
    septem
    oculi vel
    septem
    cornua
    propter
    septiformem ipsius gratiam.
    Qui
    bene
    per septem
    oculos
    figuratur, quia
    suos electos illumint discur-
    rens,
    sicut Zacharias
    dicit, per
    universam terram.
    Sedhoc considerandum, quia
    cornua in
    capitesunt,
    et carnem
    excedunt, ideoque per
    cornua eminen-
    tiores sa?culi
    intelligi possunt, qui yalde
    caeteros
    1019 HAYMONISHALBRSTAT. EPlSC. OPP. PARS I.

    GOMMENT. BIBL. 1020
    proecellunt,
    et
    capiti
    Christi
    adhoerent,
    in
    quo
    etiam
    et
    regnumperceperunt.
    Nam
    per
    cornua etiam in-
    tclliguniur regha,
    sicut in Zachari
    legimus, quia
    quatuor
    cOftiua,quatuor
    sunt
    rgnaprincipal].
    Hinc
    Paullis
    Spiritus
    sancti munere
    quoedam
    membra ca?-
    teris eminer
    prospiciens
    ait : Vosincarnenon
    estis,
    serfin
    spirilu (Rom. Vin),
    acsi aliisverbis diceret :
    Neqiiaquam
    Utceetera
    corporis
    ossa
    circumdamini,
    sed
    tanquam
    cornua
    super
    carnemet ossa
    erigimini.
    Et
    venit,
    et
    accepit
    librumde dexterasedentis in
    throno. CumPater
    Spiritus sanctus,
    et Filiusindivi-
    nilale unius substantioe
    sint,
    quare dicit'agnum
    ac-
    cepisse
    librum de dextera sedentis?
    Propier
    lwc
    videlicet,
    quia qui agnus
    factus est
    tanquam
    occi-
    sus,
    ipse
    homo
    assumptus
    de Dei verbo non solum
    aPtre
    accepit
    et
    Spirilu
    sancto,
    sedetiamadivini-
    tate
    ipsiusverbi, qua
    eum
    accepit. Accepit
    autem
    librum,
    quoniam
    ea
    qua?
    dese eranl
    pra?dicta, opre
    complevit.
    Et cum
    aperuissel
    librum, quatuor
    animaliaet vi-
    ginti quatuor
    senioresceciderunt coram
    agno. Agnus
    librum
    aperuit, quando
    ea
    qua?
    multoante de
    seipso
    fueranl
    proenunliala, opre implevil,
    unde omnes
    sancti
    coghoscenles
    illum veraciter Deum
    suum,
    de
    quo
    tanta
    mysteria
    sunt
    proedictacadunt,
    idest
    humiliade sesentiunt et
    ipsum
    imilantur. Undeet
    Sequitur
    : Habentes
    singuli
    citharas et
    phialas
    au-
    reas
    plemt
    odoramenlorum,
    quoe
    sunt orationes san-
    ctorum. In cithara est
    lignum
    et
    chorda?,
    sedtamen
    diverso modo tensa?. Per
    lignum ergo
    debemusin-
    telligere
    crucm
    Christi, per
    chordas
    ipsam
    carnem
    sanctorum. Tenduntur chorda?in
    ligno, quia
    sancti
    imilantur Christi cfucem et
    passionem, juxta
    illud
    Ptri
    apostoli*
    Christus
    passus
    est
    pro
    nobis,
    vobis
    relinquens exemplum(I
    Petr.
    n)
    et coetera. Sedta-
    men diverso modo
    tenduntur, quia
    nonomnes
    oequa-
    liter
    piUiuntuf,
    dumalius
    crucifigitur,
    alius decol-
    latar,
    alius
    tslulalur, atque
    alius
    lapidatur,
    et cae-
    tera
    hujusmodi
    discrte sustinent
    torrnenta,
    unum
    tamen sonumomnes
    reddunt, quia
    unamfidemom-
    nes conlitentur. Et sicut Christus mortuus est
    pro
    illis,
    itaet
    ipsi
    moriuntur
    pro ipso.
    Per
    phialas
    au-
    tem charitatis iltorom latitudinem debemus intel-
    ligere,
    Unde
    bene aromalibus
    plena?
    fuisse referun-
    lur. Odoramenta
    quippe
    mundas
    significant
    oratio-
    nes, Unde Psaimisla :
    Dirigatur
    oralio mea sicut
    incensumin
    conipectu
    tuo
    (Psal. CXL).Congrue
    ila-
    quepost
    citharas
    phialoeponuntur, quia prius
    Do-
    minus,
    passus
    est,
    et sua
    passione
    taliter ostendit
    latiludinemcharitatis,
    dum
    pro
    suis oravit cruci-
    fixoribus,
    dicens : Pater,
    nestatuas illis hoc
    pecca-
    lum,
    quia
    nesciunt
    quid factunt (Luc. xxm).
    Habent
    ilaque
    sancti
    cilharas, qui
    imilantur
    passionem
    Christi,
    habent et
    phialas, quia
    non solum
    pro
    ami-
    cis,
    sedetiam
    proipsis
    orawt inimicis sicut
    legimus
    i Actibus
    apostolorum
    de
    Stephano, qui positis
    genibus
    orabal,
    dicens:
    Domine,
    ne statuas illis hoc
    peccutttm(Act. vu).
    Aromalibus
    comparantur ipsa?
    orajiones sanctorum, quia
    nulla
    magis grata potest
    A
    esse
    oralio, quam
    ea
    qua? pro
    inimico
    funditur,
    ut
    Domini
    pra?ceptamimpleatur, quod
    dicit :
    Diligite
    inimicos
    veslros,
    etc.
    Et cantabuntcanticum
    novum-,
    dicentes:
    Dignuses,
    Domine,
    accipere librum,
    et
    aperire signaculaejus,
    quoniam
    occisus
    es,
    et redemisti nosDeo in
    sanguine
    tuo. CanticumnovumNovumest
    Testamentum,
    in
    quo
    nova res
    continelur,
    incarnalio scilicet
    ejus, passio,
    mors, resurrectio,
    ascensioad
    coelos,
    missio
    Spiritus
    sancti,
    in
    quo
    etiamsub
    gemino proecepto
    tota lex
    comprehenditiir
    et
    propheta?,ipso
    dicente: Mandatum
    novumdovobis
    (J oan. xiii).
    DehoccanlicoPsaimisla
    dicit : CantateDominocanticum
    novum,
    cantate Do-
    mino,
    omnis terra
    (Psal. xcm).
    Hoccanticumsancta
    Ecclesiacantat
    quia
    hoc
    jugiter
    recolit,
    et taliaeum
    B
    pro
    se
    peregisse cognoscit. Ipsis quoque operibus
    hoc
    confiletur,
    duminDomine
    ejus
    fonte
    baptismatis
    regeneralur, seque
    cum vitiis et
    concupiscentiis
    mortificat, spe
    et fidecumillo
    resurgit,
    et adcoelestia
    sublevatur,
    dono
    Spiritus
    sancti
    locuplelatur,
    ad
    judiciumpanier
    se cum
    capile
    suo venturam
    profi-
    telur.
    Quid
    autem
    ipsa
    animaliaet seniores
    dicant,
    audiamus :
    Dignus,inquiunt,
    es Domine
    Deusnoster,
    accipere
    librum
    ,
    etc.
    Accepit
    Dominus
    librum,
    et
    signacula ejus solvit, quando
    factus
    homo,
    ea
    qua?
    desefuerant
    proedicta,opreimplevit.
    UndeinEvan-
    gelio legimus, quia
    cum
    guslasset acetum,
    dixit :
    Consummatumest
    (J oan. xix),
    omne scilicet
    quod
    iu
    nie
    oporlebat
    fieri
    usque
    ad mortemac si
    dicerent,
    Ad
    comparationem
    victoriarum ndstrarum tua sola
    G
    digna judicatur Victoria,
    cujus singulari passione,
    demorlis
    principe
    amaledicto
    legisredempti
    sumus.
    Si
    quis
    autem dubitaverit in
    quatuor
    animalibusvel
    viginti quatuor
    senioribus lotam Ecclesiam
    posse
    comprehendi,
    sicut
    supradictum est,
    atlendat islo-
    rum
    verba, quibus dicunt,
    Redemisti nos
    Deo, quia
    caplivi
    tenebamur a diabolo. Ex omni
    tribu,
    idest
    ex omni ordine.
    Quia
    sicut
    supradictum est,
    tribus
    atribus dicuntur ordinibus : et
    lingua, quia
    cumsint
    sepiuaginla
    dua?
    lingua?,
    ex omnibus bis ad fidem
    sunt
    collecti, qui
    fuerant
    proedestinali.
    Et
    populo,
    quiaplures
    sunt
    populi quamlingua?,utpole
    cumuna
    lingua
    multa?
    gnies toquuntur,
    sicul
    Romani, Itali,
    Franci, Burgundiones, Aquilani, Goithi,
    licet
    quas-
    dam
    unaquoeque gens
    habeat
    proprietales. Quod
    autem
    subjungit,
    et
    nalione,
    id
    ipsum
    est
    quod pra?-
    miserat : El
    populo, quia
    videlicet nullumest
    genus
    hominum,
    ex
    quo
    in ecclesianon
    comprebendatur.
    Nonenimesl
    apud
    illum
    pcrsonarum
    distinctio, sed
    inomni
    gnie qui
    timel
    eum,
    et
    operatur juslitiam,
    acceptus
    esl illi
    (Act. x).
    Et hos non vili
    prelio,
    sed
    suo redemit
    sanguine.
    Unde
    Aposlolus
    :
    Empli
    enim
    estis
    pretiomagno(I
    Cor.
    vi).
    El
    fecisti
    nosDeonostro
    regnum
    et
    sacerdotes,
    et
    regnabimussuper
    terram. Omnes electi
    reges appel-
    lanlur, quia tyrannidem
    vitiorumin se
    consurgere
    nonsinunt. Luxuria?
    appetilum
    freuant, igiiem
    furo-
    ris
    exstinguunt,
    et coetera
    hujusmodi
    tentamenta in
    se
    consurgere
    voleutiaobruunt. Sacerdolea
    quoque
    1021
    EXP0SIT1O IN APOCALYPSIN.

    L1B. II.
    1028
    dicuntur, quiaseipsos quotidie
    in aracordis sacrifi-
    ciumconlribulalum
    olerunt,
    ut hostia viva
    fiant,
    se
    cum
    vitiis et
    concupiscentiis
    mortificanies. Hinc
    PaulHSdicit : Obsecrovos
    per
    misericordiam
    Dei,
    ut
    exhibeatis
    corpora
    vestrahosliam
    viventem, sanctam,
    Deo
    placentetn(Rom.xu). Dumque
    hoc
    faciunt, super
    terram
    reges
    existant, quia
    carnaliter el desideria
    terrena
    coinprimunt,
    et veluli
    super subjeclam
    ter-
    rant
    lege
    virtutis
    rgnant. Qua?utique
    electorum
    Ecclesia,
    sicul
    redempta
    esl a
    Christo,
    ita inillo
    qui
    eamredemit
    potestalem
    ut librum
    aperiret accepit.
    Et vidi el audivi vocem
    angelorum
    multorumincir-
    cuituthroni etanimaliumel seniorum.
    Quod
    ha?cvisio
    tola
    spiritalis
    fuerit,
    hic manifestissime J oannes
    ostendit,
    cum dicil : El audivi vocem
    angelorum
    multorum; neque
    enimvox videri
    potest,
    sedvidere
    posilum
    est
    pro intelligere,
    sicut in Exodo
    legitur,
    Videbat
    populus
    voces,
    idest
    inlelligebat (Exod. xx).
    Sic enim solemus et nos dicere cui
    quam aliquid
    ostendere
    cupienles,
    utrum videat
    ,
    id est ulrum
    intelligat
    ea
    quoe
    dicimus. Totus
    quippe
    visus vel
    auditus J oannis
    in
    spiritu
    fuit, alque
    ideo
    spiri-
    tualis. Inhocautemloco
    quod significant
    animalia,
    throni,
    et
    seniores,
    hoc
    significant
    et
    angeli,
    id est
    omnes sanctos. Nec solummodoilli
    appellaniur
    an-
    ^t-li, qui
    alios
    docent,
    sicut
    episcopi, presbyteri
    et
    coeteri,
    sed etiam omnes
    justi, qui
    bonum
    quod
    inlelligunt,
    aliis manifestare student : namet idem
    J oannesdicit in suo
    Evangelio
    , quia quotquot
    cr-
    diteront in
    eum,
    ddit eis
    potestalemfilios
    Dei
    fieri
    (J oan.i),etPsalmista,go
    dixi,dii
    estis
    (Psal. LXXXI).
    Idem
    quoque
    in
    Evangelio
    Dominus
    ait,
    Vos aulem
    qui
    dii
    eslis, quem
    meessedicitis
    (Matth. xv)
    ? Si
    ergo
    sancti,
    filii Dei
    vocantur,
    nec solumfilii
    Dei,
    sedeliam
    dii, quid
    niirumsi
    appellaniur angeli
    ? De
    his
    quippeangelis
    Isaias dicit :
    Angeli pacis
    amare
    flebunt;
    et Zacharias : Labia sacerdolis custodiunt
    scienliam,
    et
    legemrequirunt
    ex ore
    ejus, quia
    an-
    glus
    Domini exerciluum est. Isti in circuitu throni
    et animalium
    sunt, quiaipsi
    sunt throni el
    animalia,
    ipsi quoqueangeli
    el seniores. Possumus et hos an-
    gelosintelligere supernos spiritus, qui
    in circuitu
    Ecclesia?
    consistant, ipsamquecustodiunt,juxta
    illud
    Apostoli
    : Nonneomnes
    spiritus
    ministratorii
    sunt,
    missi in
    ministerium,
    propter
    eos
    qui
    hoerediiaiem
    capiunt
    salutis
    (Hebr. n).
    Non dubium est enim
    quod
    de
    reparatione
    humani
    generis ipsi quoque
    angeli
    sunt
    loetati,qui prius
    homines a suo consorlio
    deputabant
    extraneos. Undenato
    Domino,
    adfuilmul-
    titudo mililioecoelestis laudanlium Deumet dicen-
    tium,
    Gloriainexcelsis
    Deo,
    etinterra
    pax
    hominibus
    bonoevoluntatis
    (Luc. n).
    Sive hoc de hominibus
    sanctis sivedecoeleslibus
    spiritibus dicatar,
    oslen-
    ditur mulliludo
    innumerabilis,
    cum
    subjungitur
    : Et
    erat numerus eorummillia
    mitlium,
    dicentiumvoce
    magna.
    Si enim certamnumerum
    posuisset,
    sum
    main eorum
    exprimens,
    et diceret decemmillia,
    aut
    cenlum
    millia,
    aut si
    quidhujusmodi, utique
    finitum
    ostenderet numerum. Taie
    quoquelegimus
    inDanielis
    ^volumine, qui dicit,
    Millia milliumministrabant ei
    (Dan.
    vu).
    Innumerabilis
    utique
    numerus
    angelorum
    numerabilem
    significat
    multitudinem electorum. Tt
    quippe
    homines sancti ascensuri sunt in
    coelum,
    quot
    ibi remanserunt
    angeli pereunle diabolo, quo-
    niam in omnibus
    angelorum
    ordinibus
    ipsi
    sancti
    locumhabebunt.
    Dignus
    est
    agnus qui
    occisus
    est,
    accipere
    virtutemel divinitalemet
    sapientiam
    et
    for-
    titudinemethonoremet
    gloriam
    et benedictionem.
    Qui
    appellalur
    leo
    propter fortitudinein, ipse appellalur
    agnus propler
    innocentiamet
    simplicitatem,
    et
    quia
    in sacrificiumest oblalus.
    Dignus
    est
    accipere
    virtu-
    tem
    ,
    ut eademscilicet virtus et
    forliludo, quoe
    est
    in
    verbo,
    sit et in homine
    assumplo,
    ut omnia
    possit
    Deusethomo. Etdivinita
    tem,
    quia
    in
    ipso
    habitatomnis
    plenitudo
    divinitalis
    corporaliter (Col. n).
    El
    sapien-
    tiam,
    ut sicut omniascit Verbumante soeculaaPtre
    genitum,
    itascit
    ipse
    homoinunilale
    persona?
    Verbo
    conjunclus,
    nec
    quidquam
    sit
    quod
    eumlatere
    possit;
    ipsa
    est
    quippe
    Dei virtus el Dei
    sapientia,
    sicut
    -
    dixit
    Aposlolus
    :
    Qui
    etsi
    crucifixns
    estex
    infirmitate,
    sed vivil ex virtuteDei
    (II
    Cor.
    xm).
    Unde
    Aposlo-
    lus,
    Etsi noveramus Christum secundum
    carnem,
    sed
    jam
    nunc non novimus.
    Quod
    autem
    proemissa
    virtute, sapientia,
    et
    divinilate,
    forlitudo
    subjungitur,
    repetila
    sentenlia
    est,
    cumhoc sit virtus
    quod
    forli-
    tudo,
    ubi adhuc subditur : Et honoremet
    gloriam
    ei
    benedictionem,
    subaudis,
    dignus
    est
    accipere,
    hono-
    remscilicet in
    resurrectione, gloriam
    in ascensione.
    ^
    benedictionem, quia
    sublevatusaddexleram
    paterna;
    majeslatis
    benedicitur,
    id est laudalur ab omni sua
    crealura.
    Dignum
    est enim
    ,
    ut humanitas Filii De
    quoe
    tanta suslinuit cruciamenta
    , post spula, posi
    alapas,
    morlem, sepulluram, resurgat,
    et in dextera
    Palriscollocelur,
    et abomni creatura
    laudetur,
    ado-
    retur,
    et
    glorificetur,
    atque
    benedicalur.
    Et omnemcreaturam
    quoe
    in coelo
    est,
    et
    super
    ter
    ram,
    etsubtusterra et
    quoe
    untin
    mri,
    et
    quoe
    in
    eo,
    dignus
    est
    accipere.
    Ut
    videlicet. ipsa
    humanitas om-
    nia
    possideal
    in
    coelo,
    id est in
    angelis,
    in
    terra,
    in
    hominibus,
    sub
    terra,
    in inferno et in
    mari,
    et
    qua?
    sunt in eo. Hocest
    quod ipse
    Dominds
    resurgens
    a
    mortuis,
    dicit : Data est mihi omnis
    polestas
    in coelo
    etinterra
    (Matth. xxvm),
    et
    Aposlolus
    : In nomine
    J esu omne
    genu
    flectatur
    coelestium, lenestrium,
    et
    inferno'rum(Philip,
    H).
    Possumus et mare
    allego-
    rice
    intelligere
    hune mundum, in.quo comprehensi
    sunt centum
    quinquaginta
    trs
    pisces, quibus
    eom-
    prehenditur
    numerus electorum.
    Omnesaudivi di-
    santes sedenti
    super
    thronum et
    agno
    : Benedictio
    et
    honor el
    gloria
    el
    polestas
    insoeculasoeclorum.Om-
    nes,
    id esl animalia,
    seniores,
    et
    ngelos,
    audivi di
    centes sedenti
    in ihrono,
    Deo
    Patri,
    et
    agno
    Filio
    ejus. Quo
    in lococum
    persona?
    Patris el Filii solum-
    modo
    ponantur,
    ibi
    pariler
    et
    Spiritus
    sanctus in-
    telligitur
    :
    quia
    ubi Filius et
    Spiritus
    sanctus,
    ibi
    etiamsinedubio
    compreheiidilur
    et Palef. Hoc ila-
    que
    nuoe
    sancla Ecclesia
    generaliler
    facit
    quoe
    inhis
    1023
    HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 1024
    animalibus, senioribus,
    et
    angelis
    demonstratur,
    quia
    laudat Creatoremsuum,
    cui soli debetur
    honor,
    benedictio,
    laus et
    gloria
    insoeculasoeculorum.
    Et
    quatuor
    animalia dicebant
    : Amen. Et
    viginti
    quatuor
    seniores ceciderunt,
    et adoraverunt viventem
    in soecula soeculorum. Sicut
    sa?pe
    dictum
    est,
    hoc
    sunt animalia
    quod
    seniores,
    id est totum
    corpus
    Ecclesia?.
    Quamobrem
    et seniores cum animalibus
    Amen
    respondent,
    et animalia cum senioribus ad-
    orant et cadunt. Unaenim
    eademque
    Ecclesia diver-
    sis voeabulis
    figurata,
    et Deum
    collaudat,
    et
    ipsam
    fidem
    interposito
    Amen veram esse
    confirmt,
    et
    eum
    quem
    vero laudis
    proeconio
    attollit,
    cadens hu-
    militer adort.
    Quid
    sit autem iste casus et hoec
    adoratio, suprajam exposuimus. Sequitur
    -
    CAPUT VI.
    Et vidi cum
    aperuissetagnus
    unumex
    septemsigil-
    lis.
    Apertio sigilli
    revelatio est sacramenti. Verum
    per seplemsigilla,-
    sicut
    supradictum est, plenitudo
    mysieriorum
    abscomditorum
    designalur, quoe
    late-
    bat ante adventumDomini.
    Quoe
    cummulta
    sint,
    et
    mullimodis
    proenunliata,
    ut ait
    Apostolus
    :
    Multifa*
    riam
    multisque
    modisolimDeus
    loqueus palribus
    in
    prophetis (Hebr. i), possunt
    tamen universa tribus
    modis
    comprehendi,
    scilicet
    locutione,
    actione et
    opre,
    verbi
    gratia
    : Ecce
    venio,
    locutioest : Inca-
    pile
    libri
    scriptum
    est de
    me, cognitio
    est
    proemissoe
    loeutionis,
    Christum
    demonstrans,
    de
    quo propheta
    :
    Ecce veniet desideratas cunctis
    gentibus (Aggoe.u).
    Namet in
    capite
    Geneseos de eo
    dicitur, quod
    in
    principio,
    id est inFilio fecerit Deuscoelumet ter-
    ram.
    Quod
    idemFiliusdeseostendit in
    Evangelio,
    dicens J udoeis:
    Egoprincipium qui
    et
    loquor
    vobis.
    Actione,
    cum
    sequitur,
    ut faciamvoluntatem
    tuam,
    Deus meus.
    Quamoperationera
    idem
    quoque
    Filius
    suam esse ostendit cumin
    Evangelio loquitur,
    di-
    cens: Meuscibus est ut
    faciam
    voluntatem
    ejus qui
    misit mePatris
    (J oan. iv).
    Coeterumut breviter di-
    camus,
    tune
    agnus septemsigilla
    nobis
    aperuit,
    quando pro
    salute
    noslra,
    sicut erat in
    Scripluris
    sanclis deeo
    promissum,
    et nasci et mori et amor-
    tuis
    resurgere,
    nec non ad coelos ascendere
    voluit,
    et sead
    judicium
    venlurum esse
    proedixit.
    Undeet
    resurgens
    a
    mortuis, aperuit discipulis
    sensum ut
    intelligerent
    omnia
    quoe
    de
    ipso
    continebantur in
    Scripluris
    sanctis,
    dicens
    quia
    sic
    oportuit pati
    Chri-
    stumet
    resurgere
    amortuis
    (Act. xvii).
    Indeesl etiam
    quoddiscipulisSpiritum
    sanctum semissurum
    pro-
    misit, qui
    eosdoceret
    omnia,
    et
    qui
    eis
    quoe
    ventura
    erant annuntiaret.
    Et audivi unum ex
    quatuor
    animalibus dicens
    tanquam
    vocemtonitrui : Veni et vide. In hoc loco
    unum
    animal
    primilivam
    Ecclesiam
    significat
    ex J u-
    doeis,
    de
    quibus scriptumest, quod
    una die credide-
    runt tria
    millia,
    alia
    quinque
    millia,
    et
    deinceps
    multa millia. J oannes autemEcclesiam
    sequentem.
    Dicit
    ergo anglus
    J oanni : Veni et
    vide, quia
    videli-
    cet Ecclesia
    primitiva
    sua doctrina et
    proedicatione
    A
    invitt Ecclesiam
    sequentem,
    dicens : Veni adfidem
    scilicet
    Christi,
    non
    gressibus corporis,
    sedfidei et
    mentis,
    et transiens a
    myslicolegis
    et
    prophetarum
    eloquio
    ad
    cogniliouis
    intellectum,
    et videea
    quoe
    ante sunt
    proedicta, jam aperle complta.
    Hinc est
    illud, Audi, filia,
    etvide
    (Psal. XLIV).
    Audi scilicet
    proedicta,
    vide
    complta.
    Et ecce
    equus
    albus,
    et
    qui
    sedebat
    super illum,
    habebat
    arcum,
    et data est ei corona. Per
    equum
    album debemus
    intelligere corpus
    Dominicum ab
    omni
    peccato
    mundum:
    per
    sessorem
    illius,
    divini-
    tatem
    Verbi, quoe
    nunc
    utique super
    bunc
    equum
    ascendit, quando
    VerbumDei carnemet animamsibi
    intra ulerum
    virginis conjunxit.
    Unde
    ipseper
    Psai-
    mislam
    loquitur
    adDeum
    Patrem,
    ut
    jumentum fa-
    B
    dus sum
    apud
    le
    (Psal. LXXII) ,
    etc. Per arcum duo
    significantur
    Teslamenta,
    ex
    quo
    tt
    procedunt
    sa-
    gittoe, quot
    sunt divina
    eloquia. Sagillis
    eniminter
    ficiuntur homines,
    et bis
    sagittis
    divinarum
    Scriplu-
    rarum interficiuntur
    reprobi,
    ut moriantur
    peccato,
    et vivant Deo. UndePsalmista :
    Sagittoe
    tuoeaeutoe
    (Psal. XLIV),
    et coetera. His
    sagiltis percussa
    luerat
    Ecclesia, quoe
    dicebat : Invenerunt me
    custodes, qui
    circuraeunt
    civitalem, percusserunt
    me et vulnera-
    verunt me. Per coronam vero
    quoe
    illi data
    est,
    possumus intelligere
    credulilatem omnium
    gentium
    in circuitu
    hujus
    soeculi commorantium.
    Surrexit
    enim
    mortuis, proedicatus
    est ab
    apostolis,
    crdi-
    tas atoto mundo. Et exiit.
    Unde,
    nisi
    aperto
    si-
    gillo,
    idest ex revelato
    Scriplurarum
    sacramenta.
    G
    Tune exiit de
    sigillo quando,
    sicut
    supradictum
    lue-
    rat,
    incarnatus
    est,
    hoc
    est, quando
    Verbum caro
    factum est. Exiit autemvincens
    diabolum, primum
    in
    seipso,
    ut vinceret
    deinceps
    illum in membris
    suis. Possumus et
    per equunvalbum intelligere ge-
    neraliter universalem
    Ecclesiam, quoe
    dealbala est
    in
    baptismale,
    cui Christus
    proesidet, quoe
    dicit in
    psalmo quinquagesimo
    :
    Asperges
    me,
    Domine
    ,
    hyssopo,
    el
    mundaborf
    lavabis
    me,
    et
    super
    nivem
    dealbabor.
    Specialiter
    autem in
    equo
    alboordo
    proe-
    dicatorum
    exprimitur,de quodicitHabacuc(Cap. ni),
    Ascende
    super equostuos,
    et
    equitatus
    tuus sanitas
    est.
    Qui jure equi
    Domini
    vocanlur, quia
    Dominus
    illis
    proesidens per
    illos universas
    gentes
    circuivit
    proedicandoatque
    adfidemsuam
    colbgendo, quando
    illi
    profecti proedicaverunt ubique,
    de
    qua
    sessione
    eliamDominusdicit : Ecce
    ego
    vobiscumsumomni-
    busdiebus
    usque
    ad consummalionemsoeculi
    (Matth.
    xxvm). Eques ergo qui sedebat,
    habebat
    arcum,
    quia per proedicationem
    doctorum
    senlentiis
    divini
    Verbi Christus
    percussit
    corda
    gentilium,
    et inter-
    fecit in eis vitia et
    peccata,
    ut
    posset resurgere
    sa-
    nitas virtulum. Corona autem secundumhune sen-
    sum
    dupliciler potest intelligi
    : Vel Victoriavidelicet
    sanctorumde diaboloet
    persecutoribus hujusmundi,
    vel etiam mulliludo
    subjectorum
    fidelium, pro qui
    bus
    ipsi
    remunerationem a?terni
    regni'percipiunt.
    sicut
    Apostolus
    auditoribus dicit
    (Philip, ir)
    :
    Qur
    gaudium
    aut
    quoe
    corona
    gaudij
    mei,
    nonne vos
    1023 EXPOSITIOIN APOCALYPSIN.

    L1B. 11. iifib


    estis?
    Exivit hic ordo
    proedicatorum
    a J udoeacum
    suo
    quit,
    hoc
    est,
    cumChristosibi dicente: Ite in
    mundum universum. Vincens
    primo
    diabolumin
    seipso,
    ut vinceret illum
    postea
    in
    aliis, quos
    ab
    idololalriatraxerai adChristi culturam.
    Et cum
    aperuisset sigillum
    secundum,
    audivi se-
    cundum
    animal,
    dicens: Veni etvide. Et exiitalius
    equusrufus.
    Sicut
    superius per
    album
    equum
    intel-
    leximus
    corpusChristi,
    hoc
    est,
    sanctamEcclesiam
    a
    peccato
    mundam
    per baptismum
    et Christi
    passio-
    nem,
    sic inhoc loco
    per equum
    rufum debemusin-
    telligere
    omne
    corpus diaboli,
    hoc
    est,
    omnes re-
    probos
    :
    quia
    sicut Christus est
    caput
    omniumfide-
    liuni,
    et omnes fidles
    corpus ejus
    in
    quibus ipse
    per
    fidem
    habitat,
    ita
    caput
    omnium
    reproberum
    est
    diabolus,
    et omnes
    reprobi corpus ejus,,
    in
    qui-
    bus
    ipse
    habitat.
    Equus ilaque
    rufus
    antiqui
    hostis
    est
    corpuspeccatiscruentatum,
    et animarum inler-
    fectionibus
    sanguineum. Quod
    enim
    sanguis peccata
    significet,
    Psaimisla manifestt
    qui dicit,
    Librame
    de
    sanguinibus,Deus,
    Deus
    (Psal. L). Ipsi
    enimre-
    probi peccatis
    sunt
    cruentati,
    et eliamhomicidiis
    foedati. Undeet
    per prophetam quibusdam
    Dominus
    dicit
    (Isa. i)
    : Cumclamaveritis ad
    me,
    non exau-
    diamvos. Manusenimvestroe
    sanguine plenoe
    sunt.
    Hinc est
    quod
    inferius
    bestia, super quam
    meretrix
    sedet,
    coccineaesse
    perhibetur.
    Et
    qui
    sedebat
    super eum,
    dalumestilli ut sumeret
    pacem
    deterra. Dataesl diabolo
    polestas
    ut sumat
    pacem
    deterra
    , quando permitlitur justo
    Dei
    judi-
    cio,
    ut hoc
    possit
    facere. Taieest
    hoc, quale
    et illud:
    InduravitDominuscorPharaonis
    (Exod.xi).Notandum
    autem
    quia
    nonde
    coelo,
    seddeterra aufertille
    pacem.
    Coelum
    quippesignificat sanctos, quibus
    Dominus
    ascensurus ad Patrem
    , dicit : Pacemmeamdovobis
    (J oan. xrv).
    Abhisnon
    potest
    diabolusauferre
    pacem,
    quia
    coelestes
    sunt,
    et terram
    calcant,
    habcntes
    prin-
    cipempacishabilatorem,
    de
    quo
    Paulusdicit:
    Ipse
    est
    pax
    nostra
    (Ephes.n).
    Deterra
    enim,
    id
    est,
    deterrenis
    hominibus sumit
    pacem, facitque
    eos
    discordes,
    et
    zizaniorum divortia inter eos
    seminat, quoniam
    terra
    sunt,
    idest terrena et transiioria immoderate
    ambiunt. De
    quo
    adhuc
    subjungitur
    : Et ut invicem
    se
    interpciant,
    datas estilli
    gladiusmagnus.
    Gladium
    non
    corporeum
    debemus
    intelligere,
    sed
    spirilu
    a-
    lem,
    quo
    non tantum
    corpora, quantum
    animoe
    ju-
    gulantur.
    Gladiusenimhic
    intelligitur
    mala
    persua-
    sio,
    locutio
    prava, deceptioiniqua, quo gladio
    duo-
    bus modishominesdiabolus
    interficit,
    cum
    videlicet
    occulte mala
    suggerit per seipsum,
    vel eliam cum
    apertejustos persequilur per
    membra
    sua,
    unde in
    Evangelio
    hahemus : Cumdiabolussemisissetincor
    J udoe,
    ut traderet Dominum
    (J oan. xm), primum
    quippegladio
    mala?
    persuasionis,
    ei inanima Domi-
    num ut
    traderet,
    deinde
    persuasit
    ut
    semetipsum
    interficeret. Undeillemiser
    desperans, seipsum
    la-
    queo suspendit.
    Simililer
    quoque
    mulieri locutusest
    per serpentera,
    dicens : Cur Deus
    proecepit
    vobisne
    comederetisde
    (Gen.m) ligno
    vitoe?Et
    per
    eam in-
    A
    terfecitAdam. Hocest enim
    quod
    hic
    dicilur,
    ut invi-
    cemseinterficiant homines. Per membra suaeliam
    jugult
    multos,
    et
    spiritualiter separando
    a
    fide,
    et
    corporaliler
    subtrahendo ab hac
    luce,
    sicut
    per
    Ne-
    ronem, per
    Domitianum et coeteros. De talibus
    quippe
    Psaimisla dicit : Exacuerunt ut
    gladium
    lin-
    guas
    suas
    (Psal. LXIH).
    Et
    rursus, Lingua
    eorum
    gladius
    aculus
    (Psal. LVI).
    Et cum
    aperuissetsigillumtertium,
    audivi tertium
    animal,
    dicens: Veni et
    vide,
    et ecce
    equus niger.
    Per
    equum nigrum
    omne
    corpusintelligitur diaboli,
    sicut et
    supra per rufum, quod
    fuscatum est
    nigre
    dine
    peccatorum, semperquepalitur esuriem, quia
    cupit
    devorare
    alios, alque
    inmalilioesuoeventrem
    trajicere.
    Et sicut
    caput
    eorum
    nequaquam
    dicit
    B
    Sufflcit,
    ita et isti
    nunquam
    satiantur. Undebene
    subditur : Et
    qui
    sedebat
    super eum,
    habebat stale-
    ramin manu sua. Mercatoressoient ferre staleram
    in
    manu, qui
    mercantur ea
    quoe
    sibi
    placent, pen-
    santque
    ea
    quoe
    danl et
    accipiunt.
    Sed diabolus
    pes-
    simusest
    mercator, qui
    dat
    vilia,
    ut auferat
    prc-
    tiosa. Slatera
    itaqueperversa ejus
    suasio
    intelligi-
    tur, quia
    vitammultorum mercari
    quoerit,
    ut suam
    esuriem saturare
    queat.
    Et ut
    hoc
    possit facere,
    prius
    eis
    quibus lemporalia promittit,
    alimentant
    Verbi Dei
    subtrahit, quo
    necatos in
    corpus
    suum
    assumens,
    famemmalilioesuoe
    augeat potius quam
    depellat.
    Dat vilia
    quoedam
    et
    temporalia,
    et aufert
    pretiosa
    et
    oelerna,
    sicut Adoeddit
    pomum,
    et to-
    tura
    per
    illuminfiliissuis
    accepit
    mundum.
    G
    Et audivivocem
    tanquam
    vocemin medio
    quatuor
    animalium,
    dicentium: Bilibris tritici
    denario,
    et
    trs bilibreshordei
    denario,
    etvinumet oleumneloe-
    seris. Hoecvox
    quam
    audivit
    J oannes,
    vox intelli-
    gitur
    Dei
    omnipolenlis, quando
    adunalis ad fidem
    gentibus,
    a loesioneelectorum Dominus
    antiquum
    adversarium
    compescuit ipsamquedocuit, quemad-
    moduminfeslalionem
    ipsius possent evadere,
    cum
    ait : Poenitentiam
    agite(Matth. m),
    et coetera.
    Apo-
    stolis
    quoque jussit,
    ut euntes
    baptizarent
    omnes
    gentes,
    docentes eas ut a cultura idolorumad ve-
    rumDei converterenlur cultum. Tune enimdiabo-
    lus
    perdidit frumentum, hordeum,
    vinumet
    oleum,
    idest omnes
    fidles, coepitque
    comedere
    paleas,
    vi-
    naciabibere et amurcam. Unde et
    ipsa
    vox sub-
    "
    didit,
    dicens : Bilibris tritici denario
    uno,
    subaudi-
    lur : Valet. Sed
    prius
    ista
    juxta
    litleram sunt con-
    sideranda
    : Bilibris tritici ita
    intelligitur
    : Duo
    sexlarii,
    et 1res bilibres hordei sex sextarii. El
    proecipilur
    illi
    qui
    sedebat in
    equo nigro,
    hoc
    est,
    diabolo,
    ne frumentum
    tangat
    aut
    hordeum, quia
    duo sextarii
    tritici,
    idest bilibris denario uno va-
    let,
    et 1resbilibres hordei simililer uno denario.
    Sed
    jam
    nunc videamus
    quid
    ista
    significent
    : Licet
    omnisEcclesia frumentum
    sit, juxta quodAposto-
    lusdicit
    (/
    Cor.
    x)
    : Unus
    panis,
    unum
    corpus:
    multi
    sumus in
    Christo,
    tamen
    specialiter
    hic frumentum
    debemus
    intelligere proedicatores utriusque
    testa-
    menti, qui
    molunlur tribulatione
    proeseutisvita?,
    et
    1027
    HAYMOMS
    HALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 1028
    excoquuntur ign passionis,
    et efflciunlur
    pulcher-
    rimusChristi
    panis,
    eumimitantes
    qui
    dicit de se;
    Nisi
    granum
    frument'tcadens in lerra morluumfue-
    rit,
    etc. Una
    ergo
    bilibris ex duobus sexlariis, quia
    solet homovas habere,
    quodcapit
    duos sexlarios,
    intelligitur
    una
    ecclesia ex duobus
    populis
    in ununi
    colleclis, juxta
    illud : Aliasoveshabeo
    quoe
    tionsum
    exhocovili,
    et 'Mus
    oportet
    meadducere,
    et vocem
    meamaudienl,
    et
    fiel
    unumovileetunus
    pastor (J oan.
    x).
    Subduali auiemnumro
    comprehenditur proptei
    duo
    lestanienla,
    vel
    propter
    gerainuin
    dilectionis
    proeceptum.
    Bilibris
    itaque
    tritici denario valet,
    quia
    omnes
    sancti
    pretioso
    Christi
    sanguine
    redem-
    pti
    sunl. Unde
    Aposlolus
    :
    Empli
    enimeslis
    prelk
    magno(I
    Cor.
    vi).
    Vel
    per
    denarium
    possumus
    in-
    telligere ipsum
    Dominum
    J esum
    Christum, quem
    accepturi
    sunt in remuneratione. Laborantes enim
    in vinea denarium
    acceperunt.
    Sive
    per
    denarium
    vita
    oeterna intelligitur, quoe
    cunclis electis
    dabilur,
    cumaudierint :
    Venile,
    benedicti Palris mei
    (Matth.
    xxv).
    Trs autembilibres
    hordei, subjectos
    et sim-
    plices significant
    auditores, qui
    sub
    lernarip
    numro
    comprehendunlur, quia
    fidesancta?
    Trinilatis ornan-
    tur. Unum
    itaque
    est frumenti et
    hordei, quia
    elsj
    alius aliumfortitudine et
    dignitale proecellit,
    tamen
    omnes uno Chrisli
    sanguine
    sunt
    redempti.
    Etsi
    etiam alius
    plus,
    alius minusin vinea Domini labo-
    rat,
    tamenunumornnes
    post
    laborem denarium
    re-
    cipiunt.
    Etsi enimerit ibi diversilas raansionum,
    ta-
    men una erit remuneratio
    :
    quia
    omnes incommune
    unum
    possidebunt
    Deum,
    et
    quod
    in se
    quis
    non
    habebit,
    habebit
    utique
    in
    altero, quia
    erit illis
    Deus
    omnia in omnibus. Et
    vinum et oleum ne loeseris.
    Quod superius significatur per frumentum,
    hoc hic
    intelligitur per
    vinum: et
    quod supra per
    hordeum,
    hoc nunc
    per
    oleum,
    id
    est,
    omnes sancli inEccle-
    sia
    generali.
    Recte
    enim
    per
    vinumet oleum
    ipsi
    exprimuntur,
    quia
    sicut
    vinum
    el oleumex multis
    botris in
    proelopressis producitur,
    itailli mullis tri-
    bulationibus
    islius vila?
    premuntur,
    et in
    apotbecis
    Dominici cellarii condunlur.
    Et
    quia
    vinum,
    sunt
    baplizaii
    infideDominica?
    passionis.
    Et
    postea
    acce-
    perunt
    oleum
    Spiritus
    sancti,
    prohibet
    divinavirtus
    antiquum
    hoslem ne eos
    laedai,
    ut suadendo mala
    aliquando
    eosad
    peccatumperlrahat.
    Et cum
    aperuisset sigillumquartum,
    audwi vocem
    quarti
    animalis
    dicenlis, Venj,
    et vide. El ecce
    equus
    pullidus.
    Qui superius per equum
    rufumet
    nigrum,
    ipsi designantur
    et hic
    per
    pallidum,
    id est omnes
    reprobi
    ad
    pallorem
    oeterna?mortis
    venturi,
    mor-
    tuis enim
    proprie pallor
    accidit. Nec mirumsi
    per
    equi pallorem
    mors
    exprimitur,
    cumeliam
    ipse
    ses-
    sor mors vocetur. Unde
    subdilur : Et
    qui
    sedebat
    super
    illum,
    nomenilli mors.
    Quo
    nomine diabolus
    intelligitur, quia
    invidia diaboli mors introivit in
    orbem terrarum
    ;
    qui super
    eos
    sedet, qui pallidi
    sunt,
    hocest,
    qui opra
    mortis habent : et cum
    ipsi
    sint mortui,
    etiamalios
    rxstinguerequoerunt,
    unde
    et
    sequitur, quia
    et
    infernus sequebatur
    eum.
    Ipsi
    A
    enimbene infernus
    appellaniur, quia
    sicut infernus
    nequaquam
    dicit Suflicit,
    sed
    semper
    ad
    recipiendas
    animas sinum
    laxat,
    ita et isti mentem dilatant ad
    ambienda
    terrena,
    nec tantum
    acquirere possunt
    quantum cupiunt.
    Unde
    sequuntur
    diabolum,
    idest
    imilantur illum
    qui
    est
    caput
    omnis malitioe. Unde
    scriptum
    est,
    Imitantur illum
    qui
    sunt ex
    parte ejus
    (Sup.
    n).
    Auctor
    ilaque
    mortis contra vivos
    pugua-
    turus, super equumpallidum
    sedet, quia
    nimirum
    per
    officiuni
    eorum, quosjam spirilualiter
    occidit,
    vitamelectorum
    exstinguere quoeril.
    Et data est illi
    polestassuperquatuor parles
    lerroe
    interficeregladio.
    Hic
    aperte demonstratur, quiasingulis gentibus
    Deus
    omnipotens angelos
    secundummeritum suum
    proe-
    posuit,
    el sicut bonis
    bonum,
    id esl Michaelem
    proe-
    B fecit
    angelum.
    Unde
    esl,Nemo
    est
    adjutor meus,
    nisi
    Michael
    princeps
    vesler,
    ita malis malos
    angelos
    proeposuit, ideoquequatuor angeli qui quatuor regnis
    principalibus
    sunt
    proepositi,
    nonboni
    fuerunt,
    sed
    mali. Dalaest illi
    potestas super quatuor partesterra?,
    idest
    super
    omnes
    reprobos, qui
    in
    quatuor partibus
    terroe
    inorantur,
    in oriente
    scilicet, occidente, aqui-
    lone et meridie. Vel
    per quatuor parles
    terroe,
    pos-
    sumus
    intelligerequatuor rgnaprincipalia,
    Assyrio-
    rumvidelicetet
    Chakloeorum,
    Medorumet
    Persarum,
    Macedonum
    alque
    Romanoriim. Sive etiam
    quatuor
    parles
    terroe,
    in
    quibus potestalem accepit
    diabolus,
    intelligamus
    hoereticos, paganos, judoeos
    et falsos
    chrislianos.
    Super
    has
    quatuor parles
    lerroe,
    idest
    terrenorum hominum,
    et
    per
    desideriumterramin-J
    'J
    habilanlium
    habet
    potestalem
    diabolus,
    et cumhis
    conlra unamChristi
    pugnat
    Ecclesiam, quam
    ideo
    scindere
    non
    potest, quia
    fideChrisli est
    unita, juxta
    illud,
    Vnaesl columbamea
    (Cant. vi)
    : Et illi
    divisi,
    isti vero inveniuntur uniti. Interfecit verohas
    partes
    terroe
    gladio
    mala?
    suggestionis,
    ut
    supradictum est,
    et
    fam
    audiendi verbumDei,
    de
    qua
    famDominus
    dicit
    per
    Ainos
    prophetam (Cap. vm),
    Mittamineis
    famem,
    non
    panis,
    non sitim
    aquoe,
    sedaudiendi ver-
    bumDei.
    Quo
    inloco
    quoeslio
    orilur : Si Deus hanc
    famemimmiltit, quidpeccat
    diabolus?
    Quoequoeslio
    facile solvitur,
    quia quod
    Deus facil
    juslo judicio,
    diabolusfacit insuasioneel malavoluntule. El
    morte,
    subaudis,
    daliimesl illi interficere homines,
    spiri-
    luali scilicet
    alque
    inleriori. Et bestiis terroe.Bestia?
    efteratos homines et bestiales
    significant, pt'r quos
    diabolus mullos
    interfecit,
    sicul fuit
    Nero,
    Doniiiia-
    nus el coeteri
    persecutores
    sanclorum
    marlyrum
    : de
    talibus dicit
    Apostolus
    : Cretenses
    semper mendaces,
    maloebeslioe
    (Til. i),
    et alibi : Si secundumhommesud
    bestias
    pugnavi Ephesi (1
    Cor.
    xv).
    El cum
    aperuissetsigillumquinlum,
    vidi suballare
    Dei animas
    interfectorum.
    Intabernaculo
    Moysi
    duo
    altaria
    fuerunt, prius
    scilicet oere
    cooperttim
    sub
    divo,
    ubi sacrilicia cremabantur : aliudverointerius
    ante
    vlum,
    in
    quo
    ianlum
    sanguisponebaturet thy-
    miama,
    el eral veslilum auro. Scisso autem
    vlo,
    arca
    qua?
    eral intra Sancta sanclorum
    , conjuncla
    est altari
    aureo,
    ut
    jam
    nulla esset distanlia inler
    1029
    EXPOSITIOIN APOCALYPSIN. -^ L1B. II. 1050
    altare et arcam. Per hoecduo
    altaria,
    duo
    signifi
    cantur
    populi
    : unus scilicet
    per
    altare
    exterius,
    it
    est carnatis inJ udoeis,qui
    lantummodo
    perlegisopert
    et sacrificia
    putant
    sesalvari
    posse
    et
    justificari.
    Pei
    aureum autem
    quod
    eral
    inlerius, aller,
    id esl
    spi
    ritualis
    patres ulriusque
    testamenti, qui
    non
    pei
    legem
    aut
    opra
    sacrificiorum se
    putant
    salvari so
    lummodo
    posse,
    sed
    potius per
    fidemChrisli futuri
    quoniam
    sicut doclores
    spiritualit!' legem
    inlellexe-
    runt,
    itaet faciebanl illi
    propheta?
    scilicet, paliiar
    cboe,
    et
    coeteri, quod
    indiclis
    David
    aperte profean
    possumus, qui
    ab adullerio sciensse non
    possepur
    gari per legis sacrificia,
    dicebat
    : Si voluisses
    sacrifi-
    cium,
    ddissent
    ulique,
    holocaustis non delectaberii
    Ideoque
    boc fieri non
    posse
    considerans, adjun-
    git
    :
    Sacrificium
    Deo
    spiritus
    conlribulatus
    (Psal. i)
    Sciendumvero
    quod
    altare illud
    aureum,
    de
    quo
    nun<
    agitur,
    prius quidem
    aule arcam
    erat,
    sed velun
    pendebat
    ante hoc el illud
    quod
    sanctum et San-
    cta sanctorum dividebat. Inter Sancta sanctoiun
    vero erat
    arca,
    in
    qua
    duoetantum erant tabula
    digilo
    Dei
    scipioe
    :
    per quam
    arcamChristus
    signifi-
    calur,
    in
    quo
    sunt omnes thesauri
    sapientia?
    el scien-
    tioe.
    Postquam
    vero verus
    pontifex
    venit,
    et velamer
    scidit,
    fada esl arca et altare unum,
    quia
    scilicei
    caput
    et
    membra,
    idest Christus et Ecclesia,
    unun
    corpus
    sunt.
    Hujusitaque
    allaris in hoc locomentio
    fil,
    cum
    dicilur,
    Vidi sub altare Dei animas inter-
    fectorum. J amenimnonduosunt altaria, sed
    unum,
    quia
    Christus
    conjunclus
    est corpori
    suo,
    Ipse
    enim
    est altare, ipse
    sacerdos et sacriGcium. Sacerdos,
    quia
    per
    illummunera noslra DeoPatri
    dirigimus.
    Unde et sacerdoies in
    singulis
    orationilws
    se
    pei
    Dominum exaudiri
    optantes,
    sub nomioe
    ipsius
    suas Saiunl orationes, dicentes;
    Per Dominumno-
    strum J esum ChristumFilium tuum. Altare, quia
    semelipsum
    oblulit
    DeoPalri inara crucis. Non
    ergo
    jam
    sunt duo altaria,
    sed
    unum, postquam
    verus
    pontifex
    ingressus
    esl Sancia sanclorum cum
    parte
    corporis
    sui,
    et sicut illi
    jam
    cumiilosunt in
    re,
    ita
    et isli in
    spe. Itaque ipsoe
    animoeoccisorumsunt
    altare,
    et tamensublus altare
    sunt, quia per
    omnia
    cooequaricapiti
    suonon
    possunt
    :
    quia ipse
    est
    Deus,
    illi homines : ille
    Dominus,
    isli servi.
    Ideoque
    et
    altare sunt
    capiti
    suo
    conjuncti
    : el sub
    altare, quia
    nonilli
    per
    omnia
    cooequantur.
    Aliter :
    Ipsi qui
    sunl
    altare,
    sublusaltare
    sunt, hocest,
    sub
    se, quia
    non-
    dum
    pervenerunt
    ad eam
    gloriam
    ad
    quam
    venturi
    sunt, quando
    erunt similes
    angelis
    Dei. Divisum
    quippe
    est adhuc desiderium
    illorum, quoniam
    ex-
    spectant
    resurrectionem
    corporis
    sui. El sicut cum
    corpore
    etanimaservierunt
    Christo,
    ita cum
    corpore
    et animaremuiterentur, quia
    rvera sicest
    dignum.
    Ideoque, quia
    necdumadillam
    dignitaiem
    ad
    quam
    venturi sunt
    pervenerunt,
    sub se
    sunt,
    quia post
    modum
    majores
    futuri sunt. Cumautemvenerint ad
    tantam
    gloriam
    , jam
    non erunt sub
    se,
    sedin se.
    Quod
    tali
    exemplocognosci potest
    : Ponamus
    quem-
    libet in mouasterio nulritum
    ,
    et
    poslea
    abbatena
    A conslilutum, quaudiu
    tatis sub
    prioribus vivil, quasi
    subse
    est;
    cumautemabbas fuerit
    electus, jam
    non
    esl sub
    se,
    sedin se. Tali modo
    tune
    jam
    animoefide-
    lium sub se non
    erunt, quandq
    animoesimul cum
    corporibus
    iniminortalitate
    gaudebunt.
    Animoeoc-
    cisorum dicuntur animoe
    niarlyrum.
    Duo
    quippe
    sunt
    martyrii gnera
    in hoc mundo : unum scilicet
    apertum, quod
    fit in
    corpore,
    sicut
    martyrizatus
    esl
    Petrus,
    Paulus el coeteri. Allerumvero occul-
    luui, quando
    sancti ab
    impiis opprobria
    et irri-
    siones et conlumelias suslineiit.
    De bis duobus
    generibus martyrii
    dicit Dominus filiis
    Zebedoei,
    Polestis bibere calicem
    quem ego
    bibiturus sum
    (Matth. xx)
    ?et
    deinceps,
    Calicemmeum
    bibetis,
    cum
    unus illorumfuerit
    decollatus,
    aller in
    pace
    vitam
    B
    finierit,
    et tamennon sine
    marlyrio
    fuerit, quia
    multa
    opprobria
    etadversilates
    pro
    Christo susiinuit. Unde
    legimus
    euminActibus
    apostolorum(cap. v) flagel-
    latum cum
    coeteris, quando
    ibant
    gaudeutes
    a cou-
    spectu concilii,
    et
    propter
    verbumDei,
    et
    propter
    teslimonium
    quod
    habebant. Istud est verbum,
    de
    quo
    J oannes : In
    principio
    eral Verbum
    (J oan. i).
    Cui
    verbo, quia
    habebant illudin
    corde, leslimonia
    eliam
    proferebant
    in
    ore,
    juxta
    illud: Corecredilur
    ad
    jusliliam,
    ore autem
    confessio fil
    ad salutem
    (Rom. x).
    Vel
    quia
    verbumDei
    gestabant
    incordeet
    ore,
    ostendebant teslimonium in
    opre,
    nolen-
    tes idola colre,
    et
    propter
    hoc interficiebanlur vel
    aperlo marlyrio,
    vel
    occulto,
    dum eos simulatores
    _ et
    hypocrilas
    essedicebant. Et clamabant omnes
    qui
    apertum
    sive occullum
    marlyrium
    fuerant
    peipessi.
    Voce
    magna
    dicentes:
    Vsquequo,
    Domine,
    sanctuset
    verus non
    judicos
    et nonvindicas
    sanguinem
    uoslrum
    de his
    qui
    habitant in terra?
    Quoeslio
    orilur in hoc
    loco,
    cur sancti
    jam
    cumDomino manenles,
    vindi-
    ctam deinimicis
    expelant,
    cumDominusin
    Evange-
    lio dicat :
    Diligile
    inimicos
    vestros,
    ei orale
    praperse*
    quentibus
    et calumnianlibus vos
    (Luc. vi)?
    Sedscien-
    dum
    quia
    illi
    sanctijam
    in
    conspecluCreatoris
    sui cou-
    sisten
    les,
    videntvoluntatem
    illius,
    el ideoab
    ipso
    acci-
    piunt, quod
    eumvellefacere
    noverunl,
    el de
    ipso
    bibunt
    quod
    ab
    ipso
    sitiunt. Pelimt autem
    vindi*
    ctamde inimicis duobus
    modis, et hoc causa chari-
    tatis,
    ut scilicet
    qui
    ad vilara oeiernam
    proedcslinati
    n
    sunt,
    converlantur
    amalo adbonum.
    Qui
    vero
    pr;e-
    sciente Deo damnandi
    sunt,
    moriantar et
    peceary
    dsistant,
    ut
    post
    hoc minorera
    poenam
    in inferno
    babeant,
    ubi
    unusquisque
    secundum
    qualilaleraope-
    rumsusiinebit
    magniludinem
    poenarum. Quod pe-
    lere
    ulique
    charitatis est et misericordioe.Nonau-?
    tem
    pulandum
    est, quod
    illi
    corpotea
    modo vocem
    emitlant,
    sicut nos
    qui
    aereumftalmninfollemveu-
    tris trahimus
    per organumgutturis,
    sedvoxillorum
    desideriumest
    ipsorum.
    El tanto
    magis quisque
    il-
    lorum clamai, quanto magis
    desiderio
    flagrat.
    De
    hoc Psaimisla ad Dominum
    : Desideriumcordis eo-
    rumaudivit auris tua
    (Psal. n).
    Petunt autemdere-
    probis
    vindiclam, quia optant
    venire diem extremi
    1031 HAYMONISHALBERSTAT.
    EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.B1BL. 1032
    judicii,
    et resurrectionem suorum
    corporumproesto-
    lari.
    Et datoe 'sunt illis
    singutoe
    stoloe alboe. Per
    stolas albas
    intelligere
    debemus mercedem ba-
    plismi, proemiummartyrii,
    mercedem oeternorum
    et
    gaudium
    coelestis
    patria?.
    Habent
    ergo
    antere-
    surrectionem sancti
    singulas stolas, quia
    in sola
    anima oeternis beatitudinibus adhuc
    perfruuntur,
    postea
    autem
    accepturi
    sunt
    binas,
    quandoreceplis
    corporibus
    immulabiles erunt in
    anima,
    et incorru-
    plibiles
    in
    corpore.
    Dehoc Isaias : In terra sua du-
    piiciapossidebunt(Isa. LXI).
    El dictumestillisut re-
    quiescerenttempus
    adhuc
    modicum,
    donec
    implealur
    numerus conservorumet
    fratrum
    eorum. Dictioista
    inspiratio
    est
    divina, qua
    mentibus illorumdeside-
    rantibus diem
    judicii
    immittitar virtus
    patientioe,
    ut
    patienter
    ferant
    omnia, exspeclantes
    numerum
    illorum
    qui
    simililer interficiendi sunt
    pro Christo,
    cura eis
    postmodumregnaturi,
    ut
    qui
    desiderant re-
    cipere
    sua
    corpora, gaudeant
    ex numro
    colligendo-
    rum fratrum. Tali modo
    loquitur
    Deus
    omnipotens
    sanctis,
    veluti
    quilibet paterfamilias
    habens multos
    filios, singulisque
    de
    agro
    revertentibus
    |et roganti-
    bus ut cibumsibi
    tribuat, respondet
    : Refectio
    qui-
    demvestra
    parata
    est,
    sed
    exspectate
    fratres ve-
    stros,
    ut cumin unum
    positi fuerilis,
    omnesincom-
    mune
    comedatis,
    et
    epulemini gaudentes. Qui
    inter-
    ficiendi
    sunt sicut et illi. Vef
    aperto
    scilicet
    marly-
    rio,
    vel occulto.
    Et vidi cum
    aperuissetsigillumsexlum,
    terroemotus
    factus
    est
    magnus. Quid
    bocloco
    per
    terroemotumde-
    bemus
    intelligere
    nisi validissimam
    perseculionem
    quoe
    futura est
    lemporibus
    Anticbristi ? Unde bene
    non
    simpliciter dixit,
    terroemotusfactas
    est,
    sedcum
    additamento,
    terroemotus factus est
    magnus, quia
    sicut Dominus
    dicit,
    laliserit lune
    tribulatio, qualis
    non
    fuit, neque
    fiet ex
    quo
    homines esse
    cerperunt.
    Et sol
    factus
    est
    niger
    sicut saccus cilicinus. Cilicio
    peccatores
    homines et rei induuntur. Sol autem
    Christum
    significat,
    de
    quo scriptum
    est: Vobisti-
    mentibusnomenmeum
    orietursoljustitioe(Malach. iv).
    De
    quo
    etiam
    impii
    dicturi sunt
    gementes,
    Et sol
    ju-
    stilioenonluxit nobis. Fiet
    itaque
    tune sol
    tanquam,
    saccus
    Cilicinus,quando
    hi in
    quorum
    cordibus lu-
    cebit
    Christus, pro
    nihilo
    ducentur,
    et veluti
    pecca-
    tores et rei interficientur a ministris Antichristi.
    Aliter : sol
    ipsos significat proedicalores, quibus
    Do-
    minus dicit : Vos estis lux mundi
    (Matth. v). Qui
    utique
    tune fient
    tanquam
    saccus
    cilicinus, quia
    ce-
    labunt coram
    impiis quidquid
    habebunt luminis et
    virlutis. Inillis
    quoque
    obscurabilur
    sol, qui
    timor
    concussi,
    aut blanditiis
    deliniti, negabunt Christum,
    et adtenebras erroris devolvenlur. Et lunatola
    facta
    est sicut
    sanguis.
    Luna Ecclesiam
    significat, quoe
    tunetolafiet sicut
    sanguis, quia
    noninuno
    loco,
    sed
    in omnibus mundi
    parlibus persecutio
    Antichristi
    contra Ecclesiam
    grassabitur.
    Et stelloecoeli ceciderunt
    super
    terram. Coelumest
    sancta
    Ecclesia,
    de
    qua
    Dominusdicit : Coelummihi
    A
    sedes est
    (Act. vu),
    et Salomon
    (Sap. u)
    : Anima
    justi
    sedes
    sapientia?.
    Stelloe
    ergo
    coeli sancti
    sunt,
    qui
    in lenebris istius viloe
    hicent,
    veluti in firma-
    mento stelloe.
    Qui
    tune
    utique
    de coelo
    cadent,
    quando
    sub ilta
    persecutione validissima,
    fiderece-
    dunt, qui prius
    fiderecta et
    operibusjustis
    videban-
    tur lucere. In terram
    cadent, quia
    terrenis delecla-
    tionibus
    inhoerebunt,
    et ex
    ipso
    amore terreno ad
    iniquitalem
    ruent. Undesubdilur : Sicut
    ficus
    mitlit
    grossot
    suos cum a venta movelur. Licet ficus in
    Evangelio synagogamsignificet, specialiter
    bic om-
    nemEcclesiam
    significat,
    de
    qua
    tune cadent
    qui
    infructuosi fuerant el a bonis
    operibus
    vacui. Gros-
    sus enimfici
    appellalur
    fructus
    primi temporis, qui
    anlequam
    veniant ad
    maturitatein,
    vento concussi
    B
    cadent in
    terram,
    itaet illi
    qui
    needum
    pervenerunt
    admaturitatembonorum
    operum,
    et vacui
    sunt,
    con-
    cussi
    vento,
    idest extrema
    persecutione
    dcident in
    terram,
    boc est inlerrenas delectaliones.
    Qui
    ventus
    bene
    magnus dicilur.J quia,
    ut
    supra
    dictum
    est, per-
    secutio illaetiameleclos
    occupabit.
    Et coelumrecessit sicut liber involutus.
    Quod
    est
    coelum,
    hoc est et
    liber,
    id est sancta
    Ecclesia, quia
    dumDeumhabet
    habilatorem,
    habet
    quoque
    et Dei
    legemscriplam,
    non in tabulis
    lapideis,
    sedin labu-
    lis cordis carnalis. Intuendum autem
    quod ipsa
    Ec-
    clesiasicut liber involutus recessisse dicitur. In li-
    bro eniminvoluto
    quid
    interius
    continealur,
    non vi-
    detur,
    nisi ab illis
    quibus
    voluntarie
    aperitur.
    Sic
    nimirum sancti illius
    temporis
    et suis se manifesta-
    G
    bunt,
    et extraneis se
    celabunt,
    sicut
    legimus
    in
    pas-
    sionibus sanctorum
    martyrum. Cujus
    videlicet mem-
    braJ oannes
    alloquitur,
    dicens : Notite omni
    spiritui
    credere,
    sed
    probatespiritus
    si exDeosunt
    (I
    J oan.
    iv).
    Recedet autem Ecclesia in suis electis a
    reprobis,
    non abscessu
    corporis,
    sed fideet
    operalione, juxta
    illud
    (Isa. LU)
    :
    Egredimini
    demediou.
    ejus, populus
    meus,
    et immuudumne
    tetigerilis.
    Et omnismonsel
    insuloede locis suis motoesunt. Per montes in hoc
    loco debemus
    intelligereproecipuos
    sanctos inEccle-
    sia
    conslitutos, qui
    coeleris
    erainent,
    sicuti montes
    planitiem
    terroetranscendunt ad
    quos perlinet illud,
    quod
    Dominus
    per prophetam
    dicit : Suslollam te
    super
    altiludinemlerroe
    (Isa. LVIII),qui movebunlur,
    non ut a fide
    recdant,
    sed
    corpore
    et animo
    atque
    opre
    recedunt a socielate
    reproborum,
    audientes
    illud
    prophte,
    sicut
    supra
    dictum est : Exite deilla
    populus
    meus. Hocest de
    Babylone, quoepecca
    ta si-
    gnificat,
    et societatemmalorum; insuloe
    quoque
    Ec-
    clesias
    significant, quia
    sicut insuloetunduntur flu-
    ctibus,
    ita Ecclesioefluclibus
    perseculionum
    istius
    vita?
    tunduntur,
    de
    quibus per prophetam
    dicilur :
    Me insuloe
    exspectabunt,
    et brachium meum su-
    stinebunt
    (Isa. LXI).Quoe
    similiter sicut et montes
    separabuntur,
    duma malis fideet
    operatione disjun-
    gentur.
    Et
    reges
    terroe,
    ei
    principes
    et
    tribuni,
    et divites
    ,
    et
    fortes,
    etomnis servus et
    liber,
    absconderunl
    se in
    speluncis
    et
    ptrit
    montium.
    Reges sunt, qui
    corpora
    1035
    EXPOS1TIOIN APOCALYPS1N.

    L1B. H.
    '
    103*
    suabene
    regere
    noverunt,
    ne scilicet vitiis insole-
    scant,
    ne
    penuriis
    succumbant.
    Principes
    autem
    sunt minoris
    dignilatis
    sancti, qui
    non omnibus ut
    reges,
    sedtamen
    quibusdampro
    concessisvirlulibus
    rsistant. Tribuni vero, qui
    adhuc minoris
    polesla-
    u's
    quamprincipes,
    et
    ipsi inquantum proevalent,
    contra vitia carnis dimicant. Divites
    quoque
    non
    opibus,
    sedbonis
    operibusvocantur;
    unde
    Apostolus
    admonet divitesfieri in bonis
    operibus, fortes,
    non
    corporis
    virtute,
    sed animi. Servus
    , qui conjugio
    obligatur.
    Liber
    quoque,
    a
    conjugio
    et a
    peccatis
    ab-
    solutus. Isti omnes ultima
    persecutione deprehensi,
    fugient,
    et abscondent sein
    speluncis
    et
    ptris
    mon-
    tium,
    id
    est, suffragia
    sanclorumhominumel
    ange-
    lorum
    expetent.
    Adhos montes novissima
    persecu-
    tione
    comprehensos
    horlalur
    fugere
    Dominus in
    Evangelio,
    dicens : Tune
    qui
    inJ udoea
    sunt, fugiant
    ad montes
    (Matth. xxiv).
    Et dicenl montibuset
    ptris,
    id est
    angelis
    et ho-
    minibus.
    Qui
    recte montes
    appellaniur, quia
    terrena
    despiciunt,
    et coelestia
    contemplantur.
    Recle
    petroe,
    quia
    a Christo
    qui
    est
    pelra,
    robofanlur. Cadilesu-
    per nos,
    et abscondile nos a
    fade
    sedentis
    super
    thronum,
    et abira
    agni.
    Id
    est.misericordia
    animum
    inflectile,
    et nos
    piis
    vestris intercessiouibus
    adju-
    vateab ira
    judicantis.
    Quoniam
    venit dies
    magnus
    iroe
    ipsorum.
    Id
    est,
    damnatio
    reproborum.
    Et
    quis poterit
    stare? Id
    est,
    nulius. Si enim sancti illius iramtune
    timebunt,
    et
    angeli quoque
    timor
    concutientur, quisnostrum
    su-
    stinebit,
    in
    quo
    et
    justus
    vixsalvabilur? Dehoc tem-
    porepropheta
    dicit: Diesilladiesiroe
    (Soph.i).
    Pos-
    sumuset hoecincontrariant
    parlemintelligere.
    Mon-
    tes enim
    soepe
    insacro
    eloquiosuperbos significant,
    undeest illudIsaia?:
    Super
    montem
    caliginosum
    le-
    vale
    signum,
    in
    quibus
    verbisBalthasar voluit intel-
    ligi,
    infidelitatiset
    impietalis
    nebula
    cooperlura.
    In-
    suloeautem
    appellaniur, qui
    soecularium
    negotiorum
    fiuctibus
    quatiunlur,
    et inslabiles sunt. Isti taies
    movebuntur a bono ad
    malum,
    a fidead infidelita-
    tem,
    ut
    cupiditatem
    suam
    possinl implere.
    Qui
    eliamsub
    pacis tempore
    nonsolumexterorumsub-
    stantiam
    proeripiunt,
    sedetiaminmorte
    propinquo-
    rnm
    gaudent, atque
    eorumbona in suosusus con-
    vertunt.
    Reges autem, principes,
    ac
    tribuni, juxta
    qualitatera graduum,
    omnes
    reprobos significant,
    majoris
    scilicet
    dignilatis homines, mdiocres,
    et
    minores, qui
    limentes amittere
    rgna
    et
    honorem,
    dum viderint Antichristum
    regnare
    et membrail-
    lius,
    transibunt adeoset movebuntur ad
    malum,
    ut
    eis
    parcant,
    et divitias nonamiltant. Divites
    quoque
    appellaniur peccatis, qui
    omnemalum
    quod
    volue-
    rint
    implere,
    libre
    poterunt,
    nec in malo aliorum
    auxilio
    indigebunt.
    Fortes simililer in maloinlelli-
    gimusad
    miscendamscilicet
    ebrietatera,
    vel ad fidem
    aliorum subvertendam. Servi
    peccato
    servientes
    sunt, quia qui
    facit
    peccalum,
    servus est
    pecca
    li.
    Lrberi a
    justilia,
    idesl alienia
    justitia;
    undePaulus:
    Cum servi essetis
    peccali,
    liberi
    fuistis juslitioe
    PATROL.CXVII.
    A
    (Rom. vi).
    Isli omnes imminentefuluro
    judicio,
    cur
    rent adauxilium
    doemonum,
    cum
    desperati
    adsanc-
    torum
    quemlibet
    non
    proesument
    accedere,
    dicen-
    tes : Cadite
    super nos,
    et absconditenosab ira se-
    dentis in
    throno,
    id est modolibrale
    nos, quia
    in
    vobishaclenus confisi sumus.
    CAPUT VIL
    Et
    post
    hoecvidi
    quatuor angelos
    stantes
    super qua-
    tuor
    angulos
    terroe.
    Quatuor angeli
    stantes
    super
    quatuor parles
    terroe, principes sunt, proepositi
    su
    per quatuor rgna principalia, Assyriorum
    videlicet
    et
    Chaldoeorum,
    Medorumet
    Persarum,
    Macedonum
    et Romanorum.
    Super
    has
    quatuor partes
    terroe,
    stabant
    quatuor angeli nequam, quia
    eosad sui ser-
    B
    vitii dominum inclinaverunt. Tenentes
    quatuor
    ven-
    tos
    terroe,
    ne
    {tarentsuper terram, neque supermare,
    neque
    inultam arborem.
    Quod
    sunt
    quatuor angeli,
    hocsunt el
    quatuor venli,
    idest
    quatuor doemones,
    principalilatem super quatuor rgna
    tenentes. Unde
    in Danielis volumine
    legimus, quod quatuor
    venti
    pugnabant
    in mari
    magno, elquatuor
    bestioeconsur-
    gebant
    de
    terra, quoe
    sunt
    proefataquatuor
    soeculi
    rgna.
    Tenebant
    ergo angeli quatuor
    ventos
    ,
    idest
    seipsos
    insuis membris.
    Quia
    enimdiaboluset om
    ns
    iniqui
    unum
    corpus sunt, profeclo
    et in
    angelis
    et in ventis
    ipse intelligitur. Ipsi angeli
    tenebant
    quatuor
    ventos
    lerroe,
    ne flarent
    super terram, quia
    quatuor
    doemones
    singulis regnis proelali,
    itatene-
    bant omnem
    subjeclumpopulum
    ut nulius
    alicujus
    G
    flalum
    regionis
    auderet contra eos
    emittere,
    aul
    mutire contra
    illos,
    et verbumveritatis efflaread-
    versus
    idola.ut
    diceret : Nonsunt
    dii, qui
    hominum
    manu
    efficiuntur,
    sedsunt simulacra adnihilumuli
    lia. In terra autemdiversitas
    provinciarum,
    inmari
    veroinnumerosiias
    designalur
    insularum. Per arbo-
    res
    quoque inlelligunlur
    homines
    singuli, quia
    ab
    universitate redit ad
    specialitalem, quiaipsi
    doemo-
    nes omnes homines in his
    quatuor regnisdegentes,
    pro
    suo tenebant astrictos servitio.
    Et vidi allerum
    angelum
    ascendenlemab ortu
    solis,
    habentem
    signum
    Dei
    vivi,
    et clamavit voce
    magna
    quatuor angelis,quibus
    dalumest nocereterroeet ma-
    ri,
    dicens : Nolitenocereterroeet mari
    neque
    arbo
    ribus. Alius
    anglus
    Dominum
    significat
    J esumChri
    stum,
    de
    quo scriptum
    est : Vocabitur nomen
    ejns
    magni
    consilii
    anglus (Isa. ix).
    Abortu solisascen
    dit, quia
    terlia die resurrexit a
    mortuis,
    et suare-
    surrectione totummundumilluminavit
    per evangeli-
    camdoctrinam. UndePsaimisla dicit :
    Qui ascendit
    super occasum,
    Dominusnomenest illi
    (Psal. LXVII).
    Venit
    ergo
    abortu
    solis,
    et
    proecepit quatuor ange-
    lis,
    ne nocerent terroeet
    mari, quia surgens
    a mor-
    tuis,
    prohibuit
    doemonesa loesione
    eorum,
    qui
    ad
    vilamoeternamsunt
    proedestinati.
    Undeet
    ipsaqua-
    tuor
    rgna
    sibi
    subdidit,
    et ad noliliam et ad cul-
    tumunius Dei
    perduxit,
    hinc est
    quod
    Nabuchodo-
    nosor vidit
    lapidemproecisum
    de
    monte, qui percus-
    sit slaluamin ferreis
    pedibus,
    et comminuitoariter
    33
    1035
    HAYMONISHALBERSTAT. EPIS.
    OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL.
    4036
    auruni,
    argentum
    ,
    et oes. In auro enim
    intelligitur
    regnum
    Assyriorum,
    in
    argento
    Medorum,
    in oere
    Persaruiu et
    Macedonum,
    in ferro
    regnum
    Romano-
    rum
    significatif.
    Christus enimnatus de
    stirpe
    J u-
    daica,
    sine
    oper
    inarilali, per proedicalionemapo-
    stolorum
    percussil
    exlremilalem
    regni
    Romanorum,
    el lune
    proefata
    omniasoeculi
    rgna
    contrivit,
    quoe
    illi
    erant
    subjecla. Lapis
    autem
    crevil,
    el suscitalus est in
    regnum, quod
    in oeternumnon
    dissipabilur.
    Undeet
    subdilur, Qunadusquetignemus
    servos Dei nostri in
    fronlibus
    eorum. Ubi intuendum, quia
    cum
    superius
    unum
    angelum
    sevidissedicat
    J oannes, ipseanglus
    nunc
    pluraliter loquitur
    dicens :
    Quoadusquesigne-
    mus,
    ego
    scilicet
    el
    apostoli
    mei.
    Quod
    enimfecerunt
    apostoli, ipse
    Christus
    fecit, qui
    in
    ipsis
    habitat
    juxla
    illud: Ecce
    ego
    vobiscumsum
    usque
    adconsum-
    malionemsoeculi
    (Matth. xxvin). Signum
    hoc,
    quo
    signantur
    omnesservi Dei in
    frontibus,
    ipsumsignum
    esl sancloe
    crucis, quod
    fidlesinEcclesia
    dupliciter,
    in
    corpore
    scilicet et
    anima, portant.
    In
    corpore
    sci-
    licet, quia signantur
    in fronte in DominePatris et
    Filii et
    Spiritus
    sancli. Inanima
    vero, quia
    Chrisli
    passionem
    imilantur,
    cruciigentes
    se cumvitiis et
    concupiscentiis.
    Unde in Veleri Teslamento
    proe-
    ceptum
    est,
    ul
    super ulrumqu
    liinen de
    sanguine
    agni ponerent, quia
    non
    prodest
    hoc
    signum
    exte-
    ritis
    quidquam,
    nisi
    ipsum quis accipial
    el inlerius :
    fides enim si non habeat
    opra,
    mortiia est. Dicit
    ergo
    : Nolite nocere lerroeet mari
    ,
    neque
    arbori-
    bus,
    quoadusque
    signemus
    servos Dei nostri infron-
    tibus
    eorum,
    acsi diceret : Noliteloedereillos
    qui
    ad
    vitamoelernamsunt
    proeordinali
    anteomnia
    soecula;
    unde
    Apostolus
    :
    Qui elegil
    nos antemundi conslitu-
    tionemin
    adoptionemfiliorum
    Dei
    (Ephes. i).
    Et audivi numerum
    signalorum
    centum
    quadraginta
    quatuor
    millia
    signati
    ex omni tribu
    filiorum
    Isral.
    Inhoc loco liniius
    ponilur pro
    infinitonec
    perlinet
    solummodo
    ad duodecimtribus filiorum
    Isral,
    sed
    ad omnem
    Ecclesiam, quoeper
    hunenumerumcom-
    prehendilur
    in suis
    electis, quod
    eliamnalura
    ipsius
    nuuieri demonstrat. Ternarius enim summum bo-
    nuai
    significat,
    idest sanctamTrinilatem. Quaterna-
    rius vero sacratus esl simililer
    propler quatuor
    li-
    bros
    Evangelii.
    Vel
    propler quatuor
    tlumina
    paradisi,
    siveeliam
    propler quatuor partes mundi,
    seu
    propter
    quatuor
    viriutes
    principales.
    Sive
    igitur
    ducautur
    tria
    per qualuor
    sive
    quatuor per
    tria, duodecim fa-
    ciunt,
    qui
    et
    ipse
    sacratus est
    propter
    duodecimtri-
    bus
    Isral,
    et
    propter
    duodecim
    apostolos.
    Millena-
    rius enim numerus
    perfectionem
    significat, quia
    soepepro
    universitale
    ponitur.
    Undeest :
    Verbi, quod
    mandavi'tin mille
    generationes (Psal. civ).
    Ecclesia
    igitur, quia
    Trinjlatis notifia ex universis
    genera-
    tionibus
    aggregatur., quatuorque paradisi
    fluminibus
    irrigatur
    et in
    quatuor,
    mundi
    partes distenditur,
    recte in duodenis millibus
    figuratur.
    Sed
    si m eo
    quod
    credidil
    perficiatur,
    necesse est ut
    duodena-
    rius miUiumnumerus
    quadra
    solidilate
    jungatur.
    Ducantar
    ergo
    duodecimmillia
    per quatuor,
    el
    qua-
    A
    draginta
    octo milliafiant. Ut vero
    quodcredidil,
    ad
    Trinilalis
    contemplalionem perlingal,
    rursum
    qua-
    draginta
    octo milliater
    multiplicentur,
    et desecen

    tam
    quadraginta quatuor
    millia reddant. Namet
    centenarius
    numerus, qui
    a loevatransfertur ad
    dexteram
    ,
    generalem significat
    sanclorum nume-
    rum,
    qui
    in
    perfectione operis invenli,
    in dextera
    sunt collocandi.
    Ex tribu J uda duodecimmillia
    signati.
    Manifeste
    in hoc loco
    ostenditur,
    non nosdeberehic carnalem
    accipere generalionem, per
    hoc
    quod
    nonsecundum
    ordinemnalivitalis suoefilii J acob
    ponunlur
    in hoc
    catalogo.
    NamJ udas
    qui
    hic
    primus ponilur, utique
    quarto
    loco natus est. Gad
    quoque
    hic esl
    lerlius,
    ibi octavus invenilur. Simililer de coeteris esl in-
    B tuendum.
    Quodquare
    factum
    sit, ipsa
    nominumin-
    lerpretaiio
    manifestt : J udas
    quippe inlerpreiatar-
    confessiosive
    laudans,
    in
    quo
    Ecclesia
    comprehen
    -
    ditur, quoe
    de
    peccatis proelerilis poenilenliamagit,
    el alaudeCreatoris noncessai. Confiteorenim
    oequi-
    vocum
    verbum,
    et
    pro
    confessione
    ponitur
    et
    pro
    lau-
    de. Unde Dominus:
    Confiteorlibi,
    Pater coeliet ter-
    roe
    (Matth.xi).
    El Psaimisla :
    Confiteborlibi, Domine,
    in toto cordemeo
    (Psal. cxxxvn).
    Rubendicitur vi-
    dens filium. El inhoc loco
    ipsam
    Ecclesiam
    signifi-
    cat
    ,
    quoe
    filios,
    idesl bona
    opra
    videt. Undeest :
    Videas filios filiorum luorum. Filii
    quippefiliorum,
    intelligitur
    remuneratio
    operum. Spiritaalis itaque
    esl isia
    prosapia, quia
    et in
    J uda
    proecessit
    inilium.
    confessionum,
    el in
    Ruben
    succeduiit incrcmenla
    G
    virtutain.
    Qui.
    si
    primus poneretur,
    ordo nalivitalis-
    suoeconfunderelur. Prius enimrecedimus
    per-
    conr
    fessionema
    malis,
    deinde
    proficimus
    ad
    subsequemia
    bona,
    ut infbrmeraur redis el
    placilis.
    Post
    Ru-
    ben recte
    ponitur
    Gad
    , qui
    tentatio
    inlerpreiatar,
    quia
    bene
    oprantes
    solel
    probare
    tentatio. Unde
    cuidaradicitur :
    Quia acceptas
    eral
    Domino,
    necesse*
    fuit
    ut tentatio
    piobarel
    te : el
    quia
    contra easdem.
    tenialiones
    divinavirlule
    proecinctj
    fortes
    existant:
    recte idemGad aecinctas vocalur. Unde Psaimisla :
    Proecinxisli mevirtuteadbellum
    (Psal. xvn).
    El
    quia
    sancli clausooslio orant
    Patrem,
    et sua
    opra
    in-
    quantum possunt
    favori humano
    celant, ut.
    qui
    vi-
    det inabscondito eis reddat. Recie etiam convenit
    quod
    idem Gad latrunculus dicilur. Et
    quia
    illata
    ^tentatio
    probatos
    coronat, congruepost
    Gad:
    Aser
    ponitur, qui
    beatus
    inlerpretaiur.
    Undeest :
    Beatusvir
    quisuffert
    tentationem
    (J ac.x).
    Certi aulem
    sancti
    de ista
    promissione,
    nonsolum
    patienter
    illata
    Sibi perferunt mala,
    sed etiamin
    ipsis
    tribulationi-
    bus constjtuti a latitadine
    charitatis
    non
    recedunt,
    atque
    idcirco
    post
    Aser
    Nephihalimponitur, qui
    la-
    titudo
    interprelatur.
    Per
    illud
    enim mandalumcur-
    runt,
    de
    quo
    Psaimisladicit :Lalmnmandalumtuum
    nimis
    (Psal. CXVIII).
    Et
    quia per
    hoc
    amplissimum
    dileclionis
    proeceplumgradientes,
    ea
    quoe
    rtro sunt
    oblivioni
    tradunt,
    et in ante se exiendunl, sequepe-
    regrinos
    in hac vita esse
    conspiciunt, ideoque
    et
    meudicos se esse fatentur, jure post Nephthalim
    mr
    EXPOSITIO IN APOCALYPSIN.

    Lre. n.
    1033
    Manasses
    ponitur, qui
    oblitus
    inierpretalur,
    vel n-
    cessitas.
    Oblilus
    scilicet, quia
    unum
    quod
    relro esl
    diniillunt;
    ncessitas vero
    , quia
    ad ea
    quoe
    deside-
    ranl,
    necdum
    pervenerunt.
    Hinc Psaimisla : Dene-
    cessitatibusmeiserueme
    (Psal. xxiv).
    Undeet bene
    post
    ManassenSimeon
    collocatur, qui
    audiv.iltrisliliam
    appellatusinlerpreiatar, quia
    videli-
    cei desideriumillorum
    postalanliumdissolvi,ulpossint
    esse cum
    Christo, soepediflertur,
    non lamen aufer-
    tur. Unde necesse esl eliam ut nomen habilaculi
    retineant, quod
    idem Simeon sonare videlur :
    quo-
    niam
    qui
    noerent in labernaculo
    corruptionis,
    de-
    bent
    gaudere
    dehabilaculo oelernoe
    quietis,
    scientes
    quia
    inlerrena eorumhabilaculo
    dissolvilur,
    habent
    xdificalionem in
    coelis,
    donium non manufactam.
    Cui Levi
    succedit, qui
    addilus
    dicitur, quia
    videlicet
    taies
    jam
    omniaconculcanlcs lerrena
    , superaddu-
    cuul sibi
    proecepta
    non
    jussa,
    ut est
    virginilas,
    ero-
    galio
    dimidii bonoruinvel
    facultatam,
    etcoelerahu-
    jusmodi,quoe
    non
    jussu, sedconsiliosuntsuperaddita.
    Quibus
    uimirum bene
    convenu, quod
    lssachar
    post
    Levi
    aiinectitar, qui
    merces
    interpretatur.
    Talibus
    enimdebetar merces
    remunerationis, quorum
    uni di-
    cit J ercmias :
    Quiescat
    vox tua
    ploratu, quoniam
    mercesesl
    operi
    tuo
    (J erem. xxxi).
    Taies autem
    qui
    lia vivunl,
    et solummodo
    pro
    remuneralione oelernoe
    viloe
    laboraut,
    soient
    aliquando
    lenlatioues
    probare.
    Undebene
    post
    lssachar :
    Zabulon
    ponitur
    , qui inierpretalur
    habitaculum
    forliludinis. Nonenimtalcs succumbunt lentationi-
    bus,
    sedvirtus ininfrmilau?
    perfieilur.
    Detalibusdi-
    cit
    Aposlolus(Hebr. xi)
    : Couvalueruntde
    infirmitate.
    Fortes
    facii
    sunt in
    bello,
    quia corpus
    illorum
    quod
    ab inimicis
    pulatur infirmum,
    et
    per quod
    animoe
    pa-
    rant
    interitam,
    iiivenitur inviclum.
    Qui
    eliamdma
    malis
    persequunlur
    lalenlum divini verbi sibi crdi-
    tam
    expendere quoque
    inimicis non
    cessant, atque
    idcirco
    post
    Zabulon bene
    J oseph, qui augmentant
    vocalur, subjungitur, quia
    ut
    augmentant
    lucri de
    accepta pecunia
    rfrant,
    hanc inimicis
    erogare
    non
    trpidant.
    El
    quia
    omnes isli in dextera sunt oeterni
    rgis
    1
    candi, qui
    in
    virginibus, continenlibus,
    ac
    bonis
    conjugalis,
    induodecimistis inveniunlur
    pro-
    fectibus
    aniinarum,
    bene
    posl
    hos omnes
    Benjamin
    ponilur, qui
    filiusdexteroe
    inierpretalur. Quasi
    enim
    ab
    ejus
    dextera
    geneianlur, qui ejus
    virtute in hoc
    soeculo
    protegunlur.
    Hoc eliam non est
    proetereun-
    dum cur Dandehoc
    calalogo
    fuerit
    jectas,
    cumin
    coeteris libris sicul et coeteri fratres inveniatur. Ma-
    nasses enim
    qui
    nonfuit filius
    J acob,
    sed
    qui
    alieni-
    gena
    maire naus
    esl,
    id
    est,
    de Asenelh filiaPuti-
    pharis
    sacerdotis
    Heliopoleos,
    locum
    ejus
    leneat. Ad
    quod
    dicendum, quod
    de Dan nasciturus est Anli-
    christas, juxta
    illud
    J acob,
    Fiai Dancoluber in
    via,
    etc., usque
    cadat ascensor
    ejus
    rtro
    (Gen. XLIX).
    Ejicilur itaque
    ex hocloco
    Dan,
    ut
    cVendatur Anli-
    chrisius ex numro sanclorum
    ejiciendus.
    Aliter :
    Dan
    inierpretalur judicium
    iransiens Hebroeorum
    ;
    quia scilicet,posuwam
    verilas
    apparuit,
    omnia illo-
    A
    rum sacrificiaet victimoe
    transierunt,
    et veritas sur-
    rexit
    per Manassen,
    hoc est
    per populumgentilem,
    quoe
    oblivioni tradidil idola. Finito
    enimsacerdotio
    quod
    in
    figura proecesserat,
    slalim surrexit vernm
    inEcclesiasacerdoliumsecundumordinemMelcbise-
    dech. De hoc enim Dominus
    per prophetam
    dicit :
    Eccediesvententet consnmmabo
    super
    domumJ uda
    testamentum
    (J erem. xxxvm).
    El
    Apostolus
    :
    Quod
    enim
    antiquatur
    et
    senescit,
    prope
    inlerilumest. J am
    enim Domino
    adveniente,
    illudsacerdoliumJ udxo-
    rumin vetuslatein fuerat
    versum,
    et ad seniumde-
    clinabat,
    ideoque
    cilo
    periit
    adveniente vero sacer-
    dote Christo. Recte
    ergo
    sexto loco
    pro Dan, qui
    inde esl
    jectas,
    Manasses
    constiluitur,
    quia
    videli-
    cet in sexta mundi
    oetale,
    adveniente Domino J esu
    B
    Christo,
    J udaica
    plebs
    et sacerdolium et omne bo-
    num
    perdidit,
    el in
    ojus
    loco
    Manasses,
    idest
    popu-
    lus
    gentilis
    esl
    ascitus, atque
    in filium
    adoplatus.
    Et
    sicuti Dande hoc
    calalogospirituali
    est
    jectas,
    ita
    omnes
    reprobi ejicienlur
    de consortio sanclorum in
    die
    judicii.
    Post hoecviai tnroam
    magnam, quam
    dinumerare
    nemo
    poterat.
    Hoc
    est,
    postquam
    audivi iwmeruui fi-
    delium
    qui comprehendunlur
    in duodecimtribubu;
    Isral,
    vidi lurbam
    quam
    dinumerare nemo
    polerat.
    Numeruselectoium
    apud
    Deumfinitus
    est,
    sed
    apud
    hominesest infinitiis. Undead homines est rfren-
    dum
    quod
    dicilur :
    Quam
    dinumerare nemo
    pote-
    rat. Ex omnibus
    genlibus
    el tribubuset
    populis
    et lin-
    guis.
    Cumdicit exomnibus
    genlibus,
    el deindesub-
    C inferiur,
    Et
    tribubus,
    ostendit
    quia
    inomnium
    gen-
    tiumnomine
    comprehendunlur
    fidles omniumtri-
    buuni
    ,
    et ccontra in iribuum nomine
    compre-
    hendunlur fidles omnium
    gentium.
    Sancta Ec-
    clesia in trs ordines
    dividitur,
    in
    proelalos, conju-
    galos,
    et continentes. Numerus
    ergoproemissus
    non
    est
    accipienduspro finito,
    sed
    pro
    infinito. Stantes
    anlethronumet in
    conspecluAgni.
    Per thronum
    (si-
    cut
    frquenter
    dictum
    est) intelligitur Ecclesia, quoe
    esl sedes
    Dei,
    secundumillum: Anima
    justi
    sedessu-
    pientioe(Sap.y).
    SlaiEcclesiaante
    thronum,id
    estante
    seipsam, quiacircumspeelaest,
    et sibi
    providel,
    ne
    aliquid
    indecens facial.
    Stat,
    dumanimum suum in
    soliditatedile.eiionisetfidei roborat. HincPsaimisla :
    Slatuit
    supra petram pedes
    meos
    (Psul. x-xxix).
    In
    D
    conspectu
    eliam
    agni stat, quia
    de sua
    conscientia
    fida,
    omnia
    opra
    sua vult videri a
    Deo,
    a
    quo
    re-
    muneretur,
    unde el unus-ex bis astanlibus dicebat :
    VivitDominusin
    cujusconspeclusto(IVReg.ui).Amicli
    slolisalbis.Perstolasalbas
    accipe
    sinceri latemet
    puri-
    talem
    baptismi, purgalionem
    occulli el
    aperli
    mar-
    tyrii, ablutionemque
    fontis
    lacrymarum.
    AnteMedia-
    loris
    adventum,
    cordahumani
    generis
    maculis
    pec-
    calorumerant
    respersa,seddealbatapostea
    suni ni-
    bus modis
    superius
    diclis.^unt
    multi, qui
    has sto-
    las
    post baptismi
    ablulionem mundas
    conservant,
    quia
    nullummorli-ferunicrimen admitlunt.Alli
    sunl,
    qui coinquinanlur
    diversis
    sceleribus,
    sedut ad
    pvi-
    stinumdcore;
    redeant,
    se
    occulto
    vel
    aperlo
    tnar-
    1039 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL." 1040
    tyrio gemitibus
    lacrymarum
    candificant, sicque
    ut
    omnes fidles slolas habeant
    superius positas.
    Et
    palmoe
    inmanibus eorum. Per
    palmas triumphus
    vi-
    clorioe
    designalur, per
    manus vero virtus
    operatio-
    nis
    exprimitur.
    Palmas
    ergo
    inmanibus habent ele-
    cli,
    dum
    quolibet
    modo
    triumphant deanliquo
    hoste
    et
    hujus
    soeculi
    voluptatibus.
    Vel
    per
    manus
    intellige
    potestalem. Quod
    enim
    per
    manus
    polestas designe-
    tur,
    habes in
    Evangelio,
    dicenleDomino: Nemo
    po-
    test
    rapere
    oves meas demanu mea
    (J oan. x),
    hoc
    est de
    potestale.
    Poteslalem enim
    accepimus
    ut filii
    Dei essemus,
    dicente bealo J oanne
    :
    Quotquot
    cre-
    diderunt in
    eum,
    ddit eis
    potestatem
    filiosDei
    fieri,
    bis
    qui
    credunt in nomine
    ejus.
    Palmas habemus in
    manibus,
    hoc est
    victorias,
    cumde
    operibus
    bonis
    conlra diabolumet incentiva carnis
    triumphamus.
    Cujus
    nimirumviclorioe
    summa,
    in
    capile
    menibro-
    rumconsislit.
    El clamabant voce
    magna,
    dicentes. Vocemma-
    gnam,
    non
    strepilum
    vocis,
    seddesideriumsummum
    sanctorum
    accipiamus.
    Undeest : Desiderium
    pau-
    perum
    exaudivil
    Dominus
    (Psal. x).
    Hinc
    Moysi
    cum
    nihil exterius diceret,
    sed intus tantum
    gemens
    ora-
    rel,Dominus
    ait
    :\Quid
    clamasadme
    (Exod.xiv)?
    Salus
    Deonostro,quisedetsuperthronum,etAgno.
    Salusom-
    nibus
    quoecunque
    tribuilur hominibus,
    sivein
    corpore,
    sive in
    anima, ipsi
    est
    depulanda;
    unde Psaimisla :
    Dominiest
    salus,
    et
    superpopulum
    tuumbenedictitua
    (Psal. m).
    Salus Deonoslro, idest Deo Palri : et
    Agno,
    idesl Dei
    Filio, qui
    sedet
    super
    thronum,
    qui
    Agnus appellalur
    propter
    innocentiamet victimatio-
    nem. Sicuti autem hic introducit Patrem ex Filium
    sedentem,
    et
    intelligitur Spiritus sanctus,
    ita
    supe-
    rius ubi solumFiliumcommemoravit,
    Pater et
    Spi-
    ritus sanctus
    pariter intelliguniur.
    Taie
    quid legi-
    mus in
    Evangelio,
    Domino dicenle : Hoecest vita
    oeterna,
    ut
    cognoscant
    leDeum
    verum,
    et
    quemmisi-
    sti J esumChristum
    (J oan. XVII).
    Ista est enimconsue-
    tudodivinoe
    Scriptaroe,
    sicut
    supradiclum est,
    ut ubi
    ponilPatrem
    et
    Filium,simul inlelligatur Spiritus
    san-
    ctus.
    Super
    thronum
    sedet,
    id est
    super
    Ecclesiam,
    quoe
    est sedes
    Dei, regnalque
    in cordibus fidelium
    habilando.
    El omnes
    angeli
    stabant incircuitu throni et senio-
    rumet
    quatuor
    animalium.
    Quod
    sunt
    throni,
    hoc
    sunt
    seniores,
    hoc el
    quatuor
    animalia. Genus in
    gnre
    est inhoc
    loco,
    sicut
    legimussupra
    de arca
    et de ocioanimabus. Ecclesia enim
    propter
    diversa
    officia diversis modis
    exprimitur. Quia
    enimDo-
    minus in Ecclesia
    regnans, singulariter
    cuncta
    examinai,
    recle
    per
    unum taroimm
    designalur
    :
    quia
    vero
    ipsa
    Ecclesia in
    capile
    suo aliorum
    facta
    judicat,
    recte
    per
    seniores :
    quia quoquepa-
    scuis virentibus
    per fidem,jam
    in
    quibusdam
    mem-
    bris
    inhoeret,
    in
    quibusdam
    vero
    per spem fruilur,
    bene
    per
    animalia :
    quia
    hoecventura
    proedicando
    aiinuntiat, aperle per angelos
    :
    quia
    etiamex diver-
    sis
    geutibus aggregatur, jure per
    lurbam
    figuralur.
    Uiideetauctor
    hujus
    revelationisuthanclurbaminnu-
    A
    merabilem
    ipsos
    esse
    angelos
    ostenderet, soluniniodo
    eorum casum commmort.
    Neque
    enimconvenit'
    ut
    angelis
    adorantibushomines
    rigida
    cervice starent.
    Angelositaque
    hic
    accipimus ipsos
    electos"
    qui
    desi-
    gnanlur per viginti quatuor seniores, qui
    recte an-
    geli vocantur, quia
    vitamoeternamannunliant. Ele-
    cti,
    ut
    diximus, angeli sunt, qui aliquando stantes,
    aliquando
    sedentes introducuntur.
    Slantes,
    sicuthic:
    sedentes,
    sicut ibi : Illicsederunt sedesin
    judicio(Ps.'
    cxxi).
    El : Sedebilis
    super
    sedesduodecim
    judicantes
    duodecimtribusIsral(Matth.-xx).Ipsi
    sunt mcircuitu
    throni, quiaEcclesiamdoctrina, prece, exemplo
    undi-
    que
    ambiunt. Etcecideruntin
    conspectu
    throni in
    facis
    suas. Casus iste humilitalis indicium
    est, quia
    ele-
    cti
    quidquid
    boni
    habent,
    nonsuis
    meritis,
    sed
    gratia?
    B
    Dei
    dputant,
    a
    quo
    omnia bona
    sumunlur,
    secun-'
    dumillud: Omnedatum
    optimum
    etomnedonum
    per-
    fectum
    desursnm
    est,
    descendensa Paire luminum
    (J acob. i).El
    nota
    quod
    electi in
    faciem, reprobivero
    rtro
    cadunl, quia
    electi videlicet in futuro sibi
    pro-
    spiciunt, reprobi
    vero
    quoe
    eos in futuro
    sequantur,
    providerenegligunt.
    Et adoraverunt
    Deum,
    dicentes:
    Amen,benediclio,
    et
    claritas,
    et
    sapientia,
    et
    gratiarum
    actio, honor,
    el
    virtus,
    et
    forliludo
    Deonoslro in soe-
    culasoeculorum.Amen. Hoecomnia cum
    pertineant
    ad snctam
    Trinitatem, quoe
    unus et verus est
    Deus,
    specialiter
    tamen ad incamali Verbi
    personam
    refe-
    runtur,
    el infideliumoraJ udoeorumhac auclorilale
    clauduntiir.
    Ipsi
    enim dicunt Christus vester
    punis
    homo fuit. Nec
    mendax,
    sed Deus et homo una
    J
    verilas,
    quod
    sonal amen, quia
    amen dicitur verum
    vel fideliter.
    Ipsi
    eliam dicunt : Maledictio
    congruit
    crucifixo,
    quia
    malediclus homo
    qui pendet
    in
    ligno
    (Deut. xxi).
    Nose contrario dicimus, quod
    nulli me-
    liusconvenitbenediclio,
    quam
    rlli
    qui
    malediclumle-
    gis
    abstulit a
    nobis,
    et benedictionem Abrahae
    ad
    gnies pervenire
    fecit.
    Ipsi quoque
    dicunt : Non
    convenit homini mortao claritas,
    sed soli Deovivo.
    Nose contrario dicimus nemini
    magis quam
    illi
    ascribendam claritatem, quia
    in divinitate manens
    ipse
    est auctorlucis oeternoe,
    el humanitate adhorara
    mojtuus,
    tertia die surrexit
    per gloriam
    Patris,
    et
    esl illi claritas
    comparticeps,
    et vivit ac sedet in
    dextera Dei Patris.
    Ipsi
    nihiiominusdicunt : Nonest
    rvvester Chrislus illa
    sapientia, quoeattingit
    a fine
    usque
    ad finem
    forliler, quoniam parvulus
    ex 110-
    slra sororenatus
    est,
    el
    per
    incrementa
    temporum
    sapientia
    ut homo
    profecil.
    Nos econlra dicimus :
    Nonest illa
    sapientia passa
    detrimentum in assum-
    pto
    homine,
    cum idemsecundum
    quod
    homo erat,
    profecil sapientia,
    sed
    magis
    hoecab illa
    sumpta
    mansit una
    sapientia, qua sapientia
    mundus esl fa-
    ctus,
    et restauratus homo de terra
    creatus,
    de lerra
    ail coelumsublevatus.
    Ipsi
    dicunt : Nullaei debetur
    gratiarum
    actio
    pro
    salute
    animarum, quia
    suam
    ipse
    liberarc non
    potuit
    : noseconlra : Nulli conve-
    nientius
    quam
    illi debetur
    gratiarum
    actio, qui
    ut af-
    ferrel salutem animarum
    nostrarum, propria pote-
    stale voluil animam
    ponere
    :
    quod
    si nollel,
    uuu-
    1041 EXPOSIT10 IN APOCALYPSIN.

    LIB. II.
    1042
    quam poneret. Ipsi
    etiam dicunt : Nullaratio
    pr-
    imait honorem deitalis illi
    ascribi, qui exprobratur
    irrisus, contemptu dignus
    habitas est. Et nos econ-
    tra: Per hoc a nobis
    dignius
    honorandus
    est, quia
    pro
    nobis
    indigna
    sustinuit.
    Ipsi
    etiamnibilominus
    f
    dicunt :NonfuitChristus oeternavirtus et
    fortitudo,
    quia
    lassari
    potuit
    ex itinere. Noseconlra
    responde-
    mus, Quiaquodinfirmum
    est
    Dei, forlius
    esthominibus
    (I
    Cor.
    i).
    Illiuseniminfirmilas tolammundi forii-
    tudinem ac virlutem
    prostravit.
    Et
    respondens
    unus de senioribus dixit mihi : Hi
    qui
    amicli sunt stotis
    albis, qui
    sunt el undevenerunl?
    et dixi illi : Domine
    mi,
    tu scis.
    Quare dicit,
    re-
    spondens
    : nulla
    inierrogatione proemissa?
    Consuelo
    more
    Scriptura?loquitur, quoe
    solet
    plerumque
    nullo
    interroganle,
    ita
    respondentis
    voce
    proferre
    senten-
    tiam. Unde in
    Evangelio legimus quia respondens
    J sus dixil :
    Confileborlibi, Domine,
    Pater coeliet
    terroe
    (Mallli. xi).
    Et alibi
    legimus, quia respondens
    anglus
    dixit mulieribus :
    Nolile limere
    (Matth.
    xxvm),
    nulla
    inierrogatione ipsarum
    mulierum
    proe-
    missa. Hocauloin inhac revelatione unius senioris
    responsio
    dissimilitudinis habet ex
    illis, quia
    ista
    interrogaliva est,
    illaindicaliva.
    Quid ilaque
    inuno
    seniore
    accipimus,
    nisi ordinem
    prophetarum
    uni-
    tatem omnium
    proedicanlium
    ?
    Viginti quatuor
    enim
    seniores
    propter
    numerum duorum
    teslamenlorum,
    qui
    duodenario
    duplicata
    numro induodecimtribu-
    bus et duodecim
    apostolis exprimuntur, soepius
    hic
    frequenlantur.
    Inuno vero seniore unitas eorumdem
    teslamenlorum. Vel cerle senior
    ipseseniorum,
    Do-
    '
    minus videlicet
    proedicatorumdesignatur.
    Ideo au-
    tem
    interrogat
    senior,
    ut
    quoerat
    J oannes
    , quoerens
    audiat,
    audiens
    inlelligat, inlelligens
    ad imitanda
    quoequoerit, semetipsum
    accendat.
    Denique
    osten-
    dunlur ei amicli stolis
    albis,
    ut talem
    habilum,
    taie
    concupiscat
    indumentum. Sed slatim
    requiritur qui
    sint,
    aut unde
    venerint, quatenus
    scilicet si vult in
    taliura iransire
    numerum,
    dum audit
    qui
    sinl et
    unde
    venerint,
    sludeat talis
    esse,
    quales
    illos
    cernit,
    satagat
    inde
    venire,
    unde alios venire
    cognoscit.
    Quid
    verosint stoloe
    albx, paulo superius
    dictumest.
    Dicatur
    igitur
    : Hi
    qui
    amicti sunt stolis
    albis, qui
    sunlet undevenerunt? ac si
    proedicatoressancli,
    vel
    Dominus
    proedicatorumpiis
    auditoribus diceret :
    Quotquot
    anle mundi conslitutionem
    electi
    sunt,
    nunquid
    amatores mundi sunt?
    nunquid voluplalum
    suarum seclatores?
    nunquid per
    iter
    voluplalis
    am-
    bulaverunt? Ad hoeccumJ oannes ex
    persona
    bono-
    rumaudilorumuni seniorum
    respondit
    : Domine
    mi,
    tu
    nosti,
    rursumilleex
    persona
    Domini vel
    proedi-
    catorum
    ejus
    subinfert.
    Hi sunt
    qui
    veneruntdetribulatione
    magna,
    et lave-
    runt stolas
    suas,
    et dealbaverunl eas in
    sanguineAgni.
    Cujus
    videlicetvox loto isto
    temporeper
    ora docen-
    tiuratalia
    clamt,
    talia
    proedicat.
    Undeel ineo
    quod
    dicit : Venerunt irium
    temporum
    summamconclu-
    ait, proeleriti scilicet,
    proesentis,
    el
    futuri, pro
    eo
    quodest, venerunt, veniunt, alque
    venturi sunt. De
    A tribulatione
    magna,
    hoc
    esl,
    adversitatibus
    hujus
    soeculi, juxta quod Apostolus
    ait :
    Oportet
    nos
    per
    multastribulationesinlroire in
    regnum
    Dei
    (Act. xiv) ;
    et Psaimisla : Multoetribulationes
    justorum (Psal.
    xxxm). Magnas quippe
    sancti tribulationes
    perfe-
    runt,
    dumalios
    jugulo
    stravit
    gladius,
    alios crucis
    patibulo affixit,
    alios inse
    subjeclos aqua absorbuit,
    aliosedaxflamma
    consumpsit.
    Nec solum
    pertinent
    ad hanc
    gloriam, qui ejuscemodi corporaliler
    lor-
    menta
    perferunt,
    sedet
    illi, qui
    in
    pacis lemporepie
    viverein Chrislo
    cupiunt,
    et
    persecutionumoppro-
    bria, irrisionesque
    aliorum
    pro
    Christo
    susiinent,
    vel
    jejunia adhibenl, vigiliisinsistant,
    orationes mulli-
    plicant,
    voluntales
    proprias gladio proecepti
    interfi-
    ciunt, sicque
    suas
    stolas,
    hoc
    est,
    sua
    corpora
    in
    B
    sanguineagni
    candificant,
    dum
    Chrisli,
    capitis
    vide-
    licet
    sui,
    imilantur
    cxempla,
    vel
    pro
    illo
    patiendo,
    vel
    aliorumillatas contumelias
    palienlur lolerando,
    vel
    semelipsos
    viliis et
    concupiscentiis
    morlificando.
    Ideo sunt antethronum
    Dei,
    el seniunt ei dieac
    noctein
    temploejus.
    Et
    qui
    sedetin
    throno,
    habitat
    super
    illos. Acsi diceretur :
    Propierea
    ad numerum
    pertinent electorum, proptereathronusDei,
    propterea
    templum
    Dei
    sunt, propterea
    in
    temploejus
    sanctam
    illi exhibent
    servilutem, quia
    talibus vestimenlis
    induti, quiasanguineagni
    videntur abluti.
    Ipsi
    enim
    a condilore
    tanquam
    thronus
    proesidnlur, ipsi
    tan-
    quamtempluminhabitanlur, ipsi
    et ante thronumiu
    templo
    Deo servire
    probanlur, quia
    et
    ipsi
    sunt si-
    mul
    templum
    et thronus Dei. Nam
    quod
    dixil : Sedet
    G
    in
    throno,
    hoc
    repetivit,
    dicens : Habitat
    super illos,
    ubi et thronum et
    templum
    eos esse demonslravit.
    Serviunl autem die ac
    nocte,
    id est in
    prosperis
    et
    adversis fidei
    atqueoperationis
    rectitudinem servant.
    Dies enim
    prosperitatem,
    nox vero
    significat hujus
    soeculi
    adversitatem,
    sed in
    utriusque
    sancli Deo
    serviunl,
    quia
    eos nec
    prosperitas,
    nec adversilas a
    beata inslilutione et libra condiloris sui
    servilule
    valet
    inclinare,
    et hoecin
    Ecclesia,
    hoc est insemel-
    ipsis.
    Non esurient
    neque
    silient
    amplius,
    et non cadet
    super
    illos
    sol,
    neque
    ullusoestus
    ;
    quoniamAgnusgui
    inmediothroni
    est, regel illos,
    et deducet eosad vitoe
    fontes aquarum.
    Causa
    redditur,
    cur non
    esurient,
    neque*silient, neque
    soem
    (idest, oestum) palien-
    lur, quia
    vestimenlis albiscoruscare
    videntur,
    cum
    dicilur :
    QuoniamAgnusqui
    inmedio throni
    est,
    re-
    gel eos,
    el coelera.Non
    esurient, neqie silient,
    in-
    quit.
    Famem
    quippe
    sancti
    jam
    non
    palienlur, quia
    proesenlia
    illius
    satiabuntur, qui
    esl
    panis
    vivus de
    coelodescendens. Hinc Psalmista : Satiabor dum
    manifestabitur gloria
    tua
    (Psal. xvi).
    Sitim
    quoque
    non
    suslinebunt, quia ipse
    est
    .potus
    vitoe. Unde
    Psalmista
    (Psal. xxn)
    : Dominus
    rgitme, etc., usque
    Super aquamrefeclionis
    educavitme. Et non cadet
    super
    illos sol
    neque
    ullus
    oestus,
    hoc est adversio
    aliqua,
    tribulationisve
    angustia,
    vel
    persecutionis
    et
    tentatiJ iis molestia non eos
    gravabit, quia ipsius
    obumbratione
    legenlur.
    Cui Psalmista dicit : Obum-
    1043 HAYMON1SHALBEKS1A1. tFlht,. UFP. FARS 1.

    COMMEJ Y1. B1BL.


    1044
    bra
    caput
    meumin die belli
    (Psal. cxxxix).
    Solis
    quippe
    el oeslusnomine
    soepe
    solet tribulatio
    perse-
    cutionis
    accipt.
    Unde deseminibus
    jadis
    in
    Evan-
    gelio
    ipse
    Dominus
    dicit,
    quia quod supra petram
    cecidil,
    soleorto oesluavit.
    Agnus
    vero
    qui
    inmedio
    throni
    est, reget
    eos,
    hoc
    est,
    Christus in medio
    Ecclesia?suoe
    consistons,
    eos
    gubernabit,
    et advitoe
    foules
    aquarum
    deduo.el
    eos,
    hoc
    est,
    ad
    contempla-
    lionemsancloeTrinitalis. HincPsaimisla:
    Apud
    le
    est
    [ons vitoe,
    et in luminetuo videbimuslumen
    (Psal.
    xxxv).
    Quod
    taie
    est,
    quasi
    diceret: In fonte tuo
    videbimus fontem. S.dritus
    quoque
    sanctus fous
    appellalur,
    ut in
    Evangelioipse
    Dominusdicit : Si
    quis
    silit,
    veniat et
    bibat,
    et de venire
    ejus
    fluent
    aquoe
    vivoe;
    ul
    quidaquarum
    fons,
    et
    nonsimpliciter
    fonsintroducilur, nisi
    quiasimplicilas
    donorum
    per
    hanc senteuliam
    exprimitur
    ? Unus enim fons
    pro-
    pter
    unitalein naturoe
    Patris,
    Filii et
    Spiritus
    sancti.
    Aquarum
    vero fons
    propler mimerosilatem,
    ut dixi-
    mus, gratiarum
    introhicitiir. Ad vitoe
    itaque
    fontes
    aquarum
    deducet
    eos,
    hoc
    est,
    adcontuendamsancloe
    Irinilatis
    majeslatem, quo
    fameacsili
    depulsa,
    nec
    solemnecoestum
    palienlur
    vitiorum,
    vel
    perturba-
    iionumnullo calore urentur. El
    absterget
    Deus om-
    nem
    lacrymam
    ab oculis eorum. Deus
    omnipotens
    miro
    pietatis
    affecta
    aliquando patrem, aliquando
    malrem se
    ostendit, quia plangenlium
    filiorumla-
    crymasabslergit. Hincutpater
    aversosfilios
    revocat,
    dicens :
    Converlimini,filii revertentes,
    etsanaboaver-
    tionesvestras
    (J er. ni).
    Materna
    quoque
    viscera
    pie-
    tatis
    transcendens,
    ait :
    Nunquid
    oblivisci
    potest
    mu-
    lier
    infantemsuum,
    ul nonmisereatur
    filio
    uteri sui
    (Isa. XLIX)?
    Tamen si illaoblita
    fuerit,
    ego
    nonobli-
    viscor lui. Ecceamat ut
    pater,
    eccemiseretur etiam
    ultra matrem,
    lacrymasque
    ab oculis
    tergit
    electo-
    rum. Nolandum aulem
    quod
    omnem
    lacrymam
    abstergere
    Deus
    promittat.
    Varia?enim sunt eleclo-
    rum
    lacrymoe,quoniam
    alius
    propterea plangit, quia
    malum
    egit, quia
    bonumnon
    fecil; alius,
    quia
    dura
    correptionis flagella
    sustinet; alius, quia
    vitiis
    impu-
    gnatur
    ; alius, quia
    diu a
    regno peregrinalur.
    Tali-
    que
    modovarii sunt inhac vilafletus
    sanctorum, qui
    tune
    uliqueabstergenlur
    ad
    plnum, quando
    instante
    tempore gaudii
    oeterna
    jucundilas succedet, juxta
    illud: Beati
    qui lugent, quoniamipsi
    consolbuntur
    (Matth. ni).
    Et alibi : Iterum aulemvidebo
    vos,
    et
    gaudebit
    corvestrum
    (J oan. xvi).
    Tune
    utique
    absler-
    gel
    omnem
    lacrymam, quoniam
    nihil eis adversi
    accidere
    potuit,
    unde vel modicumcontristenlur.
    CAPUT VIII.
    Et cum
    aperuisset sigillumseptimum,factum
    est
    silentiumin
    coelo,quasi
    mdiahora. Coelum
    (ul
    fr-
    quenter jam diximus) jusiorum
    Ecclesia
    vocatur,
    quoe
    scilicet duma
    frequentia
    rerum
    corporalium,
    comcmplaiione
    intima
    cujusdam
    secreti secessura
    petit,
    et
    cogitationum
    tumullus
    reprimens,
    in in-
    ternoe
    quietis
    secretuni
    pntrt, quasi quoddam
    si-
    rentiumDeo in menie oroeoarat. Sed quia in iac
    A
    vita
    nequaquamcontemplalio perfecte agitur,
    ani-
    moque
    renilenii
    cogitationum
    tumullus se
    ingerunt,
    recle
    per
    silentium
    quasi
    mdiahora factumdicitim
    Quod
    si in bac vita fuisset
    perfectum, neqiiaqn
    m
    quasi
    mdiahora
    quoeimperfectionemsignificat,
    sed
    intgraperhiberelur factura, quoepeifectionem
    de-
    monstrat.
    Quasi ergo
    mdia hora fit silentium in
    coelo,
    cumelectorumanimusinhac mortali
    vila,
    et
    aliquid
    de
    supernaquieie percipil,
    el lamen in eo
    quod perceperat,
    diustare nonvalet.
    Et vidi
    septemangelos
    stantes in
    conspectu
    Dei,
    el datoesumillis
    septem
    luboe. Ordo
    proeposterus
    est in hoc
    loco, quiaprius
    venil unus
    anglus
    ante
    altare,
    habens thuribuliim aureumin manu
    sua,
    B
    et sic
    seplemangeli acceperunt septem
    tubas. Per
    septem angelos, proedicalores
    nniversalis Eeclesioe
    inlclligunlur, qui
    bene
    angeli
    vocanlur, quia
    oelernam
    vilamnobisannuiiliant de
    quibus scriptum
    est : An-
    geli pacisamnreflcbv.nt(Isa.
    xxxm).
    Recteeliamse-
    ptenario numeroexprimuntiir, quia
    videlicet
    seplifor-
    mi
    spiritu replentur.
    Recle
    septenario
    numro termi-
    nantur, quia
    universilati credenlium
    proeponuntnr,
    septenario
    enim numero-et universitas et
    perfeclio
    designatur;
    unde est :
    Septies
    indietnudemdixi libi
    (Psal. cxvm).
    In
    conspectu quoque
    Dei stare
    perhi-
    bentur, quia
    calcatis omnibusterrenis
    volnptaiibus,
    contemplalioni quoque
    Dei
    adhoerent, rjusque
    vo-
    luntatem, qui nusqnamdeest,
    considrant : el
    quod
    ei
    placere
    sciunt,
    opreperficiunt.
    HincPaulus ait :
    C
    Sicut ex Deo coram Deo in Christo
    loqnimur (II
    Cor.
    xn).
    El Elias: Vivit Dominusin
    cujus conspe-
    ctu sto
    (III Reg. xvu)
    Per
    septem quoque tubas,
    Scriptura
    Veteris ac Novi Testamenti
    intelligitur,
    propter septiforraemSpiritum, per quem
    omnisScri-
    ptura
    dictala
    est,
    et
    intelligenlibus
    reserala.
    Quoe
    Scriptura
    luboe
    comparatur, quiamagna
    annunlial;
    unde
    ipsisproedicaloribus
    dicitur :
    Quasi
    tubaexalta
    vocem
    tuam. Datoesunt illis ab
    angelo,
    id
    esl,
    a
    Christo
    qui
    omnibus docloribus
    intelligentiam
    divi-
    norumvoluminumin
    utroque
    testamentodedil
    ;
    unde
    sequitur
    :
    Et alius
    anglus
    venit,
    et stetitante
    altare,
    habens
    thuribulum aureum. Iste
    anglus
    alius, qui
    sietit
    n ante
    altare, intelligitur
    homoChristus
    Deus,
    de
    quo
    propheta
    dicit : Vocabiturnomen
    ejus magni
    consilii
    anglus. (Isa. ix). Ipse
    est enimnuntius
    patenta?
    vo-
    luntatis
    qui
    venit et stetit ante altare cumaureo
    thuribulo,
    ut ostenderet
    quia ipse
    est verus
    ponti-
    fex futurorumbonorum. Sacerdotis
    quippe
    minisle-
    riumest altari
    assistere,
    et
    aplatum
    aromalibus
    thy-
    miamasollicitecremare.
    Ipse
    est enim
    anglus
    an-
    gelorum,
    et
    pontifex pontilicum.
    Porro ante
    altare,
    id
    est,
    anteomnem
    ecclesiam, quoeign
    divini anio-
    ris
    accenditur,
    el vevumsacrificium
    (idest,
    cor con-
    triluin)
    Domino
    offert, semetipsummactans,
    ut ho-
    slia vivaet rationalihus
    fiai,
    anle hoc altare enim
    stat
    anglus,
    id
    est, pontifex verus, per quem
    om-
    niamunera nostra DeoPatri mittimus : undeel sa-
    1045 LXPOSITIO IN APOCALYPSIN.

    LIB. II. 1040


    cerdotes
    singulis
    suis oralionibus
    ejus
    memoriam
    Taciunt,
    ut
    per
    illum
    exaudianlur,
    dicentes : Per
    Dominumnostrum J esum Christum. Unde intuen-
    dum, quod
    J oannes ilahoec
    descripst,
    dicens : Ve-
    nit el
    stelit,
    Venire
    quippe
    ad humanitalem
    perli-
    nel, per quam
    babuit transire de loco ad locumr
    stare autemad
    divinitatem, per quam ubiquepra?-
    sens
    est, juxta
    illud: Coelumetterram
    ego impleo
    (1er. xxxm).
    Venit
    ergo
    ad nos
    per hiimanilatem,
    quia
    Verbumcaro factum
    est,
    et habitavit in
    nobis,
    qui ubique
    habet esse
    per
    divinitatem
    ,
    secundum
    quam
    omniafacla sunt. Habens thuribulum aureum.
    Quidper
    thuribulum aureum in
    quo ignis ponilur,
    nisi
    corpus
    Domini
    intelligere
    debemus? Tune enim
    accepit
    thuribulum,
    quando
    suoedivinilati noslram
    conjunxit morlalilatem, quod
    tiiuribulum bene au-
    reum
    dicilur, quia
    videlicet in
    ipso
    sunt omnes the-
    sauri
    sapientia?
    et scientia?absconcliti. Verbum
    enim,
    el homo unaes;
    sapientia,
    de
    qua scriptum
    est : Ac-
    cipite sapientiam
    sicut aurum. Possumus et
    per
    thuribulum
    aureum,
    in
    quo
    cremantur
    aromata,
    in-
    telligereEcclesiam, quoeign
    divini amoris
    aeceasa,
    muiidasadDeum
    dirigit orationes,
    dicens cumPsal-
    mista:
    Dirigalur
    oraliomeasicutincensumin
    conspectu
    tuo
    (Psal. CXL).
    Nain el
    ipsa sapientia repleta
    est,
    quarn
    ab
    ipso
    suo
    percepil capile.
    Et data sunt illi
    incensamuita.
    Quid
    incensa
    significent,
    et
    supradi-
    ctum
    esl,
    et hic
    aperte manifestestatur,
    cumsubdi-
    tur : Utdaret deoralionibussanctorumomnium
    super
    allare
    aureum,
    quod
    esl antethronum.
    Ipsi
    eniman-
    gelo
    dantur
    incensa,
    ul ea
    super altare,
    hoc
    est,
    super semetipsum
    offerat Deo
    Patri,
    per quem
    ora-
    tiones et omnia
    opra
    suasancti adPatrem
    dirigunt,
    iuxta
    quodscriptum
    est : Si
    quis peccaveril,
    advo-
    catwtnkabemus
    apud
    Patrem J esum Christum
    ju-
    stum,
    et
    ipse
    est
    propitiatio pro peccatis
    nostris
    (I
    J oan.
    n).
    Et ascendit
    fumus
    incensorumde orationibussan-
    clorum de manu
    angeli.
    Sicut fumus ex crematis
    aromalibus
    procreatur,
    sic virtus
    compunctionis
    ex
    studioorationis
    gignitur.
    Sedde
    manu
    angeli
    coram
    Deo
    ascendunt,quia per Redemplorem
    nostrum, quoe
    a fidelibus
    eoiuniiiluntur,
    ad Deum Patrem
    perve-
    niunt.
    Quia
    vero
    ignis
    mittitur in
    thuribulo,
    ut inde
    fumus
    generelur, palet (sicul
    dictum
    est) quod per
    iburibulumel
    ipse
    Dominus,
    et totum
    corpus ejus'
    intelligitur,
    in
    quo
    miltitur
    ignis Spiritus sancti,
    de
    quo
    Dominus dicit :
    Ignem
    veni mittere in terram.
    (Luc.
    xii.)
    Isto
    ign
    electi
    accensi,
    et fumumcom-
    punctionis
    ad Deum
    per
    Chrislum
    dirigunt,
    et ad
    Dei amoremet
    proximi
    accenduntur.
    Et
    accepit anglus thuribulum,
    et
    implevil
    illudde
    ignealtaris.
    Tuneenim
    anglus
    thuribulum
    accepit,
    cumDominus sibi intra uterum
    virginis
    naluram
    luimanam
    conjunxit,
    vel cum
    primum
    in J udoeadi-
    scipuloselegit, quia
    non de alio
    spirilu,
    sedex se-
    ipso
    de
    quoiinpleta
    est
    Ecclesia, ipse replevit
    cor-
    pus
    suum
    ;
    verumcoeterosad
    mensuram, ipsum
    autem
    pleuitudospiritus implevil.
    El misit in terram. Hoc
    A
    dupliciter potest intelligi.
    Primum enimmisit
    Spiri-
    tum sanctum in
    terram,
    hoc
    est,
    in
    apostolorum
    corda, quando
    resurreclionis suoe
    temporesurgens
    a
    morlu
    s,
    insuffiavit et dixil eis :
    AccipileSpiritum
    sanctum
    (J oan. x);
    deinde misit cumdem
    Spiritum
    sanctumin
    terram,
    hoc
    est,
    incorda
    genlilnim, qui
    crediderunl ineum
    perproedicalionemapostolorum;
    primum
    fecit in
    J udoeis,
    hoc
    per
    se
    quos collcgil
    ad
    fidem
    suam,
    deindein
    genlibus,
    ad
    quorum
    salulcm
    misit
    apostolos, qui
    credentes in
    eum,
    meruerunt
    accipere Spiritum
    sanctum. Et
    facta
    sunt
    tonitrua,
    el
    voces,
    et
    fulgura,
    et terroemotus. Proedicantibus
    aposlolis
    facta sunt ista
    tonitrua,
    id
    esl,
    cominina-
    tiones et l Tiores ut : Omnis arbor
    quoe
    non
    facit
    fructum
    bonum, excidetur,
    el in
    ignem
    mitletur
    B
    (Matih.
    vu).
    Et : Tune dicet rex bis
    qui
    a sinistris
    erunt : Disceililea
    me, maledicti,
    in
    ignem
    oelemum
    (Matth. xxv).
    Et vocesexhortationum,
    ul :Beati mun-
    do
    corde, quoniamipsi
    Deumvidebunt
    (Mattli. v).
    Et :
    Beuti
    qui
    habitant indomo
    tua,
    Domine: in soecula
    soeculorumlaudabunt te
    (Psal. LXXXIII).
    Et
    fulgura
    et terrores
    miraculorum, quibus
    fidles et ad
    vilam
    proeordinati
    illuminabantur. Alii enim excoe-
    cabantur, assignantes
    ea diabolo
    potius quam
    Deo.
    Terra;
    motus,
    id
    est, perseculiones
    contra creden-
    tes, quibus
    illi exercentur.
    Et
    seplemangeli qui
    habebant
    seplemtubas,
    proepa-
    raveruntse ut tuba
    canerenl, idesl,
    omnes
    proedicalo-
    res universalis
    Ecclesioe,
    qui
    habebant scientiam
    duorum
    testamenlorum, proeparaverunt
    se ul tuba
    G
    canerent,
    id
    est,
    ut
    Evangelii
    docirina insonarent.
    Duobus modisse
    proeparant
    elecli ad
    proedicandum
    :
    primo, quia antequam
    verbum
    proedicalionis
    ad
    pu-
    blicum
    profrant, cogitant quemadmodum singulis
    personis
    verbum
    aptent
    secundum
    qualitales singu-
    lorum, quomodo
    scilicet
    servis, quomodo dominis,
    quomodo proelatis, quomodo subjectis, quomodo
    simplicioribus, quomodo perfectioribus,
    sicut Pau-
    lus, qui benignos
    horlabalur
    dominos,
    ut misericor-
    diam
    impenderent servis,
    scientes
    quoniam
    commu-
    tas omnium Dominus in coelo est. Servos
    quoque
    monebat ul debilum
    impenderent dominis,
    non ad
    ocluin servientes. Vel certe
    proeparant se,
    quia
    quoeproedicaturi
    sunt, prius ipsi faciunt, primum-
    que
    ea in seostendunt
    factis,
    deinde eliam
    verbis,
    ut
    simplices exemplo
    erudiantur
    operis
    :
    perfectio-
    res
    vero,
    verbo exhortationis. Sic enimfecil et Do-
    minus,
    juxta quod
    Lucas dicit :
    Quiacoepit
    J sus fa-
    cereet docere
    (Act. i).
    Et
    primus anglus
    tuba cecinit.
    Quod
    est
    primus
    anglus,
    hoc
    sequentes
    :
    quia quod unus,
    hoc sunt
    et
    septem,
    id
    est,
    omnis Ecclesia sanctorum. Et
    facta
    est
    grandoetignis
    mistain
    sanguine.
    Per
    gran-
    dinem ira
    omnipotentis
    Dei
    designatur,
    unde scri-
    ptum
    est : Ira Domini sicut
    grando
    descendens. Per
    ignem
    autem,
    odiumet invidia
    inlelligitur reprobo-
    runi adversus sanctos. Statim enimut
    apostoli
    coo-
    prant proedicaregrandinem,
    id
    esl,
    vindiclam
    Dei,
    reprobi
    accensi sunt zelo et
    odio, quod per ignem
    4047 HAYMONIS
    HALBERSTAT. EPlSC. OPP. PARS I.
    -
    COMMENT.BIBL.
    104*
    designalur. Quod
    aulem
    post ignem sanguis sequi-
    tur,
    ad damnationem
    reproborum pertinet, quia
    vi-
    delicet velul homicidoehumanum
    sanguinem
    fun-
    dentes,
    ita taies
    qui
    insecuti sunt veros
    proedicato-
    res, peribunt,
    dicenle Domino:
    Qui
    odit
    fratrem
    tuum,
    reuserit
    judicio (Matth. v).
    Et J oannes :
    Qui
    odit
    fratrem
    suum,
    homicida est
    (I
    J oan.
    ni).
    Non
    autem
    mirum,
    si indeelecti clementiaminventant,
    unde
    reprobi
    iram
    incurrunt,
    dicenle
    Apostolo
    :
    Quia
    aliis sumus odor mortis in
    mortem,
    aliis odor
    vitoein vitam
    (II
    Cor.
    n).
    Et Simeon de
    ipso
    Do-
    mino : Ecce
    positus
    esl hicinruinam et resurrectio-
    nemmultoruminIsral
    (Luc.
    n).
    Et missumest in
    terram,
    et tertia
    pars
    terroe combusla
    esl,
    el terlia
    pars
    arborum combusla est,
    et omne
    fenum
    viriile
    combuslumest. Per terram lerreni homines desi-
    gnanlur,
    super quos
    ira
    omnipotentis
    Dei cadit. Sed
    cumdictum
    est, quod
    terlia
    pars
    lerroecombusta
    est,
    sic videntur,
    hoec verba
    sonare, quasi
    in duabus
    partibus
    electorum
    plures
    remanserint, quam
    in
    ttrtia
    perierint,
    sed non esl
    ita, quia scriptum
    est :
    Mulli sunt
    vocati, pauci
    vero electi. In duabus ila-
    que partibus comprehenduntur
    omnes
    boni, qui
    di-
    visi sunt in duali
    numro,
    id
    est,
    in
    proelalis
    et sub-
    jectis,
    in
    proedicaloribus
    et
    auditoribus,
    de
    quibus
    supradictum
    esl : Bealus
    qui legit
    et audit verba
    prophetioehujus.
    In tertia autem
    parle
    omnes re-
    probi,
    idest
    hoerelici, pagani,
    J udoei,
    el falsi chri-
    sliani.
    Super
    hos omnes
    grando,
    id est ira
    Dei,
    ve-
    nit el
    ignis
    oeternoe
    damnationis,
    cum
    sanguine,
    id
    est,
    vindicla homicidii et coelerorum
    peccatorum,
    quoeper sanguinem intelliguntur, juxta
    illud : Li-
    bra me de
    sanguinibus (Psal. h).
    Verum hoc est
    terra, quod
    arbores,
    id est malorum summa.
    Ipsi
    enimsunt terra
    quoerentes
    terrena, ipsi quoque
    ar-
    bores inslabilitate
    nulantes,
    de
    quibus per Aposto-
    lum dicitur : Hi sunt arbores
    aulumnales,
    infru-
    ctuosoe, eradicaloe,
    bis morluoe.
    Quod
    autemomne
    fenumviride combustuin esse
    dicitur, repetita
    sen-
    lentia
    esl,
    in tertia
    parle
    scilicet,
    sicut el
    supra,
    id
    est memorata
    pars
    malorum
    qui
    fenum
    sunt,
    hoc
    est,
    illccebrosi et
    voluptuosi,
    luxuriamsuam
    sequen-
    tes. Detalibus
    propheta
    dicit : Omnis caro
    fenum,
    et omnis
    gloria ejus
    ut
    flosfeni (Isa. XL). Quo
    con-
    lua:
    Qui
    de
    panibus
    Dei reficiuntur, super
    fenum
    discumbunt, quia
    omnes in se carnales
    voluplates
    comprimunt.
    Et secundus
    anglus
    tuba
    cecinit,
    et
    tanquam
    mons
    magnusign
    ardens missus est in mare. Monsma-
    gnus
    est
    diabolus, qui
    seextollit in altitudinemsu-
    perbioe,
    unde et in
    principio
    suoecreationis voluit
    fieri similisilli de
    quo scriplum
    est : Erit in novis-
    simis diebus
    proeparatus
    monsdomusDomini in ver-
    tice montium,
    dicens: Ascendam
    super
    altitudinem
    nubium,
    el ero similisAltissimo
    (Isa.
    u et
    xiv).
    Vel
    eliam
    propterea
    mons
    appellalur, quia
    innovissimo
    tempore ingredielur perditain
    hominem,
    et
    ipse
    Deo
    similemse esse
    oslendet, juxta quodApostolus
    ait :
    Adversabitur et extollelur
    super
    omne
    quod
    dicitur
    A Deusaut
    quod
    colitur
    (H
    Thess.
    n). Ign ardet,
    hoc
    est,
    malitia et invidia
    torquetur.
    Unde et
    primum
    hominemidcirco
    decepit, quia
    invidit ei locum
    quem
    ipseperdiderat.
    Missusest in
    mare,
    hoc
    est,
    inmun-
    dum,
    et in cordibus
    reproborum
    habitare
    coepii.
    Canente
    itaque
    tuba
    angelo,
    mons
    magnus ign
    ar-
    dens missus est in
    mare, quia proedicante
    Ecclesia
    in suis
    docloribus,
    exclusus est ab bisdiabolus
    qui
    ad vitam oeternamerant
    proeordinati,
    et
    compulsus
    esl redire ad
    suos,
    non
    quod
    in eis anle non
    fuerit,
    sed
    quod abjeclus
    ab
    istis,
    eo
    a'mpliusreprobis
    daru-
    nari
    coepit.
    Et
    facta
    est tertia
    pars
    maris
    sanguis.
    Sic visumest illi factumin
    mari,
    sicut olimfuerat
    faclum in
    jEgypto,
    ad
    egressum
    filiorum Isral.
    Poiro
    per aquam
    in
    sanguinem versam, sapientia
    B
    carnalis
    intelligitur, quoe
    in
    sanguinem vertitur,
    quando aperte
    mala
    agere persuadet,
    non solumeos
    qui
    extra
    Ecclesiam,
    sed eliam
    hoereticoset falsos
    ctiristianos
    qui
    suas voluntates
    sequi desiderantes,
    defendere se
    conanlur, per
    suam
    sapienliam
    et ina-
    nem
    philosophiam.
    Unde
    scriptum
    est : Littera occi-
    dit, spiritus
    autem
    vivificat(II
    Cor.
    m).
    Et sic ad
    perversilatem
    erroris vertitur
    sapientia
    carnis. Ter-
    tia aulem
    pars
    creaturoe
    quoe
    morlua esl in
    mari,
    secundum
    proedictumsensum,
    intelliguntur
    hoerelici,
    falsi
    christiani,
    pagani,
    et
    J udoei, qui,
    licel vivant
    corpore,
    mortui sunt in
    anima,
    et in hoc mundo
    versi sunt in
    sanguinem,
    id
    esl,
    in
    perptralionem
    malorum
    operum, quoe
    ut
    diximus,
    designanlur per
    , sanguinem.
    Et tertia
    pars
    naviuminteriii. Naveset in bonam
    partem ponuniur,
    et inmalam. In
    bonam,
    ut
    legi-
    mus in
    Evangelio, quod
    Dominus ascendens in
    navim,
    abiit trans
    frelum(Marc. vi).
    In
    malam,
    ut
    hic. Tertia autem
    pars
    naviumin
    proedictis
    hoereli-
    cis el coeteris
    intelligitur, qui absque gubernatore
    feruntur, ideoque
    in mari istius soeculi fluctibus
    tunduntur et
    submerguntur.
    El tertius
    anglus
    tuba
    cecinit,
    et cecidit de coelo
    Stella
    magna
    ardens
    tanquamfacula. Quod
    enim
    pri-
    mus
    anglus,
    hoc secundus et tertius et
    coeteri,
    id
    est,
    universalis Ecclesioe
    proedicatores.
    Sed
    quia
    sibi
    invicem
    succedunt.sicuti
    martyres apostolis, ipsique
    martyribus
    confessores et
    virgines,
    ideo taliter dis-
    -.
    tinguuntur,
    ul dicatur
    primus, secundus, tertius,
    et coeteri.
    Ipse
    aulem
    designatur per
    slellam, qui
    et
    per
    moniem, aniiquus
    videlicet
    hostis, qui
    inter
    coetera coeli clara lumina
    creatus, primum
    adhuc
    tantum nomen
    retinet,
    non
    quod luceat,
    sed
    quia
    in
    angelum
    lucis se
    transfigurt.
    Nam et in coelo
    Stella
    magna
    Lucifer
    appellatur, quoe proe
    coeteris
    lucet. Et ad
    ipsum per
    Isaiamdicilur :
    Quomodo
    ce-
    cidisti, Lucifer, qui
    maneoriebaris
    (Isa. xiv)?
    Et
    quia
    etiam
    proe
    coeteris
    sideribus,
    id est
    angelicis spirili-
    bus
    luxit,
    recle non
    simpliciter
    Stella,
    sedcumaddi-
    lamento Stella
    magna
    vocatur. Cecidit de
    coelo,
    hoc
    est,
    desocielate
    angelorum, juxta
    illud: Videbam
    Satanam
    quasi fulgur
    decoelocadenlem
    (Luc.
    x) Quia,
    vero
    postquam
    cecidit humaiio generi invidit, me-i
    1049 EXPOSITIO IN APOCALYPS1N.

    L1B. II.
    10o0
    rito
    tanquam
    facula ardens
    appellari
    debuit, quia
    videlicetardet
    invidia,
    et totum
    mundumconsumpsit.
    Undeest : Invidiadiaboli morsintravit inorbemter-
    rarum
    (Rem.v).
    Et ceciditin terliam
    partem(luminum,
    et in
    fontes
    aquarum.
    Quod
    sunt
    flumina,
    hoc sunt el fontes.
    Flumina enima fontibus
    oriuntur,
    et sic ad mare
    currunt.
    Aquoe
    autem multoe,
    populi
    multi sunt.
    Ideoque
    hic fluminavel fontes
    ipsos
    hoereticos
    signi-
    ficant,
    et coeteros
    qui
    subterlia
    partecomprehendun-
    tur,
    in
    quos
    diabolus
    cecidit,
    cumhumano
    generi
    in-
    vidit,
    et
    per
    eosdoctrinam erroris seminavit.
    Quod
    taie
    est, quasi diceret,
    intertiam
    partem
    hominum
    ;
    undesubditur:
    Et nomenstelloe
    absynlhium.
    Per
    absynthium, quoe
    amarissima est
    herba,
    doctrinahoereticorumintelli-
    gilur perversa, qui per
    suamfalsitatemdulcedinem
    fidei converlerunt in amaritudinem
    perfidioe
    el erro-
    ris et
    operalionis, quia
    omnis
    operatio
    illorum et
    doctrinainamaritudinem versa est.
    Ejectas
    enimab
    electis
    antiquus hoslis,
    dum
    reprobos
    invadit men-
    dacio,
    illos veneno inficit. Mendacium aulem non
    solum
    perversoe
    credulilalis,
    verum etiam maloe
    operationis
    noxam
    intelligere
    debemus-
    Quod
    enim
    sancta Ecclesia in sacris
    paginis
    recta? fidei con-
    gruere docet,
    hoc
    hoerelici, J udoei,atque philosophi
    in
    pravumdogma convertunt;
    et
    quo
    illi ad incre-
    menta
    virtutum,
    hoc
    prave
    vivenles catholici ad
    incitaraentavitiorumulunlur.
    Quamvis
    aulemet illi
    de Dominomulta
    intelligant,
    et isti
    quoedam
    saluta-
    ria
    peragant,
    tolumtamen amarissimum
    est, quod
    et illorum verba
    sonant,
    et islorum
    opra
    clamanl.
    Et multi hominum mortui sunt ex
    aquis, quoe
    amuroefactoe
    sunt. Id est ex doctrina hoereticorum
    perfida
    et amaia multi
    perierunt.
    Multos
    siquidem
    babuerunl
    discipulos, qui
    eorum
    exerapla
    et doctri-
    namsunt
    secuii, qui
    omnesmortui
    sunt,
    nontantum
    morte
    corporis, quantum
    morte animoe.
    El
    quarlus anglus
    tuba
    cecinit,
    et
    percussa
    esl ter-
    tia
    pars
    solis,
    et tertia
    pars
    lunoe,
    ettertia
    pars
    Stella-
    rum,
    itautobscurarelur terlia
    pars
    eorum,
    etnonlucerel
    diei
    pars
    terliaetnoctissimililer. Per solemet lunam
    et siellas inhoc locoEcclesiam
    intelligere
    debemus,
    quoe
    obscurala in tertia sui
    parte,
    duabus
    partibus
    perraanenlibus
    in
    claritate,
    inbonis
    proelatis
    et sub-
    dilis,
    indocloribuset auditoribus.
    Ipsa
    enimEccle-
    siasolLsnomine
    nuncupatur,
    sicut in Canticis can-
    licorum dicitur :
    Quoe
    est ista
    quoe
    ascendit sicut
    aurora
    consurgens, pulchra
    ut
    luna,
    electa ut sol
    (Cant. HI)?
    Stellarum
    quoque
    nomineeademEcclesia
    nuncupatur,
    juxta quodApostolus
    dicit : In medio
    nalionis
    pruvoe
    et
    perversoe,
    inter
    quos
    lucetissicutlu-
    mmana inmundo
    (Philip, n).
    Quandiu itaque
    hoe-
    relici inEcclesiaerant, quasi
    lux esse
    putabanlur,
    sedslalimut error illorum dlectas
    est,
    et acailic-
    Ijcis
    fidesillorum
    explorata, agnila
    esl eorumcoeci-
    tas,
    et obscurali
    sunt, quia
    ab Ecclesia
    abjecti sunt,
    verbi
    gralia
    : Coecussi
    ponatur
    in radio
    solis,
    quia
    (ionien
    les oculos
    habet,
    slalim excitas illius mani-
    A festatur,
    quoniam ipsum
    modicum lumen
    quod
    videbatur
    habere,
    perdidit,
    ita illi stalim ut in
    conspectu
    examinantium
    positi sunt, cognitus
    est
    eorum
    error,
    et
    qui prius
    videbanlur lucere
    per
    fidem, coeperunt
    obscurari, et ab Ecclesia
    expulsi
    sunt
    propter
    suaminfidelilatem.
    Quod
    dicit : Tertia
    pars
    solis
    percussa est, etc.,
    solis
    percussio
    ad
    diem,
    lunoeautemvel stellarum, referenda est adnoctem.
    Signiflcatur
    autem insole
    aper.tus
    error hoeretico-
    rum
    ,
    in luna vel slellis
    occultus, quia quidam
    illo-
    rum
    aperlis, quidam
    autemoccultis
    persuasionibus
    in
    abditis, quospossunt decipiunt.
    Notandumaulem
    quod
    non dicit : Percussa est terlia
    pars
    eorum et
    obscurala,
    sed: Percussa est ut
    obscurarelur,
    ad hoc
    scilicet
    percussa
    est ut
    posteaobscurarelur, quia
    illi
    "
    videlicet vulnerabantur occultein
    mente,
    postea
    vero
    obscurabanlur, quando
    ab Ecclesia
    expellebantur
    et
    anathematizabantur
    aperte.
    Sed ne talium
    perditio
    ad Deum
    referatur,
    hoc
    quod
    de
    proefatis
    luminari-
    bus
    dicitur,
    Percussa est terlia
    pars
    eorumut ob-
    scurarelur,
    sic
    intelligatur,
    sicut cor Pharaonis ab
    ipso
    indurari
    dicilur, cujus
    durilia
    per ipsum
    miseri-
    corditer non emollitur.
    Neque
    enim
    culpa
    est solis
    ,
    quod
    suis radiis
    lippientitlus
    oculis coecitateminfun-
    dit,
    sed
    magis
    advitia oculorum
    redigendum
    est, qui
    exluminetenebrescunt.
    Omnipotens
    autemDeusbene
    ulens malis
    nostris,
    multa ex his
    operari
    consuevit.
    Excitavit enim doclores error schismalicorum ad
    defendendamveritatem
    fidelium, quia procul
    dubio
    p
    nequaquam
    ad. disserendas
    Scripturas
    tanto sludio
    vacassent,
    si erroris mendacium veritali resistens
    non increvisset. Hinc
    scriptum est, quia oportet
    hoeresesesse
    (I
    Cor.
    xi).
    Et
    vidi,
    et audivi vocemunius
    aquiloe
    volantis
    per
    mdium
    coeli,
    dicenlisvoce
    magna
    :
    Voe, voe,voe,
    ha-
    bitantibusin
    terra,
    decoeterisvocibustrium
    angelorum
    qui
    erant caniluri tuba.
    Quod
    significant angeli,
    hoc
    eliam
    aquila,
    id est universalem
    Ecclesiam,
    sive
    doctores
    specialiter, qui
    volant
    per
    mdium
    coelum,
    hoc
    est, per
    mediamEcclesiam
    currunt, quoe
    coelum
    appellalur, quia
    sedes Dei est.
    Quod
    autem dicit
    J oannes,
    Vidi et audivi vocemunius
    aquiloe,
    osten-
    dit
    procul
    dubio
    quia
    in
    spirituali
    visionehoc est vi-
    dere, quod audire,
    hoc
    audire, quod
    videre. Tria
    j.
    voeoelernam
    significant damnationem, quoe
    in trium
    angelorumvocibus, qui sequuntur,
    continelur.
    Quod
    vero nonde
    proecedentiumquatuor angelorum
    voci-
    bus
    ,
    sedtrium
    subsequentium, qui
    erant
    canituri,
    vocemunius
    aquiloe
    volantisvidisse se dicit et au-
    disse, atque lugenlis,
    nimirum
    aperte innuit, quia
    electorum Ecclesiaveuturas diversoecalamitatis
    pla-
    gaslugere
    simul ac
    proedicare
    non
    cesst,
    ac si
    ipsa
    Ecclesia diceret :
    Reproborum perditionemper
    to-
    lum
    tempus proesentis
    vitoe
    lugere
    simul ac
    proedi-
    care me cerno. Bene autem una
    aquila
    volans
    per
    mdiumcoelumEcclesiam
    significat, quoe
    unitale fi-
    dei
    consistit,
    et calcalis lerrenarum
    voluplatum
    de-
    sideriis,
    intima
    contemplatione
    adcoelestiasubleva-
    tur, cujus
    videlicet membra cum
    Apostolo
    dicuut
    '
    1051 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 1052
    Nostra conversalioin coelisest
    (Philip, m).
    Beneau-
    ,
    tem
    per
    mdiumcoelum
    volt, quia
    hinc indeorbem
    terrarum in electis
    possidet, cujus proedicatio
    non
    'simplicller vox,
    sed cum additamenlo vox
    magna
    vocatur
    , quia
    in loto mundo
    sonuit,
    sicu^de primis
    proedicatoribus ejus
    dictum esl : In omnemterram
    exivit sonus eorum
    (Rom. x).
    Vel certe
    magna
    vox
    pro magna?
    liliertatis audacia
    ponitur.
    Et nolanduin
    quia
    non
    coelum,
    sedterraminhabitantibus voefulu-
    rumlameniando
    denunlial,
    terrenis scilicet deside-
    riis
    atque
    obleclaiionibus deditis.
    CAPUT IX.
    Et
    quinlus anglus
    tuba cecinit: el vidi stellamde
    coelocecidissein terram. Hoec
    Stella,
    ut
    supra
    dictum
    est,
    diabolum
    significat, qui
    se
    transfigurai
    in
    ange-;
    lum
    lucis,
    unde
    quibusdam appareils
    dicit seesse
    Christum
    ,
    sicut beatoMarlino. Dehoc coelo
    cecidil,
    hoc
    est,
    de numro
    angelorum,
    vel de
    coelo,
    hoc
    est,
    de Ecclesia cadit
    quotidie, quando
    ex
    gen-
    lilitale
    quidam
    cJ nvcrtuntur ad
    fidem,
    siveex
    pa-
    enlibus christianis
    nati,
    fonte
    baptismatis regene-
    rantur,
    et diabolo
    renunliant,
    et omnibus
    operibus
    et
    pompis ejus.
    In terram
    cadit,
    hoc
    est,
    ineos
    qui
    terreni sunt. Non enimin
    coelo,'id
    est in sanctis
    potestatem
    habet.
    Et data est ei ctavis
    putei abyssi. Quid per abys-
    snin,
    nisi
    prava designantur
    corda
    reproborum pec-
    catis lenebrosa? De hac
    abysso
    dicitur inGenesi :
    Tenebroeerant
    super faciemabyssi (Gen. i).
    Per
    pu-
    leum aulem hoeretici
    intelliguntur, quia
    sua
    prava
    doctrina el
    profunda
    homines inima terroedemer-
    gisnt.
    Clavisvero
    putei abyssi, polestas intelligitur
    diaboli,
    qui
    dominatur
    hoerelicis, paganis
    et coeteris
    infidelibus.
    Legimus
    enim
    quod
    Petro daloesunt
    claves,
    idesl
    polestas ligandi
    et solvendi. Ita
    ergo
    in
    hocloco
    clavis, quoe
    data est
    diabolo,
    potenlia
    intel-
    ligitur,
    quam
    exercet in
    reprobos. Quoe
    illi dataesse
    dicitur
    propter hoc, quod
    non est
    ablata,
    sicut in-
    tluralumest cor
    Pharaonis,
    idest nonemollitum.
    Et
    aperuitputeumabyssi. Quiaipseinspirt
    hoere-
    licis,
    ul tenebras suoedoctrinoe
    profrant
    ad deci-
    piendumquospossunt. Ipse
    hoc
    facit, quia
    eo insti-
    gante
    fit. Sive
    per
    clavem
    possumus intelligere
    poienliam carnalent,
    id
    est,
    reges
    et
    principes
    hu-
    jus soeculi,
    quos
    sibi
    conjungebant hoerelici, quia
    ;
    non auderent lanlaet talia
    loqui,
    nisi
    temporal!
    es-
    sent
    potenlia
    fulti. Et ascendit
    fumus putei.
    Id
    est,
    pravorum
    hoereticorum doctrina manifeslala est.
    Quoe
    bene fumo
    comparatur, quia
    lumineveritalis
    caret,
    et
    quod
    sanctis in
    Scriplura
    sacra lumen
    proebet,
    hoc hoereliciscoecitatem
    infundit, qui
    etiam
    aliis fidei lumen obscurare non cessant. Sicut
    fu-
    mus
    fornacis magnai.
    Fornax autem
    magna
    novis-
    sima.est
    vexatio, tempore
    aniiebristi
    fulura,
    de
    qua
    videlicet fumus
    egreilietur,
    id est adversa
    doctrina,
    quoe
    mentes
    pereiintium
    in
    calfginemverlal,
    cui ta-
    ndis
    putei comparatur, quia
    sicut nunc et co am-
    y'-ius error,
    ita lune serainabilur ab impiis, unde
    A
    dicit : Erit tribulatio
    qualis
    non fuit
    neque
    fiel.
    Quo
    in loco
    quoestiooritur, quare
    dicatur fumus
    putei
    similis fumo fornacis
    magna?
    : si enim lune Iribu-
    latio
    erit, qualis
    non
    fuit,
    quomodo
    nunc similis est
    doctrina boerclicorum doctrinoe aniiebristi? Sed
    sciendum
    quia
    illa
    perscuta)
    et falsadoctrina anti-
    christi et coelerorumex
    parte
    similis erit. ex
    parle
    dissimilis. Similis eril in
    persecutione sanclorum,
    in errore mendacii : dissimilis vero in lmc
    quod
    lune illi miracula facturi
    sunt,
    cumsii t falsi do-
    ctores, quod
    isti facere non
    possuul, ideoque
    iniina.
    nior erit
    illa,
    quia per ulraque decipicl.
    Et obscu-
    ratus est sol el acr. Id esl
    Ecclesia, quia quodper
    solem,
    hoc
    significalnr per ara,
    et hoc in lertia
    parte sui,
    id
    est,
    inomnibus
    reprobis
    est inlclli-
    |j
    gendum
    ul
    supra.
    De
    fumo putei,
    id
    est,
    de hoereticorumdoctrina.
    Exierunt locustoein terram.
    Discipuli
    scilicet erroris
    nati
    sunt,
    qui
    lerrena corda hominum
    deciperent.
    Nam locustoe
    neque
    rectos
    gressus habent,
    ut
    quoe-
    dam
    animalia,
    neque
    volalumut
    aves, qria
    disci-
    puli
    hoereticorum vel
    ipsi
    hoeretici
    neque
    reclam
    habent
    fidem,
    ut
    volent,
    et coelestiacum sanctis
    ptant,
    de
    quibus
    Isaias dicit
    (c. LX)
    :
    Qui
    sunl isli
    qui
    ut nubesvolant?
    neque
    rectos
    gressusoperationis,
    ut
    cumPsalmista dicere
    possint
    : Staluil
    suprapeiram
    pedes meos,
    et direxit
    gressus
    meos
    (Psal. xxxix).
    Saltus danl
    locusioe,
    el vireniia
    quoequecorrodunt,
    quia
    illi
    per jaclantiam elevanlur,
    et animas
    quas
    possunt quoe
    viroremfidei
    habent,
    necant. Et data est
    (J
    illis
    potestas,
    sicuthabent
    scorpionespotestatem
    terroe.
    Polestas nocendi
    scorpionis
    in cauda esl. Per hanc
    enim
    percutit
    el venena diffundit.
    Scorpio quoque
    in facie est
    blandus,
    sed occulte cauda
    percutit.
    Taies sunt
    hoerelici, qui
    falsis vera
    permiscent,
    ut
    facilius auditores
    decipiant, sicque
    veneno maloe
    doctrinoe
    decipiuni simplices,
    de
    quibus
    Psalmista
    ait :
    Sepulcrumpaens
    est
    gullur
    eorum
    (Rom. m).
    Et sacra
    Scriptura
    testatuf
    quia propheta
    docens
    mendacium, ipse
    est cauda.
    El
    proeceplum
    est illis ne loederem
    fenumlerroe,
    neque
    omne
    viride,
    nequeomnem'urborem,
    nisi tantum
    homines
    qui
    nonhabent
    signum
    Dei in
    frontibus
    suis.
    Superius
    dictumesl
    quod
    omne fenumviride com-
    bustnm
    est, quod
    in sui tertia
    parle intelligitur.
    *
    Ergo
    hic fenum in bonam
    partem ponitur. Signi-
    ficat enim
    laclentes, qui
    non
    possunt capere
    soli-
    dum
    cibum,
    sed veluti
    animalia,
    littera?
    superficie
    deleclantur.
    QuibusApostolus
    ait : Non
    polui
    vobis
    loqui quasi spiritualibus,
    sed
    quasi
    carnalibus,
    tan-
    quamparvulis
    in Christo lac
    potum
    vobis
    dedi,
    non
    escam
    (I
    Cor.
    m).
    Omneautem
    viride, intelliguntur
    proficienles, qui jam possunt intelligere
    et
    capere
    quod
    J oannes dicit. In
    principio
    erat verbum
    (J oan.
    i).
    Porro arbores
    perfecti quique
    et fortes
    atque
    in
    fiderobusli
    sunl, quoniam
    hi taies lenialionmn
    ventos
    perferre possunt,
    et firmasiabililaie
    perdu-
    rant. De
    quibus
    Psalmista : Plauta'.i in domoDo-
    mini,
    inalriis domusDei nostri tlorebuvj (Psal.
    xci).
    1053 EXPOS1TIOIN APOCALYPSIN.

    LIB. II. 1054


    Sed et hic aloto
    pars intelligenda esl,
    ut
    supra,
    qua
    duabusscilicet
    partibus permanentibus
    in Ec-
    clesia,
    a
    quarum
    loesione
    probibentur
    locustoe,
    ter-
    lia
    pereat.
    Undeet slalim
    subjungitur
    : Nisi tantum
    homines,
    qui
    nonhabent
    signum
    Deiinfronlibus
    suis,
    subaudi
    digne, quia
    non solumexcluduntur illi
    qui
    extra Ecclesiam
    sunt,
    id est
    pagani
    et
    J udoei,
    sed
    etiam falsi
    Chrisliani, qui signum portant
    in cor-
    pore, qui baplizati sunt,
    et in Ecclesia
    consistant;
    sed tamenfidem
    quam
    habere
    videnlur, operibus
    maculant, ideoque
    loedunlur. Taie est illud :
    Qui
    manducal carnem
    meam,
    et bibit
    sanguinemmeum,
    in me
    manet,
    et
    ego
    in illo
    (J oan. vi).
    Cummulti
    eademsacramenta
    percipiant,
    iu
    quibus
    nonhabitat
    Christus, quia
    non ad
    salulem,
    sed ad
    judicium
    suum manducant et
    bibunl, ideoque
    rei sunt cor-
    poriselsanguinis
    Christi. Et alibi dicilur subeodem
    sensu: Nemodicit Dominum
    J esum,
    nisi in
    Spirilu
    sancto. Cum
    utique
    multi eumtantumverbis falean-
    tur,
    sed habenies formam
    pietalis,
    virtuiem
    ejus
    abnegant, qui
    confilentur se nosse
    Deum,
    factis
    aulem
    negant.
    Et dalumest illisne occiderenteos. Ad
    superiora
    respiciunt ista,
    id est ad
    fenum,
    ad omne
    viride,
    ad
    arbores, quoe
    in bonum
    inlelleximus,
    el a
    quo-
    rummorte et loesione
    probibitoe
    sunt locustoe.Sed
    ut cruciarent mensibus
    quinque.
    Per
    quinque
    men-
    ses
    intelligitur
    omne
    proesens tempus,
    a Domini
    scilicet ascensione
    usque
    ad finem
    soeculi,
    in
    quo
    hoereticiet coeteriinfidlesel
    impii
    adversus Eccle-
    siam
    grassantur.
    Nam
    quia quinarius
    numerus ad
    <
    quinque
    sensus
    corporisperlinet,
    recte
    per quinque
    mensesomne
    proesenstempusintelligitur, quia
    tan-
    diu
    impii
    Banetisnocere
    possunt, quandiu quinque
    scnsibus
    corporis
    subsistant. Et cruciuluseorumut
    cruciatus
    scorpii
    cum
    percutit
    hominem. Sicut enim
    scorpio
    a
    poslerioribus
    venena
    diffundil,
    ita illi
    reprobi
    iis
    quoe
    cito
    trauseunl,
    et in
    proesenti
    reliu-
    quuntur, alque
    ideo
    posterioranuncupantur, nocenl,
    et hoc in
    cauda,
    id esl in
    poiesiate hujus soeculi,
    vel minis
    quoslibet contingentes,
    vel commodis
    blandienles.
    Et in diebusillis
    quoerent
    homines
    mortem,
    et non
    intentent eam. Diesisti
    quibus
    electi
    quoerent
    mor-
    tem
    intelliguntur
    ab ascensione Domini
    usque
    ad
    finemsoeculi.
    Specialiter
    aulemfiel hoc
    temporibus
    1
    antichrisli. Homines in hoc loco
    accipimus
    sacer-
    doles et ecclesiarum
    proepositos, qui
    cumviderint
    tempore
    illolanlum
    pra
    vilalis
    dogma consurgere,
    sicut ex
    parte jam
    factumest
    temporibus
    hoereti-
    corum, quoerent
    mortem,
    quia
    scilicet
    oplabunt
    in
    Dei
    contemplationeconsislere,
    ut sint mundo mor-
    tui et omnibussoeculi
    actionibus,
    et vivant Deo. Sed
    ista
    quoerentibusfugiel
    morsab
    eis,
    quia
    insolubile
    vinculum
    regiminisastringet iilos,
    nec
    potcrunt gre-
    geui
    sibi commissum
    relinquere
    inora
    luporum,
    ne
    forte damna
    gregumsuper
    eos
    reverlanlur,
    et illis
    in
    peccalumrepuielur,
    si eoserrare aut
    perire pro
    jiii
    juiete permiserint.
    Et
    cupient mori,
    et
    fugiet
    A
    mors ab eis.
    Quia
    sancti
    viri,
    ut
    dictum est,
    inler
    scandala
    hujus
    soeculiscrta conversationeDeo
    per
    conteniplalionem
    inhoerere
    cupiunt,
    sed
    propler
    aliorum lucra
    ipiihusdamoceupationibus
    in cerla-
    miuedesudant. Nolentes
    ilaque vivunt,
    seddilalani
    mortem
    propter
    aliorum salulem
    oequanimiter
    fe-
    runl,
    altendentes illud
    Apostoli
    : Non
    quoe
    suasunt
    singuli quoerenles
    sed
    quoe
    aliorum
    (I
    Cor.
    xm).
    Et similiiudines
    tocustarum,
    similes
    cquis paralis
    in
    proelium.Equis
    assimilantur omneshoeretici
    pro-
    pter
    velocem
    ubique discursum, quia
    lotum
    subito
    replebunt mundum;
    locustis
    vero, propter vacuila-
    tem. In
    proeliumvadunt, quia
    conlra fidemreclam
    elcclorum
    pugnant.
    Et sicut J amnes et Mambres
    restiterunt
    Moysi,
    ila et isli rsistent veilali :
    B
    el
    quamvisjuxta
    rationemsubsistere adversus
    proe-
    dicaioresnequeant, semper
    tamenirrationabililer vc-
    ritali resislunl. Et
    supercapita
    earum
    tanquam
    corona:
    similes aura.
    Superius
    diclum est de
    senioribus,
    quod
    habebant coronasaureas in
    capilibus
    suis,
    per
    quas triumpbus
    victorioeillorum
    significatur.
    Isti
    autem non habent
    coronas,
    sed
    quasdam figuras
    tanquamcoronas,
    necsunt
    aureoe,
    sedsimiles
    auro,
    quasi
    scilicet
    quoddam
    falsilalis
    figmenlum, quia
    videlicet
    ipsi
    se victores
    simulant,
    et
    dignos
    remu-
    neratione,
    sed nec
    coronas,
    nec ex auro
    habent,
    quia,
    ut
    Apostolusait,
    habeniesformam
    pietalis,
    vir-
    luiem
    ejus abnegant.
    Et
    facis
    earumsubaudi locu-
    staruin. Sicut
    facis
    hominumerant.
    Quia
    homo est
    animal
    ralionale, per
    faciemhominumrationabilitas
    Q
    eorum
    intelligitur, quia
    licet sint seductores
    eorum,
    tamen etiammulta vera
    dicunt,
    et dialectici
    sunt,
    coelerasque
    artes librales sciunt.
    El habebant
    capillos
    sicut
    capillos mulieris. Flu
    -
    sus mulieris in
    capillis
    esse
    dignoscitur.
    Unde
    Apo-
    stolus : Mulier si comam
    nulrial,
    gloria
    esl illi
    (I
    Cor.
    xi).
    Per
    capillos ergo mulierum,
    effeminalos
    illorumanimos
    intelligere
    debemus et
    lascivos, quia
    sunt homines sibi
    placentes
    el suas
    voluplates
    se-
    quenles.
    Sive
    per
    faciemhominumet
    capillos
    mulie
    rum, uterque
    sexus
    intelligitur, quia
    illi non solum
    deceperunt
    viros
    ,
    sed eliam mulieres.
    Quia
    enim
    hoereliciad hoc ut locustoe
    saliunt,
    ut
    equi
    discur-
    runt,
    et tamen in omnibus verilali
    resistunt,
    recle
    illorum
    opinio
    felor esse describitur. Unde et
    ipsoe
    0
    mulieres defendebant
    eos,
    sicut soror
    Constantini,
    quoe
    Ariumrevocavildb exsilio: et sicutJ ustina
    quje
    eamdemArianamdoctrinamdfenditcontraAmbro-
    sium,
    et alioemultoe.Locustoe
    ergo
    facis
    humanas,
    et
    capillos
    mulierum
    habent,
    ul inhoeretica
    perfidia
    uterque
    sexus sibi
    (ut
    ita
    dixerim) nequius applau-
    dal,
    tueatur
    alque
    defendat. Possunt eliam
    per
    ca-
    pillos
    mulierum
    ipsi intelligi, quos
    hoerelici
    dcape-
    ront,
    animosscilicet habenies
    seducibilcs,
    el mollitie
    feminarumllexibiles. El dnies
    earum,
    subaudis lo-
    custarum,
    at leonumerant. Dnies leoiiumhabenS
    laniatum et (etorem naturalem. Taies erant ha:re-
    tici, qui
    animas hominum
    iiilerficieha'ul,
    et malam
    famamdeseemiilebanl. Et sicut bonisChrisli
    pns
    1055
    HAYMONISHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL.
    1056
    dicaloribusconvenit,Christibonus odorsumus(IICor.
    H),
    sic econtrario istis erit
    pro
    suavi odorefetor.
    Et habebant loricas sicut loricas
    ferreas.
    Per lo-
    ricas obfirmalaet dura
    perversorum
    hominumcorda
    monstrantur, quia
    sicut homo lorica
    munitur,
    ne
    iclibus telorumvulneretur,
    ita illi sua obstinalione
    muniunlur,
    ne
    sagilta
    verilalis adcorda illorumve-
    niat,
    et ita defendunt
    perfidiam,
    sicut fidles veri-
    lalem, sicque
    mendacio
    dedili,
    contemnunt obedire
    veritali. Et nolaudum
    quamapla
    sil hoereticorumin
    singulis speciebns
    coinparalio, qui
    et inlocusiiselati
    et
    vaui,
    et incaudis
    scorpionum
    venenali,
    et in
    cquis
    lascivi ac
    vani,
    et in humanafaciesimulatione
    callidi,
    et in
    capillis
    mulierummoribus
    incompositi,
    et in dentibus leonum
    felidi,
    el in loricis ferreis
    corde notantur
    perfidi.
    Et vox alarum earum sicut'.
    vox curruum
    equorum
    multorumcurrentiumad bel-
    lum.
    Quod superius per caudas,
    hoc
    designatur
    hic
    per
    alas
    locustarum,
    id est
    potentia
    hoereticorum,
    vel doclrina
    electa, quamipsi eligunt. Quarura
    vox
    eliam bene similis dicitur : curribus
    equorum
    cur-
    rentium in bellum. Namcurrus
    quando
    a stabulis
    prodeunt,
    divisi ab invicemet
    sejuncii
    inccdere
    soient
    usquequo
    ad locumcertaminis venieniescon-
    junganlur,
    el
    pari
    vota
    puguent
    : lia et hoeretici
    semelipsosdividunl,
    et contrarios sibi errores
    pro-
    ferunt,
    verbi
    gratia
    : Pholinus
    negal
    Christumanle
    Mariam
    fuisse,
    sed ex
    ipsa
    inilium dicil eumsum-
    psisse,
    et verura
    corpus
    habuisse.
    Econlra,
    Arius
    dicit eum ante soeculaiialum et crealuram esse.
    Simililer et coeterivarios mendacii inventant errores
    '
    valde sibi contrarios : sed
    quamvis
    inter se dissi-
    deant.lamen
    unanimiler contra unitatem Ecclesia?
    pugnant.
    Et habebant caudas similes
    scorpionum,
    et aculd
    erant in caudis
    earum,
    el
    polestas
    earumnocereho-
    minibusmensibus
    quinque.
    Per
    caudas,
    ut
    supra
    dic-
    tum
    est, potenlia lemporalis hitelligitur, ppr quam
    nocent
    conjungentes
    suo errori
    principes hujus
    soe-
    culi. Verum
    quod superius
    fuerat
    proetermissum
    de
    caudis
    scorpionum,
    hic
    adjungilur
    cum dicitur : Et
    aculei in caudis eorum.
    Quid
    sit aculeus in caudis
    locustarum,
    Paulus
    exponit
    cumdicit : Ubi esl mors
    Victoria
    tua,
    ubi est aculeus tuus'! Stimulus aulem
    mortis
    peccatum
    est
    (I
    Cor.
    xv).
    Constat
    ergo quia
    omnis illorum
    potenlia
    el error el
    peccatum
    esl.
    Quod sequitur, polestas
    earum nocere hominibus
    mensibus
    quinque, repelita
    sentenlia
    est, per quam
    proesens
    vita iterato
    exprimitur.
    Et
    supra quidem
    potestalem
    locustoe
    accepisse referuntur,
    ut mensi-
    bus
    quinque
    homines
    cruciarent,
    nec eos occide-
    rent. Hic vero eorumdem mensiumnumro nocere
    hominibus facullalem. habere
    perhibenlur. Quod
    utique
    ibi de
    bonis,
    hic vero demalis
    intelligendum
    est, quia
    et illos
    cruciant,
    sednon occidunt : islos
    verq
    non
    cruciant,
    sednocendo
    perimunl.
    El habebant
    super
    se
    regemangelumabyssi.
    Idest
    diabolum, qui
    est
    princeps
    omnium
    reproborum,
    ipse
    est rex
    super
    omnes filios
    superbioe,
    non
    quo
    \ ipse
    hominemcreaveril aut
    regat,
    sed
    quo super
    eos
    dominationem
    exerceat, quos
    sibi
    per peccatum
    ser-
    vos addicit. Cui nomenHebraice
    labbadon,
    Groece
    autem
    apollyon,
    Latine aulem habet nomen exter-
    minons.
    Quod
    in
    quibusdam
    codicibus invenilur
    scriptumabadon,
    ubi scilicet
    primum
    esl
    a,
    sedf Iso
    scriplumest,
    el vitio
    scriptorisfactura;
    sed
    primum
    ibi
    ponendumI,
    et labbadon
    dicendum,
    sicut bealus
    Hieronymus
    dicit in Hebraicis
    inlerpretationibus.
    Quid
    sit autemHebraice
    labbadon,
    Groece
    apollyon
    exprimitur
    cum
    subdilur,
    Latine habet nomen ex-
    lerminans. In bis
    quippe
    nominibusdiabolusintelli-
    gitur, qui
    homines
    extermint,
    idesl extra
    palriam
    coeleslem
    emittit,
    qui
    audituri sunt : Disceailea
    me,
    maledicti,
    in
    ignem
    oeternum
    (Matth. xxv).
    Exlermi-
    B nabunlur enim
    injusli, quibus
    hoc
    diceiur,
    id est
    ejicientur
    ab omni socielate sanclorum.
    Legimus
    enimin
    Evangelio, quodsuper
    crucemDomini scri-
    ptum
    fuerat Groece, Hebraice et
    Latine, quia
    isloe
    trs
    linguoe
    lune
    vigebant
    : Hic estJ sus rexJ udoeo-
    rum
    (Matth. xxvn).
    lia el hic nomen
    diaboli, qui
    novissimo
    tempore perditum
    hominem
    ingredielur,
    quique
    seChristum esse
    menlietur,
    tribus
    linguis
    exprimitur. Qui
    recteexterminans
    dicitur, quia
    sicut
    Christo
    congregandi,
    sic diabolo
    congruit
    nomen
    exterminandi. Unde est :
    Qui
    non
    colligit mecum,
    spargit (Matth. xii).
    Voeunum
    abiit,
    etecceveniuntadhuc duo voe
    post
    hoec.
    Legimus supraquodaquila
    volans
    per
    mdium
    coelum,
    triavoe
    proedixil
    futura
    quorum
    unumabiisse
    C describilur in narralione
    proecedenti,
    vel in tribula-
    tione
    quoe
    factaest
    temporibus
    sanctorum
    martyrum,
    adhucveroduoreslare dicuntur
    narranda,
    vel
    poste-
    riore
    tempore
    subantichrislo
    adimplenda.
    Et sextus
    anglus
    tuba
    cecinit,
    et audivi vocem
    unamex cornibusaltaris
    aurei, quod
    est anleoculos
    Dei dicentis sexto
    angelo qui
    habt tubam: Solve
    quatuor Anq&loJ Lqui (tl'.ig&i
    suni in
    fluminemagno
    Euphrate.
    Altare
    significat Ecclesiam,
    de
    qua
    fumus
    compunclionis
    ad Deum
    dirigitur.
    Benealtare au-
    reum
    dicitur, quia profecto
    Ecclesia
    jusiorum
    sem-
    pilerna sapienliallustratar,
    de
    qua
    Salomon dicit :
    Accipilesapientiam
    sicut aurum. Recte
    quoque
    ante
    oculosDei esse
    dicilur, quia superno respecta
    sem-
    n
    per illustratur,
    unde in
    ps.dmis
    dicitur : Oculi Do-
    mini
    superjustos (Psal. xxxm). Hujus
    altaris cornua
    sunt omnes
    proedicalores.
    Undeet in Veteri Tesla-
    mento
    soepelegimussanguinemsuper
    cornua altaris
    position
    :
    signifleabantur
    eniminhocsancti
    martyres
    proprio sanguineperfundendi.
    Unumhoc cornu al-
    taris hic
    specialiter positum,
    debemus
    intelligere
    DominumJ esumChristummedlatoremDei et homi-
    num, qui proecepit
    sexto
    angelo,
    id est omni Eccle-
    sioe,
    ut solval
    quatuor angelos, per quos quatuor
    rgna principalia,
    et
    quatuor poteslales
    illorum
    atque
    omne
    corpus
    diaboli
    intelligitur.
    Solvit ver
    Ecclesia
    quatuor angelos,
    id est omnes doemonesin
    capilesuo,
    a
    quo
    audivit inPeiro :
    Quodcunqueliga-
    veris
    superterram, eritligatum
    el incoelo
    (Matth. xvi).
    1057 EXPOSIT10 IN APOCALYPSIN.

    LIB. IL
    1058
    Quaternarius
    numerus
    soepepro
    universitate
    poni-
    lur,
    unde et in fine soeculi a
    quatuor
    venlis coeli
    electi
    per angelos
    assumi
    perhibentur.
    Vel dicitur
    ci
    solve,
    idesl solvendos
    proedictempore
    antichristi.
    Modo enim
    figali
    sunt, quia
    non
    possunt
    nocere
    quantum
    votant,
    ex
    quo
    Dominusveniens eis
    pote-
    M-alem,
    abstulit.
    Quo
    in loco considerandum est,
    quantum
    soevirent si soluti
    essent, qui
    modoetiam
    iigati
    tantumsoeviunt.Taie est illudetiam in Evan-
    gelio
    de
    ficulnea, quod
    Dominus cultori dicit : Ab-
    scinde
    illam,
    id est
    proedic
    abscindendam.
    Neque
    enim
    apostoli
    abseiderunt
    J udoeos,
    sed abscindendos
    a Romanis
    proedixerunt.
    Per flumen
    Euphratem,
    in
    quo angeli alligati
    sunt, polentia
    soecularis intelli-
    gitur, quia
    in
    principibus hujus
    soeculi maximedia-
    bolus
    habitat,
    et in eis
    rgnt. Euphrates quippe
    uviusest
    Babylonioe,qui
    in mulla flumina
    divisus,
    ingreditur Babyloniam.
    Medi et Persi diviserunt
    hune fluviumin mullos
    rivos,et per ejus
    alveum
    mgressi suntBabyloniam.
    Quod
    flumen
    soepe
    inmalam
    partemponilur.
    In hoc loco
    vero,
    ut
    diximus,
    signi-
    ficat
    potentiamsoecularem,
    in
    qua
    diabolus
    alligalus
    proedicitur
    novissinia
    persecutione, quia
    et
    impiis
    quantum
    vult nocere
    permittilur, usquequo
    novis-
    sima
    persecutio
    adveniat.
    Et soluti
    sunt, pro
    eo
    quod
    est
    solventur,
    angeli,
    idest
    doemones,
    et omne
    corpus
    diaboli.
    Qui
    parati
    erant inhoramet diemet mensemet
    annum,
    ut occi-
    derenl tertiam
    partem
    hominum. Per horam dimi-
    dium annum
    intellige, per
    diem mensem et an-
    num,
    annos
    trs, quibus
    antichrislus soevietadversus
    (
    bonos. Ideo enim
    per horam, diem,
    mensemet an-
    numillud
    tempus intelligi potest, quia
    et horis
    gra-
    datim
    diem,
    et diebus
    menses,
    et mensibus certum
    est annum
    expleri.
    Parati sunt doemonesut occidant
    tertiam
    partem hominum, quia
    nimirum nocendi
    opportunitatemsemper proestolanlur.
    Undenec ira-
    merito de lociistis
    proemissumest, quod
    essent si-
    miles
    equis paralis
    ad
    proelium.
    Tertia autem
    pars
    ita ut
    supra intelligitur.
    El numerus
    equestris
    exercitus vicies militesdena
    millia. Et audivi numerumeorum. In hoc numro
    omnis multiludo
    inlelligilur
    doemonumel hominum.
    Equits itaque
    in hoc locodebemus
    intelligere
    doe-
    mones, qui
    malis
    proesident
    et in eorum
    cordibus ,
    habitant.
    Vicies autem milliesnihil aliud est
    quam
    viginti
    millia. Taie est illud: Non dico
    tibi, Petre,
    usque
    septies,
    sed
    usque septuagies^seplies (Matth.
    xvni).
    Quod
    nihil aliud
    est,
    nisi
    septuaginta seplem.
    Quando
    enim numerus
    per
    nomen
    transit, sicut
    verbi
    gralia,
    cumdicitur
    septies septuaginta,
    summa
    nnuieri
    multiplicatur,
    et efficiuntur
    quadringenti
    nouaginla. Quando
    aulem adverbialiter
    proferuntur
    nihil aliud
    intelligitur,
    nisi
    quodipse
    numerus sonat.
    Undeet in Genesi
    legitur
    : DeLamech vero
    septua-
    giessepties
    ultiodabitur
    (Gen. iv).
    Vicies
    itaque
    mil-
    lies omnes
    significat reprobos
    : dena autem millia
    omnes
    sanctos, qui
    decemverba
    legis
    custodiunt.
    El
    quiaplures reprobi quamjusti, duplex
    numerus
    A reproborum opponitur
    contra
    simplicem
    numerum
    justorum.
    De
    ipsis
    enim electis dicitur : Currus
    Dei
    decemmillia.
    Duplexquoque
    est numerus
    reprobo-
    rum, quia
    ex
    malignis spiritibus
    et
    reprobis'constat
    hominibus. Et conlra
    simplicem
    numerum
    justorum
    ac
    parvissimum opponitur
    innumerabilis multiludo
    perfidorum
    hominumet doemonum.
    Et ita vidi
    equos
    in
    visione, subaudis,
    sicut dixe-
    ram,
    et
    conscripsi.
    El
    qui
    sedebant
    super eos,
    habebant
    loricas
    igneas
    el
    hyacinthinas
    et
    sulphureas.
    Per ses-
    sores
    equorum, intelliguntur doemones,
    vel
    magisti
    errorum,
    hoeretici scilicet et
    potentes hujus
    soeculi
    quibusproesidet
    diabolus,
    sicut Christus electis. De
    quibus scriptum
    est : Ascendes
    super equos tuos,
    et
    equitatus
    tuus sanitas est. In
    ipsis
    autemdoemonibus
    B vel errorum
    magistris, intelliguntur
    omnes
    reprobi,
    et
    per
    loricas
    poenoe
    et tormenta oeterna
    figurantur,
    quoe
    a miseris nulla
    prece'sunt
    evacuanda. Dicent
    enim in inferno
    gementes,
    Domine, Domine, aperi
    obis. Sed non ideo misericordiam invenient, quin
    potius
    audient : Nesciovos.
    Quaspoenas
    inevitabiles
    non solum suslinebunt doemones,
    sed eliam omnes
    reprobi. Hyacinthinas
    autem
    posuit pro
    eo, quod
    est
    fumeas. Ex
    ign
    enim fumus
    egreditur.
    Hoc eliam
    ipse
    color
    byaciiithinus
    indicat, qui speciem
    aeris
    tenet, quia
    ininterno erit
    ignis inexslinguibilis.
    Erit
    et fumus
    qui
    miseros
    excoecabit,
    neveram lucem
    jam
    videre
    possint.
    Et
    sulphureas,
    id est
    pulridas.
    Erit enim
    duplex
    ibi
    poena,
    caloris et
    frigoris.
    Unde
    J ob : Adcaloremnimium
    transeunt,
    ab
    aquis
    nivium
    u
    (J ob. xxiv).
    Erit et fetor
    intolerabilis,
    quo
    crucia-
    buntur
    ign
    et
    sulphure
    exusti, atque
    a vermibus
    comesti. Et
    capita equorumtanquamcapita
    leonum.
    Quia
    et animas
    (ut supra
    dictum
    est) inlerficiunt,
    et
    fetorem maloefamoede se emitlunt. Per
    capita
    au-
    tem
    equorum
    auctores
    intelliguntur errorum, qui
    et
    fortes sunt ad conlerendos
    infirmos,
    et cum se si-
    mulant esse bonum
    odorem,
    fetoribus inveniuntur
    repleti.
    Ut enim
    supra
    meminimus,
    os leonum et
    corpora
    dilaniat,
    el naturalem fetorem
    egerit.
    Et de ore
    ipsorumproceditignis
    et
    fumus
    et sui-
    phur.
    Abtristribus
    plagis
    occisaesl terlia
    purs
    ho-
    minumde
    ign
    et
    fumo
    el
    sulphure, quoeprocedebant
    ex ore
    ipsorum.
    Deore aulemeorum
    ignis
    et fumus
    - el
    sulphur egrediens,
    tertiam
    partem
    hominum oc-
    cidit, quia
    videlicet malorum
    proedicatio sequacibus
    suis oeierna
    suppliciaproeparat, quoe
    recte tormen-
    lum
    impiorum
    vocatur, per quam
    ad illudmultiludo
    impiorum pervenit.
    Genus enim
    tropicoe
    loculiouis
    ab eo
    quodprocurt,
    illud
    quod procuralur,
    oslen-
    dens. Deoreillorum
    procedil ignis, quia pro
    illorum
    doctrina hoecomniaventura sunt
    eis, qui
    eamsusci-
    piunt.
    Cum autemin illam
    incurrerint,
    tune
    expe-
    rientur
    quam
    amara mors
    sit, semper igncremari,
    neefunditus
    rnori, semper
    fumum
    pati,
    lucemnun-
    quanj
    videre, semper
    feloribus
    repleri,
    suavilatis
    nihil adoleri.
    Ideoque
    horrenda
    prorsus perversorum
    sunt
    dogmala, quibuspervenitur
    ad talia.
    Polestas enim
    equorum
    in ore
    ipsorumest,
    et
    1059 HAYMONISHALBERSTAT.EPiSC. OPP. PARS 1.

    COMMENT.BIBL. 1060
    ncaudis
    eorum.Quiaper
    suam
    proedicationemperver-
    samsuadendo
    decipiunt,
    et
    temporalibuspoteslatibus
    fulii, per
    ea
    quoe
    relro
    sunt,
    exaltantur. Per caudam
    quippe,
    ut
    supra
    dictum
    est, polestas
    lerrena
    expri-
    mitur, quoe
    in
    temporalibus
    rbus
    loetatur,quoepost-
    ponendoe
    sunt Omnibus
    qui
    ad ea
    quoe
    inante sunt
    seexlendere nituntar. In ore veroillud
    quodper
    os
    fit
    intelligitur.
    Polestas
    ergo
    eorum in ore eorum
    est,
    et incaudis
    ipsorum, quia quos
    non
    possunt
    de-
    cipereper pravitatem
    erroris, decipiunt per prin-
    cipes hujus
    soeculi. Unde subdilur : Nam caudoe
    eorumsimiles
    serpentibus
    ,
    habenies
    capita,
    et inhis
    nocent.
    Legimus
    in
    Genesi, quod
    diabolus
    serpentem
    indulus muherem
    decepil
    fraude maloesuasionis.
    Taies sunt et isti errorum
    magistri, qui
    sua
    per-
    versadoctrina
    decipiunl quos possunl,
    el
    quia
    eos
    quos
    subverlere
    nequeunl per pravitatem
    erroris,
    opprimunt per potentiam
    soeculi,
    benecaudoeillorum
    similes
    serpentibus
    dicuntur. Habenies
    capita, per
    quoeprincipes hujus
    soeculi
    figuranlur, quos
    sibi hoe-
    retici
    conjungunt,
    ut calholicos a fidesubvenant.
    Undeet aliaIr-anslaliohabet : Caudoeeorum similes
    sunt draconibus. Per dracones
    quippequi pne
    ira-
    maniores sunt omnibus
    besliis, aperte
    soeculi
    designa-
    lur
    polestas, quam
    Ezechiel
    (c. xxix)
    ex
    persona
    Do-
    mini
    loqueus
    adPharaouem
    regem^gypti
    demonsirat
    dicens :Ecce
    ego
    ad
    te, Pharao,
    draco
    magne.
    Et J e-
    remias(c.Li)
    ex
    persona
    J rusalemdeNabuchodono-
    sor:Gomedil
    me,
    devoravit
    me,absorbuil
    me
    quasi
    dra-
    co.
    Principumergopatrociniis
    fulti
    magistri
    errorum
    au
    piius
    nocent, quam
    si solosermonesuadereot.
    Et coeteri
    homines,
    id
    est, pagani, qui
    non sunt
    oecisi inhis
    plagis.
    Hoc
    est,
    non
    suntdecepli
    abhoere-
    A ticis,
    ul inanima
    moriantur, nequepoenitentiamege-
    runt de
    operibus
    manuum
    suarum,
    ul non
    adorarent
    doemoniaetsimulacra aurea el
    lapidea
    et
    lignea, quoe
    neque
    videre
    possunt, nequeaudire,
    nequeambutare,
    et non
    egeruntpoenitentiam
    ab homicidiis
    suis,
    neque
    a
    fornicationesua,
    neque
    a
    furlis
    suis.
    Subaudi,
    si-
    mililer
    peribunt ign, sulphure.
    fumo. Acsi diceret .
    Et hi laies ad
    supradictumperlinere
    numerumvi-
    dentur. Hoeretici
    quippe
    tantumniodo Christianos
    decipiebani
    et
    J udoeos,
    non tamen
    paganos;
    sed
    quia
    ipsi
    non
    cognoveruntDeum,
    cumhoc
    uliquepossent
    facere
    per
    naluralem
    legem,
    simililer damnabunlur.
    Undeconsiderandum
    est, quapoenapleclendi sunlj
    qui
    habenies Dei
    nolitiam,
    fidemet scienliamel hoec
    omnia
    contemnunt,
    si illi eliam
    damnabunlur, qui
    B
    boni m omnium nihil
    habuerunt,
    et
    solummodo,
    quiaper
    naturalem
    legem
    Deum non
    cognoverunt
    peribunt.
    Cumenimdebuissenl considerareet alten-
    dere,
    ut Crealoremcoeli el terroeet omniumrerum
    colerenl et
    adorarent, relinquenlesCrealorem,
    coe-
    perunl
    adorare
    opra
    manuumsuarumaurea et ia-
    pidea
    et
    lignea, quoeneque
    videre
    possunl, neque
    audire, quia spiritus
    non est in eis. Et non
    ege-
    runt
    poenitenliam
    a suis
    homicidiis, quibus
    interli-
    ciebant
    mullos,
    el
    sanguinem
    filiorum suorumet
    filiarumsuarum fundebanl et offerebani
    doemoniis,
    neque
    a fornicatione sua
    duplici,
    ut ab immundilia
    carnis
    cessareni,
    aul ab
    idololalria, neque
    afurlis
    suis,
    quia
    sibi invicem
    unusquisque quoepoterat,
    furabatur. De
    quorumprofecto
    conversalione
    impoe-
    C
    nitenli,
    nunc
    operis
    inlenlio nonsinil
    ampliusloqui,
    proeserlim
    cumet hic liber in
    longumprotractas
    debili finisterminuni
    exspeclet.
    LIBER TERTIUS.
    CAPUT X,
    Et vidi alium
    angelumfortem
    descendentemde
    coelo,
    amictum
    nube,
    et iris in
    capile ejus. Anglus
    Christus est,
    nuntius
    paternoe
    volunlatis. Et
    quia
    oelernoeviloenovusnuntius
    advenit,
    nova
    nunliavit,
    nova
    promisil,
    novafidelibus suis contulit. Undeet
    per prophetammagni
    consilii
    anglus
    dicitur.
    Hujus
    sacerdolis
    membra sunt illi
    etiam,
    de
    quibus
    scriptum
    est : Labia sacerdotis custodiuntscienliam
    (Malach.
    n).
    In eo aulem
    quod
    alium
    angelum
    J oannes vidisse se
    dicil,
    non est rei
    diversilas,
    sed
    ordo
    visionis,
    et consuetudo
    recapitulalionis.
    Alium
    enim
    angelum
    vidit, quia
    aliamvisionemsub alio
    inlelleclu enarrandam
    repetivit.
    Fortis aulemdici-
    lur, quia
    ad bellandas venit aereas
    polestaies.
    De
    quo
    Psalmista ex
    persona angelorum(Lib. m)
    :
    Quis
    est.iste
    rex
    glorioei
    Et
    respondens
    :
    Dominus,
    inquit, fortis
    el
    polens,
    Dominus
    potens
    in
    proelio
    (Psal. xxm).
    Sed cum Dominus
    ubique sit,'juxta
    illud,
    Coelumet
    terram
    ego impleo(J er. xxm),
    et
    .extra,
    ccelurn
    et terram non sit
    locus, quomodo
    descendit decoelo?Ad
    quodprocul
    dubio
    dicendum,
    quia
    descensioillius nihil aliud
    fuit,
    nisi humililatis
    ejus
    incarnatio. Nube autem amictus
    apparuit
    an-
    glus, quia
    nimirum carne
    indutus,
    inler homines
    apparuit
    Dominus. De
    qua propheta
    : Ecce Domi-
    nus ascendet
    super
    nubem
    tevem,
    et
    ingredietur
    D
    J Egyptum (Isa. xix). Super
    nubem
    quippe
    levem
    ascendit, quando
    carnem sine
    gravedine peccali
    assumpsit. Caput
    vero
    angeli
    divinitas
    intelligitur
    Filii
    Dei, juxta
    illud:
    Caput
    Christi Deus. Iris au-
    lem,
    sicut et
    supra
    diximus
    Groece,
    Latinearcus di-
    citur, quia
    diversis coloribusin nube
    apparere
    vi-
    detur,
    et est
    signumpropitialionis
    a
    tempore
    diluvii
    positum
    inter Deum el homines.
    Tuncque
    fil arcus
    in
    coelo,
    cum radiis solis imbrifera nubes fuerit
    illustrata, quia
    dum claritas lucis
    oeterna?,
    et sol
    jusiitioe
    carnem
    assumpsit,
    reconcilialio facta esl
    mundo. Inarcu
    quoque
    duosunl colores
    principales,
    coeruleusscilicet et
    igneus, per quos
    duo
    judicia
    significantur.
    Inunoscilicet diluvium
    proecedens,
    in
    altero vero
    ignis suhsequens. Possunt et in arcu
    10S1
    EXPOSITIO
    IN APUCALYPSIN.
    -
    LIB. III. 1(,62
    mysteria figurari baptismatis, quo baplizamur aquis
    A
    in niemoria
    passionis
    Filii Dei, sicque percipimus
    gratiamSpirilus
    sancli,
    de
    quo
    Dominusdicit:
    Ignem
    venimiitereinterram(Luc.m). Incapite itaqueangeli
    iris
    erat,
    quia
    in
    potestale
    verbi
    propiliatio
    Filii Dei
    constabat. El
    facis ejus
    sicut sot.
    Quia
    in facie
    cognilio
    esl hominis,
    per
    faciem
    angeli
    incarnatio
    Filii Dei
    intelligitur, quia
    nisi ille carnem assume-
    vet, nemohominumillum
    cognosceret.
    Hanc mani-
    feslamin facie
    cognilionem
    Psalmista
    optabal
    fieri
    cumdicebat : Ostende
    faciem
    luam et salvi erimus
    (Psal. LXXJ X).
    Non aulemut sol iste visibilis facis
    Christi
    fulget,
    sed mullo
    ampli'us, quia
    et deelectis
    diciumest :
    Fulgebuntjusti
    sicut sol in
    regno
    Patris
    sui
    (Matth. xm).
    Et
    quidem
    erunl eleeti similesan-
    gelis,
    non tamen ila
    similes, quod oequales
    Filio
    ]
    Dei. Namel inmontecoramtribus
    discipulis
    Irans-
    frguratas,
    futura membra sua
    jam
    in
    seipso
    osten-
    dit. Sed non sine causaChristus soli
    couiparalur.
    Sol
    quippe
    habet ortumet occasum. UndeSalomon:
    Orilur sol et occidit, el ad locvm suum
    revertitur,
    ibique
    renascens
    gyrat per meridiem,
    et
    flecti'.ur
    ad
    aquilonem(Ecc'e. i).
    Sol enimo-tus
    est,
    quando
    Christus natus est. Venit ad
    occasum, quando pro
    nobis
    >
    oriuus
    esl, sicque
    rediit ad
    ortum, quia ejus
    huinanilas ex
    passione mortis,
    ad
    gloriam
    resurre-
    ctionis redisse
    probalur, ibique
    renascens
    gyrat per
    meridiem,
    quia resurgens
    a
    mortuis,
    calore fidei et
    Spiritus
    sancli corda
    discipulorum
    iliuslravil. J ure
    enim illi mcridies
    vocantur,
    in
    quitus
    sol
    jnslilioe
    anipliorem Spiritus
    infundit calorem. Per meridiemI
    quoquegyrans
    ad
    aquilonemflectitar,
    quia
    adcollk
    gendam gentililatcm
    , apostolorum proedicatione
    pcrducilur,
    in
    qua fiigidus
    veutus ille
    dominabaur,
    qui
    in
    superbiam
    elalus,
    primus
    dixisse
    probalur
    :
    Ponamsedemmeamad
    aquilonem. Quodque
    subdi-
    tur,
    Lnslransomnia
    pergit Spirilus,
    adhoc
    pertinet,
    quod
    lotusmundus
    proedicationeplenusesse
    ostendi-
    lur
    ;
    undeest :Voxlonitrui lui in
    roia,
    illuxeruntcoru-
    scalionestuoeorbi terroe
    (Psal. LXXVI).
    Et adcirculos
    suos
    revertitur, quia post aggregationem gentium
    illuminabilur etiam multiludo
    J udoeorum,
    et cum
    plenitudo gentium intraverit, tun omnis Isral
    salvus erii. Possunt et
    per
    faciem
    angeli
    membra
    Redemptoris intelligi,
    non
    qualia
    nunc sunt in ter-
    ris,
    sed
    qualia
    futura sunt incoelis.
    Undeesl : Tune
    jusii fulgebunt
    sicut sol.
    Quia
    enimDominuset Ec-
    clesiauna
    persona est,
    non iuconvenieuter
    ipsa
    in
    facie
    angeli
    ut sol liicere
    perhibetur.
    Et
    pedes,ejus
    tanquam
    cotumnoe
    ignis.
    Per
    pedes
    angeli proedica-
    lores
    inlelligunlur,
    in
    quibus per
    totum mundum
    iucarnala Dei
    sapientia
    ambulavit. De
    quibus
    dici-
    lur : Illi autem
    profecli proedicaverunt
    ubique.
    De
    quibus
    et dicitur :
    Quamspeciosi pedes
    evangelizan-
    tium
    pacem(Rom. x). Qui
    bene etiam
    columnoeet
    igni comparantur, quia
    el more columnarum
    super-
    iinpositum
    Ecclesia?
    oedificium
    portant,
    et
    Spiritu
    sanelo
    accensi,
    corda auditarum ad
    amorem Dei
    woedicandoinflammanl.
    Quiaergo ad
    proedicalionein
    A.iniitunlur,
    recte
    pedes; quia
    vero ad amorem Dei
    illos
    quibus proedicant accendunl,
    bene
    ignis; quia
    super
    oedificiumEcclesioe
    conslruunlur, apte
    co-
    lumnoevocanlur.
    Quia enim.columnoe
    sunt,
    lestatur
    Paulus cum dicit : Petrus et J acobus el
    J oannes,
    qui
    videbaniur columnoe
    esse,
    dexlras mihi dederunt
    et Burnaboe
    (Gai. n).
    Hincet
    per
    Psalmistamdicitur :
    Ego confirmavi
    columnas
    ejus (Psal.
    LXXIV).
    El habebat inmanusua librum
    apertum. Superius
    legimus quod
    viderit librum
    signatum
    sigillisseplem,
    per quem
    Vtus Testamentum
    designatur, plnum
    niultimoda obscuritate. Hic autem
    per
    libellum
    aper-
    tum
    jam
    Novum Testamentum
    significatur, quod
    apertum
    est in manu
    Dei,
    id esl
    opera.lione ipsius
    reseratum. Manusenimilla
    operatioest nostra? sa-
    ii
    lutis. Et
    quia
    in
    superori
    libro iioscunlur laluisse
    scrta, apte
    nunc inlibello
    aperto
    Novi Testamenti
    revelala claruisse
    significatur gratia, ipse
    enim
    ap-
    ptons
    in
    carne, quoe intelligitur per
    faciem
    angeli,
    ea
    quoe
    laiebanl
    nascendo, moriendo, a mortuis re-
    surgendo,
    el adcoelosascendendo
    aperuit. Etposuit
    pedem
    suum dexlrum
    super mare,
    smistrumaulem
    super
    terram. Per dexlrum
    pedern
    illa
    significantur
    membra, qua;
    nullis adversilatibus
    frangunlur,
    nec
    ullis successibus
    extollunlur,
    idest
    apostoli,
    marty-
    res et
    coeteri,
    qui potesiaieni
    habent calcandi
    super
    omnemviriulcm iuimici. Taies
    super mare,
    hoc
    est,
    super
    hune mundum
    constituuntur, quia
    omnes ma-
    lorum
    pcrscciiliones perferunt,
    et non
    succumbunt.
    Per sinislrura autem
    pedemqui supra
    terram
    ponf-
    C tur,
    inlelligunlur confessores,
    sicut
    Remigius,
    Ger-
    manus,
    Marlimis et
    coeteri, qui pacis
    lenjpore
    vi-
    xerunt,
    nec
    publicumperlulerunt
    martynum, quia
    super terrain,
    hoc
    est,
    solidilatem fidei sunt locati.
    Deus enimvicissituiiines
    temporum
    disposuit
    in Ec
    clesia, membra fortiori scilicet
    super
    ftuctus ma-
    ris. Infirmiora vero
    super solidilatem terroe con-
    stiluens. Sic et
    hujus soeculi
    principes,
    bi for-
    tior est
    impetus belli, fortissimos milites
    proepa-
    rant.
    El clamavit' voce
    magna
    quemadmodum
    cum leo
    rugit.
    Leo cum
    rngil,
    omnes bestioeliment. Et
    ipse
    in sua fortitudine ostendilur.
    Clamavit
    Christus,
    leo
    appellatus propler fortitudinem,
    sive
    per se,
    sive
    per
    suos
    proedicatores,
    cumdixil : Omnisarbor
    quoe

    non
    fucil fructum
    bonum excidetur et in
    ignem
    mit-
    telur
    (Matth. m).
    Et iterum :
    Poenitenliam
    agile,
    appropinquavil
    enim
    regnum
    coelorum
    (Matth. v).
    Et
    hac sua voce
    fortitudinemsuam
    demonslravil,
    dum
    multos sibi
    subjecit,
    bestias
    quoque,
    idesl bestialeset
    i
    froces homines timor concussit.
    Quod
    autem
    fecit
    Christus,
    fecerunt et
    ejus apostoli,
    oelerna
    lormenla
    i
    proedicandopeccatoribus,
    et
    froces homines ad fi-
    demillius sua doctrina
    convertendo. Et cumclamas-
    l
    set,
    locutasunt
    septem
    tonitrua vocessuas.
    Quidper
    septem tonitrua, nisi universalis
    Ecclesia in
    suis
    i
    proedicatoribus
    intelligilurseplif'ormi Spiritu repleta?
    i Unde et bene clamavit leo
    prius,
    ac
    postea seplem
    i tonitrua sunl
    locuta, quia videlicet orius
    nroedicavit
    1063 HAYMONISHALBERSTAT.EPISC. OPP. PARS LCOMMENT.BU3L. iM'
    Christus,
    deinde
    Apostoli
    et coeteri doctores ad
    ejus
    vocem
    profecii, proedicaverunl ubique.
    Beneautem
    septem
    tonitruavoces suas
    loqui perhibcntur, quia
    sancta
    proedicalio
    non J udoeorumfabulas,
    non
    phi-
    losophorum
    noenias,
    non hoereticorumversutias in
    suis
    dogmatibusrecepit,
    sed
    propriis
    sensibusul est
    dita, semelipsaur jam
    in auditorum cordibus
    per
    sanctos
    proedicatorcs
    diffudit. Possunl autem et in
    septem
    tonitruis
    specialiter apostoli
    sancti
    inielligi,
    qui
    in rota
    hujus
    soeculi
    tonant, quia
    alla et
    pro-
    funda et obscura et terribilia
    loquunlur.
    Unde et
    eorumnumerus ex
    partibus septenarii
    conficitur,
    id
    est,
    ex
    pari quaternario
    et
    impari
    ternario. Sive
    enim tria
    per quatuor,
    sive
    qualuoi per
    tria ducan-
    tur,
    ad duodenarium
    numerum
    pervenitur , qia
    videlicet
    per ipsos
    duodecim
    apostolos
    (idessancloe
    Trinitatis
    intonuit
    per quadripartitum
    orbem, qui
    missi sunl
    proedicare
    tria summa
    per quatuor
    in-
    fima.
    Et cumlocuta
    fuissentseplem
    tonitrua voces
    suas,
    scriplurus
    eram. Et audivi vocemde coelodicentem
    mihi :
    Signaquoe
    locuta sunt
    septem
    tonitrua
    ,
    etnoli
    ea scribere.
    Quia
    audierat J oannes
    superius; Quod
    videsscribe in
    libro,
    voluit eliamea
    quoe
    audivit a
    seplem
    tonitruis scribere,
    sed dictum est
    ei, signa,
    idest
    sigilla quoe
    locuta sunt
    septem tonitrua,
    et
    noli eascribere. Ubi merilo
    quoerilur, quare
    illi hoc
    dlcalur,
    cura inJ oanneomnes doctores
    figurentur,
    qui ulique
    nondebent divina
    eloquiasigillare,
    ut non
    ad aliorummanifestentur ulilitatem. Verumdicen-
    dum
    est, quia quod
    nos sub
    sigillosignamus,
    non
    omnibusnotumesse
    volumus,
    sedsolummodo fami-
    liaribus,
    et
    quibus
    credere nos
    pro
    certo
    posse
    sci-
    mus.
    Quod
    autem
    palam
    dicimus,
    et non
    sigillamus,
    ad multorumnotitiamducimus. Dicitur
    J oanni,
    et
    in illoomni ordini
    doctorura,
    ne
    scr'ipai quoe
    locuta
    sunt
    septem
    tonitrua, quia
    nonomnibussunt mani-
    fcslanda divina
    eloquia.
    Pro
    temporibus
    enimabs-
    condenda sunt,
    ne lit contra
    proeceptumDomini,
    quo
    ait : Nolitesanctumdarecanibus
    neque
    mitlotis
    margaritas
    vtirasante
    porcos(Matth. vu). Simplici-
    bus
    quoque
    debent
    discrte,
    etsecundum
    capacitatera
    singulorum
    dislribui, quia
    alii lactis
    potum
    susci-
    piunt,
    alii vero solidumcibum
    percipere possunt.
    Unde
    ipse
    Dominus
    discipulis
    dicit : Adhuc multa
    habeo vobis
    dicere,
    serf non
    potestis portare
    modo
    (J oan. xvi).
    Et iterum: Fidelisservuset
    prudens,qui
    dt conservissuis in
    tempore
    tritici mensuram
    (Luc.
    xn).
    Dicatnr
    ergo
    J oanni
    signa quoe
    locuta sunt se-
    plem
    tonitrua,
    el noli ea
    scribere,
    et in illo omni
    choro doctorumac si diceret :
    Eloquiorum
    Dei sa-
    cramenta sic intra mentis secrelum
    tege, quatenus
    ne aut hi
    qui
    nondebent adeorum
    cognitioneraper-
    veniant,
    aut hi
    qui
    debent cumdiscrelione et mo-
    drationeeorumnotitiam
    capiant.
    Et
    anglus quem
    vidi stantem
    super
    mareet
    super
    terram,
    levavitmanumsuamad
    coelum,
    et
    juravit per
    viventeminsoeculasoeculorum. CumDominusinEvan-
    geliojurare prohibeat,
    dicens : Nolite
    jurare neque
    A
    per
    coelum
    nequeper terram,
    sed sit sermo
    vester,
    es
    est,
    nonnon:
    quod
    enim
    amplius est,
    a malo esl
    (Matth. v). Quid
    esl
    quod ipse
    manum ad coelum
    levans, jurt per
    viventemin soeculasoeculorum?
    Sedsciendum
    quia
    homines recte
    jurare prohiben-
    lur, quiasoepe
    in
    juramento
    falluntur : nonenimho-
    mmesa
    juramento
    Deus
    cohibuisset,
    si in eo
    pecca-
    tumdesse
    cognovisset.
    Deus
    itaque jurare potest,
    qui
    non mentitur
    aliquando.
    J uramentum autem
    ejus
    est omnis sermo illius
    , quiaquidquid loquitur,
    absque
    ulia
    ambiguitate completur.
    Per manum
    autem
    angeli,
    ut
    supradiximus,
    intelligitur operalic
    Filii
    Dei,
    et
    dispensatio
    humanoe
    redemptionis.
    Leva-
    vit
    ilaque anglus
    manumin
    coelum,
    quando
    Filius
    Dei carnem
    quampro
    nobis
    assumpsit,
    addexteram
    B
    Patris elevavil. Hinc
    scriptum
    est : Levaboiacoelum
    manum
    meam,
    et
    jurabo per
    dexteram
    meam,
    acsi
    diceret :
    Assumplam
    a verbocarnem ad coelosele-
    vabo,
    et
    per utramque
    naturam scilicet Verbi et ho-
    minis, quoeque
    futura sunt roborabo. J uravit
    per
    viventemin soecula
    soeculorum,
    idest
    per
    DeumPa-
    trem
    ,
    quando
    seet Patrem unum
    ostendit,
    dicens
    (J oan. xiv)
    :
    Ego
    in Paire et Pater in me est. Et
    quando
    etiam omniasua
    opra
    ad Deum
    retulit,
    dicens :
    Pater,
    in me
    manens,
    ipsefacit opra.
    De
    quo
    eliamsubditar :
    Qui
    creavitcoelumet ea
    quoe
    in
    eo
    sunt,
    id
    esl,
    solemet lunam et caeterasidra. Et
    terramet ea
    quoe
    inea
    sunt,
    id est, homines, bcslias,
    aveset coetera
    usque
    ad vermiculum. Et mare et ea
    quoe
    ineosunt. Cetescilicetet
    pisces
    diversi
    generis.
    G
    Quo
    inlocohoereticorum
    perfidiadamnatur, qui
    non
    verenlur asserere, quoedam
    a bono
    Deo,
    quoedam
    vero a
    principe
    facta lenebrarum. Sed et cum sub-
    jungit,
    Quia tempus
    non erit
    amplius, quoeslionem
    nobis facit,
    maxime cum Psalmista de
    reprobis
    di-
    cat : Inimici Domini mcnlili sunt
    ei,
    eterit
    tempus
    eo-
    rum in soecula
    (Psat. LXXX).
    Si enim
    impiorum
    tempus
    erit in
    soecula,quomodo tempus jam
    non
    erit? Ad
    quod dicendum, quiajustis
    non erit tem-
    pus,
    id
    est,
    mulabilitas
    aliqua, quia
    immulabiles
    erunt in
    mente,
    et
    incorruptibiles
    in
    corpore.
    Tem-
    pus quippe
    est vicissitudo dierumac noctiura. Ideo-
    que
    ibi
    jamtempus
    non
    erit,
    ubi nulla varielas cu-
    juslibet
    rei. J usti veroimmulabiles
    existent, quia
    in
    j.
    oeternaclaritate et inindeficienti luce
    permanebunt ;
    undePsalmista: Orinationetua
    persvrt
    dies
    (Psal.
    cxvm). Impii
    aulem
    tempushabebunt, quiasemper
    per
    varia tormeota
    mutabuntur,
    etadcaloremnimium
    transibunt ab
    aquis
    nivium.
    Quod
    ergo
    Dominus
    de
    justis negat,
    hoc de
    injuslis
    Psaimisla af-
    firmt.
    Sedindiebusvocis
    septimiangeli
    cum
    coeperit
    tuba
    canere. Idest cum
    coeperit
    sancta Ecclesiauliimam
    suam
    proedicationem
    diffundere. Consummabitur
    my-
    steriumDei. Idest
    perficietur
    quidquid
    modo
    latet,
    quia
    consummatiohic nonabolilionem
    significat,
    sed
    perfectionem.
    Mysteriumautemappetlaturillud,quo
    oculusnon
    vidit,
    necauris
    audivit,
    neincorhomin>
    ascendit
    (I
    Cor.
    iv,quod
    tune
    consummabitur,
    idesl
    1065 EXPOSITIO IN APOCALYPS1N.

    LIB. III.
    1066
    perficietur,
    cumet
    justis bona,
    et
    injustis
    datafuerint A
    lormenta ante
    proeparata,
    sicut
    evangelixavitper
    ser-
    vossuos
    prophelas.
    Omnisenimintentio
    propbetarum
    principaliter
    deDomini adventu
    fuit,
    et soeculicon-
    summatione.
    Ideoque
    tune
    perficietur, quod
    ante
    proedictum
    est
    per
    illos. Et audivi vocemiterumde
    coelo
    loquentemmecum,
    el dicentem: Vadeet
    accipe
    librumde manu
    angeli
    stantis
    supra
    mare et
    supra
    terram. Et
    anglus qui
    tenet librum
    apertum
    Christus
    est,
    et
    ipsequi
    invitt J oannemut vadat ad
    angelum
    Christus est
    ;
    ipse
    enimtenet librum
    apertum, quia
    ipse
    revelavit omnia
    qua?
    latebant in Veteri Tesla-
    mento,
    de
    ejus nativitale, passione,
    morte et resur-
    rectione. Vox
    ergo
    illa
    quoe
    facta est ad J oannem
    nihil aliud
    intelligitur,
    nisi interna
    inspiratio qua
    .
    Deus
    inspirt
    cordibus fideliumut accdant ad
    euro,
    juxta
    illud : Accedite ad eum et iliuminamini
    (Psal. xxxm).
    Namet
    quod
    J oanni
    dicitur, omnibus
    utique dicilur, qui
    revelata facie
    gloriam
    Domini
    contemplantur.
    Isli enimtaies
    apertum
    habent libel-
    lum, ideoque
    illis
    dicitur,
    ut accdant ad
    angelum
    non
    gressibuscorporis,
    sed
    passibus
    fidei et mentis.
    Nec mirumsi
    ipse
    Christus de se
    tanquam
    de alio
    loquitur,
    cumet sancti in
    Scripturis soepissime
    dese
    quoties
    magnadicunt,
    sic
    loquuntur quasi
    de alio.
    Unde.est, Erat
    Moyses
    virmitissimus
    super
    omnes
    qui
    morabantur in terra
    (Num. XII).
    Et J ob: Vir erat in
    terra Hus nomine
    J ob,
    simplex,
    rectus ac recedensa
    malo
    (J ob i).
    Et
    ipse
    J oannes : Hic est
    discipulus
    ille
    quemdiligebat
    J sus
    (J oan. xm).
    Bene
    quoque ipsa
    .
    voxnon de
    terra,
    sed de coelo
    sonuit,
    quiaqui
    de
    terra
    est,
    de terra
    loquitur. Quod
    vero
    sequitur,
    stantis
    supra
    mare et
    supra terram, superius expo-
    situmest.
    Et abii ad
    angelum,
    dicens ei ut darel mihi li-
    brum. J ubentis
    quippe
    Dei vocem
    paratissimus
    san-
    ctorum
    sequitur effectus, quia pergunt
    ad
    angelum,
    id
    est,
    accedunt fideet devotione ad
    Christum, po-
    seentes sibi dari librum ab
    eo, qui aperit
    ora nm-
    torura,
    et
    linguas
    infantium facit disertas. Ex hoc
    J acobus: Si
    quisindigetsapientia, postulet
    a Deo
    qui
    dat
    omnibus,
    etnon
    improperat,
    etdabitur ei
    (J acob, i).
    El dixit
    mihi, accipe
    librumet dvora illum. Acce-
    ptant
    librumdevorare
    est,
    cumaviditaie
    Scripuiram
    secretis recondere visceribus. Ubi notandum
    quia
    -
    non
    dicit,
    accipe
    et bibe
    illum,
    sed
    dvora,
    idest
    roanducaavide.
    Scriptura
    enimsacra in
    quibusdam
    lotis
    potas est,
    in
    quibusdam
    vero cibus. In rbus
    obscurioribus, quoeintelligi
    sine
    expositione
    non
    possunt,
    cibus
    est,
    quia
    veluti
    mandendo, legendo,
    et ruminando sumitur
    ;
    in
    apertioribus
    vero
    quoe
    intelligi
    sine
    expositionepossunt,
    ibi
    potas est:po-
    tumenim non mandendo
    glutimus. Aperliora ergo
    et manifesliora
    bibimus, quoe
    etiam non
    exposita
    intelligere
    valemus. Et
    quanquam
    sancti
    apostoli,
    et
    ipse
    J oannes
    aperte cognoscerent
    Dei
    sacramenta,
    tamen
    quia
    adhuc
    expositione indigebant, qualiter
    adeum
    primrent, nequaquam
    dicitur J oanni
    bibe,
    sed
    dvora,
    ac si
    apertius dicerelur,
    pertracla
    et
    PATROL. CXVII.
    Aintellige,
    id est
    prius mande,
    et sic
    dgluti. Quod
    sancti
    patres fecerunt, Augustinus scilicet, Grego-
    rius,
    et
    coeteri,quorum
    nunc
    exposilionibus
    ulimur.
    Et
    faciet
    amaricare ventrem
    tuum,
    sedinoretuo erit
    dulce
    tanquam
    mel.
    Proeposterus
    ordo est inhocloco:
    Prius eniminore cibus
    assumilur,
    et sic demumad
    inferiora ventris
    Irajicilur.
    Hoecomniain
    sequenti-
    bus
    exponentur.
    Et
    accepi
    librumdemanu
    angeli,
    et devoravi
    eum,
    eterat inoremeo
    tanquammel
    dulce.Et cumdvoras-
    sent
    eum,
    amaricatus est venter meus.
    Qui
    alii
    per
    os
    Ecclesioe
    figurantar,
    nisi sancti
    proedicatores, qui
    dieac nocte
    legem
    Domini
    heditantur,
    et
    possunt
    di-
    "
    cere :
    Quam
    dulcia
    faucibus
    meis
    eloquia
    tua
    super
    -
    met et
    favum
    !
    (Psal. cxvin.)
    Per ventremverosoecu-

    lares homines
    intelliguntur,
    ventri et
    voluptatibus
    suis
    servientes,
    de
    quibus Apostolus
    :
    QuorumDeus
    venter est
    (Philip, m).
    Taies enim
    aliquando
    avide
    per
    os
    proedicatorum
    divina verba
    suscipiunt
    : sed
    quia
    terrenis
    voluptatibus deserviunt,
    sermo Dei
    qui
    in ore doctorum fuerat illis
    tanquam
    mel
    dulce,
    in
    ventre
    amarescit,
    sicut
    (verbi gratia)
    cumaudiunt :
    Non
    concupisces
    uxorem
    proximi tui,
    non
    domum,
    non
    agrum;
    et : Si
    quis
    non oderit
    patrem,
    aut ma-
    trem,
    aut
    uxorem, filios
    et
    fi
    lias, non
    potest
    meusette
    discipulus (Luc. xrv).
    Et iterum : Si
    quis
    vult
    post
    me
    venire, abnegetsemetipsum(Luc. ri).
    Amarescunt
    illis divina
    eloquia, quia desperant
    se boc
    posse
    fa-
    cere, voluptatibus
    suis volentes deservire. Aliter :
    -
    Ipsis sanctis.proedicatoribus
    dulcis est sermo Dei in
    ore ad
    proedicandum,
    ad
    medilandum,
    ad
    exponen-
    dum;;
    sed dum
    coguntur
    ea
    complereoperibus, quoe
    docent
    verbis,
    vertitur illis in amaritudinem. In ore
    quoqueproedicatorum
    dulcis est sermo
    (sicut
    dixi-
    mus)
    ad
    legendum,*
    ad
    exponendum;
    seddum
    pro
    ipsa
    sua
    proedicationecontemnuntur,
    et
    insuper
    affli-
    gunlur,
    et diversis modis
    cruciantur,
    invenire eorum
    convertitur in
    amaritudinem, quia
    contristanlur in
    mente
    simul,
    et de vexatione et de
    conterapiorum
    damnaiionc,
    unde
    Apostolus
    : Tristitia est mihi ma-
    gna
    et
    ingens
    dolor cordi meo
    (Rom. i-x).Qnod
    enim
    venter secretum cordis
    significet,
    J eremias
    ostendit,
    qui
    cum
    dixisset,
    Ventremmeum
    doleo,
    continuo
    subjecit,
    sensus cordis met conturbati sunt in me
    j)
    (J er. v). Neque
    enim ad salutem
    populi pertineret,
    si ventremse
    corporeum
    dolere
    proedicaret,
    sedven-
    trem
    doluit, quia
    mentisafflictionemsensit. Vel certe
    acceptus
    liber et comestusinamaritudinem
    vertitur,
    cum
    quilibet
    doctor ex sua
    proedicationepoenilenles
    conversos
    aspiciens,
    mentis affectaillis
    conjungitur,
    et cum
    Aposlolo
    dolet cum
    dolentibus,
    fietcumflen-
    tibus. Vel certe dulcisest
    nobis,
    cum
    gaudia palrioe
    coelestis
    promittit;
    amarus vero cum auslera
    proe-
    cepta, per quoe
    adeamdera
    patriamperveniamus
    in-
    dicit. Dulce
    quippe
    est audire :
    Fulgebunt justi
    sicut
    sol in
    regno
    Patris sui
    (Matth. xm).
    Amarumautem:
    Nisi
    efficiamini
    sicut
    parvuli,
    nonintrabitis in
    regnum
    coelorum
    (Matth. xvin).Item
    dulceest audire: Scimns
    quoniam
    cum
    apparuerit,
    similesei
    erimus, quoniam
    3V
    1067 HAYMONISHLBERSTAT.EP1SC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 1068
    videbimuseumsiculi esl
    (I
    J oan.
    m).Amarum
    autem:
    Qui
    didt seinChristo
    manere,
    dbetsicut illeambu-
    lavit et
    ipse
    ambulare
    (I
    J oan.
    n).
    Dulcefuit
    apo-
    slolis: In
    regeneratione
    cumsederitFilius hominisin
    sede
    majestalissuoe,
    sedebitiset vos
    super
    sedesduo-
    decim
    (Luc. xxu).
    Amarumfuit illis :
    Qui
    vull inter
    vosesse
    major,
    sit omniumservus
    (Matth. xxm).
    Et dicit mihi :
    Oportet
    teiterum
    prophetarepopulis
    et
    genlibus
    el
    linguis
    et
    regibus
    mullis. J oannes
    pne
    omnia,
    imo omnia
    quoe
    inhoclibro
    proemissa
    sunt
    non
    specialiter
    ex
    sua,
    sed
    generaliter
    ex electorum
    protulit persona;
    nuncautem
    quoe
    in hocversunar-
    rait
    lur,
    el suoeet aliorum
    personis congruere
    docet.
    Quando
    enimista
    vidit,
    inPalhmos insula
    relegalus
    erat,
    et ideo ei dicitur :
    Oportet
    te iterum
    prophe-
    tare
    populis
    et
    genlibus
    et
    linguis
    et
    regibus.
    Acsi
    ei divinavoxdiceret : Nonmorieris in hac
    insula,
    ut
    tu
    putas,
    sed iterum
    prophelabis,
    el hanc
    Apoca-
    lypsin quam
    vidisli,
    manutua
    scribes,
    et aliosdoce-
    bis,
    nec solum hanc
    prophetiam annunliabis,
    sed
    altius coeterisaderudiendamfidemsanclorumEvan-
    gelium
    scribes. Iterumautem
    dicit,
    quia
    videlicet
    jam
    hoc fecerat coram
    regibus
    et
    genlibus,
    unde et a
    Domiliano
    irapiissimo
    Coesare, et in fervenlis olei
    doliummissus
    est,
    et ineamdeminsulamexsiliod-
    porta
    tus,
    ubi eliam hanc
    Apocalypsin
    vidit. Nam
    cum
    jamprovectoe
    esset
    oetatis,
    et
    putarel
    se cele-
    rius ad Christume mundo
    migrare,
    inlerfectoDo-
    miliano,
    et cuncla
    ejusjussione
    cassalareversus est
    Ephesum,
    ubi et
    proefatamApocalypsin
    Ecclesiis
    tradidil
    legendam.
    Ebione
    aulem,
    Valenlino et Ce-
    rintho contra Christum
    oblalranlibus, episcoporum
    precibus
    flexus,
    indicto triduano
    jejunio, Evange-
    lium etiam
    scripsil,
    et ideotoi
    populis
    et
    genlibus
    proedicavit, quiaejus proedicalio
    ad multorumnoli-
    tiam
    pervenit.
    Sed
    quoe
    illi
    specialiter ascribuntur,
    generaliter proedicaloribusdcpulanlur,
    ad
    quorum
    personam
    dicit :
    Oportet
    teilerum
    proedicarepopu-
    lis, quia
    nimirumaliis ad Christum
    migrantibus,
    electorumEcclesiain
    subsequentibusproedicatoribus
    iterum non desinit
    proedicare. Prophetare
    aulem
    intelligere
    debemus
    proedicare,
    sicut et Paulus dicit :
    Prophetoe
    duo dicant vel
    1res,
    et coeteri
    dijudicenl
    (I
    Cor.
    xiv).
    Vel certe
    propterea
    ilerum J oannes
    prophetare
    jubelur,
    ut
    quod
    doctores Ecclesioe
    proe-
    dicant
    ore,
    factoilerato clament.
    Oportet
    enimul hi
    qui
    verbavitoecredeitlibus nuntiani,
    operibus
    etiam
    vitoeclamare non dsistant.
    CAPUT XI.
    Et datus esl mihi calamussimilis
    virgoe.
    Hoecverba
    sicut conveniunt J oanni,
    simililer conveniunt omni
    ordini
    proediealorum.
    Per calamum
    aulem,
    id
    quod
    calamoelBcitur
    intelligere
    debemus,
    id est divinam
    Scripturam, quia antiqui
    calamo scribebant. Unde
    bene
    ipse
    calamus non
    inanis,
    sedsimilis
    virgoe
    dici-
    tur. In
    virga
    enimrectiludo sacroe
    Scripturoe
    intelli-
    gitur,
    in
    qua
    nullumest
    mendacium,
    nulius
    error,
    gicut
    in
    philosophorum
    libris, J udoeorumet hoereti-
    A eorum,
    quorum
    doctrina
    plena
    est mendacio. Sacra
    autem
    Scriptura
    ex omni
    parte
    est
    recta,
    alque
    ideo
    bene
    virgoecomparatur, juxta quod
    Psalmista dicit:
    Virga
    recta est
    virgaregni
    lui
    (Psal. XLIV).
    Aliter :
    Reges
    in
    signum potenlia?
    suoe
    virgam
    in manibus
    portant, per quamregia
    illorum
    potestasexprimitur.
    Recle
    ergo
    calamus
    ,
    idest divina
    Scriptura virgoe
    comparatur, quoe
    suis observatoribus
    regnum pro-
    miltit,
    dicens: Beau
    pauperes spirilu, quoniamipso-
    rumesl
    regnum
    coelorum
    (Matth. v),
    et multasimilia.
    Et islud
    regnumquod
    coelestis
    proedicaliopromitlit,
    in inflexibili
    justitia persvrai. Postquam
    autem
    datus est ei
    calamus,
    divina vox dicit illi :
    Surge,
    videlicet ad
    proedicationisofficium,
    et noli
    jacere
    in
    imis
    vitiorum, quia,
    ut
    supra
    dictum
    est, quod
    J oanni
    B
    dicitur,
    omnibus verilalis
    proedicatoribusconvenit,
    qui quod
    verbis
    proedicanl,
    factisiterato clamare de
    -
    bent. Et mettre
    templum
    Dei ac altare.
    Templum
    Dei
    ipsa
    est
    Ecclesia,
    cui
    Apostolus
    dicit :
    Templum
    Dei
    sanctum
    est, quod
    estisvos
    (I
    Cor.
    ni).
    Altareautem
    in
    templo,
    eminentiores
    significat
    inEcclesia
    fidles,
    id esl
    virgines,
    continentes,
    el soeculorenunliantes.
    Sicut enimaltare in
    temploest,
    itavita
    religiosorum
    in
    plbe
    fideliumconsislens, in
    quibus principaliter
    jugis alque
    indeficienssancloe
    compunclionisperma-
    net
    ignis. Quod
    autem
    sequitur,
    et adorantesin
    eo,
    tafe
    est,
    tanquam
    subaudirctur et in
    templo,
    et in
    altari adorantes melire.
    Quo
    nimirum dicta illi
    exprimuntur, qui
    in
    spiritu
    et veritate adorant Pa-
    trem,
    sicut Dominusdicit. Dicitur
    ilaque
    omni or-
    ^
    dini doctorum:
    Surge
    ad
    potioraopra,
    melire tem-
    plum
    et altare et adorantes in
    eo,
    hoc
    est, unicuique
    professioni
    et
    ordini,
    secundumsuam
    dignitatem
    el
    locumannuntia verbum
    Dei,
    ut
    (verbi gratia) virgi-
    nibusdicito:Beatoeestis
    quoerespuislis nuptiale
    con-
    sortium
    ,
    unde el habebitis socielatem
    angelorum;
    et
    quoe
    non habetis in terra
    sponsum,
    habebilis in
    coelo
    sponsum
    ChristumDeumet hominemvicturum
    in oelernum. Dicilo etiam soeculorenuntianlibus :
    Beati estis
    qui, Evangelici proecepli
    non
    immemores,
    cuncla lerrena
    pro
    Christo
    reiiquislis, sequentes
    eum,
    a
    quo
    ihesaurumincoelo indeficientem
    perci-
    pietis.
    Conlineniibus vero : Beati
    qui post
    licitum
    nupliarum,
    sectantes
    conlinentiam,
    internumerari
    conlenditis
    his,
    de
    quibus
    mrita dicilur :
    Virgines
    v
    enim
    sunt,
    et
    sequuntur agnum quocunqe
    ierit
    (Apoc.xiv).
    Vel altare
    generaliter
    sanclamEcclesiam
    accipiamus,
    in
    quo
    Deo
    quotidie
    sacrificium
    laudis,
    el incensumorationis oerlur. Melire
    templuui
    et
    altare,
    id est secundum
    capacitatem uniuscujusque
    sermonem
    profer, simplicibussimpliciora, perleclis
    alla et
    profunda
    coramitlens.
    Atriumautem
    quod
    est
    foristemplumejiceforas,
    et
    nemeliarisillud. Miranda
    prorsus
    locutio
    talis,
    quod
    illudforas
    ejici
    proecipit, quod
    foris esseoslenditur.
    Quomodo
    enim foras
    ejici potest,
    si intus nonest?
    Sedtaie est
    hoc,
    quale
    et illud:
    Deleaniur de libro
    viventium
    ,
    id
    esl,
    nonscribantur ineo. Ita
    ergo
    et
    hic
    dicitur,
    Atriumvero
    ejiceforas,
    id
    esl,
    noli illud
    1069 EXPOSITIOIN APOCALYPSIN.

    LIB. HI. 1070


    computare
    intus. Per atriumautem
    quod
    foris
    est,.
    inlelligunlur hoerelici, pagani,
    et
    J udoei, quibus
    ad
    sancta sanclorum
    nulius
    patel ingressus,
    de
    quibus
    Paulus dicit :
    Quirf
    aulemmihi de his
    qui foris
    sunt
    judicare
    f
    (I
    Cor.
    v.)
    Dicalur
    ergo,
    nemetiarisatrium
    quod
    foris
    est,
    id
    est,
    noli taies
    computare
    in
    numro
    sanctorum,
    quoniam
    dalumest
    genlibus.
    Id
    esl,
    com-
    mutalormento
    peribunt,
    et inter eos
    repuiabuntur
    qui
    idola
    colunt, quoniam
    el illi simulacra colre
    videntur,
    mendacium
    pro
    veritale tenentes. J udoei
    se dicunt credere inDeum
    Patrem,
    sed
    menliuntur,
    quiaqui
    nonhabet
    Filium,
    nec Patrem
    habel,
    el
    qui
    non.honorificat Filium,
    non honorificat Patrem
    qui
    misit illum. Mendacium
    ergo cotant, qui
    verilalem
    non adorant. Hoeretici
    quoque
    diversos errores de
    Domino
    falentur,
    unde
    quia
    averitate
    recedunt,
    si-

    miles
    gentibus
    habentur,
    verbi
    gratia
    : Sabelliusdi-
    cit
    quod
    idemsit Pater
    qui Filius,
    et
    quia
    duas non
    voit
    intelligerepersonas
    in Ptreel
    Filio,
    similisest
    et eliamdelerior
    paganis.
    Photinus
    quoque
    affirmt
    eum
    purum
    hominem,
    nec fuisseanle
    Mariam,
    et
    iste similis est
    genlibus, qui
    simulacrum hominis
    mortui seadorare
    fatetur,
    dumsolummodoChristum
    hominemfuisse
    dicit,
    et Deum
    negal.
    El ideo isti
    laies
    alque
    eorum
    similes,
    veliut
    nolint,
    in illorum
    transeunl
    numerum, qui imagines
    mortuorumado-
    rant hominum
    , proesertim
    cum
    singulis partibus
    mendacium sit
    quod
    lenent. Simililer
    qui
    fidem
    quam
    habent
    operibus
    destruunl,
    in numro infide-
    lium
    repulantur.
    Et civitatemsanctam
    calcabunt, ipsa
    scilicet alria. Mensibus
    quadraginta
    duobus. Civitas
    '
    sanctaolim
    appellabatur
    Hierusalem,juxta
    illudEvan-
    gelii
    : Multa
    corpora
    sanctorum
    qui
    dormieranl,
    sur-
    rexerunt el
    apparuerunt
    muftis in sancta civilate
    (Matth. xxvn).
    Verumtamen hic non de illa
    dicitur,
    sed
    potius
    de
    Ecclesia,
    de
    qua scriptum
    est : Glo-
    riosadictasunl de
    te,
    civitasDei
    (Psal. LXXXVI).
    Hanc
    civitatemcalcanl,
    id est
    comprimunt
    alria,
    id est
    hoerelici, pagani,
    J udoei,
    et falsi
    fratres,
    et verboet
    torinenio
    ;
    sedsicul silexcalcata
    pedibus
    hominum,
    elimari
    potest,
    comminui non
    potest,
    el tanto
    magis
    elimalur, quanta magis
    calcatur : itasanctaEcclesia
    ex
    persecutione perfidorum
    robuslior reddilur
    et
    luculentior,
    unde
    Apostolus
    :
    Quandoinfirmor,
    tune
    forlior sumet
    potens(II
    Cor.
    xn). Quadraginta
    duos
    menses
    possumus specialiter
    referre ad
    spaiium
    trium annorumet
    dimidii, quando
    subAnlichristo
    acerbius
    calcabitar,
    et
    comprimelur
    Ecclesiaabm-
    piis.
    Naminiribus anniset dimidio
    quadraginta
    duo
    mensesconlineniur, quo
    numro eliamomne
    proe-
    sens
    tempus intelligitur, propler
    sex mundi
    oelates,
    et
    septemdies, quibus omne\proesenstempus
    volvii
    tur. Sexies enim
    seplem quadraginta
    duo faciunt.
    Aliter :
    Legimus
    inVeteri Testamento, quodpopulus
    Isral
    quadragesima
    et secunda mansione
    ingressus
    est terram
    repromissionis,
    et
    quia
    in
    figura
    omnia
    contingebant
    illis, utique
    et hociter adnos
    pertinel,
    qui
    inilineredeserti
    moramur,
    et ad
    patriamrepro-
    missionis lendiraus
    post
    Rubri maris
    baptismum,
    in
    A quo
    submersus esl Pharao cumsuis
    exercitibus,
    id
    est diabolus cum omnibus
    peccatis originalibus.
    Quod ergo
    ibi
    per quadraginta
    duasmansiones in
    figura
    factum
    proecessit,
    hoc hic
    per
    menses
    figurata
    locutio
    expressit.
    Mensibus
    ergo quadraginta
    duobus
    calcatur
    civitas, quia quandiu
    in
    proesenlis
    viloe
    ilinere
    transit, persecutiouem
    ab
    irapiis
    sustiuet Ec-
    clesia.
    Et daboduobus testibus
    meis,
    et
    prophetabunt,
    id
    est dabo ut
    prophetent,
    diebus mille
    ducetuis sexa-
    ginta.
    Hic eliam et in numro
    dierum, qui junc
    faciunt annos trs et
    dimidium,
    et in adventu etiam
    et
    prophelia
    duorum tesiium manifeste ostendilur
    persecutio,
    et
    regnum
    Antichristi. De his
    quippe
    duobus testibus Dominus
    per
    Malachiam
    prophetam
    B
    dicil : Ecce
    ego
    mittamvobisEnochet
    Eliam,
    ut con-
    venant corda
    patrum
    ad
    filios,
    et cor
    filiorum
    ad
    patres
    eorum
    (Matth. iv).
    Et in
    evangelioipse Do-
    minus : Elias veniens restituel vobis omnia
    (Matth.
    xvn).
    Isti
    ergo
    veuientes
    prophetabunt,
    id est
    proe-
    dicabunt, quia,
    ut
    supra
    diclum
    est.,
    prophetare
    ali-
    quando ponilur pro proedicare.
    Diebus milleducen-
    tis
    sexaginta,
    id esl Iribus annis
    et
    dimidio, qui
    inlerficienlur abantichristo. Amicli
    saccit, quiapoe-
    nitentiam
    quamproedicabuntore,
    eliamhabitaosten-
    dent,
    sicut fecit bealus
    J oannes, qui
    erat indutus
    pilis
    camelorum. Sedin his duobus testibus
    omnis
    Ecclesia
    comprehenditur
    in
    suis
    proedicatoribus,
    quoeper
    omne
    tempus
    istius vitoe
    prophetat
    et
    proe-
    dicat
    mysleria
    Filii
    Dei,
    sivenunc
    scilicet, sive
    in
    C extremis
    temporibus.
    BeneautemEcclesia in
    duobus
    testibus
    figuratur, propter
    duo
    Teslamenta
    videlicet,
    quibus
    roboratur
    ;
    vel
    quia
    exduobus
    populisconstat,
    et duobus
    proeceptis
    charitatis
    vivificalur;
    siveetiam
    propter
    duo
    martyrii gnera.
    In saccis vero humili-
    las sanclorum
    exprimitur, qui,
    licet sint
    magistri,
    pecca
    toresse esse
    falentur;
    nam cilicium
    crimino-
    sis convenit. Vel
    certe, quia
    sanctarura vila
    repro-
    bis videbilur
    despecta,
    ideosacers induti
    perhiben-
    tur. El hoc est
    quod
    in bac eadem
    Apocalypsi
    dici-
    tur,
    Sol
    factus
    est
    niger tanquam saccus cilicinus
    (Apoc.vi).
    Hi sunl duoeolivoeet duo candelabra in
    conspectu
    Domini terroe stanles.
    Ipsi specialiter duo,
    Enoch
    . scilicet et
    Elias,
    duoeolivoe
    appellaniur
    propter
    unctionent
    Spirilus sancti, qua
    sunt delibuti. Di-
    cunlur eliam el
    candelabra, quialucebunt, aliisque
    lumenveritalis oslendent et verbo et
    opre.
    Gene-
    raliter omnes sancti Ecclesioeinhis duobus
    compre-
    henduntur, qui tempore baptismatis
    et manuum
    iinposilione episcoporumacceperunt Spiritum
    san-'
    ctum. Dicuntur aulemduoe
    olivoe,
    cumuna sil
    oliva,
    id
    est,
    universalis
    Ecclesia,
    juxta
    illud:
    Ego
    autem
    sicutoliva
    fruclifera
    indomoDei
    (Ps. LI),propter
    duo
    Teslamenta,
    vel dileciionemDei et
    proximi,
    vel duo
    gnera martyrii.
    Similiter et eademEcclesia cum
    sit unum candelabrum
    propter
    unitatem
    fidei,
    di-
    cuniur duo candelabra
    propler proedicta
    mysteria.
    Bene autem in
    conspectu
    Domini terroestare
    per
    1071 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 1072
    hibentur, quia
    sancti intima
    contemplatione
    sui
    Conditoris in suis
    proecordiis
    inhoerere
    probantur,
    et
    jugiter
    voluntatem
    ejusconsidrantes,
    ea faciunt
    in
    quibus
    Creatoremsuumnonoffendunt. UndeElias
    dicit : VivitDominusin
    cujus conspectu
    sto
    (7/7 Reg.
    xvn).
    Et Paulus: Sicut ex
    Deo,
    coramDeo
    loquimur
    in Christo
    (II
    Cor.
    xn).
    Potest etiamet dehis duo-
    bus testibus
    intelligi,
    aliter
    qui
    in
    conspectu
    Domini
    terroe
    stant, quod
    videlicet in
    paradiso,
    ubi
    quondam
    fuit
    Adam, antequam peccaret,
    translati
    sunt,
    et a
    nostris
    conspectibusablati,
    claritate visionisDei
    per-
    fruuntar.
    Et si
    quis
    eosvoluerit
    nocere, ignis
    exiet de ore il-
    lorum,
    et devorabit inimicos eorum. Hoc ex
    parte
    jamimpletumest, quando,
    sicut in
    libroRegum, legi-
    mus
    (IV Reg. i),
    ad vocem Elioedescendit
    ignis
    de
    coelo
    ,
    et
    consumpsit quinquagenarios
    cum suis
    quinquaginta.
    Sed
    specialiter
    hoecverba sicut
    perti-
    nent ad illosduos,
    ita
    generaliter
    et adomnes san-
    ctos. Per
    ignem
    autem
    proedicalio
    sancta
    figuratur,
    quia
    corda auditorum ad amoremDei accendit. Ex
    isto
    itaque ign
    boni
    perficiunt,
    mali vero
    deficiunt,
    undePaulus : Christi bonusodorsumusDeo
    ;
    et :Aliis
    odor vitoein
    vitam,
    aliis odor mortis in mortem
    (II
    Cor.
    n).
    Dum enim sancti bona coram
    ipsis prof-
    rant,
    etiam nolentes nocent, quia ipsi
    bona
    quoe
    audiunt,
    in sui damnationem vertunt
    ; dumque
    san-
    ctos
    persequuntur,
    qui
    sibi vitam
    annuntiant,
    hoc
    ign,
    id est doctrina
    quoeprocedit
    de ore
    illorum,
    devorantur, quiapro
    contemptu
    et
    persecutione
    san-
    ctorum, digni suppliciis
    oeternis
    aguntur.
    Et si
    quis
    eosvoluerit loedere,
    ita
    oportet
    eum
    occidi,
    sententia"
    scilicet verbi
    Dei. Vel certe de ore tstiuirt
    ignis
    egrediens*
    inimicos eorum
    interiicit, quia
    nimirum
    contraria Christo sentienteg, atque
    inmalo
    persv-
    rantes,
    analhematis fulminesancta Ecclesia
    percu-
    tit.
    Quod
    si et hoc in bonum
    accipere volumus,
    sancta Ecclesia in suis doctoribus
    ign
    oris sui ini-
    micosdvort,
    cum verbo exhortationis et admi-
    nislratione claritatis
    eos ad sui amorem
    provo-
    cat,
    ut moriantur inimicitia,
    et vivant dilectionis
    gratia,
    coacervatis
    dilectionis carbonibus
    super
    caput
    eorum, juxta
    Salomonis sententiara.
    Hi habent
    potestalem
    claudendi coelumnubibusne
    pluat
    diebus
    prophelioeipsorum,
    et
    potestalem
    habent
    superaquas
    convertendieasin
    sanguinem,
    et
    percutere
    i
    terram omni
    plaga quotiescunque
    voluerint. Et hoc
    juxta
    litteram
    impletum cognovimus
    in
    Moyse
    et
    Elia, quoniam
    unus
    aquas
    Nili fluminisconvertit
    in
    sanguinem,
    eo
    quod
    induratura esset cor Pharaouis.
    Aller vero clausit coelumne
    plueret
    annis tribus et
    dimidio. Dumenim
    regnaret
    Achabrex
    impius, qui
    sanctos Dei interfecit,
    et
    insuper
    idola coluit
    ;
    om-
    nisque populus
    Isral
    relinquens
    Deum
    patrum
    suo-
    rum,
    adoraret Baal,
    et eosElias revocare adcultum
    Dei non
    potuisset,
    iratus dixit : Vivit
    Dominus,
    si
    erit vobisrosaut
    pluvia,
    nisi
    juxta
    oris mei verbum
    (III Reg. xvn). Quod
    ita faclum
    est,
    donec
    populus
    ageret poenitentiam,
    el ilerum illesua
    pelilione
    ob-
    A
    tineret
    pluviam. Moysesquoque
    terram
    iEgypli per-
    cussit omni
    plaga, quotiescunque voluit,
    id
    est,
    quousque
    liberaret filiosIsral de
    iEgyptiorum
    ser-
    vitute.
    Spiritualiter ipsi
    sancli
    appellantur
    coelum
    ;
    appellantur
    autemet
    nubes,
    de
    quibusscriptum
    est :
    Et nubibus mandabone
    pluant super
    eamimbrem
    (Isa. v).
    Claudunt
    ilaque coelum,
    hoc est se
    ipsos,
    non
    quo
    omnimodis coeli imbres non
    emiltant,
    sed
    quodsuper terram, quoespinas
    et tribulos
    germinat,
    non
    pluant.
    Pluunt
    itaque perfeclis,
    abscondunt
    vero suam
    pluviamimpiis, quoniam
    bonis el susci-
    pere
    volentibus suam
    proedicationemmanifestant,
    contemptoribus
    veroetirrisoribus abscondunt. Unde
    est : Ne miserilis
    margaritas
    vestras anle
    porcos
    (Matth. vu).
    Et
    potestatem
    habent
    super aquas
    con-
    B
    vertendi eas in
    sanguinem. AquaScripturam signi-
    ficat. Unde est :
    Aquaprofunda
    sermo ex ore viri
    (Prov. xvni). Ipsi itaque aquam
    in
    sanguinem
    ver-
    tunt,
    cum occasionemillis
    qui
    bene
    prolata
    maie
    inlelligunt, administrant,
    et doctrinam
    quamperce-
    perunt ,
    in sui
    perniciem
    convertunt.
    Quod
    idcirco
    facere sancti
    dicuntur, quia ipsi
    eis divina verba
    annuntiant, qui contemnunt, cupientes
    eos instrue-
    re,
    et ad Dei voluntatem revocare. Habent
    quoque
    potestatempercutere
    terramomni
    plagaquotiescun-
    que voluerint, quia
    in
    poteslate
    illorum
    est,
    ut
    quando
    velint
    loquantur ,
    et iterum
    quando
    velint
    taceant,
    ul scilicet fidelibus
    loquantur,
    infidelibus
    autem taceant. Et ideo
    quotiescunque
    infidelibus
    divina
    mysteria claudunt,
    loties insanabili
    plaga
    C
    percutiunt. Quotiescunque
    vero fidelibus Dei sacra-
    menta
    pandunt,
    toties aliosad
    mortem,
    aliosadvi-
    tam trahuot, Et
    quod
    aliis
    proficit
    ad
    salutem,
    aliis
    provenit
    admortem
    ; dumque
    verbacoram
    impiis
    for-
    mant
    , sanguinem
    carnalis
    inlelligentioequo
    morian-
    tur
    porrigunt.
    Et notandum
    quod
    non
    dicit,
    habe-
    bunt
    potestalem,
    sed
    habent,
    ul hoc non deduobus
    tantum,
    Enoch et
    Elia, qui
    venturi
    sunt,
    sed eliam
    de
    proesentis
    nunc
    temporis
    Ecclesioe
    proedicatoribus
    dictum
    intelligamus.
    Et cum
    finierint
    teslimonium
    suum,
    beslia
    quoe
    ascendit de
    abysso, faciet
    adversus illos
    bellum,
    et
    vincetillos etoccidel illos. Hoc teslimoniumnonad
    ipsum regnum
    Antichristi est
    rfrendum,
    sedad
    proecedenstempus quo ipsi proedicabunt, antequam
    )
    ille
    incipiat regnare.
    In revelatione enim bestioe
    finiendum,
    id est
    perficiendum
    et
    complendum
    esl
    lestimonium
    illorum, qui
    docent
    ipsum
    non esse
    Christum,
    sed
    diabolum, pronuntiantes
    J udoeis
    atque
    gentibus
    olim
    jam
    venisse
    Christum,
    et sua
    passione
    redemisse
    genus
    humanum,
    unde et ab eo tenli in-
    terficientur. Et hoc est
    quodsequitur, quia
    bestia
    quoe
    ascendit de
    abysso,
    faciet adversus eosbellum.
    Bestioeautem vocabulonon solum damnalus ille
    homo,
    verum etiam habitator illius
    diabolus, qui
    per
    illum
    exaltabitur,
    et extolletur
    supra
    omne
    quod
    dicilur
    deus,
    aut
    quodcolitar,
    sed et omne
    corpus
    illius
    figuratur.
    Homo
    itaque
    ille
    perditus
    ascendet
    de
    abysso,
    hoc est demultiludine J udoeorum
    per-
    1073 EXPOSITIO
    IN APOCALYPSIN.

    LIB. III. 1074


    fidorum, qui impie
    tate
    profundi
    sunl nascendo, et.
    per
    oetatammomenta
    proficiendo, juxta
    illud: Fiat
    Dancoluberin
    via,
    crastesin semita
    (Gen. xux).
    Diabolusenimascendet de
    abysso,
    hoc
    est,
    dere-
    proborum
    cordibusin
    quibus
    habitat
    ;
    et
    ingredietar
    illumdamnatura
    hominem,
    ut
    per
    eum
    signafaciat,
    et elevetur
    ita,
    ul sedeat in
    templo
    Dei
    tanquam
    sit
    Deus. Omne enim
    corpus
    illius cum
    capite
    suo
    ascendetde
    abysso, quia
    divinoDei
    judicio
    efferari
    permittetur.
    J udiciaenimDei
    abyssus
    multa
    (Psal.
    xxxv).
    Inde
    namque
    ascendet,
    unde ad
    superbiam
    elevari
    permittetur.
    Faciet autemcontra Dei testes
    bellum,
    et
    corporale
    et
    spirituale,
    exhibebit cuncla
    quoe
    in
    proecedentibusmarlyribus
    sunt
    adimpleta,
    id
    est
    virgas,
    fustes, plumbatas,
    candentes ferri lami-
    nas, ungulas
    ferreas, bestias,
    igns,
    et
    carceres,
    et
    si
    qua
    sunt similia tormentorum
    gnera.
    Iterum
    quos
    sic non
    poterit
    vincere,
    conabitur doctrinis
    superare,
    exhibebit
    dona,
    verba
    promet dulcia,
    ad-
    hibebit falsa
    miracula,
    et
    per utraque
    soeviensmul-
    tosa fidei rectitudine ad errorem
    inclinabit,
    alios
    scilicet
    decipiens
    terroribus,
    alios autem
    persuasio-
    nibus. Verum
    quod
    dicitur,
    vincet
    eos,
    nonadsan-
    ctos
    perlinet, qui
    non
    poterunl
    vinci,
    et
    qui
    ante
    po-
    terunt
    occidi, quam
    a fide
    separari
    ;
    sed
    quoedam
    pars
    malorum
    intelligitur, quoe
    sociataest
    corpori
    Christi, quoeque
    sive terroribus,
    sive blandimenlis
    vinci
    posse
    narratur.
    Quod
    vero occidet
    eos,
    adsan-
    ctos
    pertinet, quos
    inlerficiet diversis
    modis,
    et su-
    perare
    non
    poterit.
    Inter
    quos
    etiam runt
    ipse
    Elias et
    Enoch, qui
    a bestia nec terroribus nec
    blandimentis
    superari
    nullomodo
    poterunt.
    Inter es
    autem
    qui
    vincentur, comprehenduntur
    falsi Chri-
    stian!, J udoei,
    hoereliciet
    pagani.
    Si vero
    quoerimus
    quoe
    sint arma
    Ecclesioe,ulique
    fides et
    innocentia,
    duo dilectionis
    proecepta,
    duo eliam Teslamenta.
    Hinc
    pugnaut,
    hiiffi victores existant,
    etiam cum
    uioriuntur.
    Etjacebunt corpora
    eorum
    inplalea magnoe
    civita-
    tis, quoe
    vocatur
    spiritualiterSqdoma
    et
    J Ugyptus,
    ubi
    et Dominuseorum
    crucifixus
    est. Civitatem
    magnam,
    quantum
    ad lilteram
    sjpellat
    J rusalem, quoe
    Dei
    civitas
    magna
    dicebatur
    ,
    sed
    postquam
    Dominum
    suuminterfecit, jam
    nondicilur civitas
    magna,
    aut
    J rusalem,
    sed Sodomaet
    vEgyptus.
    Licet enim
    perseculio
    ubiquegrassetur,
    tamenimmanior etacer-
    bior eritEcclesioevexatio,
    ubiDominuscrucifixustra-
    ditur,
    et ubi
    caput
    malorum
    apparebit
    Antichristus.
    In
    cujusplalea specialiter
    dicuntur
    jacere corpora
    sanctorum, tanquam
    scilicet ut ubi
    principale
    cer-
    lamcn erit,
    ibi mortuorum
    corpora multipliciler
    pereant
    ;
    ubi etiam
    intelligitur, quia
    J udaica
    plebs
    specialiter
    adhoerebitAntichristo,quousque
    Enochet
    Elia
    proedicantibus,
    qui
    ex ea salvandi
    fuerint,
    re-
    vertantur adChristum. Bene autem illacivitas So-
    domavocatur et
    jEgyplus, quiaopra
    Sodomorum
    alque
    abominationes
    yEgypliorum
    sectasse
    cognosci-
    tur. UndeIsaiasillisdicit :
    Audile,
    principes
    Sodo-
    morum
    (/sa. i).
    Altius autem
    per civjtatemmagnam
    A
    in
    qua jacebunt corpora sanclorum,
    tolus mundus
    intelligitur, quia
    inomnibusmundi
    partibus
    sancti
    tune
    temporis
    interficientur. Undebenedicitur : Ubi
    Dominus eorum occisus est.
    Quod
    enim Dominus
    extra
    portas
    illius civitalis est
    passus significabat,
    quia
    Christus in suis membris in totomundo erat
    passurus.
    Ita est civitas
    magna, quoeBabylon
    voca-
    tur,
    in
    qua
    diabolus
    rgnt,
    sicut civitas est Chri-
    sli
    Hierusalem,
    in
    quargnt ipse
    Christus. Illa
    coepit
    a
    Cain,
    ista autem ab Abel. Sodoma
    inlerpreiatar
    muta, /Egyptus
    tenebroe.
    Quibus
    nominibusilli com-
    prehenduntur, qui,
    metu nimio
    concussi, tempore
    Antichristi non audebunt confiteri fidem
    Chrisli,
    sed in tenebris
    infidelitatis'coecati,
    et in tenebris
    tenti
    peccatorum, negabunt
    illum.
    Insuper
    etiam et
    B
    civitatem sanctam
    calcabunt,
    id est
    compriment.
    J acebunt autem
    corpora multorum,
    et illorum sci-
    licet
    qui
    fuerint
    mortui,
    et*illorum etiam
    qui
    di-
    versis
    affligentur tribulation'ibus,
    id est
    fam,
    nu-
    ditate, carceribus,
    et coeteris
    inexquisitis
    tormentis.
    Et videbuntde
    populis
    et tribubuset
    linguis
    et
    gen-
    tibus, corpora
    eorum
    per
    trsdiesetdimidium. Mani-
    festaetiam ostenditur
    persecutio
    sanctorum inom-
    nibus
    gentibus futura,
    cumdicitur
    quod
    omnes
    po-
    puli,
    et
    tribus, etlinguoe,videbunteorpora
    eorumtri-
    bus diebuset
    dimidio,
    idest tribus annis et
    dimidio,
    quibusregnabit
    Antichristus. Ita enimhic dies
    pro
    anno
    posiiusest,
    sicut et inVeteri
    Testamento,
    ubi
    legimus quod
    reversi
    exploratores qui- quadraginta
    _ diebus terram
    exploraverunt,
    fecerunt mnrmurare
    populum
    : Undeet
    postea quadraginta
    annos
    per-
    manserunt in
    deserto,
    Domino dicente ad
    Moysen
    (Num. xiv)
    : Diem
    pro
    anno dedi vobis. Simililer et
    ad Ezechielem
    (Ezech. iv),
    cui
    proeceptumest,
    ut
    trecentis
    nonaginia
    diebus
    jaceret super
    latus si-
    nistrum, diem, inquit, pro
    anno dedi tibi.
    Signifi-
    cataest eniminhis diebus
    captivitas
    decemtribuum
    trecentis
    quadraginta
    annis futura.
    Et
    corpora
    eorumnonsinent
    poni
    inmonumenlis.
    Per
    corpora
    autemtotoshomines
    acciperedebemus,
    qui
    non solum
    exstincti,
    verumetiamdiversis
    pres-
    suris attriti
    jacebunt
    et conculcabuntur. Consueludo
    quippe
    sacroe
    Scriptura?est,
    ut
    aliquandoper animant,
    aliquandoper corpus
    tolumhominem
    signifie!.
    Per
    ~.
    animam,
    ul ibi : DescenditJ acobin
    J Egyplum
    in ani-
    mabus
    septuaginta(Act. vu).
    Per
    corpusvero,
    sicut
    Maria in
    Evangelio
    dicil :
    Quia
    tulerunt Dominum
    meum,
    et nescioubi
    posuerunt
    eum
    (J oan. xx),
    cum
    solum
    corpus quoereret, quodpositum
    fuerat in se-
    pulcro,
    anima illius cumdivinilate Verbi descen-
    denteadinfernum. Verumtanta soeviliatune
    erit,
    et taraerit immanisilla
    persecutio,
    ut non satientur
    reprobi, postquam
    interfecerint
    eos,
    sedeliam ad
    augendam
    suam
    rnalitiam,
    neque post
    mortem
    per-
    mitlent eos
    poni
    in monumeuto. Sic enim
    legimus
    factum et in
    persecutione
    sanctorum
    martyrum,
    quod
    lanto tune
    ampliusfiet, quanta gravior
    cri'
    persecutio.
    Aliter : In monumenlisidcircomortuo
    rum
    corpora ponuntar,
    ut ibi
    quiescant,
    et diemex-
    1075 HAYMONISIIALBERSTAT. EPISC. Ol'P. PARS I.

    COMMENT.BD3L. ID76
    spectent
    novissimum. Undeet
    per quemdamsapien-
    temdicilur :
    Corpora
    eorumin
    pace sepulta
    sunt.
    Tune
    itaque
    nonsinent eos
    poni
    in
    nionumenlis,
    hoc
    est,
    non
    permittent
    eos
    quiescere,
    veluii
    quiescunt
    corpora
    mortuorum,
    sedvariis et in
    exquisilis
    eos
    cruciabunt lormenlis. Monumentumeliam dicitur
    eo
    quod
    moneat
    mentem, quia
    et nosdumconside-
    ramus sanclorum
    raonumenla, qui
    sua
    corpora pro
    Chrisio
    tradiderunt,
    monemur veneraiionemillisim-
    pendere.
    Non
    itaque
    sinent eos
    poni
    in
    monumento,
    hocest non
    permittent
    eos
    venerari,
    sed velut ir-
    risione
    dignos, permittent
    eosin
    plateis jacere,
    ubi
    comedantur a bestiis.
    .Etinhabitanles terram
    gaudebunt super illos,
    et
    judicabunlur,
    el mimeramiltenl invicem. Recte in
    hahilantes terram
    voeantur, qui
    de interitu et de
    necesanctorum
    gaudenles,
    menlemad
    proemia
    con-
    luenda
    electorum,
    vel adsua consideranda
    supplicia
    erigere
    non noverunt. Taies ultimo
    tempore
    cum
    Ecclesia tradita fuerit in manus
    persecutorum,
    vi-
    dentes Enoch et Elioe
    , coelerorumque marlyrum
    corpora insepullajacere, gaudebunt
    exeorum hu-
    railialioneet
    interfeclione, qui
    eos maieviventeset
    peccantes increpabant.
    Et miltenl sibi invicemnm-
    nera, euiogia
    scilicet et datura
    temporale,
    vel ser-
    monum
    congralulationem, tanquam
    diem feslum
    clbrantes.Quoniam
    hi duo
    propheloecruciaverunt
    eos
    qui
    habi.ant
    sup'r
    terram. Sicut
    supradictumest,
    in
    devorationescilicet
    ignis spiritualis,
    in
    suspensione
    pluvioe
    salularis,
    in conversione
    aquarum
    in san-
    guinem.
    Licet
    ergo
    toto nunc
    tempore gaudeant
    impii
    de tribulatione et humiliaiione
    justorum,
    loelanlescum
    malefecerinl,
    et exsullanles in rbus
    pessimis,
    tamen
    jam
    tune
    longa
    erit et
    major
    lalium
    exsultalio deaffliclione vel morte
    justorum,
    ac sua
    erudclilaie. Sed cumdixerint
    pax
    et
    securitas,
    tune
    repentinus
    eis
    superveniet
    intrims. Undehic
    quoque
    apte
    subinfertur :
    Et
    post
    1resdies et dimidium. Id est imritam
    repeminum super
    eos
    venire, qui
    dicunt
    pax
    el se-
    curiias,
    et lune
    dolorem,
    cum dicunt
    gaudiunt post
    quadraginta
    scilicet
    quinque dies, qui
    in Danielis
    libroel Isaioecommemorantur.
    Spirilus
    vitoeaDeo
    inlrabit ineos. Non tamen alienus
    spiritus ingre-
    dielur in
    eos,
    sed
    unusquisque
    homo suamanimam.
    recipiet.
    Et steterunt. Pro eo
    quod
    esl
    stabunt, quia
    "
    proeteritumtempus
    est
    posituin
    hic
    pro
    futuro.
    Super
    pedes
    suos.
    Quantum
    autem sit hoc
    fulurum, post
    illos
    quadraginta quinque
    dies soins Deus novit.
    Beneverosiare dicuntur
    sancti, quia
    scilicel
    jam
    in-
    comniutabiles erunt in
    mente,
    et
    incorruptibles
    in
    corpore.
    Et timor
    magnuscecidit,
    ioest cadet
    super
    eos
    qui
    viderunteos. Pro eo
    quod
    est
    videbunt,
    id
    est
    super
    omnes
    reprobos qui
    interfecerunt eos.
    Ibi
    quipperecognoscent
    eos in
    gloria, quosperseculi
    sunt in
    proesenlivita,
    et limebunl dumviderint eos
    ;,'loriliealos,exspectantes
    sententiamdivinoeullionis.
    Yei eliam
    ipsi
    sancli cumviderint se invicem
    glori-
    licatos,
    et viderint coelum
    ardere,
    inl'ermim
    aper-
    A lunt,
    doemones
    per
    huneara
    discurrentes,
    Dominum
    venienlemad
    judicium
    cum multitudine
    angelorum
    lintebunt. Sedut Dominus
    dicil,
    virlutes coelorum
    movebuntur
    (Matth. xxiv), quantamagis
    homines. De
    quibus
    adhuc subditur :
    Et audierunt vocem
    magnam
    dicentemillis: Ascen-
    dilehue. Voxista
    quoe
    eosvocat ul coelos
    ascendant,
    ipsa
    est de
    qua Aposlolus
    dicit :
    Ipse
    Dominus in
    jussu
    et invoce
    archangeli,
    el intubaDeidescendelde
    coeto(I
    '/iess.
    iv).
    Ascendile
    (inquit)hue,
    id
    est,
    ascen-
    diteadDeum,
    et ad
    caput veslrum, quia
    membraestis
    illius, qui
    modo
    singulis
    redditarus est
    juxta opra
    sua.
    Ideoque
    nolite inorari in
    lerra,
    ne involvamini
    in
    poenis
    miserorum. Et ascenderunl in nube incoe-
    lum,
    et videnintillosinimicieorum.
    Legimus
    inEvan-
    "
    gelio, quod
    Dominusin nube venturus sit ad
    judi-
    cium
    ;
    sic enimdixerunl
    angeli
    testes illiusascen-
    sionis: Hic
    J essqui assumplus
    est avobisin
    coelum,
    sic veniet
    quemadmodum
    vidisliseum
    ascendenlem,
    id
    est,
    eademcarne et nube
    (Act. i).
    Sicul
    ergo
    Christus venturus est in
    nube,
    ila et omnes
    sancli. Unde
    ipse
    dicit : Tune videbuntFilium ho-
    minisvenienlemin nubibuscum
    potestate magna
    et
    majestate (Matth.
    :\xiv). Unde et
    Apostolus
    dicit :
    Nos autem
    qui
    vivimus
    rapiemur
    cumillis in nu-
    bimus obviant Christo in
    ara,
    et sic
    semper
    cum
    Dominoerimus
    (I
    Thess.
    iv),
    non in
    are,
    sed in
    coelo.
    Quod
    si
    quis,
    hanc Pauli sententiam
    intaens,
    inquirit qualiter generalis primo
    homini illatacom-
    pleatur sentenlia, qua
    illi dixil Deus: Terra eset in
    terram
    ibis,
    scire dbet veram Dei
    esse,
    et Pauli
    sententiam, quia
    et vivi
    reperientar homines,
    ex
    quorumpersona
    hoc
    Apostolus loquitur;
    et tamen
    scire dbet ut beatus
    Augustinusdicit,
    in
    ipsoraptu
    nubium,
    etsi momenlaneam
    ,
    mortem tamen
    gu-
    stabunt. In terram
    ergo reverlenlur,
    quia
    hoc est
    corpus
    in terram reverti, quod
    est exeunte anima
    remanere
    corpus, quodutique
    lerra est.
    Itaque
    securi
    dicimus, quia
    in momentoet in iclu
    oculi,
    in
    ipsis
    nubibus,
    Spiritum
    vitoe
    accipieht hi, qui
    in adventu
    Domini vivi
    reperientar,
    in
    quibus,
    ul dictum
    est,
    et
    momentaneammortem
    gustabunt. Impii quippe
    re-
    manebunt in terra
    hac,
    electi elevabuntur ad
    glo-
    riam,
    in
    qua
    et "inimici illorum eos
    videbunt, et
    n
    senlient
    judices juste, quos judicaverunt
    et damna-
    verunl
    injuste.
    Et inilla hora
    factus
    est terroemotus
    magnus.
    Cum
    loquerelur
    de
    ipsojudicio, repenie
    venit ad ea
    quoe
    -ante fulura sunt
    ;
    idest ad
    perseciilionern
    Aniichri'
    sli,
    de
    quopaulo
    ante feceral
    sermonem, ipsamque
    vocat horam
    quant
    antein tribusdiebus et dimidio
    expresserat. Quid
    aillent
    mirum,
    si eadem
    persecutio
    unahora
    vocetur,
    cum omne
    proesenstempus
    una
    hora
    appelletur, juxta quod
    J oannes dicit :
    Eilioli,
    novissimahora esl
    (I
    J oan.
    n).
    Terroemolus
    ilaque
    significat
    illam
    perseculionem validissimam,
    unde
    beneterroemotusnon
    simpliciler
    sed cum addita-
    menlo
    magnus vocatur, quia
    ta ?tribula/io
    erit,
    ut
    Dominusait,
    qualis
    non
    fuit, neque
    fiet. Hincet
    1077
    EXP0SIT10 IN APOCALYPSIN.

    L1B. III.
    1078
    Danieli
    anglus
    dicit : Vniel
    tempusquale
    non fuit

    ex
    quo gentes
    esse
    coeperunt.
    Et dcima
    pars
    civi-
    tatis
    cecidit,
    et occisasunl in terroemolunomina ho-
    minum
    septem
    millia. Hiclocusin
    Evangelio exponi-
    tur,
    ubi Dominus
    dicit, quod quoedam
    mulier habens
    drachmas
    decem, perdideril
    unamex illis. Novem
    quippe
    sunt ordines
    angelorum,
    sed homo decimus
    est
    creatus,
    qui
    locuma diaboloevacuatum
    repleret.
    Ista
    dcima
    pars periit
    in
    illis,
    qui
    consenserunl et
    crediderunl Anlichristo. Nonautem totadcima
    pars
    periit,
    sed
    parsdecimoe partis
    inhoerelicis
    scilicet,
    paganis
    et J udoeiseij'alsis fratribus. Civitas
    quippe
    Hierusalem
    appellalur,
    quia
    constat ex
    angelis
    et
    hominibus. Civitas
    cujus
    dcima
    pars cecidit,
    illa
    scilicet
    quoe
    ad novem
    angelorum
    ordines non
    per-
    tingens,
    locum decimi ordinis cumelectis minime
    -
    tenet. Et cumsit
    ipsorumperdilorum
    numerus in-
    finitus,
    sub finito
    comprehenditur,
    cum dicitur :
    Quia
    mortua sunl in terroemolu nomina hominum
    septem
    millia.
    Septenarius
    enim numerus
    soepepro
    universitaie
    ponitur,
    atque
    ideo in
    septem
    millibus
    hominum
    omnes
    reprobi intelliguntur, qui
    mortui
    sunt inanima sub eadem
    persecutione.
    Et
    reliqui,
    qui
    in fide
    permanserunt,
    id
    est,
    post abnegalionem
    ad
    fidem
    redierunt,
    sive etiam
    qui
    ex errore ad
    veram
    doctrinam conversi
    sunt,
    et in eademfide
    persliterunt.
    In timoremtunt
    missi,
    et dederunt
    glo-
    riamDeocoeli. Sive
    quod
    eo
    gubernante,
    et forti-
    tudinemdonanle nonsunl
    lapsi
    :
    sive
    quod
    miseri-
    corditer
    post
    minant sunt erecti.
    Voesecundum
    abiit,
    eteccevoetertiumvenit cito.
    Superius aquilavolans,
    tria voedixit
    futara, quorum
    duo in enarratione
    proecesserunt,
    tertium
    adhuc
    restt. Primumvoe
    quippe
    narrt
    proeliumlocusta-
    rum, secundumsolulionem
    angelorumquatuor usque
    ad istum
    locum,
    in
    quo
    multa
    per recapilulalionem
    de advenlu Antichristi dicuntur : tertium inchoatur
    hic,
    et lendit
    usque
    ad
    proefinitumlocum,
    id est
    damnationemomnium
    reproborum
    cum
    capite
    suo.
    Et
    septimus anglus
    tuba
    cecinit,
    et
    factoe
    sunt
    voces
    magnoe
    in
    coelo,
    dicentes: Factum est
    regnum
    hujus
    mundi Domini nostri et Chrisli
    ejus,
    et re-
    gnabit
    insoeculasoeculorum.In
    septimo
    angelo
    nihil
    aliud,
    nisi ut
    supra
    in coeteris Ecclesia
    intelligitur,
    non
    jam proedicans
    ut
    superius,
    sedin
    conspectu
    sui.
    Creatoris consistens. Et hoc est
    quod superius
    an-
    glus
    stans
    supramare,
    et
    super
    terram
    juravit per
    viventem in soecula
    soeculorum, quia tempus jam
    non
    erit,
    sedindiebus
    seplimi angeli
    consummabitur
    mysterium
    Dei.
    Seplimo
    aulem
    angelo
    tuba ca-
    nenle,
    voces
    magnoe
    fiunt in
    coelo,
    id est in
    ipsa
    electorumEcclesia.
    Quoe
    vocesnihil aliud
    sunt,
    nisi
    magnum
    sanctorum
    desiderium,
    laudantium
    Deum,
    et
    gratiarum
    acliones
    personantiumatque
    dicentium:
    Factura est
    regnumhujus mundi,
    cui
    antiquus
    hostis
    dominabatur, Domini Dei
    nostri,
    id est Patris et
    Christi sui
    Filii,
    et
    regnabunt
    Pater et
    Filius,
    et hi
    qui
    inPatris et Filii nomine
    intelliguntur,
    cumomni
    electorumEcclesiain soeculasoeculorum. Hanc
    pole-
    A slatcm Filius Dei
    accepit per humanitalem, qui
    omniacuml'aire
    possidebal per divinitatem,
    undeet
    ipse surgens
    a mortuis dicit : Data est mihi omnis
    polestas
    in coeloet in terra.
    Et
    viginti quatuor seniores,
    idest
    proedicatores,
    qui
    in
    conspectu
    Dei sedent in sedibussuis. Id est
    in
    poteslate judiciaria, juxta
    illud: EcceDominus
    vniel cumsenioribus
    populi
    sui. Cecideruntin
    fa-
    cissuas. Omniasua ad eum
    referentes, qui
    dicit :
    Sinemenihil
    poleslis
    facere.
    Qui
    in
    conspectu
    Dei
    sedent, quia
    incunctis
    quoeagunt,
    vel
    dicunt, Deum
    sibi
    proesentem semper
    attendunt. Et adoraverunt
    Deum dicentes: Grattas
    agimuslibi,
    Domine Deus
    omnipotens,qui
    esimmutabilis et
    qui
    erasantesoecula
    cumPtre. Ubi inluendum
    est, quia
    non
    subjungit,
    B
    qui
    venturus
    es,
    ut
    supra.
    Proesentemenim
    jam
    in
    judicio, quo
    hoecomnia
    agentur demonslranl, quem
    veniurum minime
    proedicant. Qui
    accepisti
    virtutem
    tuam
    magnam. Quando resurgens
    a mortuis omnia
    rgna
    mundi tua?
    poteslali subjecisti,
    et hoc in hu-
    raanilate, quia
    virtus indeficiensest intua
    divinitate.
    Et
    regnasti, rgnas
    et
    regnaturus
    es.
    Et iratoesunt
    gentes,quoe
    scilicet vident suamcul-
    luram ad nihilum
    redigi,
    undePsalmista : Dominas
    regnavit,
    irascantur
    populi.
    Et venitira
    tua,
    idest
    tempus
    vindicloe
    tuoe,quando
    irascentium
    populorum
    cervices
    confringes.
    Et
    tempus
    morluorum. Utscilicet
    qui
    mortui sunt
    peccato,
    moriantur damnatione
    per-
    ptua.
    In
    quibus
    videlicet
    gratiarum actionibus duos
    Domini
    advenlus
    comprehendunt
    :
    Primum scilicet
    G
    humilem et
    occultant, quando
    surgens
    a
    mortuis
    mundumsibi substravit. Secundumvero
    excelsum
    el
    manifestant, quando impiis irascelur,
    et servos
    suos vindicabit. Non autem
    gaudent electi, quia
    reprobi damnantur,
    sed ideo
    gaudent, quia
    advenit
    tempus quando
    mali
    justam damnationem,
    et
    ipsi
    recipiant
    bonorum
    operumdignam
    remunerationem.
    Anle enim damnabunlur
    impii,
    et sic remunera-
    buntur
    pii,
    nec
    polerunt pervenire
    ad
    regnum
    cor-
    porapiorum,
    nisi
    proecesserit
    damnatio
    reproborum.
    Quod
    autem
    dicit,
    iralus
    es,
    non ita
    inlelligendum
    est,
    ut irascalur Deus sicut et
    homo,
    sed sic vide-
    bilur
    reprobis, quos
    damnabit. Talis
    quippe
    in sin-
    gulorum
    conscientiis
    erit,
    qualem
    eum videbunt.
    Undein mentibus electorumvidebitur
    benignus,
    in
    mentibus
    reproborum
    iralus. J udicare et reddere
    mercedem
    unicuique.
    Servisluis
    prophetis
    et sanctis.
    Sicvidentur hoecverba
    sonare, quasi proecesserit
    m-
    ritant
    electorum, pro quo
    mercedemsunt
    recepturi.
    Nonenimredditur nisi
    quoddebetur,
    sednon est
    ila,
    quiascriptura
    est :
    Quisprior
    ddit illi et retribuetur
    i ei?
    (Rom. xi.)
    Et alibi : Gratia salvi
    facti
    estis,et
    hoc
    nonex
    vobis,
    ut ne
    quisglorietur (Eph. n).
    Sciendum
    est
    itaque quia
    ut
    aliquid
    Deo
    daremus, prius
    abillo
    i
    accepimus, cujus
    misericordia
    proevenit
    ut
    velimus,
    subsequitur
    ut
    operemur,
    undePsalmista: Misericor-
    i
    diu
    ejusproevenietme,
    etmisericordia
    ejussubsequetur
    i
    me(Psal. xx,
    LVIII). Itaquequodaccepimus,
    et Dei
    esl,
    quiaipseddit,
    et
    nostrum,
    quia
    nosab illo
    percepi-
    1079 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.B1BL.
    1080
    mus,
    et ideocumDominusmercedem
    reddit,
    sua
    ipse.
    dona in electis rmunrt. Sub hac
    intelligenlia
    quotidie
    dicimus: Panem nostrum
    quotidianum
    da
    nobishodie
    (Matlh. v) ;
    si nostrumest, cur ut detur
    pelimus?
    Sedfit nostrum
    accipieudo, quod
    nonerat
    habendo.
    Quoeritur autem, cur, npminalis
    prophelis
    et coeteris
    sanctis, apostoli
    sunl relicti ? Sed scieu-
    dum, quia
    in
    prophetis
    ibi sunt
    comprehensi
    et
    apo-
    stoli, qui propheta?sunt,
    quia
    ventura
    reproborum
    supplicia,
    et sanctorum
    proemiaproenuntiant.
    De
    quibus ipse
    Dominus ait : Ecce
    ego
    mittoad vos
    prophetas.
    Et
    ipsi
    J oanni dictumest :
    Oportet
    te
    pro-
    phetare
    et
    proedicaregenlibus.
    El
    quia
    non omnessunt
    prophetoequi
    sunt
    sancti, rentunerabunturpropheloe,
    >
    remunerabunlur et isti. El limentibusnomentuum
    j
    pusillis
    et
    magnis.
    Timenles
    quoque
    nomen
    illius,
    id
    est reverentiamhabenies nominis
    ejus,
    et ideo
    pec-
    care
    timenles,
    cum
    pusillis
    et
    magnis
    mercedemrci-
    pient. Magni quippesunt,
    qui
    bonum
    quod
    intelli-
    gunt.juvante
    sedivina
    gratia
    facere
    possunt.
    Pusilli
    aulem, qui
    nonea
    possunt implere quoeintelligunt,
    quia
    neclocumhabent. Sicut
    quilibet
    inmonaslerio
    constitutus,
    misericordiamvult
    impendere fratribus,
    vult etiamaliissermonem
    proedicationis
    et doctrinoe
    impendere,
    sed
    quia
    ad hocnon
    vocatur,
    non illud
    quodinlelligit,
    et
    vult, opreperficere
    valet.
    Ideoque
    laiesinnumro
    perfeclorum
    habentur.
    Ideoque
    nulla
    subi
    ipiet
    de
    imperfectionedesperatio,
    licet nonfue-
    rit omnibus attributa
    perfeclio.
    Hinc Ecclesia in
    Canticiscanticorum dicit
    sponso
    suo:
    Unguentum
    effusum
    nomen
    tuum,
    ideo adolescentuloedilexerunt
    l
    tenimis
    (Canl. i).
    Et
    quia
    taliurainnumerosior sum-
    ttta
    invenitur,
    ideoin
    subsequentibus
    Salomon ait :
    Adolescentularumaulem
    quorum
    non est numerus
    (Cant. iv).
    Et exterminandi eos
    qui corruperunt
    ter-
    ram
    ,
    subaudis
    tempus
    advenit.
    Qui
    enim corru-
    perunt terram,
    id est carnem suammaculaverunt
    diversis viliisel
    peccatis,
    vel
    qui
    aliosmaculaverunt
    exemplo
    et doctrina
    prava,
    exierminabuntur,
    id
    est a lerra viventium
    separabuntur,
    et ab hoere-
    ditale
    sanclorum,
    exsiliooeterna?damnationisdam-
    nali.
    Et
    apertum
    est
    templum
    Dei in coelo. Coelum
    est Ecclesia, quoe
    est sedes Dei.
    Templum
    in
    coelo
    corpus intelligitur
    Chrisli,
    de
    quo ipse
    J udoeis
    dicit : Solvite
    templumhoc,
    et in tribusdiebusexci-
    laboillud
    ;
    unde
    Evangelista exponens
    subdit : Hoc
    autemdicebatde
    templocorporis
    sui
    (J oan. v). Quod
    templum apertum
    est
    nascendo, moriendo,
    resur-
    gendo, atque
    adcoelosascendendo.
    Templum
    ctenim
    Dei esl
    ipsumcorpus, quia
    in eohabitat omnis
    pleni-
    tudo divinitatis
    corporaliter.
    In coelohoc
    templum,
    quia
    in Ecclesia hoec
    mysteriaproedicantur
    et reti-
    nentur. Vel
    apertum
    est hoc
    templum, quando
    (sicut
    in
    Evangeliolegimus)
    lancea latus
    ejus per-
    foratumest. Incoeloautemsecundumhunesensum
    J oannes
    apertum
    dicens
    templum,
    in
    conspectu
    suo
    intelligi voluit, cognoscens
    seessede illorum nu-
    mro,
    de
    quibus
    merainerat
    scriptum
    ; Coelienar-
    A
    rant
    gloriam
    Dei. Et visaest arca testamenti in tem-
    ploejus. Quod
    significatur per templum,
    hocet
    pr
    arcam,
    id est sanctorum
    Ecclesia, genus
    est in
    gnre,
    sicut octo animoein arca.
    Quoepropterea
    arca testamenti
    vocatur,
    quia
    duum
    Testamentorum
    habet
    cognitionem,
    non in tabulis
    lapideis,
    sed in
    tabulis cordis carnalibus
    ;
    ibi est urna habensman-
    na,
    idest
    corpus Christi,
    in
    quo
    verus est
    panis
    qui
    decoelo
    descendit;
    ibi est
    virgaAaron, per quam
    sacerdotium
    designatur, quia
    et illudsacerdolium
    in
    figuraproecessit. Significabat
    enim
    regale
    sacer-
    dotium,
    quod agitur
    nunc in Ecclesia. Hoecarca
    quatuor porlabatur circulis, quia quatuor
    instruilur
    Evangeliis. Aperto ergo templo,
    visaesl
    arca, quia
    eo moriente dum latus
    ejus
    lancea
    perforalur,
    B
    mysterio sanguinis
    et
    aqua
    Ecclesia oedificabatur.
    In
    cujus
    rei
    figura,
    in
    principio
    mulier de latere
    viri dormientis fabricata esse describitur. Et
    facta
    sunt
    fulgura
    et vocset tonitrua et terroemotuset
    grando magna.
    Per
    fulgura
    miracula
    intelliguntur,
    quibus
    incredulorummentes
    perussoe
    fractis mox
    superbioeviribus,
    humililati se subdiderunt. Hinc
    '
    Psaimisla:
    Fulguraraultiplicabis,
    et conturbabiseos.
    Per voces
    vero, proedicationes
    etexhortationes: Bene
    aulem
    prius
    fiunt
    fulgura,
    ac deinde
    subsequuntur
    voces, quia
    sancti
    proedicaloresprius
    miracula fa-
    ciebant,
    et sic ad nova credenda
    loquendo
    suos
    auditores invitabant
    ;
    unde Petrus
    prius
    ad
    Specio-
    sam
    portant
    sanavit
    paralyticum,
    et deindeJ udoeo-
    rummentes ad fidemverbo exbortationis informa-
    isvit. Tonitrua
    quoquesignificant
    comminationemter-
    rorisdivini
    judicii.
    Post voces tonitrua
    fiunt,
    utbi
    qui
    forte miracula
    contemnunt,
    verba
    despiciunt,
    terrore
    judicii qualianlur.
    Terroemotusvero
    perse-
    culionem
    significat, quoe
    excitataest contra sanctos.
    Unde et bene
    post
    terroemotum
    grando sequitur,
    nam
    grando
    eos
    qui persecutionemcoramovent,
    si-
    gnificat.
    Grando
    quippe
    et
    fruges
    terroe
    comminuit,
    et
    ipsacomminuitur;
    fit
    que
    ut
    grando
    funditus de-
    ficiat,
    et denuo lerra fructificet. Sic nimirum
    prin-
    cipes hujus
    soeculi dum
    persequebantur
    sanctos et
    aflligebaiit,
    et
    ipsi pariter confringebantur,
    et ad
    nihilum
    redigebanlur,
    aut viribus
    scilicet,
    aut com-
    mutatione in melius. Plures etenim de
    his, qui
    Ec-
    clesiamDei
    perseculi sunt,
    adfidemChristi
    conversi,
    "
    coeperunt pati, qui prius
    aliis inferebant. Porro
    malis
    pereunlibus,
    aul etiam
    qui
    fuerant
    proedesti-
    nati conversi ad
    fidem,
    Ecclesia fructificare in
    bono
    opre,
    et crescere
    coepit
    infide
    CAPUT XII.
    Et
    signummagnumapparuit
    incoelo: Mulier ami-
    cta
    sole,
    el luna sub
    pedibusejus.
    Istud est
    signum
    de
    quo
    admonitusest
    Achaz,
    ut
    peteret signum
    a Deo
    in
    profandum inferni,
    sive in excelsum
    supra.
    Sed
    cum ille
    diceret,
    Non
    petam,
    et non tentaboDomi-
    num,
    conversus
    propheta
    ad domum
    David,
    dixit :
    Propter
    hoc dicitDominus: Eccedabovobis
    signum
    t
    Ecce
    virgoconcipiel
    et
    pariet filium. Magnumquippe
    fuit
    signum, quando virgo concepit
    et
    peperit,
    el
    1081 EXPOSITIOIN
    APOCALYPSIN.

    LIB. III.
    1082
    post partant virgopermansit.
    Et incoelohocfactum
    est,
    idest in
    Ecclesia,
    cujus
    et mater Domini mem-
    brunt erat. Mulier amicta
    sole,
    idest circumdatadi-
    vinitaie
    Altissimi,
    unde
    anglus
    ait :
    Spiritus
    sanctus
    tuperveniet
    in
    te,
    et virtus Altissimi abumbrabit tibi
    (Luc. i).
    Illa scilicet de
    qua
    Paulus
    ail,
    Christum
    Dei virtuiem et Dei
    sapientiam. Ipsa
    autem heata
    Dei
    genitrix
    in hoc loco
    personam gerit
    Ecclesioe.
    Neque
    enim omnia
    quoe
    hic
    narrantur, juxta
    litte-
    rambeatoe
    Virgini specialiter congruere possunt,
    sedelectorum
    Ecclesioe,
    secundum
    myslicam
    narra-
    tionem
    generaliter conveniunt,
    in
    quaquotidie
    fit
    hoc
    signum, quiaquotidieconcipitur
    ineaChrislus
    et nascitur.
    Ipsa
    est enim
    mater,
    ipsa
    est el filius
    ;
    undeDominusdicit : Si
    quisfecerit
    voluntatemPatris
    mei
    qui
    in coelis
    est, ipse
    meus
    frater, soror,
    etmater
    est
    (Marc. m).
    Dum-enim
    quotidie
    novos
    populos
    crt,
    inillisnascitur Christus.
    Ipsa
    est amictaetiam
    sole,
    idest circumdata
    Christo,
    de
    quoscriptum
    est :
    Vobistimentibusnomenmeum
    ,
    orietur sol
    justitioe
    (Malach. iv).
    Hinc Paulus dicit : Omnes
    quotquot
    baptizati
    estis,
    Christuminduistis
    (Gai. m).
    Dehoc
    sole
    impii
    dicluri sunt in inferno : Sol
    justitioe
    non
    luxil nobis
    (Sap. v).
    Per lunant aulem
    quoe
    mulabilis
    est,
    ut
    potequoe
    a
    principiousque
    ad
    plnum
    orbem
    crescit,
    et indedficit
    usque
    adiricesimara
    oetatem,
    omniaistiussoeculimutabilia
    designantur, ideoque
    tambeataDei
    genitrix, quam
    etiamomnis
    Ecclesia,
    lunamsub
    pedibus
    habet, quia
    cuncta
    temporalia
    de-
    spicit,
    omniamutabilia
    pro
    nihilo
    ducens,
    coelestia
    nienlis
    tenet
    inluitu,
    dicens cum
    Aposlolo
    : IVostra
    conversatioincoelisest
    (Phil.
    ni).
    Aliter : Inhacmu-
    liere
    possumus intelligereperfectiores
    in
    Ecclesia,
    qui juxta
    Domini
    consilium,
    suaomnia
    relinquentes,
    secuti sunt Christum. Per lunamautem
    simplices,
    qui
    laborant adaliorum
    usus,
    in
    plantando,
    oedifi-
    cando et
    agricolando.
    Hos
    itaque
    habent
    illi, qui
    sunt
    perfecti, quasi
    sub
    pedibus, quia longe
    ab
    eorummrita
    distant,
    non tamen illi mercedecare-
    bunt,
    licet illisnon
    per
    omnia
    cooequenlur,
    si fideli-
    ler ministeriumsuum
    impeverint.
    Et in
    capileejus
    coronamstellarumduodecim.
    Quiaper
    mulierem
    (ut
    diximus)
    Ecclesia
    intelligitur, caput
    illius Dominus
    J susChristus
    intelligitur.
    De
    qua
    Paulus
    dicit,
    de
    DeoPtre
    loquens
    :
    Ipsumcaput
    ddit
    supra
    omnem
    Ecelesiam,quoe
    est
    corpusejus.
    In duodecimvero
    stellis
    significantur
    duodecim
    apostoli, qui
    sua
    proe-
    dicatione tenebrasinfidelitatis
    fugant,
    et lumineve-
    rilatis suosauditores illuminant. Unde
    anglus
    Da-
    niel!dicit:
    Qui
    autem docli
    fuerint,
    et alioseru-
    diunt, fulgebunt quasi
    stelloein
    perptuas
    oeternita-
    tes. In
    capile ejus
    corona est stellarum
    duodecim,
    id est duodecim
    apostolorum, per quos
    omnes
    gen-
    tes
    quoe
    in circuitu istius mundi
    sunt,
    crediderunt
    in
    Christum,
    et
    primumper
    eos
    ipsumcaput
    viclo-
    riamdetoto mundo
    poriavit.
    Et inuterohabens clamabat
    parturiens,
    el erucia-
    tur
    ut
    parit.
    Hoec
    juxla
    lillerara bealoeMaria?
    pptarj
    nequeunt, quoe
    sicut
    sine delectatione con-
    A
    cepit,
    ita sinedolore
    peperit, nullumque
    cruciatum
    haberein
    partu potuit, quoe
    nullum
    peccatum
    libidi-
    nis in
    conceptu
    contraxit. Sed
    juxta mysticum
    in-
    tellectumhocad
    Ecclesiam
    referlur,
    quoe
    mulier vo-
    catur,
    non
    propler
    effeminatum
    animum,
    sed
    quia
    proedicatione
    et lavacro
    spirituales
    filios
    gignere
    quolidie
    non desistit. Undeet
    ipse
    dicit in
    Evange-
    lio : Si
    quisfecerit
    voluntatem
    Patris,
    et coeteraus-
    que,
    et mater est.
    Ipsa
    enim Ecclesia
    reputatur
    in
    matrem,
    reputatur
    in filium:
    quia
    dum
    quoslibet
    ad
    fidem
    adducit,
    mater
    est,
    aut fonte
    baptismatis
    r-
    gnrt.
    In illis
    autem,
    qui
    accendunt ad
    bapli-
    smum,
    et confitenlur se in Christum
    credere, filius
    est. Hinc Paulus: Per
    Evangeliumego
    vos
    genui.
    De hac muliere Dominus dicit : Mulier cum
    parit,
    B
    idest cum
    parre vult,
    tristitiam
    habet,
    quia
    venit
    hora
    ejus.
    Sicut enim mulier dum
    parlurit, afiligi-
    gitur
    et
    vexalur,
    itaet sanctaEcclesiaduminhoc
    soeculo
    est,
    et videt suos
    affligi,
    et variis modistri-
    bulari, tristatur, affligitur,
    et vexalur : et clamt ad
    Deum, postalans liberari,
    ne victa tribulationibus
    succumbat. Sedcumad
    tempus
    vel horam
    pervene-
    rit, qua
    ullima
    corporis
    membra adlucemoeternam
    nascendo
    perveniant,
    tune cessabit cruciatus ac
    parturitionis
    clamor.
    Et visumest aliud
    signum
    in coelo: et eccedraco
    magnus, rufus,
    habens
    capitaseptem
    et cornuade-
    cem. Per
    draconem,
    ut
    suprajam quoquediximus,
    intelligitur diabolus, qui aperte
    quoscunque potest
    deglutire
    non
    cesst,
    et
    quia
    diuest ex
    quo
    liomi-
    G
    ns
    nocet,
    propler multiplicitalent insidiarumma-
    gnus
    vocatur : Rufus
    vero, propter homicidiura, quia
    illehomicida erat ab
    initio,
    ex
    quo
    scilicet
    primum
    bomineminterfecit. Coelumautem
    ipsa
    Ecclesia in-
    telligitur, quoesuperius significala
    est
    per
    mulierem.
    In coeloest
    draco, quia
    eliaminEcclesia
    diabolus,
    quibus valet,
    nocere non desinit.
    Neque
    enim
    ipse
    coelum
    possidet,
    sed coeloadversatur. Per
    seplem
    autem draconis
    capita,
    omnes
    intelliguntur reges
    illi
    subjecti, qui
    contra
    septiformem
    Ecclesiam
    pu-
    gnant.
    Per decemvero cornua omnia
    rgna
    illi sub-
    jecla.
    Nam
    quod
    incornibus
    rgna significentur,
    Zacharias manifestt et
    Daniel, quorumuterque
    di-
    cit se vidisse
    quatuor curnua, quoe
    sunt
    quatuor
    rgnaprincipalia.
    Cumhisenim
    cornibus, hoc
    est,
    "
    cumista soeculi
    potentia,
    et
    regnis
    sibi
    subjeclis, pu-
    gnal
    diabolus contra
    eos, qui
    decem
    proeceplalegis
    observant. Et in
    capilibus ejus septem
    diademata.
    Quodsignificatur per capita,
    hocet
    per septem
    dia-
    demata,
    idest omnis
    hujus
    soeculi
    potentatus, qui
    illi
    adhoerent,
    et
    per
    fraudent verisimilem contra
    septemecclesias,
    et contra
    septiformem Spiritum
    dimicant.
    Et cauda
    ejus
    trahebat tertiam
    partem
    stellarum
    coeli,
    et misiteasinterram. Per caudam
    draconis,
    ut
    supraquoque
    dictum
    est, pravi intelliguntur
    docto-
    res :
    propheta
    enim docens
    mendacium, ipse
    est
    cauda. Potest etiamet cauda
    specialiter ipse
    Anti-
    christus intelligi, qui omne mendacium dteturus
    1085 HAYMONISHALBERSTAT.EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT. BIBL.
    1084
    est,
    habens eum
    habilatorem,
    de
    quo
    Dominus
    j
    dicit: In veritatenonstetil. Tertia autem
    pars
    stel-
    larum
    quam
    trahebat caudadraconis
    ;
    in
    hoerelicis,
    paganis,
    J udoeis
    figuratur
    ac falsis
    Christianis, qui
    de
    coelo,
    hoc
    est,
    de societatesanctorum
    ejiciunlur,
    et inconsortiummalorumhominumtrahuntur. Illi
    enim
    designantur per
    stellasdecoelo
    abslractas, qui
    prius
    lucerevidebanlur in
    Ecclesia, sedadveniente
    AntichrislOtdecepli blandimentis,
    tormentis et fal-
    sis
    miraculis,
    ODScurabunlur. Fil autem
    quotidie
    hoec
    stellarum
    dejeclio,
    sed
    amplius
    tune
    fiet, quanta
    immanior erit
    perseculionis
    soevitia.
    Quod
    aulem
    dicitur, irahebat,
    more
    Scriptaroe
    sacra?
    proeteritum
    ponitur pro
    futuro.
    Vel,
    beneeliam trahebat ter-
    tiam
    partem
    slellarum, quia quodammodo
    rtro
    aspiciens,
    de toto transacto hoc
    tempore
    ista
    loqui-
    tur. Abadvenluenim
    Domini, quo
    stelloe
    spiriluales
    incoelo
    splendere coeperunt,
    el isti cadere inchoa-
    verunt. El dracostetit anle
    mulierem, quoe
    erat
    pari-
    tura,
    ut cum
    peperisset, filiumejus
    devorarel.
    Quan-
    tumadbeatamMariant
    pertinet,
    diabolusstetit ante
    eam,
    volens
    per
    HerodemFilium
    ejus interficere,
    quando
    ille
    fugil
    in
    ^Egyptum,
    et lactentes
    pro
    eo
    sunt
    inlerempti,
    sed
    quod
    non
    potuit
    facere
    per
    il-
    lum,
    fecit
    per
    filium
    ejus Herodem, qui
    illis
    diebus,
    sicut
    Evangelium
    dicit,
    Hierosolymis
    erat. Voluit
    aulem eumdevorare
    diabolus, quia
    oeslimanseum
    purum
    hominem,
    pu
    tabat
    quod
    cum coeterisin in-
    ferno eumtenere
    posset,
    sed non
    potuit,
    ut inse-
    quentibus
    dicitur,
    quiasurgens
    amortuis
    ,
    ascendit
    ad DeumPatrem
    ;
    sic
    qnoiidie,
    imoomni
    hora,
    stat
    diabolus ante sancta
    mEcclesiam,
    ut
    possil
    eos de-
    ciperc, qui,
    fonte
    baptismatis
    renati,
    efficiuntur filii
    Dei,
    sed non
    proevalet, quia rapiunlur
    ad
    Deum,

    quoproteguntar, juxta
    illud:
    Ubicunquefuerit
    cor-
    pus,
    Mie
    congregabunlur
    el
    aquiloe.
    Et : Volout ubi
    egosum,
    ilticetministermeussit
    (Matth. xxiv).
    Non
    autemvel
    Christus,
    vel membra illins tune solum-
    mododraconem
    vinennt,
    cum ad coelos
    ascendunt,
    sed
    potins
    vincunt eumin
    hoc,
    et
    ipse
    Dominuset
    electi
    ejus, quia
    mandataviloecustodiunt. Undeet
    in
    Evangeliolegimus, quod
    cumtentarel
    Dominum,
    "testimonia
    ejus
    dvna
    pseprotulit,
    et siceumcon-
    fudit.
    Et
    peperit filium
    masculum. Beata Maria
    peperit
    masculum,
    idesl DominumJ esumChristum
    fortem,
    qui
    adhocvenit,
    ut
    principemhujus
    soeculidebella-
    ret. De
    quo
    Psalmista : Dominus
    fortis
    et
    potens,
    Dominus
    potens
    in
    proelio.
    Masculusautem
    aliquando
    ponilur
    in malam
    parlent, aliquando
    in bonam. In
    malam,
    ul illudJ eremioe: Maledictusvir
    qui
    annun-
    tiavit
    pairi
    meodicens: Natusest libi
    puer
    masculus.
    (J erem. xx). Quo
    inloco
    prophetapersonam
    humani
    generisgerit,
    dicens*Maledictus
    vir,
    diabolus
    scilicet,
    qui
    annuntiavit
    patri meo, mundo,
    natus esttibi
    puer
    masculus,
    idest,
    populus
    fortis in malum. De hoc
    ptre
    Psaimisladicit :
    Audi, filia,
    et
    vide,
    et
    coetera,
    usque
    ad domum
    patris
    tui. In
    hoc.
    autemlocomas-
    culus inbonam
    partemponilur,
    quia significat
    Do-
    A
    minumJ esum
    Christum,
    vel certe membra
    illius,
    quoequotidie parit
    sancta Ecclesia. Recle autem
    sancli sub nominemasculi
    comprebenduntur, quia
    fortiter contra adversaistius soeculi
    dimicant,
    sict
    fecerunt sancli
    apostoli
    et
    martyres, qui
    etiam
    ipsa
    corpora
    tradiderunt
    pro
    Christi
    nomine,
    quibus
    Psal-
    mistadicit : Virililer
    agite
    et
    confortelur
    cor vestrum
    (Deut.xxxi). Quod
    autemsubdilur :
    Qui
    erat recturus
    omnes
    gentes
    in
    virgaferrea.
    Tarnde
    Christo, qui po-
    testaie inflexibili omtes
    gentes rgit,
    undeilli in
    psalmo
    dicitur : Postulaa
    me,
    etdabotibi
    gentes
    hoe-
    reditalem
    tuam,
    el
    possessionem
    tuamterminasterroe
    (Psal. n), quam
    deomnibuseleclis
    potesl inlellgi, qui
    in suo
    capile acceperunt potestalem,
    ul
    regant gn-
    ies in
    virgaferrea,
    et habeant
    poieslatem,
    ut
    regant
    B
    gentes
    in
    virga ferrea,
    et habeant
    poieslatem,
    con-
    fringendi
    eos
    tanquam
    vas
    figuli,
    ul faciaittex vasis
    iroe vasa misericordioe. Nam
    quod
    Christus facit
    potenlia,
    faciunt eliam
    sancti,
    dono illius
    adjuli,
    proedicatione
    sua.
    Virga
    autemferrearectitudeintel-
    ligitur justitioe, qua
    et
    diligunt
    bonum
    quod
    Deus
    fecit,
    et
    insequuntur
    malum
    quod
    homo
    nequiter
    gessit, sicque
    sua ut alina facta
    librant,
    et alina
    judicant
    ul sua. Et
    raptus
    est
    filius ejus
    ad Deum
    el adthronum
    ejus.
    Iste
    raptus,
    ul
    supra
    dictum
    est,
    nonest solummodo
    corporalis,
    sed
    spirilualis. Quasi
    enim
    quidamraptus
    sanctorumsit ex hoc mundo
    ad
    Deum,
    dum fidem
    quam
    habent interius man-
    datavitoe
    custodiendo,
    eliam exterius
    opre
    exor-
    nant,
    unde et Psalmista dicil :
    Ascensusin corde
    G
    tuo
    disposuit.
    Etmulier
    fugil
    in
    solitudihem,
    ubi habet locum
    pa-
    ratuma
    Deo,
    utibi
    pascant
    eamdiebusmilleducentis
    tHaginta.
    Solitudinemad
    quam
    mulier
    fugit,
    secre-
    tum mentis debemus
    intelligere, quia abjiciens
    primum
    terrenorumdesiderioruratumullusetmundi
    hujus superfluas curas, seipsam
    deserlura
    quielis
    facit, ibique
    invenitlocumaDeo
    paratum,
    hoc
    est,
    ipsum
    Deum
    omnipolentem, qui
    in cordeilliusre-
    quiescit.
    Iste est iocus de
    quo
    Psalmista dioit : Esto
    mihi inDeum
    proteclorem,
    etinlocum
    refugii
    ul
    salvum
    me
    fadas (Psal. xxx).
    Insoliludine
    ergo
    cordislocum
    sancti inveniuni
    quosalventur, quia
    dum
    insolenlias
    cogitationum
    non
    paliuntur, solaque
    oeterna
    pelunt,
    Conditoremsuuminsecrelocordis Sui habent habi-
    talorem,
    in
    qua
    solitudine
    pascunt eam,
    nuDi du-
    bium,
    quin proedicatores
    saketi hic
    intelliganlur,
    qui
    Ecclesiam
    pascunt
    sua
    proedicatione
    et doctrina
    diebus milleducentis
    sexaginla. Quamvis
    hic nume-
    rus
    specialiter perlineat
    ad
    tempora Antichristi,
    quibus
    necessario
    pascetur
    Ecclesia
    doctoribus,
    proecipue
    Eliaet
    Enoch,
    tamen ad omne
    proesens
    tempuspolest referri,
    aDomini scilicet ascensione
    usque
    in finemsoeculi.Inhoc
    tempore
    moranleEc-
    clesiain soliludinesui
    Conditoris,
    et curis
    tempora-
    liiini rerum
    quiescenie, pascunt
    eamdoctoresexem-
    plO
    et doctrina
    per
    suas
    Epistolas, Evangelium,
    e4
    exposiliones
    Librorum
    pabulo
    divini sermonis. Nam
    sicutAntichristusmilleducentis
    sexaginta
    diebusTe
    1085 EXPOSIT10IN APOCALYPSIN.

    LIB. III.
    1086
    gitabil,
    ilaet Christus milleducentis
    sexaginta
    die-
    bus,
    idest tribus anniset
    dimidio, proedicavit,
    ideo-
    que
    lolum
    proesenstempus possumus accipere per
    hune
    numerum,
    a
    quo
    divina
    proedicaliocoepit,
    in
    quo
    et
    per
    novissimos
    proedicatores
    terminabitur.
    Hancetenim mulierem
    significabat
    olim
    populus
    ex
    iEgyptoegressus, qui Pharaonem,
    draconera scilicet
    qui
    in medio fluminumsuorum
    cubabai, fugiens
    in
    desertum
    perduclusest, quo
    manna
    vesceretur,
    el a
    morsu
    ignilorumserpenlium, aspiciens
    oeneumser-
    pentent
    in
    ligno suspensum
    liberaretur. Desertum
    quippe
    illud
    significabat proesentemvitam,
    et scr-
    tas menliumsoiitudines. In hac
    quippe
    vita
    pasci-
    mur vero
    manna,
    idest
    corpore Christi, qui
    dicit :
    Ego
    sum
    panis
    vivus
    qui
    decoelodescendi et
    coelera,
    usquepro
    mundi vita. Adsunt
    quoque igniti serpen-
    tes, idest
    doemones,qui
    virus
    nequilioe
    suoenobis
    infundere
    conanlur,
    sednon
    proevalent,quia
    libera-
    mur
    per
    eum
    qui suspensus
    in cruce nos a diabolo
    liberavit, qui
    el similitudiuemnostroehabuit morta-
    litalis,
    tamennon habuit maculant
    peccali, ideoque
    nos abomnibus
    proevalet
    mundare
    peccatis.
    Et
    factum
    est
    proeliummagnum
    incoelo.Nonluneso-
    lummodofacturaesl
    proelium,quando
    ininilio tem-
    poris
    diabolus
    per superbiamdejectus
    est de
    coelo,
    sedet
    quando
    aDomini
    passionejectas
    decordibus
    fidelium, coepitamplius
    soevirecontra
    omnes,
    et hoec
    pugna persvrt usque
    ad finem
    soeculi, quando
    cumfuerit
    solutus,
    consummabitur. Coelumenim
    sanctaEcclesia
    esl,
    in
    qua
    fit hoc
    proelium,maxime,
    ut
    diximus,
    ex
    quo per
    fidem
    jectas
    est decordibus
    credenlium, aposiolis proedicaniibus, juxta
    illud:
    Non est nobiseotluctalioadversus carnemet
    sangui-
    nem,
    et coelera. Sic enimdicitur : Factumest
    proe-
    lium
    magnum
    in coelo
    ,
    ut ab initiofidei Cbrislianoe
    usque
    ad
    finem,
    lolum
    lempus
    vitoe
    proesentis
    com-
    prehendi,
    sine
    aliqua
    dubitalione
    credalur, quatenus
    et faciunt iu
    proelerilis,
    el esse in
    proesenlibus,
    et
    consummandumin novissimis asseralur. Michaelet
    angeli ejus proeliabantur
    cumdracone.
    Angeli
    Mi-
    chaelis,
    vel draconis dicuntur illissubditi et ad obe-
    diendura missi, noju
    tamen ab eis
    creali,
    sicut
    qui-
    dam
    vaniloqui
    dixerunt hoeretici : vel eliam
    quoniam
    subuno
    rege
    in unacivitale
    mililare creduntur. Sic
    enimsolemuset nos
    dicere,
    videnleseos
    qui
    ex ea- ,
    dent socieiatesunt : Eccemei aut nostri. Hincenim
    '
    Dominusde
    pusillis
    ait in
    Evangelio
    :
    Angeli
    eorum
    semper
    vident
    faciem
    Patris
    mei,
    qui
    in coelisest
    (Matth.
    xviii).
    HincJ osue
    principem
    exercitus Domini
    inierrogat
    dicens: Noster
    es,
    an-adversariorum?Om-
    nes enim
    angeli
    boni,
    dicuntur
    angeli
    Michaelis
    ,
    quia
    ad
    ejus
    socielalem
    pertinent.
    In
    quo
    numro
    bonorum
    angelorum,
    eliam homines
    justi compre-
    hendunlur
    pugnantes
    cumdiabolo. Porro
    angeli
    dra-
    conis dicuntur omnes
    quotquot
    ei
    consenserunt,
    quando superbiens
    dixil : Ascendant
    super
    altitudi-
    nemcoeli,et coelera. Ubi etiam
    pariter
    malorumho-
    minumforma
    comprehendilur. Pugnant itaque
    Mi-
    cbael et
    angeli ejus
    in
    coelo,
    hoc
    est,
    in
    Ecclesia,
    A
    et
    pugnal
    dracocurasuis
    doemonibus,
    quoniam
    sicut
    doemonessunt
    parati semper
    ad
    impugnandum,
    ila
    et sancti
    angeli
    ad resistendum. AHatien nec nos
    sine
    angelorum,
    nec rursum
    angeli
    sine noslro con-
    flictu contra
    anliquum
    hostemdimicant.
    Erigamus
    ergo
    arma
    securi, quia
    fortissimos nostroe
    patrioe
    concives,
    et invictos
    adjutores habemus, juxta quod
    Aposlolus
    dicit : Nonneomnes
    administratorii sunt
    spirilus
    inministerium
    missi,
    propler
    eos
    qui
    hoeredi-
    lalem
    capiunt
    salutis?Inde aulemilli
    fortes,
    unde et
    nos : inde illi
    invicli,
    unde et
    nos,
    id esl ex divina
    virtute,
    sine
    qua
    nec illi
    aliquidvalent,
    necnos. Pu-
    gnal
    enimnunc
    Michael,
    qui
    est
    proepositus
    Ecclesioe
    cumsuis
    angelis pro
    Ecclesia.
    Pugnabil
    eliamam-
    plius tempore Antichristi,
    juxta
    illud : In
    lempore
    B
    illo
    consurgel
    Michael
    princeps
    vester et coelera.
    El non
    valuerunl, neque
    locusinvenlusest
    amplius
    eorumin coelo.
    Quare dicil,
    non
    valuerunl,
    cum
    etiam
    post baplismum
    et suam abremtntiationera
    diabolusniullos
    decipiat?
    Sedlicet videantur
    proeva-
    leread
    lempus,
    tamenineos
    qui
    advitamsunt
    proe-
    destinali,
    non
    proevalent
    :
    quia
    ablato
    peccalo per
    poenitentiam,
    non invenit ineis locumdiabolus. Ille
    namque
    fit
    ejus habilalio,
    in
    cujus
    mente
    rgnt pec-
    catum. Toile
    ergo regnumpeccati.et
    noninvenietur
    locus diabolo. Sunt autem-etnonnulli in
    quibus
    nec
    ad
    tempus proevalent, quia
    ad nuHummortale cri-
    men eos
    possunt impingere, per quod
    illorumcorda
    debeant
    possidere,
    quibus
    Paulus ait : Nolite locum
    darediabolo. Potest autemet hoc
    specialiter
    referri
    addiem
    judicii, quando
    illorumceriamenabadvenlu
    Domini in
    judicio
    terminabitur.
    Quo peracto,
    ista
    sentenlia
    complebitur,
    non valuerunt
    scilicet, quia
    in finecerlaminis succumbent.
    Neque
    locuseorum
    amplius
    inventas esl in
    coelo,quia
    tune funditus ab
    electis
    exclusi, decipiendi
    ultra
    lempus
    non habe-
    bunt.
    El
    projectus
    est draco ille
    magnus, serpens
    anli-
    quus, qui
    vocatur diabolusel Satanas.
    Ipseanliquus
    hostis,
    ut
    jam
    dictum
    est,
    draco
    appellatur propter
    immanilalem
    sceleris,
    magnus propter
    occultas in-
    sidias : et
    quia
    ex multo
    temporenocet, serpens
    an-
    liquus, quiaper serpenlemprimum
    hominem
    ejece-
    pil fraude,
    et sic eum veneno
    nequilioe
    interemit.
    ^
    Vocatur
    quoque diabolus,
    id est deorsura
    fluens,
    sive
    criminator, quiaquotidie
    de cordibusfidelium
    Huit,
    et inde dicitur
    Satanas,
    id est
    contrarius,
    quia
    bonos
    insequitur, quorum
    illi
    opra
    sunt con-
    traria.
    Qui
    seducil universumorbem. In his videli-
    cet
    quoepereunt,
    id est
    partem
    orbis. Nama tolo
    parlent intelligere debemus, quia quamvis
    multos
    electorumin corde
    plerumaue seducat,
    non tamen
    in
    perpetuum,
    nec ad oeternammortem. Et
    proje-
    ctus est interram.
    Projectus
    est autem de coelo in
    terrant,
    idesl de mentibuselectorum in corda re-
    proborum,
    non
    quo
    ineiset ante non
    erat,
    sed
    quod
    abistis exclusus
    amplius
    illisdominari
    coeperit.
    Rui-
    nam
    ejus
    terra
    excipit quia
    lerrena
    quoerenlium,
    lerrena
    sapienlium
    mentes invadit. De
    qua
    scilicet
    1087 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 1088
    terra eident
    serpenti
    in
    prima
    maledictione
    figura-
    timdicitur : Terram comedes cunclis diebus vitoe
    tuoe. Nam
    quod Propheta
    dicil : Esca
    ejus electi,
    de illis est
    intelligendum, qui
    oestimationehominum
    electi
    apparebant,
    sed in
    conspectu
    Dei
    jam
    terra
    erant.
    Et audivi vocem
    magnam
    de coelodicentem: Nunc
    facta
    estsalus etvirtuset
    regnum
    Dei
    nostri,
    et
    pole-
    stas Christi
    ejus.
    Hoecvoxad omne
    proesenstempus
    pertinet quoecoepit
    ab adventu
    Redemptoris,
    sedus-
    quequo
    ad
    consummationein,perveniat,
    clamare non
    desinit. Vox
    itaque
    in coelo
    ista,
    est
    magnum
    ele-
    ctorum desideriumin Ecclesia: Nunc
    facta
    est sa-
    lus. Sedomni
    tempore
    vitoe
    proesenlis,
    ab adventu
    scilicet mediatoris
    usque
    ad finem
    ejusdem proedi-
    cationis,
    salus facta
    est, quia gratia
    Dei vel bonitate
    suraus
    salvati,
    undePsalmista dicit : Domini est sa-
    lus,
    et caetera. Facta est
    virtus, quiaper
    illumsumus
    roborati.
    Regnum quoque
    et
    polestas
    facta esl Dei
    nostri. Sicut
    ipseresurgens
    a mortuis dicit :Dataest
    mihi omnis
    poteslas
    incoeloet in terra
    (Matth. xxvni).

    Quiaprojectus
    est accusator
    fratrumnostrorum,qui
    accusabat illos ante
    conspeclum
    Dei nostri die ac
    nocte. Accusatio diaboli nihil est
    aliud,
    nisi adma-
    lum
    proecipitatio.
    Tuneenim
    accust, quandodignos
    accusatione
    reddit,
    non
    loquendo exterius,
    sed
    odiendointerius. Sed ab hac accusatione illeliber
    apparet, qui
    inse aceusare studet
    quod
    ab adversa-
    riosuo accusari
    possecoghoscit. Angeli ilaquegau-
    denles denostra
    revocatione,
    loelanlur de casu dia-
    boli. Undein Domini nativitate dicebanl : Gloria in
    excelsisDeo.
    Quid
    enim
    mirum,
    si homines fratres
    vocant,
    dum cernunt
    ipsum
    Dominumhoc facere?
    Surgens
    enimamortuis dicit Marioe:
    Vade,
    die
    fra-
    tribus meis.
    Neque
    enim
    jam dedignanlur
    homines
    A
    habere
    fratres, qui
    Dominumhabent hominemfra-
    trem. In die autemet
    nocte,
    vel continuum
    tempus
    intelligitur,
    vel
    prospra
    vel adversa. Indieet no-
    ctediabolus
    accust, quando
    alios in
    prosperitali-
    bus
    extollit, atque
    alios adversitatibus
    frangil,
    et
    hoc ante
    conspeclum
    Dei,
    qui ubique est, juxta
    illud: Coelumet terram
    egoirapleo.
    Et
    ipsi
    vicerunt illum. Id
    est,
    sancti
    qui
    inEcclesia
    sunt et in
    coelo,
    bellum contra draconem
    faciunt,
    hoc
    est,
    in societateelectorum.
    Propter sanguinem
    agni. Cujus
    videlicet Passionem imilantur mortifi-
    canles secumviliis et
    concupiscentiis.
    Et
    propter
    verbumtestimoniisui.
    Quia
    reclitudinem fidei cuslo-
    diunt. El nondilexerunt animassuas
    usque
    ad mor-
    tem.
    Quia
    ante
    elegerunt
    mori in hac vila ut
    post-
    -Bmodum
    regnarent
    cum
    Christo, quam
    hic vivere
    lemporaliter,
    et
    postmodum
    oeternaliter
    perire,
    us-
    que
    ad mortem se
    posuerunt,
    ne animas suas ne-
    quiter
    amarent. Hinc Paulus dixit :
    Ego
    enim non
    solum
    alligari,
    sedet mori
    paratus
    sum
    proChristo,
    nec
    fado
    animammeam
    pretiosioremquam
    me
    (Act.
    xx).
    Et Dominus:
    Qui
    amat animamsuam
    perdet
    eam.
    Imilantur enim Dominum
    suum, quem
    sciuut
    pro
    sua
    redemptione
    non
    pepercisse
    animoesuoe.
    Propterea loetamini, coeli,
    id est omnes ecclesioe.
    Plurali enim numro
    utuntur, quia
    numerosilatera
    Ecclesiarum
    assignant.
    Et
    qui
    habitatis in ds. Id
    est,
    omnes sancli
    qui
    in
    congregalione
    sanclorum
    moramini,
    vel certe habitalores
    coelorum,
    angelos
    intelligere possumus, quibus
    concorditer in Domino
    G
    convenit
    congralulari,
    dum et homines ad illorum
    consortium
    redeunt,
    el
    angeli redimegralum
    nu-
    merumsuum istis
    receptis aspiciunt.
    Ubi non est
    aliud
    quod exponi debeat,
    nisi ut hac manente b-
    tifia,
    hic liber debitumfinem
    accipiat.
    LIBER
    QUARTUS.
    SEQUITUR CAPUT XII.
    Voeterroeet
    mari,
    quia
    descendit ad vos diabolus
    habens iram
    magnam.
    Terra autemet mare unum
    idemque significant,
    sicut Daniel
    aperte
    demon-
    strat.
    Qui
    cum dixisset se vidisse
    quatuor
    ventos
    pugnantes
    in
    magno mari, adjecil:
    Et
    quatuor
    be-
    stioeascenderuntdeterra. Hoc
    ipsumsignificansper
    terram, quod
    et
    per mare,
    idest hune
    mundum,
    in
    quo
    miseri
    fluctuant, qui semper
    terrena
    petunt.
    Ita
    ergo
    et hic terra et mare
    reproborum significant
    corda,
    quibus
    est
    voe,
    id est oeterna
    damnatio,
    vel
    perditio,
    ad
    quos
    versutus inimicus
    expulsus
    ab
    electis, descendit,
    non
    quod
    in eis anle non
    esset,
    sed
    quia expulsus
    a non
    suis, amplius
    in suis do-
    ininari
    coepit. Qui
    recte terra et mare
    nuncupantur,
    quia
    dum
    semper
    terrena
    petunt, superbioe
    flucti-
    bus
    tumidi,
    et vitiorumillecebris amarissimi inve-
    niuntur. Talibus
    ilaque-va? imminet,
    idest oeterna
    damnatio,
    quia dejeptas
    a
    fidelibus
    diabolus,
    cum.
    ira
    magna
    soevitadversus illos: et lanto
    utique
    hoc
    agit fervenlius, quanta
    vicinioremsibi sentit adesse
    poenam,
    unde subditur : Sciens
    quod
    modicumtem-
    n
    pus
    habet. Modicum
    quippe tempus, proesens
    in-
    telligitur vita,
    de
    qua Apostolus
    :
    Filioli, novissima
    horaest
    (I
    J oan.
    n).
    Et si
    computeraus
    omne tem-
    pus
    abexordio mundi
    usque
    ad finem
    soeculi,
    oeter-
    nitati
    comparalum,
    brevissimumest.
    Quiaergo
    dia-
    bolusin
    proximo
    se scit esse
    damnandum,
    adexer-
    cendum,
    maliliam
    suam,
    anguslum
    ei v.ideiur hoc
    tempus, quamlibet prolixis
    morarum
    spaliis prote-
    letur. Considrt
    quippequodjuxta sit,
    ut
    licentiam,
    nequissimoe
    libertalis amittat : et
    quanta
    brevitate
    temporis angustatur,
    tanto
    mulliplicitale
    sceleris
    expanditur.
    Hancautem
    ejus
    ruinant et in adventu
    nostri
    redemptoris faciam,
    et nunc
    usque
    fieri debe-
    mus credere. Habet autem diabolus iram
    non so-
    lum contra
    eos,
    qui per
    terrant et mare
    figurantur,
    gedeiiarn
    contra eos
    qui jn coelohabitant,
    a
    qiubut
    1089 EXPOSITIOIN APOCALYPSIN.

    LIB. IV. 1090


    victusexcluditur. Namet
    per ipsos
    soevitversutius
    adversus
    ipsos.
    Et
    postquam
    vidit draco
    quod projectus
    esset de
    coelo,
    hoc est de
    corporibus
    electorum. In
    terram,
    idest in
    reproborum
    corda. Persecutusestmulierem
    quoepeperit
    masculum. SanctaEcclesia
    designalur per
    coelum,
    simililer et
    per
    mulierem.
    Appellatur
    autem
    muliernon
    propter
    mollitiem
    animi,
    sed
    quiaquotidie
    spirituales
    Deofilios
    gignere
    non cessai.
    Ipsa
    etenim
    est
    sponsa
    annulofidei in
    baptismosubarrhata,
    de
    qua
    Paulus dicit :
    Despondi
    enimios uni
    viro, virginem
    caslamexhibereChristo
    (II
    Cor.
    xi).
    Etalibi :
    Despon-
    savitsibiChrislusecclesiamnonhabentemmaculamaut
    rugam(Eph. v).
    Et in
    sequenlibus hujus
    libri verbis
    dicitur :
    Vent,
    ostendamlibi
    sponsamagni (Apoc.
    xxi).
    Ipsa
    est eliam uxor in
    perfectione operis
    et morum
    .
    constitula, quia
    sua
    proedicatione
    et doctrina multos
    filiosDei
    gnrt.
    Undeet
    ipse
    Dominusdicit: Si
    quis
    fecerit
    voluntatemPatris
    mei, ipse
    meus
    frater, soror,
    et mater
    est(Marc.m).
    Credendo
    ergosponsa, operi-
    bus inhoerendo
    uxor,
    vocibus
    proedicando
    mater efli-
    cilur Christi. Toties enim
    parit
    Christum
    quoties
    ofhcio
    proedicalionis
    membra
    ejus quoe
    nossumus ad
    fidem et
    operationem
    informat.
    Postquam itaque
    vidit draco
    quiaprojectus
    esset de
    coelo,
    maximeque
    post
    adventumFilii
    Dei,
    de
    quo
    Dominusait : Vide-
    bamSatanamsicut
    fulgur
    decoelo
    cadentem, persecu-
    tus est
    mulierem, quoepeperit masculum,
    id est for-
    tem
    populum,
    sicut fuerunt sancli
    martyres, qui
    ante
    potuerunt
    mori
    quam
    a fideDei
    separari.
    Per-
    secutusest
    quippe
    hanc mulieremin
    ipsa
    adolescen-
    '
    lia, quando
    interfecit
    Abel,
    sed hanc
    post
    adventum
    Filii Dei acrius
    persequi agg'ressusest,
    et ad
    argu-
    mentant
    perseculionis
    callidus
    semelipsumconvertit,
    alios
    per
    membrasua
    crucifigens,
    ut
    Petrum,
    alios
    lapidibus obruens,
    ut
    Stephanum,
    alios
    ign
    con-
    sumons,
    ut
    Laurenlium,
    alios
    quoque serpentibus
    tradidit,
    ungulis laniavit,
    in mare
    proecipilavit,
    et
    per
    varia instrumentasimiliatransire
    coegil.
    Et hoec
    quidem
    facit
    ligatus,
    sed vebementius contra eam
    exsurget, quando
    damnatum hominem
    ingredielur,
    et
    pugnabit tormentis,
    et falsis miraculorum si-
    gnis,
    ita ul in'errorem
    deducantur,
    si
    fieri potest,
    eliamelecti
    (Matlh. xxiv). Quorum
    tanto robustior
    lune erit
    constantia, quanta
    immanior
    persecuto-
    rumsoevitia.
    '
    Et datoesunt mulieri duoealoe
    magnoeaquiloe
    ut
    volaretin desertumin locumsuum. In duabus alis
    mulieri
    dalis,
    duo
    inlelligunlur Teslamenta,
    et duo
    charitatis
    proecepta,jn quibus
    tolalex
    pendet
    et
    pro-
    phetoe,
    siveeliamactivaet
    contemplativa
    vita.
    Qui-
    bus
    acceplis
    effeclaest
    aquila, petens per
    mentiscon-
    templationemcoelestia, juxta
    illud
    Apostoli
    : Nostra
    conversatioincoelitest
    (Philip, m).
    Sic enim
    dicitur :
    Datoesunt mulieri duoealoe
    aquiloemagnoe, tanquam
    dicerelur : Hocdonuni
    ipsa
    mulier
    meruit,
    ut
    aquila
    magna
    efficeretur. Dsertas autemlocus corda san-
    ctorum
    intelliguntur,
    remota a errenis desideriis.
    Prius enima
    sentetipsis
    inordinatos desideriomm
    A
    motus
    ejiciunt,
    et sic
    semetipsos
    desertum
    quietis
    efficiunt,
    ut habeant
    locum, quofugerepossint,quia
    dummala
    hujus
    mundi non
    diligunt,
    sedsolummodo
    oeternam
    patriam appetunt, magna
    mentis
    tranquilli-
    tate
    perfruuntur.
    In
    qua
    soliludinelocum
    tenet, quo
    fugiat
    ad Deum
    qui
    insecrelo mentis a
    quoerenlibus
    invenitur,
    cuiPsaimisladicit:Estomihi inDeum
    pro-
    tectorem,
    et in locum
    refugii
    ut salvumme
    fadas
    (Psatm. LXX).
    Duabus
    ergo
    alismulier
    utens,
    draconis
    persecutionem evadit,
    quia
    sancta
    Ecclesia,
    duorum
    Testamentorum
    cognitione,
    sive duobus
    proeceplis
    charitatis
    fulta,
    et ad efelestia
    suspensa,
    occultas
    inimici insidias
    proecavere,
    et
    aperlas perseculiones
    novit
    contemnere,
    removens se ab omnibus ler-
    renarum rerum
    tumultus,
    et in secreto mentis Do-
    B ntino vacans. Ubi atitur
    per tempus
    et
    tempora
    etdi-
    midium
    temporis
    a
    facieserpentis.
    Id
    est,
    per
    omne
    tempus
    istius
    vitoe,
    a Domino
    proedicationeusque
    ad finem
    soeculi,
    illo vero
    pane qui
    decoelodescen-
    dit.
    Ipse
    enim est
    fugientibus persecutorum
    soe-
    vitiam
    via, ipse
    ad solitudinem
    pervenientibus
    locus, ipse
    in eademsoliludine esurienlibus cibus.
    Dehoc
    tempore
    salis
    supra
    dictumest. Nam
    quia
    proedicalio
    Christi tribus annis et dimidio
    perdura-
    vit,
    et tribus annis et dimidio terminabitur. Recle
    per
    hoc
    spatium
    omne
    tempus proesentis
    vitoeintel-
    ligitur,
    in
    qua
    subeademdoctrina Ecclesiamoralur.
    In
    hujus
    mulieris
    figura
    olim
    populum
    Israeliticum
    columna nubis
    proecedebat per diem,
    et columna
    ignis per
    noctem. In nube
    quippe
    blandiraentum
    C
    amoris,
    in
    ign
    aulemterror
    exprimitur
    limoris. Per
    has
    quippe
    duascolumnasduo
    significantur
    Teslamen-
    ta. Per nubemin
    die,
    Novum
    significatur
    Testamen-
    tum, inquonon
    vindicla
    peccantium,
    sedmisericordia?
    lenilas ostensa est. Undeest : Nemote
    condemnavit,
    mulier
    (J oan. vm).
    Per
    ignem
    vero in
    nocte,
    Vtus
    Testamentum
    intelligitur, quodsuppliciumpeccanti-
    bus minalur. Undeest : Si
    quis
    hocvel illud
    fecerit,
    morte moriatur.
    Fugiens
    autem
    populusPharaonem,
    qui
    est draco
    magnus,
    cubans in medio fluminum
    suorum,
    veluti mulier
    fugil draconem, pervenit
    in
    desertum,
    in
    quo
    Deum
    prolectorem reperit,
    et
    mannacoelesti
    pastusest, etper suspensumserpentent
    oeneum,
    DominumvidelicetJ esumChristumsalvalus
    est, qui
    veneno
    peccati
    caruit :
    quia
    et si
    apparuit
    "
    insimililudine carnis
    peccali,
    tamen
    peccatum
    non
    fecit,
    necinventusestdolusinore
    ejus(I
    Petr.
    n).
    Po-
    test autemdeserti nomineilla
    regio designari, quam
    apostata anglus
    deseruit,
    et homo in
    quo
    cerlum
    refugii
    locum invenit
    Ecclesia, quoeundiqueperse-
    cutionibus
    angusliatur
    in
    terra,
    ubi cibum indefi-
    cientera
    reperit, quoe
    hic dum
    alfligitur, justitiam
    esurit. In alis autem
    mulieris, ipsa suspensio
    intel-
    ligitur contemplationis.
    Solet enim hoc
    proprium
    essesanctorum
    donum,
    in
    quo magispressuris
    an-
    gusliantur
    in
    terra,
    eo
    ampliuscontemplationispenna
    eleventurad summa. HincPaulusdicit:
    Quandoinfir-
    mor,tunc fortior
    sum
    (11
    Cor.
    XII).Et
    misit
    serpent
    exoresuo
    post
    mulierem
    aquamtanquam(lumen.
    In
    1091 HAYMONISHALBERSTAT.EPISC. OPP. PARS 1.

    COMMENT.BIBL. 1092
    Scriptura
    sacra
    soepeaquarumimpetussignificatper-
    seculionem,
    undePsalmista : Cumirascerelur
    furor
    eorumin
    nos, forsitan aqua
    absorbuissetnos
    (Psal.
    cxxin).
    Per osvero
    antiqui serpentis,
    suasioilliusin-
    telligi
    lur,
    quareprobi insliganlur
    ut contraEcclesiam
    soeviant.Post mulierem
    ergo
    indesertumvolantem,
    serpens
    exoresuoflumen
    emisit, quia
    maxime
    post
    adventum Filii
    Dei,
    et
    poslquam
    Ecclesiacoelestia
    petiit,
    infideliummultiludinem diabolus in sanclo-
    rumnecem
    commovit,
    sicut
    Neronem, Domitianum,
    et
    coeteros,
    ut eamfaeerel trahi a
    flumine,
    id est in
    corpus
    suum,
    hoc
    est,
    in*societalem
    reproborum
    posset
    eam
    traducere,
    sednon
    valuit,
    quia
    si mo-
    riuntur
    martyres corpore,
    tamen
    post
    mortemcar-
    nis veraciter dicent : Torrentem
    pertransivil
    anima
    nostra
    (Ibid.), quia
    dum
    persecuiores Irajicere
    eosin
    corpus
    suumnon
    valuerunt,
    funditus delere conali
    sunt.
    Et
    adjuvil
    terra mulierem. Terra insacro
    eloquio
    humanam naturam
    significat,
    unde
    primo
    homini
    dictumesl : Terra
    es,
    et in terramibis. Terra ita-
    que
    inhoclococaronostri
    Redemptorisintelligitur,
    qui
    cuminformaDei
    esset,
    formamservi
    accepit.
    De
    hae terra Psalmistaait :
    Benedixisti,Domine,
    terram
    tuam
    (Psalm. LXXXIV).
    Hoecterra mulierem
    adjnvit,
    quiaipseprimum
    omnes
    fluctushumanoeperseculionis
    perlulil
    el
    devjeil.
    Et
    aperuit
    terra os
    suum,
    el absor-
    buii
    flumen, quod
    misit draco deoresuo.
    Quia
    tem-
    porepassionis
    abundantiavitoesuoemoi lis
    principem
    deglutivit,
    et
    resurgens
    amortuis inundantes fluclus
    absorbuil
    potenlia
    divinilatis, quia
    adhoc mortuus
    est,
    ut et vivorumet mortuorum
    domiuetur,
    nde
    Apostolus
    : Dditilli Deusnomen
    quod
    est
    super
    omne
    nomen, ulinnomineJ esuomnegenuflectatur(Phil. n).
    Et unde
    ipse
    fluclus
    persecutionumsuperavil,
    inde
    Ecclesiamnevinci
    possit
    adjuvit,
    ac si diceret suis
    fidelibus: Noliietimere mortem,
    noble limereflu-
    clus humanarum subire
    persecutionum,
    sedconfi-
    diie, quia ego
    vici
    mundum, principem quoque
    mundi debellavi,
    fluclus vitoemortalis
    resurgendo
    calcavi, quia prior egoperseculionesejus bibi,
    bi-
    bensque superavi, vobisque spemresuigendi
    dedi.
    Ideoque
    sicut
    ego
    me
    bumiliavi,
    et
    per
    humililalem
    ad victoriam veni,
    ila et vos humilitatem
    sequi-
    mini,
    ut mecum
    postmodumregnare possitis, quo-
    niamdiabolus nihil
    ampliusproevalebit
    in
    corpore,
    quam quod proevaluit
    in
    capile.
    Et iratus est draco
    in mulierem.Id
    est,
    conlra sanctamEcclesiam
    quoe,
    sicut
    dixi,
    mulier
    appellalur, quia spirituales
    filios
    gnrt.
    Et abiit
    facere proelium
    cum
    reliquis
    dese-
    mine
    ejus.
    Fecit
    quidem
    draco
    proelium
    cum
    his,
    qui
    fuerunt ante Domini adventum
    boni,
    sicut fuit
    Abraham,
    Isaac el
    J acob,
    et multi
    alii,
    sed
    amplius
    post
    adventumFilii
    Dei,
    coepit
    soevirecum
    reliquis,
    qui
    erant de semine
    ejus,
    id esl cum
    apostolis
    et
    martyribus, quos per
    membra sua
    crucifixit,
    uslu-
    lavil,
    igni tradidii,
    et variis tormentis cruciavit. Se-
    men
    quippe
    mulieris verbum
    intelligitur proedica-
    tionis, quo
    reiiascuntur
    homines,
    et filii Dei effi-
    A
    ciunlur. Tantoenimdiabolus
    amplius
    soevitadversus
    Ecclesioe
    membra, quanlo
    a
    proecedeniibus
    divino
    munereroboratisviclus est. Hinc est
    quodexpulsus
    ab
    homine,
    cum
    septem
    aliis
    nequioribus
    redire
    describitur.
    Qui
    custodiuntmandataDei.
    Quibus
    sci-
    licet in
    legeproecipilur
    :
    Nonoccides,
    non furium
    facis,
    et coeterabissimilia. Et habent testimonium
    J esu. Id
    esl,
    fidemilliusi taient
    corde,
    et ornant
    opre.
    Cum his
    quippe
    diabolus maximum habet
    confliclum,juxta
    illud
    Apostoli
    : Omnes
    qui pie
    volunl
    viverein
    Chrislo,perseculionempaliuntur (Il
    Tim.
    ni).
    Suslinent
    quidem
    et
    reprobi mala,
    sednonadversus
    eosdiabolus
    inlorquel bellum, quodnequaqiiant
    iieri
    potest,
    nisi inter duas
    partes
    contrarias. Sedcum
    dicitur
    primumqui
    custadiant mandata
    Dommi,
    et
    B deinde inferlur : Et fidem
    J esu,
    sic videntur verba
    hoec
    sonaie, quasi
    anle fidembona
    opra possint
    esse,
    cum
    prius
    sil
    credere,
    ac si eamdemfidem
    operibus post
    fulcire. Sed
    sciendum, quod
    ideo
    mandata
    prius ponunlur, quia
    ebaritas
    quoe
    inman-
    datas
    constat, major
    est omnibus
    virtulibus,
    licet
    fidesviasil adDeum.Unde
    Aposlolus
    : Nuncmarient
    fides, spes, charilas,
    tria
    hoec, major
    autemhorum
    charitas
    (I
    Cor.
    xm). Quaremajor
    ?
    quia
    coeleroetrans-
    ibunt,
    charilas
    permanebit
    inelectis.
    Et stelii
    super
    arenam maris. Notandumaulem
    quod
    idemdraco non
    supra peiram,
    sed
    super
    are-
    namslelissedicilur. Cunclis enim
    liquet, quia
    ser-
    pens
    in
    pelravestigium
    habere nonvalet. In arena
    vero
    quoeque
    loca
    leligeril, signa
    sui
    corporis
    re-
    C
    linquil.
    In
    petra
    non stat
    draco,
    quia
    in cordibus
    sanclorum,
    quoevoluptaies
    nnlloe
    emolliiinl,
    locum
    diabolus nulluni invenit. E
    contra,
    in arena
    gres-
    sum
    figit, quia
    meules
    quas
    huuior carnalis concu-
    piscente emollit, inhabitat. Hinca DominoJ obdi-
    citur : Sub-umbradormit in secrelo
    calami,
    in locis
    humentibus
    (J ob. XL),
    id
    est,
    inIubricisel
    voluptuo-
    sis cordibus
    requiescit. Quem
    ergo
    Dominus in
    locis humenlibus dormire
    prohibet,
    hune J oannes
    super
    arenam slareaffirmt.
    CAPUTXIII.
    Et vidi demari. Hoc est demulliludine
    reprobo-
    rum,
    vel de
    profunda perfidia
    J .idoeorum.Besliam
    ascendentem. Idest Aulichrislum. Ubieniminsacro
    eloquio singulariter
    bestia
    ponilur, ipse maligno-
    rum
    spirituum princeps per
    illam
    designatur.
    Unde
    esl : Bestia
    agri
    scindeteos. El saias : Mala beslia
    non
    pertransibit per
    eam. Ubi vero
    particulariter,
    vel universadoemonum
    porlenta,
    vel bestialeshomi-
    nummotus
    exprimuntur.
    Unde esl : Omnes bestioe
    agri
    ludentibi. Et
    Aposlolus
    : Si secundumhominem
    adbeslias
    pugnavi Ephesi.
    El : Cretenses
    semper
    men-
    daces,
    maloebestioe.Hic
    itaque,
    sicut
    dixi,
    bestia
    quoe
    ascendit de
    mari,
    diabolum
    significat, qui
    as-
    cendit de cordibus
    reproborum,
    ut
    ampliussoeviat,
    solutus
    per ipsumperdilumhominem,
    qui
    nascetur
    de
    plbeJ udaica, juxla
    illud: Fiat Dan coluber in
    via,
    et
    usque.
    Utcadatascensor
    ejus
    rtro
    (Gen.J ELIX;.
    1093
    EXPOSITIOIN APOCALYPSIN.

    LIB. IV.
    1094
    Et inilloeliamomne
    corpus ejus figuratur.
    Haben-
    lem
    capita seplem
    et cornua
    decem,
    et
    super
    cornua
    ejus
    decemdiademata. Per
    seplem
    autem
    capita,
    omnes
    reges inlelligunlur
    illi
    subdilj, per
    decem
    cornua,
    omnia
    rgna.
    Multasenim
    potestates hujus
    soeculi habebit sibi
    subditas, quibus
    et bonorjem
    dabit,
    et mundi
    rgna
    Domino
    permitlente,
    unde in
    cornibus
    ejus
    decem sunt diadeinala
    ,
    hoc enim
    significat per
    decem diademata, quod per
    decem
    cornua,
    id est omnia
    rgna
    terrena illi subdita
    ;
    seplem
    enim
    capita
    vel
    cornua,
    non
    numro,
    sed
    significalione
    universitatis invenimus. Et
    super
    ca-
    pitaejusnomen, scriptum, blasphemioe.Quia
    maxime
    poicntalus hujus
    soeculi
    blasphmt
    Deumel verbo
    et
    opre. Blasphemabit
    autem
    ipse
    Deumet taberna-
    culumet nomen
    ejus,
    sicut in
    sequenlibus
    invenie-
    ntus. Facient etiam
    qui
    sunt membra
    ejus, quia
    ei
    placerecupiunt.
    De hac
    blasphemia Apostolusdicit,
    qui adversabitur,
    et extolletur
    super
    omne
    quod
    dicitur Deus,
    aut
    quod
    colilur,
    ita ut
    sedeal
    in
    templo
    Dei
    tanquam
    sil Deus. El membra
    ejus
    ado-
    rabuni eum,
    quia
    honorera divinumilli dabunt. Et
    quia
    inbestianon solummodo
    caput,
    sedomne
    quo-
    queejus figuratur corpus,
    subdilur :
    Et bestia
    quam.vidi,
    similis erat
    pardo,
    et
    pedes
    ejus
    sicut
    pedes
    ursi,
    el os
    ejus
    sicutosleonis. Pardus
    bestia est soevissima
    alque impatienlissima;
    et va-
    rielate culis discolor. Ursus
    quoquerapacissima est,
    primum pedibus
    conculcatet
    comminuit,
    et sic om-
    nia dvorai. Le.o
    vero lerrorem suo
    rugitu
    omnibus
    besiiis immiuil: et cumsit fortissimus
    bestiarum,
    alque
    ad nullius
    paveat
    -occursum,
    tameninsidiando
    proedam
    sibi
    proeripii.
    Taies sunt
    ulique hoeretici,
    pagani,
    el
    coeteri, qui
    ad
    corpus
    Aniiebristi
    perti-
    nent. Invarieiale
    siquidempardi,
    diversilas natio-
    num pslenditar, quoe
    illi credilura est. Vel
    etiam
    multiludo
    diviliarum, quibus
    ille suosornabil sub-
    jeclos.
    Vel cerie omnium
    bypocrilarum,
    atque
    om-
    nium
    reproborum
    fictoe
    actiones,
    qui
    bona
    quoe
    fa-
    ciunt, cupiunt semper
    videri,
    ul laudemabhominibus
    accipianl.
    Unde
    contra
    Dominus fidelibus dicit :
    Orantesnolitemultum
    loqui,
    sicut
    hypocriloefaciunt.
    El cum
    eleemosynamfacis,
    noli tuba cancre antele
    sicut
    hypocriloefaciunt,
    sednesciatsinistratua
    quodfa-
    cial dexteratua
    (Matih.yi).
    J usti
    quoqueopra
    suaos-
    lenderejubentur.sedadhoc
    utnon
    ipsi quoqueperea,
    sedPiller coeleslis
    glorificelur.
    luurso aulem
    polestas
    exprimilur
    soecul.iris. Unde bene in libro
    Regum
    legimus, quia
    cum reverleretur Eliseus in
    lielhel,
    pueri
    illudenles
    coeperunt
    dicere :
    Ascende, calve,
    ascende,
    calve
    (IV Reg.n).
    Maledixit
    ergo
    eisinnomine
    Domini,
    et
    egressi
    duo ursi de
    sallu,
    devoraverunt
    exeis
    quadraginta
    duos
    pueros.
    Eliseus in hoc loco
    significat
    DominumJ esum, qui
    cumreverteretur ad
    Patrem
    per passionem
    mortis,
    claraaverunt ei
    pueri
    insultantes,
    id esl J udoei
    pueriliter sapienles atque
    dicenies : Vah
    qui
    destruit
    templumDei,
    et intriduo
    illud
    reoedificat.
    Si Films Dm
    est,
    descendu!nuncde
    cruceetcredimusei
    (Matth. xxvn).
    Sed
    ipsius
    Domini
    A
    sanguine
    vindictant
    expetente ,
    exierunt duo
    ursi,
    .Titus
    et
    Vespasianus, principesgentium,
    cummultitu-
    dineexercituum, post quadragesimum
    secunduman-
    num
    Dominicoepassionis.ipsamque
    J udaicam
    gentem
    peremerunt.
    Sicut
    ergo
    ibi
    per
    ursum
    potesias
    terrena
    exprimilur,
    itael hic. Taies
    quippe
    sunt in
    corpore
    Antichristi, qui pedibus
    soecularis
    potenlia?
    concul-
    cant
    pauperes, dbiles, orphanos,
    et coeterosDei
    servos. Leo
    quoque (ul diximus) quantvis
    sil fortis-
    simus
    bestiarum,
    et ad nullius
    paveat occursum,
    tameninsidias
    tendit,
    cum
    proedam
    sibi
    proeripit.
    Cu-
    jus
    etiam
    rugiiu
    omnes bestioe
    pavera dicuntur,
    et
    ideo non immerito
    per
    leonem Antichristus intelli-
    gitur
    :
    quia quosdam
    terroribus
    decipit, quosdam
    autemfraude. UndePsalmista : Sub
    linguaejus
    labor
    B
    etdolor(Psal.x).
    Sedetininsidiiscumdivitibusinoc-
    cullis. De
    quo
    rursum
    per
    eumdemdicilur : Sicut leo
    incubili suo. Recteenim
    anliquus
    adversarius contra
    clectosin certamine
    positus,
    leo
    appellatur, quiaper
    ulraque
    soevire
    permitlilur,
    et fraude scilicet et vir-
    tute.
    Virtute, per potentiam
    soecularem:
    fraude, per
    signa
    miraculorum. Ut eos enim
    qui aperte iniqui
    sunt, pertrahat,
    soecularem
    potentiam
    ostentat : Ut
    vero eliam
    justos fallat,
    signis
    sanctitatent simult.
    Illis enimsuadet elalionem
    magnitudinis,
    islos deci-
    pit
    ostensionesanctitatis. Et ddit illi draco virtutem
    suamel
    potestalemmagnam.
    Sicut in Chrislo
    pleni-
    tudo divinitatis
    requiescit,
    ita in illo
    plenitudo
    nequilioe.
    El sicut Christus
    per
    virtutem verbi om-
    nia sua facit
    opra,
    ita et ille
    perditas per
    diaboli
    G
    potestalem, qui
    in eo
    habilabit, opra
    sua faciel.
    Draco
    ilaque,
    idest
    diabolus,
    ddit illi
    potestatem
    suamel
    virtutem,
    ut faceret miracula et
    signa
    iifau-
    dila,
    et
    poieslatemmagnam
    ddit
    illi, per quant
    ele-
    vatur
    super gnies
    el
    rgna.
    Conlrabonos
    desoeviet,
    nec erit ulla diflicultas
    peragendi
    malum
    ,
    quia
    is eum
    inhabitabit., qui per
    se omnemalumadin-
    venit.
    Et vidi unum de
    capitibus
    suis
    quasi
    occisumin
    morlem. Diximus
    superius quia per seplem capita
    omnes
    reges
    illi subditi
    designantur, per
    unum au-
    tem
    capul, quod
    hic
    singularit)- tanquam
    occisum
    sevidissedicit
    J oannes, ipsum principem
    malorum
    intelligere
    debemus. Unde recte dicitur :
    Tanquam
    occisumeumvidissein mortem
    , quia
    videlicet
    ipse
    "
    simulabit se
    occisum,
    et
    post
    niortem resurrexisse.
    Unde
    subjungitur
    : Et
    plaga
    mortis
    ejus
    curata est.
    Tanta
    quippe
    teineritas erit in illo damnato
    homine,
    ut ad deludendos animos
    parvulorum,
    mitatione
    veri
    capitis Christi,
    occisumsedicat et resurrexisse
    post mortem, ideoque
    ne forte
    verilas,
    sed illusio
    puietur,
    idcirco
    nequaquam
    afiirmando dicilur : Et
    unumde
    capitibus
    suis
    occisum
    in
    morlem,
    et
    plaga
    morlis
    ejus
    curala
    est,
    sed
    proemillitur. Quasi,
    ad-
    verbiumscilicet
    sintililudinis,
    ut
    per
    hoc
    (sicut
    dit
    cluin
    est) aperte
    ostendatur non esse illud veritalis
    persecutione,
    sed verisimili fraude:
    quanquam
    illa
    parlicula
    nn semper proadverbio
    simili
    tudinis,
    sed
    aliquando
    eliam
    pro
    aflinnatione veriiatjs iu Scri-
    1095 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS 1.

    COMMENT.BIBL. 1096
    ptura ponatur,
    unde est : Et vidimus
    gloriamejus,
    gloriamquasi unigenili
    a Ptre.

    Et admirata esl
    universalerra
    post
    bestiam. Nulli
    dubium, quin per
    terrain terreni
    inlelligantur, qui
    admirantur
    post
    bestiam,
    oeslimanteseamresurrexisse a
    mortuis,
    et
    facere eamiracula invirtute divinitatis.
    Et adoraverunt
    draconem,
    idest
    diabolum,
    qui
    ddit
    potestalem
    bestioeut faceret miracula
    potentialiter.
    Et adoraverunt
    bestiam,
    id est
    ipsum
    Antichrislum.
    Dicentes:
    Quis
    similis bestioe?Ut seostendat resur-
    rexisse a mortuis. El
    quispoterit pugnare
    cumea?
    Ut volunlali
    ejus
    resistere
    possit,
    idest nulius. Hic
    jam aperte demonslratur, quid
    sit adinirari univer-
    samterrain
    post
    bestiam,
    id est
    reprobos
    etterrena
    sapientes.
    In eo
    itaque
    draconem
    adoraverunt,
    quod
    bestiam
    illam,
    videlicet
    Antichrislum,
    non solumdi-
    vitiis et
    potentatibus,
    verumetiamelectorum
    signis
    et virtulibus
    fultum,
    Christumesse
    putaverunt.
    For-
    sitan enimcontemnenda
    esset,
    si solummodo
    poten-
    lia
    soeculari,
    et non virtutibus fulta esset. Rursum
    despicienda
    esset
    fortassis,
    si solumvirtulibus simu-
    laiis et non etiam soeculari
    potenlia
    usa fuisset. At
    cum
    signis
    et
    potentia
    videatur
    suffulta,
    quis
    non
    solum
    reproborum,
    verumetiamelectorumnonIre-
    pidet?
    Undeet adorantes dicunt:
    Quis
    similisbestioe?
    Et verumdicunt
    isti'qui
    hanc bestiam
    adorant, quia
    neque
    in soeculari
    potentia, neque
    in miraculorum
    fraude in retroactis
    temporibus
    similis ei
    appa-
    ruit.
    Et dalumest ei os
    loquensmagna
    et
    blasphemias.
    Divinoet
    justo
    Dei
    judicio
    ad illudendosanimos re- I
    proborum, permittitur
    Antichristus
    magna loqui:
    magna utique,
    non
    quia bona,
    sed
    quia
    inaudita et
    terribilia. El
    blasphemias loquetur, quia
    dicet se
    Deum
    esse,
    et
    pro
    illo se adorari faciet. Dalumest
    enimet illi aDeout hoc
    faceret,
    id est
    permissum
    est illi. Taie
    quippe
    est
    hoc, quale
    et illud : Indura-
    tumest cor Pharaonis.
    Et data est illi
    potestasfacere
    menses
    quadraginta
    duos. In tribus annis et
    dimidio, quadraginta
    duos
    menses
    sunt, atque
    idcirco
    specialiter
    in his mensi-
    bus ulliraum
    tempus
    et
    persecutio significatur
    Anti-
    christi. Generaliter autem omne
    tempus hujus
    soe-
    culi,
    a Domini
    proedicationeusque
    ad finem
    soeculi,
    sicut et
    supraper
    diesmilleducentos
    sexaginta. Quia
    ergo per quadraginta
    duosmensesomne
    tempus, quo
    1
    diabolus contra Ecclesiam
    pugnat,
    siveetiam
    quo
    aperte
    solulus acrius
    pugnabit, intelligitur,
    viden-
    dum est in
    ipsius
    numeri
    nalura, quare
    eos non
    vincat. Constat enim hic numerus ex
    denario, qua-
    ternario,
    et binario.
    Quatuor ergo
    referuntur ad
    quatuor
    libros
    Evangelii,
    sive
    quatuor
    virtutes
    prin-
    cipales.
    Denarius ad
    Decalogumlegis,
    binarius ad
    duodilectionis
    proecepla.
    Idcirco
    ilaque,
    siveinomni
    tempore proesentisvitoe,
    siveetiamsub
    Antichristo,
    insuperabiles existant, quia, quatuor
    libris
    Evangelii
    fulli,
    quatuorque principalibus
    virtutibus
    roboratj,
    Decalogumlegis opre comptent,
    el duodilectionis
    proeceptacustodiunt, diligentes
    DominumDeumex
    A
    toto corde
    suo, etproximum
    sicut
    seipsum,
    nam et
    quod
    omne
    tempus hujus
    vitoe
    designetur per qua-
    dragesimum
    secundum
    numerum,
    hinc
    palet, quod
    filii Isral
    quadragesima
    et secunda mansione in-
    gressi
    sunt terram
    repromissionis.
    Notandum
    quippe
    est
    omnibus, quod per ipsum
    iler Israelitici
    populi
    proesens
    vita
    significetur,
    in
    qua peregrini
    sumus,
    et ad
    patriam
    coelestemtendimus.
    Et
    aperuit
    ossuumin
    blasphemias
    ad
    Deum,
    blas-
    phemare
    nomen
    ipsius. Ipse qui
    nunc
    aperuit
    ora
    reproborum
    ad
    blasphemandum
    Deumvel Dei
    servos,
    ipse
    tune
    aperiet
    os
    corporaliler,
    cumin illo dam-
    nato bomine habitare
    coeperit.
    Taieest enim
    hoc,
    quale
    el
    illud, quod
    in
    Evangelio
    de
    Redemptore
    nostro,
    licet
    per
    contrarium
    dicatur, quiaaperiens
    B ossuum docebat
    eos,
    ac si diceretur :
    Qui
    dudum
    aperuerat
    ora
    prophetarum,
    in
    proesentia
    carnis
    ap-
    parens,
    os suum
    aperuit.
    Sed
    agnus
    ad
    doclrinam,
    bestia
    aperiet
    os suumad
    blasphemias.
    Vel
    certe,
    quia
    nunc
    per
    membra suametufidelis
    populi aperte
    non
    proesumens blasphemarc,
    os suum
    obstruilur,
    Psalmista dicenle: Obstructumest os
    loquenlium
    ini-
    quitatem(Ps.h\n).la
    futuroos
    aperiredicitur, quan-
    do
    per ipsum
    hominemdamnatumsoeculari
    potentia
    contraDeumetEcclesiam
    elevatus, publie
    aususfue-
    rit
    blasphemare
    nomen
    ejus,
    illud
    scilicet,
    de
    quo
    Paulus dicit:
    Propter quod
    etDeusexaltavit
    illum, etc.,
    usque
    Dominusnosler J sus Christusin
    gloria
    est Dei
    Patris.
    Blasphemabit
    hoc
    nomen, quia
    dicet
    ipsum
    non'esse Christum,
    sed
    potius Antichrislum,
    se
    2
    autem Christum esse
    fatebitur,
    nec
    jam
    similem
    Deo, sed,
    sicut dicit
    Apostolus,
    extolletur et elevabi-
    tur
    supra
    omne
    quod
    dicitur
    Deus,
    aut
    quod
    colitur,
    ideoque
    in illo deterior omnibus
    blasphemia
    inve-
    nilur.
    Et labernaculum
    ejus,
    subauditur
    blasphemabit,
    id
    est, ipsara
    carnem
    Redemptoris
    nostri,
    in
    qua
    ha-
    bitat omnis
    plnitude divinitatis, dicens,
    nonhoec
    ita se
    habere,
    sed
    signumfuisse,
    et
    per
    doemonum
    potestalem
    tanta
    agere poluisse,
    seautem confite-
    bitur vere esse FiliumDei et filium
    hominis,
    ita ut
    sedeat in
    templo
    Dei
    tanquam
    sit Deus. Et
    quia
    di-
    vinitatemin se habitare
    dicit,
    idcirco etiamadorari
    sefaciet.
    Et eos
    qui
    incoelo
    habitant,
    idest in
    Ecclesia,
    sive
    "
    nunc,
    siveetiam
    qui jam proecesserunt, blasphema-
    bit, dicens,
    omnes hos minislros fuisse
    Antichristi,
    et
    pseudoprophetas
    et
    apostolos
    ab
    ipso
    deceqtos,
    afiirmans ante se nullum Chrislianum
    fuisse,
    sed
    omnes Anlichristos exstitisse.
    Et datumest
    Mi,
    id
    est, permissum
    est illi a Deo
    justo judicio.
    Bellum
    facere
    cum
    sancli,
    el vincere
    illos. Faciet bellumadversus
    sanctos, quia pugnabit
    adversus
    eos,
    et muneribus et
    tormentis,
    et
    quos
    non
    poterit
    inclinare ad suamfidem, vincet,
    id est
    occidet
    eos,
    nontamen animas illorum
    decipiet.
    Sed
    fortassis
    quoerit aliquis,
    car Deus
    omnipotens
    ita
    sanctossuos
    permittel affligi?Quibusbrevilerrespon-
    dendum
    est, quia
    filii sunt et
    paterna
    hoereditate
    1097 EXPOSITIO INAPOCALYPSIN.

    LIB. IV. 1093


    donandi
    atque
    a Deodilecli. Unde
    scriptum
    est : Fla-
    gellt
    Deusomnem
    filiumquemrecipit(Heb. xn).Nam
    si
    ipse
    Dominus
    perseculionem sustinuit,
    ut ad
    glo-
    riam
    perveniret, qui
    est omnino sine
    peccato, quanta
    magis
    sancti
    justojudicioaflligunlur,ut
    hoeredilaiera
    coelestis
    palrioeconsequantur? qui,
    licet sancli
    sint,
    tamen non sunt sine
    peccato,
    econlra
    reprobi
    adver-
    sus eos
    soeviunt, jugiler
    mala
    operantur,
    tamen
    minime
    corriguntur,
    sed in
    judicio isli, quibus
    nunc
    videtur
    iralus,
    invenicnt ilium
    placalum
    ,
    reprobi
    autem
    experientur
    iralum : et ira
    quoe
    nunc miseri-
    corditer a sanctis
    inchoat,
    in
    reprobis
    sine miseri-
    cordia
    conquiescit;
    hinc Petrus dicit
    (I, c.iv)
    : Tem-
    pus
    estut
    incipiat judicium
    de domoDei. Possumus
    sanctos eos
    intelligere, qui
    nunc simulalam in con-
    spectu
    hominumvideniur habere
    sanctitalem, quos
    vincet, quiasuperati
    donis nui
    lorraenlis,
    a fidere-
    cdent,
    quam
    nuiie ficletennt.
    Et rfatoest ei
    polestas
    inomnemtribuni et
    linguam
    et
    gentem.
    Iniribu el
    populoaccipimus
    J udoeos,
    quia
    ille
    populus
    intribubus erat distincius : in
    lingua
    et
    gnie,
    omnes
    naiiones;
    non solum in
    J udoeis,
    sed
    etiamin omnibus
    genlibus
    eruni
    sancti,
    adversum:
    quos potestalem accipiet,
    ul eos interficiat et lem-
    poraliler
    contra eos
    proevaleat.
    Simililer eliamerunt
    et in J udoeis et in
    genlibus, qui
    victi succumbent.
    Undeet subdiiur :
    El adorabunt
    eum,
    idesl
    Antichristam,
    et in illo
    diabolum. Omnes
    qui
    habitant
    terram,
    idest
    qui
    ter-
    renis desideriisinserviunt.
    Quorum
    nominanonsunt
    scripta
    in libro vitoe
    Agni,
    sed
    potius
    in
    terra, juxta
    illudJ eremioe
    (c. xm)
    : Recedenlesaleinterra scriben-
    tur.
    Quis
    vero sit
    agnus,
    J oannes
    manifestt,
    dicens:
    Ecce
    agnus
    Dei,
    ecce
    qui
    tollit
    peccala
    mundi
    (J oan.
    i). Quis
    est autemliber vitoe
    Agni,
    in
    quo justorum
    nomina numerenlur
    ascribi,
    nisi vis
    quoedam
    di-
    vina, quoe
    anle mundi conslitutionemadvilamoeter-
    nam sanclos
    proedestinavit
    fuluros?
    Qui
    videlicet
    liber
    proedestinaiionis,
    sicut fixa oelernilale electos
    tenet
    ascriptos,
    ila
    nequaquam
    ullaratione
    reprobos
    admittit scribendos.
    Qui
    occisusest ab
    origine
    mundi. Occisusest aulem
    isle
    Agnus
    ab
    origine
    mundi,
    non in
    se,
    sedinsuis
    membris,
    sicut in Abel et mullis aliis :
    quia
    sicuti in
    suis
    pascitur,
    ita insuis
    occiditur,
    unde est :
    Saute,
    Saule, quid
    me
    persequeris
    ?
    (Act.ix.)
    Vel cerle in
    proe-
    deslinalioneoccisus
    esl, quia
    anleomniasoeculade-
    crevit DeusPater cumFilio et
    Spiritu
    sancta,
    ut in
    fine
    temporum veniret,
    et
    occiderelur,
    ut sua morte
    noslram redimeret mortem
    ;
    vel in
    ipso agnoquem
    Abel
    obtulit,
    aut certe
    (ul
    verius
    dicam) ipse
    Abel
    nnocens,
    a fralre
    peremptus,
    eum
    proefigurabat.
    Si
    quis
    habet
    aures, subaudi tur cordis, ttrft'at,
    id
    est
    inlelligai spiriiualiter quod
    dicilur.
    Quotiescun-
    que
    hoec
    participa ponilur,
    sive in
    Evangelio,
    sive
    inhac
    Apocalypsi,
    ea
    quoeproecedunl,
    aut
    quoe
    se-
    quuntur, spiriiualiter intelliguntur.
    Qui
    in
    captivitalemduxerit,
    in
    captivilalem
    vadel.
    Hcecverbasicut
    pertinent
    adomne
    corpus
    Antichri-
    PATBOL.CXVII
    A sti,
    ita et ad
    ipsumprincipem
    malorum Antichri-
    slum, qui
    duobusmodis
    captivabit homines, primum
    '
    videlicet a fide Chrisli eos
    separans mente, deinde
    ab oeternorumsocielate
    fidelium, quiaqui
    ei obau-
    dierint, perpeluo captivitalis
    exsilio damnabunlur.
    liaet ille
    prius captivabitur
    in
    anima,
    dumdiabolo
    tradelur ad
    possidendum.
    Deindedamnabitur in in-
    ferno ca
    pli
    vilale
    perptua.
    Et
    qui
    in
    gladiooccident, oportet
    eum
    gladio
    occldi.
    El hocsimililer duobus modis est
    aecipiendum
    :
    pri-
    mumenim
    gladio
    maloe
    persuasionisinlerficiet
    homi-
    nes in
    anima,
    deinde
    quos
    sic non
    poteril superare,
    interfieiet
    gladio
    maleriali,
    cum
    quibus
    eliamEliam
    el Enoch
    gladio ipso
    trucidabil. Dehoc
    gladio spiri-
    tuali Psalmista liberari se
    oplabat,
    dicens ad Deum:
    B
    De
    gladio malignoeripe
    me
    (Psal. CXLIII).
    lia et ille
    occidelur
    gladio
    sententioe
    divinoe,juxta
    illud :
    Quem
    DominusJ susChristus
    interfieietspirilu
    oris
    sui,
    ac si
    diceret
    martyribus
    : Nolite
    timere,
    noliteexpavescere,
    nolite
    pusillanimes existere,
    sedeslote fortes contra
    robustes, quia
    et hoc
    quodpalimini
    cita
    Iransiet,
    el hi
    a
    quibuspatiutini,
    sinetardilate vindictam
    rcipient,
    id est
    diabolus, ejusque
    damnatus
    homo,
    seuomnis
    mnliitudo
    reproborum, qui
    unum
    ulique
    sunt.
    Hic esl
    patientia,
    id est idcircovirtutem
    patientioe
    etiaminter adversa sancti
    custodiunt,
    quia
    trium-
    phaturos
    se
    post paululumsciunt,
    damnaloque eo,
    qui
    sibi ad
    tempusproevaluerat, ipsi
    in
    perpetuo
    loe-
    labuntur. Et
    fidei sanctorum, suhaudis,
    hic
    est, quia
    pro
    cerlo
    juste implebitur
    et eorum
    remuneratio,
    et
    impiorum
    damnatio.
    Et vidi aliam bestiamascendentemde terra. Prior
    bestia Antichristus
    ipse
    scilicet malorum
    caput,
    se-
    quens
    vero
    corpus
    illius
    .intelligitur,
    maxime
    qui
    eum
    proedicaturi
    sunt.
    Qui
    deterra ascenderedicun-
    tur, quia
    de terrenis commodiset divitiis
    quas pos-
    sidebunt,
    in
    superbiam
    elevabuntur. Deterra
    quippe
    ascendere
    est,
    pro
    terrenis rbus in
    superbiam
    ,
    erigi.
    Et habebatcornuaduosimitia
    Agni.Agnus
    Christus
    est de
    quo
    J oannes dicit : Ecce
    Agnus
    Dei
    (J oan. t).
    Duo
    ejus
    cornua sunt innocentia et vita
    pura,
    do-
    ctrina et miracula. Ista duo cornua simulabunl se
    habere minislri
    Antichristi,
    innocenliam scilicet et
    _ vitam
    puram,
    doctrinam et miracula:
    quoniamquod
    -
    Christus et
    ejus
    ministri habent in
    veritate,
    isti ha-
    bebunt simulatc. Et
    loquebatur
    sicut
    draco,
    id esl
    sicut olimdiabolus
    per serpentem
    mala
    persuasione
    . locutus est
    mulieri, per quam decepit viru.m,
    ilaet
    isti sua
    prava
    doctrina omnes
    quoscunque possunt,
    seducunt,
    et a fide Christi
    sparant
    : et cum sint
    soevissimi
    dracones,
    virus
    nequilioe
    suis auditoribus
    infundenies,
    agnos
    seesse
    simulant,
    ut
    agnos
    deci-
    perc
    valeant. Assumnnt
    Agni faciem,
    ul draconis
    .
    possinl
    exercere
    operationem.
    Et
    potestalemprioris
    bestioeomnem
    faciebat
    incon-
    spectu ejus. Quia
    sicut Antichristus vi et
    fraude,
    blandimenlis et
    doctrinis,
    terroribus et
    lormentU
    decipit,
    ita et omnes minislri
    ejusi Quid
    est
    autem,
    33
    iifeU HAYMOMSHALBERSTAT. EPISC, OPP. PARS I.

    GOMMENT.BffiL MOO
    quod
    dicit in
    conspectu ejus? Nunquid
    enim
    proedi-.
    catores
    Antichristi semper
    in
    ejus proesentia
    manere
    poterunt
    Non.
    Quinpolius
    discurrent
    per
    universas
    mundi
    partes proedicando,
    sed
    ubicunque
    sint,
    ita ea
    facere
    studebunt, quoe
    illi sciunt
    placila, quasi
    sem-
    per
    ab eo
    videanlur,
    et in
    ejus conspectu
    consistant.
    Inlantum
    quippe
    illum
    honorabunt,
    ut
    quidquid
    acluri
    sunt,
    coram
    ipso
    se
    ageredicant, tanquam
    nihil
    eumlatere
    possit.
    Sicut enim
    sancti, quiajugiter ejus
    voluntatem
    custodiunt,
    in
    conspectu
    Dei .semanere
    falentur, juxta
    illud
    : -Vivit
    Dominus,
    in
    cujus
    con-
    spectu,
    sto
    (III Reg. xvn) ;
    et
    Apostolus
    : Sicut ex
    DeocoramDeoin Christo
    loquimur(II
    Cor.
    xn},
    ita
    et illi in omne
    quod
    locuturi sunt et
    acluri, caput
    suum sibi
    proeponent, quasi
    in
    conspectuejus pote-
    stalem
    super populum
    exerceant.
    Et
    fecit
    terram,
    idest lerrena
    corpora
    hominum.
    Et inhabitantes in
    terra,
    idest animas in
    corporibus
    quiescents,
    et omnemsuamsollicitudinemin terre-
    nis
    rbus
    ponentes.
    Adorarebestiam
    primam,
    id est
    Anlichristum,
    de
    quo supra
    dixerat : Vidi demari
    ascendentem
    bestiam, habehtem'capilaseptem, el.
    CujUscurata
    est
    plaga
    mortis,
    id esl
    qui
    se
    fingit
    resurrexisse a
    mortuis,
    sicut
    jam supra
    dictant est.
    Omnesenim
    qui
    eum
    receptri
    sunl,
    uiiqueprostrati
    cl
    corpore
    et anima illum
    adrabunl,
    et in
    ipso
    daranaio homineadorabunt diabolumineo babitan-
    tem.
    Quo
    inloco
    gravissima
    vis seductionumoslen-
    dilur, quoe
    et animas et
    corpora
    miserabiliter inan-
    cipat. Qui
    enimvi
    cadit,
    non
    seductus,
    solo
    corpore
    caplivalus
    est.
    Qui
    aulem
    seducilur,
    et menteet cor-
    pore caplivalur.
    Et
    fecitsignamagna, quia
    non solumverbi
    s,
    sed
    eliamfalsis miraculis mullosseducet.Ila ut
    ignemfa-
    ceretdecoeloin
    conspectu
    hominumdescendere.Dehoc
    Dominus in
    Evangelio
    dicit :
    Consurgentpseudochristi
    et
    pseudoprophetoe,
    et dabunt
    signa
    el
    prodigia,ita
    ut in rrorem
    ducanlur,
    si
    fieri potest,
    eliamelecti
    (Matth. xxiv).-Inter quoe
    eliam
    signa
    et miraculahoc
    erit
    maximum, quod ignem
    faciet de coelodescen-
    dere.
    Legimus
    in Veteri
    Teslamento, quod
    diabolus
    justo
    Dei
    judicio
    et
    permissii
    descendere fecit
    ignem
    de coelo
    super pecora
    beati
    J ob, qui
    tactas oves
    puerosque consumpsit. Quidergo mirum,
    si
    -
    factu-
    ras esl
    per
    Antichrislum
    quodjam fecilper
    semel-
    ipsum?
    Tamen non faciel hoc in sua
    potenlia,
    sed
    Dei
    perntissione,
    ut hi
    qui
    ei sunt crediluri
    justo
    Dei
    judicio decipianlur.
    Aliter :
    legimus
    in Aclibus
    apo-
    stolorum, quod
    diePenlecosles
    Spirilus
    sanctus in
    ignis
    visionedescendit
    super apostolos, quo repleti
    coeperiint loqui
    variis
    linguismagnolia
    Dei
    (Act. m).
    Qui
    etiam eis
    quos baptizabanl, deinceps Spiritum
    sanclum
    dabant,
    ut simililer omnibus
    linguis loquc-
    rentttr,
    sicut
    legimus
    fecisse Pelrum et alios. Unde
    et Simon allala
    pecunia
    dixit : Datemihi hanc
    po-
    testalem,
    ul
    cuicunque iinposu.ro manum, accipiat
    Spiritum
    sanclum,
    ut
    possit loqui
    omnibus
    linguis.
    Decoelo
    itaque,
    id est de
    seipsis,
    faciebant descen-
    dere
    ignem,
    hoc est
    Spiritum sanclum,
    de
    quo
    Do-
    A minus dicit:
    Ignem
    venimitterein terram
    (Matth. vu),
    idest
    super
    eos
    qui
    anlefuerant
    terreni,
    sedlunere-
    novabunior
    per gratiamSpiritus
    sancli. Undeet
    ipse
    Dominus in
    signum
    credenlium
    specialiter
    hoc dixit
    fulurum.
    Signa, inquil,
    eos
    qui crediderint,
    hoec
    sequeu-
    tur : In nominemeodoemonia
    ejicient, linguisloquen-
    tur \novis
    (Marc. xvi).
    lia
    ergo
    hoec bestia
    ignem
    faciet descendere de
    coelo,
    quia proedicatores
    Anii-
    ebristi falsa imilatione
    per imposilionem manus,
    dare suis
    sequacibus Spiritum
    sanctumse
    fingent.
    Et hinc vehementior erit
    persecutio, quo
    illud
    Spi-
    rilus sancti
    donum,
    beslia vel habere vel dare
    puta-
    bilur, quo
    Ecclesiamsuant Dominus eminere voluit
    super
    omnia
    rgna
    mundi
    ;
    namcummultavideanlur
    nobiscumhoerelici habere
    communia,
    hoc
    specialiter
    B
    donum sola se
    gloriatur
    habere Ecclesia. Sed illi
    forsitan
    agent quibusdam proesligiis,
    ut illi
    quibus
    manus
    imposuerint, loquantur linguis
    multarum
    gen-
    tium. El hoc in
    conspectu gentium
    carnaliter sa-
    pienlium.
    Homines enim
    vocanlur,
    qui
    non divina,
    sed hiimana
    sapiunt.quia per
    hanc simulalionem
    non oculos
    spirilualium,
    sed cantalium ludicare
    probanlur.
    Aliter :
    legimus
    in Veteri
    Testamento,
    quod
    advoeemElioedescendit
    ignis
    de
    coelo,
    et cou-
    sumpsit
    duos
    quinquagenarios
    cum suis
    quinqua-
    ginla.
    Sermo
    Raque
    Elioe
    ignis fuit, et
    ipsi
    excitave-
    runt contra
    seipsumignem
    irrisorieclamando: Homo
    Den descende,
    rex -te vocat
    Ignis ergo intelligitur
    fervor el
    zelus, quo
    accenduntur
    sancli,
    Elias scili-
    cet et
    Enoch,
    et coeteri
    proedicaiores,
    adversus eos
    C'quos
    viderint recedere a
    fide,
    et
    zelofervoris suc-
    censi condemnahunt eos suoaiiatbemate.
    Ipsailaque
    bestia
    ignem
    faciel descendere de
    coelo,
    quia ipsi
    reprobi perverse agendo
    accendnl se flammis zeli
    in coelestesanimas electorumul eoscondemnent. Et
    hoc est
    quod
    eliam
    supradictum esl, quia
    si
    quis
    eos voluerit
    nocere,
    ignis
    exibil de ore
    eorum,
    et
    devbrabil inimicosillorum.
    El seducel inhabitanlet terram
    propler signa, quoe
    data sunt illi
    facere
    in
    conspectu bestioe,
    dicens ha-
    bitantibusin
    terra,
    ut
    -facihnt imaginembestioe, quoe
    habet
    plagamgladii,
    el vixit. Per
    terrain,
    ut
    soepe
    dictumest, terreni
    intelliguntur, qui
    idcirco seduci
    polcrunl
    a ininislris
    Amicbrisli, quoniamplus
    ter-
    rena
    quant
    coelestia
    diligunt. Imaginera
    bestioefa-
    "
    cient,
    hocesl fidemillius
    lenebunt,
    et simulalionem
    ejus
    imilabunlur.
    Neque
    enim hoc
    pueriliter
    intelli-
    gere
    debemus, quod
    facturi sunt
    aliquamimaginera
    quant
    secuui
    tarant,
    sed
    imaginera
    illius
    facint,
    id
    esl fidem
    ejus bbebuiit,
    el simulalionem
    ejus
    imi-
    labuniur, tanquam
    sit vereFilius
    Dei,
    et veraciler
    resurrexerit a inoriuis. Habet aulem
    plagamgladii
    el
    vixit,
    secundum
    quod supra
    dictant
    est, quia
    An-
    tichristus dicet seinterfecluraet resurrexisse amor-
    tuis. In
    conspectuhujus
    bestioemulta
    signa
    facient,
    quibus
    seducent terrain :
    quia ubicunque
    fuerint,
    ila
    ejus
    volunlalent
    intplebunl,
    el ea
    quoe
    illi
    place
    re
    cogne-
    scunt, facient, quasi semper
    illi
    proesenlcs
    assistant.
    Et dalum
    est illi ul daret sviritnm imaaini beslix.
    ItOI EXPOSITIOIN APOCALYPSIN.
    -
    LIB. IV.
    HOS.
    Idest
    ipsis
    minislris Antichristi datant est a
    Deo, .
    hoc
    est, permissum
    est ut daret
    spiritum imagini
    bestioe.
    Imago
    bestioe,
    ipse
    homo damnatus intelli-
    gitur,
    in
    quo
    diabolus
    habitabit,
    cui
    proedicalores
    falsi
    spiritum
    dabunt,
    hoc
    est, plenitudinemSpiritus
    sancti nfeo
    requiescere
    diceni. Dicimusenimnos :
    DatehonoremDeo.Etrursus : Exallabo
    le,
    Deusmeus
    rex(Psal.xxix). Quomodo
    enimilli honoremdare
    pos-
    sumus?aut
    quomodo
    illumexaltare
    valemus, qui
    non
    habet
    quo
    exaltelur? Sedexaliamus illum
    , quando
    excelsum
    proedicamus.
    Tali modo isli dabunt
    spiri-
    tum
    imagini
    bestioe,
    proedicantcs
    eum
    plnum
    esse
    divinitale. Namet PhotinUsdicit :
    Ego
    Christo
    prin-
    cipium
    ex Maria
    tribuo,
    idesl hoc annuntio
    quia
    ex
    Maria inilium
    sumpserit.
    Et ut
    loquatur imago
    bestioe.Dalumesl
    illi,
    subaudilHr. Nam non solum
    ^Spiritum
    sanclum in eo
    requiescere dicent,
    sed
    eliam
    proedicabunt
    illum
    loqui,
    idest ventura
    proe-
    dicere, pet spiritum prophelia?.
    Intantum
    quippe
    signis
    et miraculis
    proevalebit,
    ut a suis et
    Spirilu
    sancto
    plenus credatur,
    et ventura
    proedicereposse
    oeslimetur. Diabolus enim
    per
    os
    ejus loquetur,
    et
    suis cultoribus multa fallacia dabit
    responsa,
    sicut
    olim
    loqnendoper
    ora idolorum. Et
    facial
    ut
    qui-
    cunque
    non adoraverint
    imaginembestioe,
    occidanlur.
    Idest
    quicunque
    nonaudierint
    eos,
    ut colant Anli-
    c.hrislumpro Deo,
    inlerficiantur ab illiset ab
    hujus
    soeculi
    principibus qui
    eos
    sequentur
    : sicut Elias
    et Enochet multi alii.
    El
    faciet
    omnes
    pusitlos,
    el
    magnos,
    el
    divites,
    et
    pauperes,
    el liberos et servoshabere characteremin
    '
    dexteramanu aut in
    frontibus
    suis. Pusilli
    sunt, qui
    malum
    quodinlclligunt
    et
    volunt, perficere
    non
    pos-
    sunt.
    Magni
    sunt
    qui
    secundumsuum libitum
    ope-
    fanlur malum. Mvites
    , qui
    terrenarum rerum
    pos-
    sessores,
    veleliam
    snperbi. Quo
    conlrabeati
    pauperes
    spiritu
    dicunlur. Namet illesuosministres mnltisdi-
    labit
    divitiis,
    pro quibus
    in
    superbiam
    nimiameleva-
    bunlur.
    Pauperes
    fideet bonis
    operibusintellgimlnr.
    Quo
    conlra
    Aposlolus
    dicitdeseel sibi s,iniiiibcrs:Tan-
    quam
    nihil habentesetomnia
    possidenles(II
    Cor.
    vi).
    Liberi et servi
    sunt,
    alieni a
    juslitia,
    et servi
    peccaio-
    rumfacl. Talibus
    quippe
    dicit
    Aposlolus
    : Cumservi
    cssetis
    peccati,
    liberi
    fuistisjustitioe
    {Rom. vi).
    Id
    est,
    alieni fuistisa
    juslitia.
    Hi homineshabent characle-
    rembestioein dextera manu et infronlibus
    suis,
    et
    sunt etiam nunc lam extra Ecclesiam
    quam
    intra.
    Extra Ecclesiamsunt
    J udoei,
    intra falsi Christian!.
    Quid
    aulem
    per
    dexierammanum
    reproborum
    intel-
    ligitur,
    nisi
    operatio
    illorum? Et
    quidper frontem,
    nisi fides
    exprimitur?
    Habent
    ergo
    characterem in
    dextera manu et in frontibus
    suis, quia
    ubi debue-
    runt habere
    puraopra
    virtutum et
    fidei,
    ibi inve-
    niunlur maculacriminis
    deturpati.
    In manu habent
    J udoei
    ejuscharacterem,
    quia opra
    diaboli faciunt :
    infronte, quia
    in eum
    credunt,
    et illum
    recepturi
    cxspectant, juxta
    illud:
    Ego
    veni innominePalris
    mei,
    et non
    snscepislis
    me: aliusvniel innomine
    suo,
    illum
    suscipietis.
    Simililer habent et illi
    qui
    A
    fidemverbotenus
    habent,
    sed
    opra
    fidei nonhabent.
    Proprie
    autem ad illud
    lempuspertinct hoc,
    quando
    mali
    aperte
    illum
    sequentur reproba
    fideet
    reproba
    actione.
    El ne
    quispossit
    vendere
    autemere,
    nisi
    qui
    habuerit
    characteremaut nomen
    bestioe,
    aut numerum nominis
    ejus. Negolium
    islud
    spiriiualiter
    est
    agendum.
    Do-
    minus
    quippe
    commiiiens suis fidelibustanta lalenta
    doctrinoe,
    dicit :
    Negotiamini
    dura venio. Et bene
    proedicalionegoliocomparatur.
    Sancti enim docto-
    res doclrinam
    proerogant,
    et fidema
    populis repor-
    tant,
    fidem
    imparliuniur,
    et eorum
    protinus
    vitam
    sumuni.
    Tempore itaque
    Antichristi nemo lalium
    (id
    est bonorum
    proedicatorum^poterit
    vendere aut
    .
    eraere,
    id
    est,
    nemo
    poterit proedicare
    libre
    Christum,
    B
    quia
    carceribus
    recludentur,-et insuper interficientur,
    nisi
    qui
    habuerit characterem
    bestioe,
    id est fidem
    Hlius
    tenuerit,
    el nomen
    ejus-,
    et numerum
    nominis,
    de
    quo
    in
    sequentibus
    dicemus. Character aulemet
    nomen
    bestioe,
    el numerus nominis
    ejus,
    unumsunl.
    Verum ista mercalio non cessabit in his
    qui
    elecli
    fuerint,
    quoniam, prout valuerunl,
    talentumdivini
    verbi
    erogare
    curabunt. Adhas enim nundinas illi
    negotialo'res
    occurrent eximii :
    Elias videlicet et
    Enoch, qui
    inluitu merces Ecclesioe
    proeclaras
    osten-
    dent,
    ut non solumfidei Christianoe
    dedili,
    verum
    etiam
    ipsi
    eas
    concupiscant, qui
    characterembestioe
    videbanlur
    habere,
    Dominode unoeorumdicenle :
    Elias
    veniens,
    restiluet vobis
    omnia.
    Hicest
    sapientia
    :
    Qui
    habet
    intellectum, quopossit
    C
    hoec
    inlelligendopenelrare, computet
    numerumbestioe.
    Obscurilalem
    hujus
    loci considrons,bealus
    J oannes,
    intention voluit lectoremfacere :
    atque
    idcircoeum
    proemonuit,
    ut numerum bestioe
    perspiceret,
    et
    quia
    punis
    homoerit
    Antichristus, plenus
    tamen
    doemone,
    subjungit
    : Numerusenimhominisest. Acsi diceret :
    Attenduediligenter, quia
    homoerit
    verus,
    non
    Deus,
    sicut
    ipse jactando
    dicet. El numerus
    ejus
    sexcenli
    sexaginia
    sex. Omnes libri Novi
    Testamenti Groeco
    sermone sunt
    scripti, proeterEvangelium
    Mallhoeiet
    Epistolam
    Pauli adflebroeos.
    Quiaergo
    hic liber
    (ut
    coeteri)
    Groece
    scriptus est,
    idcirco sensus
    hujus
    loci
    more Groecorumest
    requirendus, apud quos
    omnes
    litteroe numros in se
    continent. Dicamus
    itaque
    ANTEMOS,
    quodinlerpreiatar honori-cpntrarius, quod
    B
    nomen illi bene
    convenit, qui Antichristus,
    id est
    Christo contrarius dicitur. Hoc etenimnomen
    proe-
    cedenlem in se conlinet
    numerum,
    boc modo : a
    unum,

    quinquaginta,
    T
    trecenlos,
    s
    quinque, p.qua-
    draginta,
    o
    septuaginta,
    <rducenlos. Dicamus adhuc
    et aliter:
    ARNLME,
    quodinierpretalur: Nego.
    Et hoc
    nomen beneilli
    aptatnr, quia
    Christum
    negabit
    Deum
    esse, seque
    Deum confitebitur
    injuste.
    Et in hoc
    quoque
    nomine numerus
    ipse
    continetur. Nam a
    unum
    ostendit,
    p
    centam,
    v
    quinquaginta,
    o
    seplua-
    ginta,v quadringentos, p.quadraginta,
    t
    quinque; qui
    simul
    ducti,
    faciunt sexcentos
    sexaginta
    sex. Dica-
    mus el aliter :
    TEITAN, quod
    Latine sol dicitur. Sol
    autemChristusest
    per significationem, gui
    illuminai
    1103 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL.
    1104
    omnemhominemvenienleminhunemundum
    (J oan. i).
    Teitan
    quoque appellalur gigas
    : unde el in
    Virgilio
    legimus
    :
    Titaniaque
    astra. Christusenim
    gigas,
    de
    quo
    Psalmista dicit : Exsullavitut
    gigas(Psal. xvm). Ipse
    itaque
    Antichristus hocnomensibi fallaciier
    usurpa-
    bit,
    et dicetseessesolem
    illum,
    de
    quoscriptum
    est:
    Vobistimentibu'snomenmeumorietur sol
    justitioe.
    Lil-
    teroeaulem
    hujus
    nominislotumillum
    proecedentem
    continet
    numerum,
    idest sexcenlos
    sexaginla
    sex. T
    quippe
    trecentos
    exprirait,
    E
    quinque,
    t
    decera,
    iterum
    T
    trecentos,
    a
    unum,
    .
    quinquaginta; qui
    simul
    juncli
    faciunt sexcentos
    sexaginta
    sex.
    Quod
    nomen
    (sicut diximus)
    sibi Antichristus
    usurpabit,
    audens
    sehominibuslucem
    proteri,
    cumsit
    apostalaang-
    lus ineo
    transfigurans
    sein
    angelum
    lucis.
    Quamob
    causam,
    si etiamhoc
    aliquisintelligere vult,
    Lalinis
    lilieris
    ponamusnomen,
    in
    quo
    idemnumerus inve-
    niatur,
    hOcmodo: DieLux.
    Ipse
    enim
    (ut
    dictum
    est)
    fatbilur seesse
    lucem,
    nam d
    quingentos,
    t
    unum,
    c
    Centunt,
    /
    quinquaginta,
    v
    quinque,
    a;decem
    exprimunt. Quoe
    inunum
    cilectoe,
    faciunt similiter
    sexcenlos
    sexaginta
    sex. Possumus adliuc eumdem
    numerum,
    si
    per
    Groecaslitleras
    scribalur^GOlhicono-
    '
    mine, reperire
    hocmodo: GEKSERIKOS.
    yquippetria,
    t
    quinque,
    v
    quinquaginta,
    a
    ducentos.'ij octo,
    p
    cen-
    tum,
    i
    decem,
    x
    viginti,
    o
    septuaginta,
    a ducenls
    ostendit.
    Qui
    simul
    ducti,
    faciunt sexcentos sexa-
    ginta
    sex.
    ihlerpretatio
    autemnominis
    ejusdemest,
    gentium
    seductor : ino Christo
    donlrarius,quod
    iste
    seductor,
    ille vero dicitur
    gentium
    salvator. Sive
    ergohoc,
    siveillo
    modo,
    sivein
    Groeca,
    sivein La-
    tina,
    siveinGothica
    lingua
    hic numerus
    accipiatur,
    non
    incongrue
    adAntichristi
    personam
    referlur. Sed
    est adhuc
    quod
    deeodemnumro sublili
    investiga-
    lione
    pensemus'j
    ut
    plura
    de eo oflerentes leclori
    plenius
    salisfaciamus. Dicatur
    ergo
    : Numerusenim
    ejusdem
    sexcentesimus
    sexagesimus
    sextus. Se-
    narius
    quippe
    numerus
    apud
    soecularemscienliam
    ideo
    perfectus
    est,
    quiaprimus
    in numeris
    completur
    partibus
    suis,
    id
    est,
    sexlasui
    parte,
    terlia et dimi-
    dia:
    quoe
    sunt unuin,
    el
    duo,
    et iria :
    quoe
    insumraa
    ducla,
    sex faciunt. Necalius antesenariumnumros
    reperilur, qui
    suis
    partibus
    dum
    dividitur,
    tola
    ejus
    summa
    compleaiur, quique
    duma sexla sui
    parle,
    id
    est,
    abuno in
    denarium,
    a tertiaaulemin vice-
    narhim
    surgit, quasi quadralura
    denarium reddit. '.
    Sed ut
    soiidetn'r,
    rursum a sextasui
    parle quoe
    in
    denarium
    surgit,
    ad cenlenarium
    pervenit, sicque
    in
    suis
    partibus multiplicatus,
    sexcentos consummal.
    Sed
    quia
    cuncla boec
    per
    sacroe
    Scriptura?
    celsiiudi-
    nem
    proficiendo
    transcendimus,
    ibi
    senarium,
    ibi
    sexageuarium,
    ibi
    cenlenarium,
    unde
    perfectus
    nu-
    merus
    sit,
    invenimus. In
    Scriptura
    etenimsacranu-
    merus senarius ideo
    perfectus
    est, quia
    in mundi
    origine
    Dominus,
    ea
    quoeprimo
    die
    coepit,
    sextodie
    oprecomplevit,
    cum
    hominem, propter quem
    cuncla
    creaverat,
    ad
    imaginent
    suamfecit. Denariusnume-
    rus ineo
    perfectus est, quia
    lex indecem
    proeceplis
    concluditur, onuiisqueculpa
    non
    ampliusquamper
    A
    decemverba cohibetur :
    atque
    enarrante
    Veritale,
    operalores
    vineoedenario remunerabuntur.
    Sexage-
    narius ineo
    perfectus est, quia
    omnia
    quoe
    in sex
    diebus
    operanlur,
    eisdem
    decalogi
    maudalis conclu-
    dunlur :
    alqueevangeheoprolestante eloquio,
    terra
    bona fruclum
    sexagesimum
    reddit.
    Centenarius in
    eo
    perfectus est, quia
    dum
    decalogi
    mandata decies
    multiplicatacomprehendit,
    omnis
    operationis
    sum-
    mamconcludit. Nisi enimcentenarius numerus
    per-
    fectionem
    designarel, nequaquam
    Dominusaddisci-
    pulos
    diceret : Omnis
    qui reliquerit domum,
    aut
    fra-
    tres,
    vel
    sorores,
    aut
    patrem,
    aut
    malrem,
    aul
    filios,
    aut
    filias,
    aut
    agrospropler
    nomen
    meum,centuplum
    acci-
    pit,
    et vitamoeternm
    possidebit(Matth. xix). Quia
    -
    vero sex diebusDeuscuncla
    opra
    sua
    fecit,
    et sex
    g
    sunt oetates
    hujus soeculi,
    recte
    per
    hune numerum
    possumus intelligere
    omne
    tempusproesentis
    vitoe.
    Quiaergo
    homo
    ille,
    filius
    perdilionis,
    Christum se
    esse fallaciier
    affirmabit, tanquam ipse
    sit conditor
    omnium,
    quoe
    in sex diebus
    peracta volvunlur, seque
    alpha
    et
    omga, principium
    et
    finem,
    etDeumscilicet
    ante
    soecula,
    et hominemmentieiur infine
    soeculorum,
    recte numerus bestioe
    per
    intellectum
    compulalus,
    sexcentesimus et
    sexagesimus
    sextus omne
    lempus
    vitoe
    proesentiscomprelendens,
    et
    diabolicoefraudis
    nequi
    liant,
    et finalerasoeculi terminumostendit.
    CAPUT XIV.
    Et
    vidi,
    el ecce
    Agnus
    stabat
    supra
    montent
    Sion,
    et cumeocenlum
    quadragintaquatuor
    milliahabenies

    nomen
    ejus,
    id
    est,
    Christi. Et nomenPatris
    ejus,
    id
    est,
    Dei
    Patris, scriptum
    in
    frontibus
    suis.
    Sion, quoe
    inierpretalur speculatio,
    Ecclesia
    est-,quoe
    bonafu-
    tura incessabililer
    contemplalur,
    et
    quoe
    eliammala
    sint cavenda denunliat. MonsSion nihil est aliud
    quamipsa
    Sion,
    id
    estEccIesia, de
    qua
    Psalmistadicit;
    MaterSion
    dicel,
    homo
    (Psal. LXXXVI), etc.;
    et
    alibi,
    Qui confidunt
    inDominosicutmonsSion
    (Psal. cxxiv).
    Agnus
    aulemChristus
    est,
    de
    quo
    J oannesdicit : Ecce
    Agnus
    Dei
    (J oan. i). Agnus
    stabat
    supra
    montem
    Sion,
    quiaipse
    Christus
    proesidet
    Ecclesioesuoe.Sedinhoc
    locofinitusnumerus
    ponitur pro
    infinilo,
    id
    est,
    cen-
    lum
    quadragintaquatuor
    millia
    pro
    innumerabili raul-
    titudineelectorum.
    Specialiter
    verohicnumeruseos
    Significatqui virgines
    sunt et menteet
    corpore
    :
    quia
    9
    multi sunt
    virginescorpore,
    nontamenmente.Namet
    ipsaverba, quibus
    dicuntur cenlum
    quadraginta qua-
    tuor millia cumDomino
    visa,
    non carent
    myslerio.
    Centenarius enimnumerus indivina
    Scripturasoepe
    perfeclus
    oslenditur,
    undeest : Terra bonafecitfru-
    clum
    cenluplum, quod
    scilicetad
    virginalemperlinere
    probalur perfeciionem. Rursusque,
    Homo
    quidam
    habuit r.entumoves.
    Quo
    in loco summa
    angelorum
    et hominum
    intelligitur,
    cenlum
    quippe
    oves Deus
    omnipotenshabuit,
    quiaangelorum
    el hominumna-
    turam ad se Videndum
    creavit,
    el
    Ilerum, Qui
    reli-
    querit
    domumet
    fralres, etc., usqueCenluplum
    ac-
    cipiet,
    el vitamoelernam
    possidebit.Quadragenarius
    quoque
    numerus in
    myslerio
    est
    consecratus, unde
    1105 EXPOSITIOIN APOCALYPSIN.

    LIB. IV.
    1,106
    et
    ipse
    Dominus
    quadraginta
    diebus
    jejunavit,
    sicut

    olimfecerant
    Moyses
    et Elias. Constatenimex
    qua-
    ternario et denario.
    Quaternarius
    sacratus est
    pro-
    pter quatuor
    flumina
    paradisi,
    sive
    propler quatuor
    libros
    Evangelii,
    vel
    propter quatuor
    notissimas
    mundi
    parles,
    sive eliam
    propter quatuor
    virtutes
    principales.
    Denarius
    quoque
    simililer est consecra-
    tus,
    propler
    decem
    legisproecepta.
    Tune
    decalogum
    legisperficimus,
    cum
    quatuor
    libros
    Evangelii
    infide
    et
    ,'operalione
    custodimus. Millenarius etiam
    soepe
    pro perfectione
    rei de
    qua agilur, ponilur,
    unde
    est,
    Verbi
    quod
    mandavil in mille
    geiierationes.
    Cum
    enimcredendumsit
    quodnequaquamusque
    adcen-
    lum
    gencraliones
    mundus
    exlendatur, quid
    aliudin
    mille
    generalionibus
    nisi
    generalionum
    universilas
    designalur?
    Undeet in hac
    Apocalypsi
    sancti cura
    Christomilleannis dicuntur
    regnaturi,
    id
    est,
    sem-
    per
    etomniafutura
    tempora.
    Inhoc
    itaquenumro,
    ul dictum
    est,
    summa eorum
    exprimilur, qui virgi-
    nes sunt menteet
    corpore. Ideoque
    considerandum
    est,
    quia,
    si tanta eorum numerositas erit
    qui
    vir-
    ginitateraservaverunt,
    ut J oannes et
    Paulus,
    mullo
    plures
    erunt et
    coeterisancti.
    Quo
    in locoetiamhoc
    notandum, quod
    hi
    supra
    moulent
    Sionslare dicun-
    tur,
    cum
    ipsi
    sint mons
    Sion, quia
    videlicet nisi
    quis
    eliam
    supra semelipsum
    ascenderit,
    de bestia
    non
    triumphabit.
    In
    magna
    enimmentis celsitudine
    stare
    dbet, qui
    contra soeculi
    principem
    certamen
    nierit. Inluendumetiam
    quodAgnus
    hic slare
    per-
    hibelur,
    cumLucas de eodicat : DominusJ sus as-
    cenditin
    coelum,
    et sedetadextris Dei
    (Act.i).
    Unde
    sciendum
    quiasedere, regnantis
    est vel
    judicanlis
    :
    Stare
    vero,
    laborantis vel
    juvantis. Quia
    ergo post
    devictammorlemChristo
    resurgenli
    a mortuis data
    est
    polestas
    incoeloet in
    terra, jure
    eumLucasse-
    dere dicit. Hinc etiamet
    Stephanus
    inter manusla-
    pidanliumpositus,
    intuens in
    coelum,
    dixit : Ecce
    videocoelos
    apertos,
    el J esum stantema dextrisvir-
    lutis Dei
    (Act. vu).
    Slant
    quoque
    cum illo
    electi,
    quia
    laborant in
    proesenti vila,
    et in certaminesunt
    Conslituli. Habentes nomen
    ejus,
    et nomenPatris
    ejus scriptum
    in
    frontibus
    suis. Non debemus
    hoc
    carnaliter
    intelligere, quod
    scilicet habeant
    pictaciola
    frontibussuis
    circuraligala,
    in
    quibus
    sil nomen
    Agni
    velPatris
    ejusscriptum,
    sed insuis frontibusnomeni
    Agni
    et Patris
    portant, quorum
    fidem
    tenent,
    et
    ope-
    ribus ornant. Et
    quia
    in nomine Patris et Filii si-
    gnantur,
    et hoc
    signo
    crueis ab omnibus luentur
    adversis.
    Et audivi vocemdecoelo
    tanquam
    vocem
    aquarum
    multarum,
    et
    tanquam
    vocemtonitrui
    magni.
    Et vo-
    cem
    quamaudivi,
    sicut citharoedorumcitharizanlium
    indlharis suis. Coelumenim
    ipsa
    est
    Ecclesia, quam
    obcausamet illi
    qui
    cum
    Agnosedent, ipsi
    sunt coe-
    lum. Et
    quia
    multi
    per
    Domini raisericordiam
    virgi-
    nesex omnibus
    gentibus
    sunt
    colligendi,
    idcircoeo-
    rum vox similis voci
    aquarum
    multarum dicilur.
    Aquoe
    enim
    mulloe,
    ut idemJ oannes
    dicit,
    populi
    multi sunt. Et
    quia
    etiamlaies adnumerum
    judicum
    A
    pertinent, qui
    et
    proedicatoresexsislunt,
    ut
    ipse
    scili-
    cet J oannes et
    Paulus, qui
    dicit : Voloomnes esse
    sicut
    meipsum(I
    Cor.
    vu),
    idcirco dicilur : Et tan-
    quam
    vocemtonitrui
    magni. Ipsi quoque
    sunt cilha-
    roedi,
    imitantesDomini sui
    passionem,
    nam
    (sicut
    su-
    pradictum est)incilhara
    est
    lignum,et
    suntehord
    diversomodolensoe.
    Lignum
    hoc, lignum
    est Domi-
    nicoe
    passionis,
    vel crucis. Porro chorda?devola sunt
    corda
    sanclorum, qui
    imitantes et recolentes
    eju..
    passionem,
    ntoriificanl
    se
    cumvitiis et
    concupiscen-
    tiis, adimplenles
    ea
    quoe
    dsuni
    passionibus
    Chri-
    sti,
    in
    corpore
    suo.
    Et cantabant
    quasi
    canticumnovumanlesedemet
    ante
    quatuor
    animalia et seniores. Canticumnovum
    cantare. est de
    incorrupla
    mentis et
    corporis integri-
    B
    tate
    gaudere.
    Sed cum
    ipsi
    sint
    sedes,
    el
    quatuor
    animalia,
    et
    seniores, quid
    est
    quod
    ante sedemet
    quatuor
    animaliaet seniorescanlare dicuntur ?
    Quia
    videlicet
    semper
    antese
    consistant, qui
    nullarerum
    mutabilium
    varietate,
    a
    conlemplatione
    Condiloris
    animos reflectunt. Et nemo
    poteral
    dicere
    canticum,
    id est,
    nemo
    poterat gaudere
    de
    incorrupta
    mentis
    et
    corporis virginilate.
    Nisi illa cenlum
    quadraginta
    quatuor millia,
    non Petrus
    scilicet,
    nonalius
    quilibet
    apostolus
    connubiura
    expertus.
    Namet in
    ipso
    con-
    jugio peccatum
    Psalmista
    considrt,
    dicens : Ecce
    enimin
    iniquitalibusconceplus
    sum,
    el in deliclis
    pe-
    perit
    memater mea
    (Psal. L).
    Dicere tamen
    possu-
    mus, quod
    veraciter affirmare non
    audemus, quia
    non omnes
    virgines
    in illobeato
    regno conjugatos
    "
    proecedunt,
    sedhi
    specialiter, qui
    et vila et moribus
    et lormento
    passionis, virginilate insuper
    custodita
    cooequanlurmartyribus conjugatis.
    Verbi
    gralia
    : si
    J oannes
    apostolus
    incrucefuisset levainsut
    Petrus,
    si verumest
    quod
    dePetro
    dicilur,
    idest
    quod
    uxo-
    rem
    habuerit, ulique proecelleret eum, quia
    ille
    virgo,
    hic vero esset non
    virgo.
    Unde nec canticum
    illuddicere cum
    J oanne,
    nec
    Agnumquoeunque
    ie-
    rit,
    poiesl sequi.
    Qui
    empli
    sunt dterra.
    Quopre-
    tio?
    Ulique pretiososanguineChrisli, cujus
    amore
    sunt elevali a
    lerra,
    et coelibeseffecli.
    Hi sunt
    qui
    cummulieribusnonsunt
    coinquinati,
    id
    est,
    non sunt
    polluli
    el maculait cummulieribus
    menteet
    corpore.
    Nihil enim
    prodesi
    esse
    virginem
    U
    corpore,
    si
    contigerit
    mente
    corruplum quempiam
    esse.
    Virgines
    enim sunt.
    Ideoque
    : Hi
    sequuntur
    Agnumquoeunqueierit,
    id
    esl,
    imilantur illum. Se-
    qui
    enim
    Christum,
    imitari est. Undeet
    ipse
    dicit :
    Qui
    mihi
    ministrat,
    me
    sequatur(J oan. xn),
    idest me
    imiletur.
    Sequuntur
    isli
    Christum, quia,
    sicut ille vir-
    go,
    ilael isti
    virginitatem
    custodiunt. Et
    quia
    eumin
    proesentiproe
    coeleris
    sequuntur,
    infuturofamiliarius
    adhoerebunt.
    Sequentur quoque
    illumcoeteri
    fidles,
    qui virginitatemcorporis amiserunl,
    non
    quocunq.ue
    .
    ille
    ierit,
    sed
    quoeunqueipsi poluerint. Quoe
    eliam
    multiludo
    sanctorum,
    etsi non
    poter-it
    dicerecanticum
    illud,
    auire tamen
    polcril
    et condeleclari tant ex-
    cellenti dono. Hi
    empti
    sunl exomnibus
    primitioe
    Deo
    et
    Agno.
    Sicut enimex multo
    gregoptimuseligitur
    l'IOY HAYMONISHALBERSTAT. EPISC.OPP. PARS I.--COMMENT. BIBL. HOS
    agnus,
    et sicut exmuftis fructibus
    eligunlurprmilioe,
    ita et isti
    eligunlur
    ex mullitudine
    electorum, qui,
    tanquam primilias semetipsos olferentes,
    cenlesi-
    niumrefrnt fructum.
    -
    Et in ore
    ipsorum
    non esl btventummendacium.
    fuoestio'hicorilur,
    quare
    hoc dicat
    J oannes,
    cum
    Psalmista dicat : Omnis homo mendax
    (Psal. cxv),
    solus autem Deus verax?
    Quod
    ila
    solvitur, quia
    omnis
    homo, inquantum
    ex se
    est,
    mendax est : in-
    quantum
    autem verax
    est,
    ex Deoest. Undecum
    Dominus
    inlerrogasset discipulos
    suos,
    dicens : Vos
    autem
    quem
    meessedicitis?
    respondit
    Petrus : Tu
    esChristusFilbis Dd vivi.Et ille : Beatus
    es,
    Simon
    Bar-J na
    (Matth. xvi).
    EccehomoinconfessioneFilii
    Dei
    Verax,
    imoveracissimus homo. Sedunde verax?
    non a se
    ;
    sed a Deo'Paire
    qui
    in coelisest. Cum
    aulem alibi Dominus
    poenampassionis
    suoe
    proedieer
    ret, respondit
    Petrus : Absil a
    te, Domine,
    nonmorie-
    rs;
    Ego
    raoriar
    pro
    te. Ecce homo mendax. Sed
    unde mendax ?
    utique quia
    non
    sapis
    ea
    quoe
    Dei
    sunt,
    sed
    quoe
    hominum.
    Ergo
    omnis homo
    quan-
    tam de
    se,
    mendax :
    quantum
    de
    Deo,
    verax. Sed
    cum hoecad omnes sanctos
    perlmeant, quare
    de
    solis
    virginibus specialker
    dicilur : In ore eorum
    non est inventummendacium? Sine
    dubio, quia
    ad
    compiftionem
    aliorum,
    soli
    virgines
    dicuntur vera-
    cS. Sednec mirumsi illi
    Specialiter
    veraces dicun-
    tur, qui verilati, quoe
    Cbrislus
    est, virginilate
    men-
    tiset
    corporis amplius
    inhoererevideanlur. Sinema-
    euta enim
    sunt,
    et hoc smiliter
    intelligendum, quia
    cum sint etiain sancti sinemacula
    ,
    idest sinecor-
    ruptione, utpote jam peccatis
    omnibus
    expurgali,
    ad
    comparalionem
    Dei mendaces
    sunt et macu-
    lati.
    Et vidi allerum
    angelum
    volantem
    per
    mdiumcoe-
    lum,
    habentem
    Evangelium
    oeternum. Primus
    ang-
    lus
    ipse
    est
    Agnus,
    de
    quo superius
    sermo habitas
    es^,
    est'enim nuntius
    palernoe
    vohintatis. Aller au-
    lem,
    anglus
    ordo
    proedicalorumkttettigitar.
    Dicilur
    autem
    aller,
    non
    quod
    Christus
    jusque proedicato-
    res unus non
    sint, quia ipse
    est
    caput,
    electi mem-
    bra,
    sed
    quod
    in narratione nonunus. Namhocest
    is't
    ngelus, quod
    etiam
    squeris,
    idest ordo
    proedi-
    catorum. Sed
    quia
    unus succedit
    alleri,
    idcirco
    alius
    post
    aliumcommemoratur. Volt
    angekis per
    mdium
    coeli,
    idest sancti
    proedicalores
    incedunt ve-
    lociter
    proedicando
    Christum
    per
    Ecclesiam. Volt
    per
    mdium
    coelum, quia
    mentis
    conleinplatione
    coe-
    lestia
    petunt,
    non terrenis
    inhoerentes,
    sed
    subjectos
    eliam
    populos
    ad coelestiaet verbis et litteris invi-
    tant. Dehis
    quippe
    volantibus
    proedicatoribus
    Isaias
    dicit
    (c.
    LX)
    :
    Qiltsunt
    isli
    qui
    ut nubes
    volant,
    et
    quasi
    colnmboead
    feneras
    suas Ut nubes enim
    volant,
    quia
    a terrenis desideriis
    pennis
    virluium subie
    rti
    pluunt
    verbis,
    et coruscant mirqulis. Adfene-
    $tras*suas
    velut columboe
    sunt, quia per
    hoc
    quod
    exterius
    conspiciunt,
    nihil lerrenum
    concupiscunt,
    sed
    gaudia
    oeterna
    jugiter contemplantur. Ipsequoque
    anglus
    Evangelium
    oelernumhabere dicitur,
    quia
    vi-
    A delicet Ulud
    quodEvangeliumpromKlit,
    oeiernaliter
    manebit. Per illud enim
    quod nuntiat, illud
    expri-
    mitur
    quod
    nunliatur. Ut
    evangelitaret
    sedenlibus
    super terram,
    et
    super
    omnem
    gentem
    el tribum
    et
    linguam
    el
    populum,
    dicens voce
    magna.
    Hoc est
    quod
    Dominusin
    Evangelio
    dicit :
    Oportet proedican
    Evangelium
    in
    tolo
    mundo,
    et tune veniet
    finis.
    -
    TimeteDominum
    ,
    id
    est,
    habete reverenliam nomi-
    nis
    ejus,
    etdateilli
    honorem,
    id
    est,
    adorate
    cum,
    et
    subjicile
    illi.
    Quoniam
    venithora
    judicii ejus,
    ut red-
    dat
    unicuique
    secundum
    opra
    sua. Et adorate eum
    qui fecit
    coelumet terram, n\are
    et
    fontes aquarum.
    Ac si diceret : Nolite adorare.
    Antichrislum, qui
    lanlummodo ad
    lempus proevalebit
    in
    corporibus
    hominum,
    sed
    eum, qui postquam
    occident
    corpus,
    B
    habet potestatem
    animammittere in
    gehennam.
    Et
    '
    noliteadorareeum
    qui pulalur
    conditoresse
    creaturoe,
    spiritu
    seductionis
    repletus,
    sed
    poilus ipsum,
    de
    quo
    Daniel dicit
    (c.vu)
    : Potestas
    ejus, polestas
    oeterna,
    quoe
    non
    auferetur,
    et
    regnum ejus quod
    non
    corrumpe-
    lur. Et
    Apostolus
    :
    Propler quod
    et Deusillumexal-
    tavit,
    et donavit Mi
    nomen,quod
    est
    super
    omneno-
    men, etc., usquequia
    Dominusnoster
    J sus Christus
    in
    gloria
    est Dei Patris
    (Philip, n).
    Illi
    (inquit)
    date
    honorem,
    et non
    Antichrista, qui contrarios
    honori
    incharactere et nomineac
    numronominis
    ejus
    esse
    cognoscilur.
    In coeloautant el terra et
    mari
    omnis
    creatura in
    tempore
    condita demoustratur.
    Et
    anglus
    alius secutus est
    eum,
    dicens:
    Cecidit;

    cecidit
    Babylon
    illa
    magna civilas, quoe
    a vinoiroe
    fornicalionis
    suoe
    potavit
    omnes
    gnies.
    Ineo
    quod
    iste
    anglus primum
    secutus
    asseritur, subsequens
    proedicatorum
    ordo imilalur. Beneautem
    anglus
    angelum sequitur, quia
    eademannuntiat. Ille enim
    dixit :
    Quia
    venithom
    judicii ejus
    : hic autemdicit-:
    Cecidit,
    cecidit
    Babylon(J s. xxi).
    Nomineaulem
    Baby-
    lonis contasio mundanoeconversations
    intelligitur.
    Duoe
    quippe
    civitatessunt inhoc
    mundo,
    idest Hieru-
    salem
    quoe
    habet
    regem
    Christum: et
    Babylon, quoe
    habet
    regemNabuchodonosor,
    idest diabolum.
    Qua-
    rum una
    coepit
    ab
    Abel,
    altra a Gain: una est car-
    pus Christi,
    altra
    corpus
    diaboli. Cum aulem di-
    cunt sancti
    proedicalores
    :
    Cecidit,
    cecidit
    Babylon,
    proeteritomtempusponitur pro
    futuro.
    Cecidit,
    vide-
    licet
    pro
    eo
    quod
    esl
    casura,
    vel cadet in oeternara
    damnationem
    scilicet, qua
    diabolus cum omnibus
    suis
    membrisdamnabitar,
    cumaudierint :
    Ile,
    male-
    dtti,
    in
    ignem
    oeternum,
    qui paradis
    est diaboloetan-
    gelisejus(Matth. xxv).Quod
    autem
    anglus,
    id
    eslproe-
    dicaloruni
    ordo,
    ruinant
    perfidioe
    civitatis
    congemi-
    nando
    denunlial, pro
    confirmalionerei facil
    idipsura.
    Autcertenuncsimul eum
    ipsisreprobis
    omnemeorum
    gloriamperlturam demonstrat, juxta
    illud: Peribit
    munduset
    concupiscentiaejus(I
    J oan.
    n),
    ac si dice-r
    ret : Et soecularis
    gloria,
    et amaiores
    ejusdemtempo-
    ralis
    pariter
    ceciderunt.
    Magna
    hoecdicilur
    civitas,
    propterinnumerabilem reproborummullitudinem,vel
    propter
    enormitalem vitiorum. Yinura aulem forni-
    eatronis
    inlelligunlur
    omnia vilia et
    pecala, qi
    A
    {109
    EXPOSITIO IN APOCALYPSIN.

    LIB. IV 1110
    reprobi
    alios
    taquinant
    :
    proecipue
    aulem
    philosophi.
    et
    principes hujus
    soeculi
    omnes
    subjectos
    inebriant
    vino
    erroris,
    unde et sensumab eis auferunt, ut,
    re-
    liclo
    Crealore,
    creaturoeserviant. Nametfornicatio
    specialiter pro*
    idololatria
    ponitur.
    Unde est- Per-
    des omnes
    qui fornicantur
    abs te
    (Psal. LXXII).
    Hoec
    Babylon,
    id
    est,
    conversatio
    mundana,
    avinofornica-
    tionissuoe
    polavit
    omnes
    gentes, quia
    viliorumomnis
    summain
    lemporalis glorioe
    ambilu retinelur. Pro
    quibus
    omnibus, quos
    vino erroris et
    peccaiorum
    inebriant,
    punientur.
    Et tertius
    anglus
    secutus est eas dicens vocema-
    gna.
    Trs
    angeli
    hic
    ponuntur, propter
    fidemTrini-
    talis
    quam
    annuntiant,
    sed
    tamen,
    ut dictum
    est,
    quod
    est
    primus,
    hoc sunt
    sequenies ,
    id est ordo
    proedicatorum.
    Voce
    magna, quia
    bestiam se
    despi-
    cere
    et
    pro
    nihilo ducere,
    in libertale.vocis osien-
    dunt. Si
    quis
    adoraveril bestiam,
    id est
    diabolum,
    et
    imaginemejus,
    id est Anlicltristum.
    Et
    acceperit
    characlerem
    in
    fronte.sua,
    id
    est fidemillius inmente
    sua,
    aut inmanu
    sua,
    ul
    ejus
    imilelur
    opra.
    El.
    hic bibel de vino irqeDei,
    mixtomeroincalice
    iroe
    ipsius.
    Videamus
    qui
    sint
    qui
    habent characte-
    rembestioeinironie el in
    manu,
    et
    qui
    solummodo
    in manu.
    J udoeihabent infrouleet in
    manu, quia
    et
    in eum
    credunt,
    el indeeum
    receptari sunt, juxta
    illud,
    Alius vniel in nomine
    suo,
    illum
    recipietis
    ;
    el
    opra
    illius
    imilantur, blasphemando Christum,
    et
    iiequissimis
    deserviendo
    operibus.
    Falsi autemChri-
    stian! habent
    ejus
    characterem in
    manu, qui
    confi-
    lentur se nosse
    Deum,
    factis aulem
    negant.
    Dum
    ergo
    Christum
    operibus denegant, procul
    dubio An-
    liclnisii sunt, ideoque
    characterem illius in manu
    portant.
    Idcirco dicitur
    et
    hic, quia
    videlicet simili-
    ter
    damnabunlur falsi
    Chrisliani, qui operibus
    imi-
    tantur Antichrislum, quomodo.
    et
    J udoei,,qui
    illum
    sequuntur
    fideet
    opre. Quod
    est autem
    vinum,
    hoc
    si calix,
    id
    sest
    vindicla et ira Dei
    omnipotentis,
    ventura
    super
    eos
    qui
    Anlichristum adorant et imi-
    lantur. Nam el nos dumvinumin calicem
    damus,
    non dicimus: Ecce vinumet
    calix,
    sed tantumaut
    viuura,
    aut calix. Sed idcirco
    posuit
    vinumet cali-
    cem,
    ul oslenderet
    quia quod
    eratln calice cum
    mero
    mixium,
    ad
    compara
    tionent itteri lurbidum
    erat. Merum
    quippe
    dicimus
    purum.
    Sunt enim in
    hoc,calice
    simul mixioe
    foees
    cumvino
    mero,
    idesl
    puro.
    Per vinUm
    ilaque merum,
    vindicla divini exa-
    roinis
    intelligitur
    circa
    juslos, qui fiagellantur
    in
    proesenti,
    ut
    poslmodumglorificentur.
    Per foecesau-
    lem damnatio
    peccaiorum exprimilur, qui
    in ex-
    tremo examine
    damnabunlur,
    namvinum
    supra est,
    foeces. aulemin,fundolatent, quia
    videlicet sancli in
    proesenti puniuntur,
    et
    quasi apertum
    contra, eos
    soevil
    di.vinum
    judicium. Reprobi
    aulem
    infinedam-
    nabunlur, quia
    nunc sine
    llagello
    deseruntur. Bibent
    reprobi quod
    remanseril in
    fundo,
    id est
    foeces,
    et
    nonbibent
    electi, quia
    el
    reprobi post voluplatis
    la
    sciviamoelerniscruciatibus
    damnabunlur,
    et electi
    poil temporaneam disciplinant
    in
    potentiam
    regni
    \
    erigenlur. Ideoque
    si
    quis
    adoraveril
    Antichrislum,
    aut
    imaginera
    illius
    acceperit
    in
    fronle,
    aut inmanu
    sua,
    non hic ad
    proesensflagella recipiet, tanquam
    vino
    potaus,
    sed in fuluro
    perenni
    vindicla
    ple-
    ctelur, tanquam
    foecibusinebrialus. Et cruciabitur
    ign
    et
    sulphure
    in
    conspectu
    sanclorum. Cumsint in
    infernotanta
    lamque
    innumerabilia
    tormenta, quanta
    necdici nec oestimari
    possint,
    breviter tamen in his
    duobusomnia
    comprehendunlur
    lormenta. Erit enim
    ignis,
    non ad
    lucendum,
    sed ad miserorum
    corpora
    concremandum.
    Erit
    quoque
    ibi et
    sulpbur, quod
    et
    fomentant
    proestabit igni,
    et fetorem
    gignet
    inlole-
    rabilem,
    ac
    per
    hoc ex
    ignfetor,
    el ex fetore
    ignis
    procreabitur,
    cumunum horum ad tormenlum mi-
    serorum salis sutcere
    posset,
    aut
    ignis videlicet,
    B
    aut fetor.
    Sulphur quippe(ut diximus)
    fetorem,
    igni
    autembabel ardorem.
    Qui
    enimad
    perversa
    deside-
    ria
    ex carnis felore
    ardent,
    nunc maxime libidini
    deserviendo, dignum
    esl
    ul,poslmodum ign
    et sul-
    phure pereant, quatenus
    ex
    jusia poena
    discanl
    quid
    ex
    injuslo
    desiderio faciuni.
    Angelorum
    aillent vo-
    cabulo,
    in
    quorumconspeclu
    cruciari
    dicuntur,
    non
    solum
    angelici spirilus,
    verum,eliam electorumEc-
    clesia
    exprimitur. Quod
    ideo
    fiet,
    ut dum
    impiorum
    cruciatus
    justi consuiciunt,
    inDeilaudibus
    crescani,
    per cujus
    misericordiamevaserunt
    quod
    miseri
    pa-
    liunlur :
    quia
    in se centrait bonum
    quo gratis
    re-
    muneraii
    sunt,
    et in illis
    aspiciunt supplichim, quod
    misericorditer
    evaserunt,
    eriique
    ut malorum tor-
    menlum,
    adelectorum
    proficiat
    incrementum. Sub-
    C
    jungitur
    aulem,
    et ante
    conspeclumAgni.
    Non
    quo
    eum ultra visuri
    sinl,
    cum
    scriptum
    sit : Tollalur
    impius,
    ne videat
    gloriam Dei,
    sedtanlo timor ter-
    rebuntur,
    ut videalur illis Deus
    omnipotens semper
    esse
    proesens, eisque
    vindictoesuoeiram
    semper
    in-
    fligere,
    unde J obdicil : Dimitleme
    ergo
    ut
    plangam
    paululumpeccalamea, antequam
    vadam ad
    terram,
    ubi umbra mortis et
    sempiternus
    horror inhabitat
    (J ob. xx).
    Et
    fumus
    tormentorumeorumascendet insoecula
    soeculorum.
    Magnus
    fumus indicium est
    magnarum
    flammarum, quia, quamvis
    sine nutrimento
    ligno-
    rum,
    corporeus
    tamen erit
    ignis reproborum,
    ideo-
    que
    fumum
    ejus sempiternum
    dicit inesse.
    Quia
    ergo
    in
    ign reprobos
    sine fineardere
    conspicit,
    idcirco
    D
    fumum tormentorum in soeculasoeculorumascen-
    dere
    dicil.Quo
    inlocoerror
    Origenisapertedestruitur,
    qui
    dixit
    post
    milleannos
    reprobos
    redire ad
    vitam,
    justos
    aulemreversuros ad
    poenam, alioquin
    falsum
    est
    quod
    Veritasdicit:lbunl hi in
    suppliciumoeternum,
    justi
    auleminvitamoeternam
    (Matth. xxv). Quod
    si
    quis
    vult
    quoerere
    cur
    pro lemporali peccalo
    sine
    tempore reprobi cruciabuntur,
    dicendumest
    quod
    dislrictus
    judex
    veniens non faela
    pensabit,
    sedvo-
    luntales. Nam
    reprobi,
    si fleri
    posset, semper
    in
    hacrila vivere
    cuperent,
    ul
    nequaquampeccaae
    d-
    sistrent : et' ideo
    nunquam
    carebunt
    supplicio,
    qui nunquam
    voluerunt carere
    peccalo.
    Et nulius
    erit
    iniquis
    lerinjnus
    ultionis, qui nunquam
    volue
    lit!
    HAYM0N1SHALBERSTAT.EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 1112
    ruul. hatiere lerminura criminis. Si
    enim,
    ut illi
    I
    aiunt,
    finienda sunt
    supplicia quandoque reprobo-
    i'urn, ergo quandoque
    finienda sunt et
    gaudiajusto-
    rum. Si
    ergo
    hoc verumnon
    esl, quod
    minalus
    est,
    neque
    illudverumest
    quodpromisit. Atinquiunt:
    Ideo
    oelernampoenam
    minatusest
    peccatoribus,
    ut eos a
    perpelratione
    peccaiorum compesceret, quia
    crea-
    luroesuoeoeterna
    supplicia
    minari
    dbita,
    noninferre.
    -Quibus
    citius
    respondemus
    : Si falsa minatus esl ut
    ab
    injustitia corrigeret,
    etiam falsa est
    pollicitus,
    ul ad
    justiliam provocaret.
    Nec
    habent
    requiem
    die
    et
    note, qui
    adoraverunt bestiamet
    imaginemejus,
    et si
    quisaccepit
    characterem
    nominisejus.
    Indieet
    nocte
    continuum
    tempus intelligitur,
    siveeliamvicis-
    situdines
    poenarum, juxta
    illud: Adcaloremnimium
    transibunt ab
    aquis
    nivium
    (J obxxiv);
    unde est : Erit
    ]
    tempus
    eorum
    insoecula.
    Dficient
    enimmiseri
    sine
    dcfeclu, seraperque
    erit
    quod crucietur, quia
    sem-
    per
    ad
    ruciamenta reparabitur quod
    defecit.
    Hic,
    id est in
    proesenti vita, patienlia sanctorum
    est,
    qui
    dum
    considrant
    quoe
    sint sanctorum
    gaudia
    et
    reproborum supplicia, patienter
    omnia
    perferunt
    ul
    infinesalventur.
    Qui
    custodiunt mandata
    Dei,
    id
    est, proeceplalegalia,
    ut
    est, Diliges
    DominumDeum
    tuum
    (Malth. xxn),
    et Non
    adulterabis,
    Non
    furlum
    fqciet^Luc.
    xvm),
    el coelera
    hujusmodi.
    Et
    audivi
    vocemde
    coelodicentem: Scribe: Beati
    mortui
    qui
    inDominomoriuntur. Hoecvos tara ad
    i ipsum
    J oannem
    pertinet, quam
    ad omnes
    fidles,
    qui
    rmunrationem
    sempilernamexspeclant.
    Scribe
    incorde
    tuo,
    et in cordibus auditorum
    tuorunt,
    vel
    litteris commendaut ad
    postero?
    veniat: Beati mortui
    qui
    inDominomoriuntur.
    Q\m
    sentenlia
    dupliciler
    polesl intelligi
    : Beati mortui soeculo
    qui
    inDomino
    moriuntur,
    viventes
    virtutibus; qui
    scilicet
    pleni
    fide
    et coeterisbonis
    operibus,
    de hoc
    mundo
    migrant.
    Vel,
    Beati
    mortui
    qui
    in Domino
    moriuntur,
    id
    est,
    qui
    imitantes
    caput
    suum,
    non tintent
    pro
    eo mor-
    temsubire
    temporalem,
    ut inoeternum
    possint
    vivere
    cura
    illo, amodo,
    id
    est,
    a
    proesenti tempore jam
    dicit
    Spiritus,
    idest iota
    Trinitas, quoe
    esl Deus,
    ut
    requtescant
    a laboribussuis.
    Quod superius
    dicitur :
    Beati mortui
    qui
    inDomino
    moriuntur,
    omnibus ele-
    5
    dis
    congruit
    :
    quod
    aulem
    sequitur.
    Amodo
    jam
    dicit
    Spirilus
    ut
    requiescanl
    a laboribus
    suis, specia-
    liter
    pertinet
    ad
    proelalos,qui
    diverso modolaborant
    in
    hoc, quodgregem
    Dei commissunt habere videu-
    tur,
    ad
    quorumpersonam
    a Domino
    specialiter
    di-
    ctumest :
    Euge,
    serveboneet
    fidelis,quiasuperpauca
    fuisti fidelis,supra
    multateconstiluam
    (Matth.xxv).
    Opra
    enim
    illorum
    sequuntur illos,
    id
    est,
    merces
    operum
    suorum
    sequetur illos,
    cum
    unusquisque
    receperit
    secundumsuum laborem
    ; quia
    enim
    post
    opus
    merces
    sequitur operis, ipsumopus
    electorum
    eos comilari dicitur. Ubi aulemfinis annunliatur
    operis,
    ibi tandem
    hujus
    Hbri sit finis.
    LIBER
    QUINTUS.
    SEQUITUR
    CAPUT XIV.
    Et
    vidi,
    eteccenubes
    candida,
    et
    supra
    nubemse-
    dentemsimilemFMo hominis,subaudilur,
    vidi. Nubes
    candida, aro
    el anima nos)ri
    Redemploris intelligi-
    tur, quam
    nonfuscavit macula
    peccali.
    Dehac nube
    per prophetam
    dicitur
    : EcceDominusascendet
    super
    nubemlevem,
    et
    ingrediettfrjEgyptum(Isa.xix). Super
    nubem
    quippe
    levemascendil, et in
    jEgyptumvenit,
    quando
    carnemnostroemortalitalis
    accepit,
    et inhoc
    mundonatus
    apparuit.
    Super
    nubemvidit
    sedentem,
    quia
    Christus
    divinitatis
    potenliaproesidet
    etiamhu-
    manilati suoe.Vel certe
    per
    nubemcandidamEccle-
    sia
    intelligitur,
    fonte
    baptismatis
    a
    peccatis
    mundala.
    Per fidemenimChrisli el
    baplismum
    illius munda-
    tar abomnibus
    peccatis, juxta
    illud: Fide mundans
    cordaeorum
    (Act. xv).
    Hincinibi
    proesidetChristus,
    suaque
    sessioneEcclesiam,
    velut
    gallinapullossuos,
    protegit
    et
    gubernat. Quare
    autem
    ipse
    non
    jam
    sim-
    pliciter
    homo,
    sed similisFilio hominis
    dicatur,
    su-
    pra
    dictumest, quia
    videlicet
    surgens
    a
    mortuis,
    metasque
    humanitalis
    transcendens, jam
    nonmori-
    tur,mors
    illi ultranondominabitur
    (Rom.vi).Et
    nubes
    auley,
    et
    supra
    nubem
    sedens,
    unum
    sunt,
    idest ca-
    put
    et membra. Undeet cum
    Dominus
    super
    nubem
    sedet, utiqueipsa
    nubescumDominosedet. Habentem
    incapite
    suocoronam
    auream, per quant
    VictoriaChri-
    C
    sli
    designatur, qui primum
    de diabolo
    triumphavit,
    et Ecclesioesuoe
    triumphum
    victorioecontulit.
    Legi-
    musetiam
    superius quodanglus
    habebat in
    capile
    suostellasduodecim,
    ubi
    per angelumChristus, per
    duodecimstellas
    duodecim
    apostoli inlelligunlur,
    et
    per
    illosomnis ordo
    proedicatorum, quo
    coronatur
    Christus,
    idest ornatur et
    circumdatur,
    et ex
    quorum
    socieiateloelabiturin
    apite,
    idest inmentesua. Et
    inmanusua
    falcemacutam,
    id est in
    polestate
    sua
    judiciariam potestatem
    vel
    dignitatem, quam ipse
    Christuseliamsuis fidelibusddit,
    dicens
    discipulis
    :
    Sedebilis
    super
    sedes
    duodecim,judicantes
    duodecim
    tribus Isral
    (Matth. xix).
    Potest
    eliamfaix
    intelligi
    divina
    proedicalio,quam
    alibi Dominus
    gladiumappel
    kit,
    dicens: Nonveni
    pacem
    milterein
    terram,
    sed
    gla-
    D
    dium
    (Id.
    x).
    Quaregladius
    divina
    proedicalioappella-
    lur, quia per ipsamseparantur
    boni a
    malis, veluti

    membra
    araerabris. Hanc falcemhabet Christus in
    manu,
    id est in
    operatione
    sua,
    quia
    ea
    quoe
    dbeuit
    verbiSjprimumipseimplevitoperibus,juxta
    illud.Prt-
    mum
    quidem
    sermonem
    fed
    de
    omnibus,
    o
    Thophile,
    quoecoepit
    J sus
    facereetdocere(Act. i).
    Volens
    ouippe
    Dominusinstruere
    proedicatorem quomodoproedi-
    care
    deberet, primum
    in seinsoformamverbi osten-
    dit.
    Quam
    etiam
    falcem,
    idest divinam
    proedicatio-
    nem,
    commendavit suoe
    Ecclesioe,
    dicens
    apostoli*;
    1143 EXPOSITIOIN APOCALYPSIN.

    LIB. V. 1114
    Euntes,
    doceleomnes
    gnies, baptizantes
    eosin no-
    mine
    Patris,
    et
    Filii,
    et
    Spiritus sancli,
    docenleseos
    servare
    quoecunque
    mandavi vobis
    (Matth. xxvni),
    acuta est
    faix,quia
    velociter hominema terrenis de-
    sideriiset societatemalorum
    spart.
    Et alter
    anglus
    exivitde
    templo. Ipse designatur
    per
    aiterum
    angelum, qui
    et
    per primum,
    idest Chri-
    stus, sed
    propler
    ordinemvisionumdicitur
    alter,
    cura
    idemsit. Exivit de
    templo,
    hoc
    est,
    de sua invisibili
    majeslate, quando
    Verbumcaro
    faclum est,
    et habi-
    tavit innobis
    (J oan. i), quia,
    cumesset invisibilisin
    sua
    natura, accepit
    carnem et animamin
    utero
    vir-
    ginali,
    et factus est visibilis in nostra subslantia.
    Hinc
    Apostolus
    ait :
    Qui
    cum
    informa
    Dei
    esset,
    exi-
    nanivit
    semelipsum,factus
    obediens
    usque
    ad morlem
    (Philip, n).
    Et
    ipse
    Dominus: Exivi a
    Paire,
    etveniin
    mundum
    (J oan.xvi). Templumquippe
    Patris
    estFilius,
    et
    templum
    Verbi
    ipse
    homo
    assumplus,
    et
    templum
    Patris etFilii
    Ecclesia.de
    qua
    Paulus dicit:
    Templum
    Dd sanclumest
    quod
    estisvos
    (I
    Cor.
    m).
    Exivit
    ergo
    de
    templo, quando.
    visibilisad humanos
    prodiit aspe-
    ctus. Clamonsvoce
    magna
    ad sedentem
    super
    nubem.
    In hoc loco
    qui designatur per nubem, ipse
    et
    per
    sedentem
    supra
    nubem. Est enim
    genus
    in
    gnre,
    sicut
    supradictum
    est de arca Noeet octoanimabus.
    Sedens
    ergo supra nubem,
    Ecclesia est iu
    suis
    proe-
    dicatoribus,
    ad
    quos loquitur
    Christus
    proecipiendo
    dicens : Mille
    falcem
    tuam
    acutam,
    id est
    proedica-
    lionemdivinaminJ udoeos.Hocest enim
    quodipse
    eis
    dicit: Ile tantumadoves
    quoeperierunt
    domusIsral
    (Matth. x).

    El
    mle,
    idest
    spara
    J udoeosalerreno
    sensuvel aterrenis
    desideriis,
    ne
    jam
    carnaliter acci-
    piant:Si
    volueritisetaudieritis
    me,
    bonalerroecome-
    delis(Isa.i). Quia
    vetiituthora
    metalur,id
    est tem-
    pusquodproediclum
    esl
    per
    os
    prophelarum, quodjam
    colligi
    dbet ad
    spiritualem
    scnsumet fidemChrisli.
    Quoniam
    aruit messis
    terroe,
    idest
    proeparala
    sunt
    corda
    populorum
    ad
    credcndum.'el
    ideo
    tempus
    est ut
    excidantur a
    lerra,
    et
    colliganlurad
    fidemDei omni-
    potentis.
    Dehac messe
    ipse
    in
    Evangelio
    dicit : J Wes-
    sis
    quidem
    multa, operarii
    aulem
    pauci (Mailh. ix).
    Et
    misit, qui
    sedebat
    super nubem, falcem
    suamin
    lerram, quia
    ad vocemChristi
    coeperunt proedicare
    J udoeis
    primum, quousque ejicerent
    eos a finibus
    suis,
    unde Paulus el Barnabas dixerunt eis : Vobis
    quidemoportebal primum loqui
    verbum
    Dei, etc.,
    (
    Act.
    v).

    Et messa est
    lerra,
    idest collecli sunt
    omnes, quolquot
    fuerant
    proeordinali
    ad vitam
    oelernam,
    de
    quibus jam scriptum
    est : Si
    fuerit
    numerus
    filiorum
    Isral
    quasi
    arena
    maris,
    reli-
    quioe
    salvoe
    fient (Rom. ix).
    Et alius
    anglus
    exivitde
    temploquod
    est in coelo.
    Superius
    dixeral a-
    gelum
    de
    templo exisse,
    nunc
    autem ubi boc
    templum
    visum
    fuerit,
    indicare cu-
    ravit. Hic
    quoque anglus
    Christus
    est, porro
    hic
    coelum
    simpliciter
    debemus
    intelligere
    habilalionem
    coelorum,
    ubi est
    templum,
    id est sancli
    angeli,
    in
    quibus
    Deus habitat. Si enim in
    hominibus,
    licet
    peccatoribus,
    habitare
    dignatur, juxta
    illud: Inhnbi-
    A
    taboin
    illis,
    el inambulabo
    (II
    Cor.
    vi), quantamagis
    in
    angelis, qui
    sine
    peccato
    sunt !
    Ipsi itaque
    sunt
    templum
    Dei, quia
    in
    ejus
    sunt
    jugiter contempla-
    tione. Exivit
    ergo
    rfe
    templo, quod
    est in
    coelo,
    non
    quo
    a
    contemplationeangelorumrecederet,
    sed
    quia
    assumendo
    carnem,
    hominibusvisibilis
    apparuit.
    Ha-
    bejis
    et
    ipsefalcem
    acutam,
    idesl
    judiciariampotesta-
    lem,quia
    Pater non
    judicat quemquam,
    sedomne
    judi-
    ciumdditFilio
    (J oan. v).
    Vel sicut dictum
    est,
    infa-
    cieacuta
    proedicaliointelligitur superna, quoe
    dividit
    patrem
    a
    filio,
    et filiuma
    ptre, etc.,
    sicut inEvan-
    gelio
    Dominus
    dicit,
    idest
    reprobos
    a bonis.
    . Et alius
    anglus
    exivitdealtari.
    Qui
    enim
    superior
    est, ipse designalur
    el
    per
    hune
    angelum,
    id est
    Cbrislus nuntius
    paiernoe
    voluntalis. Altare aulem
    J $ipseest, qui
    et
    pontifex,
    Christus
    scilicet,
    per quem
    munera nostra Deo Patri
    dirigimus pelenles
    nos
    exaudiri
    per
    Christum. Omnes
    quoque
    electi altare
    sunt, quibusApostolus
    dicit : Obsecrovos
    per
    mise-
    ricordiam
    Dei,
    ut exhibeatis
    corpora
    veslra hosliam
    viventem, sanctam,
    Deo
    placenlem(Rom. xn).
    An-
    glus itaque
    exivit de
    altari,
    idest Christus eleclus
    est
    singulariier princeps
    ex omni mullitudine fide-
    lium. Qui
    habet
    potestatemsuperignem.IgnisSpiritus
    sanctus est,
    de
    quo
    Dominusdicit :
    Ignem
    veni mit-
    terein
    terram
    (Luc.xu). Qui
    eliam
    supereleclos
    inlin-
    guisigneis
    descendit. Undemrita
    quoerilurquomodo
    anglus, qui utique
    Christus
    intelligitur, potestalem
    habeat
    super ignem,
    idest
    super Spiritum
    sanctum,
    cum unius substanlia? sit cum Paire et
    Spirilu
    Q
    sanclo. Nonenim
    (ut
    hoerelici
    dicunt)
    Deus
    pater
    ex
    nonnullis rbus subsislentibus Filium
    creavit,
    aut
    ilerum
    ipse
    Filius
    Spiritum
    sanctum minorem se
    creavit
    :
    quia quorum
    unaest
    deilas,
    una esl etiam
    et essenlia : et ideoPater et Filius et
    Spiritus
    san-
    clus unius subslanlioe
    sunt,
    unius
    poleslalis
    el ma-
    jestalis.
    Sed inhochabet FiliusDei
    poteslatemsuper
    ignem, quia
    nemo
    angelorum
    et hominum
    accipit
    Spirilum sanclum,
    nisi
    per
    Filium. Unde
    ipse
    sur-
    gens
    a
    mortuis, insufflavit
    et dixil
    discipulis
    suis :
    AccipiteSpirilum
    sanctum
    (J oan. xx).
    Et alibi : Nisi
    ego
    abiero,
    Paraclelus non venietad vos: si aulem
    abiero,
    mittameumadvos
    (J oan.
    xvi).

    Et clamavit
    voce
    magna
    ad eum
    qui
    habebat
    falcemacutam,
    id
    est ad ordinem
    proedicatorum, qui
    habent in sedivi-
    D
    nam
    proedicationem,
    dicens : Mille
    falcemtuam,
    et
    vindemiabotrosvineoe
    lerroe,
    quoniam
    maturoesunt uvoe
    ejus. Quod supra per
    maturas
    segetes,
    hoc et hic
    per
    botros vineoeterroe
    designatur,
    id est omnes
    fidles. Maturoesunt uvoe
    ejus,
    idest
    proeparali
    sunt
    populi
    ad c'redenduin. Tune
    proecepit
    hoc
    Dominus,
    quando post
    resurreclionem suam
    appareils
    disci-
    pulis
    suis,
    ait illis :
    Ite,
    doceleomnes
    gnies(Matth.
    xx
    vu),
    etc.
    Et misit
    anglus falcem
    suaminlerram.
    Quiapro-
    fecti
    proedicaverunt ubique.
    Et vindemiavit botros
    vineoeterroe.Id
    est,
    hominesalerrenosensuet
    prislino
    separavit
    errore,
    et unitali fidei
    conjunxit.
    El misit
    in lacumiroeDei
    magnum.
    Quidper
    lacum, sive,
    ut
    HIS HAYMONISHALBERSTAT.
    EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.B1BL. 1116
    alia transiato
    habet, torcular,
    intelligilur,
    nisi
    an-1
    gustia
    humanoetribulationis,
    in
    qua
    omnesmiltuntur
    boni et mali ?In hac tribulatione sancli trituranlur
    tanquam segetes,
    ut a
    paleis separentur
    et coelesli-
    bus horreis recondantar. Tunduntur etiam calcibus
    tanquam
    uvoem
    prelo,
    ut avinaciis
    expressi,
    oelernis
    promptuariis
    includantur. Misit
    ergo
    falcemet bo-
    tros
    quos
    vindemiavit,
    in
    lacum, quia
    missasancta
    Ecclesia
    proedicaliotte
    eos, quos
    a terreno amore vel
    prislino
    crrore
    separavit, magnis
    tribulationibus tra-
    duit,
    quibus
    tribulantur ab
    impiis,
    et
    aflUguntur
    diverso modo. Hinc
    Apostolus
    dicit : Nonsunt con-
    ilignoepassiones hujus temporis
    ad
    futuramgloriam
    (Rom. vin) ;
    et alibi :
    Oportet
    nos
    per
    multas tribu-
    ktiones introire in
    regnum
    Dei. Lacus iroeDei di-
    citur,
    quia propter peceala
    hominum isloetribula-
    >
    tiones
    agunlur.
    Nisi enim
    primus homo,
    in
    quo
    omnes
    peccaverunt, peccasset,
    nemo hominum in lacum
    mitlerelur,
    id
    est,
    nemohas tribulalionum
    angustias
    suslineret. Sed
    postquampeccavit, jectas
    de
    para-
    diso,
    mssus est in lacum tribulationis.
    Qui
    lacus
    magnus
    dicitur
    propler
    amarissima electorum tor-
    menta,
    quibusalUiguntur
    in
    proesenti
    vita.
    Quoe
    enim
    major pressura anguslioe
    et iribulalionis esse
    potest,
    quam criic'rfigere
    hominem,
    ut Pelnis est crucifixus?
    ustularl,
    ut Laurentius?
    AUliguntergo injusti
    lem-
    poraliter juslos,
    ut sint
    quibus
    Deus misericors
    postea
    inoeternum
    parcere possit.
    El calcatus est lacus extra civitatem. Per id
    quod
    cOnlinet,
    illud
    intelligamus quod continelur,
    idest
    per lacum,
    eos
    qui
    in lacu sunt. Civitasautem
    ista,
    extra
    quam
    calcali
    sunt, Ecclesia est. Si
    itaque (ut
    supradictum esl)
    in lacu
    tribulatio, qua
    et boni et
    mali
    tribulantur, intelligitur, quid
    est
    quod
    modo
    calcali sunl extra civitatem? si enim
    ipsa
    civitas
    Calcatur, quomodo
    extra civitatem
    calcantur? Sed
    sciendum
    est,
    quia
    hic a
    gnre
    redit ad
    speciera,
    et
    loquilur
    solummodo ex
    persona reproborum,
    de
    quibus
    in
    sequenlibus plura
    erit dicturus :
    quod
    sla-
    tiin
    ntanifeslalur,
    cum subdilur : Et exivit
    sanguis
    delacu
    usque
    ad
    frenos equorum.
    Sancli enim
    pressi
    non
    sanguinem
    dese
    redduni, sed
    purissimumvinum,
    quod
    inDominicis
    apolhecis
    reconditur.
    Reprobi vero,
    quia
    videbantur intra Ecclesiam
    esse,
    et non
    erant,
    missi in
    lacum, sa'nguinemreddiderunt,
    hoc
    est,
    infi-
    .
    dclitatem.
    Sanguis
    enimdiverso modo
    intelligitur
    in
    sacro
    eloquio
    :
    aliquandosignificatpropagationem
    hu-
    manoe
    sobolis,
    ut ibi :
    Quotquot
    credideruntin
    eum,
    d-
    dit eis
    poieslatemfilios
    Dei
    fieri, qui
    nonex
    sanguini-
    bus,
    sedexDeonati sunl
    (J oan. i). Aliquando
    adulte-
    rium
    ethoraicidium,ut ibi,
    Libramede
    sanguinibus,
    DeusDeusmeus
    (Psal. L).Aliquando
    etiam
    peccata
    coe-
    lera,
    ul est illud :
    Sanguis sanguinem tetigit (Ose.
    iv). Sanguis sanguinemtangit,
    cum
    peccato pecca-
    lum
    adjicilur. Aliquandoinfidelilatem,
    ul
    bic,
    et in
    ExOdo,
    cura
    aquoe
    in
    sanguinem
    conversa?referuntur.
    Exivit
    ergo sanguis
    delacu,
    id est
    peccalum
    infide-
    litalis de
    pressura
    Iribulalionis. Tacetur enim de
    vino,
    quod
    egreditur
    debonis
    uvis, quod
    reconditur
    A in Dominicis
    promptuariis
    : et dicitur de
    sanguine,
    qui egreditur
    de
    labruscis,
    vel hiemalibus
    (ut
    ila
    dicamus) racemis,
    de
    reprobis scilicet, qui simul
    mixti cumuvisnon
    perveniunt
    ad
    maturitatem,
    sed
    aliqua
    tribulatione
    tacti,
    vel
    perscution
    is
    anguslia
    gravait,
    continuo recedunt a fide: et
    perfidioe
    errore
    infecii,
    foras delabuntur :
    atque
    ideo extra civita-
    temcalcari
    dicuntur,
    permanentibus
    electis intrin-
    secus vino fidei debriatis. Talis fuit
    Porpbyrius,
    et
    multi
    alii, qui persecutionibus cesserait,
    recedentes
    a fide
    Chrisli,
    et facli
    reprobi.
    Et
    quia
    tali modo
    non solum minimi
    quique,
    sedeliam
    principes pe-
    reunt,
    recte
    subdilur,
    usque
    ad
    frenos
    equorum.
    Per
    equos
    enim
    subjecli, per
    frenos vero
    principes
    inlelligunlur
    el
    proelali, qui
    alios
    regere debuerant,
    B
    qualis
    fuit J ulianus
    aposlata
    et
    imperator,
    ac si
    diceret : Tanta fuit alllictio
    temporalis,
    ut
    ipsos
    eliam
    qui
    alios
    regere videbantur, ad infidelilatem
    perduceret. Sicquesanguis usque
    ad frenos
    equorum
    pervenisse dicitur, tanquamaperte
    diceretur : Afli-
    ctio
    lemporalis
    intantum
    proevaluit,
    ut
    ipsos
    etiam
    qui plbes regere videbantur,
    cruorc inildelitatis
    macularet. Per stadiamMesexcenta. Stadium Groece
    est mensura Latine. Hem. Et dicitur a
    siando,
    eo
    quod
    ibi
    Hercules uno anhelilu currens cenlum
    viginti quinquepassus,
    steterit.
    Quamensura Groeci
    metiebantur- loca in
    quibus
    ludos
    exercebanl, ibique
    ludentes
    spatiando
    et ludicra
    exercendo, deambu-
    labant. In mille
    itaque
    sexeentis
    stadiis,
    Omnis
    summa
    reproborumcomprehenditur,
    quoe
    in
    quatuor
    mundi
    partibus consista
    propler quatuor
    mundi
    hujusplagas. Quater quippe
    quadringenli
    fiunt mille
    sexcenti. In centenario numro
    soepe
    summa alicif-
    jus
    rei
    intelligitur. Quaternarius
    aulem
    pertinet
    ad
    quatuor
    mundi
    climala,
    ideoque
    in mille sexcenlis
    omnes
    designantar reprobi, qui per quatuor
    mundi
    islius
    partes per voluplatam
    ludibria
    currunt,
    et
    per
    spatiosam
    viant
    incedunl, quoe
    ducit ad
    morlem,
    at-
    que
    ideo vocabulo eorum summa
    comprehenditur.
    Sed
    quod
    dielum est de
    primo adventu, potest
    re-
    ferri el adsecundum. J udicium
    quippe
    fulurum
    per
    angelos
    exerceodumnulius
    ignort qui
    altendit
    quod
    Dominusdicit de
    temporemessis,vel-de messoribus.
    Ail enim: Messis
    quidem
    consummalio
    est soeculi,
    n
    messoresautant
    angeli
    sunt. Paranoa
    quoque
    ziza-
    niorumhuic loco
    congruit,
    nec non
    illud, quia
    si-
    mileest
    regnum
    coelorum
    sagenoe
    missa? in
    mari,:
    omnium
    gnerapisciumcongreganti,
    de
    quaelegerunt
    bonos
    invasa,
    nulli dubium
    quin angeli,
    malosaulem
    foras miserunt. Sed
    quod
    illi facluri sunt officiomi-
    nisleriorum,
    hocet Chrislus el Ecclesiafacieul
    pote-
    stale. Dicalur
    ergo
    de
    angelo, qui
    habebat falcem
    acutam inmanu
    sua,
    id
    esl, judiciariam potestatem.
    Faix enim
    quidquid incidii,
    intra se
    colligit, quia
    videlicet examen divini
    judicii
    nulius valet evadere.
    Intra
    ipsamquippe sumus, quoeunque fugere
    cone-
    mnr. Recle
    ergo judex
    venturus falcem lenere
    per-
    :
    hibetur, quia
    cum
    potentialiter
    ad omnia
    obvit,uli-
    que
    cuncta incidendo circumdat. Unde Psalmista :
    1117 EXPOSITIO IN APOCALYPSIN.

    L1B. V.
    1118
    Si ascendero in
    coelum,
    tu Mie es
    (Psal.
    cxxxvm),

    et alibi :
    Neque
    ab
    oriente, neque
    ab accident
    (Psal. LXXIV)
    el
    coetera, subaudilur,
    est locus fu-
    giendi, quoniam
    Deus
    judex est,
    ac si diceret :
    Fugiendi
    via
    undique deest, quia
    ille
    judicat qui
    ubique
    est. Abbrevialio
    superiorum
    : Et alius an-
    glus
    exivit de
    templo, quoniam
    in
    judicio
    ex s-
    crta divinitatis
    suoe,
    in forma humana hominibus
    apparebit.
    Ctamansvoce
    magna
    ad sedentem
    supra
    nubem: Sicut
    supradictum
    est, quod
    est
    nubes,
    hoc
    est
    anglus,cui
    clamt
    Christus,
    idesl
    Ecclesia, quoe
    propler
    unitalem
    capitis,
    etiam
    supra nubem,
    hoc
    est, supra seipsant
    sedere dicilur. Non enim erat
    conveniens ul diceret : Clamavit
    anglus qui
    sede-
    bat
    supra nubem,
    ad eamdem
    nubem, ideoque
    mu-
    tavit
    nubem,
    idest
    Ecclesiam,
    in
    angeli
    nomen. Ta- 1
    men
    quod
    est
    nubes,
    hoc et
    anglus
    sedens
    supra
    nubem. jtfitfe
    falcem
    tuam. Hoc est
    quod
    alibi
    ipse
    dicit Dominus
    apostolis,
    el in
    illis,
    omnibus
    perfe-
    clis : Sedebilis
    super
    sedes
    duodecim,judicantes
    duo-
    decimiribusIsral.

    Quoniam
    venithorautmetatur:
    Idest : adesl
    tempus, quo
    el elecli
    remuneran,
    et
    reprobi justo
    Dei
    judicio
    debent condemnari.
    Quo-
    niamaruit messisterroe: id
    est,
    finis
    uniuscujiisque
    advnit,
    quo
    et
    paleoe(id
    esl
    reprobi) iradanlurigni,
    et frumenta in Domini cellario recondantur. Et
    misit
    qui
    sedebat
    falcem
    suamin
    terram,
    etc: Id
    est,
    Ecclesia cumDomino sedens in
    judicio potestatis,
    inter bonoset malos
    discernens,
    cuncla examinabit.
    El alius
    anglus
    exivitde
    templo,quod
    estin
    coelo,
    etc.
    Qui
    habet falcem
    messoriam, ips
    et vindemialo-
    '
    riant. El
    qui
    dixit
    messori,
    J lfete:
    ipse
    et vindensia-
    tori,
    Vindemia.Nam
    quod
    sunt
    segetes,
    hoc et
    botri,
    simililer
    quod
    sunt
    paleoe,
    hoc et vinacia. Coetera
    supradicta
    sunl. Vindemiavit omnes botros vineoe
    lerroe,
    id
    esl, collegit
    omnes a
    terra,
    et bonos el
    malos,
    frunieiiiumscilicet etzizania. Et vinummun-
    dum,
    idesl
    sanctos,
    recondidit ht Dominicum
    prom-
    ptuarium
    : vinacia
    vero,
    id esl
    reprobos,
    misil in
    lacum iroeDei.Per lacum vero iroe
    Dei,
    damnatio
    intelligitur inferni,
    vel senlntia divini
    judicii,
    in
    quem
    lacum mitlentur
    reprobi,
    cumaudierint : lie
    in
    ignem
    oeternum.Nisi enimvocabulufh lacus infer
    num
    designarel, nequaquam propheta diceret,
    om-
    nes interfecti
    ruentesque gladio, qui
    descenderunt
    incircumeisi adterram
    ultimara.elportaverunt igno-
    ininiam suamcumhis
    qui
    descendunl inlacum. Et
    Psalmista:Salvaslimeadescendenlibusinlacum
    (Psal.
    xxrx).Unde
    et
    quodsubjungitnwgnum,juxta
    hunesn-
    sumnonest rfrendumad
    lacum,
    sed ad
    diabolum,
    qui magnus appellalur propter superbioejactantiam.
    Magnumenim,
    id
    est,
    diabolumcum omni
    corpore
    suomitlet in lacum iroe
    Dei,
    cum omnes
    Teprobi
    (ut
    dictum
    est)
    damnabunlur cumdiabolo et
    angelis
    ejus.
    Et calcatus est
    lacus,
    id
    est,
    calcati
    sunt, qui
    erant in
    lacu,
    hoc est in oeterna
    morte, depressi
    sunt,
    non
    jam
    ut
    purgentur,
    sedut
    penitus
    intereant.
    Qxtra
    rivitatem,
    id
    est,
    extra sanclorum
    societatem,
    mi
    quibusjam
    nulla erit
    reproborum
    conimiinio.
    A
    Et exivit
    sanguis
    delacu
    usque
    ad
    frenos equorum.
    Per
    sanguinemqui egreditur
    de
    lacu,
    idest senln-
    tia disticli
    judicis,
    vindicla
    intelligitur sanguinis
    vel viliorum
    omnium, pro quibus
    damnabunlur ini-
    qui. Qui usque
    ad frenos
    pervenit, quia
    non solum
    subjeelos,
    sed etiam
    ipsos reges
    et
    principes, qui
    sanguini
    el diversis viliis
    servierunt,
    sentenlia divini
    judicii comprehendel.
    Porro
    quodsequitur
    : Per sla-
    diamille
    sexcenla,
    inhoc numro
    (utsupradiclumest)
    oninissummareproborumexprimilur, quoeperorbem
    quadrinartilum,
    latitudinemistius vitoe
    sequuntur.
    CAPUT XV.
    El vidi aliud
    signum
    incoelo
    magnum
    et mirabile.
    Quisquis
    sanclorumPatrumsensibus
    invigilat,
    mi-
    nime
    posse
    hanc
    Apoealypsimjnxla
    litleram
    accipi,
    B facile
    cognoscil.
    Ccelnin
    itnque(ut soepe
    dictant
    esl)
    Ecclesia
    esl,
    de
    qua
    Dominus
    per prophetam
    dicit :
    Coelummihi sedes
    est,
    terra aulemscabellum
    pedum
    meormn
    (Act. vu)
    ;
    et alibi : Animaautem
    justi
    sedes
    est
    sapientioe.Ipsa
    enim
    Ecclesia,
    terrena cunclade-
    spiciens, pertnentis
    desideriumad
    snperna
    volt.Unde
    Paulus dicit : Nostra conversaloin coelisest
    (Philip.
    ni);
    et riirsum:
    Qui conresuscitavit,
    etconsedere
    fecit
    incoelestibus
    (Ephes. n).
    Inhoc
    coelo,
    id
    est,
    inEccle-
    siavidil J oannes
    signummagnum,
    et mirabile fuit
    signum
    illud.
    Quod
    sil aulem illud
    signum, aperit
    cum
    sul-jungit, angelos septem,
    subaudilur vidi.
    Habenies
    septemplagas
    novissimas.
    Quia septenarius
    numerus
    soepepro
    universilaie
    ponilur, propler
    hoc
    videlicet leo
    pus, quodper septem
    dies
    volvitur,
    per
    G
    septemangelosidipsumquod
    el
    per eoelum,
    id
    est.uni-
    versalisEcclesia
    intelligitur.
    Sed
    quia
    auctor hisloria?
    frquentera gnre
    redit ad
    speciem, pepseplemange-
    Iosinlelligauuisin
    hocloco
    specialiter
    omnes
    proedica-
    lores,
    de
    quibusscriptum
    esl :
    Angelipacis
    amare
    fli-
    bunt
    (Isa. xxxm)
    et alibi : Labiasacerdotiscustodiunt
    scientiam
    (Malach. n),
    etc.
    Quid
    verosint
    septempla-
    ga?,
    in
    sequentibusinanifestatar,cuni ipsi angeli seplem
    phialas accepisse
    dicuntui'
    plenas
    iroeDel. Hoc sunt
    enim
    phialoe,quodangeli,
    idest sancti
    proedicatores.
    Qni seplemplagas
    habent,
    hoc
    est,
    notifiant universoe
    scripturoe, qua
    vulnerantur corda bonorum ad salu-
    tem,
    corda
    impiorum
    ad
    perniciem.
    Audiuntenim
    qui-
    damin divino
    eloquio proedicanlibusangelis
    :
    Neque
    avri, neque
    adutteri,
    etcoeteri
    quos
    memorat
    Aposlo-
    lus, regnum
    Dei
    possidebunl(I
    Cor.
    vi)
    : et limenles
    ge-
    henna?
    ignem,
    vulnerantur in
    corde,
    et redeunl ad
    Deum
    per
    lamenta
    poeniienlioe
    :
    lalique
    modovulne-
    rantur sancti ad suamsalulem. Undeel
    ipsa
    sancta
    Ecclesia in Cantieis canlicorum dicit : Vulnerala
    charitate
    ego
    sum,
    cl iterum: InvenerUntmecustodes,
    qui
    circumeuntcivitatem,
    percusserunl
    meetvulnerave-
    runt me
    (Canl. m).
    Econlra cumhoec audiunt re-
    probi,
    verba
    proedicatorum desplciunt.
    Quod
    islis
    est ad
    salutem,
    illis est addamnationem.
    Quo
    inloco
    quoeslio
    oritur, quare
    dicat
    angelos
    habere
    seplem
    plagas
    novissimas,
    cumab
    ipso
    mundi exordio
    usque
    ad finemeculi ita inveniamus
    quosdam
    vulneralos
    ad
    salulem, quosdam
    ad morlem. Primus
    quippe
    H19
    HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. COMMENT. BIBL. 1120
    homo in
    paradiso
    consiitutus
    accepit proeceplunt
    a
    Deone
    langerel poinumligni
    scientioeboni el mali
    ;
    quodproeceptam
    si
    servasset,
    advilain illi
    profuis-
    sel. Verum
    contempsit
    hoc
    proeceplum
    : el
    quod
    illi
    dalum fuerat ad
    vitam,
    versum est ei in morlem:
    sicque
    exsalubri
    proeceplo
    vulneratusesl et mortuus.
    Moysi quoque
    dcdil Deus
    proeceplalegalia,
    dicens :
    iVonoccides,
    nonadullerabis
    (Exod. xx),
    el coeterabis
    similia.
    Quoe.quidamservantes,siculMoyses.etJ osue,
    et mulli alii,
    habuerunt vilainineis. Econlra coeteri
    conlemnenles,
    vulnerali
    sunt,
    quiaperdiderunt proe-
    senlemvitamet futuram.
    Ipsoquoque
    Domino
    proe-
    dicanle, quidam
    crediderunl in
    eum, quidam
    non.
    Illi
    qui
    crediderunl in
    eum, poenitentiamagenles
    de
    proeleritispeccalis,
    salvati sunl :
    qui
    aulem nolue-
    runt
    credere,
    damnali
    sunt,
    unde
    ipse
    dicit : Si non
    venissemettocutuseis
    fuissem,peccatum
    nonhaberent.
    Nunc aulemexcusalionemnonhabentde
    peccalo
    suo
    (J oan.
    xv).
    Hincesl et illud;
    Qui crediderit,
    salvuserit:
    qui
    veronon
    crediderit,
    condemnabilur
    (Marc. xvi).
    Apostoli quoqueproedicaiites,
    facli sunt
    quibusdam
    odor vitoein
    vitam,quibusdam
    veroodor
    mortis
    in mor-
    tem
    (II
    Cor.
    n).
    Similiter est et modo. Verbi
    gratia
    :
    Proedicat
    anglus
    : Non
    concupisces
    uxorem
    proximi
    lui(Deut.y),
    et coetera
    hujusmodi
    : audit hic
    quilibet
    hominum,
    et videlur ei essedurum, necvuli audire
    ejus
    consilium. Undeel
    spernit
    verbum
    illius,
    faciens
    quod
    sibi videtur. Hoc
    ilaquequod
    illi
    poleratprodcsse
    ad
    salulem,
    si voluissetei credere,
    vertitur illi indam-
    nationem. Simililer el
    quilibetpaganus
    auditdicentem
    angelum:
    Qui
    non
    crdit,
    jamjudicalus
    esl
    (J oan. III):
    audit
    ille,
    et conlemnit
    credere, ideoque
    vulneraus
    est ex
    ipsius
    divina
    proedicatione,
    in
    quajam
    damna-
    tusasseritur.Cum
    ergo
    isloe
    plagoe
    ab
    ipso
    mundi sint
    principio,
    ut dictum
    esl,
    quid
    est
    quod
    J ohannes
    an-
    gelos
    sevidisse
    dicit,
    habenies
    seplemplagas
    novissi-
    mas?quia
    videlicetlune
    major
    eril damnalio infide-
    lilatis
    reproborum,
    cum
    proedicanlibusElia
    el
    Enoch,
    pauci
    eos
    audienl,
    mulli auleminfidelilatem
    sequen-
    les,
    adhoerebuntAnlichristo. Unde
    subjungitur
    -.Quo-
    niaminhisconsummataesl
    pro
    eo
    quod
    est,consum-
    mabitur ira Dei. Stalim enim vniel Christus ad
    judicium post
    ultimam eorum
    proedicationem,
    et
    damnabunlur
    iniqui pro
    sua infidelilale et animi
    pertinacia, qua relinquenles
    Christum,
    et
    insuper
    servos Dei inlerfecerunt'.
    '
    Et vidi
    tanquam
    mare vitreum
    ign permislum.
    Ipsi qui
    habent
    septemphialas
    et
    seplemplagas, ipsi
    sunt
    qui
    stant
    supra
    mare. Mare
    ilaque baplismum
    significat,
    testante
    Paulo, qui
    dicit : Paires nostri
    tub nubeomnes
    fuerunt,
    et omnesmare
    transierunl,
    et omnes
    baptizali
    sunt in nubeet in mari
    (I
    Cor.
    x).
    Vitreum
    dicitur, propter puritalem fidei,
    quoe
    mani-
    feslatur in
    baptismo,
    dumconfilentur se credere in
    DeumPatremet Filium
    ejus
    et
    Spirilum sanctum,
    ut Paulus : C'orrfecreditur ad
    justitiam,
    ore aulem
    confessiofil
    ad salulem
    (Rom. x).
    Sed
    ipsum
    mare
    mlstum est
    igni,
    et
    per
    hoc
    coagulalum
    est. In
    irne autem
    Spirilus
    sanctus
    intelligitur,
    siveetiam
    A
    passio
    nostri
    Redemptoris.
    Per
    gratiam
    enim
    Spirilus
    sancli
    baptizantur
    fidles in memoriamDominicoe
    passionis.
    Unde J oannes de eodem
    Redemptore
    noslro dicit :
    Ipse
    vos
    baplizabit
    in
    Spirilu
    sancto et
    ign(J oan. i),
    et Paulus :
    Quolquol
    baptizali
    sumus
    in Christo
    J esu,
    in morte
    ipsius baplizati
    sumus
    (Rom. vi). Coagulalum
    est mare
    ign, quia per
    vir-
    lulem
    Spirilus
    sancti firuianiiir
    fidles,
    ne
    fluctuent,
    aul ullis
    persecutionumpruiiiis
    inniollilicmconver-
    tantur
    ;
    de bac
    aqua
    Psaimisladicit
    ;
    Dominus
    rgit
    me,
    el nihil mihi deerit, etc.,usque, Super uquamrefe-
    ctioniseducavitme
    (Psal.xxu).El
    eos
    qui
    vicerunt
    bestiamet
    imaginentillius,
    idestAntichrislum. El nu-
    merumnominis
    ejus. Qui
    noncrediderunl illumsolem
    nec
    lucem,
    vidi
    subaudilur,
    sianies
    supra
    marevi-
    B treum.
    Qui
    sunt
    qui
    slant
    supra
    marevitreum?
    Qui
    videlicet hoc
    quodprofessi
    sunl in
    baptismo,
    tenent
    el
    gratiambaplismi
    illibalam
    custodiunt,
    abstinentes
    seab omnibus
    gravioribus
    criminibus. Habeniesci-
    tharas
    Dei. Ipsi
    sunl
    cilharoe, quia
    in memoriam
    Dominicoe
    passionis scraetipsos
    morlificant. Sicut
    enim-jamsupra
    dictumest : lit cilhara
    lignum
    est et
    chorda?: in
    ligno
    crux
    intelligitur,
    iuchordis aulem
    corda
    sanclorum,
    qui
    se morlificant cumvitiis et
    concupiscentiis,
    de
    quibus
    Paulusdicit :
    Qui
    autem
    sunt
    Chiisli,
    carnem suam
    crucifixerunt
    cum
    viliit
    et
    concupiscentiis(Gai. v).
    Et contantescanticum
    Moysi
    servi Dei el canticum
    Agni,
    dicentes: Incantico
    Moysi
    Velus
    Testamentum,
    in
    Agni
    vero Novum
    inlelligilur.
    Est enimhocabin-
    -'
    ferioribus
    inlelligcndum,
    nam
    quid
    sil canlicum
    Moysi,
    vel canticum
    Agni,aperiunl,
    cum
    subjungunt
    :
    Magna
    et mirabiliasunt
    opratua,Domine
    Deusom-
    nipotens. I.Uriusque
    Tesiamenli
    paginoe
    hoc consona
    nobis voce
    lestantur, quia magna
    et mirabilia sunt
    opra omnipotentis
    Dei.
    Moysesquoque
    narrai
    quo-
    modofeceril Deuscoelumet
    lerram,
    mare et omnia
    quoe
    iu eis
    sunt,
    et
    quodspiritus
    Dei ferebatur
    super
    aquas,
    et
    quod
    viderit ardere rubumel rubusnon
    comburebalur.
    Virgam quoque
    dicit conversant iu
    draconem,
    aquas iEgypli
    mulalas in
    sanguinem,
    jEgyptum
    decem
    plagis percussam,
    et mare ad in-
    gressum
    filiorumIsral divisum: deinde
    aquas
    ama-
    rissimas immistione
    ligni dulcoratas,
    et silienii
    po-
    puloaquam
    de
    petra produclam,et
    multahissimilia
    '
    quoe
    in
    Veteri Teslamenta,
    hocesl in
    Moysi
    cantico,
    commemoranlur. InNovo
    quoque
    Teslamento nar-
    rantur simililer
    magna
    el mirabilia
    opra
    Dei.
    Quis
    enim
    digne explicare
    valet
    quammagnum
    sit
    opus,
    quod
    Deushomofaclus
    est, quod
    ille
    qui
    est cibus
    omnium,
    lact mulieris
    nulrilur,
    nefammoriatur :
    quodqui
    coelumet terram
    implet,
    intra
    corpus
    unius
    virginis
    concludilur.
    Quis
    hoecel bis similia
    digne
    dicerevel consideraresufficil?Sedcumhoecomnia
    divina
    pietas pateretur, curaque
    mortuos
    suscitant,
    intirmos
    sanaret,
    ad ullimum
    (quod proecipue
    esl
    mirandum)
    facturaesl ut viia
    moreretur,
    virtus in-
    firniaretur,
    et multa his similia
    sustineret,
    donec
    post triumphumresurrectionis exallatus est super
    1121
    XPOSITIOIN APOCALYPSIN.

    LIB. V.
    112-2
    omnia: hoec
    itaque opra
    Dei sancti
    angeli,
    id
    esl,
    omnes
    proedicatoresproedicant,
    hoecomnes suis au-
    diloribus narrant. Hoecel
    nos,
    si non
    digne,
    tamen
    pro
    modulonoslro debemus
    agere,
    dicentes :
    Magna
    -et mirabilia
    opra tua,
    Domine Deus
    omnipotens,
    qui
    cumesses verbum in
    principio
    manens
    apud
    Patrem,
    novoordine indutus es
    hominem,
    mortuus
    es
    pro nobis,
    ntirabiliier suscilalus, super
    coelos
    elevatus,
    ilerumad
    judicium
    venturus. J ustoeel veroe
    vioetuoe,
    rexsoeculorum.
    Legimus
    inGenesi
    quod
    Deus
    omnipotens
    recessil ab omni
    gnre humano, quod
    cum
    aquis
    diluvii
    delevisset,
    adhoesit Noe et Aliis
    ejus, quia
    invenli sunl
    justi.
    Deindein
    superbiam
    elevali, postquammulliplicali sunt,
    voluerunt conlra
    Deumoedificare
    lurrim, ibique
    omnes
    gentes
    recesse-
    runt a Dei
    cullura, proeler
    Abrahoe
    progeniem.
    Reli-
    quit ergo
    Deus
    omnipotenseas,
    et adhoesitAbrahoeet
    semini
    ejus, qui
    eum
    longo tempore
    coluerunl. Sed
    postquam
    FiliusDei venit ad
    eos, negaverunt
    eumdi-
    centes : Hunenescimusundesil
    (J oan. ix) ; et,
    rfoe-
    moniumhabet
    (Matth. xi).
    Undeel eumntorti tradi-
    derunt. Recessil ab
    eis,
    el transivit ad
    gentes-
    Istoe
    vioe
    omnipotentis
    Dei
    justoe
    et veroe
    sunl, quia
    sicest
    justura apudOmnipotenlem,
    ut
    qui
    illi adhoerenl
    per
    fidemet
    dileclionem,
    cumeis maneat :
    qui
    artlent
    abeo
    recedunt,
    eos
    relinquat.
    Vias enimDei debe-
    mus
    intelligere
    acliones
    ipsius, quoejusloesunt, quia
    Deus
    injuste
    nihil
    agere potest,
    nam
    quod
    alios dam*
    nat,
    anos misericorditer
    libral,
    in his
    misericors,
    inillisaulem
    justusjudex
    esse
    dignoscitur.
    Ponamus,
    ul hocmanifestius
    fit, proe
    oculis duos
    peccatores
    :
    Audiunt ambo divina
    proecepta, quibus
    et
    proemia
    justorum,
    et
    supplicia
    conlinentur
    reproborum. QUCH
    rumunus
    per
    Dei misericordiam
    compungitur, agit
    poenitentiam,
    et salvatur :
    alter,
    in suis sceleribus
    persvrons,
    dantnatar
    justo
    Dei
    judicio propter pec^
    calumsuum. J ustoe
    ilaque vioe,
    id
    est,
    acliones Dei
    justoesunt, quia
    Deus
    justus
    est
    judex,
    et inuno mi-
    sericordia,
    in altero aulem
    ejus apparet juslitia.
    Nisi enim
    reprobos
    damnaret, iniquilas
    ei
    (quod
    absil)
    plaeere
    videretur
    ; quamobremqui proesumit
    blandiendo sibi de Dei
    misericordia,
    videat eliam
    quiajustus judex
    est. Beneautem de bestia trium-
    phantes
    inlaudibus Domino dicunt : J ustoeet veroe
    vioeluoe
    sunt,
    rex soeculorum
    ;
    ac si dicant : Et cum
    gentes, quibus
    iram
    irrogare debueras,
    ad miseri-
    cordiam
    perducis, nequaquam justus
    esse desistis.
    Et cum
    J udoeos,quibuspro legis
    observanlia mer-
    cedemledare
    promiseras,
    iratus
    repellis,
    nullatenus
    verilalem amittis.
    Quis
    nontimebit
    le, Domine,
    et
    magnificabit
    nomen
    tuum? Sensusest : J am
    quia judicia
    lua vera
    sunt,
    et sineullishominummeritis
    proecedentibus,
    libras
    quos
    vis,
    alios autem
    pro
    suis dbile
    peccatis punis,
    quis
    J udoeoruinaut
    gentium
    non timebit te? idest
    quis
    non habebit reverenliam nominis lui? Et
    quis
    non
    magnificabit
    nomen
    tuum,
    juxia illud, Magnus
    Dominusetlaudabilisnimis
    ?(Psal. XLVII.)Quia
    lu
    sotus
    pius,quiagratuitapieta
    te
    quosdamqui digni
    fue-
    , A
    rant
    morte,
    ad vilam
    proedestinans
    salvas.
    Quoniam
    omnes
    gentes
    venienl
    gressibus
    fidei et
    cordis, quia
    i J udoeile
    negaverunt.
    Et adorabunt in
    conspectu
    tuo.
    Hoc
    est,
    in corde
    puro, quod
    solus vides. Dehac
    adoratione Dominusmulieri Samaritanoe dicit : Ve-
    l
    niel hora
    quando
    veri adoraloresadorabunt Patrem in
    i
    spirilu
    et veritate
    (J oan. iv) Quoniamjudicia
    tua
    '
    manifesta
    sunt.
    Quoeslio
    oritur in hoc
    loco, Quare
    !
    triumphanles
    debestia
    dicant,
    J udicia lua
    manifesta
    '<'
    sunt,
    cum
    Apostolus dicat,
    O altiludo
    sapientioe
    et
    scienlioeDei.
    Quam
    incomprehensibilia
    sunt
    judicia
    '
    ejus,
    et
    invesligabiles
    vioe
    ejus! (Rom. xi.) Quoequoe-
    slio ita solvitur : Subtilitatera
    quidem judiciorum
    Dei, quare
    scilicet hoc
    vult,
    ut illud
    fit,
    nemo com-
    prehendere
    valet.
    Quis
    enim dicere
    polest, quare
    "
    Deus
    qui prius gnies
    vias suas libre
    ingredi per-
    misit,
    J udoeossibi
    ascivit,
    et
    deinde,
    J udoeos
    repel-
    lens,
    gnies
    advocaverit? Manifestavero sunt in
    hoc,
    scilicet
    justa sunt, quiaquidquid
    Deus
    fecit, juslum
    esseabomnibus vera scientibus
    intelligitur.
    Post hoec
    vidi,
    et ecce
    aperlhm
    est
    templum
    taber-
    naculi Tesiimonii in coelo.Tabernaculum et coelum
    unum
    est,
    id est Ecclesia. Inhoc coelo
    apertum
    est
    templum,
    sicut
    supradictum est,
    id est sacramenta
    Christi revelata sunt in
    Ecclesia,
    naiivitas
    ejus
    scilicet, mors, passio,
    et
    resurrectio,
    et coeterahu-
    jusmodi. Ipsa
    aulem Ecclesia tabernaculum Tesii-
    monii
    dicilur, quia
    habet tabulas duorumTeslamen-
    lorum. Habet eliam in se arcam DominumJ esum
    Christum,
    in
    quo
    sunt omnes thesauri
    sapientioe
    et
    "
    scientioe
    abscondili,
    urnam
    quoque ipsum
    Domini
    corpus,
    in
    quo
    est verus
    panis qui
    de coelodescen-
    dit. Ibi et
    virga
    est
    Aaron, quoefronduerat,
    id est
    sacerdolium
    spirituale, quod
    verum sacerdolium
    Ecclesioe
    proesignabat.
    Dicit aulemJ oannes
    apertum
    templum
    tabernaculi Tesiimonii in
    coelo,
    cumunum
    sit
    (sicut dixerai)
    tabernaculumet
    coelum, tanquam
    geniis
    dividens
    per partes,
    sicut
    supradictum
    est de
    arca et octo animabus.
    Et exierunt
    septemangeli
    habentes
    seplemplagas
    de
    templo.
    In
    seplemangelis,
    sicul
    soepe
    dictum
    est,
    omnes
    inlelligunlur proedicalores, quia septenarius
    numerus
    pro
    universitale
    ponitur.
    Isli habent
    seplem
    plagas,
    hoc
    esl, plenitudinem
    doctrinoe,quibus
    vul-
    nerantur
    (ut supra
    dictum
    est) quorumdam
    ad salu-
    tem corda
    , quorumdam
    ad
    perniciem. Templum
    aulemde
    quo
    exierunt
    angeli,
    secrelumcordis eorum
    intelligitur. Quando
    enim sancti
    proedicalores
    con-
    templation'!
    inserviunt,
    ab omnibus soeculi aclibus
    sealienos reddunt et cum divina
    eloquia
    meditan-
    tur, quasi
    in
    lemplo,
    hoc
    est,
    in secreto mentis suoe
    morantur. Sed
    quia
    non ita debent insistere
    pro-
    pres
    ,
    ut
    relinquant
    eliam aliorum ncessittes
    ,
    quando
    iterum
    procedunt
    ad
    publicum,
    ad
    proedican-
    dum,
    adcarnaliummores
    componendos,
    siveadlent-
    poralia ministrandum, quasi
    de
    temploegrediuntur.
    Sicque
    fit ut inlernis
    inhiantes,
    in
    templo
    sedeant,
    et rursus curam
    proximorum
    non
    ngligentes,
    de
    templo exeant,
    verbi
    gratis
    : Est
    quilibet
    doclor vel
    MS3 HAYMONISHALBERSTAT.EPISC. OPP. PARS I.
    -
    COMMENT.BIBL.
    24
    homo
    processurus
    ad
    publiciiro,
    ut faciat sermonem
    ad
    populum, qui prius
    residens
    colligit
    sese intra
    seipsum,
    meditando
    qualiter, quibus
    et
    quomodo
    de-
    beat
    loqui, qualiter
    incboare
    sermonem, qualilerve
    finire. Eccedumitaintrasecretummentissuoeinha-
    bitat, quasi
    in
    templo
    moralur. Cumaulem
    procedit
    ad
    proedicandum,
    et ea
    quoe
    mente
    tractaverat, pu-
    blie
    profert, quasi
    a
    templo,
    idest a secrelomentis
    suoeforas
    egreditur.
    Veslili
    lapide
    mundoetcandido.
    ldeslornali et amicli DominoJ esu
    Christo,juxtaillud,
    Omnes
    qui baptizali estis,
    Christum
    induislis(Gal. m).
    Qui
    bene
    lapisdicilur, quo
    electi
    circumdanlur,
    quia
    munis est
    irapenelrabilis. Mundus,quiapeccatum
    non
    fecit,necinvenlusestdolusin oreejus(lPetr.n).
    Candi
    vocatur,
    quia
    candor est lucis
    oeternoe,
    el lux vera
    quoe
    illumint omnem hominemvenienleminhune
    mundum.
    Vel,
    si
    legaimts,
    Veslili
    lapidibus mundis,
    sicut in
    quibusdam
    codicibus
    invenitur, per
    hosla-
    pides designantur
    virtu.es :
    spes videlicet, -fides,
    charilas, casliias, humilitas,
    et coeteroe
    hujusmodi,
    quibus
    ornantur fidles.Aliatranslalio
    habet,
    Veslili
    Uno
    mundo, per quodpuritas
    vitoeet innocenlia?ca-
    sliias
    inielligitar.
    Namlinumex terra
    naseitur,"
    et
    mulio labore' ad candorem venustatis.
    perducitur,
    quia
    videlicet casliias sive
    vitapura
    cummuliola-
    bore el morlificalione carnis
    aequiritnr.
    De his ve-
    stimenlisSalomondicit: Omni
    tempore
    sint vestimenta
    tuacandida
    (Ecele.ix).El prtpcineli
    ad
    peclom
    zonit
    aureis. Per zonam
    qua proecingebantur,
    eorum
    pe-
    clora,
    vinculura
    castitalis oslendilur,
    el
    significatur
    per
    hoc, quia
    in Novo.Teslamentanon solum
    opus
    libidinis,
    sedeliam
    ipsareslringitar cogitalio vigore
    menlis. Velus enimdicit :
    Qui
    aduUeriuracoromise-
    ril, pmiialur
    : Novumvero :
    Qui
    viderit mulieremad
    conu
    piscendum
    eam, jam
    maxhalus esl eamincorde
    tuo
    (Matth. v).
    Vel cerie
    per
    zonamaureamvincu-
    Inin charitatis
    intelligitur, quia
    sancli non timor
    poenali,
    sed
    per
    charilalemseinvicemsoloDeiamore
    Stringunt.
    Sive eliam
    per
    zonas aureas
    sapienlia
    si-
    gnificalur,
    de
    qua scriptum
    esl :
    Accipilesapientiam
    sicut aurnm. Zona aurea
    cinguntur angelorumpe-
    ctora, quia superna sapienlia replenlur
    electorum
    corda, quia
    et
    ipsi
    Deum
    jugiler laudant,
    el aliosad
    laudaiiduut
    provocant.
    Et unumex
    quatuor
    animalibus ddit
    septem
    an-
    gelis septemphialas aureas,
    plenas
    iracundia Dei
    viventisin soeculasoeculorum.
    Superius legimusquod
    viderit
    quatuor animalia,
    quoe
    tant
    quatuor Evange-
    J istas quam
    omnes sanctos,
    siveetiam
    ipsum
    Domi-
    num
    significant, qui
    factus est homo
    temporaliter
    nascendo ex
    virgine
    : Factus est vitulus iu
    passione,
    qua semetipsum
    oblulit Deoin ara crucis : Factus
    est leo terlia die
    resurgeus
    a mortuis.
    Aquila, qua-
    dragestmo
    die ascendens ad coelos. Isludunum ani-
    mal,
    id est Dominus J sus
    Christus, ddit
    septem
    angelisseptemphialas. Quod
    sont
    seplemangeli,
    hoc
    sunt eliam
    seplemphialoe,
    idesl sancli
    proedicalores
    pleni
    divina
    proedicatione.
    Ut enim
    possent angeli
    esse,
    id est nunlii vitoeoeternoefacli sunt
    phialoe
    A repleli
    verbo
    sapientioe.
    Sed
    quia
    absurdum erat
    dicere
    minusque
    convenions : Unum animal ddit
    seplemangelis seplem angelos,
    variavit
    sermonem,
    dicens : Unumanimal ddit
    seplem angelis septem
    phialas.
    Vel eliam
    per
    istud
    animal, quod
    ddit
    sep-
    lem
    angelis septem phialas, possumus intelligere
    ordinem
    electorum, Apostolorum
    scilicet et coetero-
    rura, qui
    suis
    sequacibus
    dederunt
    phialas,
    id est
    divinaui
    proedicationemcommiserunt, quoniam
    non
    solum
    eosbaptizaverunt,
    sedeliam
    ordinaverunt,
    et
    in locosua sedere
    fecerunt,
    sicut Petrus
    Clementem,
    Linum
    atque
    Cletam:
    quibus
    etiam
    potestatem
    li-
    gandi
    atque
    solvendi
    quam
    a Domino
    percepit,
    tra-
    didit,
    et in
    cathedra sua sedere
    corapulit. Quod
    eliam
    quotidie agitur,
    cum
    per imposilionem
    ma-
    B nuumin civilatibus
    proesules
    animarum constituun-
    tar. Bene autem
    phialoequas accipiunt,
    aureoede-
    scribuniur.
    Quia ut
    proedicaiionis
    ofiicium
    implere
    possiut
    coelitus
    sapientioefulgore illustranlur. Sed
    cum
    superius
    de senioribus
    dixerit,
    quod
    habebant
    phialas plenas odoramenlis, quid
    est
    quod
    hic dicitur
    de
    angelis,.quod acceperunt septem phialas plenas
    iracundia Dei vivenlis in soecula
    soeculorum?
    Ipsi
    enimsunt
    angeli, qui
    et
    seniores, quia videlicet in
    eorumdoctrina et
    plena
    est electorum
    salus,
    el
    plena
    est
    reproborum
    damnalio et unde illi
    vitam,
    inde
    i
    isti
    accipiunt
    morlem. Unde
    Apostolus
    : Aliissumus
    i odor vitoein
    vitam,
    aliis odor mortis in morlem
    (II
    Cor.
    n).
    Hiitc elenim
    ipse
    Dominus
    quibusdam
    in
    ruinant
    positus dicitur, quibusdam
    in resurre-
    :
    C clionem.
    El
    impletum
    est
    templumfumo
    a
    majeslate
    Dei et
    devirtute
    ejus. Templum
    inhocloco
    significat
    infirma
    corda
    simplicium fratrum,
    quibusinjustum
    videtur
    ,
    quod
    Deus
    omnipotens
    reprobos
    inhac vita
    permillit
    regnare,
    et omni honoreet diviliis ac saniiaic cor-
    poris vigere;
    el
    conlra,
    sanctos suos
    palilur
    cruci-
    figi, lapidari, usiulari,
    et
    per
    varia tormenta
    proesen-
    temvitam
    finire, nequeunquant
    possunl
    in
    proesenti
    |
    vila
    quielcmhabere,
    sicut verbi
    gralia
    ; Nero
    impiis-
    simus
    imperalor, qui
    eliammasculum
    convertit in
    uxorem,
    et
    imperabat
    loli orbi. Petrus
    veroprinceps
    I
    omnium
    apostolorum,
    abeo tentas est
    et crucifixus.
    Paulus etiamabeodcollalus
    est,
    pater
    omnium
    gen-
    tium, qui plus omnibus laboravit. Fumus
    significat
    I
    Dcoeciiatem
    ignpranlioe, quo replenlur
    taliumcorda
    I
    infidelium, qui
    ncsciunl considrare
    quod
    Deusillis
    ut lliis hoercditalemest
    dalurus,
    ideoquepermillit
    eos
    alugi
    ad
    tempus,
    ut
    post
    modicumloelenturcum
    illosine
    tempore.
    Et hoca
    majeslate
    et
    virtuteDei
    fit
    Magnaquippe
    esl in hoc Dei
    virtus,
    quoniam
    susti-
    . nere
    potest
    hominem
    malum,
    ut
    sjt
    imperalor et,Do-
    minus tolius
    mundi,
    et ut electi illiusmala
    patiantur
    ab illo. Et nemotalium
    subaudilur, poterat
    intrarein
    x
    templum,
    id
    est, non'poterat perscrutari
    subtilitalem
    .
    judiciorura
    omnipotentis Dei,,donec consummenlur
    5
    septemplagoeseplemangelorum,
    id
    est,
    donecomnis
    i
    Ecclesioe
    proedicalio
    lerniinelur. Cum autem con-
    e
    summaloefuerint
    seplem plaga?seplemangelorum,
    m3
    EXPOSITIO IN APOCALYPSIN.

    LIB. V. 1126
    j esl, cum
    terminum
    acceperit
    omnis Ecclesioe
    proe-

    dicalio,
    el venerit Christus ad
    judicium,
    ut reddat
    unicuique juxta oprasua,
    lunemanifeslabuntur ista
    omnipotentis
    Dei
    judicia,' quoe
    nunc sunt
    occulta,
    cumet
    reprobi, qui
    hic honore et
    dignitalibus pol-
    lent,
    ducenturad
    supplicium
    :
    justi
    autem
    qui
    inisto
    soeculosustinuerunt tormenla
    alque supplicia
    ab illis
    illata,
    elevabuntur ad
    regnum.
    Ex talium
    namque
    persona
    Psalmista dicit : Existimabamut
    cognosce-
    rem
    hoc,
    labor est ante
    me,
    donec inlrem in san-
    ctuarium
    Dei,
    et
    intelligam
    in novissimis eorum.
    Sancli autem
    qui
    habent
    phialas
    aureas intranl in
    templumDei, quoniam
    considrant et
    perspiciunt
    judicia
    Dei
    omnipotentis,
    et
    cognoscunt
    cuncla
    jusla
    esse. Unde sciunl el islorumlormenta
    qui
    in
    pra?-
    senii exaltantur,
    et dominationem
    tenent,
    et illorum
    proeinia, qui
    humiliantur,
    et dominationemaliorum
    hominumsuslinent. Et ideo nemoadeosrfrendum
    est
    qui
    Dei
    omnipotentis judicia reprehendere
    co-
    nanlur. Taieesl el illud J oannis deChristo
    loquen-
    tis: Teslimonium
    ejus
    nemo
    accipit.
    Et illudPsalmi-
    sta?: Nonest
    quifacial bonum,
    nonest
    usque
    ad unum
    (Pso/.xm). Eiinsequenlibusdicil
    idemJ oannes:
    Quia
    autem
    accipit ejusteslimonium, signabitquia
    Deusve-
    rax
    est,quia
    videlicet sunl
    nonnulli, quorum
    nemote-
    slimoniumChrisli
    accipit,
    sicut miseri J udoei: et ile-
    rumsunl nonnulli
    qui accipiunl
    teslimonium
    ejus,
    et
    sciunl
    quia
    Deusverax esl. Sic
    ergo
    el inhoc locoin-,
    talligendum
    esl
    quod dicilur,
    nemo
    poterat
    intrare in
    templum.
    Aliter :
    Templum
    corda
    significat
    sanclo-
    rum
    electorum,
    fumusvero
    significat compunctioncm
    '
    cordis,
    quia compunguntur
    corda el
    pectorapeccato-
    rum,
    el intirao
    usque
    ad
    lacrymas. lmpletur templum
    fumo,
    quando
    corda
    quorumdam
    facinorosorumiin-
    plenlur poenitentioe
    lamenta. Verbi
    gratia
    : Audit
    quilibet peccator loquenlem sapienter
    el docte
    proe-
    dicaiorem,
    et dicentem
    quod Apostolus
    dicit: Ne-
    queadulteri, neque immundi, neque
    fornicatares et
    coeteri
    regnum
    Dei
    possidebunl.
    Dumhoecaudit el
    considrai
    quilibet peccator, quoe
    tormenla
    ingenlia
    inferni sibi
    immineaut, compunelus corde,
    eifundit
    fumum,
    idest
    compunctionemcordis,
    dum
    lacrymis
    confitelur
    peccatum
    suum. Fumus
    quippe
    mulliim
    ignemproecedit,quia
    videlicet exconfessione
    peccali
    et
    compunctione
    cordis nascitur
    ignis
    charilaiis. Pri- .
    muni enimhoraoconfitelur
    peccatum suum,
    postea
    '
    incipit
    valde
    diligere
    DominumDeumsuumel
    proxi-
    mum. El hoc
    majeslate
    el virtute Dei
    fil, quia
    Deus
    virtutesua illumint cor
    illius,
    ut
    agai poenitentiam,
    qui
    incordibushominumconfessionem
    gignit pecca-
    iorum. UndePsalmista
    quoque
    canit dicens:
    Confessio
    el
    magnificentia
    in
    conspectuejus.
    El alibi :
    Qui
    langit
    montes,
    et
    fumigant(Psal. ex, cm),
    idesl mentes soe-
    culariumhominumet
    superborumrespectu
    suoemise-
    raiionis
    compungit,
    et lamenta
    fleiusque poenitentioe
    profrant.
    Sed
    quamvis
    ita
    sit,
    nemo
    polest
    intrare
    in
    templum,
    id
    est,
    nemo
    polest
    esse securus desua
    conscientia,
    uIront scilicet
    indulgenliara
    et remissio-
    noui rieccatorumsuorunt conseculus sit.
    Ignorai
    enim
    A
    utrumodio an amore
    dignus sit, donec finiantiir se-
    plem plagoeseptemangelorum
    ,
    id esl omnis
    proedi-
    calio
    Ecclesioesanctoe terminumet finem
    accipiat,
    quando
    vniel Christus reddere
    unicuique
    hominum
    secundum
    opra
    sua.
    CAPUT XVI.
    Et audivi vocem
    magnam
    de
    templo,
    dicentemse-
    ptemangelis
    : Ile et
    effunditeseptemphialas
    iroeDei
    interram. Vox ista vox est Dei
    omnipotentis,
    quoe
    recle
    magna
    dicilur
    quia magnaproecipit,Templum
    autemsancta Ecclesia
    est,
    ut
    sa;pe
    dictumest. Porro
    septemangeli
    omnes sancli
    proedicatores
    sunt. De
    leniplo
    fit vox ad
    angelos, quia
    deEcclesia
    loquitur
    Christus
    proedicatoribus, quia et'ipsi
    sunt
    Ecclesia.
    B Ait
    ergo
    :
    Ile, effunditephialas
    iroe
    Dei,
    quas accepi-
    stis,
    interram. Hoc
    est
    quod ipse
    dicil
    discipulissuis,
    quasi primis angelis
    :Ite adoves
    quoeperierunt
    domus
    Isral
    (Matth. x).Et
    alibi
    legimtiSrquiamisit
    eos ante
    faciemsuam inomnem
    locum,
    ad
    quem
    erat ventu-
    rus.
    Quare
    vero
    phialoe
    iroeDei
    dicunlur,
    supradictum
    est, quia
    videlicet undealii veniam
    placaiionis,
    inde
    alii sumunt iramullionis. Per terrant aulem lerrena
    designantur
    corda hominum. In terrain
    ergo angeli
    pbialameffundunt, quando
    sancli
    proedicalores
    con-
    lra terrenos homines
    loqunnlur.
    Unde
    sequitur
    :
    Et abiit
    primus,
    et
    effuditpiaulant
    suaminterram.
    Quoeslioorilurhoc inloco: Si
    proecepturn
    est illisut
    phialas
    suas interram
    effunderent, quid
    est
    quod
    quasi
    mandatant
    transgredienles,
    alius in
    terrant,
    G.alius.in
    mare,
    alius iu flumina et fonles
    aquarum,
    alius in
    soient, alius
    super
    sedem
    bestioe,alius influ-
    men
    magnumEuphratem,
    aliusinarent
    pbialam
    effu-
    dit ?
    Quasi
    enim
    (quantum
    ad lilteram
    perlinel)
    mandatant videnlur
    transgredi,
    sednon
    faciuntquan-
    lamad
    mysticum
    sensura :
    quiaqaod
    est
    terra,
    hoc
    est mare et
    coetera,
    id est ouine
    corpus
    diaboli cum
    capile
    suo. Simililer
    quod
    est unus
    anglus,
    hoc
    septem
    : et
    quod seplem,
    hoc unus. Sicut eniir
    Christus cum
    capile
    suo unum
    est, quia ipse
    esl
    caput,
    electi
    membra,
    neque
    aliudmembra
    quam
    ca-
    put,
    ita diabolus el omnes
    iniqui
    unumsunt
    corpus,
    et unione
    maligniiatis
    vinciuntur.
    Quamvis
    aulem
    per
    lerram omnis muliiiu !o
    reproborum accipiatur,
    de
    qua
    ad diabolumdicitur in
    primordio ,
    Terram
    comedesomnibusdiebus
    (Gen. m),
    tamen
    specialiter
    inhoc loco
    lerram,
    in
    quant prima
    effusaest
    phiala,
    possumus intelligere plebem
    lsracliticam. De hac
    quippe
    lerra J ob dicil : Terra de
    qua
    oriebatur
    pa-
    nis inloco
    suo, ign co.isumpta est,
    id
    est,
    J udoei a
    quibus procedebant eloquia divina, peccato
    incre-
    dulitalis et
    ign
    invidia? in loco suo occisi sunl.
    Effudit
    ilaque angluspbialam
    suamin
    terram, quia
    apostoli
    advocemChrisli
    coeperunt proedicare
    re-
    ntissionem
    peceatoruni, incipienles
    ab Hierusalem.
    Namet
    ipseChristus, qui
    esl
    angelorumprinceps,
    proedicavitineadem
    terra.Unde
    quia
    nolueruntin eum
    credere,
    damnati sunt
    peccalo
    infidelilatis
    suoe,
    unde
    sequitur
    : Et
    factum
    est vulnussa?vumac
    pessitnnm
    1127 HAYMONISHALBERSTAT.EPISC. OPP. PARS. I.

    COMMENT.BIBL. 1128
    in
    hommes, qui
    habent characterem
    bestioe,
    el ineos
    qui
    adoraverunt
    imaginemejus.
    Hoc vulnus non est
    corporis,
    sed mentis. Est enim
    peccatum
    infidelila-
    lis, quo
    vulnerati sunt J udoei nolenles credere in
    Christum. Unde Dominusdicit : Si nonvenissemet
    loculuseis
    fuissem,peccatum
    nonhaberent.Nuncautem
    exeusalionemnonhabent
    (J oan. xv).
    Hocvulneremor-
    tuisontJ udoei.Hocex
    gentibusinfideles
    mori
    virfentur,.
    sed mirabilius J udoei
    quam gnies, quia
    illi habue-
    runt
    legem,
    el Dei noliliam
    acceperunt, ipsum
    etiam in carne
    proedicanlem
    audierunt. Genliles
    autemnihil horuni
    habuerunt,
    nisi tamen
    proedica-
    tionemChrisli
    contempserunt, quam per apostolos
    audierunt.
    Ideoque
    et isti
    damnabunlur,
    sed.illi cru-
    delius Hinc etenim
    scriptum
    est :
    Qui
    non
    crdit,
    jamjudicatus
    est. Unde bene non dixit
    simpliciter
    soeviiinvulnusesse
    factum,
    aut
    pessimum,
    sed
    junxit
    duo
    nomina,
    id
    est,
    soevumac
    pessimum,
    ad
    exag-
    gerandamhujus
    vulneris
    magnitudinem, quasi
    dice-
    ret irremediabile
    atque morliferum, quo soli,
    etiam
    Si alii
    desint, quilibet
    vulnerati,
    oeterna
    judicentur
    poenaplectendi.
    Et
    quia
    novissimamJ udoeorumcoeci-
    tatem
    dscfibit, qui pro
    Christo Anlichristumsunt
    suscepluri, juxta
    illud:
    Ego
    veni in nomine Patris
    mei,
    et non
    suscepislis
    mei alius vniel in nomine
    suo,
    illum
    suscipielis.
    Bene homines dicit
    proedica-
    tione Chrisli
    pessime
    vulneratos,
    qui
    characterem
    bestioe videntur habere
    ejusqc imaginem
    adorare.
    Chraeler vero
    bestioe,
    ut
    supra
    dictum
    est,
    fides
    ejus intelligitur. Quem
    characterem
    jam
    habent J u-
    doei,
    credenles in illumet eum
    exspeelantes,
    sus-
    '
    cepturi
    illumcumomni cordis devolione. Tuneuti-
    que aperte suscipient, quem
    miiic loto vota teneni.
    Adorant
    quoque imaginera ejus,
    id
    est,
    ipsum
    An-
    lichristum,
    nunc voto et
    desiderio,
    tune autem et
    mente el
    corpore prostrali
    in
    conspectu
    illius. R-
    veraenim
    dignUmest,
    ut
    qui
    vitulum
    saginalum
    tu-
    inentes
    despiciunt,
    hoedum
    accipiant,
    contemnenles
    videlicet
    Christum, suscipiant
    Anlichristum.
    Quani-
    obrem
    specialiter
    hoc de
    ipsis inielligamus, quan-
    quam
    hoc et incredulis
    genlibus generaliter
    con-
    gruere
    videalor. Multos enimet innumerabiles
    ipsi
    J udoei in
    susceplione
    Anlichrisii ex incredulis
    genli-
    bus habebunt
    sequaces,
    sicut
    apostoli
    infideChrisli
    mullos habuerunt imilatores. Sciendum
    proelerea,
    quia
    sicut J udoei
    atque genliles pro
    eo
    quodproedi-
    calionem Ecclesioe
    despiciunt, tanquam
    vulnusad-
    junclum
    vulneri
    suscipient Antichrislum,
    sic
    reprobi
    inIra
    sapclam
    Ecclesiam
    constituli, quia
    Christum
    jusle confilenlur, operibus denegant, digmim
    est
    ut,
    imminente
    perseculionis arlieulo, professionera
    amittanl,
    quant
    sola
    gerunl lingua,
    et characterem
    habeant in fidei
    ahnegatione, quem
    dudumocculte
    habebant in
    operibus manuum, eumdemque
    Anli-
    christum manifeste
    sequantur, post quem
    dudum
    occulte ambulabant.
    Et secundus
    angluseffuditphialam
    suamin
    mare,
    et
    factus
    est
    tanguis tanquam.
    mortui. In mari
    aqua
    est,
    et ideo
    primum
    videndum
    quid
    sit
    aqua,
    et
    A
    deinde
    quomodo
    conversa sit in
    sanguinem.
    Lex
    enimVeleris Testamenti
    aquaest,
    conversa
    deinceps
    invivum
    per
    Chrisli
    nuptias.
    Data esl
    quippe
    J udoeis
    Scriptura
    dulcis
    aqua, qua
    salvari
    possent
    credenles
    inChristumsibi
    promissum,
    sed itli verlerunt eam-
    demScripturam
    inamaritudinem
    infidelitalis, negan-
    les
    Christum,
    et morti
    tradentes,
    et in
    sanguinem,
    hoc
    est,
    incarnalera
    intellectumveriehtes. Factum
    est
    ergo
    illud mare
    sanguis,
    sicut vere
    sanguis
    est
    in
    corpore
    morlui
    hominis, quia
    veraciter in sui
    pernciem ipsi
    verierunl
    legem,
    dum eam
    semper
    carnaliler voluerunt
    intelligere,
    et
    nunquam
    ad
    spi-
    rilualem sensumtransire. Sedbac labe illi
    pericu-
    losius
    perire probantur, qui
    in sui damnalionem
    ante faciemPilati Christum
    nganles,
    dixisserefe-
    B runlur :
    Sanguis hujus super
    nos et
    super filios
    no-
    stros
    (Matth. XXVII).
    Et omnisanimavivaismortuaest
    in mari. Hica loto
    pars intelligitur. Neque
    enim
    omnessubcarnali sensu
    legis moriuntur, quia
    nunc
    multi Dei
    gratia
    ea
    quoe
    illis in
    figuraconlingebant,
    spiriiualiter intelligunt.
    Taieest et
    illud,
    Omnesdecli-
    navrunl,
    simul inutiles
    facli
    sunt : nonest
    qui fa-
    ciat
    bonum,
    nonest
    usque
    adunum
    (Psal. xm).
    Nain
    et inhoc
    mari,
    idest insacra
    Scriptura,
    conlinetur
    vita
    piscium
    centam
    quinquaginta
    trium
    qui capti
    sunt reti
    apostolorum;
    Hocesl enim
    pisces
    reli
    apo-
    stolorum
    capi, quodest,
    inelectorum
    parle aquas
    in
    sanguinem
    minimeconverti. Omnis
    ergo
    animamor-
    tua in
    mari,
    pro
    his tantum
    accipienda est, qui
    in
    lege
    nihil aliud nisi litterani
    allendunt,
    sicut
    J udoei,
    C
    qui
    maxime ex eo
    tempore
    non sunt
    mortui, quo
    coeperunl
    vivere fidles
    per
    sensus
    spiriluales.
    Et lerliu*
    effudit phialam
    suam
    super flumina
    et
    super fontes aquarum,
    el
    fticius
    est
    sanguis. Quod
    esl
    primus anglus,
    hoc
    secundus,
    hoc
    tertius,
    hoc
    denique
    omnes,
    id est cuncti
    proedicalores.
    Porro
    per
    flumina et fontes
    aquarum genliles significan-
    tur, sicut
    supraper
    mare. Ffuvius ab initiosui ad
    inferiora
    tendit,
    et inmare
    diffunditur,
    sic et
    gen-
    lililas in infidelilate
    proeventa,
    cucurrit ad
    morlem,
    sed
    ipsa gentililas
    in suis
    pbilosophisaccepit phia-
    lam
    suam,
    id
    est,
    sacram
    Scripturam
    el Dei noli-
    liam, sicut,
    verbi
    gralia,
    Plato a J eremia in
    ^Egypte
    positus, cognovit quod
    Deus
    omnipotens
    fecerit coe-
    lumel
    lerram,
    marc et omnia
    quoe
    ineis
    sunt,
    sed
    D
    hanc
    pbialam
    vertit in
    sanguinem,
    idest in
    pravi-
    tatem
    erroris,
    dicens
    quod
    coelites
    (id
    est
    angeli]
    fecerint
    coetera,
    id
    est,
    minorem crealuram.
    Virgi-
    Itus
    quoque
    ex Danielis voluniine didicit
    quatuor
    rgna
    a Deo
    proeordinata,
    ex
    quibus
    unum est au-
    reum,
    sed convertit hoc in
    sanguinem,
    cumretu-
    lit hocad Saturnum et
    J ovem, ipsosque
    dixit condi-
    tores
    regnorumipsorum;
    hinc doclor
    gentiumloqui-
    tur dicens:
    Sapere
    secundumcarnemmors
    est,
    et
    rursunt, sapientia
    carnis inimica est Deo.
    Et audivi
    angelumaquarum.
    Id
    est,
    nuntium
    po-
    pulorum, quia,
    sicut in
    sequenlibus legimus, aqua?
    multa?
    populi
    mulli sunt. Dieeniem: J ustus es
    qui
    eras sanctus. Proelerilum
    tempus posilum
    est h*
    H29. EXP0S1TI0
    IN APOCALYPSIN.

    LIB. V. H?10
    pro
    tribus
    temporibus,
    id
    est, pro proeterito, proe-
    .
    senti et futuro.
    Qui
    eras
    sanctus, justus
    eset eris,
    Quoejuslitia
    inhoc
    manifestalur,
    cumsubditur :
    qui
    hoec,inquit judicasli quia sanguinem
    sanctorumet
    prophetarum
    effuderunt
    et
    sanguinem
    eisdedisli bi-
    bere. J ustum enim est
    apudte,
    ut
    quiasanguinem
    sanctorum tuorum
    effuderunt, ipsi sanguinem
    bi-
    nant. Hocest vindictameffusi
    sanguinis suslineant,
    et in tui
    cognitionem
    minime
    perveniant
    hi
    qui,
    bonasibi
    annuntiantes,
    non solumnon
    audierunt,
    verumetiam erudeliter
    peremerunt.
    Quod
    inlelli-
    gendum
    est tamdeJ udoeis
    quant
    de
    genlibus.
    J udoei
    enimfuderunt
    sanguinem
    sanclorum
    prophelarum,
    sicut
    interfeceruntEzechielem,
    et Isaiam
    secuerunt,
    J eremiam
    lapidaverunt.
    Unde et
    Stephanus
    eis in
    conlentione, quam
    cum illis habuit
    improperat,
    dicens:
    Quemprophetarum
    non sunt
    persecuti pa-
    tres veslri? Et occiderunt eos
    qui proenujitliabaut
    deadventu
    justi.
    Genliles
    quoque
    similiter multum
    sanclorum
    martyrum sanguinem
    fuderunt,
    sicut
    Nerocrucifixit
    Pelrum,
    decollavitPaulumet mulios
    alios. Hi omnes
    justo
    Dei
    judicio postea
    biberunt
    sanguinem,
    id
    esl,
    vindictam
    sanguinis pertulerunt
    :
    vel in
    proesenli,
    sicut J udoei et
    ipseNero, utperde-
    rent el
    proesentem
    vilamet fuluram: vel ininfcrno
    damnati,
    et
    perpeluis
    cruciatibus traditi. UndeDo-
    minus in
    Evangelio
    dicil :
    Requiretur sanguis
    om-
    niumsancloruma
    gencralione
    hac
    reproborum, qui
    eflususest
    super
    terrama
    sanguine
    Abel
    justi, usque
    ad
    sanguinem
    Zacharioe. Aliter :
    Sanguis
    sanctomm
    prophetarum inlelligitur spiritualis
    sensus illorum.
    '
    Qui
    igitur sanguinemprophelarum
    vel coelerorum
    sanctorum
    fuderit,
    id
    est, qui spiritualem
    illorum
    sensum in terrenum inlellcctam
    converterit,
    san-
    guinembibet,
    id
    est,
    vindiclam
    sanguinis
    sustinebit.
    Hoc
    est,
    quidquid
    vitale habere
    videlur, pcrdel,
    et
    incarnali sensuremanebit
    justo
    Dei
    judicio. Digni
    enimsunl.
    Dignum
    est
    enim,
    ut is
    qui spirituale
    vinumbibere
    notait, corruptionibus
    vitiorum tan-
    quamsanguinibus
    debrietur.
    El audivi alterum.
    Subaudilur, verbum,
    dicens:
    etiam,
    DomineDeus
    omnipotens,justa
    et verasunt
    judicia
    lua. Non
    dixit,
    audivi alterum
    dicentem,
    ne
    angelum intelligeremus, sed,
    Audivi alterum
    dicens,
    id
    est,
    allerumverbum ab eo
    repelilum. Ipse
    enim
    anglus qui proecedenlia dixerat, adjunxit
    et hoc
    verbum,
    dicens:
    Etiam,
    DomineDeus
    omnipotens,
    justa
    et vera sunt
    judida tua, quia justum
    est ut
    qui sanguinemfuderunt,
    sanguinembibanl,
    id
    est,
    vindiclam
    sanguinis
    suslineant. Potest hoc
    speciali-
    ter de hoerelicis
    intelligi,
    ex
    quorum
    oreabundantia
    eloquiorumtanquam
    fluminadecurrerevidelur.Sedhi
    qui sanguinem
    sanclorumet
    prophetarumfundunt,
    in
    sanguinemconversi, sanguinem
    bibunt :
    quia
    dura
    verba
    legis,
    et
    prophelarumeloquia,diclaqueapostolo-
    ruminfalsossensus
    commutant, agentepersecutionis
    arliculo, ipsum
    nomen
    Christi, quod
    falso
    tenebant,
    ainiltunt,
    serviendo
    publie
    vitiis carnis. Dicatur
    itaque
    : J uslus es
    qui
    eras
    sanctus, qui
    hoec
    judi-
    A casti,
    et
    coelera, tanquam
    diceretur :
    Quia
    verba
    legis, eloquia prophetarum, diclaque apostolorum
    dpravantes, quasi ipsosocciderunt, dignum
    est ut
    per temporalia(quoe
    ante
    calcaverunt) flagellaipsum
    sanguinem, quem effuderunt, quo
    et animas suas
    cruentaverunt,
    coram hominibus
    bibant,
    id est no-
    men tuum
    quod
    falso
    colebant,
    publie negenl,
    et
    corruptionibus carnis, quasi
    inanis
    glorioeappelitu
    refrenaverant,
    iterare
    proesumanl.
    Et avarias
    angluseffuditphialam
    suamin solem.
    Sol in sacro
    eloquio
    diversas habet
    significaliones,
    et
    ponitur
    in bono el malo.
    Aliquando significat
    Christum,
    de
    quo scriptum
    est : Vobistimentibtts
    nomenmeumorielur sol
    justitioe(Zach.m), aliquando
    significat
    et tribulalionem
    proesentis viloe,
    juxta
    B
    quod
    in
    parabola jacti
    seminis
    dicitur, quia
    aliud
    cecidit
    supra petram,
    et statim ut ortas est
    sol,
    exaruit. Hic autem solem
    inlelligamus ipsum
    dam-
    natum
    hominem, qui
    sein novissimisdiebus solem
    juslilioemenlietur,
    cumsint in eo densissimoelene-
    broeet umbra mortis. In solem
    itaque anglus phia-
    lam
    effundit, quando proedicaloresadversus Anti-
    chrislum et
    ejus
    ministros verbum
    proedicationis
    profrant.
    Et dalum estilli oestu
    afficere
    homineset
    ign.
    Hocad
    ulruinque polest
    referri. jEslus
    perse-
    cutionem
    significat gravent, qua
    Antichristus afciet
    homines, id
    esl,
    sanclos
    qui
    in fide
    permanserunt,
    sicut Eliam et Enoch. Datumesl illi a
    Deo,
    id
    est,
    permissum
    est afficerehominesoestuet
    ign,
    id
    est,
    persecutione validissima,
    qualis nunquam
    fuit
    neque
    C fiet,
    sicut Dominus in
    Evangelio
    dicit. Unde sub-
    ditur :
    Et oesluaverunthominesoestu
    magno. Quia,
    sicut
    dictum
    est,
    erit tune
    tribulalio
    qualis
    non
    fuit, neque
    fiet,
    ilaul inerrorem
    inducantur,
    si
    fieri polest,
    etiam
    electi
    (Matth. xxiv).
    Aliter :
    Ipsi qui cruciabuntur,
    afficienteos
    oestu,
    id
    est,
    ira
    magna
    et
    anguslia,
    a
    quibus
    sibi illata fuerint
    tormenla, quia
    ante
    pole-
    runt
    occidi, quam
    a fide Chrisli
    separari
    :
    dumque
    insuperabiles
    eos
    viderint, ipsi magno
    oesluabunt
    oestu
    iracundioe,
    indignantes illis, quos
    inter tor-
    menla constantes
    viderint.
    Quod
    etiamfaclum est
    in
    persecutione
    sanctorum
    martyrum,
    sed tune fiet
    tanlo
    validius,
    quantagravior
    erit tribulalio. Am-
    plius quippe isti,
    id
    est,
    reprobi
    cruciabuntur in
    D
    anima
    quam
    sancli incarne. Illi inter tormenta re-
    dibunt,
    isli dentibusslridebunt. Illi Deum
    laudabunt,
    isli
    pne
    exanimes fient :
    sicque
    oestuafficientho-
    mines humana
    sapientes,
    id
    esl,
    flammisinvidentioe
    el
    malignilatis
    eos consumi
    faeient, insuperabiles
    usque
    ad mortem manenles. Unde subditur : Et
    blasphemaverunt
    nomen
    Domini,
    habentis
    potestatem
    super
    has
    plagas.
    Dum enim sanclos
    patienter
    et
    firmiter viderint
    perseverare
    infide
    usque
    admar-
    lem,
    el
    gaudenter pergere
    ad
    passionemblasphema-
    bunt Dominum.
    Qui propterea super
    has
    plagas
    potestalem
    habere
    dicitur, quia
    a
    quovult,
    amovet
    eas: et
    super quosvult, juslo judiciopermillit, juxta
    illud: Induravit Dominuscor Pharaonis OExod.
    xi).
    PATROI. CXVII. 36
    1151
    IAYMOMSHALBERSTAT.EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.DIBL. 1152
    Nequecgefunt poenitentiam.Quare
    non
    cgerunt poe-
    nitentiam?
    quia
    non
    potuerunt; quare
    non
    potue-
    runt?
    quia
    noluerunl ;
    el ideo
    noluerunl, quia
    non
    potuerunt.
    Aliuddicil beatus Ansbertus Ambrosius:
    Si miilies a me
    quoeralur quare
    non
    egerint poeni-
    tenliam,
    non
    respondebo.
    Ut darenl illi claritatem
    ;
    id
    est,
    ut se
    peccalores recognoscerenl,
    el Dei
    jus-la
    judicia
    collaudarent. Ille enim claritatem Deo
    dat,
    qui
    cl se
    pro
    suis
    iniquiiaiibus accusai,
    et
    ejus
    justa judicia
    collaudat. Al conlra
    iuiquorum
    mos
    esl,
    ut suas
    iniquilales
    dfendant,
    el Dei
    judicia
    tc-
    prehendant.
    Et
    quinlus angluseffudit phialam
    suam
    super
    se-
    dent bestioe:-et
    factum
    est
    regnumejus
    tenebrosum.
    Quod
    est sedes
    bestioe,
    hoc est
    regnum
    illius,
    idest
    omne
    corpus
    diaboli,
    mali videlicet
    proepositi
    cum
    sultjectis
    sibi
    plebibus.
    Diabolus aulembestiavoca-
    tur, quia
    aut latenter
    insidians,
    aut
    aperte soeviens,
    agnum (id
    est
    corpus Christi)
    invadere nililur.
    Quod
    aulem dicil :
    factum
    est
    regnumejus
    tenebro-
    sum,
    talc esl
    quasi
    dical : non esl illuminalum,
    quia videlicet,proeccdenlibus
    merilis non mcrenlur
    iliustrari. El
    ipsi proeccdentium
    deliclorunt
    jaculis
    vulnerati
    sunt, quibus
    illorumcorda vulneranlur.
    Unde
    sequitur
    : Et commanducaverunt
    linguas
    suas
    proe
    dolore.
    Quodjuxta
    litieram nullaienus stare
    valet,
    ut alterius
    linguam quis
    laniare
    possit, qui
    suam
    proe
    doloribus manducat. Sic enim dicilur
    quod
    commanducaverunt
    linguas
    suas
    proe dolore,
    tanquam
    dicerelur :
    singuli
    et suamel alterius lin-
    guam
    dilaniaverunt,
    sed
    commanducaverunt,
    nihil
    esl aliud nisi : subluceet
    aperte blasphemias
    conlra
    Christam
    protulerunt,
    horlantes se invicem ut
    Antichrislum confilerentur
    jusle,
    et Chrisluin bla-
    sphemarenl
    injuste,
    undeet
    subjungit
    :
    El
    blasphemaverunt
    Deumcoeli
    proe
    doloribus et
    vulneribussuis. Cumenim
    proedixerit,
    commanduca-
    verunt
    linguas proe
    dolore,
    et deinde
    subjunxerit,
    blasphemaverunt
    Deumcoeli
    proe
    doloribus
    suis,
    osten-
    dit hoc esse
    linguas
    commanducare, quod
    est mu-
    tua cxhorlalione
    Deum coeli
    blasphemare.
    Dolor
    quippe
    isle insensibilis
    esl,
    id est
    .peccatum
    infide-
    lilalis, quod
    infidles dolent,
    non sentienles dolo-
    rent suum,
    veluti
    pbrenelici patiuntur injuriant,
    et
    pulant
    se esse
    sanos,
    et
    quia peccalo
    inlidelilatis
    noluerunl
    recedere,
    ad hoc scelus
    usque prolapsi
    sunl,
    ut Deumcoeli
    blaspbe;narent.
    Ista aulem bla-
    sphemia dupliciler agitur,
    voce
    scilicet,
    et cordis
    obduralione
    ;
    et
    quamvis perniciosa
    sil oris
    blasphe-
    mia,
    lamen
    perniciosior
    est cordisobduralio. El non
    egeruntpoenitentiam
    ab
    operibus
    suis. Acsi dicerelur :
    lia vehemens dolor ex
    plaga blaspbemioe
    eos de-
    pressit,
    ul ad fructuosant
    poenilenliamsurgere
    nul-
    latenus
    possent, quiasemelipsos obdurantes,
    ad
    poe-
    niicntiani
    uoluerunt reverli.
    Et sextus
    anglus effudit phialam
    suamin
    flumen
    illud
    magnumEuphralem,
    etsiccavil
    aquasejus.
    Eu-
    phrales
    fluviusest
    Babylonioe,qui (ul ferlur) Babylo-
    niam
    ingrediens, pluies
    dividilur inri vos.
    Qui
    fluvius
    A soepe
    iu malam
    partem ponitur.
    UnJ e est :
    Super
    flumina Babylonis,
    Mie sedimus et
    flevimus(Psal.
    cxxvi).
    J eiemias
    quoque
    dicil :
    Sacrificium
    Domini
    sabaolh in lerra
    Aquilonis,
    in
    fiuminemago
    E;t
    phraie.
    Per flumen
    ilaque magnum Euphralem, po-
    tenlia islius soeculi
    exprimitur,
    el omnis malorum
    multiludo,
    conlra
    quos
    sancti
    proedicalores
    indesi-
    nenler
    loquunlur.
    Dividilur hic fluvius in mulio*
    rivos, quia
    malorummultitudo
    per
    mulla dividilur
    crimiua. Alii enimsunl
    bomicidoe,
    alii
    adulleri,
    alii
    diversis crinunibus maculalL Siccabitur
    aqua ejus,
    quia possibililas peccandi
    auferelur. Cumenimda.-
    mnati cum diaboloet
    angelis ejus
    fuerint
    reprobi,
    omnis facullas
    peccandi auferelur,
    non lamen vo-
    lunlas mala
    dcrit,
    quia
    si fieri
    posset,
    oelernaliler
    B
    vivere,
    oeternaliter
    peccare,
    oeternaliier vellent san-
    ctos
    persequi
    el Iribulari. Unde et Dominus
    nequa-
    quam
    dicimus est illis
    repulsis
    : Disceditea
    me, qui
    operati
    estis
    iniquitalem,
    sed
    qui operumini.
    Tan-
    quam
    dicat:
    Qui
    nunc
    usque
    volunlalemmalam
    ope-
    randi habelis. UndePsaimisla dicil : Considrai
    pec-
    cator
    justum,
    et
    quoeril
    moriificare eum. Si enim
    fieri
    posset,
    sicul Nero interfecit Pelrunt in hac
    vila,
    sic illumvellel interficere in
    judicio.
    Dicalur
    ergo
    de
    angelo
    : Effudit
    phialam
    suaminflumenEu-
    phralem,
    et siccavil
    aquam ejus.
    Acsi dicerelur :
    oblata vitoecoeleslis
    proedicalio,
    in lanlam
    reprobos
    maliliam
    excitavil,
    ul cum
    eis.de
    exercenda malilia
    nihil
    remaiiscrit,
    vo'unlas lamen
    iniquapermanseril.
    Ut
    proeparetur
    via
    regibus
    ab ortu solis.
    Reges
    isli
    C
    sancli
    inlelligunlur, qui
    seet aliosbene
    regunt,
    et
    molus suoecarnis
    regendo reslringunl, qui
    idcirco
    aborlu solis venire
    dicuntur, quia
    a Dominovocan-
    lur
    qui
    est verus sol
    justitioe.
    Ut aulembis
    regibus
    proeparetur via, prius
    exsiccatur
    aqua Eiiphrales,
    quia
    nisi
    prius
    malorum
    nequitia
    fuerit
    consummaia,
    neqiiaqiiam
    ad
    judicandum apparebunl.
    Per hos
    quippetranscunt,
    cum
    implelam
    eorum
    nequiliam
    dijudicaut, ablalaque
    omni facultate
    peccandi, ipsi
    post
    eorumdamnationemrentunerabunlur
    , qui
    eos
    sunl
    judicaluri.
    Prius enimaudient isli : Disceditea
    me, maledicli,
    in
    ignemoeleruum;
    deindeilli :
    Venite,
    benedicli Patris
    mei,
    eic.(Mattk. xxv).
    Inalia trans-
    lationehabetur : ul
    proeparetur
    via venienti
    Rgi
    ab
    ortu
    solis,
    Christo
    scilicet,
    de
    quo Propheta
    dicil :
    O
    Eccevir oriens nomen
    ejus.
    Cui venltiroad
    judican-
    dum, ipsi
    de
    quo
    dictumest modovia
    praparabitur.
    Et vidi de ore
    draconis,
    et deore
    bestioe,
    el deore
    pseudoprophetoespirilus
    trsimmundosinmodumra-
    Monoii-exisse.
    Quod
    est draco?hoc esl
    beslia,
    hoc et
    pseudoprophetoe,
    id est diaboluscumomni corpore
    suo
    ;
    tamen
    propter
    distanliam
    personarum
    et
    poie-
    slatem illa commmora
    t, quoemajorent poieslatem
    habent in
    ipso
    malorum
    corpore,
    draconem
    scilicet,
    id est
    diabolum, bestiam,
    Aulichrislum:
    pseudopro-
    phetain,
    doctores
    ejusdem
    damnali hominis cum
    subject-isplebibus.
    Dehoruni omniumore
    egediun-
    lur 1res
    spirilus, quod
    nihil est aliud nisi unus
    spi-
    rilus. Tanla qu'iDneunilas malilioeest in omnibus
    1133 EXP0SIT10 IN APOCALYPSIN.

    LIB. V. 1131
    doemonibus,
    ut curamulli sint
    potestate
    et mali
    lia, .
    in unum tamen
    redigantur, qnia
    diverso modoho-
    mines
    impugnant.
    Unde unus dicilur
    spirilus
    men-
    dax,
    alius
    spiritus
    fornicationis,
    tertius
    spirilus
    im-
    mundus. Idcirco 1res
    spirilus
    immundos sevidisse
    dicitur, pronuraeror
    scilicet
    parliumejusdemcorpo-
    ris. Beneaulem
    spiritus
    iramundusdicitur
    propler
    peccata gravia, quibus
    sordidatus
    est,
    et alios coin-
    quinare
    noncessai. Sed
    quiacaput
    et membraunum
    sunt,
    id est diaboluset omnes
    iniqui, ipsi qui spiri-
    tus
    immundi, ipsi
    sunt
    draco, bestia,
    et
    pseudopro-
    pbeta.
    Exivit
    ergo
    deore draconis bestioeel
    pseudo-
    prophetoe,
    idesl de
    seipsis
    ad
    apertamblaspltemiam
    contra
    Christum,
    et ad
    apertampersecutionem
    con-
    tra sanclos illius. Nuncenimdumlatent et
    aperte
    soevirenon
    audent, quasi
    intra
    semetipsos conquie-
    scunt. Cumautemdiabolus
    ingressus
    fuerit
    perdilum
    hominem,
    tune
    egredientur
    ad
    aperlam
    blaspltemiam
    (sicut diximus)
    et sanctorum
    persecutiones.
    Necva-
    cal
    quod
    idem
    spiritus
    in modumranarumdicuntur
    egressi.
    Ranoe
    quippe
    molesliamhominibus
    inferunt,
    strepitumfaciunt, quielem
    hominibus
    auferunt,
    et
    in coenoversantur. Taies erunt
    ipsi
    ininistri Anti-
    christi, qui
    non
    loqui,
    sed
    polius garrulis
    vocibus
    strepere
    videbuntur. Omnem
    quoque quielem
    aufe-
    rent ab
    electis,
    dumeos
    ubiquegraviter insequentur,
    et in
    coeno,
    hoc
    est,
    in imraunditia
    peccaiorum
    devolvent.
    Sunt enim
    spirilus
    doemoniorum
    facientessigna. Ipsi
    quippe
    doemones
    per
    eos
    quos
    inhabilabunt facient
    signa,
    aut vera Dei
    permissione,
    aut
    falsa, quibus
    reprobi justo
    Dei
    judiciodecipianlur
    :sicutolioefacie-
    bant
    magi, qui
    videbantur homines resuscitare a
    mortuis,
    sicutSimonfecitin
    conspectu
    Neronis. Nam
    et dehocDominusdicit in
    Evangelio
    : In illisdiebus
    consurgentpseudechrisli
    et
    pseudoprophetoe,
    et
    facient
    signamagnaetprodigia,
    ilaul
    inerroreminducanlur,
    si
    fieripolest,eliamelecti(Matth.xxiv).
    Sednonsinecau-
    saisti
    qui signafaciunt,
    inmodumranarum
    procedere
    dicuntur.
    Legimusquippe
    inhisloria Veleris Testa-
    ment!
    quodMoysesigna facienle,
    fecerunt et
    magi
    simililer
    usque
    ad
    signum
    ranarum. Yerbi
    gratia,
    primumMoyses projecit virgam, quoe
    versa est in
    draconem
    ;
    fecerunt et malefici simililer suis incan-
    talionibus,
    licet
    virgaMoysi
    devoraverit
    virgas
    illo-
    rum
    ;
    deinde convertit
    aquas
    Nili in
    sanguinem;
    fecerunt el
    ipsi
    simililer
    aquas
    cisternarum
    quas
    sibi foderant
    ^Egyplii,
    nonvolenlesbiberede
    aqua
    fluminis. Fecit eliam
    Moyses
    ascendere ranas
    super
    lerram, quod
    et
    ipsi
    faceresuis
    magicis
    artibus sunt
    peroeissi.
    Ubi veroterroe
    pulverevirgapercusso ey-
    niphes processerunt,
    incanlaliones
    quoejam
    tertio
    proevaluerant,poenitus
    evanueruut. Undeel
    superali
    dixerunt :
    ftigitus
    Dei est hic
    (Exod. xi),
    lia
    ergo
    et
    isti
    usque
    ad
    signum
    ranarum
    pervenient, ibique
    dfi-
    cient,
    ac
    superali quiescent, quiainsipienlia
    eorum,
    il-
    liusvidelicetdamnati hominiset
    pseudoprophetaruni,
    manifestaerit sicutet illorumfuit
    ;
    unde et
    Aposlo-
    lusdicil :
    Quemadmodttm
    J amnes et Mambresresli-
    S,
    terunt
    Moysi,
    ilaetisti rsistentveritaii
    (II
    Tint.
    in).
    Sedista
    signa(sicut
    dictum
    est)
    aut erunlvera exDei
    permissu,
    aut
    falsa, quibus reprobi propter peccata
    proeteritadecipi
    merenlur,
    undenonin
    conspectu
    san-
    ctorumhoc facere
    dicuntur,
    sed in
    conspectu
    homi-
    num,
    sicut
    supra
    dictum
    est,
    id est in
    conspectu
    illorum, qui
    non
    sapiunt
    ea
    quoe
    Dei
    sunt,
    sed
    quoe
    hominum. Al in
    conspectu
    electorummuli
    appare-
    bunt,
    nec
    poleruut procedere
    ultradefinitum
    signum
    ranarum. Et
    procedunt
    ad
    rges
    lolius lerroe
    congre-
    gare
    illosin
    proelium
    ad diem
    magnumomnipotentis
    Dei.
    Quod
    inIribus immundis
    spirilibus
    unus diabo-
    lus
    designetur,
    ex hac
    processionemanifeslalur,
    de
    qua
    alibi
    scriptum
    est : Cumconsummati
    fuerint
    mille
    anni,
    solveturSalariasdecarcere
    suo,
    el
    exibit,
    el se-
    B
    ducet
    reges
    et
    gentes quoe
    sunl
    super quatuor angulos
    terroe
    (Apoc.xx). Reges
    autemhic inmalam
    parlera
    noverimus
    posilos,
    id est
    principes
    el divites
    hujus
    soeculi,qui
    sunt membraAntichristi.
    Quomodoergo
    procedunt
    ad
    eos,
    si
    ipsi
    sunt in
    quibus
    doemones
    habitant ? sed
    per ipsos procedunt
    ad
    ipsos,
    ad
    aperlas
    scilicet
    blasphemias,
    ad
    persecutionem
    com-
    movendam. Unde
    sequitur
    :
    Congregare
    illosin
    proe-
    liumcontra Deumet sanclosillius.
    Quo
    autemloco
    congregabil
    ?
    nunquid
    inunumventuri
    sunt,
    ul
    qui
    sunl inoccidenle transeanl in
    orientem,
    aut rursus
    ab orientein occidenlem? Non
    ;
    sed in unumcon-
    sensum,
    et in unam malam voliuilaiem
    congrega-
    bunlur.
    Propler
    unitatem
    quippe
    malilioeillorumhoc
    dicitur, quia quod
    unus facil hoc et
    reliqui.
    Dies
    C
    autem ista ad
    quam congregabuntur
    in
    proelium,
    novissima
    intelligitur persecutio, quando
    diaboluset
    membra
    ejus aperte blasphemiis
    conlra
    Christum,
    el
    perseculionibus pugnabit
    contra
    ejus
    Ecclesiam.
    Facit enimnunc
    bellum,
    sed
    occultant,
    quialigalus
    est. Si
    ergo
    lanta facit
    ligalus, quanta pulamus
    eum
    facere soluium?Tunc
    congregabil
    eos in
    proelium,
    quandogravissimas
    excilabit adversus eos
    persecu-
    tiones
    ,
    undebene
    ipsa
    dies
    magna
    et Dei
    vocatur,
    quia
    videlicel tune
    agnus
    victor cumsuis conlrafe-
    rocissimasbestias
    pugnabit.
    Ecceveniosicut
    fur.
    Istumvero adventumet
    quo-
    tidianum
    possumusintelligere
    et
    generalem; quo-
    tidie
    quippe
    venit Christus ut
    fur, quando impro-
    visamorte subitodumnon
    sperat
    homomorilur. In
    Ddieeliam
    judicii
    sicut
    fur,
    id est
    repenle vniel,
    quia
    curadixerint
    pax
    et
    securitas,
    lune
    ejus repen-
    linus
    superveniel
    interitus. Beali autemsunt
    illi, qui
    sive
    quotidie
    dumtranseant
    per mortem,
    siveetiam
    tune venienlesad
    generalemresurreclionem, parati
    inventifuerint. Hincin
    Evangelioipse
    dicit :
    Vigilate,
    necumvenerilDominus
    repenle,
    inveniatvosdormien-
    tes
    (Marc,xm) ;
    et alibi : .DiesDomini sicut
    fur
    ilain
    noctevniel
    (1
    Thess.
    v).
    Undehic
    quoquesubjungitur
    :
    Beatus
    qui vigilat
    etcustoditvestimentasua nenudus
    ambulet.
    Vigilat,qui
    ad
    aspectamsuperni
    luminismen-
    tis oculos
    apertos
    tenet
    ; vigilat(ut
    beatus
    Gregorius
    dicil) qui
    serval
    operan..!oquod
    credil. Hoecaulem
    vestimenta
    quoevigilanti
    studio monentur servari.
    1)35 HAYMOMSIIALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.B1BL. 1158
    sacramenta sunl
    bapiismalis.
    Vestimenta sua con-
    servt
    qui baptismum
    non itrai. Vestimentaeliam
    sua custodil
    qui
    ea
    quoe
    in
    baptismo promisil,
    im-
    plere satagit.
    Isla sunt vestimenta immonalilalis et
    innocenlioe, quibus primus
    homoin
    paradisnexspo-
    lialus
    fuerat,
    sedilerum
    per
    occisumvitulum
    sagi-
    naiura,
    idest
    per passionem
    Filii
    Dei,
    in
    baptismo
    eademvestimenta
    recipit.
    Serval
    igitur
    hoecvesli-
    incnla
    quisquis gravioribus peccaiis
    se non com-
    naculal.
    Quod
    si hoecamitli
    peccaiisimpedientibus,
    et
    fragilitale
    carnis
    cogenleconligeril,
    habet adhuc
    baptismum
    secundum, quo
    mundari
    possil,
    com-
    punctionem
    scilicet
    fonlcinque lacrymarum.
    De
    quo
    baptismale gemino
    Psalmistadicit : Beali
    quorum
    re-
    missoesunt
    iniquilates,
    in
    baptismaleprima?regene-
    ralionis,
    et
    quorum
    leclasunl
    peccata(Psal. xxxi),per
    compunctionem
    cordis. Esl etaliudvestinienti
    genus,
    quo
    vesliuntur
    electi,
    charilas
    scilicet,
    de
    qua
    dicil
    J acobus : Charitas
    operit
    mulliludinem
    "peccaiorum.
    (J ac. v.)
    Hoc vestimenta erat ille
    exspolialus, quem
    ejecilrex
    a
    conspectunuptiarum,sicul Evangelium
    le-
    stalurdicens:
    Quia
    inlravitrex ul videreldiscumbenles
    (J /ti/i.xxii).Beatasigiturquicusloditveslimeiilasua,
    id
    est,
    fidem
    quam
    in
    baptismopercepit,
    etiniioceniiain
    vitoe,
    et
    ebaritatem,
    coeterasque
    virtules,
    ne nudus
    ambulel,
    hoc esl ne his
    exspoliatus, lurpiier
    cum
    diabolo damnetur. Et videanl
    turpiludinemejus,
    id
    est omnibus
    appareat peccatum
    illius.
    El
    congregabil
    eosin
    locum, qui
    Hebraicedicilur
    Armageddon.
    Redit ad ea
    quoesuperius proeler.ni-
    serat de
    spiritibus immundis, qui processerunl
    ut
    reges
    lolius lerroein
    proelium
    convocarent. Et
    quia
    in iribus unus
    intelligi dbet,
    a
    plurali
    numro re-
    verlilur ad
    singularem,
    dicens :
    Congregabil
    eosin
    locum,
    qui
    Hebraicedicilur
    Armagedon.
    Taieesl et
    illud
    Evangelii, quando
    dum Dominus hominema
    legione
    liberarel, interrogavit tanquam
    unumdicens:
    Quod
    libi nomenesl? Cui
    ipsa
    imitas unila
    respon-
    dens,
    ail :
    Legio
    nomen mihi est. Et
    subdendo,
    'multi
    sumus, ipsam
    unilalemoslendit exmulliscon-
    stare.
    Armagedon inierpretalur
    consurreclio te-
    stium
    iniquorum,
    vel monsa
    lalrunculis,
    sivemons
    gtobosus.
    Testes
    iniqui
    omnessunt ministri Antichri-
    sti, qui
    bene
    iniqui dicuntur, quoniaminique
    confi-
    tentur Christumesse Anlichristum,
    el
    inique
    Anti-
    christum confilentur Christum. In consurreclione
    teslium
    iniquorumcongregabil
    eos
    Antichristus, quia
    ad hoceos ad
    parlent
    suant
    Irahet,
    ut conlra Chri-
    stumverba
    blasphemioe
    et
    iniquilaiis profrant.
    Ad
    islorumtestium
    iniquorum
    numerum
    pertinent illi,
    de
    quibus
    Dominusdicil in
    psalmo
    :Inturrexeruni inme
    lestesiniqui,
    et mentilaest
    iniquitas
    sibi
    (Psal. xxvi).
    Dicilur eliam
    Armagedon
    monsa lalrunculis. Mons
    Christus
    appellalur
    a
    fidelibus, juxta quod
    in Isaia
    propheta
    habetur :
    Vcnite,
    ascendamus ad montent
    Domini
    (/sa.n).
    Et erit innovissimisdiebus
    proepara-
    tus monsdomusDomini inverlice
    montium(Mich.iy),
    idest Christus
    qui supereminel
    meritis omniumele-
    ctorum. El sicutChristus amtellalur afidelibus
    mons,
    A
    ilaAntichristus
    appellabitur mons,
    idest Christusa
    lalrunculis,
    hoc esl a suis
    ministris,
    qui
    furanlur
    fidemreclama cordibus fidelium. Mons
    quoqueglo-
    bosus
    appellalur Antichristus, propler
    multitudineitt
    populorum
    sibi
    adboerenlium,
    vel
    quia quoscunque
    prava
    seductione
    illicit, globosi
    vocanlur,
    quia
    di-
    versos oslendit errores in suo
    corpore,
    dura hinc
    aperte
    soevit,
    illinc fraudulenter
    decipit.
    Quasi
    enim
    unumbellanlium
    globum
    contra electos
    emittit,
    dum
    eos
    per temporalerapotenliam affligit.
    Sed dum
    ejus
    insana
    potenlia
    conlemnitur,
    forliorem
    dimitlit,
    cum
    per
    miracula ei falsa
    prodigia illaqueare
    -fingil.
    El
    septimusangluseffuditphialam
    suam'maerem.
    Qui
    est
    septimus ipse
    esl et
    primus, quia
    in uno
    B
    omnes
    intelliguntur,
    el in
    septem angelis,
    ul
    supra
    dictum
    est,
    omnes
    proedicalores
    Ecclesioe
    figuranlBr,
    qui
    -effundiitit
    pbialam
    suant in
    aerem,
    id est
    proe-
    dicalionem suant conlra
    doemones,per
    hune aerem
    discurreitles
    spargnnt, juxta
    illud
    Apostoli
    : Nonest
    nobiscolluctatioadversus carnemet
    sanguinem,
    sed
    conlra
    spirilualianequilioe
    incoeleslibus
    (F.phes.vi).

    El exivitvox
    magna
    de
    templo
    athronodicens:Factum
    est. Voxisla vox Dei
    omnipotentis intelligitur.
    Tem-
    plum
    autem et thronus unum
    est,
    id est sancta
    Ecclesia, quam
    Dominusel inhabilando
    proesidet,
    et
    proesidcndo
    tahabilat. Inhabitat sicul in
    templo,
    proesidel
    sicul in throno. A sedenlc
    ergo
    in
    throno,
    alque
    inhabilante in
    templo
    voxista
    proceilil, quia
    <
    ejus judicio
    consunimantar omnia. F'actum esl
    ,
    C
    inquil,
    id est finilmn est
    regnum Antichristi,
    et
    complta
    esl damnatio
    reproborum.
    Quod
    vero se-
    quitur
    :
    El
    facta
    sunt
    fulgura,
    et
    voces,
    el
    ionilrua-,
    et
    coetera
    qua: sequuntur, ejusdempersecutionis
    lem-
    pus recapilulatum coinprcbcndilur. Fulgura ilaque
    miracula
    significant, quoe
    facturi sunt ministri Anii-
    ebristi, ul lerrorem inculiant hominibus. Vocesau-
    lemcxhorialiones
    appellaniur illorum, quibus
    sua-
    debunt hominibus Antichrislum credere Deum. At
    vero tonitrua comminationes et tormenla inlelli-
    gunlur, quibus
    mullos
    decipient.
    Terroemotus vero
    magnus, persecutio magna validissimaque
    inlclli-
    gilur,
    undedicilur :
    Qualis
    lerroemolus
    nunquamfuit,
    idesl sic
    magnus.
    Ex
    quo
    homines
    fuerunt
    interra.
    "
    Hocetiamet Dominus
    manifestai,
    quando
    in
    Evange-
    liodicil : Erit lunetribulalio
    qualis
    non
    fuit
    ab inilio
    soeculi
    (Marc. xm).
    Possumus ci isla inbonam
    par-
    lent,
    hoc est ad
    proedicalores
    verilatis
    referre, qui
    ista omnia
    complcbunl spiriiualiter,
    ad confirmanda
    corda
    electorum,
    et terrcmlos animos
    reproborum.
    Fulgura
    sunl eorum
    miracula, quoe
    illuminant fi-
    dles el terreni infidles
    ;
    voces illorum exherla-
    menla
    pietalis ;
    tonitrua comniinaiioncs fuluri
    ju-
    dicii
    ;
    terroemotusvero molioiieni illorum
    significat,
    qui per
    eorum
    proedieationem
    abinfidelilaleadfidem
    movenlur.
    Et
    facta
    estcivitas
    magna
    in1resvaries. Abexordio
    mundi
    usque
    ad finemsoeculiduoecivitates oedificari
    (157 EXP0S1T10IN APOCALYPSIN.

    LIB. V. * 1138
    videntur, quarum
    una esl
    Dei,
    allera diaboli : una
    ,
    quoe
    ab Abel
    justo coepit,
    el ad novissimumelectum
    lendit
    ;
    altra
    quoe
    aCain
    impio
    inilium
    suinpsit,
    et
    inullimo
    reproborum
    lerminabitur. Hinc aulemci-
    vitas
    magna,
    civitas
    intelligitur diaboli, quoemagna
    dicilur
    propler
    mullitadinem
    populorum,
    vel
    propter
    e.iormhaiem scelerum. Hoeccivilas hoc in locoin
    1res
    parles
    dividi
    promintialur,
    non
    quo
    el ante di-
    visanon
    esset,
    ul lunesolummodo
    dividatur,
    sed
    quo
    certain sit ex
    quibus
    hominum
    qualitalibus ipsa
    con-
    siet,
    hoc est
    paganorum
    in
    genlililalis
    errore adhuc
    inanentium, atque
    hoerelicorumel J udoeorum
    , qui
    pro
    uno
    accipiuulur,
    falsorum
    quoque
    Christiano-
    rum
    , qui
    insinuEcclesioemodolatent : Et civilates
    gentium
    ceciderunt. Hic
    genus
    in
    speeiemdividilur;
    nam
    quodsuperiusper unam,
    hoc nunc
    significatur
    '
    perplures gentium
    civilates. Hocest enimunacivilas
    Babylon, quod
    mulloecivilates
    gentium,
    sicul hoc
    est una Ecclesia
    quod seplem.
    El
    quod
    dicit civi-
    lales
    gentiumceciderunt,
    hocesl
    quod
    in
    sequentibus
    dicilur :
    Cecidit,
    cecidit
    Babylon. Quoe
    licel
    quotidie
    eadat in
    reprobis,
    tamen
    generaliter
    in finesoeculi,
    damnabitur,
    et cadet cumaudierit aDomino: lie in
    ignem
    oelernum. Et
    Babylon magna
    venitinmemo-
    riam ante
    Deum,
    dareilli calicemvini
    iudignationis
    iroe
    ejus.
    Deus
    omnipotens
    non
    patitur aliquam
    obli-
    vionem,
    aut
    recordatur,
    quia
    immutabilis
    est,
    sed
    condescendithumanoe
    fragililati
    sermo
    divitius,
    dum
    hos Deodicit inessehumanos
    affectas,
    veluli
    patres
    et matrs,soient balbuliendo condescendere
    filiis,
    ut
    facilius
    intelliganliir
    abeis. Sciendumest aulem
    quia
    omnipotens
    Deusex
    quadamparle
    obliviscilur nunc
    electorum,
    ex
    quadam
    vero recordalur. Dumenim
    eos
    pro
    bonis aclibus in
    proesenti
    non
    rmunrt,
    quasi
    obliviseitur eorum: dura aulem mala illorum
    pur flagellapurgat,
    illorum recordatur. In futuro
    aulem
    jud'uio
    aliter
    eril,
    cumrecordabilur bonorum
    illorumad
    hoc,
    ni eosremuneret : malavero
    illorum,
    quia
    hic
    per flagella
    sunl
    puni
    ta,
    oblivioni Iradet
    ;
    et
    ideounde
    nuncohliviscuntur,
    lune
    recordabuntur;
    et unde nunc
    recordanliir,
    inde lune obliviscentur.
    At contra
    reprobis
    aliter
    coiitinget, quorum
    Deus
    omnipotens
    in
    proesenli
    recordatur ad
    hec,
    ul si boni
    aliquidfaciunt,
    in
    proesentiremunereiitiir,
    nonrecor-
    datur ad
    hoc,
    ut
    flagellapro
    suis sceleribus susli-
    neant. In futuro vero
    judiciorecordabuntur,
    ut
    pro
    suis
    peccaiisigni perptua
    tradanlur
    ;
    non recorda-
    buntur ad
    hoc,
    ut
    pro aliquo
    bono
    opre
    remunera-
    lioneni
    percipiant.
    Undeel hicbenedicitur :
    Babylon
    magna
    venitinmemoriamanle
    Deum,
    dare illi calicem
    vini
    iudignationis
    iroe
    ejus.
    Per calicem
    indignalionis,
    poenaintelligitur
    infernalis, quoe
    omnibus dabilur
    reprobis
    cumsuo
    capile
    damnalis. Inhacaillent
    poena
    innumerabiliaerunl
    tormenla,
    ignis
    videlicet,
    frigus,
    vermes
    immorlales,
    et fetor
    intolerabilis, coeteraque
    hujusmodi
    cumdensissimis
    tenebris,
    de
    quibus
    scri-
    ptum
    est : Inulilcmservuramittilein lenebras exie-
    riores.
    Et omnisinsula
    fugil,
    etmontesnon sunt inventi.
    A
    Significant
    enim
    sanctos,
    qui
    fluctibusistii-svitoetun-
    duntur
    undique,
    et terroe
    supereminenles,
    mentecum
    Apostolo
    coelestia
    petunl
    : Unde Psaimisla : Levavi
    oculosmeosin montes
    ;
    et alibi : Montesincircuitu
    ejus(Psal. cxxn, cxxiv);
    et
    Propheta
    :Erit
    proeparatus
    monsdomusDominiinverlicemontium
    (Mich.iv).
    Isli
    fugiuni
    socieiatem malorumnon
    corpore, quia
    non
    possunl,
    sedmente.
    Corpore
    eniminmedio
    peccaio-
    rum
    moraniur,
    menteaulem ab eorum consortio
    longe
    distant.
    Quibusper Prophetam
    dicitur : Exile
    de
    Ma,
    hocest de
    Babylone,populusmeus,
    etimmun-
    dumne
    tetigeris(Cor. n).
    Sed
    quod
    lune facluri sunt
    corpore, quando
    exloto
    abeisseparabiintur,
    hocnunc
    mente
    faciunt,
    quia
    ah eorum
    reproba
    vila
    longeper
    mritant distant. Non sunt
    inventi,
    idest in societale
    B
    malorumnonsunl
    per
    vitoecommunionem
    reperli.
    Et
    grando magna
    sicutlalenlumdescenditdecoelo
    in homines. Talenli
    gnera
    sunt tria : unumscilicet
    cenlum
    vigenti
    librarum
    ;
    aliud
    septuaginta
    duaruiii
    ;
    leriium
    quinquaginta.
    Sedhic tantummedii talenli
    fit
    mentio, quod
    continet
    septuaginta
    duas libras.
    Quid
    autem
    per grandinem,
    nisi sententiam
    omnipo-
    tentis Dei
    intelligere
    debemus? unde
    scriptum
    est :
    Ira Domini sicul
    grando
    descendais.
    Quoe
    bene ut
    lalenlum
    memoralur, quia
    videlicet ex
    septuaginta
    duabus
    linguispeccantos reprobi damnabunlur,
    nul-
    lusque
    ad morlem
    proescilus
    banc morlemevadet.
    Talenli enim
    ponderispromagniludinevindicloe,ipsa
    grandinis
    irafuisse
    perhibetur. Quoe
    videlicetiranon
    nisi
    proecedentisculpoe
    mrita
    infligitur.
    Proecedl
    C
    ergo peccatum
    in
    hominibus,
    cujus
    mrita
    grando
    descendit decoelo. Descendonsaulem
    plaga magna
    reprobos vulnerat, quiaipsa
    dislricli
    judicis
    ira
    agi-
    ttir,
    ut
    qui peccatum
    commissummanu
    poenitentioe
    cilo non
    tergunl,
    in aliuddtenus cadanl. Ex illo
    quippejudicio, culpasubsequensorilur,
    ex
    quo
    coe-
    ealamens
    ducilur,
    ut
    pejus
    et alio
    ligelur.
    Sed
    pec-
    catum
    quod
    ex
    peccato orilur,
    non
    jam peccalum
    tanlummodo,
    sed
    peccalum
    est simul el
    plaga
    ac
    poenapeccaii, quiajustojudicioomnipotens
    Deuscor
    peccanlis obnubilai,
    ul
    proecedentispeccati
    mrita
    eliaminalio cadat.
    Quem
    enimliberare
    notait,
    de-
    screndo
    percussil.
    Sedut manifestais hoc
    fiai,
    dica-
    mus sub
    exempta
    :
    Populus
    J udoeorumde
    accepta
    Dei
    legesuperbiens, per
    lumoremcordis
    pervenitad
    "
    malum
    negalionis.
    Si enimex
    superbia qua
    lumuit
    poenitentiamagerel, peccalum
    solunimodo fuissel.
    At
    quiaper
    lumorem
    pervenerunt
    ad Chrisli
    nega-
    lioncm,
    nonsoluin
    peccatum
    est,
    sed
    peccatum
    simul
    et causa
    peccaii, quia
    exsealiud
    genuit.
    Per
    quant
    eliam causant
    lapsi
    sunt in
    poenampeccati,
    ut
    qui
    Christumsibi
    proiiiissumsuscipere
    noluerunl,
    susci-
    piant quandoque
    Anliclirislum, ipso
    Dominodicenle:
    Ego
    veni in nomine Patris
    mei,
    et non
    suscepislis
    me,
    aliusvniel innomine
    suo,
    illumvos
    suscipietis.
    In tumore
    itaque
    de
    legis
    observanlia Antichristi
    susceptione publicus
    Chrisli
    contemplus peccatum
    et
    plaga
    est,
    et causa
    peccati.
    Peccatumveroesl
    per
    scmclipsum; plaga
    autem
    peccaii est, quiaproecedens.
    H39
    HAYM0N1SHALBERSTAT. EPISC. OPP.
    PARS L

    COMMENT.BB3L, 1140
    culpa
    lumoris illudinflixit. Causavero
    peccati, quia
    subsequeniemculpam, qua
    diabolus in Antichristo
    adorandus
    suscipilur,
    exse
    genuit.
    El
    blasphemave-
    runt hominesDeum
    propter plagamgrandinis.
    Ac si
    diceret : Iradistricti
    judicis
    acluin
    est,
    ut
    qui
    verila-
    lera non
    receperunt,
    ut salvi
    fierint, operalione
    bor-
    roris famulatumexhibeant ul
    pereant. Propler pla-
    gamquippegrandinis
    Deum
    blasphemare
    esl
    propler
    proecedenspeccati meritum,
    ira
    superni judicis per-
    mutante
    , blasphemioeplagas
    incurrere, sic enim
    dicitur :
    Blasphemaverunt
    hominesDeum
    propter pla-
    gam grandinis, tanquam
    dicerelur : Ideo
    blasphe-
    maverunt
    , quia ipsius blasphemioeplagas
    a
    gran-
    dine
    incurreruut,
    vel
    per grandinent
    incurrerunt;
    A
    per grandinent
    validissima
    exprimitur
    tribulalio
    temporibus
    Antichristi futura. Mutato enimsubi-
    to
    sensu,
    cum
    loqueretur
    de damnatione
    reprobo-
    rum
    , super quos
    ira Dei
    descendit,
    reverlilur ad
    tempora Antichristi, quibus
    tanla erit
    grandinis
    affliclio,
    ul multi timenles
    poenas
    sibi
    proeposilas
    recdant afide
    Chrisli,
    et
    blasphment
    Deum
    propler
    plagamgrandinis.
    Nunc autem
    quia
    finisearumdem
    plagarum
    esseafftants
    dicilur,
    el hicliber
    congru
    fine
    lerminelur,
    propler
    tormenla validissimaetex-
    quisila. Quoniam
    magnafacta
    est
    vhmenter,
    itaut
    nec anle tali
    s,
    fuerit, nec
    postea
    fnJ ura
    sit,
    sicut
    Dominusin
    Evangelio
    dicit : Erit tunetalis tribulalio
    qualis
    non
    fuit,
    ne
    posteafiel (Marc. xm).
    LIBER SEXTUS.
    CAPUT XVII.
    El venitadmeunusex
    septemangelis,qui
    habebant
    septemphialas,
    et loculus esl
    mecum,
    dicens:
    Veni,
    ostendamlibi damnationemmeretricis
    magnoe.Ang-
    lus inhoc loco
    personatngerit Christi, qui
    est nun-
    tius
    paternoe
    voluntatis
    ;
    J oannesautem
    ty.pum
    tenet
    Ecclesioe.
    Quod
    dicitur J oanni ab
    angelo,
    dicilur
    quo-
    tidieomni Ecclesioea Christo. Ubi notandura
    quod
    el
    anglus
    ul J oannem doceat
    venit,
    el idemJ oan-
    nes ut docendus
    veniat,
    invilatur. Venit
    anglus
    ad
    J oannem,
    id est Christus ad
    Ecclesiam, quando
    sive
    per
    inlemara
    inspirationem,
    sive
    per
    doctrinam
    apostolorum
    et coeterorumsanclorum eam invitt
    Christus ad consideranda tormenla
    reproborum,
    justo
    Dei
    judicioparala. Veni,inquit, gressibus
    fidei
    el
    intiligentioe,
    et considradamnationemmeretricis
    magnoe,
    id est : attende damnationem
    reproborum.
    Venit
    J oannes, quando
    sanctaEcclesia
    proebet
    assen-
    sum
    ,.
    el
    intelligens
    verbadoctorum
    ,
    siveadmonita
    inspiratione
    divina
    ,
    considrt
    supplicia reprobis
    ventura. Porro meretrix hic
    Babylonintelligitur,
    id
    esl omnis multiludo
    reproborum;
    sive
    per angelum
    qui
    invitt
    J oannem, intelligitur proecedens
    ordodo-
    ctorum, qui
    fuit in
    aposlolis, marlyribus,
    et coeleris
    Ecclesioeprincipibus
    :
    per
    J oannem
    verosubsequens
    Ecclesia. Invitai
    ilaque anglus
    J oannemut
    veniat,
    et videat damnationem
    perfidoecivitatis, quia
    illi
    doctores
    qui proecesserunt,damnationemreproborum
    omniumsuis
    sequacibus
    oslendere
    sluduerunt, qua-
    lenusdummalos inhac vila
    florere, sequeconspi-
    .untegere,
    exeorum
    prospeilaiibus
    nihil concu-
    piscant,
    dum attendunt
    quoe
    malaillis immineant.
    UndePaulus
    aposlolus
    dicil : Mulliambulant
    quossoepe
    dicebamvobis
    (Philip, m).
    Duoeaulemcivitatessuntin
    hocmundocumsuis
    regibus,
    sicut
    supra
    dictum
    est;
    idesl J rusalemet
    Babylon,
    cumChristo et diabolo.
    Qnarum
    una constilula est
    supra
    firmam
    petram,
    altra autem
    supraarenam, alque
    idcircouna
    manel,
    id est civitas
    Christi,
    allera
    cadit,
    idest civitasdia-
    boli.
    Quoe
    merelrix
    nuncuDalur, quia
    veluli mulier
    B
    meretricalur, quando super
    virum suumhitroduoiE'.
    alienum,
    et
    prioris sponsi
    foederairrita
    facit,
    ila
    omnis multiludo malorum et facit et
    fecit,
    quando
    reiictoCratoredoemonibusse
    prosliluil
    construpan-
    dam.
    Reb'nquit
    enimDeum
    suum, qui
    esl vir
    animoe,.
    el
    jungit
    se
    adullero.,
    idest diabolo
    ,
    idola
    colendo,
    vel
    plus
    lerrena
    quam
    coelestia
    diligendo,
    siveetiam
    immunditioecarnis serviende. Et
    quia
    maxime
    per
    carnis libidinem
    , quoe
    mater est omnium
    viliorum,.
    genus
    humanum
    pril,
    idcirco
    ipsa
    malorummulti-
    ludo merelrix vocatur.
    Quoe
    sedet
    super aquas
    mul-
    las.
    Quia
    enim
    aquoemulta?,
    sicut in
    sequentibus
    legimus, populi
    mulli sunt
    ;
    sedere
    super aquas
    mili-
    tas,
    nihil est aliud
    quamregnaresuperpopulos
    mul-
    tos, quia
    videlicet luxuria carnis mollis
    dominatur,
    G
    el multosadsuant
    miseriamtrahit,
    sedlamendiverso.
    modo. Hinc est
    quod
    Dominus
    loquens
    adbeatum
    J obde
    diabolo,
    dicil : Virlus
    ejus
    in
    lumbitejus, etforli-
    tudoMitisinumbilicoventris
    ejus(J obXL).
    Seminarium
    quippe
    coilus virorumin lumbis
    est,
    mulierumail-
    lent inumbilico.
    Quandoergo
    viros
    decipil,
    in lum-
    bisvirtutemhaberedicitur :
    quando-aulem
    feminas,
    inumbilico.Nara
    quod
    viris ir>lumbis
    sitseminarium,
    Deus
    manifestt, qui
    dicil fidelibus:.Sint lumbi vestri
    proecincli(Luc. xn).
    Et Paulus de
    Levi, qui
    adhuc in
    lumbiseral
    Abrahoe,
    quando
    ohtulit ei dcimasMcl-
    chisedec.
    Quod
    feminis in
    umbilico, Propheta
    mani-
    festt, qui
    sub
    figura
    mulierismeretricis
    loquilur
    ad
    J rusalem: In die
    (inquit)
    orluslui nonest
    proecisus
    umbilicustuus
    (Ezech.xvi).
    Umbilicum
    quippe
    indie
    orlus
    proecidere,
    esl conversionis
    temporearnisluxu-
    riamresecare.
    Quiaergo
    diabolus
    utrumque
    sexumdc-
    cipit,
    recle inlumbisvel inumbilicovirtutemetforti-
    tudinemhabere dicilur. Sedsciendum
    quia, propler
    diversilalemcausarum, diversomodohoc
    facit,
    sicut
    supradictum
    est
    ;
    verbi
    gratia,
    sunt
    quidamqui
    vir-
    ginitatem
    suamDeo
    devoverunt,
    sicutmonachi,
    ca-
    nonici,
    et coeteriin
    gradu
    ecclesiastico
    positi, quam
    si
    posteaconcupiscentia
    carnis illecli
    corruperunt,
    delerius
    peccant, quam
    si hoec
    nunqtiainprofessi
    1141 EXP0S1TI IN APOCALYPSIN.

    LIB. VI. 1142


    fuissent. Sunt
    quidam conjugsli, qui relinquenles
    ,
    proprium
    tborum
    ,
    alienum
    violant,
    et adulerium
    perptrant,
    el isli
    gravinspeceant quam
    hi
    qui pro-
    pres
    uxores nonhabent. Taie
    genus
    est eorum
    qui
    tacesta
    perptrant
    cum
    propinqnis,
    aut
    sororibus,
    sicut fecit Ammoncumsorore sua Tbamar. Sunt et
    y.lii
    ( quod
    est sceleraiius et
    gravius) relinquenles
    attiraient usum
    ferainoe,
    cum rnascnlis se miscenl
    vel
    pecudibus.
    Et licet
    genus
    humanum in-mullis
    ftfTendat
    Deum,
    lamen innulle
    gravius agit quam
    in
    rslo
    quod
    conlra naturam
    gerit. Quiaergo
    fornicalio,
    juoe
    est ntaler omniumviliornm
    ,
    in
    reprobis pote-
    siaiem
    exercet,
    recte meretrix
    super aquas
    mnllas
    se'el. El hoec
    quidem
    fornicalio ad
    concupiseenliam
    amis, spiritualis
    vero
    pertinet
    ad
    concupiseenliam
    tcnlorumelin hisomne
    peccalumagitur, juxta
    illud:
    Omne
    quod
    in mundo
    ,
    est
    concupiscenlia
    carnis,
    ?,l
    concupiscenlia
    oculorum
    (I
    J oan.
    n).
    De hac
    spiri-
    tuali fornicatione Psaimisla dicil : Perdes omtes
    qui
    fornicantur
    cbs le
    (LXXII).
    Etbreviter dicamus:
    quis-
    quis plus
    terrena
    quamcoelestia,
    et ea
    quoe
    sunt in
    mundo
    coucupiscit,
    fbriiicationem
    perptrai.
    Cum
    qua fornicati
    sunt
    reges
    terroe.
    Ipsi qui
    sunt
    reges lerroe, ipsi
    sunl et merelrix
    ,
    sed
    propler
    di-
    slaiiliam
    proepositerum
    cl
    subjcclonim
    dividilur in
    regibus-,
    in terrain
    inhabilantibus,
    cumlamen
    ipsi
    regei
    sint inbabitantes
    terram,
    hoc
    esl,
    terrena dili-
    gentes,
    libidini servientes.
    Ipsi reges ilaque
    fornicali
    sunt cum
    merelrice
    ,
    hoc est cum
    seipsis,
    terrenos
    tonores et
    voluplales appelcndo
    el
    iinmumliliam
    carnis
    sectando, quia quoamplius
    comcduni et bi-
    bunt,
    eo
    amplius luxurianiur,
    undecl
    scipsos ipsum
    corpusmerelriciseOiciunt, juxtaquodAposlolus
    dicil:
    J Vescilt's
    quod
    hi
    qui
    adlioerent
    meretrici,
    nnum
    corpus
    cumea
    efficiuntur?(I
    Cor.
    vi.)
    Et inebriati sunt
    qui
    inhabitant lerramdevino
    prostilulionisejus.
    Per
    reges
    principes
    mali
    intelliguntur, per
    iiibabitanles terrain
    subjecti
    illorum
    qui
    inebrianlur vino
    fornicaiionis,
    hoc esl omnibus
    peccaiis replentur;
    et
    reges
    sunt
    malorum
    auclores,
    inbabitantes vero
    terrant,
    imiia-
    lorcs eonim
    accipiuntur.
    Recteaulemincenlivacar-
    nis el fornicaiionis vino
    comparateur ebrietafis.
    Vino enim ebrius ita
    insensibilis
    efficilur,
    ut non
    solum
    animoe,
    sed etiam
    periculum
    mortis non tre-
    pidcl,
    unde et audacler se in mortem
    ntUlit. Sic
    nimirumlibido hominis sensura et ralionabilem in-
    leliecium
    aufert,ut
    non
    meluatdantnatioiiem
    inferni,
    ideoque
    et audacler eliamconlra suam
    conscienliam
    malum
    operalur,
    nec timet eliam
    pro peccata
    dam-
    nari,
    quod
    non
    potest pra;videre, quia ipsumpecca-
    lumaufert illi ralionabilem sensum.
    Et abstutit me in desertumin
    spirilu.
    Hic mani-
    festa
    osienditur, quia
    hoecomnia beatus J oannes
    non
    corpore vidit, sed
    spirilu
    el mentis intellect1.).
    Dsertant,
    insacro
    eloquio, aliquando significat
    coe-
    lum,
    aliquando
    corda
    sanclorum,
    aliquando
    Deum
    oitinipotcnlem,
    aliquando
    corda
    reproborum.
    Coelum
    significat desertum,
    ut est illudin
    Evangelio
    :
    Quis
    exvobisliomv
    qui habet cenlum
    oves,
    et si
    perdideril
    A
    unantex
    illis,
    nonnedimittU
    nonaginla
    novemin de-
    serlo,
    et vadil adillam
    quoe
    erraverut
    quoerere(Matth.
    xti) ?quia
    videlicel lunehomocoelum
    deseruit, quan-
    do
    peccavit.
    Corda sanctorum
    significat,
    ut est:
    Ecce
    elongavi fngiens,
    et
    mansi in soliludine
    (Psal.
    LIV),
    id
    est,
    insecrelo mentis. Sancli enimreinovent
    seab omnibus istius soeculi
    curis,
    et elfieiuntar ab
    his
    sollicitudiitihusdesertum,
    insolilodinesua?mentis
    a soeculiaclibus vacantes.
    AliquandoDeum,
    ut illud
    J eremioe:
    Quis
    dabil meinsoliludinediversorumvia-
    lorum?
    (J er. x.) Signifiera quoque
    desertum corda
    reproborum,
    ul esl illud:
    Qnoinodo
    sedetsotacivilas
    plennpopttlo(Ihren. i)
    ?-Sienim
    soia,
    quomodoplena
    ?
    aul si
    plena, quomodo
    sola? sed
    sola,
    id esl sine
    Deo. Hinccl J oannesdicil : Voxclamanlisin
    deserto,
    B
    dirigite
    viam Domini
    (J oan. i).
    J ure enimvocanlur
    dsertant hi
    quos omnipotens
    Deus
    per gratiam
    non
    inhabilat. In hoc aulemloco desertum
    inlelligcrc
    debemus corda
    reproborum,
    abseiuia Divinitatis
    vacua.
    Anglus
    vero
    personam
    Chrisli
    gerit,
    ut su-
    pra,
    J oannes
    personam Ecclesioe,quoe
    in desertum
    ducitur, quando
    sive
    per
    internant
    inspirationem,
    sive eliam
    per proedicalionem
    doclorunt ad consi-
    deranda
    reproborum
    mrita
    trahilur,
    ei
    propter
    eorum
    perversa oprajustam
    illorum
    inspicii
    damna-
    tionemfuluram. Et vidi mulierem sedentem
    super
    bestiam coccineam.
    Ipsam
    vocal
    mulierem, quant
    paulo superius appellavil nierelricem,
    id esl om-
    nium inaloriint
    congregalioncnt.
    Bestia aillent dia-
    liolunt
    significat, super quem
    omnes
    reprobi
    sedent,
    C
    qui
    eohorlanlc
    pei
    diversavilia currunt. Sicui enim
    civilas Dei
    super
    Chrislum esl
    oedilicala,
    sic illa
    civilas
    reproboi'uni super
    diabolum.
    Quoe
    recte me-
    ,-
    rcirix
    appellalur,
    ut ostcndalnr ex
    qua parleregnum
    diaboli
    amplius prxvaleat.
    Uenc eliam mulier dici-
    lur, quia
    a mulicrc
    peccaii suuspsil iniiium, per
    quameliam,
    ul
    Scriptura
    lestalur. iiioriniur omtes.
    Super
    bestiam hoecmulier
    sedel, quia
    diabolo du-
    cente
    prona
    ferlur ad
    pceuindtini
    : ul verb:
    gratia,
    quando quilibci
    homo
    pergil
    ad iuicrliciendumDei
    servum,
    nul succendendam
    Ecclesiam,
    sk-tili modo
    faciunt
    hi,
    qui
    noslro
    tempore paganis
    sunl
    juricli,
    diabolus cum
    portai,
    cui
    ipse
    insidet.
    Quod
    aulem
    besia coccinea
    dicitur,
    lant ad diabolum
    quant
    ail
    omne
    ejus corpus
    referlur : sive
    propler peccata
    in-
    .
    1)
    numcrabilia, quibus
    esl cruenlalitm
    ;
    sive.
    propler
    sanguinem sanclorum, quem
    fuderanl
    ;
    sive etiam
    , proeloquiis
    divinaium
    Setiplurarunt
    nialcinteUeclis.
    De
    qua
    adhuc subditur : Plnum nominibus blas-
    phemioe.
    Ac si diceret : Nulla
    pars
    inea
    hlasphemiis
    vacal, quia
    vocesimul.el
    opre
    Deumei servos
    ejus
    blasphmai. Magis
    autaiti hoc
    fiel,
    posiquam
    iile
    ;
    damnatus homo
    regnare coeperit, qui
    se Christum
    dicet
    esse,
    cum sil Antichristus. Tune enimomne
    corpus
    il-liusmaximeDeum
    blasphemabit, quia
    omni*
    quoe
    anle se
    fuerunt,
    diccl fuisse
    contraria,
    aflir-
    mans Christum fuisse
    Anlichristum, aposiolos
    illius
    ;
    pseudoapostolos
    et Aniiebristi miuistros : el
    quid-
    '
    quid
    modo lenemus in
    verilate,
    tolum illeet meut-
    1143 HAYMONISHALBERSTAT. EFISC. OPP.
    PARS L

    COMMENT.BIBL. iiii
    bra
    ejus negabunt,
    et mendaciumfuisse dicent. Ha-
    bentem
    capita septem
    et cornuadecem. Per
    septem
    capita (ul supradictum est)
    omnes
    reges
    mali, qui
    fuerunt ab
    exo.rdio
    mundi
    usque
    ad
    finem soeeuh',
    intelliguntur; quia septenarius
    numerus uaiversi-
    latem solet ostendere. Per decem aulem
    cornua,
    omnia
    rgna
    diaboloet Antichristo
    subjecta,
    unde et
    Daniel dicit : Bestia
    quarta quartum regnum
    erit in
    terra, quodmajus
    erit omnibus
    regnis(Dan.vu).
    Porro
    decem cornua
    ipsius regni
    decem
    reges erunt, quos
    videlicet hoec
    Apocalypsis
    in
    septem
    bestioe
    capitibus
    ac decemcornibus commmort. Et
    ipsi
    enim
    reges
    el
    rgna, pars
    beslioe
    sunt, quia
    Christum
    blasph-
    mant et voce et
    opre.
    UndeJ oannes idem- in
    Epi-
    stola sua dicit : Omnis
    spirilus qui
    solvit J esumin
    carne
    venisse,
    exDeononest
    ;
    et hicest
    Antichristus,
    de
    quo
    audislis
    quoniamvniel,
    etnunc
    jam
    inmundo
    esl
    (I
    J oan.
    m) ;
    el alibi : Nunc multi antichristi
    facti
    sunt. Nec mirum si hoc
    significent septemcapita,
    quod
    decem
    cornua,
    cum mulier
    meretrix,
    et
    aqua?
    mulioe,
    et
    bestia,
    hoc totumunum
    corpus
    esseosten-
    dalur
    ; propter
    diversitatem enim scelerumnunc in
    seplem
    beslioe
    capitibus,.nunc
    in decem
    eornibus,
    ipsa
    beslia dividilur
    quoe
    el fraude
    decipit,
    el vi
    promit;
    in
    virtute,
    scilicet
    per apertam potentiam,
    in
    signis
    vero et
    prodigiis
    mendacibus ac seduclione
    iniquilalis, per hypocrisim
    simulaloevirtutis..
    Quod.
    et
    generaliter
    deomni
    corpore
    malorum
    intelligere
    debemus, quamvis quidam
    hocrfrant ad
    Neronem,
    asserenles eumab inferis resuscilandum,
    el
    regaum
    ulurum
    accipiendum.
    '
    Et mulier eral circumdata
    purpura
    el
    cocco,
    etin
    aurata
    auro,
    et
    lapide prelioso,
    et
    margarilis.
    Pur-
    pura regum
    est indumentum,
    et
    lingilur sanguine
    piscium
    marlimorum.
    Quid itaque per purpuram
    qua
    circumdabatur mulier debemus
    in'.elligere,
    nisi
    fucum
    regiminis
    ?
    Quod
    enim Ecclesiahabet in ve-
    ritate,
    hoc isli simulalehabebunt. Ecclesia
    namque
    liabet
    purpuram
    et
    coccum,
    idest
    regiam dignila-
    lalem, quia
    habet
    regem
    Christum,
    et habet exse
    eliam
    reges plures, quoniam
    et
    ipsa
    Ecclesia
    rgnt
    per
    Chrislum.
    Esl enim
    genus
    eleelum et
    regale.
    Sed isla mulier
    merelrix,
    id est omnis mullitudo
    malorum,
    dicil sehabere
    purpuram
    cumnon
    habet,
    id est se
    fingil
    habere
    reges,
    sicut fuit
    Nero,
    Domi-
    ,
    lianus,
    el coeteri malorum
    principes qui
    divilias
    istius
    soeculi, quoe
    malorum animos
    illiciunt,
    ha-
    buerunt ;
    sedhi
    laies non fuerunt
    reges, quianeque
    se, neque
    aliosbene
    regerepotuerunt, quinpolius
    et
    ipsi
    vitiis
    servierunt,
    el alios suo
    exempta
    advilia
    perpelranda
    traxerunt. Habel
    quoque
    Ecclesiainaura-
    lara
    veslem,id
    esl
    charilalem,
    siveeliam
    sapienliara
    de
    quascriptum
    est:
    Accipitesapienliam
    sicut
    anrum;
    et Psalmista :
    A.s(i/it
    regina
    a dextris luis in vestitu
    deauralo
    (Psal.Lxiv).Ila
    ethoecmulier
    meretrix,cum
    sil
    slullissima,
    adhucut
    negligal quoe
    sibi infulurum
    prospra
    succedere
    debeant,
    dicit seesse
    sapientem,
    et
    gloria
    tur in libris
    philosophorum,
    et
    sapientia
    tournant verbi. In lapideprelioso
    cl
    margarilis
    vir-
    A
    ttes
    significanlur sanctorum,
    id est-
    fides,
    spes,
    charilas, humilitas,
    mansutude et coeteroe
    hujus-
    modi, quibus
    ornanlur fidles.
    Quoe
    ornamenta cum
    sola habeat
    Ecclesia,
    fallaciier sibi
    usurpare
    nititur
    hoecmulier
    perversa.
    Idcirco sehoc habere simult
    quod
    non
    habet,
    ut
    quos
    non
    potuerit per potentiam
    traitera ad
    errorem, decipiat per
    simulalam sancti-
    tatem,
    el fraudent
    verisimilem..Habens
    poculum
    au-
    reumin manu sua
    plnum
    abominalioneet immun-
    ditia
    fornicaiionis ejus. Ipsa
    merelrix est
    poculum
    aureufn
    propter
    simulalam
    sanctitatem, quamproe-
    tendit
    ^xterius,
    cum sit inlerius
    plena
    omni
    iniqui-
    tate el
    abominalione,
    unde et J eremias dieil: Calix
    aureus
    Babylon
    in manuDei
    (J er. LI).
    Aurumenim
    simulatoe sanclitatis se
    per hypocrisim fingil,
    ut
    B facilius adimmunditiara
    fornicaiionis
    quemlibet
    bi-
    benduminvitel. Talibus Dominusdieil : Voe
    vobis,
    qui
    similes estis
    sepuleris
    dealbatis
    (Matth. xxm).
    Abominari
    quippe
    est
    abjici.
    Unde et in Psalui
    dicitur : Virum
    sanguinem
    et dolosumabominabilur
    Dominus
    (Psal. v).
    Hoec
    ergo
    mulier
    plena
    est abo-
    minalione,
    hoc est
    plena
    est
    operibus nequilia?,
    pro quibus digna
    est
    abominalione,
    hoc est
    abje-
    clione, quod
    slalim
    manifeslatur,
    cum subditur :
    et immundilia
    fornicaiionis ejus.
    Ponilur hic forni-
    calio, quoe
    esl radix omnium
    malorum, pro
    omnibus
    peccatis.
    Et in
    fronteejus
    nomen
    scriptum
    :
    Mysterium
    : Ba-
    bylonmagna
    mater
    fornicalionum
    etabominationum.
    lerroe.Per fronlem
    Babylonis,
    manifestatio
    designatur
    C
    operis.
    UndeDominusdicit : A
    fruclibus
    eorum
    cogno-
    scetiseos
    (Matth. vu).
    Nam
    quiaBabylon,
    idest mul-
    tiludo
    reproborum per hypocrisim
    simult se esse
    quod
    non
    est,
    idest oslendit seaureum
    calicem,
    cum
    sit
    plenainiquitaieet abominalione,
    ne
    superslitio
    er-
    roris
    pallio
    simulalionis falleret
    incaulos,
    ex tilulo
    frontis sollicita
    redduntur,
    cum ibi
    Babylon,
    id est
    confusio,
    scribilur, Undevidendum.
    quare ipsum
    no-
    men
    mysteriumqppelletur. Mysteriumquippe
    oeculla.
    res esse dicilur in
    qua
    aliud
    videlur,
    aliud in-
    telligitur. Opraquippe Babylonis quibusdam
    sunt
    in
    fronte, quibusdam
    in
    myslerio. Simplicioribus
    quidemqui
    ea
    proevidere
    el
    intelligere'non possunt,
    mysterium est, quia
    occulta sunl
    eis, quoe
    a mulli-.
    tudine
    reproborum gerantur inlerius. Perfectioribus
    aulemin fronte nomen suum
    oslendit, quiaejus
    om-
    nia
    opra
    facile
    cognoscunt,
    Et ideonomen
    ejus
    in
    fronte
    quidemest,
    sed tamen in
    myslerio
    scribilur;
    quia quibusdam
    in
    aperlo ostenditur, quibusdam
    in
    mysterio
    clauditar.
    Magna
    dicitur
    Babylonpropter
    multitudinem
    reproborum,
    vel
    propler
    enormitatem
    scelerum. Mater
    fornicalionum,
    id est radix om-
    nium
    malorum;
    nam et
    peccatum
    a muliere
    cepit
    iititiuni, quoesuscepit
    semen
    diaboli,
    quasi adulteri,
    idesl
    pravant ejus suggeslionem,
    et
    peperit pecca-
    tum,
    contemnens
    proeceptumDomini, quoe
    eliam
    postea
    virum
    decepit,
    et sic semen
    peccaii
    ad nos
    usque
    transmisit. Ambo
    ergo peccaii genitores
    fue-
    runt, quia
    adulter et merelrix unum
    corpus
    effici
    1145
    '
    EXP0S1TI0 IN APOCALYPSIN.

    LIB. VI.
    1146
    meruerunt. Vel cerle mater
    fornicalionum, proece-A
    dens
    generatiointelligitur, quoe
    imitatione
    perversa
    et
    exempta
    malo matas
    reliquit
    imilaiores. Sicut
    enimsemen
    justorum
    imilaiores dicuntur
    bonorum,
    unde
    est,
    Generatio rectorumbenedicelurt et sicse-
    men
    impiorum
    dicuntur illorumimilaiores.
    Ideoque
    Babylon
    inauctores
    transgressionum
    mater
    appella-
    lur furnicalionum.
    Et vidi mulieremebriamde
    sanguine sanctorum,
    el de
    sanguinemartyrum
    J esu.
    Quod
    vidit
    J oannes,
    videl omnis
    Ecclesia, cujus
    ille
    figurant gerebat.
    Di-
    cil
    ergo
    : Vidi
    mulierem,
    idest malorum
    congrega-
    tionera
    ,
    ebriamde
    sanguine
    sanclorum,
    id est
    rcple-
    tamvindicta de
    sanguine
    sanctorum
    ,
    el de
    sanguine
    martyrum
    J esu. Inhocversu tamJ udoei
    quam
    eliam
    genliles comprehendunlur
    : illi enim fuderunt sait- B
    guinemprophetarum,
    isti aulem
    apostolorum
    el coe-
    terorum
    martyrum. Ideoque
    vindictameffusi
    sangui-
    nis tamJ udoei
    quamgenliles
    suslinebunt. UndeDo-
    minus dicil in
    Evangelio
    : Amendico
    vobis,
    require-
    tur
    sanguis
    omnium
    qui
    effusus est
    super
    lerrama
    sanguine
    Abel
    justi usque
    ad
    sanguinem
    Zacharioe
    a
    generalione
    hac
    pessima(Luc. xi).
    Vel
    cerle,
    sicut
    supra
    dictant
    est, sanguis prophetarum, spiritualis
    illorum
    intelligitur
    sensus, quemqui
    maie
    interpre-
    tando
    pervertere
    in carnalem sensum non
    meluuiil,
    sicul faciunt
    J udoei,
    vindictam effusi
    sanguinis
    sus-
    linebunt, quando quidquid
    vitale
    habent, perdent.
    El miratus
    sum,
    cumvidissem
    illam,
    admiralione
    niagna.
    Sic et sancli dumconsidrant
    quolidie
    dam-
    naiionem
    reproborum
    omnium
    miranlur,
    cur ntiseri
    C
    non
    considrant, quoe
    tormenla sibi immineanl.
    Et dixit mihi
    anglus
    : Cur miraris?Sic etiamdi-
    cilur EcclesioeaChristo
    per
    internant
    inspiraliohem
    :
    Cur miraris tormenla
    reproborum
    et
    supplicia, quoe
    illis sunt futura
    juslo
    Dei
    judicio? Ego
    libi di-
    camsacramenlum
    mulieris,
    el bestioe
    quoeportt
    eam.
    Id
    est, ego
    tibi ostendam
    quid significel
    illa
    mulier,
    et
    quidbestia,
    et manifestaboeliamillorum damna-
    tionem.
    Quoe
    habet
    capila seplem,
    et cornua
    decem;
    id est omnes
    reges reprobos,
    et omnia illi
    rgna
    subjecla.
    Bestia
    quam
    viaisti
    fuit
    el nonest. Bestia diabolus
    est,
    sicul
    soepe
    dictum
    est, qui
    fuit abexordio soe-
    culi in hoc
    mundo, ibique
    icnuit
    principalumusque
    ad Domini
    adventum,
    el in cordibushominummaie
    poliebatur poteslalis importa.
    Sed
    postquam
    Chri-
    stus
    venil,
    et in sua morte mortis destruxil
    impe-
    rium,
    abstulit ei
    polestalcm,
    et
    ejecit
    eum
    foras,
    ideoquejam
    non
    esl, quiacomparalione prioris po-
    lenlioe,proesens
    illius
    potcslas
    nullaest..Fuit
    ergo
    in
    proecedentibus
    membris,
    non est in
    sequentibus.
    Et
    ascensuraesl de
    abysso,
    hoc
    est,
    de
    profunditaleper-
    fidioeJ udoeorum
    nascelur, juxta
    illud: Fiat Dan co-
    luber invia
    (Gen. XLIX).
    Notandu.ii autem
    quod
    di-
    cit
    ascendet, quia
    videlicel ab
    ipsa
    s:iainfantia ele-
    vabitur,
    extollensse
    super
    omne
    quod
    dicitur
    deus,
    aut
    quod
    colitur. Et ininteritum
    ibit,
    idest indamna-
    tioneni
    perptuant.
    J uxta illud:
    Quem
    DominusJ sus
    A
    interfieietspirilu
    oris sui
    (II
    Thess.
    n). Quod
    et
    ge-
    neraliter deomni
    corpore
    malorum
    intelligere
    debe-
    mus, quamvisquidam
    hocrfrant ad
    Neronem,
    as-
    serenles eum abinferis
    resuscitandnm,
    el
    regnum
    futurum
    accipiendum.
    Et mirabuntur inhabitantes
    terram. Inbabitantes
    terram,
    reprobi inlelligunlur,
    qui
    meule lerram
    inhabitant,
    cl lerrenis rbus in-
    hoerenl
    per
    desideriumaninii. II cumviderint dam-
    naluui
    diabolum,
    cui
    crediderunt, quia
    maximehocad
    eos
    pertinet qui
    Antichrislum
    pro
    Deosunt
    recepturi,
    admirabuntur dicenlesadinvicem: Hoeccineerat
    spes
    nostra
    (Isai. xx)?
    Et ail
    ipsum
    se
    convertentes dicent :
    Ecce
    qui
    te
    pulavimus Christum, decepti sumus,
    dummodoledamnari videmus.
    Quorum
    non sunt
    scripla
    nomini in libro vitoea constilulione mundi.
    B Liber vitoe
    jus
    divinitatis
    est,
    id esl
    proescienlia
    et
    proedeslinatio omnipotentis
    Dei. Hi enim
    qui
    Anti-
    chrislum
    sequentur
    nonsunt advitam
    proedeslinati,
    idesl
    proeordinati, quia
    exhis nemo
    peribit, quos
    ab
    inilio mundi Deussalvandos
    proedeslinavil,
    de
    qui-
    bus
    Aposlolus
    :
    Quosproescivit
    el
    proedeslinavil
    con-
    formesfieri
    claritalis suoe
    (Rom..vm).
    Novil enim
    Deus
    quibus
    diclurus est : Ilein
    ignem
    oeternum
    ;
    et
    quibus
    :
    Venite,
    benedicli Patris mei
    (Matth. xxi).
    Videntcs
    bestiam,
    idest diabolum.
    Quoe
    erat in
    po-
    tenlia
    magna
    aille adventum^ilii Dei. Et non
    est,
    quia
    ablalaesl ei
    polcslas,
    sicut
    supra
    dictum
    est,
    per passionem
    Flii Dei
    ;
    vel
    fuit,
    quia
    inmembris suis
    jamapparuit,
    et non
    est, quoniam
    adhuc ntembro-
    rum
    caput p?r semelipsum
    needuin
    apparuit.
    C
    Et hic^esl sensus:
    Qui
    habet
    sapientiam,
    hoc
    est,
    inlellcctus esl illi
    necessarjus
    in hoc loco.
    Qui
    ha
    bet
    sapientiam,
    hocesl
    inlelligentiam. Seplemcapita,
    septem
    montes
    sunt,
    super quos
    sedel mulier et
    reges
    sunt
    seplem. Frquenter
    dictant
    esl,
    in
    unaquaque
    specie genus plerumque posse inveniri,
    sicut hic.
    Quod
    enim
    bestia,
    hoc
    seplem capila,
    el
    septem
    montes, septemque reges,
    idest universa malorum
    pars, quoe
    in
    proepositis tanquam
    in
    regibus
    con-
    stat,
    el
    subjeclis plebibus.
    Quinque
    ceciderunt. In
    quinque regibus accipe
    quinque
    sensus
    corporis, qui
    infantiamnostramre-
    gunt, quia
    naluraliler lenia lactu
    appetimus, sapora
    amamus,
    canora et consona
    quoerimus,
    odoriferis.
    delectamur et
    pulchris
    visu.
    Beliqua
    his contraria
    omni
    modorefugimus,qiioesuntamara,dissona,felida,
    -
    aspera
    et
    turpia.
    Accedenlevero oetale
    malura,
    hi
    quinque reges superius
    dicti
    desinunt,
    et succedil
    alius
    rex,
    aut
    intelleclus,
    aut error. Hi sunt eliam
    quinque viri,
    de
    quibus
    Dominus Samaritanoe di-
    cit :
    Quinque
    vitos
    habuisli,
    el nunc
    quem
    habes non
    est tuus vir
    (J oan. iv), quia
    error dominatur tui.
    Quod
    diximusde
    unoquoque,
    hoc eliam
    generali-
    ter de
    gnre
    humano
    intelligi polest, quia
    et
    unumquemquenoslrum,
    et etiam lolum
    genus
    hu>
    manum in lenera
    oetale,
    hi
    quinque
    sensus
    regunL
    Advenienteaulemmalura
    oelale,
    succedit aut
    in.tel-
    lectus
    legitimus vir,
    aut
    adullerinus, qui
    est error..
    Isteest rex de
    quoloquitur
    sermo divinus:
    Uuus
    1U7 HAYMONISHALBER5TAT. EP1SC. OPP. PARS I. COMMENT.B1BL. 1148
    inquil, est,
    ac si dcatur : Et ad
    perfeclam
    oetalem
    intelligendi pervenerunt,
    et tamen
    errorem,
    suum
    super
    se
    regnare
    voluerunt. Et iste est rex talius
    corporis
    diaboli, quisquis
    talis est
    ;
    undede
    qui-
    busdam Deum
    cognoscentibus,
    et lamen errorem
    sequentibus
    dicit
    Apostolus
    : Cum
    cognovissentDeum,
    non sicul Deum
    glorificaverunt,
    aut
    grattas egcrunt,
    sed evanuerunt
    (Rom. i)
    in vanilatibus.
    suis,
    etc.
    Quod
    autem
    sequitur,
    alius nondum
    venit,
    ad resi-
    diuim
    corpus
    Antichristi
    pertinet,
    vel ad
    ipsum
    Antichrislum, qui
    licet modo
    regnet
    in
    mcmbris,
    tamen
    amplius
    et manifeslius
    regnaturus
    est
    per
    seipsum.
    De
    quo sequitur
    : Et cum
    venerit, oportet
    illum brevi
    temporeregnare,
    id
    est,,
    tribus annis et
    dimidio. Unde et Dominusin
    Evangelio
    dicit : Nisi
    abbreviatt
    fuissent
    dies
    Mi,
    non
    fuisset
    salva omnis
    caro,
    sed
    propler
    eleclosbreviabuntur
    (Matth. XXLV).
    El bestia
    quoe
    erat et non
    est,et ipsa
    octava
    est,
    el
    ex
    septem
    est. Bestia
    quoe
    cra in
    prioribus
    membris
    diaboli,
    in
    proecedenlibus
    et
    subsequentibus,
    cum
    ipsa quoe
    non est
    adhuc,
    sed ventura
    est,
    sicut
    diximus, juncta
    fuerit
    corpor
    suo,
    hoc est Anli-
    chrislo,
    innovissimo
    tempore.
    El
    seplimaerit, quia
    de codem
    gnre;
    el oclava
    erit, quia septaplum,
    iranscendit malitiain et
    hypocrisim
    niembroruni
    diaboli, qui
    nunc sunl vel fuerunt. Ad nihil enim
    aliud
    appellavit oclavam, quoeseplima
    erit,
    nisi ut
    ostenderet
    quia septies
    tantum tune dominablur
    Anlichrislus in
    corpore suo,
    cum solutus
    fuerit,
    quamque
    nunc faciat. Sicut et DominusduminEvan-
    gelio
    deuno
    malignospirilu loquerelur,
    ut ostende-
    ret
    quiaproseplem
    unus
    est,
    slalimsubneclil :
    Tune,
    inquit,
    vadit et assumit
    seplem
    alios
    spiritus nequio-
    resse
    (Luc. xi). Qui utique
    non diceret
    seplemalios,
    nisi in uno eliam
    seplem
    voluissel
    intelligi.
    Et inin-
    tritumvadit. Deeodem
    corpore
    diaboli
    dicit, quodpro-
    culiluhiocum
    capite
    suo
    peribit
    cum
    diesjudicii
    adve-
    nciit,
    dcente Domino: Ite in
    ignemoeternum,
    etc.
    El decemcornua
    quoe
    vidisli decem
    reges
    sunt,
    qui
    regnum
    nondum
    acceperunt. Temporibus
    Antichristi
    decem
    rgna
    erunt in
    terra,
    sicut liber Danielis
    propheloelestatur,
    sed sicut idem Daniel
    dicit,
    quartum regnum
    erit in
    terra,
    quodmajus
    erit omni-
    bus
    regnis,
    et devorabit universam
    terram,
    el con-
    culcabit et comminuel eam. Porro cornua deceoet
    ipsius regni,
    decem
    reges erunt,
    e
    quibus
    ille1res
    interfieiet, regem
    videticel
    iEgypti, regem
    Africoe,
    etjElhiopioe,coeteri
    autemsubdent seilli. Et
    poiesla-
    tem
    tanquam
    in
    reges
    unahora
    accipientpost
    bestiam.
    Unahora
    inlelligunlur
    1res anni et
    dimidius, qui-
    bus
    ipsi
    cum
    capite
    suo
    regnabunt.
    Posl
    besliain,
    id
    est,
    secundi ab eo in honoreet
    dignilale
    enint,
    accepta
    ab
    ipso capile.
    Et illi
    quidem regesjam
    rgnant
    inavis el
    proavis,
    id est in suis
    similibus,
    sed lamenad
    comparationem
    illiusexlremoe
    poten-
    tia?,
    needum
    perfecteregnum acceperunt,
    sicul et
    regnum
    Ecclesioe: erat
    quidem
    ante adventumRe-
    demptoris
    in
    mundo,
    sedlune
    amplius
    surrexit,
    cum
    caput ejus
    incarne
    apparuit.
    Fed banc
    pointaient
    A
    post bestiam,
    id
    est,
    in
    subjectione
    illius
    tanquam
    membra,
    el illi subdili
    accipient.
    Hi unum consitiumtiabent. Contra Christumel
    membra
    illius,
    ul
    negent Christum,
    et confiiennttir
    Anlichrislifm. Sedconsiliumbeslioedestruet
    Agni
    in-
    nocenta, juxla
    illud: Dominus
    dissipai
    censilia
    gen-
    tium
    (Psal. XXXII).

    Et virtutemet
    potestalem
    suam
    beslioe
    tradcnl,
    id
    est,
    quidquid
    viriumet frtludinis
    habent,
    ipsi
    trihuent dicenies : Tibi
    gralias agi-
    mus, quiaquidquid habemus,.a
    te
    accepimus.
    IUcum
    Agnopugnabunt,
    et verbo et
    opre,
    ut fi-
    dlesafideillius
    sparent;
    et
    Agnus
    vincet
    illos, quia,
    constantiam dabit
    suis,
    ut ante
    possint occi.li,
    quam
    a fideChristi
    separar, qui
    dicit :
    Gaudete, quiaego
    vici mundum
    (J oan. xvi).
    Vel vincet eos
    quando
    **
    damnabit illoscum
    capile
    suodiabolo.
    Quoniam
    Do-
    minus dominorum
    est,
    et Rex
    regum.
    Acsi diceret :
    Etsi
    reprobi gloriam
    filiorum Dei
    amitienl,
    tamen
    dominium
    ejus
    non
    vadent, sed
    semper
    eumDomi-
    num sustinebunl
    ;
    ulitur enimeisadulililalent san-
    ctorum,
    etiam cum
    pugnat
    adversus eorum
    perf-
    diam. Secundumhune sensumNabuchodonosor ser-
    vus Dei
    vocalur,
    et
    spiritus
    etiam malus Domini
    spirilus
    dicitur. Malus scilicet a
    se, Domini autant
    spirilus, quia
    aDeo
    creatus,
    el
    polestali
    illius sub-
    jeclus.
    Et
    qui
    cumillosunt electi el vocali et
    fidles,.
    subaudilur
    propterea reges exsuperant.
    Electi in
    Dei
    proedeslinaiione
    anle mundi eonstitulionemvo--
    cati
    per apostolorum proedicationem,
    fidles
    per
    _ bonorum
    operum
    exseculionem.'
    Et dixit mihi :
    Aquas quas vidisli,.
    ubi merelrix
    sedet,
    populi
    sunl et
    gnies
    et
    linguoe.
    Hic
    exponilur
    quodsuperius
    fuerat
    proemissum,quod
    scilicetbestia.
    super aquas
    militassedel.
    Quoeaquoe
    rnulloe,sicut
    hic
    dicitur, populi
    multi
    sunt,
    ex omnibus
    genlibus
    l
    populis
    el
    linguis
    a diabolo
    deeepli,
    maxime
    per
    libidinem, quoe
    est mater omniummalorum. Mere-
    lrix enim
    super aquas sedet,
    quia
    dominationis
    regnum
    libidovtioruta in
    reprobis
    lenet. Vel certe
    quia ipsumregnnm antiqni
    hests ex multitadine
    populorum
    infaslu
    superSioeelevalur,
    ideomerelrix
    super aquas
    multas sedere. dicilur.
    El decemcornua
    quoe
    vidisti in
    bestia,
    hi odient
    for-
    nicariam. Cum
    ipsargna, quoeper
    cornua
    designan-
    rj
    tar,
    ut
    supradictum est,
    sint
    bestia,
    id est omne
    corpus
    diaboli,
    et
    ipsa
    bestia sit
    merelrix,
    id est
    omnis multiludo
    reproborum,
    decem
    cornua,
    vel
    bestia,
    odient fornicariam, hoc
    est,
    ipsi reprobi
    .
    odient
    seipsos. Quod iripliciterpotest intelligi;
    dum
    enim
    reprobi
    mala
    opra
    faciunt,
    seipsos odiunt,
    quiascriplum
    esl :
    Qui diligit iniquilalem,
    odil ani-
    mamsuam
    ; quia
    unde
    reprobi
    seamant volantaies
    sequendo,
    inde odisse se convincunlur.
    Quisquis
    enim
    diligit iniquilalem,
    odit animam suant
    ;
    quoniam
    maie amando animam
    suam,
    odit
    justi-
    tiam,
    et ideo
    aptat
    animam suamad
    suscipien-
    damfuturoefamismiseriam. Aliter :
    reges
    et bestia
    odient
    fornicariam, quoniam
    amatares
    hujus
    soeculi
    odio seinvicem
    perscquuntur,
    nnia si
    quis
    aliumvi-
    1149 EXPOSITIOLNAPOCALYPSIN.

    LIB. VI.
    1150
    det ad aliiora
    ascendere, quoipse
    non
    potest,
    odio
    A
    illum
    insequitur, quoniam semper
    inter
    superbos
    pirgia
    sunt. Hjnc Paulus
    apostolus
    dicit : Invicem
    invidenies,
    invicem
    odientes(Gn(at.v).
    Vel certe cum
    viderintsemiseri in
    judicio
    conslituloset
    damnatos,
    odient
    seipsos,quodpeccaveruntet poslpeccalumpoe-
    nitanliani non
    egerunt.
    Sednihil
    proderit
    luneodisse
    malum
    quodfecerunt, quandoipso
    malocarere non
    polerunt.
    Et desolatam
    facient
    illam. Hoc
    est, seipsos
    facient extraneosa Deo
    propter peccata proeterita.
    J am enimcumillisDeusnon
    habitabit, qui
    est
    pa-
    cis et charitatis habitalor. Hinc esl
    quod
    J eremiam
    lamentabilivoceclamasse
    legimus
    :
    Quomodo
    sedetsola
    cwila&plenapopulo?(J er. x.)
    Elnudamfacient
    illam,
    subaudilur a
    superioribus.
    Vestimentafideliumsunt
    sacramenta
    baptismatis, charitatis, alque
    innocen-
    B
    lioe.Sedhisvestimenlis
    senudanl, quicunquebaptis-
    mum
    itrant,
    vel se
    gravioribus
    criminibus macu-
    lant,
    et charitatis
    jura
    violant. Sunt aulemet
    qui-
    dam, qui
    eliamin
    proesenti
    hisvestimenlis
    suntnudi,
    sicut J udoeiel
    pagani, qui neque baptizali sunl,
    neque
    charitatis mandatant custodiunt. Falsi
    quoque
    Clirisliani etsi habere videnlur hoec
    vestimenta,
    ta-
    men in
    judicio
    cum illis midi
    reperiuntur, quia
    e
    quoehabuerunt,
    maie vivendo amiserunt. Parker
    ergo
    nudi
    reperientar, quiareproborum corpus
    ex
    aperlis
    infidelibus et falsis fratribus construilur.
    El carnessuas
    commanducabunt,
    Isaias
    propheta
    di-
    cit de
    reprobis, quiaignis
    eorumnon
    exstinguetur
    et
    venaiseorumnonmorielur
    (Marc.ix). Ipsi ergo
    carnes
    suas
    commanducabunt, quia poenissemper pascen-
    C
    tur,
    semperque
    eos vernies
    comedenl,
    et
    nunquam
    addefeclum,
    cum
    jugiler defecerint, pervenienl.
    Et
    dumvermibusoeternaliier
    pastura pr.oebebunt,quasi
    igni
    carnes suas
    manducabunl,
    quiapoenam
    carnium
    suarum sustinebunt. Manducant enimcarnes suas
    oelerno
    supplicio dedili,
    sed alienis
    denlibus,
    non
    suis,
    vermium scilicet
    immorlalium, quosipsi
    ad
    devorandum suis
    iniquiialibus
    exacuent. Et
    ipsam
    igni concremabunt,quia
    malis
    operibusdeserviendo,
    ipsi
    sibi oeternumincenJ ium
    quoerneientur, proepa-
    raverunt,
    seque
    ultro
    pravis
    aclionibus eisdemin-
    cendiis
    proecipiies
    dederunt. Dura
    ergo
    suis
    iniqui-
    ialibus, quasi quibusdamlignis ignemquo
    contbu-
    runlur
    accendunt, ipsi
    seconcremant. Sic enimusi-
    tala loculione
    quod
    in
    ipsiscontigerit, reprobi
    fa-
    D
    cere
    perhibentur,
    sicuti nos
    quemlibet seipsum
    in-
    terfecisse
    dicimus, qui periculum
    mortis cum
    posset
    non
    declinavit,
    vel
    seipsum incendisse, qui
    semet
    volensin
    ignemproecipilcm
    ddit.
    Deusenimdditincordibus
    eorum,
    ut
    faciuntquod
    illis
    placilum
    est.
    Soepe
    Deus
    omnipotens
    iralus
    pro
    proecedenlibus
    hominum
    peccaiis, permillit
    eos fa-
    cereundeillum
    amplius
    offendunt. Hincest
    quod
    de
    quibusdam
    dicitur verilalent non
    recipientibus
    :
    Propter
    hoc ddit illosDeusin
    reprobmnsensum,
    ut
    faciamquoe
    nonconveniunt
    (Rom. i).
    Hincetiam
    dicilur indurassecor
    Pharaonis, quod
    non mereba-
    lur emolliri. DditeroDeusin cordibus
    iiifideliuin.
    A
    propter proecedentem
    eorum
    infidelilatem,
    ut facianl
    quod
    illisest
    placilum. Quodquid sit,
    stalim
    aperit
    cum
    subjungit
    : Ut dent
    regnum
    suum bestioe.Gra-
    lias illi
    agenles,
    et honorem et
    fortitudinem suam
    illi
    iribtientes, quasi
    ab ea
    perceperinl
    omne
    quod
    habent. Nonautem fuit Dei
    voluntas,
    qui
    nullati.
    injusliliamvult,
    cui Psalmistadicit : Dilcxisti
    jusli-
    tiam,
    el odisti
    iniquilalem,
    ut
    reprobi
    conlra Deum
    pugnantes, regnum
    suumbeslioe
    traderent,
    sed
    proe-
    cedenlium
    iiiiquiialum
    illorum mrita
    exigunl
    ut
    reprobi
    inerrorema Deoire
    permissi
    ila
    ambulent,
    ut misericordia
    parcenlis
    non
    salventur,
    sed
    juslitia
    punienlis
    damnenlur. Acsi diceret :
    Exigentibus
    il-
    lorum
    meriiis,
    ita Deus eorumcorda
    permi'sit
    ob-
    scurari,
    ut sic
    agerent,
    et hoc tam
    diu,
    doneccon-
    B summentur verba Dei. d
    est,
    donec
    opre
    com-
    pleanlur omnia,
    quoe
    anle sunt
    proedicta. Quo
    in
    loco
    quoestioorrtur, quare
    Dei verba consuinmare
    dicantur,
    cum
    ipse
    Dominus in
    Evangelio
    dicat :
    Coelumet terra
    transibunt,
    verba aulem mea non
    transient
    (Mallh. xxiv).
    Sed sciendum
    quia
    ad ali-
    quid
    verbaDei
    consummanlur;
    ad
    aliquid
    nontrans-
    eunt. Consummanlur ad
    hoc,
    ut
    quoepromissa
    sunt
    oprecompleantur
    : non
    transeuntvero, quia
    ea
    quoe
    loquuntur,
    oeternaliier
    persvrant.
    SermoenimDei
    senlenlias inoelernuinmansnras
    explicat.
    Proedictuni
    est eniinde
    Christo, quod
    veaiens ad
    judicium,
    sta-
    luct a dextris
    oves,
    hoedosautema
    sinistris,
    el di-
    cet rex his
    qui
    asinistris erunt :
    Esurivi,
    et nonde-
    distis mihi
    manducare, elc.,
    usquequo
    licetillis:
    C
    Discedite a me
    qui operamini iniquilalem(Matth.
    vu).
    Consummabiinlur hoecDei
    verba,
    cum
    ipse
    venions ad
    judicium
    dicet
    reprobis
    : Ile in
    ignem
    oeternum,qui paratusesl diabolo,etc.
    Tuneibunl hiin
    snpplicium
    oeternum
    (Matth. xxv).Promisit
    et sanctos
    slaluendosad
    dexteram,
    et
    gloriam
    sehis dalurum.
    Consummabuntur hoecDei
    verba,
    curaaudierint :
    Venite,benedicti,
    Patris
    mei,
    etc. Sic
    namquedicitur,
    donecconsummeniur verba
    Dei, tanquam
    dicerelur:
    Usquequo
    boni et mali
    rcipient
    secundum
    quod
    elo-
    quia
    Dei
    promittunt?
    Et mulier
    quam
    vidisti esl civi-
    tas
    magna,
    idest omnismalorum multiludo.
    Quoe
    habet
    regnumsuper reges
    lerroe.
    Quia
    maximemalo-
    rummultiludoin
    regibus
    et
    hujus
    soeculi
    principi-
    bus in
    superbiam
    elevatur. Sicenim
    dicitur,
    civilas
    D
    magna
    habet
    poieslatemsuper reges lerroe, tanquam
    dicerelur :
    Ipsum,
    soeculi
    regnum
    incunctis
    superbioe
    polentibus rgnai.
    CAPUT XVIII.
    Et
    post
    hoecvidi alium
    angelum
    dcscendenlemde
    coelo.Sicvidenlur hoecverba
    sonare, quasi spatium
    aliquod
    fuerit inhac revelatione in1er
    visionem,
    sed
    nonest ila. Unoenim die hoecomnia vidit beatus
    J oannes,
    id
    est,
    die Dominico. Sic
    quippe dicilur,
    vidi
    alium, quasi diceret,
    vidi aliam visionem.
    Unus
    itaque anglus fuit, qui
    bas visioncs niani-
    festavil,
    sed
    propter
    aliamvisionemaliumsevidisse
    angelum
    dicit. Sic el nos de
    quolibet
    dicimus: Alius
    mihi videbaris,
    cumillaet illaVerbailicercs: 'tiras
    1151 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OfP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 1152
    nunc
    appares,
    cum dissimilia
    loqueris.
    Post
    hoec, .
    inquit,
    id
    est,
    postproeeedentemvisionem,
    vidi alium
    angelum
    de coelo descendeniem. Isie
    anglus
    Chri-
    stus
    est,
    qui
    est nuntius
    palernoevolunlalis,
    et
    qui
    vitamoelernamsuis nunliat
    quotidie
    fidelibus.
    Quo
    inloco
    quoeitur, quomodo
    descendissedecoeloeum
    J oannes
    vidit,
    cumFilius Dei in divinitatis subslan-
    tia cumPaire el
    Spirilu
    sancta
    ubique sit, juxta
    quodipseper prophetam
    dicil : Coelumet lerram
    ego
    impleo.
    Et ilerum : Extra coelum et lerram locus.
    non
    est,
    ubi non sit Dominus. Sed descendit decoe-
    lo,
    non
    quo
    de locoad locum
    transirct,
    sed
    quando
    in utero
    virginali suscepil
    animam et
    carnem,
    ul
    posscl
    vidri
    in
    nostra
    naiura,
    qui
    invisibilis erat in
    sua. Descensio
    ergo
    illii;s nihil esl aliinl
    quam
    car-
    nis
    assumplio,
    de
    quo
    Paulus dicil :
    Qui
    cumin 1
    forma
    Dei
    esset,
    humiliavil
    semetipsum,factus
    obediens
    usque
    admorlem
    (Philip, H).

    Habenlem
    poieslatem
    magnam.
    Hoec
    polestas
    ad
    ulramque ejus
    naturam
    po-
    lest
    referri,
    el addivinam scilicet el humanam. Fuit
    enimhoec
    poteslas
    in
    ipsoper
    diviniialcm sinetem-
    pore,
    anle omnia
    soecula, quia
    sicut cumPaire et
    Spiritu
    sancto cuncla
    creaverai,
    ita cum Paire et
    Spirilu
    sancto omnia
    possidebat.
    Hoeceliam
    poleslas
    data est ei in
    tempore, quando post triumphum
    re-
    surrectionis dataesl ei
    polestas
    incoeloel in
    terra,
    ut
    in nomineJ esu omne
    genu fiectulur, coeleslium,
    ter-
    restrium,
    et
    infernorum (lbid.).
    Dehac enim
    ipse
    resurgens
    a mortuis dicil : Data est mihi omnis
    po-
    lestas in coeloet in terra. Deilla vero
    quant
    anle
    tempora
    habet cum
    Paire, Daniel dicit : Polestas*
    ejus, polestas
    oeterna
    ;
    et
    terra,
    id
    esl,
    Ecclesiaele-
    ctorum Muminalaesta
    gloriaejus,
    id
    esl,
    a
    potestate
    ejus. Ipse
    enim tenebras infideliiatis
    ci
    ignoraulioe
    et
    peccaiorum
    evacuavil a cordibus
    fidelium, qui
    est lux verailluminans omnem hominemvenienlem
    inhune mundum. Unde
    scriptum
    est :
    Populus qui
    ambulabal in tenebris vidit lucem
    magnam;
    habitan-
    libus in
    regiane
    umbroe
    mortis,
    lux orta est eis
    (Isaioe
    ix).
    Nam
    elipse
    de
    seipso
    dicit:
    Quandiu
    inmundo
    sum,
    luxsummundi
    (J oan. ix).
    El alibi deeo
    scriptum
    esl:
    Luxvenitin
    mundum,
    el dilexerunt homines
    magis
    tene-
    bras
    quam
    lucem
    (J oan. ni). Quia
    iste
    anglus
    adde-
    struendamvenit
    potentiamdiaboli,
    recte forlis
    perhi-
    belur, ulpole
    contraforlem
    forlior,
    conlra robustura
    robuslior advenisseinsinuetur.
    Quia
    veroadvacuait-1
    damhumanam
    sapientiam
    accessit,
    bene
    lerra
    a
    gloria
    illius
    illuminatapronunlialur, acsidiceretur : Conlra
    lumentem soeculi
    poieslatem magnapoleslas,
    conlra
    falsa? doctrinoetenebras veroescienlioelux
    apparuit.
    Potest etiam et isle
    anglus intelligi primus
    ordo
    proedicatorum, qui
    fuit in
    aposlolis
    et
    apostolicis
    vi-
    ris. Namet
    per ipsos loquebatur Christus,
    qui
    est
    magni
    consilii
    anglus.
    Hinc est
    quod
    J oannes vox
    clamantis Christi dicilur. El Paulus dicit : An
    expe-
    rimentum
    quoerilisejusqui
    inme
    loquitur
    Christus?
    (II
    Cor.
    xm.) Qui anglus
    J e coelodescendissedici-
    tur, quiaquidquid
    sancti
    proedicalores habent,
    seu
    in
    docirina,
    seu in
    opre,
    coelilus illis dattimest.
    A
    Hinc etenimJ acohus dicil : Omne dalum
    optimum,
    et omne donum
    rerfeclum
    desursum
    est,
    descendais
    a Paire
    luminum
    (J ac. i). Ipsequoque
    habet
    poiesla-
    tem
    magnam, quam
    ab
    ipso
    suo
    capile percepil,
    quandoPelro, qui
    est
    princepsproedicaiorum,
    dictum
    est :
    Quodcunqueligaverissuper
    lerram
    feril ligatum
    etin coelis: el
    quodcunque
    sotveris
    super lerram,
    erit
    solutum et in coelis
    (M
    aith.
    xxm).
    Et
    lerra, hoc
    est,
    Ecclesia illuminata esl a
    majestale ejus, quia
    sua
    proedicalione
    lolum mundum infidelilalis cir-
    cumdalum
    tenebris,
    replelum
    butane
    fidei, quando
    proedicaverunt ubique, incipicnles
    ab
    J rusalem,
    et
    pervenienles usque
    adterminos universoe
    lerroe,
    quo-
    niamanle defecit eis terra
    quamlingua.
    HincPsal-
    mista dicil : In omnemterram exivit tonus
    eorum,
    Il
    etc.
    (Psal. xvm).
    Et exclamavit in forti voce dicens. Forlem vocem
    inlelligimusproeJ icationem Chrisli, qui
    ail : Poeni-
    tentiam
    agile, appropinquabit
    enim
    regnum
    coeto-
    rm.
    Quoe
    scilicet vox ab
    ipso Domino,
    postea per
    apostolos
    tolum orbem clamore
    complevit.
    El vox
    ista forlis
    fuit,,quia
    forlissima limina
    regni gentium
    deslruxil.
    Cecidit,
    cecidit
    Babylon.Postquam
    in
    super-
    biamseerexit. Undeest :
    Dejecisli
    eosdumallevaren-
    tur(Psal. Lxxn),vef
    cecidit
    jam
    inDei
    proesenlia.
    No-
    vil enim
    Dominus, qui perliheant
    ad
    Babylonem,
    et
    casuri sunt in
    perpetuam
    damnationem.
    Qui
    etiam
    jam.
    ceciderant in
    capite
    suo de
    coelo,qui per superbiam
    ab illacoelesti oedilcalione
    irreparabililer
    corruil.
    El
    facta
    est habilalio
    doemoniorum,
    et cuslodiaomnis,
    G
    spirilus,
    immundi etcuslodiaomnisvolucrisimmundoe.
    Quantum
    adlitleram
    pertinet,
    hoc de
    Babylone
    dicit,
    quoecapta
    a Mdiset
    Persis, interfecto
    Ballbasar,.
    dcslrucla
    esl,
    nec diuibi
    poslea
    habitaverunt homi-
    nes, quia
    in solitudines
    seinpiternas
    est
    rcdacla,
    viaque
    est
    pro
    eaoedificala. El ubi
    quondant
    erant
    pulcherrimoe
    et
    proecipuoe
    iiihaflilationes
    hominum,
    ibi
    sunt
    modo inhabilaliones doemonumet bestia-
    rum, ibique
    inhabilnt
    dracones,
    serpentes,
    ei volu-
    cres diversi
    generis. Ipsa
    aulem
    Babylon
    islamsi-
    gnificabat, quoe
    ex mullitudine constat
    reproborum,
    in
    qua
    est omnis cuslodia omnis
    spiritus immundi,
    quia
    videlicet ibi in cordibus
    pravorumhominum,
    velut in
    carceribus,
    doemonestenentur inclusi.
    Qui
    immundi dicuntur
    propter spUrciliam
    omnium
    pec-
    D
    calorum,
    in
    quibus
    versantur.
    Ipsi quoque
    sunt vo-
    lucres
    imntundoe, qui per
    hune aerem disctirrunt
    usque
    ad diem
    judicii, exspeclanles
    damnationem
    suam, juxta
    illud J udoeJ acob :
    Angelos
    vero
    qui
    non servaverunt
    principatum,
    sub
    caliginehujus
    ae-
    ris Iradidil cruciandos in
    judichim
    diei
    (J ud. 6).
    Sive eliamimmunds volucres
    possumusintelligere
    levs et
    superbos homines, qui
    in eadem
    Babylone-
    morantur.
    Maligni ergo spiritus propler mahliamv
    doemones
    :
    propter
    carnis
    illecebras, spiritus
    im-
    mundi :
    propter
    mentis vero
    elationem,
    volucres
    ap-
    pellaniur.
    De his volucribus et bestiis Isaias
    plura
    loquitur
    :
    Omnes, inquit,
    beslioeludenl
    ibi,
    et eritcu-
    bile
    draconum,
    et vascua
    slruthionum,
    el ociurreui
    1155
    EXrOSlTIO IN APOCALYPSIN.

    LIB. VI. 1154


    doetiwuiaonocentatins,
    el
    pitosi
    clamabunt alter ad
    alterum
    (Isa. xxxiv).
    Et deira
    fornicaiionis ejus
    biberunt omnes
    gentes.
    Id est vindictam
    peccaiorum
    illius omnes
    gentes
    su-
    stinebunt. El
    reges
    terroe
    qui
    cumilla
    fornicali
    sunl.
    Hocesl
    principes hujus
    soeculi,qui
    cum
    semelipsis
    fornicali sunl
    diligenJ o
    lerrena
    plusquam
    coelestia,
    vel eliamimmunditiamcarnis sectandoaut idolaco-
    lendo. El isli enimvindictam
    sanguinis suslinebunt,
    quoniam ipsi principes
    malorum sunt, ideoque
    in
    socielale
    Babjloniorum
    consistant. Et mercatores
    lerroedevirtute deliciarum
    ejus
    divites
    facti
    sunt.
    Mercalores terroe
    appellantur, quia
    animam suant
    venaient
    faciunt,
    nec liment cominillere
    peccata,
    tantumul honores
    hujus
    soeculiet
    dignilates
    sibi ac-
    quirere possint.
    Isli devirtule deliciarum
    ejus,
    hoc
    est deambilionesoecularis
    pompoe
    divitesfacti
    sunt,
    non
    virtulibus,
    sed
    peccaiis.
    Isli sunt
    mercalores,
    qui pro
    abundanlia
    temporali
    suas animas commu-
    tant infelici ntercalu. Nolandumaulem
    quoi
    inhoc
    loco1res
    personoereproborum,
    et Iria
    comprehen-
    dunlur
    gnera peccaiorum,
    in
    quibus
    el omnes ini-
    qui designanlur,
    el omnia
    peccata, gnies
    scilicet
    subjectoe,reges iilarum,
    et mercalores. Hocduceset
    principes, qui
    suas animas vnales
    faciunt,
    ut ac-
    quiranl
    comilalus et
    episcopalus, coeterasquedigni-
    taleshujus
    soeculi.Triaaulem
    gnera
    viliorumsunt :
    lascivia, gastrimargia,
    et
    avarilia,
    a
    quibus
    omnia
    peccala prodeunt.
    Innomineenim fornicaiionis la-
    scivia
    voluplalum
    : in virtule
    deliciarum, guloeap-
    peiilus
    : iu
    dilalionc,
    mercatorum avarilia
    designa-
    lur.
    Et audivi alleramvocemdicentem: Exilede
    illa,
    populus
    meus. Vox
    isla,
    vox
    iniclligiiur
    Dei
    omnipo-
    tentis, qui quotidie
    clamt,
    horlans eleclos sive
    per
    doclrinam
    fidelium,
    sive
    per
    internant
    inspiratio-
    nent,
    ut exeanl de
    Babylone.
    Sed illam
    vocem, quoe
    fil in aure
    per
    officiura
    proedicatorum,
    simul audiunt
    boni el mali : islamautem
    quoe
    fil in
    corde,
    soli au-
    diunt
    jusli.
    Dicit
    ergo
    : Exile de
    illa,
    populus
    meus,
    non
    corpore, quia
    non
    poiestis,
    sed mente.
    Quod
    slalimmanifestai cum
    subjungit
    : El ne
    participes
    si-
    lis delictorum
    ejus.
    In
    proesenti
    enim
    vila, corpore
    quidem
    boni cummalis
    inoranlur,
    sed lamen niori-
    busel vila
    longe
    abeorumconsorliodistant. Idcirco
    ipsa
    voxDei
    inoncl,
    ul excant de ea mentecl mori-
    bus cl
    vila,
    non
    corpore
    : el ne
    participes
    sinl dcli-
    clorum
    illius,
    neforte fiantelsocii
    poenarum.
    Quod
    si socii fuerint
    cu'lpoe,
    similes erunt tormcnlo. Si
    aulem abeorumvila fucrinl
    scparaii, separabunlur
    in
    poena. Quod
    iu Loi
    probarc possumus, qui
    cum
    corporequidem
    morabalur inmedio
    iniquorum,
    sed
    nienic
    procul
    erat ab eorumcouversaiione.
    Ideoque
    coeteris
    pcreuiitibus, ipse
    soins mcruii liberari. Et
    non
    accipialis
    de
    ptagis ejus.
    Ac si diceret : Idcirco
    videlene
    participes
    sitis delictorum
    ejus,
    ne forte
    cum
    peccata
    illius fuerint
    consummala, panier
    cum
    illa
    incipialisaffligi.Quorum
    enimvilainsimilcmlia
    berc in
    peccaiisnoluislis,
    ultionem cum eis
    parent
    A
    non
    recipielis

    verumhoc nonnoslris
    meritis,
    sed
    misericordia fiel
    ipsius
    Salvaloris.
    Quoniamperveneruntpeccalaejus usque
    adcoelum.
    Peccala illorum
    perveniunt usque
    ad
    coelum,qui
    no-
    tantes
    agerepoenileiitiam,
    conlra Deumhabitatorem
    coeli
    elevantur, quia
    si
    potuissel fieri, justum judi-
    cium
    ejus
    voluissenl cluderc. hit
    lempus
    sibi dalum
    ul
    aganl poenitent'am,
    verlunt in
    aiigntcnlumculpoe,
    et unde diulius
    exspeclanlur,
    inde disirictius ferien-
    tur.
    Ideoque
    recle
    Babylonnequaquam
    anle ad
    plagas
    pervenit,
    nisi cum
    peccala ejus
    ad coelum
    pcriin-
    gunt
    :
    quia qui
    converti a
    pravilalibus notant,
    et
    exspeclanlur
    adhuc ut
    amplius delinquentes
    durius
    forianlur,
    nonnisi consummalisdeliclisdamnabunlur.
    Unde
    Aposlolus
    dicit:Ut
    impleantpeccala
    sua
    semper(I
    B
    Thess.
    n).
    El hoec
    quidemspecialiter
    de
    singulis
    Ba-
    bylonioe
    membris dicuntur. Coelerum
    generaliter
    lune
    peccata ejusdem corporis usque
    ad coelum
    perve-
    niunt,
    cumnovissime
    principaliler
    vel
    pleniter
    con-
    tra Deum in
    superbiam erigitur, quando
    adunala
    compage
    membrorum
    ,
    conjunclo
    eliam
    per
    Anli-
    christum
    capitemembris,
    immanilas
    transgressionis
    ejus indicat, quia
    non esl ultra
    quopeccando
    trans-
    eat. Vox
    ergo qua
    dicitur : Exile de
    ea, populus
    meus,
    et nesilis
    participes delictorum,
    loto
    quidcrti
    nunc
    tempore
    aures eleclorum
    puist-,
    sed luitc in-
    staniius
    claniabit,
    cum
    jamjamque
    delictis coeluni
    tangenlibus, perfida
    civitas addbitas
    suppliciorura
    plagas
    in arliculo diei
    pervenerit.
    Dicalur
    ergo
    :
    Exilede
    ea, populus meus,
    etc. Ac si
    dicerelur,
    ut
    *-
    oelernis verberibus cura
    reproba
    civilate non af-
    fligamini,
    dum adhuc modicum
    lempus super-
    est, participaiioncm
    delictorum
    fugile, quoniam
    jam
    terminus
    appropinquabit, quo peccala
    dbitant
    finem
    accipianl.
    El recordalusest DominusDeusini-
    quitatumejus.
    Recordari dicilur
    Deus,
    non
    quod
    ali-
    quando
    oblivionem
    palialur,
    sed more noslro Scri-
    ptura loquitur,
    condescendons
    fragililali nostroe,
    si-
    cut
    supradictum
    est. Videlur enimoblivioni iraderc
    bona
    justorum,
    et facta
    impiorum, quando istosper-
    niili.il
    affligi,
    illosaulem honoribus et
    dignilatibus
    pollcre.
    Econlra in
    judicio,
    faclabonorumvidebitur
    recordarc,
    cum eos
    pro
    suis bonis remuncrabit
    operibus
    : et bona
    impiorum
    oblivioni
    tradel,
    qui
    in
    proesenti
    remunerationeni
    recipiunt,
    uiide illis di-
    centibus : Nonneinnomine
    luoprophetavimus,
    Doemo-
    uia
    ejecimus,
    el virlutes muttas
    fecimus(Maltk. vu)?
    dicel illis: Amendico
    vobis,
    nesciovos
    (Matth. xxv).
    Redditeilli sicut
    ipsa
    reddidil vobis.
    Alloquilur
    hic
    sermo divinus eborum
    doclprunt, quibus
    Babylon,
    hoc
    est,
    mullitiulo
    reproborum
    mala inlulil. Ubi no-
    landum, quia
    non
    dixil,
    facile illi sicul
    ipsa
    fecit
    vobis,
    sed redditeilli sicul ibsa reddidil vobis. Si
    enim
    diceret,
    reddite illi sicul illafecit
    vobis,
    mani-
    festant cssei. Ecclesia enim in suis
    principibus ju-
    dicabil omtes
    reprobos, quibus
    Dominus dicit :
    Sec'ebilis
    super
    sedes
    duodecim, judicantes duodecim
    iribus Isral
    (Matth. xix).
    Sed
    quia soepe
    Deusom-
    nipolens per reprobos
    malabonorum
    purgat,
    idcirco
    ilSo
    [HAYM0N1S
    HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL.
    U5G
    dicilur fidelibus: Reddite
    Mi,
    sicut illa reddidil vo-
    j
    bis. Ac si
    dicerelur,
    sicul illa anlea vindiclammeam
    exercuit de
    vobis,
    sic vos meam
    injuriant
    vindicaie
    de illa. Et
    duplicate duplicia
    secundum
    opra ejus.
    Id
    est,
    in
    corpore
    et anima
    punile
    Hlam: vel cerle
    duplici poena
    tradile
    illam,
    caiori
    scilicet, etfrigori.
    In inferno enim
    reprobi
    cumanima et
    corpore
    cru-
    ciabumur,
    et
    duplici poenalorqucbuttlur.
    Cumenim
    impii
    in
    tempore peccaverunt,
    oelernaliter
    punien-
    tur, quia
    Deus ad
    judicium venieits,
    non tantum
    opra, quantum singulorunt
    affectas el voluntales
    judicabil. Reprobi quippe
    si fieri
    posset
    oeternaliier
    opiarent vivere,
    ut
    semper possent peccare,
    et ideo
    semper
    suslinebuul
    tormenla, qui semper
    si fieri
    posset cuperent perpetrare peccata.
    In
    poculoquo
    miscuit vobis
    ,
    miscete illi
    duplum. Quid poculum
    nisi lormenlum
    exprimitur passionis, quo martyres
    alllixerunt
    reprobi
    in
    proesenti
    vita? Ail
    ergo,
    In
    poculo quo
    miscuit
    vobis,
    miscete
    illi,
    id esl sicut
    vobis affliciionem tribulationis
    intulit,
    ita et vos
    modoilli inferle
    tormenla,
    et vestro
    judicio
    damnate
    illam.
    Quantumglorificavil se,
    et iudeliciis
    fuit,
    tantum
    dateilli lormenlumet luctum. Hoecomnia
    jam supe-
    rius dicta fuerant. Sed
    propter
    diversorum diversoe
    significaiitur persouoe,
    una
    plus,
    alia minus delin-
    quens,
    ac si diceretui- : In
    quantum quis gloria
    lem-
    porali loetitiaquededitus,
    ac
    voluptatibus
    resolulus
    est,
    intanlum data illi lormenlum el
    luclum,
    idest
    unicuique
    secundum
    opus
    suorumactuunt tiibuite.
    Propter
    discrelioncmenim
    poenarum
    hoec
    ipsa impia
    civilas tantum
    recepil quantumdeliquil,
    sed lamen
    nihil
    poenariun
    illi deeril : et
    quoeleinporaliter pec-
    cavil,
    ternis cruciabi.ur lorntenlis.
    Quia
    in corde
    suo dicil : Sedeo
    regina,
    id
    est,
    in honore cl di-
    gnilate
    sum
    eonsliluia,
    sicut
    regina
    sedel in
    gloria
    el honore. El viduanon sum.
    Quia
    virum
    babeo,
    et
    ejus amissione,
    luctumnonvidebo.
    Loquilurhoec
    me-
    retrix,
    id est
    civi.ias
    reproborum,
    dura
    glorialur
    in
    principibus nequain,
    et
    regibus hujus soeculi,
    sicut
    fuit Nero et Doraitianus. In
    quibus
    divitiis et hono-
    ribus naximis
    exallala, pulabat
    seeumeis oeterna-
    liier
    regnare
    et
    vivere,
    el
    nunquam
    eos
    amillere,
    ut
    in eorumamissione
    lugeret,
    sicut
    lugere
    soient mu-
    lieres
    viros,
    dum eos amillunt. Vel aliter : Sicut
    Ecclesia
    proprium
    habet
    virum,
    id est
    Christum,
    ul ait
    Aposlolus
    :
    Despondi
    enimvosuni viro
    virginem
    castam exhibere Christo
    (II
    Cor.
    xi)
    : ila
    meretrix,
    id
    esl,
    civilas
    reproborum
    adullerino
    juncla
    est
    viro,
    id est
    diabolo,
    a
    quo pulal
    se
    rgi,
    cl in hoc
    mundo
    regnare, quoe
    dum
    proesentibus
    delcclalur
    luxuriis,
    oeiernumnon
    proecavet supplicium,
    sed
    tantum
    lemporalibus
    affluons
    deliciis,
    in bis vilam
    suant
    ponit, nunquam
    se
    pulans
    vilam
    lemporalera
    amillere,
    ul
    ipsa
    luclum
    quemreprobi
    in
    supplicio
    seuipiierno
    suslineiit
    paliatur.
    Aliter
    ,
    electorum
    animoevirunr habent
    proprium,
    idest
    spiritualem
    iiitelleclum,
    a
    quo
    ad oeternamsalulem
    regunlur,
    ut
    hitimo discrclionis examine terrena cuncta
    despi-
    A ciant, supernis
    initient.
    Econlra,
    merelrix cumerro-
    neo intelleclu adinteritumtendit
    spirituali inlelleclu
    intima cordis sui
    disponeresejaclat.
    Hicenimlocus
    superioribus
    jungilur,
    ubi
    dicitur,
    quodquinque
    re-
    ges ceciderunt,
    et unus
    superesU Quinarius
    siqui-
    dem numerus
    pertinet
    ad
    quinque corporis sensus,
    quibus post
    inl'anliamcadenlibus in
    hontine,
    surgit
    ininfidelibus
    error,
    in
    fidelibus autem ralionabilis
    intellectus, qui
    est vir fidelium. Porro
    reprobi
    non
    islum,
    sederroneum inlellectum
    habent, quasi
    vi-
    rum. Hinc est
    quod
    mulieri Sainaritanoe Dominus
    dicit :
    Quinque
    enimviros
    habuisti,
    etnunc
    quem
    ha-
    besnon esl tuus vir
    (J oan. v). Quasi diceret,
    nonha-
    bes rationalera
    inlellectum,
    sed error dominatur
    lui. Cum
    ilaque improba
    civitas ralionabili careat
    B intelleclu,
    pulal
    se falsaoeslimalionehabere
    virum,
    dicens : Viduanon
    sum, quia
    inlellectum mentisba-
    beo,
    et luctum non
    videbo, quasi
    fulla
    intelleclu,
    et
    virtulibus in
    gaudioperseverabo.
    Ideo in unadieveulent
    plagoeejus.
    Vel inuna
    hora,
    tempore
    scilicet
    judicii, quoniam
    subito dum noa
    iperalur
    vniel Christus ad
    judicium,
    ul reddal uni-
    cuique
    secundum
    opra
    sua.
    Quoe
    sunt autem
    plagoe
    istoe, aperit
    cum
    subjungil,
    mors et luctus. Has
    pla-
    gas per
    contrariant
    parlent intelligere possumus,
    id
    est ex consideralione
    proemiorum, quoe
    sancli sunt
    percepturi.
    Primum enim atlendamus
    quoe
    sit mors
    corporis,
    mors
    corporis
    est absenlia
    animoe,
    mors
    animoeabsentia Dei :
    quia
    anima
    quoepeccaverit,
    ipsa
    morielur
    (Ezech. xvin).
    Elecli enim
    habenies
    Deum,
    C habebunt
    vitam, juxla
    illud: Hoecesl vita
    oeterna,
    ut
    cognoscant
    leverum
    Deum,
    et
    quem
    misisti J esumChri-
    slum.
    (J oan. xvn.) Ideoqueperpeluo vivent, quia
    in
    poersenlia
    vitoemanebunt.
    Quamvilam,
    idesl
    Deum,
    cumamiserint
    teprobi, mortem'incurrent, quia
    cura
    eo
    parlent habebunt,
    cui nomen est
    mortis,
    sicut
    supra legimus
    : Et sanctis
    gaudenlibus
    et laudes
    crealori suo
    decantanlibus, juxla
    illud: Beati
    qui
    ha-
    bitantin domo
    tua, Domine,
    insoeculasoeculorumlau-
    dabunt te
    (Psal. c).
    Miseris erit luctus
    juxta
    illud:
    Voevobis
    qui
    ridelis
    nunc,
    quia lugebitis (Luc. Vl).
    Quia
    enim
    pra'senlibus
    deleclati deliciis notant ul-
    tionem
    pavere fuluram,
    loelantescura maie
    fecerinl,
    ideoinbrevi
    tempore
    desccndenles ad
    inferos,
    luclu
    perpeluo
    moerebiint.El
    fams.
    Socielali
    juslorumproe-
    "
    senseril
    omnipotentis
    Dei
    vultus,
    in
    cujusconspcclu
    saliabuntur oeternarefeclione. J uxla illudPsalmista?:
    Saliabor dum
    manifestabitur gloria
    lua
    (Psal. xvi).
    Cura
    ergo reprobi
    Deum
    perdiderint, qui
    est san-
    ctorum
    refeclio,
    famenoelernamsuslinebunt. Adul-
    liniumautant
    igni
    comburenlur. Cumaudierint : Ile
    in
    ignem
    oeternum,
    qui p.aralus
    est diabolo el
    angelis
    ejus(Matth. xxv).

    Qiit'oforlis
    esl Dominus
    qui judi-
    cabil illam. Idcirco fortis Dominus
    qui judicabil
    il-
    lam
    dicitur, quia
    militas
    polerit precibus
    flecli. At
    idcirco in oeternum
    cruciabitur, quia
    nulius
    angelo-
    rum,
    aut hominum
    audebit,
    vel valebit vel
    cupiet
    Deo
    obviare,
    cum dederit forlem damnalionis sen-
    tentiamin
    reprobos.
    4i57 XPOSiTIO
    UNAPOCALYPSIN.

    L1B. VI. 1158


    i-;
    flebunl
    el
    plongent
    se
    supei
    illam
    reges
    terroe.
    .
    Hicflelus
    regum dupliciler potest inielligi. Reges
    enimin malam
    parlent ponunlur
    inhoc
    loco,
    et si-
    gnificant reprobos
    inhoc soeculo
    riiviles,
    et in terre-
    lis rbussuam
    spemcollocanles, ipsiquereges,
    sicut
    B.ibylon
    civitas merelrix.
    Ideoque quoddicit, Qui
    cum illa
    fornicali
    sunt nihil esl
    aliud,
    nisi cum
    s',
    ipsis
    fornicali
    sunt,
    plus
    terrena
    quant
    Deumdi-
    ligentes,
    vel immundilioecarnis scrvientes. Et in
    deliciisvixerunt. Hoc est in honoribus et
    dignita-
    tibus,
    comedentes et bibentes. et voluntates suas
    sequenles.
    Isli
    ilaque
    in die
    judicii,
    tola mundi
    glo-
    ria iu
    qua
    sunt confisi
    pereuiile,
    flebunl et
    plan-
    gent,
    sola
    proelerita?
    vitoe
    poenilenlia rmanente,
    dicentes :
    QuiJ
    nobis
    proluit superbia nostra,
    aut
    divkiarum
    jaetanlia quid
    contulit nobis? Transierunt
    '
    omnia
    tanquam
    umbra
    (Sap. v).
    Vel cerle
    exproesenli
    tempore
    hoc
    intelligerepossumus,
    in
    quoreproborum
    supersliies,
    considrantes mundi
    gloriamdeperire
    :
    sive
    per paganorum inierfectionem,
    sive
    per
    diver-
    sarum
    gentium
    conlrilionem,
    plorant
    el
    dfient,
    quia
    amor illorumet
    gloria
    transit.
    Plangent
    enim
    illorum
    intcritura, qui
    simul cumvila divilias ami-
    scruut,
    et melmiut -neeis similia
    evenianl,
    dumet
    lormenlum sibi fulurimt et
    proeteritorumpoenas
    inspiciunt,
    imrie
    suujungilur
    : Videnles
    fumum
    in-
    cendii
    ejus.
    Per fumum enim illius
    civilatis,
    dinai-
    nutio
    intelligitur
    rerum
    temporalium. Quam
    dura
    impii vident,
    considrantes ut dictumest
    quorum-
    dam
    inierfectionem,
    et
    genlium
    eliam
    vastationeoi,
    plorant
    et
    lugent,
    eo
    quod gloria
    illorum
    pereatr
    et
    '
    ipsa proesens
    tribulalio
    ignem
    oeternum
    proecedat.
    Sicut fumus indicium esl
    flammarum,
    sic et
    proe-
    sens tribulalio
    spcimen
    esse videlur fuiurorum.
    Dum
    ergo
    taies
    proesentes
    tribulaliones
    alienduni,
    et
    poenam
    etiam
    quoesequilur inspiciunt,
    lient et do-
    lent,
    timenles ne sibi similia
    eveniant,
    ut scilicet
    mundi
    gloria exspolientur,
    el
    proesentibus
    boniset
    deliciarum aifluenliisnudentur.

    A
    longe
    stantes
    propler
    limoremtormentorum
    ejus.
    Quod
    in
    judicio
    minime licebit eis
    facere, quando
    simul omnescasus
    apprehenderit
    ruinoe.Coelerumin
    hac vita
    longe slattt,
    non
    corpore, quia post
    modi-
    cumtransituri sunl adeorum
    societaiem,
    sedanirno
    dura
    unusquisquc
    sibi
    metuil, quod
    alterum
    per
    ca-
    luinnias et
    potentiam pli
    videt.
    Oplaret
    enim si
    fieri
    posset, separari,
    et ab eorum
    lormentis,
    et ab
    eorum
    esspoliatione,
    itaul
    teniporalia semper possi-
    deret,
    et ad infernum non
    transiret,
    semperque
    oplaret vivere,
    ut
    semper posset peccare. Quid
    au-
    temdemundi destruclione
    dicant,
    audiamur : aiunt
    enim :
    Voe,
    voecivitas Ma
    magnaBabylon,
    civitas
    illa
    fortis.
    Plorant
    enim, quia
    simul et divilias et
    vitamantisisse
    contigit, quia
    si
    possent,
    voluissent
    semper
    indeliciis
    vivere,
    el
    nunquam
    hanc misera-
    bilemvilain amillere.
    Magna
    autant dicitur
    Babylon,
    quia
    in loto mundo
    distenditur,
    vel
    propter
    tnulti-
    tadinent
    reproborum,
    sicut eliam
    propler
    enormi-
    tatemscelerum. Forlis
    quoque
    dicilur non in
    bono,
    A
    sed in malo et in
    persecutione sanctorum, quos
    di-
    versis afflixitmodis et interfecit.
    Quoniam
    unahora
    venit
    judicium
    tuum. De
    qua
    hora J oannes
    apostolus
    dicit :
    Filioli,
    novissimahora est
    (I
    J oan.
    n),
    a
    pas-
    sione Christi-scilicet
    usque
    ad finem soeculi. Tota
    namque
    hac
    hora,
    id
    est,
    in omni
    proesenti tempore
    damnanlur
    reprobi. Quorumutiquejudiciumsingulis
    ad\enil, quando quotidie
    exuti
    corporbus
    damnan-
    lur
    apud
    inferos. Et
    quia
    in
    proesenti tempore
    de
    perpetratis
    facinonbus
    tcmporaliter
    eliam crucian-
    tur,
    recte nunc fumare
    Babylondicilur,
    ut
    quando-
    que sempilernis
    tormentorum flamrais concre-
    nielur.
    Et
    negotiatores
    lerroe
    flebunl
    et
    lugebunt super
    illam.
    Qui
    sint isli
    negolialores supra jam
    dictum
    B
    est, qui
    scilicet vnales suas animas
    faciunt,
    nec
    ntctuuut eas
    perdere,
    taulumut honores el
    dignitates
    sibi
    possint acquirere.
    Vel cerle
    negolialores sunt,
    qui
    ut
    gloriam
    et divilias soeculi
    hujus
    sibi
    aggregare
    valeanl,
    de loco ad locum
    transeunt,
    nec
    unquam
    vel ad modicum
    quieli indulgent, qui
    dumvident
    quoedam
    loca clade
    desolala, gladio consumpla,
    hoslili invasione
    proedala,
    dfient,
    eo
    quod
    mundi
    gloria pereat,
    de
    qua
    loelabanlur.
    Quoniam
    merces
    eorumnemo met
    amplius.
    Sic enimdicunt :
    Quo-
    niam omnium
    gloria pereunte,
    non erunt merces
    quas
    nos
    emamus,
    nec erunt
    qui
    noslras merces
    entant,
    ut eorum
    prelio
    ditemur. Dolentenim
    quod
    ad
    proesensperdunt invili,
    nec amant
    quod
    in oeter-
    num
    possiderepolerant
    voluntarii.
    G
    Merces auri et
    argent!,
    el
    lapidis pretiosi
    et
    margaritoe,
    el
    byssi
    et
    purpuroe
    el serici el
    coeci,
    et omne
    lignumthyinum,
    el omnia vasa
    eboris,
    et
    omniavasade
    lapideprelioso
    el oeramentoet
    ferro
    et
    marmore, subauditur,
    nemo met
    amplius.
    Hic ma-
    nifeste
    ostenditur,
    quia reprobi
    ea
    perire dolent,
    quoe
    ad
    quinque
    sensus
    corporis pertinent. Neque
    enimaliud
    altendunt,
    nisi ul his
    deleclenlur, quoe
    exlerius
    per quinque
    sensus
    corporis percipiunt.
    Qui
    idcirco ea
    quoe
    vel sensibus
    corporis suavia,
    vel
    exlerioribus sunt usibus accommodadeficeresoient,
    dfient,
    quoniam
    in his omnemsuam
    prosperilalent
    esse
    dputant.
    Auruat enim et
    argenlum
    et
    coetera,
    adsensum oculorum
    rediguntur, quoe
    inlantum a
    carnalibus ardenlius
    desiderantur, quantum
    rariora
    "
    acoeterisinveniuntur.
    Quod
    si
    spiritualiter
    isla in-
    telligere volumus,
    libet
    prius inquirere qualitcr
    electorumdivilias
    signilicent nunquamperiluras,
    et
    sic demum
    quibus
    modis ea sibi fallaciier
    pars
    adversa
    u;urpare
    nitatur demonslrare. Inauro
    itaque
    radians
    sapienlia significatur,
    de
    qua scriptum
    est :
    Accipilesapientiam
    sicut aurum.
    Argent!
    aulemno-
    minesacra
    figuranlur eloquia.
    De
    quibus
    Psaimisla
    dicit :
    Eloquia
    Domini
    eloquia
    casta,
    argentumign
    examinalum
    (Psal. xi). Lapidis
    vero vocabuiumcum
    singulari
    numro
    ponilur, ipse
    Salvator omnium
    per
    eum
    designatur,
    de
    quo scriptum
    est : Ecce
    pono
    in
    Sion
    lapidem
    summum
    angularemeleclumpretiosum,
    et
    qui
    credideritineumnon
    confundetur(I Pet. n). Cuiu
    1159
    IIAYMO-NTS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. HCC
    autem
    pturali
    numro inseritur,
    membra
    ejusdem
    Re-
    demptoris per
    eum
    figurantur,
    quibus apostolus
    Pe-
    ints dicit : Et vos
    tanquam
    lapides
    vivi
    superoedifica-
    mini domos
    spiriluales (1
    Pelr.
    n). Margariloe
    eliam
    nomine,
    in
    singuiari
    numro,
    DominusJ susChri-
    stus : in
    plurali
    vero
    apostoli ejusdemfigurantur.
    De
    quibus
    in hac eadem
    Apocalypsi
    dicilur : Et duode-
    cim
    porloe
    duodecim
    margariloe
    sunt
    per singulas.
    (Apoc. xviii.)
    In
    bysso
    vero
    justificaliones
    sancto-
    rum
    inlelligunlur.
    In
    purpura marlyrium.
    In serico
    virginilas.
    In coccovera charitas. In
    lignOthyino,
    ac
    prelioso,
    constantia durabilis. In ebore virlutum
    pulchritudo.
    In oerc fortiludo et
    longanimilas,
    vel
    certe
    proedicalionis
    sonoritas. lit ferro subiiliialis
    acumen. In marmore- invicia humililas. Hoecdeni-
    que
    omnia
    plerumque
    se habere obumbrala veri-
    sintile
    glorialur
    bestia,
    vel civilas
    merelrix,
    cura in
    auro,
    vel in
    argnlo pltilosopboruin
    el hoereticorum
    doclrinam ostendit. In
    lapideprelioso,
    ac
    margarila,
    pseudocbristos
    vel
    pseudoprophelas, alque
    hoere-
    siarchas
    opponit.
    In
    bysso injusliliam
    obtenlu
    jusli-
    tia?
    adoperiam.
    In
    purpura
    interfeclionem hoeretico-
    Tum
    tcgminemarlyrura
    Christi velalam. In serico
    corruptionem
    mentis
    integriiate
    carnis
    oppansam.
    Incocco simulalionem charitatis crudelitate
    pallia-
    tam. In
    ligno thyino
    ac
    prelioso,
    durabili consian-
    tia,
    mentis obstinationem obumbratam. In ebore
    simulatione virlutum,
    viliorum
    turpiludinem
    ob-
    lectain. In
    oere,
    forlissimoe
    pioedicationis legmine,
    durabilem
    atque
    sonorabileiu
    perfidiam pallialara.
    In ferro aulem,
    acumine snbvenlionis asluiiam de-
    ceplionis
    coelatam.In marmore buinililalis simililu-
    dine falsa?
    suhjeciionis, muscipulam
    obumbratam
    anleponii. Quia ergo
    hoec omnia falsoe
    religionis
    obtentu velala coiifuiidunlur,
    alque
    ad inleritum
    tollantur,
    recle inundus in
    reprobis
    iisdem divitiis
    inops
    effectus florere cescribilur.
    Et cinnamomnmet amomumet odoramenlorum, el
    unguenli,
    et
    ihuris,
    el vini el oleteet similoeet tritici
    et
    jumentorum
    el oviumel
    equorum
    et rhedarumet
    mancipiorum
    el animarum hominum. Subaudilur
    semper
    a
    superioribus,
    merces nemoemel
    amplius.
    Ex his
    quoedam pertinent
    ad
    olfaclum,
    quoedam
    aulem simul ad olfaclum et taclum. Cinnamomum
    enim et amomum
    diversorumque
    odoramenla
    pig-
    inenlorum,
    el thus ad
    olfaclum, unguentum
    veroad
    taclum simul cl Olfactum
    redigilur.
    Vefum
    quoera-
    nins,
    ut
    coepimus, qualiier illa, quoe
    in bonumisioe
    speciessignificant, usurpet pars adversa, quibusque
    ablalis aiiiariler defleat. Per cinnamomum
    quippe
    et
    amomum,
    odor
    designatur virlutum,
    unde Eccle-
    sia dicit : Sicut cinnamomum el amomumaromati-
    xansodoreni dedi. HincPaulus dicit : Christi bonus
    odor sumus Deo in omni loco
    (II
    Cor.
    H).
    In diver-
    sorunt veroodoramenlis
    pignienlorum
    et
    llitire,
    ora-
    tiones
    cxprimuniur
    sanctorum. Hincenimin Canii-
    cis
    sponsi
    vocein laudmEcclesioedicitur :
    Quoe
    est
    ista
    quoe
    ascendit
    per
    desertumsicut
    virgutafumi
    ex
    aromalibus
    myrrhes
    el
    ihuris,
    el universi
    pnlveris
    A
    pigmentatii (Cant. v)
    ? Et
    per
    Psalmislamdicitur :
    Dirigatur
    oraliomeasicut incensumin
    conspectu
    tuo
    (Psal. c). Unguenti quoque
    nomine
    ipsa
    divinitas
    incarnala
    intelligitur.
    Cui inCanticis canticorumdi-
    cilur :
    Unguentumeffusum
    nomentuum
    (Cant. i)
    Et
    alibi : Odor
    unguauorum
    luorum
    super
    omniauro-
    mala
    (Ibid.).
    J am
    vero,
    si altendamus
    qualiier
    hoec
    fraudulenter sehabere dicat
    pars adversa, quibusque
    ablalis vehemenler videatur
    affligi,
    incinnamomoet
    antomo fetentem vitam
    hoereticorum,
    sub obtentu
    odoris, qui
    roanatexvirtutibus sanctorumimilandam
    opponit.
    De
    quibus
    dicilur econlra : Et erit
    pro
    suavi
    odore
    fetor(lsaioem).
    In diversisautem
    odoramenlis,
    fictam
    hypocritarum
    sedulilatem orandi beneoran-
    tiunt similitadine
    obumbratam, objicit.
    In
    unguento
    B
    vero
    pseudochrisliaiioram asperilatem
    subvelamine
    Ienilalis Christi lectamostentat.
    Quarum
    simulatio-
    num subtraclis
    auctoribus,
    amariler mundus flere
    describitur,
    sicut flevit
    Nero,
    necalo Simone
    mago,
    et sicut moesli facli sunt hoerelici ex morte
    Arii,
    qui
    eumnec damnatum imitari desierunl. Vinumet
    oleum,
    simila el trilicum
    pertinent
    ad
    guslum, quoe-
    que
    ila fauces
    illiciunt,
    ut et ea
    quoe
    in veritate
    significant,
    electorum demulceant cordis
    palatum,
    el ea
    quoe
    ex eorum falsa imilatione
    assumunl,
    snavia credanlur mentibus
    reproborum.
    Per vinum
    quippe
    novum
    designatur lestamenlum, quod
    audi-
    lorum mentes
    debrians,
    mundi
    concupiscentiis
    in-
    sensibles
    reddit,
    unde Dominus in
    nupliis aquara
    vinumfecisse narralur.
    Quid
    autem
    per oleum,
    nisi
    C unetio
    Spiritus
    sancli
    figuratur?
    Unde Psalmisloe
    voce
    redemptari
    noslro dicitur : Dilexisti
    juslitiam
    et odisii
    iniquilalem, propterea
    unxil le
    Deus,
    Deus
    tuus oleo loetitioe
    proe
    consortibusluis
    (Psal. XLIV).
    Per siinilam vero et Iriticum
    ,
    caro
    Redemptoris
    nostri
    exprimitur, qua
    fidles
    quotidie
    sanantur.
    Quoe
    scilicet dum
    pars reproboe
    civilatis obumbrala
    beslioe seductione se
    putat habere,
    tanto
    amplius
    dolet,
    si
    conligerit perdidisse, quanta magnarum
    opum
    divilias isla
    significare
    videnlur. Namvinum
    et oleumamisisse
    dolent,
    cumvinacia et araurcam
    perdiderunt.
    Similam et trilicum
    perdidisse
    se
    ge-
    mnnt,
    cura zizania el
    paleas
    araiserunt. /Estimant
    enimveroefidei
    proedicatores subtraclos, spiritual!
    doctrina
    replelos, Spiritus
    sancli illustratione aflla-
    D
    ios,
    coeleslibussacramentis ad vitam
    enulritos,
    cum
    pravoe
    hoereseos seductores
    corrupla
    senlenlia in-
    fectas, spirilu
    doemoniorum
    plenos,
    abusione divi-
    norum sacramenlorum
    damnatos, vellent,
    imo si
    possentde
    mundosubhitos
    ganderent.
    Porro
    jumenta,
    oves et
    equi,
    et coelera usibus exlerioribus sunt
    apta, quoniam juvant
    homines sive in
    equitando,
    sive in ferendo onera. Rheda autem
    quoe
    hic com-
    memoralur, genus
    vehiculi fuit
    apud antiquos,
    et est
    forsitan adhuc similis
    plausiris ruslicanis,
    divilibus
    hujus
    soeculiad sedendum
    proeparala, quoe
    etiamalio
    vocalulo,
    currus vocatur.
    Hujusmodi
    enimcurrus
    veadunlur,
    et inde merces
    acquiruutur,
    sicut
    legi-
    mus inlibro
    regum
    de
    J Egypto
    exire
    quadrigamquoe
    1161 EXP0S1T10IN APOCALYPSIN.

    LIB. VI. 1162


    vendebatur sexcentis siclis
    argenti.
    Cumautem
    dixit,
    et
    mancipiorummerces,
    subaudis nemo met
    amplius
    : mrita
    quoeritur, quare subjungit,
    et mer-
    ces animarum hominum.
    Nunquid
    enim
    mancipia
    sine animabus vend!
    possunt
    aut emi? Non
    utique,
    sed in his verbis aliud
    aliquid intelligitur.
    Sunt
    enim
    quoedammancipia, quoe
    tantummodo
    corpore
    venduntur,
    animoevero illoruminliberlate
    perma-
    nent,
    sicut hi
    qui
    venduntur
    Christianis,
    et cum
    corpore
    sunt
    servi,
    anima
    per
    fidem reciam sunt
    liberi. Sic enimvenundatus est
    J oseph
    -:
    qui
    cum
    esset servus
    corpore,
    liber erat anima,
    undeet
    eum
    dominaad
    peccatum
    trahere non
    potuit.
    Taies ita-
    que'
    non in anima
    venduntur, quia
    solummodoad
    exterioreraservitutis conditionem
    pretiis
    distrahun-
    tur
    ,
    manente inlerius animoeliberlate.
    Plerique
    aulem simul anima
    captivantur
    et
    corpore,
    sicul hi
    qui paganis
    aut J udoeis
    venduntur, quoniam ipsi
    quos emunt,
    secundum
    legemcircumcidunt,
    et ser-
    vosnon solum
    corpore,
    sedetiamin anima faciunt :
    ut sicut
    domini,
    ita etservi servitutis nexu sint alli-
    gati. Propter
    has
    itaqueduasjvendiliones,
    distinctio-
    nemfecit sermo divinusinter mercem
    mancipiorum
    et animarumhominum. Sed et isla?
    singuloespecies
    eleclos
    significant,quas
    eadembestiafraudesehabere
    ostendit,
    et
    perdidisse
    dolet. J umenta
    quippe
    electos
    significant,qui
    cumPsalmista
    dicunt,
    Ut
    jumentum
    factus
    sum
    apud
    te
    (Psal. Lxxn).0\es quoque
    sanctos
    exprimant, quibus
    Dominusait : Ecce
    ego
    mitto vot
    ttcul ovesinmedio
    luporum(Matth. x).
    Et Petro dici-
    tur : Pasceovesmeas
    (J oan. xxi).
    Sed et
    equorum
    vocabulo
    proedicaloresinteUigi
    nulli dubium
    est,
    di-
    cente
    propheta
    :Misisti inmare
    equos
    tuos.Rhedarum
    etiam nomine eosdem
    proedicalores
    novimus desi-
    gnari,
    attestante
    Eliseo, qui
    ascendente Elia
    plorat,
    dicens : Pater
    mi,
    Pater
    mi,
    currus Isral et
    auriga
    ejus (IV Reg.
    n,
    xm
    ). Mancipiorumque
    vocabulo
    ipsi exprimuntur electi, qui
    loto mentis deside-
    rio Dei se
    subjiciunt
    servi
    tati,
    in
    cujus poteslale
    consistere se
    noverunt,
    dicentes cumPsalmista :
    Sicut oculi
    seniorum,
    et
    coetera, usque,
    ita oculi
    nostri ad DominumDeum nostrum
    (Psal. cxxn).
    Quo
    contra
    pars
    bestioe
    supernis judiciis
    desolato
    niundo,
    amisisse se dolet
    jumenta, oves, equos
    et
    rbedas,
    id est ad
    portanda
    suorum onera viros
    fortes
    alque innocentes,
    cumdbilesadomne
    opus
    bonum,
    et noxiosin malum
    amiserit, grait
    se
    per-
    didisse mundo exterius
    mortuos,
    cum inlerius ne-
    quiler
    eosdemviventes
    perdiderit.
    Et
    poma
    desiderii animoeluoediscesserunta te. Hoc
    etiam
    fil, quando
    bosles de
    regno insurgentes
    in
    regnum,
    non solum
    depopulanlur urbes,
    sed etiam
    omnia
    ligna regionis
    vastant,
    et incendio cremant.
    Et isla tamad
    conspectumquam
    ad
    gustum perti-
    nent. Undehabemus in
    Genesi,
    quod
    viderit mulier
    lignumpulchrum
    visu et ad vescendum
    suave,
    et
    tulit defructu illius et comedit :
    deditque
    viro suo.
    Notandumautem
    quod
    cum in coeteris
    majoribus
    rbus, plus
    soleant homines dclcctari, solummodo
    PATROL. CXVII.
    A
    poma
    desiderii animoedicit esse : unde oslsnditur
    quia
    non solumin
    majoribus,
    sedetiaminminimis
    valde
    offenditur,
    si immoderate et ultra
    quam
    de-
    bent
    appetunlur.
    Pomavero in sacro
    eloquio
    virtu-
    tes sanctorum
    significant,
    undeest : Emissionesluoe
    paradisus
    malorum
    punicorum
    cum
    pomorumfructi-
    bu$
    (Cant. iv).
    Dicit
    ergo
    se
    pars
    bestioe omnia
    simulate
    habere, quoe
    in veritate
    possidetAgnus.
    Et
    omnia
    pinguia.
    Id est crassa. Et
    proeclaraperierunt
    a le,
    et
    amplius
    illa
    jam
    non inventent. Ista ad
    gustum
    vel
    gaslrimargiani redigenda
    videntur. Hoec
    itaqueomnia, quoe
    secundum
    quinquecorporis
    sen-
    sus
    reprobi tractant, pereunle
    mundo
    dplorant,
    quia
    nesciunt aliud
    cogitare,
    nisi
    quoe
    exterius con-
    sidrant. Et dum vident aliostransire
    per
    mortem
    B et afllictionemab hac
    vita,
    ipsi
    eorum
    superstiles
    inleritum illorum
    qui
    mundi
    gaudium reliquerunt,
    dplorant,
    timentes ne sibi similiaeveniant.
    Signi-
    ficant eliamet hoecut coetera
    aliquidbonorum,
    dura
    ostendunt simulalionem
    impiorum.
    NaincumPsal-
    mistadicat: Sicut
    adipe
    et
    pinguedinerepleatur
    anima
    mea
    (Psal. LXII),
    ostendit
    saginam
    in
    significaiione
    virlutes esseanimarum. Ista etenim
    sagina
    innovoe
    vitoe
    proedicatoribus apparuit, quam
    se
    perdidisse
    in hoerelicis
    pars reproborum
    dolet. Unde
    sequitur
    :
    Mercatores. Terroe de
    quibus
    satis
    supradictum
    est,
    qui
    divites
    facti
    sunt. Non
    virtutibus,
    sed
    pecca-
    tis. Abea
    longestabunt,
    non
    corpore,
    sicut dictum
    est
    superius,
    sed
    mente,
    notantes eos
    sequi. Propter
    timoremtormentorum
    ejus, fientes
    et
    lugentes
    ac di-
    C
    centes:Voe,voe,
    civitasilla
    Babylonmagna,quoe
    amicta
    byssino,
    subaudilur
    vestimenta,
    et
    purpura,
    et
    cocco,
    el deaurata est
    auro,et
    lapidepretioso,
    et
    margarilis,
    quoniam
    unahoradestitutoesuntlantoedivitioe.
    Qui
    su-
    pra appellantur reges, ipsi
    dicuntur modo mercato-
    res, qui
    videlicet infelici
    mercatu, pro
    terrenis lu-
    cris animas
    commutant,
    unde in
    sequentibusdicitur,
    Mercatores tui erant
    principes
    lerroe.Incivilate au-
    temhomines
    intelliguntur
    divitiis
    dedili,
    et
    volupta-
    tibus resoluti.
    Neque
    enimcivitas amicitur auro vel
    argenta,
    aut coeteris
    speciebus,
    sed
    potius
    homines
    inea habitantes.
    Quibusdamitaquepereuntibns
    cura
    terrenis
    pariter
    rbus
    superstiles
    eorumut
    supra
    meminimus
    J ugent,
    eo
    quod gloria
    illorum
    perire
    videalur,
    et a
    longe stant, quia
    notant illisfieri so-
    **
    cii
    neque
    inamissioneterrenarum
    rerum, neque
    iu
    poeuis,
    ad
    quas
    eos transire credunt. Una autem
    hora in
    qua
    tantas divilias
    prisse denuntiat,
    hoc
    brve
    tempus intelligitur
    a Domini
    passione usque
    adfinemsoeculi.De
    qua
    J oannes dicil :
    Filioli,
    novis-
    simahoraest
    (I
    J oan.
    H).

    El omnis
    gubernator
    el
    omnes
    qui
    in
    longumnavigant,
    et
    nautoe,
    et
    qui
    in
    mari
    operantur, longe'steterunt,
    et clamaverunl vi-
    dentes locum incendii
    ejus.
    Qui supra appellaniur
    negotiatores,
    hic
    guhernatores
    navium et nautoe.
    Nunquid
    enimmare
    navigantes
    adesse
    poterunt,
    ut
    videant incendiumcivitatis? Sedinhisomnessoeculi
    cultores
    exprimuntur, qui
    sibi
    tintent,
    videntesrui-
    nant suoe
    spei.
    Locum aulem incendii
    ejus
    videre
    37
    1165
    HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 1164
    J icuntur
    per
    incendium
    fumi,
    id est
    per proesentes
    A
    tribulationum
    angustias
    futurarum
    poenarum
    noli-
    tiam
    proegustare, quoe
    omnia
    supra
    latius sunt
    expo-
    sita,
    ideonunc breviter
    tangunlur.
    Aiunl
    egoflentes
    :
    Quoeest,
    subaudilur
    civilas,
    similiscivilati huicma-
    gnoe?Quasi
    dicant : Nullacivilas illi in
    magnitudinis
    honore
    cooequari polest.
    Oculi enimcarnaliumnihil
    magnum
    noverunt,
    nisi
    quodcorporeis
    oculisinlueri
    possunt,
    et ideo
    comparaiione proesentis
    vitoeeliam
    coelestia
    despiciunt.
    Plus iiim
    diligunt
    mundum
    quam
    Deum:
    plus
    amant filios
    quam angelos.
    Ter-
    renant
    peregrinalionem pro
    habitatione coeleslis
    pa-
    trioe
    dputant.
    Salulem
    corporis
    ducunt
    pro
    summa
    felicitate :
    aurum, argenium,
    et
    lapides proeponunt
    vitoecoronis,
    et ideo
    comparaiione proesentiuragau-
    diorumnihil credunt esseilla'et
    dicunt, Quoe
    similisB
    civilati huic
    magnoe?
    Ac si dicerent,
    Nulla. De
    qui-
    bus adhuc subditur
    :
    Et miserunt
    pulverem
    terroe
    super capita
    sua,
    et
    clamaverunt
    (lentes
    ac
    lugentes.Capitis
    nomine
    soepe
    insacro
    eloquioprincipalitas
    mentis
    intelligitur.
    Per
    terrain aulem,
    lerrena
    concupiscenlia designalur.
    Reprobositaque super capita
    sua
    pulverem
    niitlere,
    esl lerreno amore ne coelestiainlueri
    possinl,
    ocu-
    los suoementis
    corrumpere.
    Dfient
    ergo reprobi
    ruinant civitatis
    magnoe,
    sedtamen
    ipsi
    noncessant
    lerrena
    concupiscere
    , dumque
    immoderate terrenis
    rbusinhiant, quasi pulvere
    terroesuosoculosexcoe-
    cant,
    ne coeleslis
    palrioegaudia inspicere
    valeant.
    Aliter :
    Capita reproborum possumus
    intelligere
    principes
    illorum. Cumenimseviderint
    reprobi jam
    (
    in
    judicio
    constilulos et
    damnatos,
    ponent pulverem
    lerroe
    super capilasua,
    hoc
    esl,
    faciemsuorum
    prin-
    cipum
    exprobrabunt,
    a
    quibus
    seducti
    sunt,
    ut ter-
    rena
    diligerenl, proquibus
    tune
    peribunt,
    dicentes:
    Voe, twe,
    civitas Ma
    magna Babylon,
    in
    qua
    divites
    facti
    sunt omnes
    qui
    habent naves inmari de
    preliis
    ejus.
    Nammulli
    negolialores
    in hoc soeculoditantur
    ex bis
    quoenavigio,
    nonsolumdelocoad locumve-
    huntur,
    sed eliam de
    regione
    ad
    regionem, sicut,
    verbi
    gratia,
    (lebal
    temporibus Salontonis, quando
    classes ibant semel in Iribus annis in
    Ophir,
    et af-
    ferehant inde auri lalenia
    quadraginta
    ,
    et mullas
    alias
    species quoe
    non
    polerant reperiri
    in lerra
    Isral : sic fil etiam
    usque
    hodie,
    undeexGroeco-
    rum
    regionepallia
    et ornamenta varia inhis
    regio-
    nibus deferunlur.
    Quoniam
    una hora desolalaest.
    Id est subito adveniente die
    judicii. Attende, quia
    non solum
    jaciuram
    divitiarum
    ,
    sed eliam re-
    pentinam improvisamque
    dfient ruinant
    hujus
    soe-
    culi.
    Exsulta
    super
    eamcoelumet sancli
    apostoli
    et
    pro-
    phetoe.Quoeslio
    orilur in hoc
    loco,
    cumDominusin
    Evangelioproecipiat,diligile
    inimicos
    veslros,benefacite
    hisquioderunt
    vos,
    etorale
    propersequentibus
    etcalum-
    niantibus
    vos,
    utsilis
    filii
    Patris veslri
    qui
    incoelis
    est,
    qui
    solemsuumoriri
    facit super
    bonosetmalos
    (Luc.
    xxvi), quid
    esl
    quod
    hic horlalur
    coelum,
    apostolos,
    et
    propheias
    ut
    gaudeant?
    Sed sciendiim
    est, quia
    A
    non de
    perdilione reproborum
    loetari
    jubenlur,
    sed
    potius
    de
    jsto
    Dei
    judicio.
    Undecum
    dixisset,
    Exsulta
    coelumet
    apostoli
    et
    propheloe, protinus subjecit
    :
    Quoniamjudicavil
    Deus
    judicium
    vestrum de ea.
    Vel eliamin hoc loetari
    proecipiuntur, quia post
    damnationem
    reproborum
    venlura est eorumremu-
    neratio.
    Neque
    enim ante electi sublevabuntur ad
    gloriam, quamreprobi damnentur,
    el in infernuni
    demergantur, quia scripium
    est : Toltatur
    impius,
    nevideat
    gloriam
    Dei. Gaudent
    ergo, quia justoju-
    dici
    concordant.
    Non enimilli concordarent si de
    ejus justo judicio
    non
    gauderent.
    Gaudent eliam:
    quia
    dumilli
    pereunt, gloria
    illorum
    appropinquat.
    Unde Dominus cumruinant
    pereuntis
    mundi suis
    discipulis exposuisset,
    stalim
    subjecit
    : His aulem
    B
    fieri incipientibus,respicite
    etlevate
    capita
    vestra,quo
    niant
    appropinquat redemptio
    vestra
    (Luc. xxt).
    Af
    si'diceret:Cum ex mundi
    desolatione,
    finem
    ejusap-
    propinquare
    cernitis,
    respicile
    et levate
    capita
    ve-
    stra,
    id
    est,
    exhilaraie
    corda, quia
    dumfinilur mun-
    dus,
    cui amici nonestis
    , prope
    fit
    redemptio quam
    quoesistis.
    Incoelo
    , aposlolis
    et
    prophetis compre-
    henditur omnis Ecclesiaa
    prineipio
    soeculi
    usqufi
    ad finemdecurrens.
    Quoniamjudicavit
    Deus
    judi-
    ciumvestrumde
    ea,
    hocest illud
    judicium
    de
    quo
    superiuslegimusquod
    animoesanctorum-sub altare
    Dei clamabant dicentes:
    Usquequo, Domine,
    sanctus
    et
    verus,
    non
    judicas
    et vindicas
    sanguinem
    nostrumde
    his,qui
    habitant inlerra
    (Apoc.vi)?
    J udicavil
    juduiuin
    nostrum,
    id est damnavii illam
    juste, quoe
    nosdaui-
    C
    naverat
    injuste.
    Et
    quoe
    nobis
    lemporalera
    inlulit
    mortem,
    nunc oelernamsenliet
    gehennoepoenam.
    Verum isla omnia beatus Ansbertus Arabrosius
    etiamadeos
    refert, qui
    bis malis
    exlerriti,
    dumat-
    tendrait
    quoe
    sibi futura
    sunl,
    adfrucluosam
    poeni-
    tenliamex hacconlrilione
    confugiunt.
    El sustulil unus
    anglusfortis lapidemquasi
    mo-
    larem
    magnum,
    el misit in
    mare,
    dicens: Hoc
    imptlu
    miltelur
    Babylonmagna
    illa
    civilas,
    et ultra
    jam
    non
    invenietur. Isie
    anglus
    DominusJ susChristus
    est,
    qui
    est nuntius
    paternoe
    voluntatis. De
    quoPropheta
    dicil : Vocabilur
    magni
    eonsilii
    anglus.
    Cum
    liicit,
    suslulit
    lapidem
    molarem
    magnum,
    taie
    est, quasi
    dicat : Sustulil inolara
    magnam.
    Recle autemunus
    anglus
    fuisse
    dicitur, quia
    unus est
    Dominus,
    una
    -fides,
    unum
    baplisma.
    Bene
    fortis, quia
    ad debel-
    landas aereas
    potes
    tales venit. De
    quo
    Psaimisla
    clicit: Dominus
    fortis
    et
    pote.ts,
    Dominus
    potens
    in
    proetio(Psal. xxm).
    Per
    molam,
    volubiliias
    hujus
    soeculi
    intelligitur,
    in
    qua
    multoefarinoe
    ,
    id est
    multoe
    cogilaliones
    et cura?
    temporales
    fiunt.
    Lapis
    aulemmolaris
    significatponduspeccaiorum, quod
    in
    i eademaciionecontrahitur,
    abefficientescilicet illud
    '
    quod
    eicilur.ExhacmolaDominusdicitdehominibus
    inextremitate
    hujus
    soeculi
    posilis
    :Erunt duoemolen-
    tes,
    una
    assumetur,
    etaltra
    relinquetur (Luc. xvn).
    Dehac etiammoladicilur :
    Quiaqui
    scandalizaverit
    ,
    unumdevusillisislis credentibusin
    me, expedit
    ei ut
    i
    suspendalur
    mola asinaria in collo
    ejus,
    el demer-
    1165 EXP0S1T10IN APOCALYPSIN.

    LIB; VI. 66
    gatur
    i
    profundum
    maris
    (Matth. xym). Quod
    non
    solummododescandalo
    intelligitur,
    sed de
    omnibus,
    gravioribus peccatis, pro quibus
    niittentur
    reprobi
    in
    mare,
    idest in
    profundilatem
    inferni. Et hoe
    per
    angelum,
    idest
    per Christum, quia
    sicut
    ipse
    dicit :
    Pater non
    judicat quemquam,
    sed omne
    judicium-
    ddit Filio
    (J oan. v).
    Hoc
    iinpetu,
    id
    est,
    istaveloci-
    tatemiltenir
    magna
    illacivilas in
    mare,
    et ultra non
    invenietur,
    id
    est,
    sicuti iste
    lapis
    velociier transit in
    profundummaris,
    sicomniscoelus
    reproborum
    velo-
    cilermittetur in
    profundilateminferni,et amplius
    non
    invenietur insocielateEcclesioe.Inhac enimEcclesia
    simul sunt boni curamalis:
    quia
    sicuthoecvilainter
    coelumet terram mdia
    consisiit, ita
    ulriusque par-
    lis cives inter secontiiiet. Tuneaulem
    separabuntur
    omnes
    mali,
    necultra invenientur insocietalebono-
    rum.
    Et voxcitharoedorumet musicorumet tibia canen-
    tiumet
    tuba,
    nonaudietur inle
    amplius.
    Ex his
    quoe
    superius commemoraverat, quoe
    ad
    quinque
    sensus
    corporispertinent, subjungit quoe
    simul eliam inter
    alia de mundo auferri
    proedicit.
    Omnia enim hoec
    cumdelectalionea
    principibus hujus
    soeculi
    requi-
    runtur,
    sedtuneab illis
    auferenlur, quia jam
    nulla
    erit eis
    delectatio,
    ut
    plequi
    in lormenlo consti-
    tuli,
    alertas
    poenis
    cruciabuntur. El ostendit in his
    omnibusea
    quoeper quinque
    sensus
    corporis
    cum
    dulceiline
    percipiuntur, penitus
    ab hoc soeculoesse
    transilura. Et omnis
    arlifex
    sicut
    fabri,
    carpentarii,.
    gentmarii,
    et omnisars in tenoninvenietur
    amplius,
    el voxmolif nonaudieturinte
    amplius,
    et lux lucernoe
    nonlucebitlibi
    amplius,
    el
    voxsponsi
    et
    sponsoe
    non
    audietur adhuc in te. Ac si diceret. Omnia
    quoe
    ad usuin et
    jucundilalem pertinent,
    lollenlur ab
    impiis.
    Et
    quare
    hoc
    fiai,
    subinfertur causa. Ouo-
    niam mercalores
    lui, inquit,
    erant
    principes
    terroe.
    Isti sunl
    mercalores,
    de
    quibussupra
    dictant
    est, qui
    ul honores
    temporales
    sibi
    acquirant,
    animas
    suas
    infelici cointncrcio
    commutant,
    Et
    idcirco,
    quia
    Ba-
    bylon
    terrena
    quoerit,quoe
    ulilur bonis
    temporalibus,
    el
    ipsajusto
    Dei
    judicio fraudajtur,
    et
    oeteniis
    sup-
    pliais
    damnanda
    submergilur.
    Ex
    ipsis
    enim
    regi-
    bus lerroeac raercaloribus
    impia
    civilas
    constat, qui
    el suas animasvnales
    faciunt,
    et elationisfastu in
    superbiam
    elvanlur.
    Quia
    in
    veneficiis,
    idest inma-
    leficiis,
    (HISerraverunt omnes
    gentes.
    Hincmanifesta-
    1
    tur, quia
    sicul Ecclesiain omnesmundi
    gnies
    dis-
    tenditur,
    ita et
    Babylon.
    Maximeaulem
    princ'pes
    hujus
    soeculioslendit avarilia?servire in his
    verbis,
    quorumexeniplis
    coelera
    pril
    muliiiudo.
    Et inea
    sttnguisprophelarum
    etsancloruminventus
    est,
    et omnium
    qui interfecti
    sunt in lerra. Sermo
    divinus
    aliquando loquitur
    ad
    Babylonem, quasi
    ad
    gecundam
    personam, aliquando
    de
    Babylone, quasi
    detertia. Dicitenim
    superius
    :
    Omnis
    arlifex
    etomnis
    ars noninvenieturin te
    amplius, etc.,
    similiter nunc
    aulemdicit: Et inventusest inea
    sanguis propheta-
    rumet
    sanclorum, qui interfecti
    sunt in terra. In
    quibus
    verbis
    apertissime demonslratur,
    in hac ci-
    A
    vitate totum
    corpus
    diaboli
    intelligi
    debere.
    Sanguis,
    autant inventus
    dicitur,
    id est vindicla
    sanguinis,
    quoe
    veniet
    super
    omnem
    reprobam generaiionem,
    juxla
    illud :
    Requirelur sanguis
    omnium
    qui effusus
    est
    super
    omnemterrama
    generalione
    hac. Sciendum
    est
    eliam, quia,
    ul
    supra
    dictum
    est,
    illi
    sanguinem
    prophetarum
    et sanctorumfudisse
    inveniuntur, qui
    dicta illorumin aliumsensum
    quam prolala sunl,
    pervertere
    non limuerunt.
    CAPUT XIX.
    Post
    hoec,
    id est
    post proediciamvisionem,
    ourfivt
    mente
    quasi
    vocem
    magnam
    tubarum multarum in
    coelodicenlium:
    Allluia. J oannes in hoc loco
    per-
    sonamtenet
    Ecclesioe,quoequotidie
    audit has
    voces,
    B
    quia ipsa
    eas mitlit.
    Quod
    aulem dicit : Post
    hoec,
    non est
    diversilas
    temporis,
    sicut dictum
    est,
    sed
    ordo narralionis. Isla autemvox
    magna, magnum
    est
    sanctorum
    desiderium, quoe
    recle
    magnadicilur,
    quia
    sancli
    magna loquunlur, magna operantur.
    Multiludo
    lubarum,
    mullus est convenais fidelium.
    Sed
    quamvis
    mulli
    sint, unam vocem emittnt :
    quia
    omne
    quod loquunlur,
    in unius fidei concordia
    consisiit. Istoesunt tuboe
    proedicatorumquibusseptem
    diebus Hiericho
    circumeuntibus,
    mri illiuscorrue-
    runt, quod mystice
    in hac Ecclesia
    coinpletur,
    in
    qua per seplemdies,
    hoc
    est, per
    omne
    tempus
    hu-
    jus
    vitoe
    proedicatoribus
    tubam doctrinoeinsonanti-
    bus,
    omnis forlitudo infideliumruit.
    Allluia,
    Groe-
    cus sermo
    est,
    Latine dicitur :
    Lqudate
    Dominum.
    C
    Undeet ubi nos in nostriscodicibushabemus :Lau-
    date, pueri,
    Dominum.Groecihabentallluia. Allluia
    ergo
    sancli
    rsonant, quia
    et
    ipsi
    Dominumvrbo
    et
    oprebradant,
    et coelerosut eademfacianl admo-
    nent. Hoc fecerunt
    proecedenles
    foriissimi
    pa,tres,
    hoc noseliamlicel infirma mente
    parvuli
    dicimus.
    Sed
    jamquid
    dicant audianius:
    Allluia,
    lausel
    glo-
    riaetvirtus Deonoslro.
    Ho,c
    enimallluiadiceresci-
    licet, quod
    laus :
    quia
    omnis crealura coeleslis"et
    terreslris Deumlaudare dbet. Et
    gloria,
    idest ho-
    nor et exsultatio. El virtus
    Deo
    noslro
    est, quia ipse
    vieil
    diabolum,
    et electis suis
    poieslatem
    vincendi
    Iribuit, quibus ipse
    dicit :
    Confidite, ego
    vici mun-
    dum
    (J oan. xvi).
    Quia
    veraet
    juxla
    sunl
    judiciaejus. Quibusscilicet
    D
    judicavil,
    ut hi
    qui sanguinemfuderunt,
    sanguinem
    bibanl,
    hoc
    est,
    vindiclam
    sanguinis
    suslineant. Hinc
    Psaimisla dicit : J ustus
    es, Domine,
    et rectitm
    judi-
    ciumtuum
    (Psal. cxvni).

    Quijudicavit
    dem'erelrice
    magna,
    idesl deomni malorummullitudine.
    Quoe
    cor-
    rupit terram,
    hoc
    est,
    seipsam.
    In
    prostitutione
    sua.
    Hoc
    esl iniuimunditia
    carnis,
    vel in
    idolor.um
    c'ullura,
    seuetiamiudeleclioneterrenarumrerunt
    plusquant
    coeleslium.Et vindicavit
    sanguinem
    servorumsuorum
    de
    pianu ejus. Quia
    sicut illi effuderunt eorumsan-
    guinem,
    ita et
    ipse'fudit sanguinem
    illorum.-Vel
    effusionent
    sanguinis possu;:
    us
    inlelligere spiritua-
    lits
    sicul el
    supra. Sanguinem
    enim sanctorum
    fuderunt, quiaspiritualem
    sensum
    corruperunt.
    ,Et
    1167 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL.
    1168
    quia
    illud
    quod
    vitale erat indivinis
    eloquiis
    effude-
    runt,
    el incarnalemsensum
    verterunt, ipsi quidquid
    vitale
    habent,
    amittunt.
    Et iterumdixerunt : Allluia. Geminatio sermonis
    confirmalioest. Ecclesiaenim
    semper
    indesinenii af-
    fectaDeum
    laudat,
    ex
    cujus persona
    Psalmista dicit :
    BenedicamDominuminomni
    tempore,semper
    laus
    ejus
    in oremeo
    (Psul. xxxm). Duoque
    meretricis in hoc
    locofacta
    commemorantur, quod
    videlicet
    terram,
    hoc
    est, seipsam
    malis
    operibus corruperit,
    et
    quod
    sanguinem
    sanctorum
    fuderit, pro quibus gehennoe
    incendium oeternaliter sustinebit. Et
    fumus
    tor-
    mentorum
    ejus
    ascendit in soeculasoeculorum. Hic
    fumus non
    proesentis
    soeculi
    tribulationem,
    sed oeier-
    tiam
    significat.
    Unde
    inluendum,
    quia
    non dicit
    ascendet,
    sed
    ascendit, quia
    videlicet in
    singulis
    re-
    probis quotidie
    reproba
    civitas
    damnatur,
    el ad in-
    ferni
    poenas
    deducitur,
    sicut
    quotidie
    Hierusalem
    transit in
    singulis
    electis ad
    patriam coelestem,
    nam
    hic
    per
    fumum flamma oeternoe
    poenoedesignalur,
    quia
    miseri in oeternumsunt
    torquendi.
    Hic locus
    valet contra eos
    qui
    dicunt
    quodreprobi post
    multos
    annos ad
    gloriam
    sint
    reversuri,
    contra sententiam
    Domini, qua
    dicturus est illis : Ile in
    ignem
    oeternum
    (Matth. xxv). Quidquid
    enimoeternum
    est,
    terminum
    non
    habet,
    et hoc est
    quod
    hic
    dicitur,
    Fumus
    ejus
    ascendit in soecula
    soeculorum, quia
    videlicet tar-
    nienta, quibus
    miseri lune
    tradentur,
    finemnon ac-
    cipient.
    Et ceciderunt
    viginti quatuor
    seniores et
    quatuor
    animalia,
    et adoraverunt Deumsedentem
    super
    thro-
    num,
    dicentes
    :
    Amen,
    Allluia.
    Quod
    viginti quatuor
    seniores,
    hoc
    significant
    et
    quatuor animalia,
    idest
    omnemelectorum Ecclesiam.
    Quia
    enim
    subjeclo-
    rum facta
    examint,
    recte
    per
    seniores :
    quia pa-
    scua oeternoeviriditatis
    inquirit, digne per
    animalia
    figuratur.
    Invicesimo autem
    quarto numro,
    sicut
    supra
    dictumest,
    omnes
    patres
    tam Veteris Testa-
    menti
    quam
    Novi
    ostenduntur, propler duplicatum
    duodenarium,
    de
    cujus
    natura satis
    superius
    dictai
    est. Iste autem casus seniorumet animalium non
    pertinet
    ad
    ruinam,
    sed ad humilitatem. Cadunt
    enimante sedentem
    in
    throno,
    idest anle
    Deum, qui
    proesidet
    suoeEcclesioe,quiasemetipsos humiliantes,
    quidquid
    habent infideet
    opre, ipsi dputant,
    a
    quo
    boec
    perceperunt,
    qui
    dicit : Sineme nihil
    pote-

    stis
    facere.
    Aiunt
    ergo
    adoranles, Amen,
    id est ve-
    rum
    est, quia
    Deonoslro est laus et
    gloria
    et
    virtus,
    qui judicavit
    de meretrice
    magna; justum
    est enim
    ut
    qui sanguinem
    sanclorum
    fudit, sanguinem bibat,
    hoc
    est,
    vindictam
    sanguinis
    susliueat. Et idcirco
    laudandus
    est, qui
    sive
    propter voluptatum
    illece-
    bras,
    seu
    propter sanguinis
    effusionem,
    non nisi
    juste reprobos damnt,
    seucondemnat. Amen
    quippe
    interpretalur
    verum :
    Allluia,
    laudate Dominum.
    Cumaulemthronus et
    viginti quatuor
    seniores una
    sit
    Ecclesia, distraguitur
    ita, quia
    et
    generaliter
    a
    Christo,
    ut unus
    thronus,
    et
    specialiter
    in
    quibus
    suis eminentioribus membris
    mystice
    sedet
    super
    A thronos
    ideoque
    se invicem
    hortanles, dicunt,
    All-
    luia,
    id
    est,
    Laudate Dominum.
    Et
    vox de throno
    exivit,
    dicens: Laudem dicite
    Deo
    nostro,
    omnes sancti
    ejus.
    Hoc non
    semel,
    sed
    eliamsecundo in
    proemissa
    loculione factura
    legi-
    mus, quod
    hic iterum fieri
    jubetur.
    Sed ut
    ipsa
    laus
    indeficiens
    semper perseveret, ipsa
    membra mutua
    exhortatione
    informanlur,
    ut omnes ei
    laudem di-
    cant,
    thronus enim
    ipsi
    sunt servi Dei. Cum
    ergo
    dethrono exivit
    vox,
    et aures secundo
    pntrt,
    ni-
    mirumservi ad
    conservos exhortationis
    profrant
    verbum. Veruminhoc
    quod sequitur,
    et
    qui
    time-
    tis
    Deum, quoestiooritur, quare
    timentes Deumlau-
    dareproecipiantur,
    cum
    ipse
    J oannes dicat in
    Epistola
    sua:
    Quoniam
    timor
    poenamhabet,
    etc.
    Qui timet,
    g
    nonest
    perfectus
    in
    charilate. Alibi
    quoquescriptura
    est, quia
    nonest
    speciosa
    laus inore
    peccatoris(Eccli.
    xv).
    Sedsciendumest
    quia
    duosunt
    timors,
    servorum
    videlicetet filiorum. Servi enimtiment
    neilagellentur
    a dominis: filii
    autem,
    ne oculosoffendant
    pii patris,
    ethoeredilateeorum
    priventur.
    Ita
    ergo
    aliter timent
    reprobi, atque
    aliter
    justi. Reprobi timent,
    ne dam-
    neniur in inferno
    pro
    suis
    peccatis:
    J usti
    aulem,
    ne
    aliquidpeccent,
    etoculossui creatoris offendant.Isto
    ilaquelimore timentes
    proecipiunturlaudareDeum,
    et
    de
    quo
    Psalmista dicit: Timor
    Domini sanctus
    perma-
    nensin
    soeculumsoeculi
    (Psal. XVIII.)Pusilli
    etma-
    gni.
    Pusilli
    sunt, qui
    non
    possunt penetrare
    altiora
    mysteria, quibus Apostolus
    dicit : Non
    potui
    vobislo-
    qui quasi spiritualibus,
    sed
    tanquamparvulis
    inCliri-
    Q sto,
    lac vobis
    potumdedi,
    nonescam
    (II
    Cor.
    m).
    Nec
    possunt
    etiam
    implere
    Domini
    consilium, quo
    ait: Si
    vis
    perfectusesse,
    vadeetvendeomnia
    quoehabes,
    et
    da
    pauperibus,
    et
    veni,
    et
    sequere
    me
    (Matth.
    xix).
    Magni
    vero
    sunt,
    de
    quibusipse
    Dominusdicit :
    Qui
    fecerit
    et
    docuerit,
    hic
    magnus
    vocabiturin
    regno
    coe-
    lorum
    (Matth. v).
    Hi omnes Deum
    laudant,
    et hoc
    in
    Ecclesia,
    in
    qua pariter consistant, juxta
    illud:
    Parvus et
    magnus
    ibi
    sunt,
    subaudilur in
    regno,
    filii dilectionis.
    Et audivi vocem
    quasi
    tuboe
    magnoe,
    et sicut vocem
    aquarummultarum,
    et
    sicut vocemtonitruorum ma-
    gnorum,
    dicentium: Allluia.
    Magna
    vox
    canticorura,
    magna
    est devotiosanctorum.
    Quoerecte
    luboecom-
    paratur, quia magna proedicat.
    Unde
    per
    Isaiamdi-
    D
    citur :
    Quasi
    tuba exalta vocemtuam. Vox
    quoque
    aquarummultarum,
    vox est
    populorummultorum,
    aquoe
    enimmultoe
    populi
    sunt
    multi,
    sicut
    supra
    le
    <
    gimus.
    Invoceautemtonitruorum
    magnorum
    terror
    exprimilur judicii.
    Tonitrua
    quippe magna
    ex se
    emittunl, quando impiis
    lerrorem divini
    judicii
    an-
    nuntiant. Omnes
    ilaque,
    idest
    proedicatores
    et sub-
    dili auditores invicem se hortanles dicunt: All-
    luia,
    id est Laudate Dominum.

    Quoniamregnavit
    DominasDeusnoster
    omnipotens.
    Ac si dicant: Ineo
    nobis collaudandus
    est, quoniam
    sicut ab initio
    mundi
    regnavit
    in nobis
    diabolus,
    sic ab adventu
    suo
    regnavit ipseChristus,
    et nos
    qui
    eramus duduni
    regnum diaboli,
    transtulit in
    regnumglorioe
    suoe,
    1169 EXP0S1TI0 IN APOCALYPSIN.

    LIB. VI.
    '
    1170
    moriens,
    et tertia die a mortuis
    resurgens.
    Cujus
    etiam
    potentia
    in boc
    principaliter
    ostenditur, quo-
    niam
    qui potuit
    in
    principio
    mirabiliter hominem
    forraare, ipse
    mirabilius moriens in fine
    temporum,
    eum,
    qui perierat, potuit
    reformare. Et inhis omni-
    bussimul
    potenlia
    illiusostenditur et misericordia.
    Gaudeamuset exsultemui etdemus
    gloriam
    ei. Hoec
    voxnonest
    exlraneorum,
    id
    est,
    nonest
    J udoeorum,
    paganorum, qui
    a fideChristi et consortio fidelium
    longe sunt,
    sedvox omniumsanctoruminvicemse
    hortantiumut
    gaudeant
    et
    exsultent, dentquegloriam
    omnipotenti Deo, qui
    sineullis
    proecedentium
    bono-
    rumactuum
    meritis,
    solasuamisericordia ad tan-
    tameos
    perduxit dignitatem. Quoniam
    venerunt'nu-
    ptioeAgni.Nuptias
    insacro
    eloquiosoepelegimus
    esse
    appellatam
    Chrisli et Ecclesioe
    conjunctionem,
    unde
    est : Simile esl
    regnum
    coelorumhomini
    rgi, qui
    fecitnuptias
    Filio suo
    (Matth. xxn). .Sponsus
    enim
    est
    Christus, sponsa
    Ecclesia,
    quia
    sibi
    desponsavit
    et
    per
    fidemet
    gratiam baptismatis.
    Ddit
    ergo
    Christus huic
    sponsoe
    arrham,
    idest
    fidem, spem,
    charitatem: et
    per
    hoectoto isto
    tempore conjungi-
    tur
    illi,
    infuturo autem
    jam
    ei
    per
    rem sociabitur.
    Et uxor
    ejusproeparavit
    se. Duo
    dicit, sponsam
    vide-
    licet,
    et uxorem nunc enim sancta Ecclesia est
    sponsa,
    cum autemad
    amplexus
    viri sui fuerit
    per-
    ducta,
    et
    quod
    nuncvidet in
    spe,
    viderit in
    re,
    tune
    erit uxor. Consuetudo
    quippe
    est sacroe
    Scriptura?,
    ut
    aliquando sponsas appellet uxores,
    et
    sponsos
    viros:
    iterumque sponsas
    uxores,
    et maritos
    spon-
    sos. Unde
    evangelisla
    cum
    superius
    dixisset deDo-
    mini maire: Cum esset
    desponsata
    mater
    ejus
    J o-
    seph,
    in
    sequenlibusaddidit, J oseph
    autem vir
    ejus
    cumesset
    justus,
    et nollet eam
    traducere,
    voluit oc-
    culte dimittereillam. Cui et
    anglus
    dixit : Noli ti-
    mere
    accipere
    Mariam
    conjugem
    tuam
    (Matth. j),
    cumneedum scilicet esset
    ejus
    uxor. Taie est et
    illud: Si invenerit
    puellamdesponsatam
    in
    agro,
    et
    dormieritcum
    ea,
    morte
    morialur, quia
    humiliavituxo-
    rem
    proximi (Exod. xxn). Appellalur quoque
    vir et
    uxor, sponsus
    et
    sponsa,
    sicut J ol dicit:
    Egrediatur
    sponsus
    de cubili
    suo,
    et
    sponsa
    dethalamosuo
    (J ol
    n). Quod
    autemdicit:Uxor
    ejusproeparavitse,
    nonde
    ista
    quoenun^agitur proeparalioneper
    fidemintel-
    ligitur,
    sed
    potius
    de filade
    qua
    Dominus dicit :
    Media nocteclamor
    factus
    est,
    ecce
    sponsusvenit,
    exile obviamei. Tune surrexerunt omnes
    virgines
    Moe,
    et ornaverunt
    lampades
    suas. Tune venit
    spon-
    sus,
    et
    quoeparatoeerant,
    intraverunt ad
    nuptias
    cum
    eo
    (Matlh. xxv).
    Ista est
    conjunclio, quando quoe
    dicebatur
    sponsa,
    transit in
    conjugem.
    Et cumin
    finesoeculiista
    conjunctio
    et
    proeparatio
    debeat
    fieri,
    jam
    factaesse refertur in Dei
    pfoedestinatone.
    Et
    ideoomnes
    justi
    ad hanc
    conjunctionis speciem
    an-
    helant,
    et invicemse hortantes dicunt : Gaudea-
    musetexsultemuset demus
    gloriam
    ei. Potest etiam
    et ita
    intelligi,quod
    cum illucEcclesia
    pervenerit,
    ista sit dictura. Et hoc
    proevidensspiritus pro
    certo
    futurumita
    narrt, quasi jam
    sit factum.
    A
    Et datumestMi ul
    cooperiat
    se
    byssinosplendenti
    etcandido.
    Quid
    sit
    byssinum, ipseaperit
    cumsub-
    jungit
    :
    Byssinum
    enimsunt
    justificaliones
    sanctorum.
    J ustificationes autem sanctorum fiunt
    per fidem,
    juxta quodApostolus
    dicit :
    J ustificati per fidem,pa-
    cemhabeamusad
    ipsum.
    Fiunt etiam
    justificationes
    per gratiambaptismatis, per eleemosynarumlargl-
    tatera, per
    charitatem, quoeoperit
    multitudinem
    pec-
    catorum. Et
    quia
    hasvirtules Ecclesiaa senon ha-
    bet,
    sed aDeo
    percipit,
    idcirco dicitur : dalum est
    illi,
    a Deo
    scilicet,
    a
    quo
    omne bonum
    tribuilur,
    juxta
    illud: Omnedatum
    optimum,
    et omnedonum
    perfectum
    desursum
    est,
    descendensaPtre luminum
    (J ac. i).
    Hinc et Paulus ait :
    Quid
    habes
    quod
    non
    accepisti
    ?
    (I
    Cor.
    iv.)
    In hac
    itaque
    vila
    per
    fidemet
    B
    charitatem
    cooperitur Ecclesia,
    in illa autem sola
    charitate
    vestietur, quoemajor
    horumesse
    perhibe-
    tur. Et iuhac charitate omtes maxime
    justificatio-
    nes
    consistant, propter quam
    cuncta
    per
    fidem
    ope-
    rantur. Bene autem
    byssinum splendens
    et candi
    -
    dum
    dicitur, quia
    videlicet nullis
    peccatorum
    tune
    maculis offuscabitur electorum
    conscientia, quoe
    hic
    per fidem, spem,
    et charitatem fuerit ornata.
    Et dicit mihi : Scribe. Videlicetin corde
    tuo,
    vel
    etiamscribein
    libro,
    ut
    perveniat
    ad
    posteros.
    Nam
    et
    quod
    J oanni
    dicitur,
    omni Ecclesioe
    dicitur, cujus
    illetune
    typumgerebat.
    Beati
    qui
    ad coenam
    nuptia-
    rum
    Agni
    vocati sunt. Non de his
    nuptiis quoe
    in
    proesenti aguntur,
    ista
    dicuntur,
    ad
    quas
    multi in-
    trare videntur
    per
    fidemet
    baptismum,
    sed nonideo
    G
    sunt
    beati, quia
    fidem
    quam
    habere
    videntur, operi-
    bus
    maculant,
    unde
    scriptum
    est : Mulli sunl
    vocati,
    pauci
    veroelecti
    (Matth.xx).
    Seddehis
    nuptiis
    hocin-
    telligitur,
    in
    quas
    solummodoboni
    intrabunt,
    ubi
    jam
    nonerit
    quisquamqui dignus
    sit
    projici,
    non habens
    vestem
    nuptialem,
    sed omnes candidisstolis
    induti,
    gaudebunt
    in oeternumcumChristo. Hasmulti ex-
    ituri
    intrant,
    sed illas
    quisquis
    semel
    intraverit,
    ul-
    terius non exibit.
    Beati,
    idest
    felices, qui
    ad coe-
    nam
    nuptiarumAgni,
    id
    est,
    ad
    supernum
    illud et
    coeleste
    convivium,
    vocatisunt in Dei
    proescientia
    et
    proedestinatione,
    id est ad societatem
    angelorum
    et
    sanctorum
    hominum,
    ibi erit refectioanimarumsan-
    ctarum,
    idest
    proesensomnipotentis
    Dei vullus.Unde
    Psalmista dicit : Satiabor dum
    manifestabiturgloria
    D
    tua
    (Psal. xvi).
    Dehaccoenaet in
    Evangelio
    dicitur :
    Beatus
    qui
    manducabit
    panem
    in
    regno
    Dei
    (Luc. xiv).
    Inhac coena
    ipse
    Dominussuis ministrabit
    fidelibus,
    juxta
    illud:
    Proecingetse,
    et
    faciet
    illos
    discumbere,
    et
    transiensministrabit illis
    (Luc. xu).
    Beneautemnon
    convivium,
    sedcoena
    vocatur, quia
    nimirumin fine
    soeculi
    adimplebitur.
    Post
    prandium
    enimcoenare-
    stt, post
    coenamautem conviviumnullum
    restai;
    qui ergo,
    finito
    proesentis
    vitoe
    termino,
    ad refectio-
    nem
    supernoecontemplationisveniunt, profecto
    ad
    coenam
    Agni
    vocanlur. Et dicit
    mihi,
    Hoecverba Dei
    verasunt. Id est
    quia
    Deusverax
    est, qui
    nonmen-
    titur
    aliquando,
    et hoecverba
    quoe
    dico tibi Dei
    verba
    sunt,
    et ideo
    pro
    certo venient
    quoe
    futura
    Ittl
    HAYMONISHALBERSTAT. EP1SC OPP. PARS I.COMMENT.B1BL. M7
    proedixi.
    Quoe
    Dei verba ad hominem
    veniuni, .
    quando per
    internant
    inspirationem ipsum
    Dei ver-
    . bumea in corde rvlt fidelibus sine
    strepitu
    vocis.
    Etcecidi ante
    pedesejus
    ut adorarem
    eum,
    etdicit
    mihi : Videne
    feceris.
    Conservastuus et
    fratrum
    tuo-
    rumsum habenliumteslimoniumJ esu.
    Quiamajo-
    rent sevidit
    J oannes,
    idcirco cadens
    angelum
    ado-
    rare voluit. Hic etenim et
    anglus
    el J oannes
    pr-
    prias
    sumunt
    persOnas,
    nam cum
    supra anglus

    dixerit :
    Ego
    sum a et
    w, primus
    el
    novissimus,
    ostendit seinhoclocomissnmessein
    figuraChrisli,
    cum
    proprim personam considerans, prohibe!
    ne
    se adorare
    debeat,
    ubi ei
    nolandum, quod
    ideman-
    gluspedes
    habuisse dicitur
    quia
    nimirum
    veniens,
    ex-are
    corpus assumpsit. Aitergo
    :
    Vide,
    idesl cave
    i
    ne
    feceris, quia
    conservustuus
    sm, quia
    unumDo-
    minum habemus
    ego
    cl
    ta,
    et. in nullo sunt tibi
    proelatus,
    nisi lantum in
    doctrina,
    quam
    te missus
    sunt
    docere,
    nec solumliras sunt
    socius,
    sed etiam
    omniumfratrum
    tuorilm,
    fideliilmscilicet hominum
    me
    cooequalem
    esse
    profileor,
    habenlium teslimo-
    nium
    J esu,
    idesl fidemJ esu. Ubi et hoc
    inluendum,
    qnia
    cum
    soepe
    in Veteri Teslamento
    legimusange-
    los-ab hominibus
    adoratos,
    noquaquamlegimus
    eos
    fuisse.prohibilos. Postquam
    autem Dominusassiim-
    ptum
    hominem
    super
    coelos
    levavit, anglus
    ab ho-
    .mine adorari
    -
    limuit, quemsuper
    se
    regnare
    co-
    gnovit
    : et
    quia
    ne se adorare debeat ei
    dicit,
    et
    A
    oslendit
    quem
    adorare eum
    oporleal, siibjungeits'
    :
    Deumadora.
    Quasi
    diceret : Noli adorare
    me, qui
    verbatibi
    depromo,
    sed
    eum,
    in
    cujus persona
    tibi
    appareo.
    TeslimoniumenimJ esu esl
    spirilus prophe-
    tioe.
    Quidquid
    enim
    spiritus prophetioedixit,
    testi-
    mnniiintest
    J esu,
    cui lex el
    prophtie
    teslimonium
    perhibent.
    Unde et cum
    ipso
    inmoule
    transfiguralo
    Moyses
    et Elias
    apparuerunt
    ineadem
    majeslate,
    ut
    ostenderetur,
    ipsum
    habere (estimon'iuma
    lege
    et
    prophetis.
    Hinc
    ipse
    Dominusdicit J udoeis: Si cre-
    derelis
    Moysi,
    crederetiset
    mihi;
    demeenimil escri-
    psit (J oan. v).
    Omnis enim
    Scriptura per Spirilum
    est data. Et ideo
    ipsespirilusprophetioe
    teslimonium
    J esu
    est, quia
    omnis
    Scriptura
    teslimonium
    perhi-
    bet J esu. Unde
    ipseresurgens
    a
    mortuis,
    dixil disci-

    pulis
    suis :
    Oporlebal impleri
    omnia
    quoiscripla
    sunt
    in
    legeMoysi
    et
    prophetis
    et.Psalmis deme
    (J oan. i);
    namet eo
    baplizato, Spirilus
    sanctus teslimoniumei
    perbibuil quod
    esset Dei
    Filius, quando
    in
    specie
    co-
    lumboe
    s*ipet*
    eumdescendit.
    Spirilus ilaqueprophe-
    tioeChristo leslimonium
    perbibet, quia
    omnia
    quoe
    lex el
    propheloe
    narrant,
    de illodicta videnlur. Ha-
    bent aulem hoc leslimonium
    J esu,
    non hi
    qui
    ver-
    bolenus ea
    quoe
    de illo dicuntur
    credunt, quia
    fides
    si non habeat
    opra,
    mortua
    est,
    sd
    qui
    ea fide
    pol-
    lent, quoeper
    dilectionem
    opralur,
    idesl
    qui
    fidem
    quant habent, operibus
    ornant. Sed ubi omnis som-
    ma fidei de Christo enuntiata
    concluditur,
    ibi tan-
    dem
    hujus prolixitas
    libri dbita finelerminetur.
    LIBER SEPTIMUS.
    SEQUITUR
    CAPUT XIX.
    -
    Et vidi coelum
    apertum,
    etecce
    equus
    ulbus. Coe-
    lum,
    ut
    soepssimejain
    dictum
    est,
    Ecclesiaelecto-
    rum
    intelligitur,
    de
    quascriptum
    est : Coelummihi
    sedes est. Et Salomon dicit : Anima
    justi
    sedesest
    sapientioe.
    Paulus autem confirmai Christum esse
    Deivirtutemet Dei
    sapientiam'. Quod
    videlicet coe-
    lum clausum
    fuit, quando
    non
    permittebanlur apo-
    stoli et coeterifidleslibre
    loqui,
    nec
    dnmqueproe-
    dicando
    pervenerant
    adomnes
    gnies.
    Clausumerat
    hoc
    coelum, quando
    timor
    cogente apostoli posili
    era.it in conclavi
    propler metuin,
    et sub silenlio
    se
    legebanl, quando
    venit Dominus
    januis clausis,
    et stelit in
    medio,
    et dixit eis : Pax vobis. Sel
    postquam
    ille ascendit ad
    coelos, aperuil
    hoc eoe-
    luin, quia
    dcima die ascensionis
    suoe,
    misit eis
    Spirilum
    sanclum
    , qno
    inflammati
    , coeperunt
    loqui
    variis
    linguis magnalia
    Dei : et
    qui prius
    non audebanl Christum confiteri in sua
    lingua,
    postea
    inmimera hune diversilate
    linguarum pu-
    blie
    proedicabanl.
    Per
    equum album,
    corpus
    et aninnm Chrisli
    intelligere
    debemus :
    per
    ses-
    soremautem
    equi,
    divinitatem
    Verbi, quoeproesidet
    suoehumanilati. Hune autant
    equum
    lune divinilas
    G asceiidit, quando
    VerbumDei humanamsibi carnem
    et animant
    suscipiendo
    univit. Sed cum aliud rit
    equus,
    aliud
    equester, quia equus
    esl
    animale,eque-
    sler esl
    homo,
    non hoc in Dominum
    cadit,
    in
    quo
    non sunt duoe
    persouoe,
    sed"
    una,
    induabus tamen
    substanliis.
    '
    Sicut enim homo ex anima et carne
    conslans,
    unus homo
    habelur,
    ila
    ipse
    ex anima et
    carne constans et
    divinitalc,
    unus est
    Christus,
    in
    una
    eademquepersona
    ex duabus conslans substan-
    liis. Beneautem
    ipse.equus,
    cui divinilas Verbi sin-
    gulariler proesidet,
    albus essedcscribiiur,
    quia
    vide-
    licet in homine illo
    assumplo,
    nullius
    peccati
    offu-
    scatio invenilur. Unde
    scriptum
    est :
    Qui peccatum
    non
    fecit,
    necdolusinventusest inore
    ejus{I
    Petr.
    n).
    Coelo
    ilaque aperlo, equus
    albus el sessor
    aspicilur,
    D
    quia
    Ecclesia
    proedicanle,
    humanitas Chrisli
    ejusque
    divinilas
    genlibus
    nianifeslaiur. De
    cujus
    diviniiate
    adhuc
    subjungitur,
    et
    qui
    sedebat
    supereum,
    vocaba-
    tur
    fidelis
    et verax. Fidelis
    , quiaquidquid promillil,
    sinedubio
    adimplebit
    :
    verax, quia ipse
    est Patris
    veritas, qui
    non mentitur
    aliquando,
    et cum
    juslitia
    judicat,
    hoc esl
    unicuique
    secundum
    opra
    suarc-
    tribuit.
    Neque
    enim aliter
    judiCarepotest, qui
    in
    omnibus
    justus
    est. Unde
    qui
    umaltendunl miseri-
    1175 EXPOSITIOIN APOCALYPSIN. LlfS. VII.
    1174
    cordemet ndelem
    promissorem,
    debent considerare
    quia
    vrax et
    justus est, ideoqHe
    nullum
    impoeniten-
    tem
    impunitum relinquit,
    nullum non conversum
    misericordia
    salvat,
    et
    pugnat
    in suis electis. Vicit
    enim
    primum per
    se
    diabolum, quoniam
    ad debel-
    landas aereas
    potestatesvenit,
    deindevincit
    quotidie
    per
    membra sua. Ut enim fidles victores
    fiant,
    Chrisli
    juvantur auxilio,
    sine
    quo
    nihil facere
    pos-
    sunl. J udical
    ergo,
    ut rex soeculorum:
    pugnat, quia
    in suis membris
    semper
    contra doemonumvel
    pra-
    vorumhominumadversitates dimicat.
    Oculi autem
    ejus
    ut
    flamma ignis.
    Oculi istius
    equitis
    dona sunt
    Spirilus
    sancli. Unde
    superius
    dictant
    est, qnod
    viderit
    agnumtanquam
    occisum
    J oannes,
    habentemcornua
    septem
    et oculos
    septem,
    qui
    sunl
    septemspirilus
    Dei, missi ta orbem terra-
    rum.
    Qui
    oculi beneut
    flamma ignis dicuntur, quia
    videlicet nos ad fidem
    illuminant,
    et ad Dei amorem
    et
    proxinii
    accendunt. Vel
    per
    oculosDomini
    possu-
    mus
    intelligere
    divina
    eloquia, quoe
    nos simililer
    illuminant,
    et adDei amoreiitaccendunt. UndePsal-
    mista dicit : Lucerna
    pedibus
    meisverbum
    tuum,
    et
    lumensemilismeis
    (Psal. cxvni) ;
    et ilerum :
    Proecep-
    tumDomini
    lucidum,
    illuminonsoculos
    (Psal. xvin).
    Et in
    capileejus
    diadematamulta.
    Quia
    Dominusmul-
    tis electisviciriarumcoronas
    iribuit,
    idcircoinca-
    pile
    suo multadiadematahabere
    dicitur, quibus
    mul-
    liludosanctorumcoronatur.
    Quia
    enim
    caput
    omnium
    electorum
    est,
    etmembra
    ejuselecti,
    a
    quoaccepit
    ca-
    put
    ut
    sit,
    ab
    ipso
    etmembracoronanlur.
    Singulis
    au-
    tem
    victoribus, ipse
    coronasvictorioe
    iribuit,
    sedta-
    men
    (ut jam
    dictum
    esl) ipse
    in omnibus vincit. Ali-
    ter :
    CaputChrisli
    Deusest,juxtaquodAposlolusdicit,
    Verbumautemet Pater cum
    Spiritu
    sancta unus est
    Deus. In
    capite ergo Chrisli,
    id est in Deo
    Ptre,
    sunt multa
    diademata, quia
    omniaad
    Ipsum
    refcrun-
    tur,
    ex
    quo
    secundum
    Apostolum
    omniaesse
    pro-
    bantur. Filius enimnon a
    seipso,
    sed a Ptre
    est,
    Spiritus
    sanctus a Ptre et Filio
    procedit.
    A
    quo
    ergo omnia,
    in
    ipso
    et diadematamulta-.Omnesita-
    que
    electi in
    capile
    Chrisli habent
    coronas,
    quia
    a
    Ptre
    post
    victoriam coronantur. Sed irt hoc
    quod
    sequitur,
    habens nomen
    scriptum, quod
    nemonovit
    nisi
    ipse,
    valde
    perplexa
    orilur
    quoeslio,nunquid
    Filius
    scire
    aliquidpotest, quod:
    neseiat Pater aut
    Spirilus
    sanctus? Non
    omnino, quia juorum inseparabilis
    est
    substantia, inseparabilis
    est el
    scienlia, ideoque
    quod
    scit
    Filius,
    scit
    Pater,
    scit et
    Spirilus sanctus,
    atque
    ideo cum Filius
    aliquid
    scire
    dicitur,
    omnis
    prorsus
    Triuitas scire docetur : et
    quod
    solusPaler
    scire
    narratur,
    cumsua
    sapientraquoe
    Christus
    est,
    et suo
    suoequesapientioeSpiritu
    nosse
    probalur
    : et
    quidquidSpiritus
    sanctus
    perhibetur scire,
    omnino
    cumPtre et Filio
    quorum Spiritus est,
    scire cre
    dilur. Namet
    quod
    in
    Evangelio
    Dominus dicit :
    De die autemilla nemo scit nisi
    Pater,
    non est ita
    inlelligendum, quodaliquid
    scit
    Pater, quod
    neseiat
    Filius, qui utique
    Patris est
    sapientia,
    sed
    potius
    ila
    quod
    nescireFilins
    dicitur,
    nescienteshominesredde-
    A re,
    sicut et scire
    dicitur,
    aliquid
    scientes hominesfa-
    cere. Unde est : TenttvosDominusDeus
    vester,
    ut'
    sciai
    (idest,
    ut scire vos
    facial)
    si
    diligitis eum,
    an
    non. Cum
    ergo interrogassent
    eum
    apostoli
    de die'
    judicii,
    et eis non
    ipsum
    diem
    indicavit, per
    hoc
    ulique
    nescire
    ipsum
    dicitur
    diem, quia
    eosnescien-
    tes reddidil.
    Neque
    enimille
    ignorare potest diem',
    a
    quo
    omnis factus est dieS: nec
    polest aliquod
    esse
    tempus, quod
    eum
    lateat,
    per quem
    facta sunt omna
    tempora.
    Nomen
    ilaque
    Filii Paler
    scit,
    a
    quo
    esl
    genitus,
    scit eliam
    Spirilus sanctus, quia
    ab
    otroque
    procedit.
    Sed
    nunquid
    hoc nomen eliam homines
    nonsciunl ? Namin
    sequenlibus
    idemJ oannes dicil :
    Vocatur nomen
    ejus
    Verbum
    Dei,
    et ilerum: Habebat
    inveslimentoel in
    femore
    suo
    scriptum,
    Rex
    regum
    et
    "
    Dominus dominantium. Si
    ergo
    beatus J oannes no-
    men
    ejus scivit,
    quid
    est
    quod
    dicit : Nemonovit
    nomen
    ejus
    nisi
    ipse? Nunquid
    enim
    ipsealiquis
    non
    erat
    qui
    scire
    potuil
    nomenDei? Sdsubaudiendum
    est,
    nemo extraneus novit nomen
    ejus,
    nisi
    ipse
    cum
    corpore suo,-scilicet
    quod
    est Ecclesia : non
    J udoei,
    qui
    eumin suis
    synagogisblasphmant
    : non hoere-
    tici
    , qui
    ntale de illo sentiunt : non
    pagani, qui
    in
    eumcredere notant : non
    utique
    falsi Christiani no-
    men
    ejus sciunl,
    siculi
    qui
    fidem
    quamhabent, ope-
    ribus deslruunt : sed
    ipse,
    hoc est Christus cum
    Ecclesia, quoe
    in
    ipso
    illud scire
    mentit,
    scit nomen
    suum. Talis est hoec
    loculio, qualis
    illa
    , qua ipse
    alibi ail : Nemoascenditin
    coelum,
    nisi
    qui
    descendit
    _ de
    coelo,
    Filius hominis
    qui
    est in coelo
    (J oan. m),
    id est Christus cum
    corpore
    suo
    , qnod
    est Ec-
    clesia.
    Et vestituserat veste
    aspersasanguine.
    Vestissan-
    guine respersa,
    caro
    intelligitur Redemptoris, pas-
    sionis
    sanguine
    crueniala. DehacvesteIsaiasex
    per-
    sona
    angelorum
    ad
    ipsum
    Dominum
    loquentium
    dicit :
    Quare
    rubrum est indtttnentum
    tuum,
    et vesti-
    mentatua sicut calcanliumintorculari ?
    Quibusipse
    respondit
    : Torcular calcavi
    solus,
    et de
    genlibus
    non
    est vir mecum
    (Isa. LXHI).
    Sive eliam vestis Domini
    sanguine
    cruentata
    , intelligitur Ecclesia, quoe
    in
    sanctis
    martyribus proprio sanguine
    est
    perfusa.
    Soepe
    enimin
    Scripluris
    vestisDomini Ecelesiaintel-
    ligitur.
    UndePsalmistaex illius
    persona
    dicit : Divi-
    m^serunl
    sibi vestimenta
    mea,
    et
    super
    veslemmeammi-
    serunt sortem
    (Psal. xxi).
    Vestis
    quippe
    Dei sunt
    omnes
    electi, juxta quod
    ei a Paire dicilur : Vivo
    ego,
    dicit
    Dominus, quoniam
    bis omnibusveslieris.
    Et vocatur nomen
    ejus
    Verbum
    Dei, quia
    idem
    qui
    homo
    apparuit
    in
    tempore passurus,
    in
    principio
    erat Deuset
    apud
    Deum. Ver-buniDei
    vocatur, qua
    p6r ipsum
    omniaDeusPater
    fecil, juxta'illud
    :
    Ipse
    dixit et
    facta
    sunt. Si enim
    dixit, ulique per
    Verbum
    dixit, per quod
    omnia fecit. UndeidemJ oannes in
    Evangelio
    suoait : Omnia
    per ipsumfacta
    sunt,
    et
    sine
    ipsofactum
    esl nihil
    (J oan. i).
    Namet
    per
    hoc
    Verbum
    DeusPater senunliari voluitmundo. De
    quo
    scriptum
    est : Et verbumcaro
    factumest,
    ethabitavit
    in nobis
    (Ibid.).
    Cumenimhoc essel Verbuminvisi-
    1175
    f$YMONlS
    HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS 1- COMMENT.BIBL.
    H76
    bileinsua
    nalura,
    feelura
    est visibile
    per assumptio-
    nemcarnis in nostra.
    Et exercitus
    qui
    sunt in
    coelo,sequebantur
    eum in
    equis
    albis. Exercitus hic multitudo
    intelligitur
    fi-
    delium. Coelum
    quoque
    Ecclesia
    est,
    sicnt
    soepis-
    sime dictum est. Sic
    ergo
    cfeuntur exercitus
    qui
    sun>in
    coelos
    sequi Christum,
    cum
    ipsi
    exercitus sint
    coelum,
    sicut dicuntur in astris
    inire homines cer-
    tamen,
    cum
    ipsa
    castra sint
    ipsi qui proeparanlur
    ad
    bellum. Recte autem exercitus
    nuncupanlur
    roul-
    titudines
    sanctorum, quia
    inhoc soeculo
    dimicant,
    et
    semper
    in certamine consistant contra
    hostes,
    vide-
    licet
    malignos spiritus,
    vel
    perversos
    homines,
    sive
    etiam contra vilia carnis.
    Equi
    autem albi
    quibus
    insident
    corpora
    illorum munda ab omni
    peccato.
    Equus quippe
    est
    unicuique
    sanctoeanimoe
    corpus
    suum, quod
    videlicet scit et ab illicitiscontinentioe
    sefreno
    restringere,
    et rursus charitatis
    impulsu,
    in
    exercitationera boni
    operis
    relaxare.
    Sequuntur
    Christum, quia
    imitantur
    ejus
    munditiamet castita-
    tera,
    mortificantes se cumvitiis
    et
    concupiscentiis,
    juxta
    illud
    Apostoli
    :
    Mortificate
    membravestra
    quoe
    sunt
    super
    terram,
    etc.
    (Col. ni). Superius
    dictum
    est de
    virginibus, quod
    cenlum
    quadraginta quatuor
    millia
    sequuntur
    illum
    quoeunque
    ierit. Undescien-
    dum, quia sequuntur
    eumet
    alii,
    hocest
    martyres,
    confessores, conjugali
    etiam
    boni, specialiter virgi-
    nes.
    Qui'gradus quanto
    excellentior,
    tanto est
    utique
    numro minor. Vestiti
    byssino
    albo et mundo. Hoc
    est innocentia
    castitatis,
    et mundilioeornati. J am
    enim
    supra
    dictum
    est, quid
    sit
    byssinum,
    id est
    justificationes
    sanctorum.
    Et deore
    ipsiusprocedit gladius
    ex
    utraque parte
    acutus. Gladius sacra
    Scriptura intelligitur, juxta
    illud
    Apostoli
    : Et
    gladiumspiritut, quod
    esl verbum
    Dei
    (Ephes. vi).
    Deisto
    gladio ipse
    Dominus in
    Evangelio
    ait : Non veni
    pacem
    mittere,
    sed
    gladium
    (Matth. x).
    Sicut enim
    gladio ancipiti
    inciduntur
    carnes,
    et membra amembris
    separantur,
    sic
    gladio
    verbi Dei dividuntur boni a
    malis,
    fidlesabinfide-
    libus. Hic etiam
    gladius
    in
    utroque
    Testamento in-
    telligitur, quia
    videlicet bine
    peccata operis,
    et
    illinc resecanlur
    peccata cogitationis.
    De oreDei
    procedit, juxta quodipse
    Dominusdicit : Noninsolo
    pane
    vivit
    homo,
    serfin omni erbo
    quod procedit
    ab
    oreDei
    (Matth. iv).
    Isto autem
    gladio
    fidles vulne-
    rantur ad salulem
    suam,
    infidles vero et
    contqm-
    ptores
    ad damnationem. Hincet
    Apostolus, qui
    unus
    erat ex-his
    qui gladium
    verbi Dei
    portabant,
    dicit :
    Aliis sumus odor vitoein
    vitam,
    aliit odor mortisin
    mortem
    (II
    Cor.
    n).
    Unde
    sequitur
    : ut in
    ipso per-
    cutiat
    gentes.
    Gentesinhoc loco non ut
    supra
    malas
    gentes significant,
    sed bon
    as, propter
    hoc
    qnod
    se-
    quitur.
    Et
    ipserejet
    eain
    virga ferrea.
    Dehis
    gen-
    tibus ei et
    per
    Psalmistama Ptre dicitur : Postula
    ameetdabo tibi
    gentes
    hoereditatemtuam
    (Psal. n).
    Virga
    autemferrea
    potestas intelligitur
    inflexibilis
    et invictat In
    virga
    ferrea
    reget gentes,
    hoc est in
    regni
    fortitudine,
    vel inflexibili
    juslitia.
    Hinc Psal-
    A
    mistaad
    ipsum
    dicit :
    Virga
    rectaest
    virgaregni
    lui.
    Et
    quasi exponendo quid
    esset hoec
    virga,
    subdit :
    Dilexisli
    justitiam
    et odisti
    iniquitatem.

    Et
    ipse
    calcatlorcular vini
    furoris
    iroeDei
    omnipotentis. Quia
    propter peccata
    humani
    generis quibus promeruit
    iram
    Dei,
    mortuus est Chrislus. Nemoenhn
    viveret,
    nisi
    ipse
    moreretur. Nisi enim
    peccassetprimus homo,
    immortalis mansisset. Sed
    quia
    Dei
    proecepla
    con-
    tempsit,
    stalim iram Dei
    incurril,
    et mortuus est.
    Quam
    mortem
    pro
    nobis rnisericorditer Filius Dei
    suscipiens,
    in
    qua
    calcalus
    est, calcavit, quia
    banc
    a mortuis
    resurgens, potenti
    virtute
    depressit.
    Vel
    per
    torcular
    possumus intelligere
    tribulationem
    proe-
    sentis vitoe. Calcat Dominus
    torcular,
    hoc est
    qui
    sunt in
    torculari,
    id est omnes
    electos, quospur-
    "
    gat per hujus
    vitoe
    angustias.
    Hinc
    Apostolus
    dicit :
    Per multas tribulationes
    oportet
    nos intrare
    regnum
    Dei. Et Salomon:
    Flagellt
    Deusomnem
    filiumquem
    recipit.
    Sicut enim in torculari uvoe
    tunduntur,
    ut
    vino
    promptuaria repleantur,
    sic nimirum electi
    pressurarum
    afllictionibus
    conteruntur,
    ut in coele-
    slibus habitaculis recondantur. Et
    quia patienter
    electi iram Dei
    sustinent, quoepeccatoribus
    debetur,
    idcirco bene
    jam
    vinumfuroris iroeDei vocantur.
    Sustinent enim iram Dei
    propter peccala, quibus
    primo homini,
    ut dictum
    est,
    iratus est
    Deus,
    et ef-
    ficiuntur vinum
    quod
    in dominicis
    apotbecis
    recon-
    ditur. Vinacia
    autem,
    id est omnes
    reprobi,
    cumsi-
    mililer
    premantur,
    foras
    projiciuiilur,
    et ab illorum

    societale
    separantur.
    Sed electi tamdiu vinumfuro-
    u
    ris
    sunt, quousque
    in torculari viceuvoe
    tunduntur,
    et a vinaciis
    separantur.
    At ubi
    promptuaria
    oeterna
    intraverint, jam
    dsistant esse vinum
    furoris, quia
    desinit calcatio torcularis.
    Et habet in vestimentoet in
    femore
    tuo
    scriptum:
    Rex
    regum
    et Dominus dominantium. Per vestimen-
    tam
    Domini,
    sicut
    supradiximus, corpus
    illud intel-
    ligitur, quod
    Verbum Dei
    patris
    anima mediante
    suscepit
    inutero
    virginis.
    Per fmur vero
    propagatio
    carnis
    exprimitur,
    unde Abraham miltens servum
    suumut
    acciperet
    uxorem filio suo de domo
    patris
    ejus,
    dixit ei : Pone manum tuam sub
    femoremeo,
    et
    jura
    mihi
    per
    Dominumcoeliel terroe
    (Gen. xxxiv).
    ProeviditenimDominumcoeliex suo femore nasci-
    U
    lurum,
    per quemadjuravit
    servum
    ;
    J acob
    quoque
    dixit : Non
    auferelur sceptrum
    de
    J uda,
    et dux de
    femore ejus,
    donec veniat
    qui
    mittendus est
    (Gen.
    XLIX).
    In suo
    itaque vestimenta,
    hoc est inhumano
    '
    corpore,
    et in
    femore,
    id est in carnali
    propagatio-
    ne,
    habet
    scriptumquod
    sit rex
    Regum
    et Dominus
    dominantium. UndeMatthoeus
    generationem
    illius
    per reges
    describit,
    idest
    per
    David
    etejusposteros.
    Cujus
    dicta cum
    legimus,
    et veraciter eumex
    slirpe
    David descendisse,
    regem
    verum
    cognoscimus,
    et
    credimus,
    inDomini femore credendo
    legimus, quod
    ipse
    sit rex
    regum.
    Maxime enim
    promissiones
    de
    ejus
    incarnatione ad David facta?
    sunt,
    e
    quibus
    una est : Cumdormieris cum
    patribus tuis,
    susci-
    tt de seraine tuo, quod egredietur
    de lumbis
    177 EXPOSITIOIN APOCALYPSIN. LIB. VII.
    1
    1178
    luis,
    et stabilietur
    regnumejus
    in
    sempiternum. Ipse
    erit mihi in filium
    ,
    et
    ego
    ero illi in
    patrem (//
    Reg. vu). Reges
    isti
    quorum
    rex Christus
    est,
    om-
    nes sancli
    sunt, qui
    seet alios bene
    regunt. Quibus
    Petrus dicit : Vosestis
    genus
    electum, regale
    sacer-
    dolium
    (I
    Petr.
    n). Ipsi
    sunt eliam
    dominatores,
    qui
    dominationemexercent
    super
    subditos, accepta
    polestate
    in Petro
    aposlolo,
    cui Dominusait : Tibi
    daboclaves
    regni
    coelorum
    (Matth. xvi).
    Vel etiam
    per
    Domini vestimentum Ecclesia
    intelligitur, quam
    Christus fonte
    baptismatis
    abluit,
    et non habentem
    maculant aut
    rugam
    sibi
    desponsavit.
    Per fmur au-
    temomnes
    intelliguntur
    Christiani, qui
    credenles in
    Christum,
    facti sunt filii
    Dei, juxta
    illud J oannis :
    Quotquoti-autem
    crediderunt in
    eum,
    ddit eis
    potesta-
    tem
    filios
    Dd
    fieri (J oan. i).
    In suo
    ergo
    vestimenta
    et insuo
    femore,
    hocest in cordibus electorumsuo-
    rum,
    habet
    scriptum, quod
    sit Rex
    regum
    et Domi-
    nusdominantium.
    Et vidi alium
    angelum
    stanteminsole.
    Anglus,
    ut
    soepe
    dictum
    est,
    Christus
    intelligitur,
    de
    quo
    Propheta dicit,
    vocabit nomen
    ejus magni
    consilii
    anglus.
    Alius autem dicitur
    propter
    aliam, quam
    ostendit
    visionem, eo
    modo
    qua
    et
    superius
    dictum
    est, quia
    aliumesse dicimus
    hominem, priorem
    locu-
    tionemadnos faciam
    permutantem.
    Sol insacroelo-
    quio
    diversashabet
    significationes. Aliquando
    enim
    significat ipsumDominum,
    unde
    scriptum
    est: Vobis
    timentibusnomenmeumorietur sol
    justitioe(Mal. iv).
    Aliquando
    tribulationera
    persecutionum,
    ut Dominus
    dicit'de seminibus
    quoe
    ceciderunt
    super petrosa,
    quia
    orientesoleoestuaverunt.
    Aliquando
    manifestant
    rem ut
    illud, quod Nathan,
    ex
    persona
    Domini
    dixit adDavid: Tu
    fecisli
    abscondite, ego
    vero
    faciam
    inoculissolis
    hujus(II Reg.xii),
    idestin
    aperto. Qnod
    tune
    impletumest, quando
    Absalonvidenlibus cun-
    ctis
    ingressus
    est aduxores
    patris
    sui. Et Psalmista
    in eoderasensu dicit : In sole
    posait
    tabernaculum
    suum
    (Psal. xvm).
    Ac si
    diceret,
    humanitatis as-
    sumptoe
    sacramentum in lumine manifeslationis
    ostendit. Ita
    ergo
    in hoc locosol ostensionem ma-
    nifesloevisionis
    significat.
    In sole
    itaque
    stat Chri-
    stus,
    id est in manifesta luce,
    et fide
    populorum,
    quoniamgloria
    illius in toto orbe terrarum diffusa
    est. Surrexit
    enima mortuis, proedicatus
    est ab
    apo-
    stolis,
    creditur modo,
    in toto
    mundo,
    et in bac luce
    fidei stat.
    Et clamavit
    voce
    magna
    omnibus avibut
    quoe
    volabant
    per
    mdiumcoelum.Aves similiter ali-
    quando
    in bonam
    partemponunlur, aliquando
    in
    malam, ideoque pro
    locorum
    qualitatibus
    sunt ac-
    cipiendoe.
    In malo
    quidem ponuntur,
    ut Dominus
    dicit de
    jadis
    seminibus, quoe
    a volucribus comesta
    sunt.
    Inbono autemut in
    Evangelio
    dicitur : Simile
    est
    regnum
    coelorum
    grano sinapis, quod
    minimum
    esl omnibus oleribus. Sed cum
    jam
    factumfueril
    in terram crescit,
    et
    magna
    fit
    arbor,
    ila ut volu-
    cres coeli habitent in ramis
    ejus (Matth. xm).
    Gra-
    mira
    sinapis,
    Dominus est J sus
    Christus, qui
    tera-
    oore suoepassionis
    despicabilis,
    et minor omnibus
    A apparuit hominibus,
    quasi
    nihil esset : sed
    poslquam
    surrexit a
    mortuis,
    factus est arbor
    magna,
    ita ut
    in ramis
    ejus,
    hoc est in doctrinis
    Evangelicis,
    aves
    coeli
    habitent,
    id est sancli
    requiescant. Qui
    idcirco
    aves coeli
    appellantur, quoniam
    mente coelestia
    pe-
    tunt,
    ut cum
    Aposlolo
    dicere
    possint
    : Nostra con-
    versalioin coelisest
    (Philip, ni).
    Aves
    itaque appellat
    sanclos in coelesti vita
    degenles. Quoe
    bene
    per
    m-
    diumcoelumvolare
    dicuntur, quoniam
    non terrenis
    rbus
    inhoerent,
    sed
    mente,
    ut dictum
    est,
    coelestia
    petunt,
    et
    ubique proedicando
    discurrunt. Hoc est
    quod
    dicit
    per
    mdium
    coelum,
    id est
    per
    mediamEc-
    clesiam. De
    quibus
    Isaias dicit :
    Qui
    sunt isti
    qui
    ut
    nubes
    volant,
    et
    quasi
    columboead
    fenestras
    suas ?
    (Isa. LX.)
    Clamt autem
    anglus
    avibus,
    id
    est, per
    B internam
    inspirationem loquitur eis,
    dicens : Venite
    et
    congregamini
    ad coenam
    magnam
    Dei
    omnipoten-
    tis.
    Quid per coenam,
    nisi convivium
    intelligitur
    . oeternoerefectionis?Vocat
    ergo
    avesad
    coenam,
    idest
    omnes sanctos ad
    epulas regni venturi,
    dicens: Ve-
    nite credendoet bona faciendo.
    Congregamini
    adcoe-
    namDei
    omnipotentis,
    idest adcommuneconvivium
    oeternoerefectionis.
    Ut manducetiscarnes
    regum
    et carnes tribunorum
    el carnes
    fortium,
    et carnes
    equorum,
    et sedentiumin
    ipsis.
    Hinc est
    quod
    Petro dixit : Occideet manduca
    (Act. x),
    id
    est,
    occidein
    hominibusjinfidelitatem,
    et
    in
    corpus
    tuum,
    quod
    est Ecclesia
    trajice.
    Per car-
    nemauteminhoc
    loco,
    lotus
    intelligitur
    homo. Ali-
    quando
    enimin
    Scriptura, per
    animamtotus homo
    C
    accipitur,
    ut illud: Et videbil omnis caro salutare
    Dei
    (Luc. m). Neque
    enimaut animoesine
    corporibus
    ingressoe
    sunt in
    ^Egyptum,
    aut caro sineanimabus
    Filium Dei videre
    poterit,-
    sed carnis vel animoeno-
    mine talus homo
    intelligitur,
    id est a
    parte
    totum.
    Ita
    ergo
    et hic fitcum
    dicitur,
    ut manducetis carnes
    regum
    ettribunorum.
    Quo
    in locodiversoehominum
    qualitatcs
    ad Christum convertentium
    comprehen-
    dunlur : Sunt
    quippe
    in Ecclesia
    reges,
    sunt et tri-
    buni,
    id est comiles et
    coeteri
    principes
    nobiliores,
    sunt fortes viri bellicosissimi adChristumconversi.
    Per
    equos
    autem hi
    designantur, qui prius
    erant
    voluptuosi
    et luxuria
    coinquinati,
    de
    quibus propheta
    dicit
    :
    Equi
    emissarii
    facti
    sunt insanientes infeminas
    (J er. v).
    Et inPsalmis
    ipse
    Dominus
    admonet,
    dicens:
    "
    J Vofite
    fieri
    sicut
    equus
    etmulus
    quibus
    nonestinlelle-
    clus
    (Psal. xxxi).
    Per sessores aulem hoeresiarchas
    intelligere possumus, qui
    dum
    eloquiorum
    scientia
    carnalibus eminent
    quasi super
    bruta animalia in-
    sident, eisque jure polestatis
    ad
    quodlibet
    facinus
    abuluntur. Sed
    aliquando
    taies sancti sua doctrina
    ad fidemChrisli convertant,
    et adbonitatem Eccle-
    sioetrahunt, sicquequasi
    maclanles eos comedunt.
    El carnesomnium liberorumac servorumet
    pusil-
    lorum ac
    magnorum.
    Liberti sunt
    virgines
    carne.
    Servi autem
    conjugioobligati, quibusApostolus
    dicit:
    Cumservi essetis
    peccati,
    liberi
    fuistisjustitioe(Rom.
    .
    vi),
    idest alieni fuistisa
    juslitia.
    Per
    pusillos
    intelli-
    gitur vulgus ignobile,
    et multitudo
    plebis.
    Per ma-
    1179 HAYMONISHALBERSTAT.EP1SC. OPP. PARS I.

    COMMENT.
    BIBL.
    H80
    gnos
    vero, philosbphi
    et divites
    hujus
    soeculi.Ex bis j
    omnibus
    magnum
    illudconvivium
    coenoe,
    ab exortu
    quidem
    sancloeEcclesioe
    proeparattir,
    sed in fiiie-
    temporum
    abundaiilius
    proeparabilur, quando
    non
    sokim
    gentiles,
    sed etiam J udoei
    occurrent,
    et ad
    Christumconvertentur. Undeet ista
    specialiter
    ad
    illud
    lempus
    referre
    possumus. Anglus itaque
    in
    sole,
    Elias et Enoch
    inlelligunlur,
    in
    aperla
    luce
    Christum
    proedicantes.
    Licel enim
    persecutiones
    vi-
    delicet ab Antichristo suslineanl
    illatas,
    lamencon-
    slanter et manifeste
    proedicabuntChristum, dicenies
    omnibus
    avibus,
    idest omnibus
    sanctis,
    sociis vide-
    licet
    proedicatoribus,
    Venilead coenam
    magnam
    Dei
    omnipotenlis,
    id est ad Ecclesioe
    converitum,
    et
    oeternamomnium fidelium refeclionem.
    Quoe
    coena
    recle
    magnavocatur,
    quia
    videlicel et
    gentiles,
    et 1
    J udoei ad vitam oeternam
    proeordiuali
    tune cre-
    denl,
    et ad hanc coenam
    venient,
    ut comedant car-
    nes
    regum
    et
    coeterorum,
    idest ut ex omnibus con-
    diiiouibus et
    qualitatibus
    ad fidemChrisli conver-
    lantur,
    et in
    corpus suum,
    quod
    est
    Ecclesia, traji-
    ciantur.
    Et vidi bestiamel
    reges
    terroeet exercilus eorum
    congregatos
    cd
    fuciendumproelium
    cumMo
    qui
    sede-
    bat in
    equo,
    et cumexercitu
    ejus. Beslia,
    ut
    supra
    dictum
    esl, aliquando
    diabolummalorum
    principem,
    aliquando
    vero
    Anlichristum, aliquando
    lolumcor-
    pus
    diaboli
    significat.
    In hoc loco
    beslia, diafeolus
    cumsuohomine
    assumpto intelligitur. Reges
    vero
    et exercitus
    eorum,
    proeposili
    cum
    subjectos
    eorum
    ntalis
    designantur,
    hi faciunt bellumcontra Chri-
    (
    slumet
    ejus fidles,
    blasphemiis
    et
    opprobriis,
    tri-
    bulationibus et miraculis
    pugnantes.
    Et
    quamvis
    ab
    ipso
    Domini
    adventu,
    diabolus cumsuis membris
    bellumcerlantinis conlra Ecclesiam
    inierit,
    validras
    tamen in fine soeculi
    pugnabit, quando
    divino
    ju-
    dicio solutus
    propriis
    viribus
    efferabilirr, quando
    signis
    et miraculis castra sanctorum
    perturbare
    nisus fuerit. Tune
    pariler bestia,
    reges
    et exercitus
    eorum
    pugnabit
    cum
    Christo,
    et
    ejus exercitu,
    quia
    uno voto
    unaque
    voluntaie
    reprobi,
    adversus Eccle-
    siam
    firmabunlur,
    cum
    per
    damnatunt
    hominem,
    anliquus
    hoslis in soeculari
    potenlia
    se
    eriget
    : tune
    enimunarrimi crudelitate
    reprold
    cum suo
    capite,
    contra Ecclesiam
    erigentur, nullumque
    membrum
    iniquorum
    a sui
    capilis voluulate,
    in bac
    persecu-
    -
    liooe
    discrepabil.
    Et
    apprehensa
    esl bestia. Pro eo
    quod apprehen-
    detur, quia
    proeieritumlempus pro
    futuro hic
    posi-
    lumesl. Et cum
    Ma'pseudoprophela,
    et
    qui fecitsigna
    coram
    ipsoquibus
    seduxit eos
    qui acceperunt
    chnra-
    clerem
    bestioe,
    el
    qui
    adoraverunt
    imaginem ejus.
    Beslia, Antichristus,
    pseudoprophela
    doctores
    pravi
    intelliguntur. Quoe
    sini aulem
    signaquoepseudopro-
    phela fecerit, quia
    iu uno multa
    inlelligunlur,
    su-
    perius
    dictum
    est,
    inter
    quoe
    eliam
    ignem
    fecerit
    descendere decoelo. Corambestia dicit
    quia
    ubi-
    cunque
    fuerint
    ipsi
    ministri
    Antichristi,
    ita ea fa-
    cient,
    quoe
    illi
    placerecognoverint, quasi semper
    in
    A
    conspectu
    illius
    consistant,
    et ab eo
    videanlur. Et
    his
    signissiibjicicnt
    eos
    qui acceperunt cltaraclerem
    beslioe: hoc est
    qui
    ineum
    crediderunl,
    et
    qui
    ado-
    raverunl
    imaginemejus,
    sicut
    J udoei,qui
    cum
    gau-
    dioel
    veneralioneejus proestolantnradventum,
    quem
    et
    suscepiuri
    sunt cumvenerit. J uxta
    quod
    Domi-
    nus eisdicil :
    Ego, inquit,
    veni innominePatris
    mei,
    et non
    suscepistis (ne,
    alius vniel in nomine
    suo,
    ipsum
    suscipietis.
    De
    quibus
    omnibus salis
    supra-
    dictum
    est,
    ideohic breviter
    repeluntur.
    Hi
    duo,
    id
    est
    caput
    el
    corpus,
    vii'i missi sunt in
    stagnant ignis
    ardentis el
    sutphuris.
    Hoc
    dupliciler polesl
    intelligi
    :
    vivi elenimin
    slagnuin ignis
    ardenlis milieninr
    hi,
    quos
    Christus veniens ad
    judicium
    vivos
    reperit
    in carne.
    Qui paululum degusiala morte,
    statimre-
    surgent
    et damnabunlur cumdiaboloet
    angelisejus.
    Qui
    etsi momeiiianeam carnis mortem
    guslaverint,
    tanquam
    inictuocnli
    rsurgent,
    nonmortui sedvivi
    appellaniur.
    Vel cerle viventesin
    siagnum
    ignis
    niit-
    tuntur,
    hi
    qui
    scienter malum
    operanlur.
    El ut
    manifestais
    fiai,
    dicamussub
    exemplo,
    verbi
    gralia
    :
    Consiituenlur duo
    homines, unus mortuus et alter
    vi-vus.Si
    leligcrilis ntorluiim,
    non
    sentit;
    si
    tetige-
    rilis vivum sentit.
    Soepe
    vero'in
    Scriptura
    mortui
    pro nescientibus,
    vivi
    pro
    scienlibus
    ponunlur.
    Mor-
    tui
    itaque
    su:.l
    pagani,
    et
    quasi
    nescienleset mortui
    ininfernum
    descendunl,
    unde
    scriptum
    est :
    Qui
    non
    crdit, jamjudicalus esl,
    vivi aulem
    sunt,
    qui
    fidem
    Chrisli
    habent,
    sed dum eam
    operibus desiruunt,
    vivi ininfernum
    descendunl, quia
    scienter
    peccanl,
    Cet hi
    ulique gravius lorquebuntur, quia
    servus
    qui
    scit voluntatemDomini
    sui,
    el non facit
    digna, pla-
    gis vapulabit
    mullis. Considerandum
    denique
    est
    quant
    lerribiliter locus
    suppliciorumsiagnumignis,
    et
    stflpliuris
    esse
    perhibelur. Siagnum
    scilicet
    pro-
    pter
    densissimas
    tenebras, quibus
    miseros demer-
    git. Ignis vero, quia
    exurit.
    Sulphur, quia quos
    demergit
    simul et
    exurit,
    et conlinuis letoribus
    replet.
    Et
    coeteri,
    idesl fidles
    qui
    adChristumsunt con-
    versi,
    occisisunt
    gladio
    sedentis
    superequumqui pro-
    cedebatde ore
    ipsius.
    Narrala
    reproborum
    damna-
    tione,
    revertitur ad eos
    qui
    ad Christum conversi
    sunt,
    et
    gladio
    verbi Dei
    interempli
    morlai sont
    mundoet
    peccata,ut
    viverent. El omnes
    aves, idesl,
    D
    omnes sancli saturati sunt de cornibuseorum. Sa-
    tietas enimelectorumesl loetitiaet
    gaudium
    de
    pro-
    feciufidelium. Verum
    quia
    verbi Dei
    gladioquidam
    jugulaniur
    ad
    salulem,
    ut
    superius
    dictant
    est,
    qui-
    damvero ad damnationem. Possumus et hosmor-
    tuos
    qui
    occisi sunt
    gladio
    sedentis
    super equum
    eos
    intelligere, qui
    anle Domini adventum secundum
    transeunl ad
    infernum,
    et ex hisloetanlur
    aves,
    hoc
    est
    doemones, qui
    valde
    gaudio replenlur,
    cumad
    inieritum suos
    perducunt
    imilaiores.
    Sicque
    de
    eorumdamnatione
    capiunt satielalem,
    quibus
    se au-
    clores
    proebuerunt
    ad errorem. Isla? aves nonvo-
    cal,* admactationemcoenoe
    occurrunt,
    sed
    tanquam
    corvi,
    ac
    milvi,
    ut si
    quid
    a
    fidelibus,
    aut morlicinum
    1181
    EXPOSITIOIN APOCALYPSIN.

    LIB. VII. 1182


    aut inutile
    projectum
    fuerit,
    consumant.
    Quod
    si
    bona? avesex earnibus
    reproborum,
    id est sancli
    proedicalores
    ex damnalione
    impiorum, quia
    videlicet
    lormenlum
    impiorum aspicienles,
    de
    ereptione
    sua
    ampliusloelabiwilur,
    salurari
    narrantur, specialiter
    est
    intelligendum tanquam
    diceretur : Eo inlernoe
    contemplationis
    dulcedine interius salianlur
    electi,
    quereproborum
    lormenla exlerius
    conspiciunt, quoe
    divina misericordia evaserunt. Hinc lsaias dicit:
    El erunt
    usque
    ad satielalemvisionisomni carni
    (Isa.
    LXVI).
    Quasi
    enim damnalio
    reproborum,
    cibus est
    electorum,
    quia quo
    cruciatus eorum indesinenter
    aspiciunt,
    eo
    amplius
    divina?
    contemplationis gau-
    diis
    pcrfruuntar.
    De
    quoper
    Psalmistamdicilur : Vi-
    debunt
    justi
    et
    timebunt,
    et
    tuper
    eumvidebunt
    (Psat.
    LI).Quia
    enim
    voluptales
    mundi
    tanquamaquam
    hau-
    seruni, invidioeardoribus
    oestuaverunt, ac luxitrioe
    feloribus tabernaculum
    eorporis
    sui
    sparserunt,
    digne
    in
    siagnumignis
    ardenlis et
    sulpburis
    midi
    cum illo
    perbibentur, quem
    ad hoec
    perpetranda
    incentorem habuerunt.
    Quod
    autem non
    ait, mit-
    tenlur,
    sedmissi
    sunt,
    secundum
    Scripturoe
    auclori-
    lalem
    posuil, quoe
    solet
    proelerilo pro
    futuro
    uti, ut
    esl illud:Foderunt manus meas et
    pedes
    meos
    (Psal.
    yxi), proeoccnpataquidem
    narralione
    quod
    adhuc fu-
    tarumextremo
    temporepositumest,
    certissime re-
    tineraus.
    CAPUT XX.
    El vidi alium
    angelum
    descendenlemde coeloha-
    bentemclavem
    abyssi,
    et catenam
    magnam
    inmanu
    sua. Nunc revertitur ad
    superiora,
    idest ad ea
    quoe
    ante advenlumChristi
    secundum,
    factasunt. In hac
    enim
    prophetia
    nonservatur ordohislorioe.
    Anglus
    autem hic idemest
    qui
    et
    supra,
    id est Dominus
    J sus
    Chrislus, qui
    a
    propheta magni
    consilii
    anglus
    appellalur.
    Sed
    quo descendit, qui ubique esl?Ipse
    enim
    perprophetam
    dicil :Coelumetterram
    egoimpleo
    (J er. xxni).
    Et
    quia
    extra coelumet terramnonest
    locus,
    descensioilliusnon esl aliud
    quant assumplio
    humanilalis : unde
    Aposlolus
    ait :
    Qui
    cumin
    forma
    Dei essetnon
    rupinam
    arbitralus est essese
    oequalem
    Deo,
    sed
    semetipsum
    exinanivitin similitudinemho-
    minum
    factus
    el habitu inventusut
    homo,
    bumiliavit
    semetipsumfactus
    obediens
    usque
    ad
    mortem,
    mortem
    autem crucis
    (Phil. n).
    De coelo
    descendit, quia
    homo factus,.
    paulominus
    ab
    angelis
    minoralus est.
    Clavisaulem
    abyssi,
    discretio
    intelligitur, qua
    Deus
    omnipoiensaliquandoreprobos
    soevire
    permittit
    con-
    tra
    Ecclesiam,
    quantum
    scit utile: el iterum ne
    tantumnoceanl
    quantum voirait,
    aditum
    egrediendi
    et nocendreis adimil.
    Abyssus
    enim
    profunda
    et
    tenebrosa
    significat
    corda
    impiorumhominum,-
    et
    sicut ex clavi
    aperitur
    ostium'et iterum
    clauditur,
    sicdiabolus,
    vel
    ejus
    membra
    modo soevire
    permit-
    tuntur,
    modoexire
    probibenlur.
    Per caienam
    vero,
    inevilabilisDei
    polestas exprimilur, quoe
    omniacin-
    gil,
    omnia
    conipleclitur, qtiam
    habet in
    manu,
    hoc
    est in
    poteslate
    Verbi
    per quod
    omnia facta
    sunt,
    per quamipse
    virluieset miracula
    fecit, per quam
    A
    eliamDeusPaler omnia
    operalus esl, coelestia,
    ter-
    reslria,
    visibilia et invisibilia. In hac
    manu,
    idest
    in virtute Verbi sui
    habet,
    et vim
    discrelionis, quo
    cuncla suo moderamine
    temprt,
    et
    potestalem
    inevilabilem
    ,
    qua
    omnia
    cingit atque comple-
    ciilUr.
    El
    apprehendit draconem, serpententanliquumqui
    est diabolusel satanas. Hoc
    quomodo
    sil
    factum, ipse
    manifestai, qui
    dicit in
    Evangelio
    : Cum
    forlis
    ar-
    matuscuslodit atrium
    suum,
    in
    pace
    sunt ea
    quoepos-
    sidet. Si aulem
    fortior
    illo
    superveniens
    vicerit
    eum,
    forlemligal
    et universaarma
    ejus aufert,
    el
    spolia
    ejus
    dislribuil
    (Luc. xi). Ipse
    enimin carnis humili-
    tate
    apparens, primum
    forteni
    alligavit,
    deinde eos
    qui
    fuerunt vasa iroefecit vasa
    miscricordioe,Draco,
    **
    serpens,
    diabolus et satanas licet
    plura
    sint
    nomina;
    Unumtamen eumdemhostent
    significant.
    Qui
    draco
    appellalur propler
    nocendi
    maliiiam, serpens, pro-
    piet-
    fallendi
    asluliain, anliquus, propler iniqua
    et
    excrciiala
    consilia, quibus
    ab inilio nocerenon.de-
    s'mit. Dicitur
    quoque
    diabolus,
    idesl deorsum
    floens,
    quia quo;idie
    decordibus ruit fidelium.
    Quia
    vero
    Chrisioet Ecclesioe
    adversatur, satanas,
    id esl con-
    irarius
    appellalur.
    El
    ligabil
    eum
    per
    annos
    mille,
    et
    misit eumin
    abyssum.
    Millenariusnumerus iit Scri-
    ptura pro perfectione
    rei
    ponilur.
    Unde est. Verbi
    quodmandavit
    inmille
    generaliones(Psal. civ).
    Namet
    secundumsoecularem
    sapientiamperfeelus
    esl, quia
    constat ex denario in se
    mulliplicato.
    Decicsenim
    dni centum
    fiunl.Quoejam figura
    non
    quadrata,
    sed
    G
    plana
    est. Deciesautemcenlum
    mille, qui
    mimeras
    inaltitudinem
    surgens
    solidam
    figurant
    reddit. Et
    ideo hic numerus
    propler
    sui
    prfeclionem
    omn
    significat tempus
    hoc
    proesens,
    a Domini scilicet
    passioneusque
    ad finem
    soeculi,
    et hic totum
    pro
    parte positum esl, quia
    mille anni
    quantamlibet
    tempus
    Ecclesioe
    exprimunt,
    idest
    usque
    ad
    regnum
    Anlichrisli. Inhoc
    tempore ligalus
    esl diabolusin
    abysso,
    id
    est,
    in cordibus inlideliuin et hominum
    perversorum,
    ubi et latet et
    rgnt usque
    adadvenu
    tum
    Anlichrisli, quando
    solvetur desuo carcere, et
    procedel
    ad
    apertas blasphemias
    et
    persecutioues.
    Sedmirumest
    quomodo
    in
    abyssum
    mitli
    dicilur,
    cum ibi anle esset
    , quia
    videlicet
    juxta quod
    soepe superius
    dictum est
    , jectas
    a fidelibus
    atrocius
    coepit
    dominari in suis. Et
    clausil,
    id
    est, potestatem egrediendi
    illi
    interdixit,
    ne alibi
    gressus nequitioeextendat,
    nisi
    quo
    occultant et
    justum
    Dei
    judicium permiuat.
    Et
    signavit super
    illum,
    id est
    sigillavit,
    ul ea eliam
    quoe
    sub se
    habet,
    laleanl illum. In hoc enim diabolus
    signalus
    est :
    quia qui
    sint vel ex his
    qnos
    tenel,
    vel ex
    his
    quos amisil, qui
    ad electorum numerum
    perli-
    neant,
    nec
    ipse
    diabolus nec membra illius scire
    possunt,
    sedille solusa
    quo
    inclusus lenetur. Ali-
    quando
    enim
    quidam
    ex his
    qu-i ejus
    esse videban-
    tur,
    subito ad electorum numerumtranseunt : ali-
    quando
    vero ex bis
    qui
    doniinium
    ejus
    evaserant
    ad eum
    quem
    deseruerant revertuntur. Habuit
    enim
    1183 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARSI. COMMENT.
    BIBL.
    MU
    ipse
    Petrum sub
    se, quando negavit
    Christum: et A
    David, quando
    adullerium simul
    perpetravit
    et ho-
    micidium,
    sed
    signumpositum
    fuit
    super illum, quia
    proevidere
    non
    potuit, quoduterqueper poenitenliam
    ad vilam reversurus
    esset,
    et Dei misericordiam
    ,
    consecuturus.
    Quiaitaquenescit, qui pertineant
    ad
    illum, qui
    ad Christum
    ,
    idcirco eliamea
    quoe
    sub
    ipso
    sunt
    quasi
    sub
    signaculo
    reclusacustodiunlur. Ac
    per hocagilur.ul
    necille
    qui
    sint
    ejus
    ad
    plnumcogno-
    scat,
    necnos
    qui
    suntChristi scire'
    valeamus,
    verumin
    hoc
    quodsequitur
    : Utnonseducat
    ampliusgnies
    donec
    consummenlurmilleanni. Gravisadsolvendumoritur
    quoestio
    : si enimet ille idcirco
    ligalus est,
    ne se-
    ducat
    amplius gentes, quomodoquotidie
    contra tt
    homines
    pugnat, quos
    et
    seducit,
    dumadvitiaruere
    facit?
    ,Scd
    sciendum
    quia
    nunc
    gentes
    inChristumI
    credenles,
    et si ad
    tempus
    videlur
    seducere,
    nonta-
    men seducit ut oeternaliter
    pereant hi, qui
    in Dei
    proedestinatione
    sunt
    salvandi,
    et ideo a toto
    pars
    intelligendaest, quoe
    scilicet non
    potest
    seduci. Ista?
    enimsunt
    gentes,
    de
    quibus
    ad eum Paler dicit :
    Postula ameet dabo tibi
    gentes(Psal. n).

    Post
    hoec,
    idest
    post
    mille
    annos,
    ut a toto sicut
    supra
    parlent intclligamus, quoniam
    demilleannis adhuc
    restant trs anni et
    dimidius, oportet
    illumsolvi mo-
    dico
    tempore.
    Idest
    per
    1res
    annos,
    sednec tune
    seducere
    poterit
    eos
    qui
    ad vitamsunt
    proedestinati,
    sed eos
    quosantequamsolveretur,
    seductostenebat.
    Quia
    sicut nunc
    alligatus,
    a loesionefideliumcohi-
    betur,
    sic etiam lune
    solutus,
    a
    seductipne illorum
    virtutis
    potentia deprimetur.
    Et mille
    quidemanni,
    quantum
    ad electos
    pertinet,
    omne
    tempus
    islius
    vitoe
    significant, usque
    ad finemsoeculi:
    Quantum
    autemad
    reprobos, usque
    ad adventumAnlichrisli.
    Tune ille
    quasi
    exiet
    seducere, quia comparatione
    illius
    seduclionis,
    ista
    quoe
    nunc
    agitur
    seduclio
    esse
    denegalur. Quod
    si
    quis inquirit,
    cur Deus
    quem
    semel
    alligavit,
    solvi modico
    tempore
    voluit :
    Si a me
    quoeris,
    dicit beatus
    Ambrosius,
    cito
    respon-
    deo,
    et ut Dei
    virtus,
    et diaboli infirmitas manifeste-
    tur
    virtuDei,
    in
    hoc, quod
    sancti etiaminler fla-
    gella
    et tribulationunt
    angustias
    constanter in fide
    persvrant.
    Infirmitas autem diaboli in hoc
    quod
    eliama
    puellis
    et infantibus vincitur. Si enimnun-
    quam
    solveretur
    ,
    minus
    appareret ejus malignaat-,
    que
    crudelis
    potentia,
    minus eliain
    probarelur
    san-
    '
    clarum
    gentium
    fidelissima
    patientia.
    Solvetur enim
    modico
    tempore,
    et totis viribus soevietcontra ele-
    ctos,
    ut in illiset Dei
    potentia
    nota fit
    qui
    non
    poterunt
    vinci tanio
    ejus irnpetu,
    et illesuaminfir-
    mitatem et
    propriam impoteiitiani erubescat,
    tan-
    quam
    ei dicalur aDeo
    exprobrantisvoce,
    Vide
    quam
    nfirmus
    sis, qui
    a
    puellis
    vinceris.
    Et vidi sedesetsederunt
    super
    eas et
    judicium
    da-
    tumesl illis. Thronus GroeceLatine dicitur sedes.
    Per sedesvero
    generalis
    Ecclesia
    exprimitur.
    Per
    sessores autem sancti
    intelliguntur proedicatores,
    d est duodecim
    apostoli,
    et omnes
    qui perfeclam
    vitam
    illorum sunt imitali. Nam et his sedibus
    \. Psalmistadicit : lllic sederuntsedes.
    Ipsi
    enim
    sunt
    sedes,
    quia
    ineorum
    cordibus Deus
    sedet,
    et
    ipsi
    . sedebunt in
    judicio, quia
    aliorumfacta
    judicabunt.
    Et isti cumDominoveniuri sunt ad
    judicium, juxta
    t
    quod
    eis
    ipse
    dicit : Sedebilis
    super
    sedesduodecim
    ju-
    dicantesduodecimtribusIsral
    (Matth.xix).
    J amnunc
    etiam sedent et
    judicant,
    quia'potestatem
    inPelro
    apostoloacceperunt,
    cui dictumest unacumcoeleris:
    Quodcunqueligaverissuperterram,
    erit
    ligatum
    et in
    coelis,
    etc.
    (Matth. xvi.)
    Datumest'eis
    judicium,
    idest
    potestas ligandi atque
    solvendi.
    Quoerilurautem
    qua-
    re
    superius singulariter
    unam
    ponit sedem,
    dicens :
    Eccesedes
    posita
    erat in
    coelo
    (Apoc.v),
    et hic
    plu
    raliter sedesenunliautar. Nonautemhoc
    pertinet
    ad
    illud
    gnralejudicium,
    sedad
    proesens
    tempus, quo
    B
    judicant
    inter bonoset malos. Et animas decollalo-
    rum.
    Subaudilur vidi!Per animasvero
    decollatorum
    pleniludo intelligitur
    omnium
    sanclorum,
    sive scili-
    cet
    qui spiriiualiter
    inanima sunt
    mortui,
    sivecor-
    poraliter pro
    Domino
    jugulati per ingentis
    martyrii
    gloriam. Propter
    testimonium
    J esu,
    et
    propter
    verbum
    Dei. Hacenimsolacausa interfecti
    sunt,
    quia
    con-
    filebanlur ChristumDeumet
    hominem,
    et
    quia
    no-
    lebant adorare diabolum. J sus
    quippeproprium
    no-
    men est hominis
    assumpti,
    et
    interprelatur satvator,
    eo
    quod
    salvum faciet
    populum
    suuma
    peccatis
    eorum. VerbumautemDei divinitas
    intelligitur
    Filii
    Dei,
    in
    quaoequalis
    est Patri.
    Propler
    leslimonium
    ergoJ esu,
    et
    propter
    verbum
    Dei,
    id est
    propter
    fidemhumanitatis et
    divinitatis
    ejus,
    interfecti sunt.
    G
    Cur autem decollatorumanimoe
    specialiter
    visoe
    di-
    cuntur,
    cum non hi
    solummodocum Christo
    sint
    regnaturi
    ? Nimirum
    propter ,'excellentiorem
    digni-
    taiis
    gradum.
    Erunt
    quippevirgines ibi,
    conjugali,
    et
    coeteri,
    sed
    majorent gloriam
    habebunt hi
    qui
    niartyriuui pro
    Christi nomine sunt
    perpessi.
    De
    quibus
    adhucsubditur et
    qui
    nonadoraverunt
    bestiam,
    nequeimaginemejus,
    idest
    Antichrislum,
    necacce-
    perunt
    characterem
    ejus
    in
    frontibus
    suis. Idest in
    fide,
    sicut J udoei faciunt. Aut in
    manibus. Idest in
    opre,
    sicut faciunt non
    solum
    pagani qui opra
    dia-
    boli
    perptrant,
    sedetiamfalsi
    Chrisliani,
    qui
    fidem
    quam
    habent
    operibus destruunt,
    de
    quibus
    salis
    supra
    dictumest. Possumuset
    imaginem
    bestioeacci-'
    pre
    omne
    corpusdiaboli,
    id est omnes
    reprobosqui
    **
    illumimilantur.
    Quant imaginemjusti
    non
    adorant,
    quia
    in nullo
    reprobos
    imitantur.
    Neque
    enimbes-
    tiam
    adorant,
    neque
    characteremilliusin fronteaut
    in manu sua
    accipiunt, quia
    nec J udoeorumAnli-
    christum
    exspectantiumperfidiam,
    nec hoereticorum
    dogma,
    ac
    gentium sequuntur
    errorem. Unde
    Apo-
    stolusadmonet dicens: Nolite
    jugum
    ducerecum
    infi-
    delibus
    (Il
    Cor.
    vi).
    Non enim adorant
    imaginent
    bestioe,
    idest non imitantur siraulationem
    reprobo-
    rum,
    qui
    fidei confessionemore
    proferunt,
    sed infi-
    deliter vivunt : Et vixerunt et
    regnaverunt
    cumChri-
    sto mille annis. Sancli et in
    proesenti
    vita
    rgnant
    \
    cumChristo et in futura
    regnabunt. Ideoque per
    ,
    millenariumnumerum et
    proesentem
    vitamet futu-
    H86 EXPOSITIOIN APOCALYPSIN.

    LIB. Vil. 1186


    ram
    intelligimus
    :
    Quia regnum
    sanclorum in die
    judicii
    non
    terminabitur,
    sed
    augmentum accipiet.
    J amenim
    rgnant per fidem,
    et etiam in
    illis, qui
    quotidie
    abhac vitatranseunt
    per apertamspeciem,
    sedtune
    ampliusregnabunt, quando
    simul in
    regnum
    introducentur,
    et erit Deusomniainomnibus
    (I
    Cor.
    xv).
    Unde et idemJ oannes in
    Epistola
    sua dicit :
    Charissimi,
    nunc
    filii
    Dei
    sumus,
    et nondum
    apparuit
    quod
    erimus. Scimus
    autem, quia
    cum
    apparuerit
    si-
    milesei
    erimus, quoniam
    videbimus eum sicuti est
    (I
    J oan.
    m).
    Coeterimortuorumnonvixeruntdonecconsummen-
    lur milleanni. Sicut
    supra
    sancti
    intelliguntur, qui
    semper
    cumChristo sunt
    regnaluri,
    ila et hic re-
    probi, qui nunquam
    sunt victuri. Ideo enim dicit
    coeteri, quia
    et sancli moriuntur in
    proesenti
    vila.
    J uxla
    quod
    Paulus dicit :
    Mortificate
    membra
    vestra,
    quoe
    sunt
    super terram,
    etc.
    (Col. m).
    Et iterum :
    Mortui
    estis,
    et vitavestraabsconditaestcumChristo
    in Deo
    (lbid.).
    Isti
    itaque
    moriuntur
    peccata, atque
    ideoin oeternumvivent cumChristo. Coeteri autem
    mortuorum
    qui
    in anima
    per peccatum
    sunt mor-
    tui,
    non
    vixerunt,
    idest non vivent.
    Quia
    enimhic
    nonvivunt
    per
    fidemet
    operalionem,
    illicnonvivent
    per
    resurrectionem. Taies
    utique
    et hic viventes
    mortui sunl in
    anima,
    et
    quotidie
    etiamadmortem
    transeunt, quando
    ab hac vita
    migrantes,
    in inferno
    damnanlur,
    et infuturo
    morientur, quando
    non ad
    hoc
    rsurgent
    ut
    posteavivant,
    sedut
    acceptis
    cor-
    poribus
    iterum ad morlem transeant
    sempiternam.
    Etnon sunt vicluri donecconsummentur mille
    anni,
    idest
    per
    omniafutura
    tempora,
    itailli miseri mortui
    erunt,
    et
    nunquam
    a vita
    separati
    vivere
    poterunt.
    Mortui
    quippe
    erant
    ante,
    sedin die
    judicii
    mors il-
    lorumnon
    accipiet terminum,
    sed
    augmentum, quia
    videlicet in toto
    ipso tempore quo
    volvuntur mille
    anni,
    noluerunl audirevocemFilii
    Dei,
    ut viverent.
    Has mortesduas Dominusin
    Evangelio
    manifestt.
    De
    proesenti enim, quia
    sancti in anima
    post pecca-
    tum
    surgunt
    ad
    vilam,
    dicit : Venit
    hora,
    etnunc
    esl,
    quando
    mortui audient vocemFilii
    Dei,
    et
    qui
    audie-
    rint,
    vivent
    (J oan. v).
    Deillaautem: Tuneomnes
    qui
    in monumenlis
    sunt,
    audient vocemFilii Dei.Et
    pro-
    cdent, qui
    bona
    fecerunt,
    in resurrectionemvitoe.
    Quiaergo reprobi
    hic
    (id
    est in
    prima resurreclione)
    amorte
    peccati
    notant redire ad
    vitam, profeclo
    in
    secunda
    resurrectione, quoe
    carnis
    est,
    ad mortem
    secundamcum
    ipsa
    carne transibunt.
    Sicque
    electi
    devita
    justitioe,
    transibunt advitambeatiludinis
    per
    resurrectionemcarnis
    ;
    et
    reprobi
    demorte
    peccati,
    ad ultionem mortis
    per
    eamdem resurrectionem
    carnis. Hoecest resurrectio
    prima. Nequaquam
    dice-
    ret :
    Prima,
    nisi esset et secunda. Prima
    ergo
    resur-
    rectio
    est, quoe
    fitin
    anima, quodest,
    ab infidelitate
    redire ad
    fidem,
    a vitiis adviriules
    resurgere.
    Se-
    cunda autem erit in die
    judicii, quando
    rsurgent
    cum
    corporibus
    inoeternumvicturi. Sicut enimsunt
    duoe
    mortes,
    una scilicet
    animoe,
    altra
    corporis ;
    sic sunt et duoe
    esurrectioues,
    una
    quoe
    hic fil in
    A
    anima sicut diximus. Altra
    quoe
    infuturo
    exspecta-
    tur in
    corpore.
    Dehac
    quippe
    resurrectione, quoe
    in
    proesenti
    fit
    per baptismum, Apostolus
    fidelibus di-
    cit : Si consurrexistiscum
    Christo, quoe
    sursumsunt
    sapite(Col. m).
    Beatus,
    idest felix. Et sanctus
    qui
    habet
    partent
    in
    resurrectione
    prima,
    id est
    qui
    hic
    resurgit
    inanima.
    Felix est enim
    ,
    qui
    dumadhuc vivit
    in.corpore,
    a
    morteanimoe
    resurgit, quia
    dumcarnis resurrectio
    advenerit,
    in oeternaloetitiavivet. Ille enim
    post
    in
    carnefliciter
    resurget, qui
    inhacvita amentis suoe
    morte resurrexit. Et in hissecunda mors nonhabet
    potestatem.
    Sicut scilicet habet in
    reprobis,
    de
    qui-
    bus salis
    supradictum
    est : Coeterimortuorumnon
    vixerunt,
    etc.
    Quia
    enimhi
    qui prius
    amorte animoe
    B
    resurgere studuerunt,
    inhis secunda
    mors,
    hoc est
    damnatio
    perptua,
    non habet
    potestatem;
    ut enim
    supradictum
    est,
    sicut sunt duoe
    resurrectiones,
    si-
    mililer et duoemortes. Serferunt sacerdotes Dei Pa-
    tris,
    et Christi
    ejus,
    id est 1"ilii. Et
    regnabunt
    cum
    Mo mille annis. Hoecverba non ad solos
    pertinent
    episcopos
    ac
    presbyteros,
    sedad omnes
    fidles, qui-
    cunque
    scilicet sunt membraveri
    rgis
    et
    ponlificis

    Chrisli, quibus
    Petrus
    apostolus
    dicit : Vosestis
    ge-
    nus
    eleelum, regale
    sacerdotium
    (I
    Petr.
    ni). Reges
    quippesunt, quia
    et in seet in
    subditis,
    motus car-
    nalium
    cogitationum
    bene
    regunt. Sacerdotes, quia
    seipsosmorlificant,
    uthostiavivafiant. De
    quibusper
    prophetam
    dicitur : Isti sunt
    filii Sadoch,qui
    accedunt
    de
    filiis
    Levi adDominumut ministrent ei
    (Ezech. XL).
    C Sunt
    itaque
    sacerdotes et
    reges
    in
    proesenti.
    Verum-
    tamen sacerdoliumet
    regnum
    illorumindie
    judicii
    non
    accipiet terminum,
    sed
    augmentum, quando
    et
    semetipsos
    totos Deo
    offerent,
    el
    super
    omnia
    rgna
    constituentur.
    Quo
    contra
    reprobi, qui
    hic mercedem
    suam
    recipiunt,
    omnibus rbus
    exspoliabuntur.
    In
    mille autem annis
    quibus regnabunt
    cum
    Christo,.
    omne
    tempus
    futurum
    intelligilur,
    sicut
    supradictum
    est.
    Neque
    enim
    nunquam
    a
    gloria
    illius
    regni,
    secundum
    quod
    hoeretici
    voluerunt, separabuntur,
    sed
    semper
    cumChristo
    regnabunt.
    J uxta
    quod
    Do-
    minus dicit : Ibunt hiin vitamoeternam
    (Matth. xxv).
    Et cum consummati
    fuerint
    mille
    anni,
    solvelur
    satanasdecarcere suo. Nunc redit ad de scribenda
    tempora
    Anlichrisli. Consummatosautemmilleannos
    D
    dicit,
    a toto
    partem comprehendens.
    Sicenim sol-
    vetur ut
    super
    sint anni trs el menses sex.
    Supra
    enimmille
    anni,
    a Domini advenlu
    usque
    ad finem
    soeculi
    intelliguntur,
    hic autem
    usque
    ad
    regnum
    Antichristi, quando
    ille solvetur de suo
    carcere,
    hocest de
    reproborumcordibus,
    in
    quibus
    modoli-
    gatus est,
    ne tantum
    soeviat,
    quantum
    vult. Vel de
    carcere
    solvetur,
    quia
    de
    pravitate perfidioe
    J udoeo-
    rumnascelur. J uxta illud : Fiat Dancoluber in via
    (Gen. XLVI),
    etc. Et
    exibit,
    ad
    apertas
    scilicet blas-
    phemias
    et
    persecutiones.
    Et sedu&t
    gentesmultas,
    quoe
    sunt
    superquatuorangelos
    terroe
    Gog
    et
    Magog.
    De
    his
    genlibus
    varie
    quidam loquunlur,
    oeslimantes
    eas esse
    gnies aquilonares,
    id est
    Gelaset Massa-
    H8? HAYMONISHALBEB.STAT.EPISC. OPP. PARS I.COMMENT. BIBL. 1188
    gelas, qUoe
    Scanzamnsulaminhabitant. Sedsi bas
    tantummodo duas
    gentes
    diabolus seducturus
    esset,
    nequaquam
    dicerelur adhoc
    exire,
    ut seducat mili-
    tas
    gnies quoe
    sunt
    super quatuor partes lerroe,
    cumhoe
    gnies,
    non
    quatuor,
    sedunamtantummodo
    partem
    mundi inhabitant. Dicunt etiamalii lias
    gen-
    tes ab Alexandre
    magno
    in
    partibus
    Macedonioe
    conclusas,
    ubi et inlantum sunt
    mulliplicloe,
    ut vi-
    ginti quatuor rgna
    de se reddidissent. Sed
    neque
    istoeeliam si verum
    esset,
    omnes mundi
    partes
    tenere
    possent. Ideoque
    hoecsententia humana
    est,
    non divina. Naminhisduabus
    genlibus,
    omnis mul-
    ltudo
    intelligitur reproborum, qui super quatuor
    parles
    lerroe
    sunt,
    idest
    super Orientem,
    Occiden-
    tem, Aquilonem
    et Meridiem.
    Quo
    inlocoostenditur,
    et fidessanctorum inomnibus mundi
    partibus
    inve-
    nienda anle finemsoeculi. J uxta
    quod
    Dominus di-
    cit :
    Oportet Evangeliumproedicari
    in loto mundo,
    et tune veniet
    finis,
    et numerositas
    impiorum,
    simi-
    liler
    per
    omnes mundi
    partes
    soevilura.
    Quia
    enim
    ubique
    erunt
    fidles,
    idcirco
    ubique
    eos
    insequentur
    infidles.
    Gog quippe inierpretalur
    tectum, Magog,
    detecto
    , quod
    taie
    est, quasi
    dicatur domus
    proce-
    dens dedonio. Per tectum
    ilaque intelliguntur
    corda
    reproborum,
    in
    quibus
    modo latet diabolus. J uxta
    quod superius legimus
    in
    abysso
    eum esse conclu-
    sum. Diabolusautemest de
    lecto, tanquam
    scilicet
    de
    reproborum
    cordibus
    progrediens. Ipse
    est
    ergo
    modoin
    lecto,
    et tune
    progredietur
    de tecto. Teclus
    est enim modo diabolus in
    illis,
    sed
    temporibus
    Antichristi exibit de
    leclo, quasi discoopertus, quia
    quod
    nunc facit
    occulta,
    tune faciet manifesta. Vel
    certe
    ipsoegnies
    sunt
    leclum, quia
    in
    ipsis
    modo
    tetigilur
    ei concludilur diabolus, et
    ipsoe
    de leclo
    erunt,
    quando
    in
    apertam persecutionem prorum-
    pent.
    Exibit
    ergo
    in
    apertam persecutionem,
    ul se-
    ducat
    Gog
    et
    Magog,
    idest omnia membra sfu. Se-
    ductio autem hoec
    erit, quoe
    incitabit omnes
    repro-
    bos,
    ul bellent conlra Christum. El
    congregabil
    eos
    in
    proelium.
    Non inunum
    locum,
    sed in unumcon-
    sensum,
    et unammalam
    voluntatem,
    per quam
    om-
    nes faciet concordes.
    Quorum
    numerusestsicul arena
    maris.
    Legimus
    in Genesi
    quod
    dixerit Deus ad
    Abraham :
    Mulliplicabo
    semen tuum sicut stellas
    coeli,
    etsicut
    arenam, quoe
    esl inlittore maris
    (Gen.
    xvn).
    Ubi in slellis
    inlelligunlur
    sancti
    ;
    in arena
    maris,
    omnes
    reprobi
    striles et infructiiosi.
    Et
    ascenderunt,
    subaudis diabolus et membra il-
    lius,
    Gog
    et
    Magogsuper
    latiiudinem terroe. Hic
    demonstratur Ecclesia sanclorum in toto orbedi-
    latanda. J uxta
    quod
    Dominus in
    Evangelio
    ait :
    Oportebal, inquit, pati
    Christumet
    resurgere
    a mor-
    tuis,
    et
    proedicari
    innomine
    ejus poenitentiam
    et re-
    missionem
    peccaiorum
    in omnes
    gentes (Luc. xxiv).
    Et iterum: Proedicabunthoc
    Evangelium
    intoto
    orbe,
    et lune veniet consummaiio. Sicut
    ergo ubique
    erit
    Ecclesia,
    ita et
    ubique.erit persecutio,
    et in nullo
    locoerit
    sanctus, quem
    non
    persequetur irapius.
    Et
    cirenierunt castra sanclorum. Sancti
    appellaniur
    A caslra, quia semper
    dimicant contra diabolum,
    et
    membra
    ejus.
    Sic enim dicilur : Ascenderunt
    super
    latiiudinem
    terroe,
    cinxerunt caslra sanclorum
    ;
    ac si
    dicerelur, per
    omnemlerroe
    babitaiionem,
    eleelorum
    Ecclesiam
    pressons
    arctaverunt. Bene autem
    dicit,
    ascenderunt,
    contra electos
    videlicet, tiunenles,
    et
    caput
    suum
    imitantes, qui
    dicit : Ascendant
    super
    altitudinem
    nubium,
    et ero similis Allissimo
    (ha.
    xiv).
    Et hic
    quidemsuper
    altitudinem nubium
    ,
    illi
    vero
    super
    latiiudinemlerroe
    ascendunt, quia
    videli-
    cet
    caput specialiter
    conlra
    Deum,
    membra vero
    generaliter
    contra electos elevanlur. Et civitatemdi-
    lectam.
    Ipsa
    Ecclesia est civilas a Beo
    dilecta,
    de
    qua
    Dominus dicit : Non
    potest
    civitas abteondi in
    monte
    posita(Matth. v).
    Et Psaimisla : Gloriosadicta
    B sunt de
    le,
    civilas Dei
    (Psal. LXXXVI).
    Et descendit
    ignis
    a Deode
    coelo,
    et devoravilillos.
    Per
    ignem repentinum
    interitum
    Antichristi,
    vel
    membroruin illius
    intelligere
    debemus. UndePaulus
    dicit :
    Quem
    Dominus J sus
    interfieiet spirilu
    oris
    sui
    (II
    Thess.
    n).
    Et in
    Evangelio ipse
    Dominus:
    Cumdixerinl
    pax
    el
    securitas,
    lune
    repentinus
    eissu-
    perveniet
    interitus
    (1
    Thess.
    v).
    Sicut enimnunc iste
    mundus
    plenus
    est
    hominibus,
    sic erit in adventu
    Filii hominis.
    Sicque
    cum
    repenle
    Dominusvenerit
    ad
    judicium, quasi ignis,
    id est senteniia damnatio-
    nis subito descendel de
    coelo,
    et devorabit
    impios,
    non solumin
    corpore,
    sed etiam in anima. Unde
    Dominus in
    Evangelio
    dicit : Sicut fuit in diebus
    Noe,
    sic erit in advenlu Filii hominis
    (Luc. xvn).
    GAliter :
    Supra legimus
    de sanctis
    proedicaloribus
    quod ignis
    exiens de ore illorumdevoravil inimicos
    eorum.
    Quasi
    enim
    ignis
    decoelo
    descendit, cumex
    divini verbi
    proedicatione, reprobis
    livor invidioeac-
    crescit,
    sirque ipsa proedicalio, quoejustis
    est
    vita,
    reprobis
    est damnatio
    perptua.
    UndePaulus : Aliis
    sumus odor morts in
    mortem,
    aliis odor vitoein vi-
    tam
    (II
    Cor.
    n).
    -
    Et diabolus
    qui
    seducebal
    illos,
    sive
    per se,
    sive
    per
    membra sua. Missusest in sia-
    gnumignis
    el
    sulphuris,
    ubi et
    beslia,
    idest Anlicbri-
    slus.
    Et
    pseudoprophetoe.
    Proeterilum
    lempus positum
    est hic
    pro
    futuro missus
    est,
    scilicet
    pro
    eo
    quod
    est mittelur. Per
    siagnum
    vero
    ignis
    in
    qu
    missus
    esl
    diabolus, -profundiias intelligitur inferni,
    in
    quo
    "
    impii
    cum
    capite
    suo damnati in
    perpetuis
    :eii"bris
    obvolventur.
    Quoniam
    licet sil ibi
    ignis,
    nonerii ad
    lucendum,sed
    ad
    miserorumcorporaconcreniaiulmn.
    Corpora
    enim
    reproborum
    erunt fomeniiim
    ignis.
    Ideoque
    et
    ipse ignis
    eril indeliciens.
    quia
    enml et
    corpora
    immorlalia
    quibus semper
    accei delor. Sul-
    phur
    autem et
    ignem
    accendit ei feloiem
    geioerat,
    quia
    sicut dictant
    est,
    et
    ignis
    ibi eril
    perpeiutis,
    et
    fetor inlolerabilis. Unde
    sequitur
    : Et cruciabuntur die
    acnocte insoeculasoeculorum.Cumin inferno sem-
    per
    tenebroesint,
    juxta
    illud: Inutilemservum
    proji-
    citein tenebrasexteriores
    (Matth. xxv), quid
    est
    quod
    hic
    dicitur,
    cruciabuntur dieac nocte? Sedsciendum
    quia
    non
    pro
    vicissitudine diei ac
    noctis,
    hic dies
    1189
    EXPOSITIOIN
    APOCALYPSIN.--LIB. VIL
    1190
    aut nox
    ponuntur,
    sed
    propter
    mutabililalem
    poena-,
    rum,
    caloris scilicetet
    frigoris. Quoeconlra
    desanctis
    dicilur, quiajamtempus
    nonerit,
    idest nullaimmu-
    tabilitas.
    Quodexponens Paulus
    dicil : Omnes
    qui-
    dem
    resurgemus,
    sed non omnes immut'abimur
    (I
    Cor.
    xv). Apud
    electos enim
    nullius rei erit vicis-
    situdo,
    sedsicut erunt immortales
    corpore,
    sicerunt
    et immulabilesmente.
    Reprobi
    aulem
    ,
    licet sint
    immortales
    corpore,
    tamen
    corruplionem
    susline-
    bunt,
    quia
    averniibus
    comedenlur,
    et niutabilitalem
    animi
    patienju.c,semperque dficient,
    et
    nunquam
    ad defeclum
    peryenjfnt.
    Hoec
    itaque
    immulabilitas
    poenarum
    hic
    exprjmilur per
    diemel noctem.
    Aliter,
    diem
    possumus
    referre ad
    gloriamjustorum,
    noclem
    ad
    poenamreproborum.
    Illi
    ergo qui
    in inferno
    erunt,
    dieac nocte
    cruciabuntur,
    recordantes bono- 1
    rum
    justorum
    et malorumsuorum.
    Et vidi thronum
    magnum
    candidum. Thronus Ec-
    clesia
    est,
    cui Christus
    singulariter
    et
    generaliter
    proesidet. Magnusdicitur, quia
    Ecclesiaex multitu-
    dine
    populi constat,
    et
    per
    mundi
    partes
    dilalatur.
    Candidus
    quia
    fonte
    baptisntalis
    ah omni abluilur
    maculacriminis. El sedentem
    super
    eum. Subauditur
    vidi. Per
    quem
    DominusJ sus Christus
    intelligitur,
    qui
    habitat in cordibusfidelium.J uxta
    illud,
    Inhabi-
    taboinillisetintereos
    ambulabo(II
    Cor.
    vi),acujus
    conspectufugil
    lerra et coelum.Hocest
    quod
    Dominus
    dicit : Coelumet terra
    transibunt,
    verbaaulem mea
    nontransibunt
    (Matth. xxiv).
    Transibunt coelumet
    terra,
    non ut esse desinant,
    sed immutabuntar.
    J uxta
    quod
    Paulus dicit : Proeterit
    figura hujus
    mundi
    (1
    Cor.
    vu).
    Erit enimtunecoelumnovumet
    lerra nova.
    Fugient quippe
    a
    conspectu judicis
    ab
    ea
    specie, quam
    nunc
    habent,
    ei ostendent
    pulchri-
    tudinem, quam
    nunc celant. Undeet in hac eadem
    Apocalypsi
    dicitur : Vidi coelumnovumet terram
    noua!
    (Apoc.xxi).
    Primumenimcoelumet
    prima
    terra
    abiit.
    Ignis
    enimcomitabilur Domini
    adventum, qui
    tantum
    spaliura
    aeris
    occupabit, quantum occupavit
    aqua
    diluvii, quando quindecint
    cubilis fuit
    super
    omnes
    montes, qui
    erant sub universo coelo. Inter
    hoecautem
    scienduui, quia quidam
    minus cauledi-
    vinain
    Scriplurara
    considrantes, prius
    dixerunl coe-
    lumet terrain transire
    per ignem, quam judicium
    fieri.
    Quidam
    vero
    affirmant, prius
    fulurant resur-
    reclioneni,
    deinde coeli el terroe innovalionem.
    Sed el hos et illos minus cauta
    conspectiofefellit,
    quod
    Paulus manifestai, qui
    dicit: DiesDominide-
    clarubit,
    quia
    in
    ign
    rerelabitur
    (1
    Cor.
    ni).
    El Psal-
    mista:
    Ignis
    in
    conspectuejus
    ardebit et incircuitu
    ejustempeslas
    valida
    (Psal. XLIX).
    Simul enimDo-
    minus vniel ad
    judicium,
    et mortui
    rsurgent,
    et
    eleraenta
    ign
    solveitlur, alqueomnia,
    Deo
    judicanle
    per ignem,
    cumadversarios
    ignis
    involverit,
    et in
    infernumdenterserit, alque
    electosad
    regnumproe-
    miserit,
    lunecoelumel lerra nova
    apparebunt, quod
    nos
    quoqueexemptacolligintus, qui
    hiemaliumdie-
    rum revolulionibus vernum
    tempus
    abundanliori
    solislumine
    superiussplendescere,
    varielate florum
    A
    interius candescere videmus. Hinc et Dominusin
    Evangelio regnum
    coelorumoestati
    comparai.
    Et
    locus, pristinoe
    subauditur
    visioiiis,
    non est inventus
    ab eis. Ac si diceret :
    Figura proeterit,
    natura
    per-
    manet. Hinc Paulus dicit :
    Proeterit
    figura hujUs
    mundi
    (I
    Cor.
    ni).
    Possumus et
    pr
    coelumintelli-
    gere
    animas sanctorum. Per terram vero
    corpora
    illorum.
    Quoe
    non solumtune
    incorruptionem
    cor-
    poris,
    verumetiam
    incommulabilitatemmentis re-
    cepturi sunt,
    quando
    ab ea
    specie, quam
    nunc ba-
    hent,
    tanquam
    terram et coelum
    tfanseuntes,
    in
    pulchrioreni
    statuni commutabuntur. El locus
    pri-
    stinoe
    corrupiionis
    et mutabililatis non invenietur in
    eis.
    Quasi
    enim
    jam
    non
    ipsi sunt,
    sed
    alii,
    duma
    vetuslale
    primoecorruptionis
    innovitatenl transeunt
    B secundoe
    regeneraiionis.
    Et vidi mortuos
    magnos
    et
    pusillos
    stantes incon-
    spectu
    throni.
    Magni
    sunt de
    quibus
    Dominusdicit :
    Qui fecerit
    et
    docuerit,
    hic
    magnus
    vocabiturin re-
    gno
    coelorum
    (Matth. v).
    Pusilli
    qui simplicitatem
    viloe
    servant,
    nec aliiora
    mysteria capere
    snfticiunt.
    Omnesenimhic
    generaliter comprehendunlur, qui-
    cunque
    in
    judicium
    sunt venturi in
    gloriam.
    Vel
    magnos
    et
    pusillos possumus intelligere, reges
    et
    principes hujus
    soeculicumsuis sibi
    subjeclis.
    Hi
    enim omnes el
    justi
    scilicet el
    perfecliors,
    cum
    simplicioribus,
    et
    principes hujus
    soeculi cum suis
    sibi
    subjeclis
    stabuni In die
    judicii.
    Illi
    quidem
    ut
    remunerentur,
    isti vero ut damnenlur. Et libri
    aperti sunt,
    et aliusliber
    apertusest, qui
    est vitoe.Li-
    G
    bri
    aperti,
    duo sunt
    Teslamenta, quoe
    in
    judicio
    aperientur, quando singuli
    electorummanifestevi-
    debunt, quid
    ex his
    compleverint,
    vel
    quid
    proeler-
    miserinl. Aliusautem
    liber,
    qui
    est
    viloe,
    Dominum
    J esum Christum
    significat, qui
    vilamsuis fidelibus
    iribuit. In illoenim
    libri,
    hoc esl duO
    Teslamenta,
    aperientur, quia
    in illoomnes acliones
    jusli
    consi-
    derabunt. Vel libri
    aperti, oprajustorum
    signifi-
    cant, quoe
    in
    judicio
    omnibusraanifestabunlur. Nunc
    enim abscomlita sunt
    justorum opra, quia
    huma-
    nom vitaro
    cupienles favorem,
    omne
    opus
    suumin
    abscondito
    faciunt,
    lunautant manifestaluce reve-
    labuntur. Unde
    Apostolus
    : VenietDominuset illu-
    minabil abscondita
    lenebrarum,
    et
    manifestabil
    consi-
    lia
    cordium,
    et tune laus eril
    unicuique
    a Deo
    (I
    Cor.
    iv).
    Vel libri etiam
    inlelligunlur
    conscientioe
    quoesingulis
    invicem
    manifesiabnniur,
    quiaquidquid
    unus
    cogitabit,
    ab allero facile
    intelligitur.
    Et
    judi-
    cati sunt mortui exhis
    quoescripla
    erant in libris se-
    cundum
    opra ipsorum.
    Id
    est,
    ex
    ntroque
    Tesla-
    mento
    judicati
    sunl secundum
    quod
    ex his fecerunt
    aut non fecerunt. Vel etiamex
    conlparationeope
    rum sanclorum
    judicabunlur reprobi, qui quasi
    in
    expansione
    librorum
    legunt bonum, quodagere
    no-
    luerunt
    ,
    considrantes vitam
    justorum, quorum
    comparaiione
    damnantur.
    Quapropler expedit
    illis
    ul in
    proesenti
    vita actus eorum
    considrent,
    et de
    leriores usus conversioneimmutent.
    Qui
    enim
    ple-
    nissime
    intelligere apptit, qualis est,
    dbet niroi-
    1191 HAYMONISHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 1192
    rum taies
    conspicere, qualis
    non est : et in bono-
    rum forma
    metiatur, quanto ipse
    deserto bono de-
    formis est.
    Et ddit maremortuos suos
    qui
    in eoerant. Hoc
    prius
    fiet
    quam
    libri
    aperiantur,
    et ex his mortui
    judicentur
    secundum
    opra ipsorum. Quantum
    ad
    litteram
    pertinet, mare, flumina,
    et omnia
    stagna,
    suos
    qui
    in eis tenentur mortuos dabunt. Cui autem
    dabuntur,
    nisi vitoe?Tune enimomnes resurrecturi
    sunt
    quacunque
    morte
    perempti
    fuerint,
    et
    quibus-
    cunque
    locis absconditi. Altius aulem
    mare,
    idest
    hic mundus in flucluatione"
    positus,
    dabit suos mor-
    tuos,
    generaliter
    scilicet bonos et malos
    producens.
    J uxta
    quodApostolus
    dicit : Omnesenim
    resurgemus.
    Vel mortuos
    quos
    mare
    dabit, possumus intelligere
    eos, qui
    vivi inadventu Domini sunt
    reperiendi, qui
    ulique
    subitomortui vitoereddentur. Et mors et in-
    fernus
    dederuntmortuos
    qui
    in
    ipsis
    erant. Morsdiabo-
    lum
    significat,
    de
    quo
    Paulus dicit:Invidiadiabolimors
    introivit in orbemterrarum
    (Sap. H).
    Infernus omnia
    membra diaboli. Vel
    per
    mortem
    possumus intelligere
    simpliciter
    mortem carnis. Inferni aulem
    nomine,
    loca
    significantur
    lenebrarum. Et mors
    itaque
    et in-
    fernus suosmortuos
    dabunt,
    hocest diabolusetomnia
    membra
    ejus.
    Vel etiamomnialoca
    inferni, quoscun-
    queper
    morlem
    corporis
    astrictos tenent,
    tune vitoe
    restituent.
    Postquam-
    autemomnesresurrexerint.
    J u-
    dicatumest de
    singulis, pro
    eo
    quod
    est
    judicabitur,
    secundum
    opraipsorum.
    Hoc
    est,
    dabitur
    unicuique
    secundum
    opus
    suum.
    Et
    infernus
    etmors. Hocest omniamembra diaboli
    cum
    capite
    suo. Missi sunt in
    siagnumignis.
    Hoc est
    in
    profundam
    damnationem inferni. Recte autem
    per
    infernumomnes
    reprobi figurantur.
    Vel
    quia
    ibi
    habitantes una cum inferno in
    quo habitant,
    una
    sunt domus: Vel etiam
    quia
    imitantes
    opra diaboli,
    nunquam
    saturantur
    raalis,
    sicut infernus
    nunquam
    dicil, Sufficit.
    Et
    qui
    nonest inventusin libroviloe
    scriptus.
    Hoc
    est, qui
    non est ante mundi constitutionem ad vi-
    tam
    proedestinatus.
    Missusest in
    stagnumignis.
    Li-
    ber
    quippevitoe,
    sicut
    supra
    dictum
    est, jus
    divini-
    tatis
    intelligitur,
    idest Dei
    proescientia,
    in
    qua qui
    nonfuerit
    proeordinatus,
    in
    stagnum ignis
    miltetur.
    Hocest
    reproborum
    hominumsocielali
    copulabitur.
    Quod
    enim
    dicit, qui
    non est
    inventus,
    nihil est
    aliud,
    nisi non
    proeordinatus.
    Electi autem in hoc
    libro
    scripli qui
    anle mundi constilutionem sunt
    proecogniti,
    et
    proeordinati.
    Unde
    Aposlolus
    :
    Quos
    proescivit
    et
    proedeslinavit (Rom. vin).
    Et alibi :
    Sicut
    elegit
    nosantemundi constitutionem
    (Ephes. i).
    CAPUT XXI.
    Et vidi coelumnovumet terramnovam. In
    proede-
    stinatione Dei
    omnipotentis quoe
    futura sunt
    jam
    transierunt,
    undehic dicit sevidere coelumnovum
    et lerram
    novam, atque
    addit : Primumenimcoelum
    et
    prima
    terra abiit.
    Quodqualiter
    sit vel
    juxta
    lit-
    teram,
    vel eliam
    spiriiualiter inlelligendum, supe-
    A
    rius dictum est. Abiit
    primum coelum,
    et
    prima
    terra,
    hoc est
    per
    innovalionem immulata
    sunt,
    et
    a
    pristina figura
    recesserunt. J uxta illud
    Apostoli
    :
    Proeterit
    figura hujus
    mundi
    (I
    Cor.
    m).
    Verum
    quod sequitur,
    et mare
    jam
    non
    est,
    ulrumad litte-
    ram,
    id
    est,
    ut mare cumflumiuibus
    exsiccetur, pos-
    sit
    intelligi,
    an etiam solummodo
    spiriiualiter
    hoc
    dicatur dubiumest. Terra enim
    aquarum conjun-
    ctione
    subsistit, quoniam
    et infra et extra et
    supra
    se
    aquas conlinet,
    nenalurali ariditate
    fatiscal, quo-
    niamnisi
    aquis temperaretur,
    in cinerem
    redigere-
    tur.
    Ideoque
    ulrum maximo
    illo ardore mare cum
    fluminibus
    siccetur,
    an et
    ipsum
    vertatur in
    melius,
    non facile dixerimus.
    Quod
    et si factumfuerit
    per
    Dei
    potentiam,
    licet arida sit
    terra,
    satis subsislere
    B
    poterit. Quatuor siquidem
    sunt
    elemenla,
    ex
    qui-
    bus duo sunt immutanda in
    melius,
    sicut hic dici-
    tur,
    et Dominusin
    Evangelio manifestt,
    coelumet
    terra
    transibunt,
    idest immutabuntur. Utrura au-
    temmarevel
    ignis
    transeat,
    idest
    immutetur,
    Deus
    scit,
    licet hic
    legamus,
    et mare
    jam
    non est. Et
    alibi : Lumenlucernoenonlucebit in ea. Hoecenim
    qualiter fiant,
    cumilluc
    pervenerimus,
    melius scie-
    mus.
    Et
    ciyitatetfy
    sanclam Hierusalemnovamvidi de-
    scendentemde coeloa Deo. Hoeccivitas sancta Ec-
    clesia
    est, quoe
    idcirco civitas
    appellalur , quoniam
    a
    multis
    inhabitatur,
    et in
    quatuor
    mundi
    parles
    dis-
    tenditur,
    habens habitatorem Deum. Hinc Paulus
    dicit:
    Templum
    Dei sanclum
    est,
    quod
    estisvos
    (I
    Cor.
    G
    ni).
    Sancta
    dicilur, quia quotidie per baptismum
    sanctificatur. Vocatur
    quoqueHierusalem, quoe
    vitio
    pacis
    inlerpreiatar,
    quia
    ad hoc
    laborat,
    ut visionem
    Dei in coelestihus
    percipiat.
    Nova
    dicilur, quia
    a
    vetustate
    peccati
    exuitur. Peccati enim
    perpetratio
    adveteremAdam
    pertinet.
    Et ideo dumEcclesia a
    peccato originali mundatur,
    a vetustate
    peccaii
    ad
    novitatem venit. Unde
    Apostolus
    :
    Exspolianles
    vos
    veterem
    hominem,
    induite
    novum, qui
    renovatur in
    agnilione
    Dei
    (Col. m).
    Idcirco autem civitas hoec
    a Deo descendere
    dicitur, quia
    ab exordio sui
    jam
    cum
    capite
    suo
    descendit,
    cum
    quo,
    et
    per quod
    sursum
    ascendit,
    unde idemDominus dicit : Nemo
    ascenditin
    coelum,
    etc. Aliter : In hoc decoelode-
    scendere
    dicitur, quia
    coelestisest
    gratia, quod
    Deus
    D
    eamfecit
    Ecclesiam, juxta
    illud:
    Ego
    Dominusfa-
    ciens le.
    Quidquid
    enim habet in
    fide, spe,
    et cha-
    ritate, coeterisque
    virtutibus et
    baptismo, desuper
    da-
    lumest illi. UndeJ acobus : Omnedatum
    optimum,
    et omnedonum
    perfeclum
    desursum
    est,
    descendent
    a Paire luminum
    (J ac. i). Paratam,
    id esl fidecoe-
    terisque
    virtutibus ornalam,
    ut mereretur fieri
    sponsa.
    Sicut
    sponsam
    ornatam viro suo. Duo di-
    cit, sponsam
    et
    virum,
    in
    quo subintelligitur
    uxor,
    quia
    consuetudoest sanctoe
    Scriptura?,
    ut
    sponsosap-
    pelle!viros,
    et
    sponsas
    uxores
    ;
    undeest :
    Egrediatur
    sponsus
    decubili
    suo,
    et
    sponsa
    delhalamosuo
    (J ol n),
    el
    Sephora
    ad
    Moysen
    :
    Sponsussanguinum
    tu mihi
    es
    (Exed. iv).
    In
    Evangelioquoque
    ab
    angelo
    dicitur;
    im
    EXPOSITIOIN APOCALYPSIN.
    -
    LIB. Vil. 1194
    J osephaulem
    vir
    ejus (Matth. i). Etinlege
    : SiinveneritA
    vir
    puellam
    in
    agrodesponsatam,
    etdormieritcum
    ea,
    mortemoriatur, quia
    humiliavituxorem
    proximi
    sui
    (Deut. XXII).Sponsaitaque
    nuncest sancta Ecclesia,
    per
    fidem, spem
    et dilectionem: sed luneerit uxor
    quando
    ad
    amplexus
    viri, idest ad
    contemplationera
    Dei
    omnipotentispervenerit.
    Quodquotidiequidem
    in
    singulisagitur
    electis,
    generaliter
    auteminfinecom-
    plebitur,
    cumomnesincommune audierint
    :
    Venile,
    benedicti,Patrismei(Matlh.xxx),
    etc. Ornatamdicit,
    idest omnibusvirtutibus
    composilam,
    juxta
    illud
    Psalmista?: Astilit
    regina
    a dextris tuis in vestilu
    deauralo
    (Psal.
    XLIV).
    Et audivi vocem
    magnam
    de throno dicentem.
    Thronus hic
    intelliguntur angeli,
    et homines
    sancti,
    in
    quibus
    habitat Dominus.
    Ideoque
    hoecvox
    magna, ]
    vox
    intelligitur
    Dei
    omnipotentis. Quoe
    idcircoma-
    gna
    dicitur, quia
    de
    magnisloquitur ,
    dicens : Ecce
    tabernaculum
    Dei cumhominibus.
    Magna
    est enim
    Dei
    gratia,
    ut hominesillius fiant
    tabernaculum,
    cu-
    jus magniludinem
    non
    capit
    mundus. Tabernaculum
    Dei cumhominibus,
    id
    esl, ipsi
    hominessunt taber-
    naculumDei.J oannes in hoc loco
    lypum
    tenet san-
    cloe
    Ecclesioe,quoe
    audit vocemdicentem: Ecceta-
    bernaculumDei cum
    hominibus, quando per
    inter-
    nant
    inspirationem seipsam cognoscit
    esse Dei
    tabernaculum. Et habitabitcumMis. Idest cumillis
    qui
    tabernaculumDei esse meruerunt. Unde
    ipse
    apostolis
    dicit : Ecce
    ego
    vobiscumsumomnibusdie-
    bus
    (Matth.
    XXVIII).
    Et
    ipsi populusejus
    erunt. J uxta
    illud: Hoeredilasmea Isral. Et
    ipse
    Deus cumeis
    '
    erit. Habilansineorumfideet
    dileclione,
    sicut
    ipse
    dicit : Si
    quisdiligitme,
    sermonem
    meumservabit,
    et
    Pater meus
    diliget
    eum,
    etadeum
    veniemus,
    et man-
    sionem
    apud
    eum
    faciemus(J oan. xiv).Unde
    et idem
    J oannes in
    Epislola
    sua ait :
    Qui
    manel in
    dileclione,
    Deusineomanet. Et
    ipsorum
    Deusest
    omnipotens
    Deus,
    cum
    quibus
    habitare
    dignalur,
    unde Psalmi-
    sta : Dominus
    pars
    hoereditatismeoe
    (Psal. xv).
    Et
    ipse
    in
    legeloquitur
    dicens : Filiis autant Levi non
    dabitis
    possessionem. Ego
    enim hoeredilas illorum.
    Quando
    enimhomo
    peccando
    recedit &
    Deo,
    nonest
    Dei
    populus,
    necDeum
    possidet.
    Dumautem
    poeni-
    tendorevertitur ad
    Deum,
    populus
    Dei
    est, quiapos-
    sidet
    Deum,
    et
    possidetur
    aDeo.
    Et
    abslerget
    Deus omnem
    lacrymam
    aboculiseo-
    rum. Hoecverba non ad
    proesentem
    vitamluctuet
    lacrymisplenampertinent,
    sedad lutaram
    ; quando
    omnis luctus auferetur a
    fidelibus,
    et
    perpetuum
    gaudiumpossidebilur, juxla
    illud: Beati
    qui lugent,
    quoniamipsi
    consolabuntur
    (Matth. v).
    Intuendutn
    autem
    quid
    sit
    quod
    omnem
    lacrymam
    ab oculis
    sanctorumdicit
    auferendam,
    cumsufficere
    poluisset,
    si diceret :
    Abslerget lacrymam
    ab oculis eorum.
    Sedsciendum
    quia
    diversoesunt
    qualitates lacryma-
    ruro, quibus
    inhac vita
    aflligunlur electi, aliquando
    scilicet
    propler
    timorem
    tormentorum,
    nevidelicet
    raerito
    iniquitatis
    suoe
    poenis
    tradantur
    ultricibus;
    aliquando
    vero
    propter
    amorem et consortiumsu-
    PATROL.CXVII
    A
    pernorum
    civium.
    Postquam
    enimveniam
    peccato-
    rum
    consequuntur,
    iterumincipiunt
    llere,
    non
    jam
    quia
    timent
    damnari,
    sed
    quia
    differuntur a
    regno.
    Aliquandoquoquedplorant
    aliorum
    peccata,
    sicut
    Samuel flebat
    Saul,
    eo
    quodpoenituisset Dominum,
    quod
    constituent eum
    regem super
    Isral. Et sicul
    -
    Paulus flebat
    Corinthios,
    qui post
    fornicalionemet
    idololatriam,
    non
    egerunt poenitentiam.
    Omnem
    ergo
    lacrymam
    ab oculis electorumDominus
    abslerget,
    quia neque
    timor arctabuniur
    poenarum, neque
    jam
    differuntur a
    regno, quod proesenlialiter possi-
    debunt, neque
    etiamaliorum
    peccaladeflebunl, quia
    justo
    Dei
    judicio
    damnatis
    reprobis,
    nulius
    deinceps
    peccare poterit.
    Et morsultra non erit.
    Postquam
    enimomnesamortuis
    resurrexerimus,
    in electis
    jam
    B
    ultra mors non
    erit, nequecorporis neque
    animoe.
    Primus
    namque
    homoea
    lege
    conditusest in
    para-
    diso,
    ut nisi
    peccasset,
    immortalis
    mansisset,
    et
    complta
    electorum
    numro,
    abillo
    paradiso
    lerreno
    absque
    mortis interventu transiret ad
    palriam
    coele-
    stem
    ;
    sic autemest
    conditus,
    ut si
    peccaret,
    mori
    poluisset. Quoemors, qui
    eam
    per peccatumincurrit,
    destrucla est
    per
    Domini morlem.
    Ideoque
    locumin
    electis non
    habet, postquam
    omnes advitamresur-
    gemus,
    taies
    effecti,
    ut
    deinceps neque
    mori
    neque
    peccarepossimus. Nequeluctus,
    erit inilla
    Ecclesia,
    s
    quia,
    ut
    superius
    dictant
    est,
    multis modis lit in
    proesenti. Neque
    clamor,
    neque
    dolor erit ultra. Cla-
    mor inhocloco
    intelligitur querelaprava?suggeslio-
    i
    nis. Prius enim
    quam peccaret homo,
    in
    magna
    i
    G
    quite
    erat, omniaque
    membrasibi
    subjecta
    et iiullo
    !
    modo in
    aliquo repugnanlia possidebat;
    sed
    post-
    quampeccavit,
    slalim clamorem
    pfavoesuggestionis
    conlra se
    exsurgentem
    sensit,
    vidensque
    mulierem
    i
    concupivit; facluinque
    est Dei
    justo judicio,
    ut
    qui
    , notait esse
    subjectusDeo,
    non
    posset
    haberemembra
    3
    sibi
    subjecta.
    Huneclamorem
    deinceps
    omtessusli-
    nemus, quo
    laborare se oslendit
    Paulus,
    dicens.
    t
    Videoaliam
    legem
    in membrismeis
    (Rom. vu)
    ,
    elc.
    i
    Semper
    fit enimhic
    clamor, quiasemper
    caro
    spiri-
    tui resislit. Sed cum
    corruplibile
    hoc induerit in-
    t
    corruptionem,
    et mortalehoc induerit immortalita-
    tem,
    cessabit clamor tumultuari contra
    electos, qui
    eosinhacvita
    quiescere
    nonsinebat. Ibi enimcessa-
    _. bit omnis
    pravasuggestio,
    ibi nullaerit carnis de-
    -
    leclatio. Sedel dolor
    post
    hoecnon
    erit,
    quia
    videli-
    t
    cet caro electorum ultra
    spinas
    et
    punctiones pec-
    o
    catorum
    pro quibus
    dolere
    debeant,
    non
    generabit.
    n
    Quiaprima abierunt, quia
    in
    proesenti
    soeculohoec
    , omnia
    sustinent,
    sedcura innovatacoelumet terra
    n
    fuerint,
    tune electi'
    innovabuntur,
    et
    nequaquam
    s
    proeteritaspassiones
    sustinebunt.
    t,
    Et dixit
    qui
    sedebatinthrono
    ,
    id est J eus omni-
    i.
    potens, qui proesidet
    suoeEcclesioe: Eccenova
    facio
    i- omnia.Eascilicet
    quoesuperius
    dicta
    sunt,
    inler
    quoe
    o etiam coelumet terra innovabuntur. Et dicit mihi :
    ;t Scribe. In corde
    tuo,
    vel etiam lilteris commen-
    :; da,
    ul adnotiliam
    perveniat poslerorum,
    Sed
    quod
    i- J oanni
    dicitur,
    ad omnemEcclesiam
    pertinet, quoe
    38
    1195 HAYMONISHALBERSTAT. EP1SC. OPP. PARS I. COMMENT.BIBL. 1IM
    Intabuliscordiscarnalibus verbaDei scriberevide-
    lur. Hoec
    verba, quoe
    abinitio istius libri divinitus
    tibi sunt ostensa,
    fidelissima
    et vera
    sunt, quia
    a
    Deovero
    processerunl,
    ac si dicerel :.Eo incordis
    memoria arctius
    deprimantur, quoeloquuntur, quo
    de tota fidei
    summa,
    de tola
    spei
    fiducia
    pro-
    feruntur.
    El dixit mihi :
    factum
    est. Pro eo
    quod
    est
    fiet,
    id
    est, complebuntar
    omnia
    quoesuperius
    sunt
    dicta,
    sivederemuneratione
    justorum,
    seude dantnatione
    reproborum Quia
    enimhoecomnia
    tempore
    suo
    pro
    certo
    complebuntar, quasi jam
    facta sint Del omni-
    potentis
    voce
    firmantur,
    in
    cujus proesenlia
    omnia
    futura
    proesenlialiter
    manent,unde
    est :
    Qui
    fecit
    quoe
    ventura sunt.
    Ego
    sum et
    w,
    initiumet
    finis.
    Non
    quod
    initiumhabeat in
    tempore
    vel
    finem,
    sed
    quia
    ab illocuncla
    sumpserunl
    initium
    ,
    et in
    ipso
    rsu-
    mentterminum. De
    quibus
    salis
    supradiclum
    est.
    Quod
    aulem Dominushoc
    jam
    tertio
    per angelum
    in hac
    Apocalypsi
    ita nomen suuminculcat dicens :
    Ego
    suma. el
    >,
    duo
    per
    hoc
    factum, quoedam
    nobisin-
    sinut : unumscilicet
    per quod intelligamus, neque
    ad
    angelumproprie, neque
    ad J oannem
    pertinere
    quoe
    in hac revelatione
    continentur;
    aliudvero
    quod
    scire
    possimus, ipsum
    esseDeumante
    tempora
    et
    hominem in finesoeculorum.
    Ego
    sitienlibus dabo
    fontemaquoe
    vivoe
    gratis. Sitienlibus,
    idest esurien-
    tibus
    jusliliam, proiniltitur
    fons
    aquoe.
    De
    quibus
    Dominusdicit : Beati
    qui
    esuriunt et sitiunt
    justitiam
    (Maltlt. v).
    Fons autem
    aquoe
    vivoe
    inseparabilis
    Tri-
    nitas
    intelligitur.
    Pater enim
    fons,
    Filius
    fons, Spi-
    rilus sanctus fons. Unde Psalmista dicit :
    Apud
    te
    est
    fons
    vitoe.Sitientibus
    ergo
    Deum, seipsum
    dabit
    in remunerationem,
    in
    cujus coniemplatione
    erit
    refeclio oeternoesatietatis.
    Quo
    fonle Psaimisla sa-
    tiari desiderans,
    dicebat : Sitivil anima mea ad
    Deum
    fontem
    vivum
    (Psal. XLI).
    De
    quo
    fonte dicit :
    Qui biberit,
    vitam habebit. Habendo enim
    Deum,
    habebit vitam
    oeternam, quoe
    est
    Deus,
    unde
    ipse
    dicit : Hoecest vita oeterna
    (J oan. xvn),
    etc. Gratis
    istefonsdatur
    fidelibus,
    hoc
    est,
    sineullis
    proeceden-
    tibus hominummeritis.
    Qui
    vicerit diaboli
    tentamenta,
    incentiva carnis
    suoe,
    adversitales
    pravorum
    hominum, possidebithoec,
    quoesuperius
    dicta
    sunt,
    idest Deum
    omnipotenlem,
    carnis immortalitalemet
    incorruptionem.
    Et eroilli
    Deus,
    idest oeternasatietas et remuneratio. Et
    ipse
    erit mihi
    filius, qui
    credendo in Deum efficiunlur
    fidlesfilii Dei
    ;
    hic
    quidemper fidem,
    illic autem
    per
    manifestationem. UndeidemJ oannes in
    Epistola
    suaait :
    Charissimi,
    nunc
    filii
    Dei
    sumus,
    et nondum
    apparuit quid
    erimus. Scimus
    autem,
    quia
    cum
    appa-
    ruerit,
    similesei
    erimus,
    et videbimuseumsicuti est
    (I
    J oan.
    m).
    Timidisautemet
    incredulis,
    et
    exsecralis,
    et homi-
    cidis. Tiraidos
    possumus
    eos
    intelligere, quia
    volun-
    las erat ut crederent in
    Christum,
    verum videntes
    diversa tormentorum
    gnera,
    fidelibus
    proeparata,
    timor concussi recedebant a fideChrisli.
    Quidam
    A
    autem etiam
    post
    fidem
    Chrisli,
    et
    bptismuiit,
    vel
    4erroribus concussi,
    vel blandimentis
    illecti,
    ti-
    menles
    poenas
    recedebant a fide.
    Quorumpars
    erit in
    stagno
    ardenli. td est indant-
    natione
    perptua.
    Sunt etiamtimidi
    inpace Ecclesioe,
    qui
    metu
    principum
    et soeculariumhominumnonum
    operari
    metunnt. Delalibusdicitur :Illic
    trepidaverunt
    timortibi non erat timor
    (Psal. LI).

    Cumincre-
    dulis,
    idest cum
    paganis;
    et cum
    exsecralis,
    idest
    cum incredulis
    J udoeis,
    vel falsis
    Chrstianis, qui
    sunt exsecrandi a
    Deo,
    id-Cst valde abominabiles.
    Undeest : Virum
    sanguinum
    etdolosumbominabilur
    Dominus
    (Ps.y).

    El cum
    homic'tdis,
    idest
    quoeun-
    que
    modohominem
    interficientibs,
    vel odio
    seipsos
    jugulantibus.
    Undeest :
    Qui
    odit
    fratrem
    suumho-

    micidaest(IJ oan.m).
    Et
    fornicatoribus,\a\
    est cum
    idolis
    servientibus,
    seuimmundiliamcarnis sectan-
    tibus,
    vel eliam
    plus
    creaturam
    quam
    Creatoremdi-
    ligentibus,
    et divilias ullra modumamantibus. Unde
    Paulus: Et avaritia
    quoe
    estidolorumservitus
    (Gai.v).
    Etveneficis,
    idest
    magis, qui
    incanlationes
    perage-
    bant. Siveetiam
    veneficos,
    idest
    maleficos, possumus
    eos
    intelligere, qui
    humana
    potestate
    aliis dominan-
    tur. Unde in
    Evangelio
    :
    Regesgentium
    dominanlur
    eorum
    (Ma/i.xx),etquipotestatemhabentsupereos,
    venefici
    vocantur,
    idest malefici.Et
    idololatris,qui
    simulacra hominum
    mortuorum,
    vel etiam
    imagines
    rerumquarumdam.proDeovenerantur.El
    omnibus
    mendacibus. Nominatis
    superius per
    ordinem
    singu-
    lorum auctoribus
    viliorum,
    ad extreraum
    intiilit,
    et
    ^
    omnibusmendacibus: ubi curadicit
    omnibus,
    osten-
    dit multa esse
    gnera
    mendaciorum. Nam beatus
    Auguslinus
    octodicitesse
    gnera
    mendaciorum,
    sed
    tamen nullumest mendacium
    quod peccato careat,
    unde
    scriptum
    est : Os
    quod
    menlilur,
    occidit ani-
    mam
    (Sap. i).
    El ilerum: Perdes omnes
    qui loquun-
    lur mendacium
    (Psal. v).
    Nonnulli enimdicunt non
    esse
    peccatum,
    si
    pro
    veritate aut
    justitia proferunt
    mendacium,
    sicut
    legimus
    factumin
    J Sgypto
    deob-
    stetricibus,
    quoe
    adPharaonem
    reversoe,
    et
    increpatoe
    cur vivificarent
    parvulos, quosjussoe
    fuerant interfi-
    cere,
    mentitoesunt dicentes : Non sunt Hebroeoemu-
    lieres sicut
    Mgyptioe,
    sed
    ipsoe
    habent obstetricandi
    scienliam
    (Exod. i).
    Undeet
    Scriptura
    refert :
    Qiiam-
    ._ obrem oedificavilillis Deus domum.
    Nunquid ergo
    peccalum
    fuit illud
    mendacium, pro quo
    mercedem
    acceperunt
    aDeo?Fuit
    quidempeccatum,
    sedtamen
    opre
    misericordioeest
    purgatum,
    undeet Deusoedi-
    ficavit illis
    mansiones,
    idest multiludinemfiliorum
    ddit
    illis, quia
    aliorumfiliosvivificaverant. Siniili-
    ter
    legimus
    factumet in Raab
    merelrice, quoe
    nun-
    tios J osue
    abscondit,
    et
    inquirentibus
    de eis
    respon-
    dit : Fateor
    quidem,
    veneruntad
    me,
    sedcumclau-
    deretur
    porta,
    et illi
    pariter
    exierunt
    (J osue, n). Quia
    opus
    misericordioecirca eosexhibuit,
    et amorteeos
    liberarit, postea
    merut
    pertingere
    ad unius Dei
    cognitionem,
    et inter Isralites comtumerari,
    quia
    peccatum
    illud mendaci
    purgvil opus pietalis
    et
    misericordioe.
    Pejus
    eriimfuisset si eos perdrel
    ad
    1197 EXPOSITIOIN APOCALYPSIN.
    -
    LIB. VU. .
    1198
    mortem,'
    quam quod
    eos
    negavit,
    et mentita est..
    Unum sane debemus
    retinere,
    nullum
    genus
    men-
    dacii inultum
    reroanere, quod
    hic laxaturanonfuerit
    poenitenlia,
    aut
    aliquopietatis opre.
    Omniumenim
    istorum
    qui
    suitt
    superius connumerati,
    pars
    eorum
    erit in
    stagno
    ardenii et
    sulphure,
    idest in
    profunda
    infenii
    damnatione,
    ubi sunl simul
    ignis
    et
    sulphur.
    Quod
    est mors
    secunda,
    id est
    corporis
    et animoe.
    Prima enim mors fit inanima
    per peccalum,
    se-
    cunda autem
    intelligitur
    in anima et
    corpore.
    Se-
    quitur
    :
    El venitunusde
    septemangelis
    habauibus
    phialas
    plenas seplemplagis
    novissimis.Per
    septemangelos,
    sicut
    superius
    dictum
    est,
    vel universalis Ecclesia
    inlelligitur,
    vel omtes
    proedicalores, propter septi-
    formem
    Spiritumquo
    Ecclesiainstruilur et doclores
    erudiuntur.
    Soepe
    enimdictant esl
    seplenarium
    nu-
    merumuniversilatem
    ostendere, quia
    omne
    proesens
    tempus septem
    diebus
    volvilur,
    unus
    ergo
    ex
    seplem
    angelis qui
    ad J oannem venit
    intelligitur
    Dominus
    J sus
    Christus,
    qui
    est secundum
    prophetam magni
    consilii
    anglus,
    id est nuntius
    paternoevolunlatis,
    unus est ex
    angelis, quia caput
    est omniumelecto-
    rum,
    et
    per assumptionem
    humanilatis illis est con-
    junctus
    inutero
    Virginis.
    Venit
    ergo per
    incarnatio-
    ns
    mysterium, qui ubique
    erat
    per
    divinitatis
    po-
    tentiam. Isli
    angeli,
    hoc est
    proedicaloresquorum
    caput
    est
    Christus,
    habent
    phialas plenas septem
    plagisnovissimis,
    hocesl
    ipsi
    sunt
    pleni
    divina
    proe-
    dicatione
    , qua quidam
    auditorum vulnerantur ad
    salulem, quidam
    autant adsui
    perniciem.
    Beneaulem
    ipsoeplagoe
    novissimoe
    dicuntur, quia
    in novissima
    hujus
    soeculi
    hora,
    id est ab incarnatione Domini
    usque
    ad finemmundi immiltuntur.
    Et locutusest
    mecum,
    dicens:
    Veni,
    ostendamtibi
    sponsam
    uxorem
    Agni.
    J oannes inhocloco
    significat
    Ecclesiam,
    cui
    loquitur
    Deus
    per
    occultant
    inspira-
    tionent inmentedicens :
    veni, passibus
    fidei, et
    pas-
    sibus amoris el ostendamlibi
    sponsam
    uxorem
    Agni,
    idest libi
    ipsi manifestabo, qualis
    nuncsis
    per fidem,
    et
    qualis postea
    futura
    es,
    cum ad Dei veneris con-
    teinplationem.
    Duoautem
    dicit, sponsam
    el uxorem:
    quia
    sicut
    superiusquoe
    nuncest
    sponsaper
    fidemet
    dileclionem,
    erit tune
    uxor,
    cum ad
    amplexus
    sui
    pervenerit
    viri : vir enimEcclesioeDeus
    est,
    unde
    Saloraoudicit : Non est vir in domosua
    (Prov. vu).
    Et sustulil mein
    spirilu
    in monlem
    magnum
    et
    alium. Hicmanifeste ostenditur
    quod
    J oannes non
    corporeis
    oculisbanc intuilus esl
    visionem,
    sed
    spi-
    ritu,
    hocest mentisoculisad
    contemplaiula
    coelestia
    mysteria
    est elevatus. Mons
    magnus
    et
    altus,
    in
    quo
    dicit se
    elevalum,
    Chrislus
    intelligitur.
    De
    quo
    Da-
    niel dicit :
    Quia lapis proecisus
    demontesine mani-
    bus,
    crevitinmontent
    magnum,
    et
    replevit
    univcrsam
    terram
    (Dan. n). Ipsequoque
    desedicit : Non
    po-
    testabscondicivitas
    supra
    montem
    posita(Malth. vin).
    Magnus
    est iste
    mons, quia
    tolum mundum
    replet.
    Aitus, quia
    itaest
    homo,
    ut sit etiam Deus verus.
    A
    DehocmonteIsaias dicit : Innovissimisdiebus erit
    mons domus
    Domini-proeparatus
    itvertice
    monlium,
    id est Christus
    princeps
    omniumelectorum.
    Quam-
    obrem?
    Quiaanglus
    et nions
    Christus,
    et inJ oanne
    Ecclesia
    intelligitur.
    Anglus
    J oannemducit inmon-
    tera,
    hoc est Christus Ecclesiamsuant
    super
    semet-
    ipsum
    consiituit. Recle
    ergo
    Christus et
    anglus
    et
    mons
    dicitur, quia
    nuntius Ecclesioe
    apparens
    ad
    coelestem
    patriam
    invitt
    electos,
    et
    ipse
    eatndem
    Ecclesiam
    super
    se
    portando
    ad conlestiasublevat.
    Et ostenditmihi civitatemsanctamHierusalemde-
    scendentemde coeloa Deohabentemclaritatem Dei.
    CivitasEcclesia
    est,
    DeumItalienshabitatorem.
    Quoe
    saneta
    dicilur, quia quotidieper baptismum.sancti-
    ficatur J rusalem
    quia
    ad hoc
    laborat,
    ut ad visio-
    B nem
    patrioe
    coelestis
    pervenial.
    De coelo
    descendi,
    quia
    omne
    quod
    habet bonum coelitus dalumesl
    illi
    per
    Dei
    gratiam,
    unde J acobus : Omne dalum
    optimum,
    el omne donum
    perfeclum
    desursum
    est,
    descendensa Ptre luminum
    (J ac. m).
    Vel eliamsic-
    ut
    supra
    dictum
    esl,
    in
    capite
    suodescendet de
    coelo,
    quia
    eam in utero
    virginali conjunxit,
    unde
    Aposto-
    lus:
    Desponsavil
    sibi Christus Ecclesiamnonhaben-
    temmaculant
    autrugam.
    ClaritatemDei
    habet, quia
    aFilioDei
    illuminalur, qui
    illuminai omnemhominem
    venienteminhunemundum
    (J oan. i).
    Undeet
    ipseapo"
    stolis dicit :
    Ego
    sumlux mundi
    (J oan. vm).
    Unde
    sequitur
    :Et lumen
    ejus
    simile
    lapidi pretiosotanquam
    lapidijaspidis. Dicilur, quia
    dumelectossuos
    illustrt,
    oeternoeviridilatis
    pabulo
    nutrit
    ;
    lapis
    enim
    jaspis,
    (
    C
    viridis est
    coloris,
    et ideo non inconvenienter
    per
    japidemjaspidem,
    visio
    inlelligitur
    sanctoe
    Trinilatis,
    ad
    quam
    animoesanctorum
    perlingeredesiderant,
    vel-
    uti animaliavirenlia
    quoequeperquirunt,
    Hinc
    ipse
    dicit: Per mesi
    quis
    introieritsalvabilur
    (J oan. x),
    et
    ingredielur per fidem,
    et
    egredietar
    a fidead
    spem,
    et
    pascua
    inveniet oelernoesatietatis. Undeet Psal-
    mista dicit: Dominus
    pascit
    me,
    el nihil mihi deerit:
    inloco
    pascuoe
    ibi mecollocavit
    (Psal. XXII).

    Sicut
    crystallum.
    Per
    cryslallum
    vero
    intelligitur proe-
    mium
    superna? remuneraiionis,
    ijuoe
    in
    ipsa
    visione
    Dei
    complebilur. Quasi
    enim
    aqua
    in
    cryslallum
    ver-
    titur,
    dura
    proemium
    ex
    aqua
    et
    spiritu
    reiialoruin
    '
    ipsa
    Dei
    coniemplatio
    eflcilur. Namet si bene
    per-
    1
    pendimus, quod significat jaspis,
    hocet
    cryslallum,
    1
    D
    quia
    remuneratio sanclorum nihil aliud
    erit,
    nisi
    proesens
    Dei vultus.
    I
    E(
    habebat murum
    magnum
    et altum. MlirusEc-
    i
    clesioeest
    Christus,
    de
    quo
    Isaias ait : In illa die
    cantabitur canticumistudinterra J uda : Urbs
    fortitu-
    i dtnisnostroeSion
    salvator, ponetur
    inea murus
    (Isa.
    i
    xxvi). Ipse
    est eliam
    magnus,
    de
    quo
    Pslmisli?: Do-
    minus in Sion
    magnus(Psal. xcvm).
    Alius
    quoque
    est, quia
    aPtre
    super
    omnia
    sublimalus,
    et Deus
    quo-
    i
    que
    etiam
    per
    huinanitatem est constituais.
    Ipse
    quoque
    est
    munis,
    hoc est defensio et
    proteelo
    Ecclesioesuoe. Vel etians murus
    generaliter ipsa
    Ecclesia
    intelligitur, quoe
    murus
    appellalur propter
    firmitatem fidei et constantiam virtutum.
    Magnus
    1199
    HAYMONIS
    HALBERSTAT.
    EP1SC. OPP. PARS I.

    COMMENT.BIBL. 1200
    est iste murus, quia
    Ecclesiaex multis constat fide-
    libus,
    et
    per quatuor
    mundi climata dilalatur.
    Alius
    quoque
    esl,
    quiacorpore
    inhabilat
    terram,
    meule
    autant
    possidet
    coelum. De
    quo
    bene subditur
    : ha-
    bentem
    portas
    duodecim. Per duodecim
    quippepor-
    tas duodecim
    intelliguntur apostoli.
    Et
    per
    duode-
    cim
    apostolos,
    omnis ordo doctorum, per quorum
    minislerium
    inlramus Ecclesiam.
    Ipsi
    enimnosba-
    plizant,
    et docenies
    per
    fidemEcclesioe
    porlis
    nosin-
    iroducunt.
    De
    quibus
    adhucsubinl'ertur : et in
    par-
    tis
    angelos
    duodecim. Id esl in
    aposlolis
    omnes do-
    ctores
    subjecii,
    sicut sunt
    presbyteri
    et coeleri mi-
    noris ordinis Ecclesioe
    proepositi
    :
    qui
    et si
    magna
    non valent,
    tamen minora
    quoe
    acceperunt,
    fideli
    populo
    nunliare
    nondsistant. De
    quibus
    inZacha-
    ria
    legilur
    : Labia sacerdotiscustodiunt scientiam,
    el
    legemrequirunt
    ex ore
    ejus, quia anglus
    Domini
    exerciluum est
    (Mal. n).
    In duodecim
    ergo porlis,
    duodecim
    angeli
    consistant, quia
    doctores Eccle-
    sioefidem et
    vesligia apostolorum sequuntur.
    Et
    nomina
    scripta quoe
    sunt nomina duodecim tribuum
    filiorum
    Isral. Filios Isral non debemus intelli-
    gere
    carnaliier duodecim
    filios
    J acob, quorum
    fuit
    reproba
    vita,
    sicut
    Scriplura manifestt,
    sed
    paires
    spiritales,
    ex
    ejus progenie
    descendentes,
    sicut fuit
    Isaias, J eremias, coelerique propheloe, quorum
    no-
    mina
    scripla
    sunt in
    porlis, quia
    memoria illorum
    in fideconiinelur
    apostolorum.
    Quod
    enim isti an-
    nuniiant
    factum
    ,
    illi
    proedixerunt
    futurum.
    Quia
    ergo
    eadem
    quoe
    illi
    proedixerunt
    annuntiant,
    me-
    moriamillorum in suis cordibus sehabere insitam
    deuionstranl.
    Sive eliam in duodecimfiliis Isral
    possumus intelligere
    omnes
    gnies,
    sicul induode-
    cim
    aposlolis
    inielligimus
    omnem ordinem
    proedica-
    torum.
    Induodecim
    ergo porlis
    nomina duodecim
    filiorum
    Isral
    scripta
    sunt, quia
    infideet dileclione
    apostolorum,
    omnes
    gentes
    consistant. Hinc Paulus
    dicil
    :
    Epistola
    nostra vosesiis
    scripta
    in cordibus
    noslris
    (Il
    Cor.
    m).
    Aboriente
    portoe
    trs. Per orien-
    tera
    populusintelligitur
    J udoeorum,
    de
    quo
    Christus
    est exorius
    qui
    est verus sol
    justitioe
    illuminans
    corda credentium. Ibi enim fuerunt
    primumporloe
    1res,
    hoc est fidessancta?
    Trinitatis,
    inillis
    primum
    annunliata
    est a
    prophetis
    et coeteris
    justis, qui per
    Spiritum
    illuminaii,
    fidemsancloeTrinitatis
    cogno-
    verunt,
    unde Isaias dicil audisse se cherubimcla-
    nantia :
    Sanctus, sanctus,
    sanctus
    (Isa. iv).
    Sed
    quia
    in triniiale
    persouarum inlelligitur
    una
    majesias,
    cum
    pluraliler proemisisseni,
    Sanctus, sanctus,
    san-
    ctus,
    unilaiem subslanlioe altendentes
    adjungunt,
    DominusDeussabuoih. Simililer el Psaimisla
    proeinil-
    tens: Benedicalnos Deus
    Pater,
    benedicat nos Deus
    Filius,
    benedicalnos Deus
    Spirilussanctus,
    irinitalem
    pevsonarum
    convertit
    adunilaiem
    ntajesiatis,
    dicens:
    Et meluant eum omnes
    fines
    terroe
    (
    Psal. LXVI
    ).
    Ab
    aquiloneporloe
    1res. Per
    aquilonemintelliguntur
    genliles,
    in
    figura
    infidelitatis,
    et
    ignoranlioepositi,
    sicut fuerunt
    patres
    nostri. Ibi
    quoque
    sunl
    portoe
    1res, quia
    t
    gentiles per
    doctrinam
    apostolorum
    A
    coeterorumqueproedicalorum
    edocti,
    fidemsanetoeTri-
    nitalisperceperuRt.
    El bene
    quidemprimum
    aboriente
    porloe
    trs,
    deindeab
    aquilone
    commemorantur, quia
    prius
    J udoei
    crediderunt,
    deinde
    genliles, qui
    ante
    eranl in
    aquilone, qui
    est
    frigidissimus
    et durissimus
    ventus,
    habenies diabolum
    , qui
    dicit : Ponamse-
    demmeamad
    aquilonem.

    El ab austro
    porloe
    trs. Per austrura damaient fidei
    inielligimus, quoe
    in loto orbeterrarum lucet :
    quia
    dura sol in
    ausiro,
    id est in medio ceniro coeli
    figitiir,
    lolum mundum
    illuminai, significans
    Christum, qui
    luce fidei clari-
    talis suoeillumint universamEcclesiam. In austro
    ilaque porloe
    1res
    sunl, quia
    iles sancloeEcclesioe
    splendore
    sancloeTrinitatis illuminalur
    baplizala
    in
    nominePatris el Filii et
    Spirilus
    sancli. Et aboccasu
    B
    portoe
    trs. Per occasumnovissimammundi oelalera
    aceipiamus,
    in
    qua per
    Eliamet
    Enoch, coelerosque
    proedicalores,
    eademfidessancloeTrinitatis
    per qua-
    driparliium
    orbem
    diffundetur,
    J udoeos
    atquegenti-
    les
    pari
    ter
    compleclens.
    Duodenarius enim numerus
    porteront, qui per quatuor
    mundi
    partes
    sublerna-
    rio
    comprehenditur,
    administerium
    pertinet
    duode-
    cim
    aposiolorum, per quos
    fides sancloeTrinitatis
    per quadripariilum
    orbemdiffusa est.
    Et murus civitatis habens
    fundamenla
    duodecim.
    Murus
    ipsa
    esl
    civilas, quoe
    habet duodecim funda-
    menla
    , quia
    in
    apostolorum
    et
    prophetarum
    do-
    ctrina consisiit.
    Quorum
    fundamenlorum fundamen-
    tumChristus
    est,
    de
    quo
    Paulus dicit: Fundamen-
    tumaliud nemo
    potest ponereproeler
    id
    Quodpositum
    C
    est,
    quod
    est Christus J sus
    (1
    Cor.
    m). Quando
    enim
    singulariter
    fundamenlum
    enunlialur,
    ipse
    Chrislus
    inlelligitur, super quem
    omnis oedificatio
    Ecclesioeconsliluitur :
    Quando
    enim
    pluraliler, pa-
    triarchoe, apostoli, coelerique
    doctores. Unde idem
    Aposlolus
    dicit : J am non esiis
    hospiles
    el
    advenoe,
    sedestiscivessanctorumetdomeslici Dei
    superoedifi-
    cati
    super fundamenlum apostolorum
    et
    prophetarum
    (Ephes. n).
    Sic
    ergo
    fundamenlum
    aposloli
    coeleri-
    que
    doclores
    inlelligunlur,
    in uno iundamento
    Chri-
    sto fundali
    ; ipse
    enimest fundamenlumfundamen-
    toruin,
    sicut esl Rex
    regum
    et Dominus dominan-
    tium. Adhocenim
    pertinel quod etiam,
    nominatis
    fundamenlis,
    agni
    nomen non
    siluit,
    sed ait : El in
    ipsis
    duodecimnominaduodecim
    apostolorum
    et
    agni.
    Et in
    ipsis fundamenlis,
    hoc est infide
    patriarcha-
    rumet
    apostolorum,
    nominaduodecim
    aposiolorum,
    quia
    videlicet
    quisquis
    in Ecclesia
    reginem suspicii,
    locum
    aposiolorum lenet, quorum
    doctrinam et
    aclus imilalur. Et ut absoluliushoc
    sit,
    dicamus fuu-
    damenta, palriarchas
    esse et
    prophtes,
    in
    quibus
    nomina duodecim
    apostolorum sunt,
    quia
    fidem
    quam perceperunt apostoli,
    habuerunt et illi : el
    quem
    isli crediderunt in carne
    venisse,
    illi
    proenun-
    tiaverunt venlurum. Hinc Psalmistadicit : Funda-
    menla
    ejus
    inmonlibussanctis
    (Psal. LXXXVI).
    Mon-
    tes
    quippeipsi
    sunt
    patriarchoe
    et
    propheloe, super
    quos
    Novi Testamenti doctores
    fundaniur, quia
    eo-
    rumfidemimitantur.
    Tanquam,
    scilic#t fui.dauen-
    1801 EXPOS1TIOIN APOCALYPSIN.

    LIB. VIL 1202


    tum
    super fundamenia, quia
    et
    ipsi
    montesfunda-
    menla essenoscnniur.
    Et
    qui loquebatur mecum,
    habebat mensuram
    arundineam
    auream,
    ut melireturcivitatem. Hican-
    glustypum
    filii Dei
    tenebat, quia
    omniamensuraet
    numro
    disponit.
    Nam
    per arundinera,
    divinamde-
    bemus
    intelligere proedicalionem; quia
    enimarun-
    dine
    scribilur,
    recte
    per
    arundinem
    Scriplura
    san-
    cta
    inlelligiliir,
    ab efficientevidelicetillud
    quod
    ef-
    ficitur. Hac
    itaque arundine,
    idest divino
    eloquio
    tangii
    et illumint Deuscorda
    fidelium, ibiqueper-
    pendil
    et melilur facta
    singulorumalqueprofeclus
    :
    dumalii Iribuit sermonem
    sapientioe,
    alii
    gnera
    lin-
    guarura
    etc.
    Quoe
    mensuraarundinea aurea
    dicilur,
    propler
    claritatem divinoe
    sapienlioe,quoe
    in
    pleris-
    que
    locisauro
    figuratur.
    Unde
    esl; Accipitesapien-
    tiamsicut aurum. Hac
    itaque(arundine
    melilur ci-
    vitatem
    ,
    id est univeisalem Ecclesiam. Et
    portas
    ejus,
    idest doctoresel
    proepositas
    Ecclesioe.Et mu-
    rum,
    civitatis,
    in
    quo
    nihil aliud
    quam ipsa
    civilas
    intelligit.
    Et civitasin
    quadroposita
    est. In
    quadrata figura,
    nonaliudlatus
    majus est,
    aliud
    minus,
    sedcuncla
    simul
    quatuor lalera, oequalispalio
    tenduntur. Per
    hoec autem
    quatuor lalera,
    debemus
    intelligere,
    spem, fidem,
    charitatem et
    operalionem, quoe
    oequalia
    sunt :
    quia unusquisque
    fidelis
    quantum
    cr-
    dit tantum
    sperat,
    tantumamat et
    operalur.
    Simili-
    ter
    quantumsperat,
    tantum
    crdit,
    tantum amat et
    operalur. Ilerum,
    tanluni amat
    quantum crdit,
    quantumsperat, quantumoperatur.
    Tantum
    opera-
    lur
    quanlumcrdit, quantumamat, quantumsperat.
    BeneaulemEcclesiain
    quadro posita
    essemeinora-
    tur,
    quia
    esl robuste
    per fidem,longanimisper spem,
    amplaper charitatem,
    efficax
    per operalionem.
    Ha-
    bent eliam
    singuli
    .lelium
    fidem, qua
    credunt
    quoe
    videre non
    possunt,
    Deumscilicet triiium in
    personis
    el unumin
    majeslate.
    Habentet
    spem, quia
    sperant posse
    se
    perlingere
    ad illud
    quod
    needum
    vident. Habent
    quoque charitatem,
    id est Dei et
    proximi
    dileclionem.
    Quibus virtulibus,
    ut
    perfecta
    sil vita
    illorum, adjungilur operalio,
    sine
    qua
    fides
    ntorlua
    est,
    undeJ acobus
    apostolus
    : Fidessine
    ope-
    ribus oiiosa est
    (J ac. n).
    Siveeliam
    per quatuor,
    lalera
    civitatis, possumus
    intelligere quatuor
    virtu- .
    tes
    principales, prudentiamvidelicet, temperantiam,
    "
    fortiludinem
    atque jusliliam. Quoe
    ila debent esse
    in
    electis,
    ut unaalteram non excdai. Prudenlia
    quippe
    est scientia in
    appetendis
    bonis et vitandis
    malis. Cui dbet
    conjungi
    seu
    cooequaritemperan-
    tia,
    quia
    non esl
    perfecta prudentia,
    nisi sludeat
    homo
    semeiipsumleraperare,
    el a
    voluptatibus
    istius soeculi retrahere.
    Quod
    cum
    fecerit,
    dbet
    habere
    fortitudinem,
    ut illud
    quod intelligit, opre
    perficiat.
    Deindeetiam dbet
    possidere jusliliam,
    quatenus
    aclus suos ila
    temperel,
    nenimis
    juslus
    el
    plusquamoporleat sapiens
    sibi videatur.
    Longi-
    tudo
    ejus
    lanta est
    quanta
    et latitude.
    Repelit quod
    supradictum est, quia quadrata figura
    ex omni
    A parteoequalis
    est. Tante est
    itaque longitudoquanta
    et latiludo:
    quia quanta
    est
    fides,
    tenta est
    spes,
    tante
    charitas,
    tenta.nihiloininuset
    operalio. Quan-
    tumenim
    credimus,
    tantum
    amamus,
    et
    quantum
    ;
    amamus,
    tanluni de
    spe proesumimus;
    el in
    quan-
    tum
    per spem
    ad
    superna erigimur,
    tantum
    per
    di-
    leclionemcircaDeumel
    proximumexlendimur,
    tan-
    tumque ipsam
    fidem,
    spem
    et charitatem
    operibus
    exornare siudemus. Simililer
    unusquisque
    lantum
    prudens
    est,
    quanlum temperans,
    fortis el
    juslus.
    Tantum
    temperans, quantum prudens
    fortis et
    ju-
    stus. Tanluni
    forlis, quantum prudens, temperans
    et
    justus.
    Tantum
    juslus, quantumprudens, tempe-
    rans,
    forlis fuerit. El mensusesl civitatemdearun-
    dineaurea
    per
    stadia duodecimmillia. J amcivilas
    B Ecclesia
    inlelligitur,
    arimdo doctrina
    evangelica.
    Porro
    per
    siadia duodecimmillia omnes
    exprimun-
    tur laboranles in Ecclesia. Per sladium
    quippe
    illud
    intelligiturquod
    in stadio
    agitur,
    id
    est, per
    locum
    labor el
    proemium
    laboranlium. Hinc Paulus dicil :
    Nescitis
    quod
    hi
    qui
    instadio
    currunt,
    omnes
    quidem
    currunt,
    sed unus
    accipit
    bravium
    (I
    Cor.
    il).
    Labo-
    rant
    itaque
    electi in
    stadio,
    hoc
    est,
    inlabore
    proe-
    senlis
    vitoe,
    ut bravium
    supernoe
    relribulionis
    pos-
    sinl
    percipere.
    Namet
    per
    duodecimmilliasumma
    electorum
    exprimitur.
    Duodenarius enim numerus
    idcirco
    perfeclus hahetur, quia
    ex denarioel binario
    constat;
    denarius
    pertinet
    addecem
    proeceptalegis:
    binarius ad duodilectionis
    proecepta,
    in
    quibus
    iota
    lex
    pendet
    el
    prophetoe.
    Sive idcirco
    perfeclus
    ha-
    C
    betur, quia
    ex
    partibus seplenarii
    conficitur
    quoe
    sunt tria et
    quatuor.
    Ternarius enim ad fidemsan-
    cta? Trinitatis
    referlur; qualernarius
    ad
    qualuor
    Evangelia.
    Millenarius
    quoque perfectus
    numerus
    ostenditur,
    quia
    denarii numeri
    quadralum
    solidum
    reddit;
    decies enim cenleni fiunt mille.
    Alque
    id-
    circo millenarius numerus
    perfeclus
    esl. Undedici-
    tur : Verbi
    quod
    mandavit in mille
    generationes,
    per quas generalionum
    universiias
    exprimilur. Quia
    igitur
    duodenarius sive millenarius numerus in
    sacro
    eloquio pro perfeclione ponilur,
    recte iu
    duodecimmillions summa
    perfectionis
    illorumex-
    primitur, qui decalogumlegis
    cum dileclione Dei
    et
    proximi implent, fidentque
    sancloeTrinitatis cu-
    slodiunt,
    et hoc secundum aucloritateni
    quatuor
    Evangeliorum.
    Hos melilur Deus
    omnipotens
    arun-
    dine, quia unicuique
    secundum
    capacitatem
    sui in-
    lellectusdislribuil doterinamscienlioe.Omnestamen
    quoslangil
    inbis
    quoeacceperunt perfectososlendit;
    et
    unusquisquequod
    non
    accepit
    in
    se, per
    charitatis
    studium
    possidet
    in
    altero,
    ut ex multis membris
    unum efficiatur
    corpus,
    Vel,
    sicut
    supradictumest,
    alii tribuitur sermo
    scienlioe,
    alii
    gnera linguarum,
    elc. Et hi licet non
    oequaliter, quia
    ut Dominusdi-
    cit : In domoPatris mei mansionesmultoesunt
    (J oan.
    xiv),
    lamen omnes
    supernoe
    remunerationis
    proe-
    mium
    percepluri
    sunt. Sedcumn/oconsilioauclor
    et
    dispensator
    nosler huic illa
    largialur, quoe
    alii de
    negat,
    extra mensuramarundinis
    egredi
    non viik-
    1203
    HAYMON1SHALBERSTAT.EP1SC. OPP. PARS 1.COMMENT. BIBL.
    au
    lur.
    Quisquisposseplus quamaccepit
    conatur,
    inde
    pleruinque
    amittit
    ;
    et
    hocquod poterat, quia
    au-
    dacter ea
    quoecontingere
    non
    valel, arripere
    fesli-
    nat. Namet membroramnostrorumtuneministeriis
    bene
    ulimur,
    cumsuaeisofficiadistincte servamus.
    Lucemenim oculis
    cernimus,
    voceiu vero
    auribus
    audimus. Si
    quis
    autemmutaio
    ordine,
    officiadese-
    rit,
    adalina non
    assurgit.
    Et
    longitudo
    et lalitudo
    et altitudo
    ejus oequalia
    sunt. Hoecesl illa solidilaa
    quadratoefiguroe,
    de
    qua superius
    dixit : Et civilasin
    quairo posita
    erat.
    Longitudopertinet
    ad
    fidem,
    alti-
    ludoad
    spem,
    latitudoad
    charitatem,
    de
    quascriplum
    il : Lalummandalumtuumnimis
    (Ps. cxviu).
    Sive
    eliam
    longiludopertinet
    ad
    loiiganimilalem,
    altitudo
    ad
    conlemplalionem;
    lalitudo sine dubio charita-
    tem
    dsignai, quoe
    intanlumlata
    est,
    ut non solum
    ad
    amieps,
    sed eliam
    usque
    ad
    ipsos pervenial
    ini-
    micos.
    J uxla illud:
    Diligile
    inimicos
    veslros,
    bene-
    faciie
    his
    qui
    oderunt vos
    (Luc. vi). Longiludo
    ila-
    que
    civitatis,
    et lalitudo
    atque
    altitudo
    ejus, oequa-
    lia
    sunt, quia quantum patiens
    fuerit mens
    per
    longanimitatem,
    tantum lata erit
    per
    amorem: et
    quantumpaliens
    fuerit
    per longanimitatem, quan-
    tumque
    lata
    per
    amorem
    ,
    tanlum erit et alla
    per
    contemplationem; unusquisque
    ad altiora
    per
    con-
    templationemerigitur, inquantumsemetipsum
    hu-
    miliai in toleranda mala
    proximorunt. Longitudo
    itaque
    Ecclesioelalitudo el
    altitudo, oequalia
    sunt,
    quia inquantum longaniiitis
    est inter
    adversa,
    in-
    quantum
    charitate
    erga
    omnes dilata
    ta,
    inlantum
    est alla
    per contemplationera.
    Et mensusestmurum
    ejus
    cenlum
    quadragintaqua-
    tuor cubitarum. Hoecsumma
    quadraturamduodenarii
    numeri conlinet
    ;
    duodecies enim
    duodeni,
    cenlum
    quadraginta qualuor
    fiiinl
    ;
    centenarius numerus
    perfectionemsignificat.
    Undein
    Evangelio
    Dominus:
    Qui
    reliquerit domum,
    vel
    fratres
    aut
    sororem, etc.,
    usquecenluplumaccipiet (Matth. xix),
    id est
    perfe-
    clionemmentis
    consequelur,
    ut ea
    quoe
    antisit
    semel,
    ultra
    repelere
    nolit.
    Quadragenariusquoque
    numerus
    in
    Scriptura
    sacra muliimoda raiionc habelur
    per-
    feclus: sive
    propter
    Domini
    jejunium, quadraginta
    diebus
    peracliim,
    sive
    propler decalogumlegis,
    et
    qualuor Evangelia,
    in
    quibusperfeclio decalogi
    con-
    tinetur.
    Quaternarius
    simililer consecralus
    esl,
    pro-
    pter quatuor
    flumina
    paradisi,
    vel
    quatuor
    librosEvan-
    gelii,
    seu eliam
    propler qualuor
    mundi
    parles,
    vel
    quatuor
    virtules
    principales. Quia
    aulemincubitu
    manus
    est,
    recte
    per
    cubitum
    operalio
    manus
    expri-
    mitur. Mri autem
    ipsa
    est civilas. Mensusest
    itaque
    anglus
    muroscivitatis cenlum
    quadraginta qualuor
    cubilis, quiaomnipotens
    Deus
    perpemlil
    el consid-
    rai, quantumsingulielectorum,per
    auctoritalem
    qua-
    iuor
    Evangeliorum,
    laborant in
    legisdecalogo,quan-
    1
    uniqueperfectionem
    mentis
    consequuiitur,
    utadso-
    (.'.atalem
    angelorumpervenirepossinl, uitdesequilur
    :
    kmsura hominis
    quoe
    esl
    angeli. Quantum
    adlil-
    terani
    pertinet,
    hic ostenditur
    ipsumangelum, qui
    ban:ostendebatJ oanni in
    figura
    hominisapparaisse;
    :
    A
    quanlum
    autem ad alliorem
    pertinet
    intellectum,
    mensura
    hominis,
    quoe
    est
    angeli, intelligitur recte
    ipseanglus, qui
    Ecclesiam
    metitur,
    quia
    videlicet
    i
    gloriaangelorum
    el hominumincoelesti
    beatiludine
    oequalis
    eril. Undein
    Evangelio ipse
    dicit :
    Neque
    ; nubent
    nequenubenlur,
    sederunt sicut
    angeli
    Dei in
    coelo
    (Matth. xn).
    Ycl ideo inensuia hominis
    , quoe
    est
    angeli, dicilur, quia quoi angeli
    reinanserunt in
    i
    coelo
    posi
    casum
    archangeli,
    lot hominesde terris
    sunl ascensuri incoelos.
    Et erat
    structura,
    idesl
    oedificatio,
    mri
    ejus
    ex
    lapidejaspide. J aspis lapis
    viridis esl
    coloris, atque
    DominumJ esumChristum
    significat,
    qui
    esl refectio
    sanctorum animalium. In
    conleniplatione
    enim Dei
    omnipotentis
    eril summa electorum
    perfeclio,
    et
    B
    oeterna
    satietas, juxta
    illud
    Psalmista? : Dominus
    pascit
    meet nihil mihi
    dcrit,
    in loco
    pascuoe
    ibi me
    collocavit
    (l'sal. xxn).
    Siveeliam
    per lapidem
    jaspi-
    dem,
    elecli
    exprimuntur, quorum
    fides
    nunquam
    marcescil,
    sed-in viridilate
    operaiionisconstat. Ex
    lapide ergo jaspide
    structura civitatis
    effieitur, quia
    prius
    iuEcclesia fundamenlumChrisli
    conslituitur,
    cui eliamomnes fidles
    superponunlur, juxta
    illud
    Apostoli
    : Ad
    quem
    accedenles
    lapidemvivum,
    et
    ipsi
    tanquam lapides
    vivi
    superoedificamini
    domos
    spiri-
    tuales
    (I
    Petr.
    n).
    Nam sicut in mri oedificalione
    primo ponuntur lapides magni
    et
    quadrati, qui
    alios
    super
    se
    positos portant, qui
    et
    ipsi
    ilerum
    alios
    portant, sicque
    omnis oedificatioconstruitur

    usquequo
    ad ultimum
    lapidentperveniatur, qui
    cum
    porlelur
    ab
    omnibus, ipse
    neminem
    portai.
    lia in
    fundamcnlo
    Ecclesioe, primo posili
    sunt
    apostoli,
    deinde
    martyres,
    deinde
    confessores,
    virgines,
    vi-
    duoe,coeteriquesancli, qui
    se omnesinvicem
    por-
    tant, passiones
    suoementis libenlissime
    tolrantes,
    juxta
    illud
    Apostoli
    : Aller alterius onera
    porlale
    (Calai, vi).
    Vel eliam
    exempta semetipsos
    invicem
    foventes,
    et ita
    agitur usque
    ad finem
    soeculi,quando
    ultinins electus innovissimoculmine
    hujus
    oedificii
    ponelur
    :
    qui
    cum
    porlelur
    ab omnibus rclro se
    proeeedentibus, ipse
    lamen non habebit
    quempor-
    tais
    possit, quia
    in
    ipso
    omnis Ecclesioeconsumma-
    bilur oedilicalio.Erit vero Christus et fundamenlum
    el consummalio Ecclesioe, qui
    est initiumet finis.
    n
    Ipsa
    verocivitasaurnm
    mundum,
    similevilromundo.
    Per aurumclaritas
    intelligitur
    coeleslis,
    de
    qua
    Do-
    minus dicil :
    Accipitesapientiam
    sicul aurum. In
    vitro vero
    puritas
    cordium
    intelligitur
    : nam ex
    coeteris
    metallis,
    si conficitur
    aliquodvas, quidquid
    intrinsecus
    ponitur,
    extrinsecus minimevidelur. In
    vilro
    aulem, quidquid
    inlerius
    ponitur,
    lolumexlc-
    rius
    perspicitur. Atque
    ideo
    per
    vitrum
    puritas
    de-
    signatur
    cordis omnium
    sanclorum, quoe
    invicem
    in coelesti beatiludine omnibusmanifeslabiiur. Hoec
    enim verba non ad
    proesentem
    Ecclesiamreferri
    possunl,
    in
    qua singulis singulorum
    conscientioeoc-
    cultoe
    sunt,
    sedad fuluram,
    quando
    venieiiieDo-
    mino, qui
    illuminabit abscondila
    lenebrarum, singu-
    lorum
    conscientioe
    cunclis nianileslabunlur.
    Quid-
    1205 EXPOS1TIOIN APOCALYPSIN.

    L1B. Vil.
    1206
    quid
    eitiiu
    cogilatnm
    fuerit ab
    aliquo,
    toiumvide- j
    bitur ah
    altero, sicque unusquisque
    tune erit con-
    spicabilis
    aile
    ri,
    sicut nunc esse
    potest conspicabilis
    sibi. Vel
    per
    aurum sicut dictum
    est, intelligitur
    sapientia superna.
    Per vitrant vero
    purilas
    fidei
    ;
    namin
    vitro,
    sicut diclum
    est, quidquid ponilur
    in-
    lerius,
    lolum videlur
    exierius,
    et
    per
    hoc
    purilas
    fidei
    designatur, quam
    sancti tenentes
    corde,
    mani-
    festant etiam ore. Nec
    quidquam
    intus
    agilur per
    siraulationem, quod
    non videalurexterius
    per purara
    oris et
    operis
    confessionem.
    Et
    fundamenta
    mri civitatis omni
    lapideprelioso
    ornatu. Fundamente
    civitatis,
    id est
    Ecclesioe,
    sunt
    palriarchoe, propheloe
    et coeleri
    proedicalores, super
    quorum
    doclrinam vel
    exempla,
    constat Ecclesioe
    structura.
    Quoe
    fundamenta omni
    lapide pretioso,
    ]
    id
    est, omnibus
    virtulibus,
    fide
    scilicet, spe,
    chari-
    tate, bospitalitate, jejunio, abstinentia, coeterisque
    sunt ornala bonorum actuum
    operibus.
    Siveetiam
    lapides pretiosos intellige
    omnes imilaiores
    illorum,
    qui
    inoedificiocivitatis
    posili sunt, ipsamque
    civita-
    temmoribus et vila exornant. Dehis
    lapidibus
    Do-
    minus
    per prophetam
    dicit : Ecce
    ego
    sternam
    per
    ordinem
    lapidestuas,
    et
    fundaba
    tein
    sapphiris (Isa.
    LIV).
    Unde
    sequitur
    : Fundamenlum
    primumjaspis.
    Qui lapis,
    ut
    superius
    diclum
    est,
    viridis est
    coloris,
    atque
    ideo non
    incongrue
    Dominum
    significat, qui
    est
    pabulum
    et refectio omnium
    electorum, ipse
    est
    primum
    fundamenlum
    Ecclesioe,quia
    ut
    Apostolus
    dicit : Fundamenlumaliud nemo
    potest ponere proe-
    ter id
    quod positumest,
    quod
    est Christus J sus
    (1
    Cor.
    m). Significatquoque
    et
    electos, quorum
    fides
    nunquam
    marcescet,
    sed
    semper
    in
    operationis
    vi-
    rore
    persvrt.
    Secundum
    sapphirus. Lapis sap-
    phirus
    in sua
    nalura, nequaquampretiosus est,
    sed
    in
    myslerio
    valde
    proeclarusinvenitur, quia
    videlicet
    aereumcolorem
    relinet, alque
    ideosanctos
    significat,
    qui
    coelestiamente
    petunt,
    dicentes cum
    Aposlolo
    :
    Nostra conversatioincoelisesl
    (Philip, in).
    Tertium
    ehatcedonius. Chalcedonius
    lapis
    nnilto est vilior
    quamsapphirus
    in
    natura,
    sed in
    mysticis
    sensibus
    valde invenitur el
    ipse pretiosus.
    Est enimfortis-
    siraoe
    naluroe,
    adeo ut omnium
    sculpenlium argu-
    ments rsistt :
    atque
    ideo
    significat sanctos, qui
    invictissimi sunt inter adversa
    hujus
    soeculi.
    Quorum
    unus dicit :
    Quis
    nos
    separabil
    a
    charilale Christi
    (Rom.vin)?
    Et iterum: Certussum
    quianequemors,
    neque vita; neque angeli,
    et
    coetera, polerunt
    nos
    separare
    a. charitate Chrisli
    (Ibid.) ;
    et taies benein
    l'undamentoEcclesioe
    consliluuntur, quia
    aliisexem-
    pla
    fortiiudinis
    proebent.
    Unde et idemaudiloribus
    suis dicit : Imilaiores mei estote sicut el
    ego
    Christi
    (I
    Cor.
    vin).
    Habet
    quoque
    idem
    lapis
    similitudi-
    , nemlucernoe
    pallenlis,
    et in hoc humilitalem san-
    ctorum
    significat, qui
    in
    proesenti
    vita
    pallidi
    ha-
    bentur
    , quia despiciuniur,
    contemnuntur et velut
    in nibilum
    reputanlur.
    Altamen
    ipsi
    obscuro loco
    lacent,
    aliisque
    lumen scienlioe
    atque
    ardoris de-
    utonstrant. Undeet ex uno illorum dicitur : Ille
    A eral lucerna ardens el lucens
    (J oan. v).
    Ardens vi-
    delicet fide et
    dileclione,
    lucens verbo et
    opre.
    Quartum
    smaragdus. Smaragdus pretiosus lapis
    est
    in sua
    natura,
    sed
    pretiosior
    in electorum
    figura.
    Qui lapis
    lantoeviridilatis
    est,
    ut omnemvirorem
    herbarum
    superet,
    el aeremetiamcircumfusumvi-
    ridem reddat. Reddit etiam
    imagines aspicieniium,
    si moles
    ejus
    fuerit
    ampla. Hujuslapidisgnera
    sunt
    multa,
    sed
    pretiosissimi
    sinaragdiuei lapides repe-
    riuniur in
    Scytbia, regione
    dserte
    , quos
    tamen
    cuslodiunt
    grypbes,
    animalia terribilia et
    ferocia,
    quoecorpus
    habent
    leoninum, pedes autem,
    rostrum
    et
    alas,
    ul
    aquila
    :
    ideoque per
    terram currunt ul
    leones, per
    ara volant ut aves.
    Quoe
    beslioecusto-
    diunt
    ipsam
    deserli
    regionem,
    et servant
    ipsos lapi-
    B
    des,
    non
    quodipsoe
    in suam eos convenant milita-
    ient,
    sed hominibus eos auferunt. Cum
    quibus
    Ari-
    maspi,
    homines unum oculum
    habenies,
    bellum
    grant, ipsosquelapides ejus
    auferunt.
    Quoe
    res
    pul-
    chruminse continet
    mysterium
    :
    Lapis quippe
    sma-
    ragdus, qui,
    ul
    diximus,
    nintioeest
    viridilatis,
    Chri-
    stum
    significat, qui pascua
    oelernoe-refectionis suis
    datants est fidelibus. Porro desertum illud in
    quo
    lapides reperiuniur, significat
    corda
    sanctorum, qui
    se aterrenis el
    hujus
    mundi curis
    longefaciunt,
    ut
    in scrta cordis sui
    quite
    Dominoservir*
    possint.
    Unde unus eorum dicit : Ecce
    elongavi fugiens,
    et
    mansi in soliludine
    (Psal. LIV).
    In
    quorum
    cordibus
    invenitur
    lapis smaragdus, quia
    in
    ipsis
    habitat
    Christus. Sed adsunt
    gryphes,
    id est
    maligni spiri-
    **
    tus, qui
    Christum nitunlur tollere
    fidelibus,
    non
    quodipsi
    eum
    habeant,
    sed causa invidenlioehomi-
    nibuseumauferunt. Sed sunt
    Ariioaspi
    unum ocu-
    lum
    habenies,
    id est electi unum oculum mentis
    possidentes, qui
    bellanlur cum
    gryphibus,
    hoc
    est,
    cum
    malignis spiritibus, Christuinque
    sibi
    rapiunt,
    qui
    est
    lapis pretiosus.
    Et ut Dominus
    designatur
    per
    hune
    lapidem,
    ita
    electi, quorum
    fides
    nunquam
    marcescit. Namet
    ipsi
    in fundamenta Ecclesioe
    po-
    nuntur, quia
    alios et
    exempta
    et doctrina
    erudiunt,
    i et inChristi doctrina confortant.
    Quinlum
    sardonyx. Sardonyx compositum.
    est ex
    sardio et
    onyche, cujus gnera plurima sunt,
    sed
    pretiosior
    tribus coloribus
    distinguilur
    in modum
    i
    unguinis, quia
    insubteriori
    parte
    habet
    nigrum
    co-
    i
    tarent,
    iumedio
    rubicundum,
    in
    superiori
    candiduin.
    Vel aliter :
    primant partem
    habet
    nigram,
    mediam
    i
    cattdidam,
    superius rubeam, significans sanctos, qui
    t
    nigri,
    id est
    despecti, contemplibiles,
    et abomina-
    biles, videntur,
    sedtameninnovati
    pergratiam
    Chri-
    j
    sti, semper splendore
    fidei irradiantur ab
    eo,
    ut si
    i ncessitas
    ingruerit,
    etiam
    per
    cbariiatis olficium
    proprium sanguinem
    non solum
    pro amicis,
    verum
    etiam
    pro ipsis
    fundere non metuant
    inimicis, quod
    significatur per
    colorem rubeuin. Hinc in Canticis
    ; canlicorum Ecclesia dicit : Nolite me considerare
    i
    quod fuscasum,
    quia
    decoloravit me sol
    (Cant. i).
    UndeJ 'aulus
    apostolus
    ait : Etsi exterior homo no-
    e sler
    corrumpilur,
    tameninterior renovatur dediein
    1207 HAYMONISHALBERSTAT.
    EP1SC. OPP. PARS 1.

    COMMENT.B1BL. 1208
    diem
    (//
    Cor.
    iv).
    Sextumsardius. Sardius
    lapis
    terroe.
    rubroe
    speciem
    habet, ideoquesignificat
    sanctos, qui,
    licet adsublimia
    inlelligenda
    et contuenda ducantur,
    tamen suam
    semper
    student
    recognoscerefragilita-
    lem,
    recordantes seesse filios
    Adoe,qui
    lerra rubra
    interprelalur.
    Reducunt
    semper
    ad memoriam
    qui
    sint et unde venerint,
    scilicet ex radie
    fragilis
    et
    peccatoris
    hominis,
    nevidelicet ex
    accepta
    coeleslis
    gratioe
    dono extollantur. Hinc Ezechiel
    soepe
    con-
    luens coeleslia
    mysteria, filius
    hominis
    vocatur;
    et
    Abraham :
    Loquar
    aa Dominummeumcumsim
    pul-
    vis et cinis
    (
    Gen.
    xvm).
    Et Psalmista :
    Mmento,
    Domine,
    quiapulvis
    sumus,
    homosicul
    fenum
    dies
    ejus
    (Psal. en).
    Beneautemiste
    lapis
    sexloloco
    subroga-
    tur, qui
    terroerubroe
    speciem
    lenere videlur, quia
    et
    primus
    homosexlo dieconditus invenitur,
    cui diclum
    est : Terra es el interramibis
    (Gen. m). Seplimum
    chrysolithus. Chrysolitlius quasi
    aurum
    fulget,
    et
    videlur emiltere ex se
    quasdara
    ardentes scintillas.
    Cujusspeciesignificantur
    hi
    qui
    luce
    supernoe
    sapien-
    tioe
    resplendent,
    suas virtutes
    atque
    sentenlias cura
    verboexhortalionis velul scintillasin
    proximos
    effun-
    dunt, quibus
    adamoremDei et
    proximi
    alios accen-
    dunt. Oclavum
    beryllus. Beryllus
    duos colores
    habet,
    viridem el
    pallentem.
    Per
    quem
    vite illorumdesi-
    gnalur, qui
    oelernorum
    contemplationi
    bonorum
    inhoerent,
    et iterumcura fralernoe administrationis,
    quasi
    ad
    pallorem
    redeunt,
    duraexteriora
    per
    acti-
    vant vitamfrairibus minislrare
    student,
    et
    qui paulo
    antefuerant virides in Dei
    contemplatione, palle-
    scunt iterumin
    lemporalium
    rerum
    per
    humaniiaiis
    '
    oiliciumadministration!;. Nonum
    topazius. Topazius
    lapis
    omnium
    lapidum
    colores in se habet
    ;
    unde et
    nomen
    accepit, quiapan
    Groece,
    Latineomnedicilur.
    Quo
    nihil carius
    rege
    in thesauris suis habere
    pos-
    sunt;
    et nascitur in insula
    ^Egypli quoe
    dicitur To-
    pazion. Significat
    sanclos omnibus virtulibus re-
    ferlos,
    et
    quasi
    multis
    coloribus,
    sic multis virtulibus
    luccnles. Decimum
    chrysoprasus. Chrysoprasus
    aurei
    colorisest et
    viridis,
    quodipso
    nomine
    manifestatur,
    parum
    distans a
    beryllo. Significat
    autem electos
    sapientiaresplendentes,
    et viriditale fidei
    semper
    ad
    coeleslia tendentes. Undecimum
    hyacinthus. Hyacin-
    thus similis est
    aquoe
    radio solis
    perfusoe.
    Et inhoc
    significat
    electos
    sapienlia repltes,
    non tamen hu-
    raana, qua
    sunl filii soeculi
    prudentiores
    filiis
    lucis,
    sed
    divina, quoesignificatur per
    radios solis
    aquoe
    iramissos. Duodecimum
    amelhystus. Amthystes
    tri-
    bus coloribus
    principalibusrespergitur,
    idest
    purpu-
    reo,
    violaceo et roseo. Et in hoc
    significantur
    san-
    cli, qui
    coelestemhabitant
    gerunt
    in
    terris,
    et ad
    proentium
    et ad cooeviialem
    angelorum
    venturi sunl
    in coelis. UndeDominus dicit : Et erunt sicut
    angeli
    incoelo
    (Matth. xxu), quoddesignatur per purpuram
    quoeprincipum
    est indumentum. Inviola
    aulem, quoe
    humilisest herba
    ,
    et tamenodorera
    optimumhabet,
    humililas illorum
    exprimitur,
    cumbonoe
    opinionis
    odore. lu rosaceo aulem colorecharilas
    inlelligitur,
    quoe
    intenlum inillis
    viget,
    ut etiam
    usque
    ad
    pas-
    A
    sionem
    martyrii
    nonsolum
    pro
    araicis,
    sed
    pro ipsis
    quoque prosiliant
    inimicis. Unde Dominus dicil:
    Majorem
    hac dilectionemnemo
    habet, quam
    ut ani-
    mamsuam
    ponatquispro
    amicis suis
    (J oan. xv).
    Et duodecim
    portoe
    duodecim
    margariloe
    sunt
    per
    sin-
    gulas. Quantum
    autemadlitterara
    pertinet,
    hoc
    dicit,
    quod
    illacivitas habet duodecim
    portas,
    et
    singuloe
    portoe
    erant ex
    singulis margaritis,
    idest
    unaquoeque
    porte
    erat ex una
    gemma,
    et ilerum in
    unaquaque
    porta
    erant duodecim
    margariloe, quoe
    sunt cenlum
    quadraginta quatuor.
    Una
    porte,
    vel
    margarila
    sin-
    gulariter
    Dominus
    intelligitur
    J sus Christus
    qui
    sicul
    dicitur fundamenlum fundantenlorum
    ,
    sic eliam
    po-
    test dici
    raargarita margarilarum.
    Istudest
    margari-
    tum, quodnegotiatorvenditis
    omnibus mit. In duo-
    B
    decim aulem
    portis intelligunlur
    sancli
    apostoli
    et
    coeteri
    proedicalores, qui
    nobis
    januam
    Ecclesioe
    aperiunl,
    undePsalmista:
    Aperite
    mihi
    portasjustitioe
    (Psal. cxvn). Slatimque
    unam
    portent annectit, qnoe
    singulariter
    Dominum
    significat,
    sicut dictum
    est,
    sine
    quo
    nemovenitad
    Patrem,
    dicens: Hoec
    portaDomini,
    justi
    inlrabunl ineam(Psal.
    cxvti). Superius legimus
    quod
    mensusest
    anglus
    muroscivitatis cenlum
    qua-
    draginta quatuor
    cubilorum.
    Qui
    numerus eiiamhic
    replicatur,
    cumduodecim
    margaritoeper singulas
    duo-
    decim
    portes describunlur; quia
    duodenarius nume-
    rus duodecies
    ductus,
    ceniesimumac
    quadragesintum
    quartum
    numerum
    consummat,
    in
    quo
    omnis multi-
    ludosanctorumconcluditur.
    Etplalea
    civitatisaurum
    mundum
    tanquamvitrumperlncidum. Superius
    dictum
    G
    esl
    quod ipsa
    civitas fuerit ex auro mundo
    tanquam
    viirum
    perlucidum,
    et hic
    plalea
    civitatis iisderante-
    tallis ferlur. Per muros
    quippecivitatis,
    robusliores
    et eniineniiores soeculi
    inlelligunlur
    :
    per plateam
    vero, quoe
    alalitudine ila
    vocatur,
    quia
    Groece
    plalon,
    Latinetatum
    dicitur, simplicesinlelligunlur, ipsisque
    subjecli
    inlalitudine charitalis ntoranles. Dicilur au-
    tem
    platea
    civitatis ex auro
    mundo,
    sicut el murl
    fuisse
    ferunlur, quia
    licet sit ibi dislanlia merito-
    rum, quia
    sicut in hac vita invenitur alius aliosan-
    clior,
    sic in illabeatiludine alius invenitur alioetni-
    nenlior,
    lamen
    unusquisquequod
    nonhabebil in
    se,
    possidebit
    in aitero
    per
    charitatis amorem. Hinc
    pe?
    beatumJ obdicilur : Parvus et
    magnus
    ibi
    sunl, etApo-
    _ stolus: StellaaStella
    differl
    in
    clarilate,
    sicet resurre-
    ctiomortuorum
    (I
    Cor.
    xv).Namper
    aurumclaritasde-
    signatur
    oeternoeretribulionis,
    per
    viirum vero
    pu-
    ritas cordis illorum
    exprimitur, quoe
    tune
    singulis
    invicemmanifestahilur. Iisdem
    itaque
    metallis ador-
    nalur
    platea, quibus
    et mri :
    quia
    nonlicet tentera
    habeant
    gloriamsubjecli, quantamproelali
    et docto-
    res
    Ecclesioe,
    tamen
    (ut
    dictum
    est) quod
    inse
    quis-
    que
    non
    habebit,
    possidebit
    inaltero
    per
    charitatis
    ardorem, quando
    sicut
    Aposlolus
    dicit : erit illisDeus
    omniain omnibus
    (I
    Cor.
    xv).
    Unde
    sequitur
    :
    Et
    templum
    non vidi in ea. DominusenimDeus
    omnipotenstemplum
    illius est et
    agnus.
    ProesensEc-
    clesia
    templum
    Dei
    est,
    juxta quod Apostolus
    dicit :
    TenwlumenimDeisanclumest
    quod
    estisvos
    (1
    Cor.
    m).
    1209 EXPOSITIO IN APOCALYPSIN.

    LIB. VII. 1210


    Tamen habet etiam
    ipsa templum corporale,
    id
    est locum
    oralionis, quo
    conveniunt fidles ad au-
    dienda divina
    eloquia
    et celebranda Christi sacra-
    menta. Illa aulem coelestis civitas J rusalem
    jam
    non habebit
    templum
    visibile, quia
    DominusDeus
    omnipotens
    Pater et
    Agnus(id
    est Filius
    Dei),
    tem-
    plumejus
    est. HincPaulus dicit : Non enim inma-
    nufactis habilaeuiis J sus
    introivit,
    et alibi,
    Christus
    assistens
    pontifex fulurorum
    bonorum, per amplius
    et
    perfectius
    tabernaculumnon
    manufactum,
    idest non
    hujuscreationis,introivit
    semel insancta
    (Hebr. ix).
    Et
    hoc
    templum,
    idest totamTrinilatem,
    nuncEcclesia
    possidetper fidem,
    tune vero
    possidebit per
    mani-
    festant
    speciem, quando
    eril Deusomniainomnibus
    et in illo. Erit enim tune
    templumEcclesioe,
    Pater
    -
    cumFilio et
    Spirilu sancto, quia
    inhabilabit ille
    Ecclesiam
    regendo,
    et isla inhabilabit illumin eo
    quiescendo.
    In
    qua
    scilicet
    mansione,
    idest indivina
    proleclione,
    tribus
    qualitatibus vigebit, quia
    ibi ha-
    bebit esse
    fliciter,
    et nossesanctamTrinilatem
    per-
    fecta,
    et eam
    quam
    noveril,
    diligere
    caste. Inbisau-
    temtribus bealiludinum
    qualitalibus
    omnis summa
    beatiludinis consisiit.
    El civilasnon
    eget
    sole
    nequeluna,
    ut luceant in
    ea. HoecJ rusalem
    quoe
    in
    proesenti agilur,
    in die
    fruitar lumine
    solis,
    nocte vero lumine lunoe: illa
    autem coelestis J rusalem nihil horum
    indigebit,
    quia
    verumhabebit
    lumen, quod
    nonsolum
    corpora,
    sedeliammentes
    singulorumilluminabit,
    unde se-
    quitur
    : Namclaritas Dei illuminabit eam.
    Ipse
    enim
    Deus, qui
    nunc illuminai mentes fidelium
    per fidem,
    ipse jam
    tune mulio
    magis illuminabit,
    cum eum
    videre ineruerint faciead faciem. Hinc
    if
    ?e dicit :
    Beati mundo
    corde,
    quoniam ipsi
    Deum videbunt
    (
    Matth. v
    ).
    Et lucerna
    ejus Agnus.
    Lucerna ad
    ignempertinet.
    Nain
    proesens
    Ecclesia
    eget lucerna,
    hoc est
    ign corporali
    illuminari. Illa autem
    jam
    non
    indigebit
    hac frui
    lucerna, quia
    lumen
    ejus
    est
    agnus,
    id est visio Chrisli cum Paire et
    Spirilu
    sancio,
    de
    ipso
    enimFilio inlibro
    Sapientioe
    dicitur :
    Candorenimtst lucisoeternoe
    (Sap. vu). Quoe
    lux
    inique
    in
    proesenti
    videri
    nequit.Unde
    Dominus ad
    Moysen
    dicil: Non enim videbit me homo et vivet
    (Exod.
    xxxm).
    Et ambulabunt
    gniesper
    lumen
    ejus.
    LumenEc-
    clesioeChristusest. Unde
    per
    Isaiamdicitur :
    Surge,
    Muminare, J rusalem, quia
    venit lumen tuum
    (Isa.
    LX).
    Hoecautant verba nonad futuri
    temporis
    remu-
    neralionera,
    sed ad
    proesentis laborem,
    referenda
    essesalis elucet.
    Neque
    enim
    jam
    tunesancti inam-
    bulando
    laborabunt,
    sed
    post
    laborembateviventes
    quiescent.
    Nunc
    ilaque
    ambulant
    per
    lumen
    ejus,
    hoc
    est, per
    Christi
    fidem, coeterasquevirtules,
    ut
    posteapervenienles
    ad
    palriamcoelestem, quiescant
    in
    ipso
    lumine,
    hoc
    est,
    in
    ipsius
    Dei
    contempla-
    tione. Et
    reges
    terroe
    affrent gloriam
    suamet hono-
    reminillam.
    Reges
    lerroe
    inlelligunlur
    omtes
    justi,
    qui
    benesecum
    subjeclis regeresalagunt,
    de
    quibus
    diclumesl :Cor
    rgis
    inmanu
    Dei,quoeunquevoluerit,
    A
    vertetillud
    (Prov. xxi).
    Isti
    itaquereges,
    hoc
    est, oiuues
    justi,
    suam
    gloriam
    et
    honorem, quod idipsumest,
    rfrent adillamcoelestem
    J rusalem, quia
    omnem
    suamremuneralioncmet
    prosperitatem, atque
    omne
    suum
    gaudium
    et exsullalionemibi
    rcipient
    : el
    quo
    amplius
    in
    proesenli
    vila
    afliguiiiur
    et
    despiciuntur,
    eo
    amplius
    ibi exaltabuntur.
    Quo
    contra
    reprobi, qui
    in
    proesenli
    suam
    gloriam
    et honorem
    possidenl,
    et
    in
    prosperis hujus
    soeculise
    extendunt,
    ibi vacui re-
    manebunt. UndeDominusdicil : Voevobis
    divitibus,
    qui
    hichabelisconsolalionemvesiram
    (Luc. vi). Quia
    enimsancti in
    proesenli
    vila
    gloriam hujus soeculi,
    quoereproborum est,
    non
    amant,
    idcirco suamad
    oeternamflicitaient
    gloriam
    dfrant, quando
    ibi
    exaliali
    remunerabuntur,
    cumel uni illorumdixerit
    B D minus : Tu esto
    supra
    decem
    civilates;
    alieri au-
    tem: Tuesto
    supra quinque,
    sicut
    in
    Evangelio ipse
    manifestai. Aliter :
    Reges
    lerroe
    intelliguntur apostoli
    coeleriqueproedicalores, qui propter regimen
    anima-
    rum
    quas regunt, jure reges
    vocantur. Isti affrent
    gloriam
    et honoremin
    illam,
    hoc
    esl,
    omnes
    quos
    Christo
    acquisierunt
    sua
    proedicatione
    et doctrina.
    UndePaulus
    quibusdam
    dicit : Glorianostravosestis
    in die Domini'nostri J esu Christi
    (II
    Cor.
    i),
    recle
    enim
    gloria regum
    et honor vocantur hi
    pro quibus
    iidem
    reges
    coronantur.
    Et
    portoeejus
    nonclaudenlur
    per
    diem.
    Magna
    se-
    curitas erit inJ rusalem
    coelesti,
    ubi nulloe
    jam
    erunt
    insidioe
    inimici,
    et idcirco
    porloeejus
    non
    claudenlur,
    quia
    videlicet dies erit ibi
    perptua,
    cui noxnonsuc-
    C cedet. Unde
    sequitur
    : Nox nonerit illic. Sedvidea-
    mus
    quomodo
    in
    proesenti
    vita claudunlur
    portoe,
    quoeuliqueproedicalores inlelligunlur, per quorum
    minisleriumEcclesiamintramus. Portoeenimcivitatis
    dum
    claudunlur,
    ingredientibus
    aditumnon
    permit-
    tunt.
    Itaquequasi
    claudunlur
    porloe,
    dumsancli
    proe-
    dicalores diabolum
    repellunt
    a cordibus
    fidelium,
    ipsique
    aditum
    ingrediendi denegant,
    dumfidlesin-
    struunt
    quomodoejus
    lenlalionibus rsistant. Hinc
    Petrus dicit : Adversariusvester
    tanquam
    leo
    rugient
    circuit,
    quoerensquem
    devoret,
    cui resistite
    fortes
    in
    fide(
    Il Petr.
    v).
    Ideo autemibi dicit : Porloe
    ejus
    non
    claudenlur, quia
    sublalonoctis
    timor, perptua
    dieselectis
    fulgebil.
    Non
    jam
    dicetur ibi :
    Vigilaie
    et
    orale
    (Marc, xm), quod
    adnoctemadversiiatis
    perli-
    "
    net,
    sed : Vacate et videie
    quoniamego
    sumDes
    (Psal. XLV),quod
    ad diei
    redigilur
    securilalem.
    -
    Et
    affrent gloriam
    et honorem
    gentium
    inillam.
    Haud
    dubium, ipsi qui superius appellantur reges
    terroe,
    idesl sancti
    proedicatores, qui gloriam
    et ho-
    norem
    gentium
    in illamcivitatem
    affrent,
    quando
    aggregata
    lurba
    fidelium,
    ipsosquos proedicando
    ad-
    duxerunt ad
    fidem,
    secumad
    palriam
    coelestemin-
    troduceut.
    Magna
    enim
    gloria, magnusque
    honor
    gentium
    in illamcivitatem
    afferetur, quia
    maxima
    ex
    parte
    ex
    ipsis genlibus
    decorabilur.
    Non inirabil in illam
    aliquid coinqmnatum
    et
    fa-
    ciensabominationem. Inhanc civitatem
    coinquinati,
    idest vitiis maculali,
    et facientes abominationem,
    id
    1211
    HAYMONISHALBERSTAT.
    EP1SC. OPP. PARS
    LG&oENT.
    BIBL. 1212
    est
    peccatum,
    simul mirant cum
    bonis, quia
    sicut
    hoecvitamdia
    inter coelumet terram
    eonsistit,
    ila
    ulriusque partis
    cives in secontinet. Inillam
    autem,
    ubi soli erunt boni,
    non intrabit
    coinquinalum,
    et
    faciens
    abomtaationeni,
    id
    est peccatum, quia
    nulla
    erit ibi
    permistio
    malorum,
    sed sola societas bono-
    rum. Soli enim boni
    regnabunt
    cumChristo,
    cum
    quo
    et in
    quo
    in eadem J rusalem coelesti fliciter
    permanebunt.
    Et
    mendacium,subaudis,
    nonintrabit
    in
    eam,
    idest
    quilibet jam
    rnendacii noxam
    perpe-
    trans. Omne enim
    mendacium, sicut
    supradicium
    esl,
    non caret
    peccato.
    Nisi
    qui scripti
    sunt in libro
    vitoe
    Agni,
    idest hi soli
    ingredientur
    coelestemJ ru-
    salem, qui
    in Dei
    proescientia
    ad hoc ante omnia
    soeculasunl
    proescili
    el
    proedeslinati.
    Liber
    quippe
    viloe
    Agni
    vis
    intelligitur omnipotentis Dei,
    sicut
    supradictum est, quia
    omnia scit
    antequam
    fiant.
    CAPUT XXII.
    Et ostendit
    mihi
    flumenaquoevivoe,splendidum
    tan-
    quamcryslallum, procdent
    de sede
    Dei
    et
    Agni.
    Flu-
    men
    aquoe
    vivoe
    intelligitur
    doctrina
    Veleris
    et Novi
    Testamenti.
    Quudenimaquaproedicationera
    sanclam
    significet,
    Salomondocet
    qui
    dicit
    :
    Aquaprfunda,
    verbaex ore viri : ettorrens
    redundans, fonssapien-
    tioe
    (Prov. xviu).
    Et Dominusdicil in
    Evangelio
    :
    Qui
    crdit in
    me,
    sicul dicit
    Scriptura, flumina
    de ventre
    ejus fuent aquoe
    vivoe
    (J oan. vit).
    Sed curauna sit
    doctrina Veteris et Novi
    Testamenti, pluraliter
    enun-
    lialur, quia
    scilicet et uniiatem fidei
    annunliat,
    et
    lamen ad multos auditores
    pervenit,
    et
    per
    multo-
    rumora diffunditur. Bene autant
    flumen aquoe
    vivoe
    vocatur,
    quja quos irrjgat,
    vivificat,
    et ad vitam
    oeternam invitt. Recle
    ergo crystallo splendenti
    compartes propler puritatem
    fidei, quoe
    in
    baptismo
    percipilur. Quos
    enimvivicando
    vivificat,
    ad
    aquam
    baptismatis perducit, eosque
    et
    pmitale
    fide;
    splen-
    didos,
    el robore forlissimosreddit. Sedes autemDei
    Patris el
    Agni,
    idest Filii
    Dei,
    ex
    qua ipsaprocedit,
    Ecclesia esl
    fidelium, quibus
    Paulus
    dicit :
    Templum
    enimDei sanctum
    est,
    quod
    estisvos
    (I
    Cor.
    ni), quia
    in illorumcordibus Christus sedet cumPaire et
    Spi-
    rilu
    sancto. Quorum, quiainseparabilis
    esl
    poleslas,
    inseparabilis
    est etiamsedes. Ab
    ipsaergo
    Dei sede
    procedit aqua, quiaper ipsam
    Ecclesiam diffunditur
    proedicalio.
    / medio
    plateoeejus.
    Id est in medio
    ipsius
    Ec-
    clesioe. Nec solum
    ipsa
    doctrina
    robustes
    quosque
    irrigat,
    sed eliam
    simplices, qui per plaleam
    desi-
    gnanlur.
    Et ex
    utraque parie fiuminis lignumviloe,
    afferensfructus per
    menses
    duodecim.
    Hoc
    juxla
    lit-
    leram non
    polest intelligi,
    ut videlicet
    lignum
    ex
    utraque parte
    fluiuiitis
    sit,
    nisi forte in medio fuerit
    collocatum, ul
    rami illius hinc et inde sint
    expansi.
    Verum
    spiriiualiter
    hoc
    iulelligendumesl, quod
    sci-
    licet
    lignum
    ex
    ulraque parte
    (limitais sit.
    Lignum
    quippe
    vitoeChristus esl
    sapienlia
    Dei
    Patris,
    de
    qua
    Salomondicil :
    Lignum
    vitoeest his
    qui apprehende-
    rint
    eam; et
    qui
    tenuerii
    eam,
    beatus
    (Prov. m).
    Hinc
    A
    el in libro Geneseos
    legimus, quod
    fueril
    lignum
    viloeinmedio
    paradisi, quod
    scilicet
    lignum
    Domi-
    numJ esumChristum
    significat, qui
    vitam oeternam
    proestat
    se
    digne
    comedentibus.
    Lignumilaque
    ex
    utraque parte
    fiuminis est, quia
    Vtus et Novum
    TestamentumChristumannuntiat : et
    quod
    inVeteri
    proenunlialur fulurum,
    hoc inNovo manifesiatur
    implelum.
    Per menses autem
    duodecim,
    in
    quibus
    ipse
    Christus
    qui
    est
    lignumvitoe,
    suosaffert fructus
    duodecim
    apostoli inlelligunlur.
    Dicitenim
    ipse
    dese
    et de
    ipsis aposlolis
    in
    Evangelio
    : Nonne duodecim
    sunt horoediei ?
    (J oan. xi) seipsumappellans diem,
    horasautemduodecim
    apostolos.
    El
    quia
    exhoris
    dies,
    et ex diebus
    menses efficiuntur, quod significatur
    simpliciler per
    duodecim
    horas,
    hocet
    per
    duodecim
    B
    menses,
    idest
    ipsi
    duodecim
    apostoli, per quos
    Chri-
    stus fructumsuum
    afert,
    hoc
    est, miracula, proedi-
    cationem
    atque opra
    coelestia. Hinc in
    Evangelio
    legitur, quiaprofecli proedicaverunt ubique
    Domino
    cooprante.
    Hincet Paulus dicit : An
    experimentum
    quoerilis ejus qui
    in me
    loquitur
    Christus
    (II
    Cor.
    '
    xm)? singula,
    subaudilur
    ligna,
    reddentia
    fructum
    suum.
    Quodinlelligitur per menses,
    hoc
    inlelligitur
    et
    per ligna, quoe
    ab
    ipsoslipileprodeunt,
    duodecim
    videlicet
    apostoli,
    et in
    ipsis
    omnessaneti, qui
    fra-
    ctura fidei suoe
    atque operalionis
    reddere assidue
    non cessant. Et
    folialigni
    ad
    sanilalem
    gentium.
    Si
    per
    ramos
    stipiiis intelliguntur apostoli, per
    folia
    ligni intelliguntur apostolorumdiscipuli, qui
    ad sa-
    nitatem
    gentiumperveniunl, quas
    suo
    exempta
    et
    C
    doctrina
    instruunt,
    et ad
    yeram sanilatem mentis
    perducunt.
    Si autem
    hoec
    ad coelestemJ rusalem
    referre
    volueriraus,
    flumen
    aquoe
    vivoe
    inielligamus
    conteraplationem
    sancloe
    Trinitatis,
    in
    qua
    estsaiietas
    oeternoe
    refectionis, juxta
    illud Psalmista?:
    satiabtr
    dum
    manifeslabiturgloria
    tua
    (Ps. xvi).
    Namet
    supra,
    dicente
    ipso Domino, legimus
    :
    Ego
    sitienti dabo de
    fonte
    aquoe
    vivoe
    gratis.
    Hinc Psalmista
    ipsum
    esse
    fontem
    ostendens,
    dicit: Filii hominumin
    protectione
    alarumluarum
    sperabunt.
    Inebriabuntur ab ubertale
    domus
    tuoe,
    et torrente
    voluptatis
    tuoe
    potabis
    eos
    (Psal. xxxv).
    Inhocverofonteest vite
    perptua, quia
    quiconque
    ad Dei
    coiitemplalionempervenire pote-
    rit,
    habens vilam
    oeternam,
    idesl
    Deum,
    ipse quo-
    que
    vivet iuoeternum.
    Quod
    videlicet
    flumen, splen-
    D
    diduin
    tanquamcryslallum
    dicilur,
    quia
    videlicetsua
    contemplatione
    perducet
    ad firniilatcmimmortali ta-
    lis
    atque
    incommutabililatis.
    Quod
    etiam flumen
    bene a sede Dei
    procedere
    dicitur,
    et in
    plaleam
    civitatis derivari.
    Quod
    enimest
    sedes,
    hoc est et
    platea civitatis,
    id est omnis Ecclesia
    generaliter,
    sed
    propter
    diversorum
    personas
    ita
    distinguilur.
    Quia
    enim
    quos possidendorgit,
    ubertale suoevi-
    sionis
    saliat,
    bene insede
    tanquam
    fons
    redundat,
    ut
    unusquisque
    habitator
    pro
    viribus inde
    hauriat, pro
    meritis
    accipiat
    :
    quia
    licet eadem visio simul ha-
    beatur ab
    omnibus,
    tamen
    pro singulorum
    meritis
    unicuique
    distribuitur. Et ex
    ulraque parte
    fiuminis
    lignum
    vitoe.
    Quod superius designatur per
    luniem
    !
    )
    1213
    EXPOSITIQ
    IN
    APOCALYPSIN.
    -
    LU?. VII.
    1214
    aquoevivoe,
    nocnuncetiara
    designatur per lignum
    ex
    ulraque
    parte
    fiuminis
    positum,
    id est
    coiilemplalio
    sanctoe
    Trinitatis, quoeangelicam
    simul
    et humanam
    naturamhinc indesalit, ipsaque
    visionis
    poli.o
    ita
    est
    muilimoila,
    ut
    quidquidcuiquam
    in
    desideriotune
    venerit,
    hoeceademvisio
    fit,
    quando
    sicut
    Aposlolus
    dicit: eritDeusomniainomnibusI Cor.
    xv).
    Sedneemi-
    rum,
    cumet
    ipsum
    manna filiisIsral decoeloattribu-
    tum,perquod
    oeternasatielas
    figuratur,
    hocsecundunj
    Scripluroe
    senleniiam
    unicuiquesapueril
    in
    ore, quo
    fuissel delectams. Per
    menses, quibus ipsumlignum
    fructus
    affert,
    oelernitas
    intelligitur
    : Per
    annos, ut,
    anni lui non
    dficient(Psal. ci)
    :
    per
    menses
    vero,
    ut
    est illudIsaioe
    (c.
    LXVI)
    ; Et eril mensis exmme:
    per
    diem,
    ul esl illud:
    Melior
    est diesuna in atriis luis
    super
    millia
    (Psal. LXXX.UI);
    et iterum: Ordinatione
    tua
    persvrant
    dies
    (Psal. CXVIII). Lignumergo
    vitoe
    per
    duodecimmensesfructus
    reddit, quiaipsa
    merces
    beaioe
    ininiorlalilatis, quoeper
    fructus
    designatur,
    quaque
    electi
    perfruuntur,
    nullumterminum
    habet,
    sedsinefinentanet.
    Singulaligna
    reddentia
    fructum
    suum. lu hocfructumsuum
    reddenl, quoniam
    mer-
    cedem
    operum
    suorum
    percipient.
    Et
    folia ligni
    ad
    sanilatem
    gentium.
    Folia
    ligni,
    laudes
    intelliguntur
    sanctorum, .de
    quibus,
    Psalmista : Beati
    qui
    habitant
    indomotua
    (Psal. LXXXIII). Quoe
    laudes ad sanila-
    tem
    gentiumproficient,
    cumeorum corda
    perptua
    Crealoris laus
    replens,
    nullam in eis
    fatigationem,
    nullani
    lassiludinem,
    nullam tristitiam sinit in-
    esse.
    Et omnemaledictum
    non erit in ea
    amplius.
    In
    proesenli
    Ecclesiamaledictumest,
    scilicet
    genus
    ho-
    minum, qui
    inCainmaledictionem
    perceperunt.
    In
    illa socielale
    sanctorum,
    nullum erit
    maledictum,
    sed omnis Ecclesia electorum benedicetur in suis
    habilaloribus,
    cumaudierinl:
    Venite,
    benedicti
    patris
    mei
    (Matth. xxv),
    etc. Serf sedes Dei el
    Agni
    in Ma
    erunt.
    Superius
    unam sedem
    posueral,
    de
    qua
    et
    dixerat sevidisseemanare flumen
    aquoe
    vivoe: nunc
    autem
    pluraliler
    sedes
    introducit,
    dicens : SedesDei
    in illt erunt. Sed et hoc
    significant plures sedes,
    quoduna,
    id est omnemelectorum
    Ecclesiam, quoe
    scilicet
    propter
    unilaiem fidei in una sede
    propter
    diversilatem
    gentium
    in
    pluribus exprimilur.
    Unde
    el
    superiusviginti quatuor
    sedes visoeessereferun-
    lur. Et servi
    ejus
    servient illi. CumDominusdisci-
    pulis
    dicat : J am non dicamvos
    servos,
    sed amicos
    meos
    (J oan. xv), quomodo
    hic
    Scripturajain
    immor-
    tales effeelos vocat servos? Aut si
    jam
    servitule
    corruptionisliberaii,
    ad liberlalem et
    gloriam
    filio-
    rum Dei tune
    pervenient, quomodo
    in illa
    quite
    oeternaservirenarrantur? Sed sciendum est
    nobis,
    quia
    ineo
    quodjam
    nulloceriamine
    desudabant,
    sed
    oeterna
    quitefovebiintur,
    liberi
    erunt,
    ac nullaser-
    vituleobnoxii. Namet nuncnon sunt servi
    limoris;
    sed amoris. Duoeenimsunt
    servilutes, quia
    aliter
    limet servus neverberelur a
    Domino,
    aliter aulem
    filiusne
    privetur
    hoeredilate
    patenta,
    offendens in
    aliquopii patris
    oculos. Illeenimservit
    tiraore,
    iste
    A
    aulemamore. Hac servitule serviunl electi hic om-
    nipotent!
    Deo,
    proecaventesomnino,
    neeumin
    aliquo
    offendant
    peccato.
    Ibi aulemservient
    illi, laudando
    el
    glorificando
    illum, juxta
    illud: Beati
    qui
    habitant
    indomolua
    (Psal. LXXXIII).
    Et videbunt
    faciemejus.
    Id est
    perfectam cogni-
    tionein
    ejus
    habebunt.
    Neque
    enim
    pueriliter
    hoc
    intelligendum
    est,
    ut
    puientus
    Deumhabere
    facient,
    quoecorporeis
    oculis
    possit videri,
    sed
    quia
    infacie
    hominis
    cogititio
    est,
    ideohic
    per
    facient
    quant
    electi
    videre
    dicuntur,
    nihil aliud
    quam cognilio
    sanctoe
    Trinitatis
    inielligeinr.
    Hinc
    scriptum
    est : Scimus
    quia
    cum
    apparnerit,
    similesei
    erimus, quoniam
    vide
    bimuseumsiculi est
    (1
    J oan.
    m).
    Talemenimvide-
    bunt sancti
    Deum, qualent
    nunc
    angeli
    vident,
    de
    B
    quibus
    Dominus dicit :
    Angeli
    eorum
    semper
    vident
    faciem
    Patris mei
    qui
    in coelisesl
    (Mallh. xvin).
    Df
    hac aillent visione
    quomodo
    scilicet sit
    intelligenda,
    salis
    supradiclum
    est. El beatus Ansbertus Antbro-
    sius,
    dicte aliorumdoctorum
    sequens, plura, inquit,
    loquuntur, paiefacientes
    oculos
    mentis,
    Dei naturam
    esse
    contemplandam,
    sicut et charilas videlur. Si
    enimexlcrior homonosier videre
    nequit interiorem,
    quanta magis
    Deum
    conspicere nequit, qui ulique
    multo est sublilior anima nostra? Videbunt illum
    itaque
    mente
    ,
    idest
    perfectam
    ejus (ul
    diclum
    esl)
    habebunt
    cognilionem,
    ut
    impleatur quod
    Dominus
    dicit :Beati mundo
    corde,
    quoniamipsi
    Deumvidebunt
    (Matih.v).
    Coeteraexillius
    invesligentur
    conlraciione.
    Et nomen
    ejus scriptum
    in
    frontibus
    eorum. Per fron

    tem
    (sicut superius
    dictum
    est) exprjmitur
    fides. Sed
    cumibi
    jam
    non sit fides aut
    spes,
    quid
    sibi
    vult,
    quod
    electi nomenDei infrontibus habere
    perhiben-
    tur? Sed
    sciendum, quia
    fideshic
    pro
    remuneralione
    fidei
    posila est, quoe
    remuneratio
    contemplatio
    Dei
    omnipotentis
    erit. Cum enim
    acceperit Ecclesia,
    quod per
    fidem
    crdidit,
    recle
    ipsumfidei proemium
    pro
    litulo
    glorioe
    in suisfrontibus
    geslare
    videbilur.
    Et noxultra nonerit. Idest vicissiludo
    temporis ,
    vel eliamtribulatio
    anguslioe, quoesoepeper
    noctem
    figuralur.
    Hoec
    naraquesuprajamdixerat,
    sedinre-
    peiitionc
    verbi
    demonslrat, quam appelendum
    sit
    lumen
    illud, quod
    totiens
    Ipquendo
    inculcat. Et non
    egebunt
    luminelucernoe
    neque
    lumine solis. Nunchu-
    mana infirmitas ad exercenda diurna
    opra ,
    noctis
    "
    quiele
    redditur
    idonea,
    uiitur etiaminnoctelucerna
    pro
    consolatione: tuneaulem
    quando
    erit Deusom-
    nia in
    omnibus,
    qui
    est lux veraomnes illuntinans
    ,
    non
    egebit
    luminelucernoevel luminesolis. Undese-
    quitur
    :
    Quoniam
    DominusDeusilluminabit illos. Si
    vero nocleni
    intelligamus ignorantiam,
    Iucernam
    vero vel
    solem,
    divini verbi
    proedicalionem, nequ
    nox erit tune
    -ignoranlioe,nequeproedicaliodoclrinoe,
    quia
    sicut Isaias dicit : Non docebit vir
    proximum
    suum
    ,
    dicens :
    Cognosce
    Dominum
    , quia
    omnes
    scient me a
    majoreusque
    ad minorem
    (J er. xxxi).
    Sed omnes oeternoe
    sapiehlioe
    inhoerentes
    , perfecta
    scientia
    fulgebunt.
    Et
    regnabunt
    cum
    capite
    suoin
    soeculasoeculorum.
    Et dixil mihi. Hauddubium
    quin
    4315 HAYM0N1SHALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. COMMENT.BIBL. llf
    anglusqui
    hoecilli ostendebat: Hoecverba
    quoe
    sci- A
    licet abinitiolibri dicte vel oslensa tibi sunt. Fide-
    lissimasunt
    quiaquidquid
    tibi diclum
    est,
    veraciter
    implebitur.
    Et vera sunt
    quia
    a
    Deo
    vero sunt
    pro-
    lata.
    Quod
    autemdicitur
    J oanni, pertinet
    etiamad
    universalem
    Ecclesiam,
    cui
    per
    internant
    inspiratio-
    neni
    ipsa
    verborumveritas revelalur : el ideonulius
    intantumdbet
    insipiensfieri,
    ul
    aliquo
    mododubi-
    tet de
    his, quoe
    sub tante coiileslatioue
    pronuntian-
    tur esseverissiraa. Et DominusDeus
    spirilusprophe-
    larummisit
    angelum
    suumoslendereservissuis
    ,
    id
    est
    ipsequi
    locnlusest
    prophelis, ipse
    misit
    angelum
    suumoslendere
    J oanni,
    et in illoomni Ecclesioe
    quoe
    oportetfieri
    cito. Nomine
    spirilus
    totaTrinilas intelli-
    gitur, quoeipsumangelummisit, qui
    natura
    quidem
    anglusfuil,
    sedincarnaii Verbi solins
    personamges-
    "
    sil. Undeet
    aliquando
    ex
    persona
    Chrisli
    loquiiur,
    di-
    cens :
    Ego
    sum
    primus, ego
    novissimus
    (Is. XLIV),
    elc.
    Aliquando
    suamatlendens
    naturam,
    J oannemnese
    debeat adorare
    prohibet.
    Notandumautem
    quod
    in
    initio istius libri dixil el
    significavit, mitions,
    per
    angelum
    suumserve suo J oanni. Hic vero nonuni
    singulariler,
    sedservis
    pluraliler
    dicil ostendenda
    quoe
    oportet
    fieri cita. In
    quibus
    verbis
    ostendit, utique,
    non uni
    specialiter, J oanni,
    sedomniumin se ulili-
    tati in J oanne
    generaliter prospexisse, quia quod
    J oanni
    dicitur,
    omnibus Ecclesioefidelibus
    congruit.
    Quoe
    sunt aulem
    quoeoportet
    fieri cito?
    ulique
    re-
    muneratio
    sanclorum,
    et damnalio
    reproborum.
    Undeet
    sequitur
    :
    Ecceoeniovelociterad
    reddendum,
    scilicet unicui-
    G
    quejuxta
    mritant suum. Licet enim
    quaniuluntcun-
    que spatium
    hoec
    proesens
    vita
    videatur,
    tamen omne
    tempus proesentis
    vitoe
    comparatum oeternitati,
    ve-
    luti momeitlaneum
    habetur, atque
    idcirco velociter
    sevenire
    protestalur,
    ul cita
    impleaniur quoeopor-
    tet fieri.
    Beatus,
    id est
    felix, qui
    cusloditverba
    pro-
    phetioe
    libri
    hujus,
    servans
    quoe
    in eo
    scripta sunt,
    ut
    dignus
    babealur remuneralione
    perptua.
    Et
    egoJ oannes, subaudilur,
    beatus
    sum, qui
    audivi
    etvidi hoec.Et
    postquam
    audissemel
    vidissem,
    cecidi
    antepedesangeli
    ul adorarem
    eum,
    qui
    mihi hoecosten-
    debat. Et dicil mihi : Videne
    feceris.
    Conservustuus
    sumet
    fratrum
    luorum
    prophetarum,
    el eorum
    qui
    servant verba
    prophetioe
    libri
    hujus.
    Hoc
    loco,
    sicutet
    superius,
    J oanneset
    angluspropriaspersonas
    resu-
    *
    munt. Neenim
    quisquam
    de
    conscriptione
    libri hu-
    jus dubitaret,
    suamauctoriiaiemJ oannes
    inlerponit,
    dicens :
    Ego
    J oannes
    qui
    audivi et vidi hoec.
    Ipse
    quoqueanglus
    resumil suam
    personam, prohibelque
    J oannemne seadorare
    debeal,
    dicens : Videne
    fece-
    ris. Conservustuussumet
    fratrum
    tuorum. Ex
    quibus
    verbis salis
    supradictumest,
    quod
    videlicet
    ipse
    an-
    glus
    oelhereum
    corpussusceperit, atque
    ideo
    pedes
    habere
    dicitur,
    et
    quod
    limueril
    post
    adventumFilii
    Dei adorari ab
    homine,
    qui super
    se sciebat
    jam
    esse
    hominem,
    cumnihil taie
    legamus
    in Veteri Te-
    stamento,
    ubi
    frquenter quidemlegimusangelos
    ab
    hominibus adoratos, nec orohibitos. Sed mirum
    A
    valdeest cur J oannes contra interdictum
    angeli
    se-
    cundoeumadorarevolueril. J am enimsimili modo
    seadorare
    vetuerat,
    unumque
    Deumadorandumesse
    docuerat. Ad
    quoddicendum, quia
    aut
    magno
    visio-
    num
    slupore perculsus,
    oblitus fuerat eorum
    quoe
    supraaudierat,
    aut certe
    polest
    esse
    repelilioprioris
    scnlentioe. Deumadora. Id est non creaturoe
    ,
    sed
    Crealori honoris reverenliamoffer. Nota vero
    quod
    soepeanglus
    J oanni futara
    proedixit,
    et muliaeliam
    inhoc libro
    reperiunlur prophelarum
    verbissimilia.
    Namel
    integri
    versusIsaioeel
    Zacharioe,
    aliorumque
    prophetarum
    ibi
    reperiunlurr
    Undeest : Videbuntin
    quemtransfixerunt
    (J oan. xix).
    El dixit mihi : Ne
    signaveris
    verba
    prophetioe
    hu-
    jus. Quare
    hic
    dixil,
    ne
    signaveris,
    id
    est,
    ne si-
    B
    gillaveris,
    ne clauseris verba libri
    hujus,
    cum
    in mdia
    hujus
    oralionis srie diclum sit J o-
    anni :
    Signa quoe
    locuta sunt
    septem
    tonitrua
    ,
    el
    noli ea scribere?
    Quia
    videlicet malis et conlem-
    ploribus signanila
    et claudenda
    atque
    abscondenda
    sunt divina
    mysteria.
    Undeest : Nolitesanclumdare
    canibus
    (Matth. vu),
    et : Ne miseritis
    margaritas
    veslras anle
    porcos (lbid.).
    Fidelibus aulemmani-
    festanda sunt divina
    eloquia.
    Unde Dominusdicit :
    Vobisdatumesl nosse
    mysteriumregni Dei,
    coeteris
    aulemin
    parabolis (Luc.
    xi).
    Dicilur
    itaque propter
    infidles:
    Signaquoe
    locutasunt
    seplemtonitrua,
    et
    noli ea
    scribere,
    propler
    fidles aulem. Scrioe
    quoe
    vides,
    et : Ne
    signaveris
    verba
    prophetioe
    libri
    hujus.
    Vel
    cerle,
    quod
    in
    principio hujus
    revelationis dici-
    C
    tur J oanni : Scribe
    quoevides,
    quoe
    viturus es
    ,
    in
    mediovero :
    Signaquoe
    locutasunt
    septemtonitrua,
    i
    alque
    infine: Ne
    signaveris
    verba
    prophetioehujus,
    potest
    ila
    intelligi, quod Spirilus
    sanctus
    proevidil,
    primo temporequosdam
    inEcclesia
    fuluros, qui
    cura
    gaudio
    el aviditate
    recepturi
    eranl Domini sermo-
    nem : deinde etiam
    quosdam fuluros,
    i.i
    quibus
    ,
    abundat
    iniquitas
    et
    refrigescit charilas, quin polius
    verbum Dei
    conieranunt, quamsuscipiunt
    : exlremo
    i
    vero
    apprnpinquanle judicio,
    erunt
    (verum
    non
    ;
    solum
    genliles,
    sed eliam
    J udoei)qui
    cura maxima
    aviditateverbumDei
    suscepluri sunl, proedicanlibus
    i Elia'et
    Enoch, coeterisqueproedicaioribus. Quiaergo
    i in
    primo
    et ullimo
    tempore
    fidles
    fuerunt,
    sive
    t futuri
    sunt,
    verbum Dei cum
    gaudio suscipientes,
    -
    "
    beneinilio
    hujus
    libri dicitur : Scribe
    quoevides,
    et
    infine: J Ve
    signaveris
    verba
    prophetioehujus.
    At
    quia
    ,
    in medio mulli sunl
    conteraplores
    verbi
    Dei,
    con-
    :
    grue quoque
    et hic in medio dicitur :
    Signa quoe
    .
    locutasunl
    septemtonitrua,
    et noli ea scribere.

    Tempus
    enim
    prope
    esl. Hocad illud
    pertinet, quod
    5 proeniisit
    : Ne
    signaveris
    verba
    prophelioehujus, quo
    hoec
    impleri
    debeant,
    a
    lempore
    scilicet resurreciio-
    ;
    nis Christi
    usque
    ad diem
    judicii, quando singulis
    i
    juxta opra
    sua retribuetur. Dehocbrevissimotem-
    i
    pore
    idemJ oannes'in
    Epislola
    sua dicit :
    Filioli,
    novissimahoraesl
    (I
    J oan.
    H).
    t
    Qui nocel,
    noceatadhuc: et
    qui
    in sordibus
    esl,
    i sordescatadhuc. Permissivus modusest. non oota-
    1217 EXPOSITIOIN APOCALYPSIN.

    LIB. VII.
    1218
    tivus
    ; soepe
    enimDeus
    omnipotens permittit
    horai-
    A
    liera
    propler peccata proeterila
    ruere ad
    graviora;
    unde
    per
    Psaliuistemdicilur : Non audivit
    populus
    meusvocem
    meam,
    et Isral non inlendit
    mihi,
    elc.
    usque
    : Ibunt inadinvenlionibus suis
    (Psal. LXXX).
    In
    qua
    senlenlia
    aperte
    ostenditur
    proecessisse
    cul-
    pain
    inobedienlioe,per quam
    a Deo
    permissi
    sunt
    ire involunlatibus suis. Hinc Paulus de
    quibusdam
    dicit

    Qui
    cum
    cognovissent
    Deum,
    nonut Deum
    glo-
    rificaverunt,
    aut
    gralias egerunt. Propter quod
    Ira-
    didil illosDeusin
    reprobum
    sensum,
    ut
    facianl quoe
    nonconveniunt
    (Rom. i).
    Dicatur
    ilaque, qui nocet,
    sibiipsi subaudilur,
    id
    esl,
    qui
    non vult verba Dei
    audire,
    noceat
    adhuc,
    id
    est,
    permaneat impoeuitens,
    et
    peccatis proeteritisconjungalur.
    El
    qui
    in sordi-
    bus vitiorum versatur,
    sorrfescat
    adhuc,
    id est ad
    dtriora labalur. Dumenim
    quis tempus poeniten-
    tioe
    accipit,
    et
    impoenilenspermanet, ipsumque pec-
    catumconvertit
    ipse
    remedium
    gratioe
    convertit in
    augmentumculpoe.
    Et
    quia
    nonvult deserere ma-
    lumul
    vivat,
    auget
    unde moriatur. De
    quibus
    Paulus
    dicit: Ut
    impleantpeccata
    sua
    semper(I
    Thess.
    n).

    Et
    justusper
    fidem
    jusiificetur
    adhuc
    per operalionem.
    Et
    sanctus
    sanctificetur
    adhuc. J uxta illud : Ibunt sancti
    devirtutein virtutem. Electi enim
    semper
    sunt in
    profeclu virlutum, quia quotidie inchoant,
    et
    per
    mmenla
    temporum
    virtutibus virlutes addunt.
    Eccevenio
    cito,
    ad
    judicandum
    scilicet. El merces
    meamecum
    est,
    reddere
    unicuique secundum-opra
    tua. Hoeclocutio et electos ad meliora
    proficeie'^
    et
    reprobos
    bortatur a malis
    recedere,
    ne
    pereant
    sine
    -
    excusatione.
    Quoe
    verba
    expositione
    non
    indigen
    quiaipsa
    se
    explanant ,
    Ego
    sum et
    w,
    primus
    et
    novtsstmus,principium
    et
    finis. Primus,
    ante
    quem
    nulius : et
    novissimus,
    post quem
    nulius.
    Principium,
    a
    quo
    omniscrealura
    sumpsit
    inilium
    ;
    et
    finis, quia
    in eo omne
    redigitur.
    Alphapertinet
    adverbi
    dignilatem, omga
    adsusce-
    plam
    in fine
    temporum
    humanilatem.
    Ipse
    est
    ergo
    alpha,
    id
    est,
    principium
    manens cumPaire.
    Ipse
    *
    et
    omga,
    idesl
    finis,
    natus
    temporali
    1erex maire.
    UndePaulus : Christus
    finislegis
    ad
    jusliliam
    omni
    credenti
    (Rom.x). Principiumquoque
    nonad
    ipsum
    est
    rfrendum, quod
    scilicet
    ipse,
    secundum
    quod
    hoe-
    relici
    votuerunt,
    ex
    tempore coeperit,
    sed adordi-
    nemcreaturarum
    pertinet, quoe
    ex illo
    sumpserunt
    *
    iniiiuut. De
    alpha
    J oannes dicit : In
    principio
    erat
    Verbum,et,
    omnia
    per ipsumfacta
    sunl
    (J oan. i).
    De
    omga
    vero,
    qui
    esl finiselementorum
    apudGroecos,
    sicut el
    alphaprincipium
    : Verbumcaro
    factumest,
    et habilavil in nobis
    (Ibiti.).
    In his totius salutis
    Chrislianoesumma
    consisiit,
    mscilicet in uno eo-
    demque
    Christo et
    perfecta deitas,
    et vera credatur
    humanitas.
    Beati
    qui
    lavant stolas
    suas,
    id
    est, corpora
    sua
    et vitamfonte
    baplisinalis
    et
    lacrymis poenitentioe,
    atque
    cuslodia mandalorum Dei. Ut sit
    polestas
    eorumin
    ligno
    vitoe.Id
    est,
    inDominoJ esu Christo.
    Quoehabentes, utique
    in
    capile
    suo omnia
    posside-
    A
    bunt. Unde
    superius
    cum
    proemisisset
    : Et
    ego
    si-
    lienli dabo
    aquam
    vitoe
    gratis,
    illico
    adjunxit
    :
    Qui
    vi-
    cerit, possidebit
    hoec.Et
    porlis,
    idest
    per portes, per
    apostolos videlicet, coeterosque
    doctores inlrent in
    civitatem,
    hoc
    est,
    incoelestemJ rusalem. Per
    quo-
    rumenimministeriuranunc intramus
    Ecclesiam, per
    ipsorum
    oraet solulionem
    ingrediemur regnum
    coelo-
    rum,
    do his
    porlis
    Psalmista dicit :
    Aperite
    mihi
    por-
    tas
    justitioe(Psal. cxvn). Siatimqueunam
    principalem
    portera,
    ad
    quam
    eliamisloe
    pertinent manifestai,
    sub-
    dendo : Hoec
    porta
    Domini,
    justi
    intrabunt
    per
    eam.
    Hoecenim
    porta
    Christum
    significat, qui
    dicil :
    Ego
    sum
    ostium,
    dicit Dominus:
    per
    mesi
    quisiniroierit,
    salvabilur
    (J oan. x).
    Cura enim
    quilibet
    fidelium
    per
    ora
    proedicatorum
    aditumintrant
    regni coelorum,
    B
    nimirum
    per
    illum
    ingrediunlur, qui per
    ora illo-
    rum
    loquitur.
    Foris
    canes,
    id est
    .udoei,
    hoeretici, coelerique
    increduli, qui
    contra Ecclesiam lalranl. Et
    venefici
    '
    id
    est,
    malefici sive
    magi,
    el
    impudici
    M
    est,
    inve-
    recunde
    peccantes.
    Et homicidoediverso modt homi-
    nes interficienles. Et idolis
    servientes,
    hoc
    est,
    si-
    mulacra
    quoedampro
    Deo
    colenles,
    sive eliam
    plus
    terrena
    quam
    Deum
    diligentes.
    Et omnis
    qui
    amat
    mendacium,
    et
    facit
    illud. Mulli enim mendacium
    faciunt,
    sedtamen non amant
    mendacium, quia
    stu-
    dio
    atque
    amore
    peccandi
    non menliuntur.
    Quod
    mendacium
    purganl opremisericordioe,
    sicul diclum
    est
    superius
    deobstetricibus Hebroeorum. Sed sicut
    isli in tali
    mendacio,
    nisi emeudalioiiisSludiumsub-
    C
    sequalur, perditione
    non
    carent,
    Scriptura
    dicente:
    Perdes omnes
    qui loquunlur
    mendacium
    (Psal.
    v),
    sic et isti
    graviori poenapleclendi sunt, qui,studio,
    volunlale
    alque amore,
    fallaciis
    illaqueantur.
    Hi
    omnes
    superius dicti,
    erunt
    foris,
    hoc
    est,
    abaditu
    coelestis J rusalem
    repellentur,
    cum audierint :
    Disceditea
    me,
    maledicti
    (Matth.
    xxv).
    Ego
    J sus misi
    angelum
    meum
    testificari
    vobishoec
    inEcclesiis. Hocel
    suprajam
    dictumfuerat. In
    qui-
    bus verbis
    aperte ostenditur, cujus figurant
    J oannes
    in hac revelatione tenuerit : nec solum ad
    ipsum
    pertinent J oannem, quoe
    ei dicta
    sunt,
    sed ad om-
    nes
    Ecclesias,
    quoesuperius septenario
    numro com-
    prehenduntur,
    in
    quibus
    una catholica
    ,
    id est uni-
    versalis
    exprimilur. Ego
    sum
    genus
    et radix David.
    "
    Quod
    nihil aliud
    est,
    nisi :
    Ego
    sumex
    ipsa
    nalura
    David. Beata enimDei
    genitrix
    de
    stirpe
    David de-
    scendit, atque
    idcirco
    ipse
    Filius
    Dei,
    filius David
    est. Unde
    ipse interrogans
    J udoeos:
    Quid
    vobisvide-
    tur deChristo
    cujus filius sit,
    hoc
    responsum
    ab eis
    accepit
    :
    David,
    el ille :
    Quomodoergo
    David vocat
    eum
    Dominum,
    dicens: Dixit DominusDomino
    meo,
    sedea dextrismeis?
    (Matth.
    xxn.)
    Sedsecundumdi-
    vinitatemest DominusDeus
    David,
    secundumhuma-,
    nitaieitt vero non
    alius,
    sedidem
    ipsegenus
    et radix
    David,
    id
    est,
    natura. Aliter :
    Ego
    sumradix
    David,
    quia
    ex meDavid
    sumpsit
    inilium. Et
    ego
    sum
    genus
    et radix
    David, quia
    ex illoin fine
    temporum
    carnis
    materiam sumjisi. Stella sotendida et matutina.
    1219 HAYMONISHALBEitSTAT. EPISC. OPP. PARS L-COMMENT. BIBL.
    1220
    Quantum
    ad littram
    pertinet,
    slellam
    splendidm
    et matutinam
    appellatLuciferuin,quoedum
    extremas
    horas noclium
    illustrt,
    maiie citius affulurumde-'
    clarat.
    Ipseatque
    Christus est ste
    -spleiidd, quia
    ipse
    est lux verailluminonsomnemhomihm
    (J oan. i).
    Et bene
    matutina, quia
    mane
    surrexit,
    et tenebras
    totius mundi
    fugavit, nobisque
    Claritatem oeterni
    diei,
    devieta
    morialitale, post
    resurrectionem ulli-
    nlam
    demonstravit, juxta
    illud
    Apostoli
    : Nox
    proe-
    cessit,
    dies autem
    appropinquavit(Rom. xm).
    Et
    spiritus
    id
    est,
    tbta
    Trinitas,
    Pater
    videlicet,
    Fi-
    liuset
    Spiritus
    sanctus. Et
    sponsa,
    idest sanctaEccle-
    sia, dicunt,
    cuilibctfideli: Veniad
    Deum,
    scilicet
    gres-
    sibus fidei et
    passibusamoris,juxta
    illud:Acceditead
    ettmetilluminamini
    (Ps.xxxm). Spirilus,
    idest
    Deus,
    dicil hoc
    per
    occultant
    inspiraiionm
    cordibus fide-'.
    lium.
    Sponsa autem,
    id est sancta Ecclesia
    per aper-
    tam
    proedicalionem
    auditores suosinvitt ad
    palriam
    . coelestem. Et
    qui
    audit sive
    per
    occultam
    inspiraiio-
    nm,
    sive
    per
    doctorUm
    proedicationem
    Dei vocem.
    Dicl alleri cuilibet fideli. Veni. Per fideta rectarii
    et
    per operalionem
    fidei
    congruani. Qui
    enimaDeo
    jam
    vOcatus
    est,
    necesseest ut et alium
    vocet,
    ne
    solus ad remunerationem
    pergat.
    Nam et
    qui
    ad
    balnetrai
    pergit,
    Ut beatus
    Gregorius
    dicit,
    socids
    habere
    desiderans,
    alioshortatiir ut secuni
    pergant.
    Et
    qui
    sitit
    jusliliam,
    id est DeUm
    omnipdtentem.
    Veniat,
    idest accdt ad
    illum,
    ut saiietatem oeter-
    nam
    acciplat. Qui iiutt, accipiat aquam
    vitoe
    gratis,
    id est
    qui
    desiderat frui Dei
    conlemplaiione,
    in
    qua
    est refeclio oeternoe
    satietatis,
    studeat recte
    vivere,
    *
    ut
    postea
    ad
    ipsm
    Dei visionem valeat
    prvenii-e.
    Sed cum
    Apostolus
    dicat :
    Neque
    volentis,neque
    cur-
    rentis,
    sed miserenlis est Dei
    (Rom. xvi), quomodo
    qui
    Vult, accipit aquam
    vitoe
    gratis?
    Sed sciendum
    est, quia prius proevenit
    misericordia ut velimus i
    deinde etiam
    Subsequitur
    nostra votantes
    pef
    am-
    derii
    gttiam,
    Ut
    Opremr.
    De hoc Paulus dicit :
    Qui operalur
    in vobiset velleet
    perficere(Philip, i).
    Qui itaque silit,
    id
    est, qui
    oelernas delicias
    proeve-
    nienle se
    gratia
    Del
    desiderat, passibus
    amoris ad
    '
    eas tendat. Et
    qui vult,
    id est
    qui
    volens ex notante
    effecius
    est,
    non suis
    meritis,
    sed
    gratuita
    Dei volun-
    tate,
    hauriat
    aquam
    oeternoedlectalionis.
    ConlesW
    ergo,
    id
    est,
    obtestbr et testiicor omni
    audienti verba
    prophetioe
    libri
    hujus.
    Si
    quisapposue-
    '
    rit ad hoec
    quoe
    in libro boc
    conlinenlur, aliquem
    A
    errorem.
    pponetsuper
    illumDeus
    plagas scriptas
    in
    libroisto. Ut
    post
    innumera tormenla ad oeternam
    '
    pervniat
    dmnalionem.
    Tempore quo
    beatus J oan-
    nes ista
    scripsit,
    surrexerunl hoeretici in
    Ecclesia,
    Yalhtinusscilicet et
    Ebion,
    et
    Crinthus,
    quos
    et
    in
    pistol
    suaAnlichristos
    vocal,
    idcirco hanccon-
    testaiionemeis
    dbjecit,
    ne
    per pravitatem
    erroris
    aliquid
    huic libro
    superaddere auderent, sicut,
    verbi
    gratia,
    Arius uferre nisus est ex suo libro :
    Ego
    et Paler Unumsumus
    (J oan. x).
    Photinus
    quoque
    dixit :
    Egoprincipium
    tribuo J esu ex Maria.
    Et si
    quis
    diminuent deverbis
    hujus
    libri
    prophe-
    tioevel
    sensum,
    vel eliamverba contra suant con-
    scientiara,
    sicut Arius fecitex
    Evangelio,
    ut
    proedi-
    ctura
    est, auferet
    Deus
    partemejus
    de libro
    vitoe,
    id
    B
    est inmemori
    proescientioe
    Dei non scribelur. Et de
    civitat
    sancta,
    id est decoelesti J rusalemet socie-
    tate sanctorum
    angelorum
    et hominum. El de his
    proemiisquoescripta
    sunt in libro islo. Tahten hoc
    sciendum
    est, quia
    hoc non
    propter
    eos
    dicitur, qui
    smpliciter quod
    dicunt
    sentiunt,
    sed d his uti-
    que, qui
    contra conscientiamsuammaiede Deo lo-
    quunlur.
    Dicil
    qui
    leslimonium
    perhibel istorum,
    subauditur
    verborum
    atque
    idcirco
    mnifestalur, quam
    vera
    sint, quia
    Dominus
    ipse
    Christus eis leslimonium
    perhibel.
    Unde
    sequilur
    :
    Etiam,
    id
    est,
    sic
    fit,
    ut
    compleantur
    omnia
    quoesuperius
    dite sunt. Venio
    cito,
    ad
    judlcanduni
    et rddendum
    unicuique
    secun-
    dum
    opra
    sua.
    Amen,
    id
    est,
    verum
    esl, quia quae
    G
    proedicta sunt, procul
    dubio
    complebuntar. Veni,
    DomineJ esu. HoecomnisEcclesia
    loquiiur
    in
    J oanne,
    oplans
    ut veniat Christus ad
    judicium.
    Undeet
    quo-
    tidieinDominicaoratione
    postulat supplicilr
    : Ad-
    veniat
    regnum
    tuum. El illud : Oslendenobis
    faciem
    tumel salvi erimus.
    Gratia Domini nostri J esu Christi cumomnibus
    vobis.Amen. Inhoc locoJ oannes
    typura gerit proe-
    dicatorum, qui
    scientes hominemhon
    possejustifi-
    cari
    per legem,
    sd
    per gratiam, optt
    ut eadem
    gratia semper
    cumEcclesia
    perraaneat.
    Nota autem
    quod
    hic liber a
    gralia sumpsit inilium,
    et in
    gratia
    posuil
    terminum :
    quia
    videlicet et
    proevenienle
    Dei
    gratia
    salvaraur et
    subsquente jslificamur
    : unde
    et Paulus
    hujus
    locutionis more
    Epislolas
    suas or-
    ^
    dinavit
    Ecclesiis,
    ut a
    gralia inchoaret,
    et iu
    2ra"'
    terminum
    poneret.
    ORDO RERUD1
    QILE
    IN HOC TOMO
    CONTI^ENTUR.
    HYMO
    HALBERSTATENSIS
    EP1SC0PUS.
    %AYMONIS OPERUM PIUM^PARTISCONT1NUATIO.
    ENARRATIOIN XII PROPHETAS MINORES.
    ftl
    candidumlectorem.
    9
    INOSEPROPHETAM.
    Il
    CSPDTPRIMUM.
    H
    tir. II.
    16
    CP.III.
    27
    CAP. IV.
    30
    CAP. V.
    39
    CAP. VI.
    16
    CAP.VII.
    52
    C*P.
    VIII.
    ' 59
    CAP. IX.
    64
    CAP.X.
    72
    CAP.
    XI.
    79
    CAP; XII.
    84
    EAP. XIII.
    90
    CAP. XIV.
    94
    INJ OLPROPHETAM.
    97
    CAPOT PRIMUM.
    97
    CAP.
    II.
    104
    CAP. III.
    105
    In AHOSPROPHETAM.
    107
    CAPUT PRIMUM.
    107
    CAP.
    II.
    109
    CAF. III.
    111
    CAP. IV.
    U2
    CAP. V.
    114
    CAP.
    VI.
    117
    CAP
    VII.
    J S8
    tip. VIII.
    120
    INABDIAHPROPHETAM.
    119
    CAPOT PRIMUM.
    121
    hi J ONAUPROPHETAM.
    127
    CAPOT PRIMUM.
    127
    CAP. II.
    155
    p. III.
    156
    CAP.
    IV.
    158
    INMICH.CVM PROPHETAM.
    141
    CAPUT
    PRIMUM.
    lit
    CAP. 11.
    Ii8
    CAP.
    IU.
    151
    CAP.IV.
    133
    GAP. V.
    156
    CAP.VI.
    160
    CAP. VII.
    165
    NNAHCMPROPHETAM.
    __
    167
    CAPOT PRIMUM.
    167
    CAP. II.
    172
    CAP.
    III.
    175
    INHABACOC PROPHETAM.
    179
    CAPUT PRIMUM.
    179
    CAP. II.
    183
    CAP. III.
    188
    INSOPHONIAM PROPHETAM.
    195
    CAPUT PRIMUM. ,
    196
    CAP. II.
    202
    CAP. III
    206
    INAGC.EUMPROPHETAM.
    211
    CAPUT PRIMUM.
    211
    CAP. II.
    215
    INZACHARIAM PROPHETAM.
    221
    CAPUT PRIMUM.
    221
    CAP. II.
    227
    CAP. III.
    229
    CAP. IV.
    232
    CAP. V.
    258
    CAP. VI. 836
    CAP. VII.
    241
    CAP. VIII. 243
    CAP.IX. 248
    CAP. X.
    254
    CAP.XI.
    257
    CAP. XII.
    . 262
    CAP. XIII.
    266
    CAP.XIV.
    269
    INMALACHIAM PROPHETAM. 277
    CAPUT PRIMUM. 277
    CAP. II. 283
    CAP.III. 287
    CAP. IV. 292
    C0MMENTAR1UMIN CANTICACANTICORUM.
    CAPUT PRIMUM. 295
    CAP.II. 301
    CAP. III. 309
    CAP. IV. 313
    CAP.V.

    325
    CAP. VI. 336
    CAP.VU. 341
    CAP.VIII. 350
    IN D. PAULI EPISTOLAS EXPOSITION
    INEPISTOLAM ADROMANOS.
    361
    Argumentum.
    361
    Prologus.
    362
    CAPUT PRIMUM. 364
    CAP. II. 378
    CAP. III. 384
    CAP.IV. 394
    CAP. V. 401
    CAP. VI 409
    CAP. Vif. 419
    CAP. VIII. 425
    CAP. IX. 439
    CAP. X. 448
    CAP. XI. 456
    CAP. XII. 468
    CAP.XIII. 478
    CAP.XIV. 485
    CAP. XV. 493
    CAP.XVI. 505
    INEPISTOLAM I ADCORINTHIOS.
    *
    508
    CAPUT PRIMUM 809
    CAP. II. 518
    CAP. III. 525
    CAP. IV. 528
    CAPV. 535
    CAP. VI. 539
    CAP. VII. 343
    CAP. VIII 549
    CAP. IX, 551
    CAP. X. 558
    CAP. XI. 367
    CAP. XII. 575
    CAP. XIII. 581
    CAP. XIV. 387
    CAP. XV. 393
    CAP.XVI. 604
    INEPISTOLAM II ADCORINTHIOS. 606
    Argiimentum.
    606
    CAPUT PRIMUM. 607
    CAP. II. 611
    CAP.III. 615
    CAP. IV. 622
    CAP. V. 626
    CAP. VI. 631
    CAP.
    VU. 640
    CAP. VIII. 642
    CAP. IX. 645
    CAP. X. 648
    1-
    1223 ORDORERTJ M
    QHJ E
    IN HOCTOMOCONT1NENTUR. F'1224
    LAP. XI. 650
    CAP. XII. 660
    CAP.
    XIII. 668
    INEPISTOLAM ADGALATAS
    669
    Argumentant.
    '
    669
    CAPUT PRIMUM.
    669
    CAP. II. 675
    CAP. 111.
    679
    CAP.IV. 684
    CAP.V.
    691
    CAP. VI. 694
    INEPISTOLAM ABEPHESIOS.
    699
    Argumentant.
    699
    CAPUT PRIMUM.
    699
    CAP.II.
    707
    CAP. III.
    712
    CAP. IV. 717
    CAP. V.
    723
    CAP.VI.
    731
    INEPISTOLAM ADPHIUPPENSES.
    733
    Argumentant.
    733
    CAPUT PRIMUM.
    735
    CAP.II.
    739
    CP III.
    745
    CAP. IV.
    749
    INEPISTOLAM ADCOLOSSENSES.
    753
    CAPUT PRIMUM.
    755
    CAP.II.
    754
    CAP.III.
    759
    CAP. IV. 765
    INEPISTOLAM I ADTHESSALOMCENSES.
    765
    Argnuien
    uni.
    765
    CAPUT PRIMUM.
    705
    CAP.II.
    766
    Cu>.III.
    767
    CAP.IV.
    768
    CAP.V. 773
    INEPISTOLAM II ADTHESSALONICENSES.
    777
    Argumentum.
    777
    >
    CAPUT PRIMUM.
    777
    CAP.II. 779
    CAP.III.
    782
    INEPISTOLAM I ADTIMOTHEUM.
    783
    Argumeutuin.
    785
    CAPUT PRIMUM.
    785
    CAP. II.
    788
    CAP. III.
    791
    CAP.IV.
    793
    CAP.V.
    794
    CAP.VI.
    795
    INEPISTOLAM II ADTIMOTUEUM.
    797
    Arguntpnium.
    797
    CAPUT PHIHM.
    797
    CAPII.
    802
    CAP. III.
    805
    INEPISTOLAM ADTITUM.
    809
    Argumentant.
    809
    CAPOT PBIMM. 809
    INEPISTOLAM ADPHILEHOMW.

    813
    Argumentum.
    813
    CAPUT UNICUM. 813
    INEPISTOLAM ADHEBUXOS. 819
    Pra?falio.
    819
    CAPUT PRIMUM.
    821
    CAP.II. 832
    CAP.III. 840
    CAP.IV. 846
    CAP.V. 853
    CAP.VI. 8 8
    CAP.V I. 865
    CAP.VIII. 875
    CAP.IX. 878
    CAP.X. 888
    CAP.XI. 899
    CAP.XII. 917
    CAP. XIIr. - 9-28
    EXPOSITIOIN APOCALVPSIN.N
    Haymonisproefatio.
    937
    LIBERPRIMUS. 939
    CAPUT PRIMUM.
    939
    CAP.II. 962
    CAP.III.
    985
    LIBERSECUNDUS.
    985
    Sequitur
    CAP. III.
    9!*3
    CAP.IV.
    1002
    CAP.V.
    1013
    CAP.VI.
    1023
    CAP.VII.
    1034
    CAP.
    VIII.
    1043
    CAP.IX.
    1051
    LIBERTERTIUS.
    1059
    CAP.X.
    1059
    CAP.
    XI.
    1067
    GAP.
    XII.
    1080
    LIBER
    QUARTUS.
    1087
    Sequiiur
    CAP. XII.
    1087
    CAP.Mil.
    1092
    CAP.XIV.
    1104
    LIBER
    QUINTO
    . 1H1
    Sequitur
    CAP. XIV. 1.1
    U
    CAPXV.
    1118
    CAP.XVI.
    U26
    LIBERSEXTUS.
    H39
    CAPXVFI.
    1)39
    CAP.XVIII.
    1150
    CAP.XIX.
    H6b
    LIBERSEPTIMUS.
    **'*
    Sequitur
    CAP. XIX.
    \\l\
    CAP.XX.
    \\*\
    CAP.XXI.
    I}
    CAP.XXII.
    wl 1
    FINIS TOMI CENTESIMI
    DECIMISEPTIMI.

    Vous aimerez peut-être aussi